Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich... by Narodowe Centrum Kultury

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich, na przykładzie gminy Mielnik w województwie podlaskim

Michał Bogacki Katarzyna M. Turosieńska-Durlik

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich, na przykładzie gminy Mielnik w województwie podlaskim

_______________

Mielnik 2011 _______________

Redakcja merytoryczna wyników badań: Michał Bogacki Katarzyna M. Turosieńska-Durlik Opracowanie metodologii: Prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, Michał Bogacki, Katarzyna M. Turosieńska Duplik, Justyna Kasjaniuk Opracowanie wyników ankiet wśród mieszkańców Gminy: Bogacki Michał, Jarosław Danowski Przeprowadzenie badań terenowych: Michał Bogacki, Marta Frączak, Anna Klepka, Kamil Kosztowny, Jakub Łukaszewski, Maciej Mańczak, Tymoteusz Mysakowski, Piotr Piniewski, Przemysław Sawarzyński, Łukasz Wiśniewski Wydawca: Arte Wydanie I Mielnik 2011 ISBN 978-83-61938-39-2

Publikacja w ramach projektu badawczego: Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach „Obserwatorium Kultury”

Skład i druk: Arte 21-500 Biała Podlaska ul. Dokudowska 1a tel. 502 218 563 artebiuro@o2.pl

Spis treści Wstęp............................................................................................................... s. 7 Rozdział I. Gmina Mielnik i jej instytucje kultury...................................... s. 11 1. Charakterystyka gminy Mielnik........................................................ s. 11 A. Charakterystyka geograficzna; B. Demografia; C. Budżet gminy

2. Instytucje działające na rzecz kultury................................................ s. 15 A. Jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego; B. Instytucje pozarządowe oraz grupy nieformalne

3. Wnioski............................................................................................... s. 20 Rozdział II. Wyniki badań i analiz zjawisk związanych z działalnością kulturalną na terenie gminy Mielnik.................................. s. 23 1. Zagadnienia wstępne........................................................................... s. 23 2. Badania ankietowe wśród mieszkańców............................................ s. 24 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Aktywny udział w kulturze; D. Dostępność do Internetu oraz jego wykorzystanie; E. Wnioski

3. Badania ankietowe podczas koncertu zespołu „Enej”....................... s. 41 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Powody obecności na koncercie; D. Preferencje muzyczne; E. Wnioski

4. Badania ankietowe podczas XX „Dni Gminy Mielnik”.................... s. 49 A. Uwagi metodologiczne; B. Charakterystyka populacji; C. Czas obecności na imprezie; D. Wnioski

5. Analiza SWOT.................................................................................... s. 57

A. Uwagi metodologiczne; B. Wyniki analizy

6. Opinie o działalności instytucji kultury............................................ s. 67 A. Uwagi metodologiczne; B. Opinie wraz z komentarzami

Rozdział III. Adresaci i cele działalności..................................................... s. 72 1. Zagadnienia wstępne........................................................................... s. 72 2. Charakterystyka adresatów................................................................ s. 72 A. Mieszkańcy gminy Mielnik; B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych; C. Turyści; D. Odbiorcy ukierunkowani; E. Instytucje samorządowe, pozarządowe itp.; F. Odbiorcy komercyjny; G. Wnioski

3. Cele działań i sposoby ich osiągania.................................................. s. 78 A. Mieszkańcy gminy Mielnik; B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych; C. Turyści; D. Odbiorcy ukierunkowani; E. Instytucje samorządowe, pozarządowe itp.; F. Odbiorcy komercyjny; G. Wnioski

4. Cel nadrzędny..................................................................................... s. 84 5. Wnioski............................................................................................... s. 84

Rozdział IV. Zakres i obszary funkcjonowania........................................... s. 85 1. Zagadnienia wstępne........................................................................... s. 85 2. Zakresy działalności........................................................................... s. 86 A. Zakres administracyjny; B. Zakres merytoryczny; C. Zakres usługowy; D. Zakres ekonomiczny; E. Wnioski.

3. Obszary działalności........................................................................... s. 90 A. Kultura; B. Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze; C. Sport i rekreacja; D. Edukacja; E. Informacja i Promocja; F. Ekonomia; G. Wnioski

Rozdział V. Zadania i znaczenie instytucji kultury..................................... s. 94 Rozdział VI. Współczesny model instytucji kultury................................... s. 97 1. Animacja kultury................................................................................ s. 97 2. Model CAL.......................................................................................... s. 99 Rozdział VII. Dylematy instytucji kultury................................................ s. 101 1. Oczekiwania a możliwości................................................................ s. 101 2. Mała aktywność społeczności lokalnej............................................ s. 102 3. Władze samorządowe....................................................................... s. 102 4. Niedostosowanie przepisów.............................................................. s. 103 5. Ludzie instytucji kultury.................................................................. s. 103 Zakończenie................................................................................................. s. 105 Aneksy......................................................................................................... s. 106 Bibliografia.................................................................................................. s. 130

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Wstęp Publikacja niniejsza jest efektem badań prowadzonych w okresie od czerwca do października 2011 roku, na terenie gminy Mielnik, w ramach projektu badawczego Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich. Celem projektu była diagnoza potrzeb środowiska oraz ustalenie funkcji jakie wypełniać ma w jego obrębie największa instytucja kultury działająca na terenie gminy – Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku.1 Zadanie dofinansowane ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach projektu „Obserwatorium Kultury”. Punktem wyjścia dla rozważań zaprezentowanych w niniejszym opracowaniu winna być definicja przedmiotu zainteresowania badań. Pojęcie instytucji kultury rozumiane jest tutaj zgodnie z definicją Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, jako forma organizacyjna działalności kulturalnej.2 Działalność kulturalna definiowana jest we wspomnianym dokumencie jako tworzenie, upowszechnianie i ochrona kultury.3 W kontekście rozważań stanowiących przedmiot zainteresowań związanych z przyjętym tematem niniejszej pracy, owymi formami organizacyjnymi o których wspomina ustawa, będą jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego gminy Mielnik, powołane specjalnie do realizacji zadań związanych z działalnością kulturalną: Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku oraz Gminna Biblioteka Publiczna. Wskazanie tych dwóch podmiotów wynika z założenia, iż wszelkie rozważania dotyczące omawianej problematyki oparte są na przykładzie gminy Mielnik. Tytułowe środowisko w którym funkcjonują interesujące nas instytucje do

Efektem realizacji projektu badawczego jest m.in. plan restrukturyzacji GOKSiR stopniowo wdrażany. Według założeń, ma on wiązać się z przekształceniem istniejącej instytucji w Centrum Aktywności Społeczno-Kulturalnej opartego o zasady funkcjonowania, opisane w dalszej części niniejszego opracowania, Centrów Aktywności Lokalnej. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, jako forma organizacyjna działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm.), art. 2. Z dniem 1 stycznia 2012 roku wchodzą przepisy Ustawy z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. (http://orka.sejm.gov.pl /opinie6.nsf/nazwa/3786_u/$file/3786_u.pdf). Dostępność wszystkim stron internetowych: początek listopada 2011 r. Na temat definicji szerzej w: W. Burszta, M. Duchowski, B. Fatyga, J. Nowiński, M. Pęczak, E. A. Sekuła, T. Szlendak, Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 41 i nast. (wersja on-line: http://www.kongreskultury.pl/library/File/RaportKultMiej/ kult.miej_raport%281%29.pdf). Ustawa z dnia 25 października 1991 r. …, art.1, pkt. 1.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

tyczy oczywiście społeczności wiejskiej gminy Mielnik. Jednakże znaczącą część wniosków i analiz można zapewne z powodzeniem przenieść na społeczności zamieszkujące inne gminy wiejskie oraz małe – do kilku, kilkunastu tysięcy mieszkańców, miasta. Problematyka kondycji samej kultury oraz służących do jej upowszechniania instytucji funkcjonujących małych środowiskach wiejskich, długo pozostawało jakby na marginesie poważniejszych rozważań na temat kondycji kultury polskiej oraz kondycji i znaczenia powołanych do prowadzenia działalności kulturalnej instytucji. Przykładem potwierdzającym taką opinię mogą być opublikowane w 2009 r. Raporty o stanie kultury polskiej, opracowywane przez grono badaczy różnorodnych aspektów związanych z działalnością kulturalną.4 Wśród piętnastu dokumentów, próżno szukać odrębnego raportu o stanie kultury w środowiskach wiejskich. Mamy za to odrębny Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej 5. Niewiele informacji na temat interesujących nas instytucji znajdziemy także w raporcie pt. Finansowanie kultury i zarządzanie instytucjami kultury.6 Oczywiście nieprawdą byłoby stwierdzenie, iż w ogóle problematyka związana z kondycją kultury wiejskiej oraz aktywnością w tym zakresie społeczności wiejskich nie zajmowała badaczy, choć we współczesnych badaniach społecznych i humanistycznych wieś cieszy się umiarkowanym zainteresowaniem.7 Jednym z niewielu wyjątków może być Raport o stanie kultury wiejskiej w Polsce autorstwa Stefana Bednarka i Anatola Omelaniuka.8 Faktem jest jednak to, że w przeciągu ostatnich lat nastąpił dostrzegalny rozwój badań nad problematyką związaną z kulturą na wsiach, a co za tym idzie także i z działalnością instytucji kultury w środowiskach wiejskich. Widocznym przejawem tego zainteresowania są publikacje traktujące szeroko o problemach związanych z kulturą na polskich wsiach.9 Warto jednak zwrócić uwagę na jedną kwestię – Raporty... świadczą w pewien sposób o praktycznym podejściu do problematyki, zaś publikacje naukowe bardziej teoretycznym. Wystarczy prześledzić kolejne tematy poruszane na Kongresach Kultury Polskiej, aby zobaczyć jak mało miejsca poświęca się tam kulturze na polskich wsiach. Tak jakby niedostrzegano mimo wszystko odmienności świata wsi i świata miasta. A ta odmienność jest. Nawet jeżeli przyjmiemy, że nie ma już czegoś takiego jak wieś, czy kultura http://www.kongreskultury.pl/title,Raporty_o_stanie_kultury,pid,135.html. W. Burszta, M. Duchowski, B. Fatyga, J. Nowiński, M. Pęczak, E. A. Sekuła, T. Szlendak, Raport o stanie … 6 J. Głowacki, J. Hausner, K. Jakóbik, K. Markiel, A. Mituś, M. Żabiński, Finansowanie kultury i zarządzanie instytucjami kultury, bdmw (wersja on-line: http://www.kongreskultury.pl/library/File/RoSK%20finansowanie /finansowanie_ w.pelna%281%29.pdf). 7 I. Bukraba-Rylska, W. J. Burszta, W Polsce lokalnej. Między uczestnictwem w kulturze a praktykami kulturowymi, w: Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, pod. red. I. Bukraby-Rylskiej, W. J. Burszty, Warszawa 2011, s. 15. 8 S. Bednarek, A. Omelaniuk, Raport o stanie kultury wiejskiej w Polsce, Wrocław 1997. 9 K. Wolff, Książka w społecznej przestrzeni polskiej wsi, Warszawa 2008; Stan i zróżnicowanie … 4 5

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

chłopska, ale raczej miastowieś, ludowość, folkloryzm, a jeszcze dokładniej formacje społeczno-kulturowe łączące w sobie, to co stare i nowe, miejskie i wiejskie,10 to mimo wszystko nadal pozostaje wyraźnie odmienna mentalność, styl życia, przywiązanie do tradycji itp. Inne też są realia funkcjonowania instytucji kultury. Niedostrzeganie tego jest poważnym przeoczeniem, albowiem to właśnie tego rodzaju instytucje, działające wśród społeczności wiejskich stanowią znaczną ilość wszystkich które powołane zostały do upowszechniania kultury. Celem niniejszej publikacji nie jest w żaden sposób „wstrząśnięcie posadami świata” tak aby pokazać decydentom, że instytucje kultury na wsiach są, działają i że mają swoje problemy. Zresztą teza o tym, jakoby kompletnie nikt nie dostrzegał problemów wiejskich ośrodków kultury byłaby nieprawdą, gdyby wypowiadałyby ją osoby realizujący projekt badawczy dotyczący instytucji kultury na wsiach, dofinansowany ze środków ministerialnych! Celem tej publikacji jest próba odpowiedzi na prozaiczne pytanie jaka właściwie jest rola instytucji kultury w społecznościach lokalnych. Czym jest, jakie spełniają funkcje… czy w ogóle jest potrzebna? Ale również wskazanie problemów z jakimi boryka się w swojej codziennej pracy. Nie jest ambicją autorów to, aby uznawać tę niewielką w rzeczy samej książeczkę, za globalną analizę sytuacji. Tak naprawdę jest to tylko ich ocena rzeczywistości panującej na terenie jednej, niewielkiej gminy, w której przez lata działalność kulturalna przechodziła swoje wzloty i upadki. Jednak wnioski, które poczynione zostały na podstawie badań, rozmów z mieszkańcami, czy codziennej pracy, są pewnie w wielu przypadkach podobne do tych, które wyciągają ci, którzy związani są z działalnością kulturalną w obrębie podobnej do tej mielnickiej, społeczności wiejskiej. Pewnie więc niejeden czytelnik, „pracujący w kulturze” na wsi, znajdzie niekiedy odbicie lustrzane swojej rzeczywistości. Realizując badania winno się zachować maksimum obiektywizmu. Teoretycznie było to możliwe na wstępie prac badawczych, albowiem członkowie zespołu badawczego, z autorami niniejszej książeczki włącznie, pochodzą spoza środowiska. Trudno jednak o obiektywizm w sytuacji, gdy powoli wsiąka się w otoczenie, które się relacjonuje, gdy powoli staje się jego częścią. Tak też i stało się w przypadku części zespołu przygotowującego niniejsze opracowanie. Z tego też względu niektóre fakty i wyniki analiz zaprezentowane poniżej opatrzone zostały przez autorów jedynie suchym komentarzem, bez bardziej wnikliwej analizy przyczyn takiego stanu rzeczy. Publikacja poniższa podzielona została na siedem rozdziałów. Pierwszy jest próbą naszkicowania czytelnikowi obrazu gminy – bohatera naszej „opowieści”. Oczywiście obraz jest ograniczony tylko do tych elementów, które są istotne z punktu widzenia problematyki badawczej. Rozdział drugi prezentuje wyniki badań i analiz przeprowadzonych na terenie gminy Mielnik w trakcie trwania projektu. Kolejne rozdziały poprzez analizę konkretnych problemów, mają na celu wskazanie złożoności zagadnienia związanego z funkcjonowaniem instytu Por. I. Bukraba-Rylska, W. J. Burszta, W Polsce lokalnej…

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

cji kultury w społecznościach wiejskich, oraz znaczącej roli jaką one tam wypełniają. Rozdział trzeci ukazuje adresatów oraz cele i działania jakie w stosunku do nich są podejmowane. Rozdział czwarty ukazuje zakres i obszary działalności, zaś piąty wskazuje na wielość zadań jakie w rzeczywistości przed instytucjami kultury stają. Szósty jest próbą opisu „idealnego” w przeświadczeniu autorów modelu filozofii funkcjonowania instytucji kultury (nie tylko w odniesieniu do tych działających na wsiach), siódmy z kolei pokazuje pewne dylematy dnia codziennego, pracy instytucji kultury w środowisku wiejskim. Zapoznając się z niniejszymi rozważaniami nie powinien czytelnik dostrzegać w nich pełnego obrazu pracy instytucji kultury działających na terenie gminy Mielnik. W niektórych przypadkach, są to bowiem założenia, stanowiące podstawę pracy nad przekształceniami dokonywanymi stopniowo, głównie w największej instytucji – w Gminnym Ośrodku Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku. Kończąc owo wprowadzenie pragniemy gorąco podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do realizacji niniejszego projektu oraz powstania wieńczącej go publikacji: dr Małgorzacie Bieńkowskiej-Ptasznik, dr. Arminonowi Mikos von Rohrscheidt, panu Jerzemu Śniezko ze Stowarzyszenia Agroturystycznego „Puszcza Mielnicka”, pani Alicji Sawczuk, dyrektor Zespołu Szkół w Mielniku, pani Irenie Wysockiej, kierownik Gminnej Biblioteki Publicznej w Mielniku, pracownikom Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku oraz studentom, którzy uczestniczyli w procesie badawczym. Przede wszystkim jednak podziękowania należą się mieszkańcom gminy Mielnik, którzy zechcieli wypowiadać się na tematy związane z działalnością kulturalną w obrębie ich społeczności.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział I

Gmina Mielnik i jej instytucje kultury 1. Charakterystyka gminy Mielnik A. Charakterystyka geograficzna Gmina Mielnik jest niewielką gminą wchodzącą w skład powiatu siemiatyckiego, leżącą na południowo-wschodnim skraju województwa podlaskiego, nad rzeką Bug. Od wschodu graniczy z Republiką Białoruś, zaś od południa z województwami lubelskim oraz mazowieckim. Teren gminy stanowi potencjalną atrakcję turystyczną, przede wszystkim ze względu swoje walory przyrodnicze i krajobrazowe.11 W tym zakresie nie różni się ona od wielu podobnych w okolicy. Gmina usytuowana jest na uboczu ważnych szlaków komunikacyjnych. Od swoich południowych sąsiadów jest oddzielona korytem rzeki Bug. Komunikacja w tym kierunku możliwa jest przez najbliższy most znajdujący się w Siemiatyczach (na krajowej drodze nr 19), względnie dzięki dwóm przeprawom promowym (w Mielniku i w Niemirowie) dostępnym dla użytkowników sezonowo. Gmina jest ulokowana nad samą granicą z Republiką Białoruś, zaś na jej terenie brak przejścia granicznego. Powierzchnia interesującej nas jednostki terytorialnej wynosi 196,2 km2 Pod względem obszarowym nie należy więc do najmniejszych – średnia wielkość gmin w Polsce wynosi ok. 126 km2. Jednak co istotne, aż 60% terenu gminy Mielnik pokryte jest lasami. Obszar jej zamieszkuje 2.620 mieszkańców12, należy więc do jednej z najmniejszych w kraju pod względem liczby ludności. Gęstość zaludnienia wynosi zalewie 13 osób na km2, należy do jednego z najniższych wskaźników w Polsce13. B. Demografia Na terenie gminy Mielnik zameldowane jest na stałe 2.620 osób (na pobyt czasowy dodatkowo 94 osoby).14 Spośród zameldowanych 658 osób jest w wieku 0-19 lat, 1353 w wieku 20-59 oraz 844 w wieku pow. 60 lat (ryc. 1.). Od wielu lat Szerzej: http://www.mielnik.com.pl/charakterystyka/ Dane statystyczne na podstawie informacji z UG Mielnik. Autorzy pragną w tym miejscu złożyć podziękowania p. Teresie Borowskiej, kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w Mielniku za pomoc w przygotowaniu zestawienia. 13 Dane wg GUS (http://www.stat.gov.pl/gus/5840_6105_PLK_HTML.htm). Dostępność wszystkich przytaczanych stron internetowych 31 października 2011 r. 14 Stan na dzień 31 grudnia 2010 r. Inf. z UG Mielnik. 11

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

dostrzegalne jest starzenie się mieszkańców, co jest spowodowane m.in. ujemnym przyrostem naturalnym oraz migracją osób w wieku produkcyjnym.15 Populacja gminy ulega więc ciągłemu zmniejszaniu się.16 Temu niekorzystnemu zjawisku nie przeciwdziała osiedlanie się na terenie Gminy pewnej ilości osób spoza jej obszaru. Tym bardziej pozostaje to bez większego wpływu, iż w większości przypadków są to osoby starsze, nabywające nieruchomości i przebywające na terenie gminy okresowo. 1600

47%

1400 1200 1000 800

30% 23%

600 400 200 0 0-19

20-59

pow. 60

Ryc. 1. Zestawienie mieszkańców Gminy Mielnik pod kątem kategorii wiekowych

W skład gminy Mielnik wchodzi 20 punktów osadniczych ujętych w 13 jednostek pomocniczych gminy – sołectw.17 Teren największego z nich – sołectwa Mielnik18 zamieszkuje 871 osób, co stanowi około 33% całości mieszkańców całej gminy. W pozostałych sołectwach zameldowanych jest na stałe 1749 osób. Największe sołectwa w gminie, po samym Mielniku to: Wilanowo (233 mieszkańców) oraz Moszczona Królewska (221 mieszkańców). Najmniejszym jest Wajków (53 osoby). Wśród osób zameldowanych na stałe na terenie Gminy Mielnik wyróżnić należy grupę, która przebywa w niej okresowo (w weekendy, na okres wakacyjny itp.). Wśród niej są uczniowie/studenci uczący się w miejscowościach znacznie oddalonych gminy Mielnik oraz osoby pracujące (niewielka grupa osób za grani Jest to problem dużej ilości gmin na pograniczu polsko-białoruskim (nawet ogólniej na pasie wschodnim). Por.: Charakterystyka obszarów przygranicznych przy zewnętrznej granicy Unii Europejskiej na terenie Polski. Materiał na konferencję prasową w dniu 23 grudnia 2010 r., Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, s. 7 i nast. (wersja on-line: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_charakt_obszarow_przygr-ruch_nat-2009. pdf) 16 Spadek liczby mieszkańców na terenie gminy Mielnik dostrzegalny jest od lat: 2000 – 2946 osób; 2001 – 2918 osób; 2003 – 2893 osób; 2004 – 2828 osób; 2005 – 2806 osób; 2006 – 2777 osób; 2007 – 2732 osób; 2008 – 2699 osób; 2009 – 2661 osób; 2010 – 2629 osób. 17 Homoty, Maćkowicze, Mętna, Mielnik, Moszczona Królewska, Niemirów, Osłowo, Pawłowicze, Radziwiłłówka, Sutno, Tokary, Wajków, Wilanowo, 18 Wieś Mielnik wraz z koloniami: Mielnik-Poręby i Mielnik Grabowiec 15

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

cą), znajdujące się w podobnej sytuacji. Wyróżnić należy także grupę osób trwalej związanych z gminą Mielnik – mieszkańców „okresowych” . Nie są oni zameldowani na stałe na terenie Gminy, jednak mają tutaj posesje w których przebywają okresowo (w weekendy czy w okresie wakacyjnym). Trudno jest jednoznacznie oszacować liczebność tej grupy, przyjąć jednak można, iż jest to ok. 400 osób. Ich posiadłości znajdują się przede wszystkim na terenie sołectw nadbużańskich (najwięcej w Wajkowie i Niemirowie). Wprawdzie osoby ujęte w tej grupie nie są zameldowane na terenie gminy Mielnik, jednak stanowią element społeczności lokalnej. Znaczna część osób posiadających takie nieruchomości pochodzi z Warszawy lub okolic, stąd też potocznie przez rdzennych mieszkańców gminy nazywani się oni „warszawiakami”, co nie ma pejoratywnego wydźwięku. Gmina Mielnik, analogicznie jak wiele gmin w tzw. pasie wschodnim, a w szczególności na terenie Podlasia, jest gminą zróżnicowaną pod względem etnicznym oraz wyznaniowym.19 Społeczność lokalna gminy Mielnik charakteryzuje się więc wielokulturowością, zaś jej skala stanowi o specyfice gminy Mielnik w porównaniu z przeciętną gminą w Polsce. Nawet w kontekście najbliższej okolicy gmina Mielnik może zostać uznana za wyróżniającą się pod tym względem. W obrębie społeczności wiejskiej wielokulturowość, której podłoże przecież stanowi zakorzeniona w przeszłości tradycja, jest o wiele bardziej widoczna i kultywowana niż w większych skupiskach miejskich (nawet w kontekście mniejszych miast jak np. Siemiatycze). Zdecydowana większość mieszkańców gminy Mielnik deklaruje narodowość polską. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. było to 94,9% ludności. 4,17% deklarowało narodowość białoruską, zaś 0,66% narodowość ukraińską.20 Deklaracja narodowości nie koniecznie idzie w parze z faktycznym stanem etnicznego rozwarstwienia ludności gminy, gdzie blisko połowa mieszkańców ma białoruskie korzenie. Rzeczywista wieloetniczność terenu wynika z uwarunkowań historycznych. Na terenie gminy Mielnik przeważają dwa wyznania chrześcijańskie: prawosławie oraz rzymskokatolickie.21 W kontekście całej gminy panuje między nimi Por.: M. Barwiński, Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź 2004; Tegoż, Współczesne stosunki narodowościowo-religijne na Podlasiu, w: Granice i pogranicza nowej Unii Europejskiej. Z badań regionalnych, etnicznych i lokalnych, pod red. M. Majakowskiego, D. Wojakowskiego, Kraków 2005, s. 172-194 (wersja on-line: http://www.wrotapodlasia.pl/ NR/rdonlyres/F1B7A6D0-E3CE-401E-9249-0B8891DF23F9/0/wspolczesne_stosunki_n_r. pdf); P. Sadura, Wielokulturowa przeszłość Polski i Podlasia,a polityka historyczna III RP, w: Diagnoza postaw młodzieży województwa podlaskiego wobec odmienności kulturowej, pod red. A. Jasińskiej-Kania i K. M. Staszyńskiej, Białystok 2009, s. 31 i nast. (wersja on-line: http:// dialog2008.pl/pliki/ 578.pdf). 20 Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu, tab. 4. Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 roku (wersja on-line: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_4520_PLK_HTML.htm). 21 Por. raport: M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych mieszkańców Gminy Mielnik

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

względna równowaga, chociaż w odniesieniu do poszczególnych punktów osadniczych widać niekiedy wyraźną dominację wyznawców jednego względem drugiego wyznania. I tak: zdecydowanie rzymskokatolicki charakter mają sołectwa Niemirów i Sutno, zaś prawosławny sołectwa: Homoty, Maćkowicze, Moszczona Królewska, Radziwiłłówka, Osłowo czy Wilanowo. Na terenie reszty sołectw (wraz z samym Mielnikiem i koloniami) istnieje względna równowaga. Wskazane czynniki wywołują wspomnianą wielokulturowość obszaru gminy – wielokulturowość, która jest czynnikiem ważnym przy uwzględnieniu planów działania instytucji kultury funkcjonującej w obrębie takiej społeczności. C. Budżet gminy Gmina Mielnik jest najbogatszą gminą w woj. podlaskim22 i jednocześnie jest zaliczana do grona najbogatszych gmin w Polsce, wg tzw. wskaźnika G – podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca gminy. Wartość tego dochodu wyniosła w 2010 roku 4.415,77 PLN, przy średnim wskaźniku Gg dla kraju wynoszącym 1.180,20 PLN.23 Podstawowym źródłem dochodu gminy jest wysoki podatek gruntowy opłacany przez Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń”. Na terenie gminy – we wsi Adamowo Zastawa, znajduje się bowiem przepompownia ropy rurociągu „Przyjaźń”. Jednak należy pamiętać, że gmina Mielnik, jest gminą stosunkowo niewielką pod względem ilości ludności, co znacząco wpływa na ostateczny przelicznik. Dodatkowo, o czym już wspomniano, jest gminą dość rozległą pod względem terytorialnym. To z kolei rodzi za sobą koszty związane z transportem, utrzymaniem nawierzchni itp. Pomimo tej uwagi można stwierdzić, iż kondycja finansowa gminy Mielnik jest dobra, co ma swoje przełożenie w wydatkach na działalność kulturalną. Dla instytucji kultury funkcjonujących na terenie gminy Mielnik, ma to tym większe znaczenie, iż wśród obecnych władz samorządowych panuje zrozumienie dla kwestii związanych ze znaczeniem kultury, zarówno dla aktualnych potrzeb społeczności jak i dla jej potencjalnego rozwoju.24 Powoduje to utrzymywanie nakładów na kulturę na stałem poziomie, a nie cięcia dotacji budżetowych, jak w przypadku innych gmin w dobie obecnego kryzysu. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż wysoki budżet największej instytucji kultury – GOKSiR w Mielniku, rozkłada się na dodatkowe zadania (o czym szerzej w dalszej części), które nieczęsto nakładane są na inne instytucje kultury i władz lokalnych. Strategia rozwoju Gminy Mielnik na lata 2012-2032. Raport z badań kultura zachowań społecznych, Mielnik 2011, mps, s. 12, tab. 6. 22 J. Januszkiewicz, Podatki. Podlaskie gminy bogatsze niż Białystok, „poranny.pl” (wersja on-line: http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20111021/REGION99/402337219=) 23 or. raport Ministerstwa Finansów: Wskaźniki dochodów podatkowych dla poszczególnych gmin, powiatów i województw na 2011 r. (wersja on-line: http://www.mf.gov.pl/dokument. php?const=6&dzial=1323&id= 230179). 24 Dowodem na to jest choćby fakt, iż jednym z autorów niniejszej publikacji jest zastępca wójta gminy.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

w naszym kraju. Co za tym idzie wskaźnik realnych wydatków na działalność stricte kulturalną wcale nie jest tak wysoki, jak można by wnioskować. Ta uwaga nie zmienia jednak w niczym faktu, iż pod względem ekonomicznym sytuacja instytucji kultury działających na terenie gminy Mielnik jest w miarę komfortowa.

2. Instytucje działające na rzecz kultury A. Jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego Za pierwszą instytucję kultury działającą na terenie gminy Mielnik uznać można drewnianą świetlicę oddaną do użytku w 1936 r. Znajdowała się ona w parku na rogu ul. Brzeskiej oraz ul. Plac Kościuszki obok budynku synagogi. W roku 1940 świetlica została zlikwidowana podczas pacyfikacji Mielnika przez Sowietów. W 1954 roku wzniesiono drugą drewnianą świetlicę w Mielniku, tym razem przy ul. Brzeskiej, w miejscu gdzie obecnie znajduje się siedziba Ośrodka Dziejów Ziemi Mielnickiej – Muzeum w Mielniku. W roku 1958 w budynku tym powstało kino. W latach 1968-1978 funkcjonowała kolejna świetlica, usytuowana na rogu ul. Brzeskiej i Królewskiej (wówczas ul. 1-go maja). W roku 1988 oddany został do użytku budynek przy ul. Zaszklonej 1, stanowiący obecnie siedzibę GOKSiR oraz Gminnej Biblioteki Publicznej. W roku 1991, uchwałą Rady Gminy, powołano do życia Gminny Ośrodek Kultury jako jednostkę organizacyjną samorządu terytorialnego. W roku 2005 kompetencje GOK zostały wyraźnie poszerzone o działalność na rzecz rozwoju kultury fizycznej i rekreacji, czego efektem było przekształcenie jednostki w Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku.25 W roku 1949 utworzono w Mielniku Gminną Bibliotekę Publiczną z siedzibą przy ul. Plac Kościuszki. W latach 1954-1973 nosiła nazwę Gromadzkiej Biblioteki Publicznej. Wkrótce zaczęto tworzyć punkty biblioteczne w poszczególnych wsiach: Radziwiłłówka, Mętna, Niemirów, Sutno, Wajków, Osłowo. W latach 70tych XX w. utworzono je dodatkowo w Maćkowiczach, Moszczonie Król., Adamowie, Tokarach, Wilanowie, Homotach, Pawłowiczach, Oksiutyczach. Punkty te stanowiły istotny element życia kulturalnego poza samym Mielnikiem. Po reformie administracyjnej w 1973 roku powrócono do nazwy Gminna Biblioteka Publiczna. W roku 1988 siedziba GBP przeniesiona została do nowego budynku przy ul. Zaszklonej, tego samego w którym znalazł swoje miejsce GOK. W latach 90-tych, po utworzeniu samorządów lokalnych oraz przejściu pod ich zarząd instytucji kultury punkty biblioteczne były stopniowo likwidowane. Od lat 90-tych następował ilościowy rozwój świetlic wiejskich działających na terenach poszczególnych sołectw. Obecnie na terenie Gminy działa kilka instytucji pracujących na rzecz upowszechniania kultury. Autorzy składają podziękowanie Panu Wiktorowi Dacewiczowi, byłemu dyrektorowi GOK-u, później zaś GOKSiR-u, za pomoc w zebraniu informacji.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

1) Największą instytucją kultury działającą na terenie gminy Mielnik jest GOKSiR.26 Jego funkcje, o czym już wspomnieliśmy, sprowadzają się nie tylko do kwestii związanych z upowszechnianiem kultury. W obrębie celów i zadań statutowych są również, sport oraz rekreacja. Fakt, iż GOKSiR obejmuje zarząd nad znaczącą częścią mienia komunalnego powoduje, iż w niektórych zakresach swoich zadań jest wręcz czymś na kształt gospodarstwa pomocniczego Gminy. W skład GOKSiR wchodzi prócz tradycyjnego ośrodka kultury dodatkowo: kompleks sportowy przy ul. Zamkowej (dwie płyty boiska do piłki nożnej, boisko do piłki siatkowej oraz boisko do piłki plażowej, a także budynek kompleksu wraz z szatniami oraz trybuną),27 Ośrodek Wypoczynkowy „u Floriana” przy ul. Bugowej, Samorządowy Ośrodek Wypoczynkowy ulokowany przy wjeździe do Mielnika od strony Siemiatycz. Organizacyjnie pod tę instytucję podlega dodatkowo WDKSiR w Wilanowie. Pod koniec 2011 r. pod zarząd GOKSiR-u podporządkowany zostanie Ośrodek Dziejów Ziemi Mielnickiej – Muzeum w Mielniku, znajdujący się przy ul. Brzeskiej. Jak więc widać, cały GOKSiR jest instytucją rozbudowaną, zajmującą się różnymi sferami działalności, od tej związanej z upowszechnianiem kultury oraz zapewnieniem aktywnego udziału w kulturze mieszkańcom gminy, poprzez kwestie związane z rozwojem sportu, aż po ograniczoną obsługę ruchu turystycznego. Tak szeroki zakres zadań, czyni z mielnickiego GOKSiR jednostkę specyficzną nie tylko w skali regionu ale również w skali kraju. Rozległość zadań oraz ich skala28 stawia przed pracownikami GOKSiR wyzwania organizacyjne rzadko spotykane w tego rodzaju instytucjach na terenie kraju. Jest GOKSiR jednocześnie ośrodkiem kultury, ośrodkiem sportu i rekreacji oraz ośrodkiem wypoczynkowym, a teraz również i placówką o charakterze muzealnym. Takie swoiste „cztery w jednym”, nie wynika tylko i wyłącznie z narzuconych zadań i obowiązków, ale jest stanem faktycznym, wynikającym ze stanu zarządzanego przez tę jednostkę mienia. Rozbudowana struktura GOKSiR ma swoje przełożenie na kwestie finansowe. Wprawdzie budżet jest stosunkowo wysoki (w 2010 r. było to ponad 1.200.000,00 PLN), jednak jest on rozłożony na wiele podmiotów podległych, oraz przeznaczony na różnorodną działalność, nie tylko kulturalną. Oprócz tego należy pamiętać, że kilkanaście % budżetu pochłaniają dwie imprezy masowe organizowane przez instytucję: Dni Mielnika29 oraz festiwal „Muzyczne Dialogi nad Bugiem”. Dużą część budżetu stanowią środki przeznaczone na utrzymanie stanowisk.30 Mieszkańcy gminy Mielnik często jednak Szerzej: www.goksir.mielnik.com.pl. Na przełomie 2011 i 2012 roku planowana jest jego reorganizacji, wiążąca się również ze zmianą nazwy. 27 Zaplecze sportowe, nie tylko samego GOKSiR-u, ale ogólnie to funkcjonujące na terenie gminy Mielnik, jest bardzo mocno rozbudowane jak na tak niewielką gminę. 28 Mierzona choćby w liczbie organizowanych wydarzeń, zarówno o skali gminnej jak i szerszej. 29 Od 2011 r. organizowane pod nazwą Dni Gminy Mielnik 30 Na chwilę obecną w GOKSiR jest 13 stałych etatów, z czego jedynie dwa są praktycznie związane z działalnością charakterystyczną dla przeciętnych ośrodków kultury. 26

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

zapominają, bądź po prostu nie wiedzą o tym, iż znaczna część budżetu jednostki wydatkowana jest na inne cele niż te, które możemy określić jako bieżącą działalność w zakresie uczestnictwa w kulturze. Pomimo rozbudowanego zaplecza, i stosunkowo niezłej kondycji finansowej, mielnicki GOKSiR boryka się z wieloma problemami podobnymi do tych, jakie mają inne analogiczne instytucje na terenach wiejskich. Poważnym problemem są kwestie lokalowe.31 Dotyczy to przede wszystkim budynku przy ul. Zaszkolnej w Mielniku – siedziby GOKSiR, miejsca przeznaczonego na właściwą działalność kulturalną. Zarówno jego stan techniczny, jak i jego funkcjonalność nie spełniają już wymogów początku XXI wieku. W znaczący sposób również utrudniają realizację działań, których oczekuje się od instytucji. Ograniczenia owe dotyczą zarówno kwestii organizacji poszczególnych forma aktywności w kulturze jak i związane są z działalnością czysto administracyjną. 2) Drugą instytucją kultury jest Gminna Biblioteka Publiczna w Mielniku.32 Jej aktywność wykracza poza tradycyjnie pojmowane funkcje tego rodzaju instytucji. GBP w Mielniku działa aktywnie jako animator kultury w terenie. Nie tylko więc działa w zakresie organizacji i upowszechniania czytelnictwa, ale również organizuje różnego rodzaju bardziej lub mniej krótkotrwałe działania umożliwiające aktywne uczestnictwo w kulturze. Często uzupełnia tym samym ofertę GOKSiR, a w wielu przypadkach ją współtworzy. Niesprawiedliwością wobec pracowników GBP byłoby pominięcie faktu, iż mielnicka biblioteka przez pewien czas dorównywała swojej aktywności w zakresie kreowania życia kulturalnego GOKSiR, a w wielu kwestiach nawet go przewyższała. Obecnie wiele bibliotek funkcjonujących w społecznościach wiejskich (i nie tylko) przyjmuje jako swój kierunek rozwoju aktywną działalność w zakresie animacji społeczno-kulturalnej, często stając się rzeczywistymi ośrodkami kultury w terenie.33 Biblioteka mielnicka dysponuje bogatym księgozbiorem oraz odpowiednim zapleczem informatycznym w postaci kawiarenki internetowej oraz na Por. J. Nowiński, Instytucje kultury na wsi i w małych miastach, w: Stan i zróżnicowanie …,s. 106 i nast. 32 http://www.biblioteka.mielnik.com.pl. 33 Por. np. R. Kaźmierczak, Biblioteki marnowanych potencjałów, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga, M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 73-79; A. Tarkowski, E. Bendyk, Scenariusze przyszłości bibliotek, Warszawa 2011, s. 19 (wersja on-line: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/SCENARIUSZE_PRZYSZLOSCI_BIBLIOTEK_ www.pdf.). Tego rodzaju aktywność może w znaczący sposób może wpływać na rozwój aktywnego uczestnictwa w kulturze członków różnorodnych społeczności (nie tylko wiejskich), jednocześnie jednak może rodzić dziwne sytuacje, w których biblioteki są prężniejszymi animatorami kultury, niż powołane do tego (przynajmniej w teorii) ośrodki kultury. Wiele bowiem zależy tutaj od ludzi, którzy pracują w instytucjach kultury – oni bowiem są w znacznej mierze kluczem do ewentualnego sukcesu, względnie porażki. 31

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

dal aktywnie działa na rzecz promocji czytelnictwa, a także w zakresie innych form działalności kulturalnej. Jednakże analogicznie do sytuacji GOKSiR ma problemy lokalowe (obie instytucje zajmują ten sam budynek). 3) Bez wątpienia jako instytucję kultury uznać można również Zespół Szkół im. Unii Mielnickiej w Mielniku.34 Taka funkcja szkoły rzadko jest dostrzegana podczas wszelkiego rodzaju dyskusji dotyczących funkcjonowania placówek kulturalnych. Tymczasem to właśnie szkoła jest tą instytucją, która ma ogromny wpływ na kwestie związane z zapewnieniem dzieciom i młodzieży dostępu do kultury, a także w edukacji kulturalnej. Prawo oświatowe narzuca na szkołę obowiązek prowadzenia rozlicznych zajęć pozalekcyjnych. Tak też funkcjonuje mielnicki ZS, którego nauczyciele prowadzą wiele zajęć dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Tym samym szkoła realizuje niektóre działania (np. kółka zainteresowań), które kojarzone są z bieżącą działalnością ośrodków kultury. W przypadku niektórych z nich szkoła całkowicie wypełnia zapotrzebowanie dzieci i młodzieży, przez co ogranicza tym samym potrzebę realizacji niektórych zadań przez GOKSiR, przynajmniej tych skierowanych do młodszych odbiorców. GOKSiR w tym zakresie raczej stara się uzupełniać ofertę ZS, tworząc nowe zajęcia stałe w porozumieniu ze szkołą. 4) Ponadto na terenie gminy działa obecnie dziewięć świetlic wiejskich podległych bezpośrednio pod Urząd Gminy Mielnik.35 Liczba świetlic jest więc wysoka. Na trzynaście sołectw wchodzących w skład gminy Mielnik, w jedenastu znajduje się jakaś instytucja, względnie świetlica przeznaczona do działań związanych z kulturą.36 Niewiele gmin w Polsce może się pochwalić tak wysokimi wskaźnikami w tej materii. Pamiętajmy jednak, iż świetlice wiejskie działające na terenie gminy Mielnik (analogicznie jak w przypadku dużej części podobnych gmin), należy traktować nie jako instytucje kultury współtworzące życie kulturalne społeczności, a jedynie jako zaplecze lokalowe dysponujące dodatkowo odpowiednią infrastrukturą techniczną, mogące służyć mieszkańcom dla ich działań. Dzieje się tak w dużej mierze dlatego, że w świetlicach zatrudniane są osoby w charakterze porządkowych, nie zaś animatorów czy instruktorów.37 Jak więc widać z powyższego, na terenie gminy Mielnik działa obecnie w sferze kultury kilka jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego. Biorąc pod uwagę niewielką społeczność w jakiej funkcjonują, jest to liczba duża. Pa http://zswm.neostrada.pl/ Są to świetlice w Sutnie, Niemirowie, Tokarach, Osłowie, Homotach, Pawłowiczach, Mętnej, Radziwiłłówce (w przyszłym roku budowana będzie nowa), oraz Moszczonie Królewskiej. Budowana jest jeszcze dziesiąta w Maćkowiczach. Dodatkowo w Wilanowie znajduje się jeszcze WDKSiR. 36 Praktycznie pozbawione są niej jedynie sołectwa: Maćkowicze (gdzie wkrótce powstanie świetlica) oraz Wajków (najmniejsze z sołectw). 37 Na przykładzie działalności świetlic widać doskonale jaką rolę w działalności kulturalnej odgrywają tacy środowiskowi animatorzy. W tych sołectwach, gdzie oni są rozwija się życie kulturalne wokół świetlic (np. Moszczona Królewska, Radziwiłłówka, Niemirów), tam gdzie ich nie ma, w świetlicach nic lub niewiele się dzieje. 34 35

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

miętać jednak należy, iż w żaden sposób, sam fakt istnienia tych jednostek nie stanowi o specyfice interesującej nas gminy. Taki stan rzeczy panuje w wielu gminach na terenie naszego kraju, co wynika de facto z obowiązków nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego przez ustawodawstwo. Większą specyfiką jest tutaj aktywność instytucji kultury w zakresie ilości podejmowanych działań. B. Instytucje pozarządowe oraz grupy nieformalne Na terenie gminy Mielnik działa znacząca jak na tak małe środowisko, liczba organizacji pozarządowych. Do tych, działających w interesującym nas obszarze kultury zaliczyć należy: 1) Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mielnickiej, z siedzibą w budynku GOKSiR przy ul. Zaszkolnej w Mielniku. W sferze aktywności tej organizacji leżą głównie kwestie związane z upowszechnianiem wiedzy o historii Mielnika i okolic. 2) Nadbużańskie Towarzystwo Sztuk Pięknych, z siedzibą w prowadzonej przez nie galerii „Vava” przy ul. Plac Kościuszki. Towarzystwo zajmuje się głównie działalnością związaną ze sztukami plastycznymi. 3) Stowarzyszenie Agroturystyczne „Puszcza Mielnicka”.38 Działalność tej organizacji nie sprowadza się wyłącznie do kwestii związanych z promocją gospodarstw agroturystycznych funkcjonujących na terenie gminy Mielnik. Stowarzyszenie organizuje lub współorganizuje dla społeczności lokalnej, różnorodne warsztaty aktywizujące (np. „ginących zawodów”). 4) Fundacja „ENGRAM” – na rzecz zachowania naturalnego piękna wsi i godnej starości.39 Głównym obiektem zainteresowania fundacji jest teatr, poprzez którego oddziałuje ona na środowisko wiejskie (projekt artystyczny „Błękitny teatr”). 5) Gminne Koło Emerytów i Rencistów „Jarzębina” w Mielniku, stanowiące oddział Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Koło działa aktywnie organizując czas przede wszystkim osobom starszym. 6) Honorowy Komitet Budowy Pomnika na 100-lecie Odzyskania przez Polskę Niepodległości, działający na rzecz upamiętnienia w Mielniku tej ważnej rocznicy. Wśród grup działających na rzecz kultury, wyraźnie wskazać należy parafie.40 Na terenie gminy działają dwie parafie prawosławne (w Mielniku Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny oraz w Tokarach Parafia pw. Ikony Matki Boskiej Wszystkich Strapionych Radości) oraz trzy rzymskokatolickie (w Mielniku Parafia pw. Przemienienia Pańskiego i w Niemirowie Parafia pw. Świętego Stanisława Bpa Męczennika oraz w Tokarach Parafia pw Podwyższenia Krzyża Świętego). Oczywiście są one w zasadzie instytucjami sformalizowanymi. Parafie http://www.puszczamielnicka.ovh.org http://fundacjaengram.pl 40 Szerzej zagadnienie roli parafii jako instytucji działających w sferze kultury: ks. S. Kokorzycki, Parafia jako „instytucja kultury”, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 161-166. 38 39

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

na różne sposoby uczestniczą w organizowaniu życia kulturalnego własnym społecznościom. Przykładowo w mielnickiej parafii prawosławnej funkcjonuje chór parafialny, w którego skład wchodzą wierni przynależni do parafii. Prócz wskazanych powyżej organizacji41 na terenie gminy działają także grupy nieformalne. Zaliczyć do nich należy: nieformalne Stowarzyszenie Koronczarek i Hafciarek działające przy Gminnej Bibliotece Publicznej, amatorskie zespoły ludowe: „Krynica” z Radziwiłłówki, „Nowina” z Moszczony Królewskiej oraz „Wrzosy” z Wilanowa, nad którymi opiekę sprawuje GOKSiR. We wsi Moszczona Królewska odradza się ponadto nieformalne koło gospodyń wiejskich, nawiązujące do dawnych organizacji o tej nazwie działających na terenie gminy. Wszystkie te grupy w mniejszym lub większym stopniu angażują się w organizację życia kulturalnego na terenie gminy. W gminie Mielnik (przede wszystkim w samym Mielniku) mieszka ponadto pewna grupa artystów (głównie malarzy i rzeźbiarzy), którzy również angażują się w jakimś stopniu w działalność kulturalną realizowaną na terenie gminy. Skala i zasięg oddziaływania poszczególnych organizacji i instytucji (w tym jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego) zależy często od wzajemnej współpracy. Z tą bywa różnie – jak w zasadzie w każdej gminie w Polsce.42 Faktem jednak jest, iż liczba organizacji pozarządowych, zarówno tych formalnych jak i nieformalnych, działających na interesującym nas obszarze jest znacząca, co świadczy o zainteresowaniu pewnej grupy mieszkańców aktywnością kulturalną. Faktem jest również i to, że znaczna część tego rodzaju organizacji nakierowana jest przede wszystkim na działalność artystyczną. Jest to bez wątpienia ogromny potencjał do wykorzystania. I choć działania te nie zawsze trafiają w gusta większości mieszkańców gminy, to jednak dają one okazję chętnym uczestnictwa w działaniach kulturalnych z „nieco wyższej półki”. Dodatkowo stanowić mogą ważny element w ewentualnym „wykorzystywaniu” kultury przez władze samorządowe w promocji gminy.

3. Wnioski Podsumowując charakterystykę gminy, gminę Mielnik określić możemy jako niewielką pod względem ilości mieszkańców, aczkolwiek dość dużą pod względem obszarowym. Niewielkie skupiska osadnicze rozsiane na stosunkowo dużym terenie porośniętym lasem, w porównaniu z dużą ilością osób starszych (niemalże dominującą w niektórych sołectwach) są czynnikiem mocno ograniczającym mobilność części mieszkańców, a co za tym idzie ograniczającą ich Na terenie gminy działa również piąta organizacja pozarządowa – MKS „Mielnik” z siedzibą w budynku GOKSiR. Jej aktywność dotyczy jednak przede wszystkim piłki nożnej. W tym zakresie organizuje również treningi z młodzieżą. 42 Ilość czynników wpływających na jakość potencjalnej współpracy jest ogromna. Od kwestii regulacji prawnych, poprzez finansowe, aż do tak prozaicznych kwestii jak indywidualne ambicje. 41

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

praktyczny, aktywny udział w kulturze. Powoduje to konieczność podejmowania licznych działań z zakresu organizacji wydarzeń kulturalnych w terenie. Jest to pewna specyfika gminy Mielnik względem innych gmin wiejskich z terów Polski, choć ten problem mobilności pojawia się zapewne w wielu miejscach. Ludność jest zróżnicowana pod względem wieku, wykształcenia, dochodów oraz wyznania. Oczywiście te zróżnicowania w większości występują także na obszarach innych gmin wiejskich w naszym kraju. W odniesieniu do gminy Mielnik (i części innych gmin woj. podlaskiego) pewną specyfikę stanowi jej wielokulturowość, której przyczyn doszukiwać się należy zarówno w zróżnicowaniu etnicznym jak i wyznaniowym. Tego rodzaju sytuacja zasadniczo sprzyja rozwojowi kultury, zarówno poprzez dążenie do zachowania własnych tradycji kulturowych jak i poprzez ciekawość innych, z którymi utrzymywany jest bezpośredni kontakt. Dodatkowo urealnia proces edukacji międzykulturowej, która jest niejako wymuszona codziennością funkcjonowania w bezpośrednim sąsiedztwie wielu kultur.43 Możliwości finansowe gminy są relatywnie duże, co daje komfort pracy w zakresie realizacji zadań należących do instytucji kultury. Dodatkowym atutem jest zrozumienie dla znaczenia szeroko pojętej kultury nie tylko w kontekście bieżących potrzeb społeczności lokalnej, ale także dla jej rozwoju. Taka sytuacja, niewątpliwie pożądana ze strony wielu osób kierujących instytucjami kultury w naszym kraju, niesie za sobą jednak pewne konsekwencje, przede wszystkim w zakresie oczekiwań co do pracy instytucji kultury, nieraz nieadekwatnych do rzeczywistych możliwości i potrzeb. Co więcej, największa instytucja kultury, jest jednocześnie instytucją prowadzącą nie tylko działalność stricte kulturalną, ale również sportową oraz związaną (w pewnym zakresie) z obsługą ruchu turystycznego. Z tym również wiążą się koszty. Faktem jednak jest, iż sytuacja finansowa w jakiej są samorządowe instytucje kultury działające na terenie gminy Mielnik, jest o wiele lepsza od tej jaką mają nie tylko przeciętne placówki kultury działające w gminach wiejskich, ale niejednokrotnie także i te działające w gminach miejskich. Łatwiej jest więc w tym przypadku realizować działania wynikające z zapisów zarówno ustawowych jak i statutowych. Zarówno liczba jak i kondycja instytucji kultury działających na terenie gminy stanowi niewątpliwie czynnik sprzyjający uaktywnianiu społeczności w zakresie udziału w kulturze. Dodatkowym atutem jest aktywność szkoły w tym wymiarze oraz duża liczba instytucji pozarządowych oraz środowisk twórczych zainteresowanych tego rodzaju formami aktywności. Jak więc widać gmina Mielnik jest dość interesującym obszarem. Jest jedną z większych gmin wiejskich pod względem obszaru, jest jednak jedną z najmniejszych pod względem liczby ludności. Społeczność cechuje wielokulturowość w kontekście etnicznym oraz wyznaniowym. Gminę charakteryzuje pewien 43

Na temat edukacji międzykulturowej por. np. J. Nikitorowicz, Spotkanie i dialog kultur – wymiar edukacji międzykulturowej, w: O potrzebie dialogu kultur i ludzi, pod red. T. Pilch, Wyd. Żak, Warszawa 2000, s. 85-104.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

potencjał rozwojowy – walory turystyczne oraz dość wysoki budżet, z drugiej jednak strony jest jednostką samorządu terytorialnego, która przy takim tempie kurczenia się liczby ludności, może wkrótce przestać funkcjonować jako samodzielna jednostka samorządowa. Teren gminy jest niezwykle interesującą przestrzenią dla działalności kulturowej, wewnątrz społeczności wiejskiej charakteryzującej się przywiązaniem (szczególnie istotnym w odniesieniu do starszych pokoleń) do własnej tradycji i wyznawanych wartości. Działalność kulturalna znajduje dodatkowo uznanie i wsparcie u władz samorządowych, co jest czynnikiem niezwykle istotnym.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział II

Wyniki badań i analiz zjawisk związanych z działalnością kulturalną na terenie gminy Mielnik 1. Zagadnienia wstępne Treści zawarte w niniejszym rozdziale stanowią efekt różnorodnych badań przeprowadzonych w ramach projektu badawczego, ale również są wynikiem obserwacji podczas codziennej pracy wśród społeczności lokalnej. Podczas tego etapu realizacji projektu badawczego zrealizowano następujące działania44: 1) badania ankietowe przeprowadzane wśród mieszkańców gminy; 2) badania ankietowe przeprowadzane wśród osób uczestniczących organizowanym przez GOKSiR koncercie zespołu „Enej”; 3) badania ankietowe przeprowadzone wśród osób odwiedzających XX „Dni Gminy Mienik”; 4) analiza SWOT dotycząca zagadnień związanych z działalnością kulturalną; 5) opinie mieszkańców uzyskane na podstawie wywiadów oraz obserwacji wynikającej z codziennej pracy. W ramach procesu badawczego analizowano również wyniki odwiedzalności strony internetowej GOKSiR oraz profilu na Facebooku. Różnorodność metod zastosowanych w procesie zbierania materiału stanowiącego podstawę późniejszych analiz, pozwala na wielostronne przedstawienie różnorodnych aspektów związanych z zagadnieniami stanowiącymi przedmiot niniejszego opracowania. Cele jakie wyznaczono przed przystąpieniem do właściwych badań były różnorodne. Dotyczyły zarówno wskazania obecnej aktywności mieszkańców gminy w kulturze, jak i ich preferencji oraz oczekiwań co do ofert instytucji kultury działających na terenie gminy.45 Podejmowały również kwestie dotyczące zagadnień związanych z funkcjonowaniem instytucji kultury (np. organizacja systemu informacji). Celami było również określenie roli instytucji kultury, nie tylko jako podmiotów realizujących działania z zakresu udziału w kulturze i szerzej organizacji życia kulturalnego w społecznościach wiejskich, ale również jako podmiotu Szczegóły dotyczące kwestii metodologicznych odnoszących się do poszczególnych działań prezentowane będą bezpośrednio przed omówieniem wyników badań. 45 W szerszym kontekście ogólnokrajowym pod kontem przestrzennego uczestnictwa takie analizy por. J. Bartkowski, Przestrzenne zróżnicowanie uczestnictwa w kulturze, Warszawa 2005 (wersja on-line: http://platformakultury.pl/ files/2011-01-20/przestrzenne_zrnicowanie_uczestnictwa_w_kulturze.pdf). 44

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

mogącego w jakiś sposób wpływać na rozwój tej społeczności (np. w kontekście wspomagania rozwoju ruchu turystycznego).

2. Badania ankietowe wśród mieszkańców A. Uwagi metodologiczne Kwestionariusz sporządzony na potrzeby badania zawierał również pytania dotyczące innych sfer życia społecznego i gospodarczego mieszkańców Gminy Mielnik. Całościowo wyniki badania ankietowego46 wykorzystane zostaną podczas opracowywania Strategii rozwoju Gminy Mielnik na lata 2012-2032. Na potrzeby niniejszego opracowania zaprezentowano wyniki badań odnoszące się bezpośrednio do analizowanej problematyki (udział w kulturze) oraz ich analizę, a także wyniki badań dotyczących dostępności do Internetu. Badaniami ankietowymi objęto grupę 151 osób (149 dorosłych, 2 poniżej 18-go roku życia) odpowiednio wyselekcjonowanych (w kategorii wieku, płci, miejsca zamieszkania) tak, aby stanowili jak najbardziej reprezentatywną grupę mieszkańców. Próba ostateczne wyniosła 7,45% całości populacji osób pow. 18-ego roku życia. W wynikach uwzględniono wprawdzie oba kwestionariusze wypełnione przez nieletnich, jednak ich wyników nie można uznać za miarodajne dla tej zróżnicowanej grupy wiekowej. Badania przeprowadzone zostały przez grupę dziewięciu ankieterów – studentów, odpowiednio przeszkolonych do realizacji działania.47 Przeprowadzający badania wypełniali samodzielnie kwestionariusze ankietowe na podstawie odpowiedzi udzielanych przez ankietowanych. Podczas wypełniania kwestionariuszy zachowana była pełna anonimowość osób ankietowanych. Dla zobrazowania zróżnicowań przestrzennych, zastosowano podział Gminy na cztery rejony zamieszkania. Dzięki temu możliwe jest dokonanie dodatkowej analizy badanej problematyki z uwzględnieniem geografii wewnętrznej Gminy. Pytania dotyczące uczestnictwa w poszczególnych rodzajach wydarzeń kulturalnych dotyczyły roku 2010. Liczby procentowe ukazane w zestawieniach tabelarycznych były zawsze liczone w stosunku do ilości odpowiedzi uzyskanych na konkretne pytanie, nie zaś w stosunku do rzeczywistej liczby kwestionariuszy ankietowych. Z uwagi na to, że w ankietach pominięta została kategoria „brak odpowiedzi/nie dotyczy” lub „nie pamiętam”, sumy procentowe w zestawieniach tabelarycznych określających częstotliwość nie zawsze muszą wynosić równo 100%. Por. raport: M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych… Byli to studenci Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, słuchacze specjalności Turystyka historyczna i animacja historii. Fakt, iż badania ankieterskie przeprowadzały osoby obce w danym środowisku, mające dystans do spraw bieżących związanych z badaną społecznością, pozwolił na większą obiektywność badań. Osoby przygotowujące i realizujące bezpośrednio część merytoryczną projektu Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich, pragną złożyć raz jeszcze podziękowania tej grupie studentów, za pracę i zaangażowanie, które włożyła w przeprowadzenie badań. 46 47

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Zebrane wyniki badań zaprezentowane zostały w tekście w formie układów graficznych oraz tabelarycznych (w Aneksach). B. Charakterystyka populacji Badania przeprowadzono wśród celowo dobranych, 149 mieszkańców zameldowanych na stałe na terenie Gminy Mielnik. Dodatkowo 2 spośród ankietowanych osób ma zameldowanie czasowe. Grupa objęta badaniami ankietowymi wyniosła więc 6,7% populacji osób dorosłych zameldowanych w całej Gminie. Dla celów realizacji badania obszar Gminy Mielnik podzielony został na trzy rejony funkcjonalne (ryc. 1), które różnią się od siebie specyficznymi cechami zarówno w kwestiach socjologicznych jak i infrastrukturalnych.

Ryc. 1. Rozkład rejonów gminy Mielnik wydzielonych na potrzeby badania. Oprac. J. Danowski (źródło: M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych…, s. 7, mapa 1)

Pierwszy obszar (1) – zachodni, obejmuje sołectwa ulokowane w zachodniej części gminy Mielnik, na granicy z gminą Siemiatycze. Odległość od tego rejonu od Siemiatycz – miasta powiatowego, w którym funkcjonuje kilka dużych instytucji kultury, jest dla sporej części zamieszkujących go podobna do tej, jaka dzieli ich od Mielnika. Dzięki temu, przynajmniej teoretycznie mają ułatwiony dostęp do szerszej oferty kulturalnej w porównaniu z mieszkańcami pozostałych rejonów. Obszar drugi (2) – południowy, obejmuje tereny południowo-wschodniej części gminy, wzdłuż rzeki Bug. Mieszkańcy tego rejonu mają ten

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

komfort, iż gminne instytucje kultury (GOKSiR, Gminna Biblioteka Publiczna) znajdują się na tym terenie. Potencjalny dostęp do instytucji kultury w gminach bezpośrednio sąsiadujących (Janów Podlaski i Konstantynów w woj. lubelskim oraz Sarnaki w woj. mazowieckim) jest utrudniony, za sprawą rzeki Bug, którą w okresach wiosenno-letnim można pokonać jedynie za sprawą dwóch przepraw promowych. Obszar trzeci (3) – północny, obejmuje tereny północno-wschodniej części gminy, graniczące z gminą Nurzec Stacja (na jej terenie funkcjonuje jedna instytucja kultury oraz szkoły). W największym sołectwie tego rejonu – w Wilanowie, ma swoją siedzibę Wiejski Dom Kultury, Sportu i Rekreacji, stanowiący oddział mielnickiego GOKSiR-u. Dwie osoby ankietowane na stałe zamieszkują obszar czwarty (4) zdefiniowany jako teren znajdujący się poza gminą Mielnik. Podczas badań ankietowych z obszaru pierwszego uzyskano 20,53% wszystkich ankiet, z obszaru drugiego (największego pod względem liczby mieszkańców) 56,62%, zaś z trzeciego 20,62%. Obszar czwarty reprezentowało 1,32% ankietowanych. Takie rozłożenie ankiet pokrywa się mniej więcej z gęstością zaludnienia całej gminy. 51,66% respondentów stanowiły kobiety, zaś 48,34% mężczyźni. Najwięcej, bo 62,19% ankietowanych żyje w związkach małżeńskich, 16,56% to panny i kawalerowie, 13,91% wdowy i wdowcy zaś 5,30% określiło się jako „stanu wolnego”. Struktura wiekowa ankietowanych (por. ryc. 2) pokrywa się mniej więcej ze strukturą wiekową osób dorosłych zamieszkujących teren gminy. Wiek ma istotne znaczenie na czynny udział w kulturze. Osoby starsze, charakteryzujące się najczęściej ograniczoną mobilnością, bardzo często ograniczają swój udział do obecności na niewielkiej ilości wydarzeń, organizowanych tylko na terenie ich sołectwa (jeśli takowe są). Indywidualne potrzeby kulturalne zaspokajają najczęściej poprzez oglądanie telewizji. 39,07%

Powyżej 60 lat

18,54%

Od 50 do 59 lat

17,22%

Od 40 do 49 lat

11,92%

Od 30 do 39 lat

Od 24 do 29 lat

5,3%

Od 18 do 24 lat

5,3%

Poniżej 18 roku

1,32%

Ryc. 2 Struktura wiekowa osób ankietowanych

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Struktura wykształcenia (ryc. 3) również znajduje swoje odbicie w rzeczywistości Gminy. 16,56%

Wyższe 4,54%

Policealne

29,14%

Średnie 16,56%

Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne

3,31% 27,81%

Podstawowe

Ryc. 3. Struktura wykształcenia osób ankietowanych

Poziom wykształcenia obniża się radykalnie z wiekiem48. Tego rodzaju zjawisko jest wynikiem upowszechniania się dostępu do wiedzy jaki jest dostrzegalny w przeciągu ostatnich lat. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia analizowanego tematu, albowiem wykształcenie ma wpływ na preferencje w zakresie odbieranej kultury i ogólną wrażliwość kulturalną.

4 dzieci 3 dzieci

1,99%

5,96%

2 dzieci

14,57%

1 dziecko

14,57%

Brak dzieci

62,91%

Ryc. 4. Liczba dzieci lub młodzieży przypadających na jedno gospodarstwo domowe

Szerzej: M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych…, s. 10, tab. 2.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

W kwestii liczby dzieci lub młodzieży pozostających na utrzymaniu gospodarstwa domowego (ryc. 4) dane ankiety pokrywają się z ogólną tendencją stopniowego wyludniania się gminy. Wyraża się to między innymi w fakcie, iż zasadnicza część gospodarstw domowych (62,91%) nie ma dzieci na swoim utrzymaniu. W przypadku 21,9% gospodarstw były to dzieci lub młodzież w przedziale od 15 do 20 lat. Następnie 15,9% w powyżej 20 roku życia. 9,9% były to dzieci w wieku 8-14 lat, zaś 6,6% w wieku 3-7 lat. Najmłodsze dzieci, do 3-go roku życia były jedynie w 2% gospodarstw. Liczba dzieci będących na utrzymaniu jednego gospodarstwa domowego oraz ich wiek, ma istotne znaczenie dla udziału w kulturze, albowiem przekłada się on na kwestie finansowe. Oczekiwania mniejszych dzieci są z reguły mniej kosztowne (gry, zabawy, udział w kółkach plastycznych itp.), o tyle w stosunku do młodzieży potrzeby są większe i o oczywiście droższe. W kwestii dochodów kwestionariusz ankietowy wyraźnie definiował je jako dochód na jedno gospodarstwo netto. Spośród respondentów 23,18% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na pytania dotyczące tej kwestii lub w deklarowało nie posiadanie żadnego dochodu. Bardziej obrazowo kwestię wysokości dochodów ukazuje zestawienie kwot dochodu globalnego na jedno gospodarstwo w kontekście liczby osób w gospodarstwie domowym (tabl. 1). Tabl. 1. Zestawienie liczby osób w gospodarstwie domowym z przedziałami dochodów (w %). Oprac. J. Danowski (źródło: (źródło: M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych…, s. 16, tab. 10). Liczba osób w gospodarstwie domowym Ogółem 1 osoba 2 osoby 3 osoby 4 osoby 5 osób 6 osób 7 osób 8 osób Brak odpowiedzi/ brak dochodu Do 500 zł.

23,18 20,83

7,89

25,00

15,00

41,67

30,00

25,00

33,33

1,99 8,33

0,00

4,17

0,00

Od 500,01 zł. do 700 zł

5,30

4,17

5,26

8,33

5,00

4,17

0,00

25,00

0,00

Od 700,01 zł. do 1.000 zł

12,58

25,00

21,05

4,17

5,00

4,17

10,00

0,00

Od 1.000,01 zł do 1.300 zł

7,95

25,00

7,89

0,00

10,00

4,17

0,00

Od 1 300,01 zł do 1.800 zł

10,60

4,17

13,16

16,67

10,00

8,33

10,00

0,00

33,33

Od 1 800,01 zł do 2.300 zł

9,93

8,33

7,89

12,50

10,00

12,50

10,00

0,00

33,33

Od 2.300,01 zł do 3.000 zł

7,95

4,17

7,89

12,50

5,00

8,33

10,00

25,00

0,00

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Od 3 000,01 zł do 5.000 zł

13,91

0,00

26,32

8,33

25,00

8,33

10,00

25,00

0,00

Od 5.000,01 zł do 10.000 zł

5,30

0,00

2,63

8,33

15,00

8,33

0,00

Powyżej 10.000,01 zł

1,32

0,00

20,00

0,00

Analiza średnich dochodów wykazuje, że najwyższe dochody na jednego członka rodziny odnotowano w dwuosobowych gospodarstwach domowych (1.154,29 zł.), z kolei najniższe w gospodarstwach ośmioosobowych (225,00 zł.). Taki stan rzeczy nie powinien dziwić, albowiem dochód na jednego członka gospodarstwa z reguły jest odwrotnie proporcjonalny do ilości osób. Im większa liczba członków rodziny w danym gospodarstwie, tym dochód na jednego jej członka relatywnie obniża się. Bardzo trudno jest nam przeżyć Dość trudno jest nam przeżyć

1,3%

8,6%

Jakoś sobie radzimy Żyje nam się dostatnio

73,5%

13,3%

Ryc. 5. Odpowiedzi dotyczące subiektywnej oceny poziomu życia ankietowanego

W kwestionariuszu zadano również pytanie o subiektywną ocenę poziomu życia ankietowanego i jego rodziny (ryc. 5). Dostrzegalna jest stosunkowo niewielka grupa respondentów postrzegających swoją sytuację jako bardzo trudną. Zasadnicza większość podeszła do problematyki pytania w sposób dość pozytywny, wskazując iż sobie radzi. C. Aktywny udział w kulturze W kwestionariuszu ankietowym znalazły się pytania dotyczące aktywności uczestnictwa mieszkańców gminy Mielnik w poszczególnych formach wydarzeń kulturalnych (ryc. 6)

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Spotkania z autorami książek itp. Dyskoteki i dancingi Wizyty w muzeach Seanse kinowe

13,20% 16,50% 9,90% 12,60% 62,20%

Festyny 32,50%

Koncerty

24,50%

Wystawy Spektakle teatralne

8,90%

Ryc. 6. Udział w imprezach kulturalnych w przeciągu 2010 r.

Wśród ankietowanych osób najwięcej – 62,20%, wskazało na uczestnictwo w 2010 r. w festynach (tab. 1A).49 3,90% osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Najwięcej bo 30,46% spośród tych, którzy udzielili odpowiedzi oświadczyło, że uczestniczyło w dwóch takich imprezach, z kolei 15,89%, że w jednej. Łącznie uczestnictwo w większej niż dziesięć festynów jednoznacznie deklarowało 3,96% ankietowanych. Co ważne, zaledwie 33,9% osób powyżej 60-go roku życia stwierdziło zdecydowanie, że nie uczestniczyło w tego rodzaju wydarzeniu. Wprawdzie jest to najwyższy wskaźnik spośród wszystkich kategorii wiekowych, jednak ta forma zdecydowanie cieszyła się największą popularnością wśród osób w tym przedziale. W odniesieniu do dochodu brak uczestnictwa w tego rodzaju wydarzeniach jednoznacznie deklarowało najwięcej bo 50% osób osiągających dochód dla gospodarstwa domowego na jedną osobę w przedziale od 500,01 do 700 zł., oraz taki sam procent osób osiągających dochód najwyższy powyżej 10.000,01 zł. Procentowo najbardziej aktywne w tego rodzaju wydarzeniach były osoby osiągające przeciętny dochód od 1.000,01 do 1.300 złotych oraz od 2.300,01, do 3.000 zł. W obu kategoriach do nieuczestniczenia w jakimkolwiek festynie w przeciągu 2010 roku przyznało się zaledwie 16,67%. Jeszcze mniej, bo 14,29% osób na „nie”, osiągało dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w przedziale od 3.000,01 do 5.000 zł. Połowa z osób które sytuację ekonomiczną swojego gospodarstwa domowego określiła jako: „bardzo trudno jest nam przeżyć” stwierdziła , że nie uczestni49

Jako takie ankieterzy definiowali imprezy o charakterze plenerowym podając przykłady największych wydarzeń tego rodzaju odbywających się na terenie gminy, zarówno tych dużych: „Muzyczne Dialogi nad Bugiem”, Dni Mielnika, jak i tych mniejszych o zasięgu bardziej lokalnym, nawet ograniczonym do poszczególnych sołectw. Wskazywano również ankietowanym przykłady z terenu powiatu

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

czyła w żadnym tego rodzaju wydarzeniu. Z kolei spośród osób, które deklarowały, że „żyje im się dostatnio”, najmniej bo 20% powiedziało jednoznacznie, że uczestniczyło w festynach. Zbliżony wynik, bo 21,62% zanotowano w kategorii respondentów, którzy twierdzili, iż jakoś sobie radzimy. W kontekście rejonu zamieszkania w festynach najczęściej uczestniczyli mieszkańcy obszaru południowego, najrzadziej osoby zamieszkujące region północny gminy. Analizując wyniki odpowiedzi na to pytanie warto wskazać, iż najczęściej odwiedzanymi festynami były (wg wywiadów przeprowadzanych na bieżąco przez ankieterów) Muzyczne Dialogi na Bugiem oraz Dni Mielnika. Pomimo tego, że w skali powiatu siemiatyckiego liczba podobnych wydarzeń jest znaczna, mieszkańcy gminy Mielnik stosunkowo rzadko uczestniczą w tych znajdujących się poza gminą w której mieszkają. Są więc w tym zakresie raczej mało mobilni (zarówno w kwestii środka lokomocji, jak i mentalnościowym). Ta niewielka mobilność widoczna jest także na poziomie wewnątrzgminnym. Otóż na terenie trzech wsi sołeckich (Moszczona Królewska, Pawłowicze – rejon zachodni, Wilanowo – rejon północny) odbywały się w 2010 roku dodatkowo mniejsze festyny, których uczestnikami byli głównie mieszkańcy tych wsi, ewentualnie sołectw sąsiednich. Taka bliskość powinna wpływać na zwiększenie udziału w tego rodzaju imprezach. Tymczasem mieszkańcy tych obszarów wykazują mniejsze zainteresowanie festynami ogólnie, niż osoby zamieszkujące obszar południowy. Nie powinien dziwić fakt, iż ta forma udziału w kulturze jest najbardziej popularną. Festyny dają bowiem możliwość znalezienia licznych atrakcji i są najbardziej chyba uniwersalne pod względem oczekiwań i upodobań odbiorcy. Spośród 151 respondentów uczestniczących w badaniu ankietowym, 32,5% jednoznacznie zadeklarowało swoje uczestnictwo w roku 2010 w jakimś koncercie. Aż 11,87% respondentów nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi (tab. 2A).50 Najwięcej spośród tych, którzy udzielili konkretnej odpowiedzi, bo 10,60% oświadczyło, iż było na dwóch tego rodzaju wydarzeniach. Niewiele mniej, 9,27% było na koncercie tylko jeden raz. Zaledwie 1,32% było na więcej niż dziesięciu koncertach. Aktywność ta była najpopularniejsza wśród osób z wykształceniem wyższym oraz osób legitymujących się wykształceniem niepełnym wyższym/policealnym. Tego rodzaju wydarzenia największym powodzeniem cieszyły się wśród osób deklarujących dochód w przedziale od 5.000,01 do 10.000 zł. Wszyscy respondenci zaklasyfikowani do tej kategorii, spośród tych którzy udzielili na to pytanie odpowiedzi, oświadczyli, iż byli w roku 2010 w jakimś koncercie. Wszyscy oni również byli uczestnikami takiego wydarzenia więcej niż jeden raz. Co ciekawe, 50

Ankieterzy wyraźnie wskazywali, że jako koncert rozumiane są tutaj występy różnorodnych zespołów muzycznych, stanowiące podstawową część programu (np. tzw. benefisy). Wyraźnie odróżniano tym samym koncert od imprezy o charakterze festynowym. W indywidualnych przypadkach zarówno dla respondentów jak i samych ankieterów różnica wydawała się płynna, względnie dla ankietowanego nieczytelna. Z tego też względu ankieterzy mogli wpłynąć na ostateczne określenie danego wydarzenia jako koncertu lub festynu.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

w dalszej kolejności największą częstotliwość udziału w koncertach deklarowały osoby o dochodach od 500,01 do 700 zł.51 Z wyników ankiet wynika, że najrzadziej w koncertach uczestniczyły osoby, które w ocenie poziomu życia wskazały, iż „jakoś sobie radzą”. W kwestii rejonu zamieszkania najbardziej aktywnymi uczestnikami tego rodzaju wydarzeń zdają się być mieszkańcy południowej części gminy. Najmniej aktywni w tej formie działalności kulturalnej zdają się być mieszkańcy części zachodniej. Reasumując wyniki odpowiedzi na pytanie o uczestnictwo w koncertach, znów szczególnie ciekawe uwagi można odnieść do kwestii rejonu zamieszkania. Najbardziej aktywni w tej formie uczestnictwa w kulturze są mieszkańcy rejonu południowego, gdzie najwięcej tego rodzaju wydarzeń na terenie Gminy jest organizowane. Zastanawia jednak fakt najniższego uczestnictwa osób zamieszkujących teren zachodni, skoro mają oni najbliżej do Siemiatycz, gdzie tego rodzaju wydarzeń jest więcej. Pod względem częstotliwości uczestniczenia uwidacznia się duża rozbieżność. Największa grupa spośród tych którzy zadeklarowali uczestnictwo w tego rodzaju wydarzeniach przyznaje się do jednego, dwóch, trzech. Jednak jest pewna grupa, która jak twierdzi, w roku 2010 była na kilkunastu i więcej koncertach. Kolejną formą aktywności kulturalnej cieszącą się większym zainteresowaniem wśród mieszkańców Gminy, jest udział w wystawach (tab. 3A).52 Jednoznacznie uczestnictwo w nich w 2010 roku wskazało 24,5% ankietowanych. Brak odpowiedzi miał miejsce w przypadku 9,27% kwestionariuszy. Najwięcej, bo 7,95% spośród wszystkich ankietowanych uczestniczyło w dwóch tego rodzaju wydarzeniach. 3,97% uczestniczyło w więcej niż pięciu wystawach. Pod względem wykształcenia grupą najczęściej wybierającą tę formę aktywności, były osoby deklarujące posiadanie wykształcenia wyższego oraz średniego. Największy udział ponownie zadeklarowały osoby o dochodzie w granicach od 5.000,01 do 10.000 zł. Osoby deklarujące dochód najniższy, poniżej 500,00 zł. w ogóle nie były, jak wynika z ankiety, zainteresowane tą formą aktywności kulturalnej (100% wskazań na „nie”). Fakt, iż dla osób najuboższych nie jest to forma atrakcyjna, potwierdza to, że żadna spośród osób, które zadeklarowały, iż „bardzo trudno jest im przeżyć”, nie przyznała się do odwiedzenia jakiejkolwiek wystawy w roku 2010. Spośród wszystkich którzy swój poziom życia ocenili najwyżej, najmniej bo 45% przyznało zdecydowanie, iż w 2010 roku nie zwiedziło jakiejkolwiek wystawy. W kwestii rozłożenia terytorialnego, najczęściej w wystawach uczestniczyli mieszkańcy części południowej. Zaskakującym wydawać się może fakt, iż tak egzaltowana forma aktywno Co ciekawe 12,50% osób ankietowanych zakwalifikowanych do tej kategorii dochód stwierdziło, iż uczestniczyło w ponad 20 koncertach. Zapewne wśród ankietowanych znalazła się spora liczba osób związanych z działającymi na terenie gminy Mielnik amatorskimi ludowymi zespołami śpiewaczymi, koncertującymi dość często 52 Ankieterzy wyraźnie zwracali respondentom uwagę na fakt, iż termin wystawa nie odnosi się jedynie do wystaw muzealnych, ale do wszelkiego rodzaju form ekspozycyjnych, np. takich jakie prezentowane były często w Gminnej Bibliotece Publicznej w Mielniku. 51

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

ści jaką wydawać się może zwiedzanie wystaw jest mimo wszystko popularna. Pamiętajmy jednak, iż pojęcie wystaw jest tutaj niezwykle szerokie. Na terenie gminy w przeciągu 2010 roku swoją aktywność w tej materii wykazywały wszystkie działające instytucje kultury, organizując ich łącznie kilkanaście. Co ważne organizowano je nie tylko w samym Mielniku, ale również w Wilanowie (w WDKSiR). Dostrzegalna jest w tym badaniu duża różnica procentowa pomiędzy mieszkańcami rejonu południowego, a pozostałymi. Być może jest ona efektem tego, że właśnie w tej części gminy najczęściej organizowane były tego rodzaju wydarzenia. 16,50% spośród ankietowanych uczestniczyło w roku 2010 w dyskotece bądź w dancingu.53 11,98% respondentów stwierdziło, że nie pamięta takiego faktu lub w ogóle uchyliło się od odpowiedzi na to pytanie (tab. 4A). Najwięcej spośród ankietowanych wskazało, że uczestniczyło tylko w jednym takim wydarzeniu. Co ciekawe, ich uczestnikami byli w przeważającej liczbie mężczyźni. Nic dziwnego, że ta forma aktywności cieszyła się największym zainteresowaniem młodzieży (kategorie wiekowe od 18 do 24 lat, oraz od 25 do 29 lat). Wskaźnik procentowy osób, które były uczestnikami takiego wydarzenia drastycznie spada w stosunku do wielu. Największe zainteresowanie tego rodzaju rozrywką wyrażały osoby z wykształceniem niepełnym wyższym/policealnym. W kwestii dochodów dostrzegalna jest marginalizacja tego rodzaju aktywności w kategoriach dochodów łącznie pomiędzy 1.000,01 a 2.300,00 zł. Ciekawostką może być to, że najchętniej na dyskoteki/dancingi chodziły osoby deklarujące dwie, skrajne oceny własnego poziomu życia. W tej materii najbardziej aktywni według wskazań wypełnionych kwestionariuszy byli mieszkańcy regionu północnego. Porównanie wyników odpowiedzi na to pytanie z innymi, wskazuje wyraźnie, iż dyskoteki (nie dancingi w tym przypadku), są szczególnie popularną formą aktywności wśród młodzieży. W osiągnięciu dość wysokiego wyniku w żaden sposób nie przeszkadza jej fakt, iż na terenie gminy Mielnik takich atrakcji nie ma. Ta grupa wiekowa ogólnie należy do dość mobilnych. Zastanawiający jest również fakt dysproporcji (największej spośród wszystkich odpowiedzi na pytania dotyczące uczestnictwa w kulturze) pod względem płci. Piątym, najczęściej uprawianym przez ankietowanych, sposobem udziału w kulturze jest uczestnictwo w spotkaniach z „ludźmi kultury” (tab. 5A)54. Udział w takim wydarzeniu zadeklarowało zdecydowanie 13,2% wszystkich ankietowanych. W przypadku 9,32% kwestionariuszy nie zaznaczono żadnej odpowiedzi na pytanie związane z tym zagadnieniem. W kontekście wieku wyraźnie widać, iż wyszczególnione kategorie wiekowe, powyżej 25-go roku życia, mniej więcej w równej skali uczestniczą w tego rodzaju wydarzeniach. Największe zainteresowanie tego rodzaju wydarzeniami zadeklarowały osoby z wykształceniem wyższym oraz niepełnym wyższym/policealnym. Do braku uczestnictwa Ankieterzy wskazywali, iż jako takie nie są uznawane prywatki oraz imprezy organizowane w domu, oraz „potańcówki” organizowane podczas festynów. 54 Jako takich dofinansowano np. autorów książek, artystów aktorów, ale również sportowców czy podrózników. 53

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

w takich spotkaniach przyznali się wszyscy ankietowani, deklarujący najniższy dochód na jednego członka gospodarstwa. Wynik ten pokrywa się całkowicie z odpowiedziami osób, które oceniły swój poziom życia jako bardzo trudny. Zastanawiający jest fakt, iż wręcz marginalnie spotkania z ludźmi kultury interesowały mieszkańców zachodniego rejonu gminy. Aż 93,55% osób z tego rejonu jednoznacznie zaprzeczyło uczestnictwu w takim wydarzeniu. Jest to najgorszy, obok pytania o wizytę w kinie, wynik uzyskany w jakikolwiek z rejonów w kontekście pytań o aktywność kulturalną. Równie zaskakujące są zbliżone do siebie wartości wskazane przez mieszkańców obu pozostałych rejonów wydzielonych na terenie gminy Mielnik na potrzeby badania ankietowego. Podsumowując wyniki odpowiedzi na pytanie dotyczące udziału w przeciągu 2010 roku w spotkaniach z „ludźmi kultury” należy zaznaczyć, iż na terenie Mielnika w przeciągu roku 2010 miało miejsce kilka spotkań z autorami książek i ciekawymi ludźmi, zorganizowanych przez Gminną Bibliotekę Publiczną. Liczba osób zamieszkujących teren południowej części Gminy, która przyznała się do uczestnictwa w tego rodzaju spotkaniach, w zasadzie odpowiada frekwencji na nich. Zastanawiający jest jednak wskazany, porównywalny z rejonem południowym udział w tego rodzaju wydarzeniach mieszkańców rejonu północnego, gdzie takie spotkania nie były organizowane. Niewiele mniej, dokładnie 12,6% spośród wszystkich ankietowanych, odpowiedziało jednoznacznie, iż w roku 2010 było w kinie na seansie filmowym (tab. 6A). 9,25% osób nie odpowiedziało na pytanie o udział w tego rodzaju wydarzeniach. Najwięcej ankietowanych (2,65% całości spośród tych, którzy udzielili odpowiedzi) było na takim seansie jeden raz, dla większości jednak nie była to jedyna wizyta w tego rodzaju obiekcie. W przypadku tego pytania widać więc wyraźnie, że jeśli już ankietowani byli w kinie, to najczęściej kilkukrotnie. Zdecydowanie najczęstszymi bywalcami były osoby zaklasyfikowane do przedziału wiekowego od 25 do 29 lat. Wyraźny spadek udziału w tej formie aktywności kulturalnej następuje wśród respondentów po 40 roku życia. We wszystkich kategoriach powyżej tego wieku, do udziału w projekcjach kinowych przyznawało się zaledwie nieco powyżej 20% ankietowanych. W kontekście wykształcenia, najczęstszymi bywalcami kin okazały się być ankietowani posiadający wykształcenie wyższe. Widać wyraźnie, iż kino – forma rozrywki dość kosztowna, nie cieszy się popularnością wśród osób deklarujących najniższy dochód na jednego członka w gospodarstwie domowym. Ankietowani zaszeregowani do kategorii osób osiągających dochód do 500 zł., oraz w granicach od 500,01 do 700 zł., w 100% twierdzili jednoznacznie, iż w roku 2010 nie byli ani razu w kinie. Tak samo odpowiadały osoby osiągające dochód najwyższy. W kontekście odpowiedzi na pytanie o ocenę poziomu życia, najbardziej aktywnymi w tej formie osobami okazały się te które zadeklarowały, iż „żyje im się dostatnio”. Żadna z osób, które określiły swój poziom życia jako „bardzo trudno jest nam przeżyć” nie przyznała się do choćby jednej wizyty w kinie w przeciągu 2011 r. W kontekście podziału na rejony zamieszkania, najbardziej aktywni byli mieszkańcy

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

południowego obszaru. Zdecydowanie najmniej popularną formą rozrywki było kino wśród mieszkańców części zachodniej. Identycznie jak w przypadku pytania o spotkania z ludźmi sztuki, aż 93,55% respondentów z tego obszaru jednoznacznie stwierdziło, że w roku 2010 nie było w kinie ani razu. W odniesieniu do tego pytania także widoczna jest większa aktywność mieszkańców części południowej. Analiza wyników odpowiedzi na to pytanie, wyraźnie wskazuje powiązanie aktywności w zakresie uczestnictwa w seansach filmowych w zależności od wieku oraz sytuacji ekonomicznej gospodarstwa domowego w których żył dany respondent. Biorąc pod uwagę fakt, iż w Mielniku, ani w Siemiatyczach nie ma kina, uczestnictwo w tej formie kultury wymaga dodatkowego nakładu (na dojazd) oraz mobilności. Te czynniki mogą być ogranicznikami. Pamiętajmy również, iż w przeciągu ostatnich dwóch dekad drastycznie wzrosła możliwość oglądania filmów także w domu, nie tylko tych nadawanych przez stacje telewizyjne. Ponownie dostrzegalne jest największe zainteresowanie aktywnością kulturalną wśród mieszkańców południowego rejonu gminy. Kolejną pod względem popularności formą aktywności w kulturze uwzględnioną w formularzu ankietowym była wizyta w muzeum (tab. 7A).55 Przynajmniej jedną taką wizytę w roku 2010 zadeklarowało 9,9% respondentów. 11,29% osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Według danych zebranych przez ankieterów w tej formie uczestnictwa w kulturze najbardziej aktywnymi były osoby w przedziale wiekowym od 30 do 39 lat. 33,33% osób tej kategorii wiekowej, spośród tych, którzy udzielili na to pytanie odpowiedzi, zadeklarowało przynajmniej jedną wizytę w muzeum. Najgorzej ta aktywność uwidoczniła się wśród osób poniżej 29 roku życia. Ta forma aktywności najczęściej uprawiana była przez respondentów deklarujących wykształcenie średnie lub wyższe. Pod względem dochodów widać tutaj, iż wizyty w muzeach nie do końca są uzależnione od deklarowanych dochodów na jednego członka gospodarstwa domowego. Zdecydowanie najwięcej ankietowanych deklarowało obecność w muzeum w kategorii dochodów od 5.000,01 do 10.000 zł. Do braku uczestnictwa w tej formie aktywności przyznali się wszyscy spośród tych którzy udzielili odpowiedzi, zaklasyfikowani do kategorii dochodów najniższych (do 500 zł.) oraz najwyższych (powyżej 10.000 zł.). W kwestii oceny poziomu życia, najczęściej do odwiedzin jakiegokolwiek muzeum w roku 2010 przyznawały się osoby stwierdzające, iż „żyje im się dostatnio”. Obecności w interesującej nas instytucji w roku 2010 nie zadeklarowała natomiast żadna z osób, w których opinii „bardzo trudno jest im przeżyć”. Zdecydowanie najmniejszą aktywność w zakresie odwiedzania muzeów wykazywali mieszkańcy zachodniej części gminy. W samej gminie placówka o charakterze muzealnym otwarta została dopiero w październiku 2011 roku. Najbliższą instytucją tego typu dla mieszkańców 55

Ankieterzy dopuszczali szerokie pojęcie muzeum, a więc nie tylko jako instytucję działającą na podstawie Ustawy z dn. 21 listopada 1996 r, o muzeach (Dz.U. 1997 nr 5 poz. 24). Wliczano w to również mniejsze placówki o podobnym charakterze, w tym także te prywatne.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

gminy Mielnik jest Muzeum Regionalne w Siemiatyczach. Oczywiście nie można zakładać, że każdy z mieszkańców powinien przynajmniej raz w roku ją odwiedzić. Liczba podobnych placówek w południowej części województwa, a także w bliższych Mielnikowi rejonach pozostałych dwóch graniczących z gminą województw (lubelskiego i mazowieckiego) jest spora. Niski udział w tego rodzaju aktywności wynika więc bardziej z braku zainteresowania nią, zapewne też z kwestii mobilności. W dalszej zapewne kolejności jako ogranicznik należy wymienić kwestie finansowe (zarówno koszt samej wizyty w muzeum, jak i koszt dojazdu). Najmniej, bo 9,9% badanych, zadeklarowało udział w roku 2010 w przedstawieniu teatralnym (tab. 8A)56. 8,64% respondentów nie udzieliło żadnej odpowiedzi na to pytanie, względnie nie potrafiło jej udzielić. Ci którzy przyznali się do udziału w jakimkolwiek spektaklu, twierdzili najczęściej że uczestniczyli w takim wydarzeniu jeden, albo dwa razy. Udział w tego rodzaju wydarzeniach najczęściej deklarowali ankietowani w wieku od 18 do 24 lat. Najrzadziej zaś osoby w wieku 60 lat i więcej oraz poniżej 18 roku życia. Największą aktywność w uprawianiu tej formy uczestnictwa w kulturze deklarowały osoby legitymujące się wykształceniem policealnym/wyższym niepełnym, wyższym oraz średnim. W kwestii dochodów widać tutaj niewielkie zróżnicowanie. Według kwestionariuszy w wydarzeniu teatralnym w roku 2010 zdecydowanie nie uczestniczyły osoby osiągające dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w granicach do 500 zł., czyli dochód najniższy, oraz powyżej 10.000 złotych, czyli dochód najwyższy. Z pozostałych kategorii najrzadziej do obecności na spektaklu teatralnym, przyznawali się respondenci deklarujący dochód na jednego członka rodziny w granicach od 1.800,01 do 2.300 zł. Osoby uczestniczące w większej ilości przedstawień w roku znalazły się przede wszystkim w kategoriach dochodów 1.000,01 do 1.300 zł. oraz 3.000,01 do 5.000 zł. Spośród osób które odpowiedziały na pytanie dotyczące spektaklów teatralnych, 8,33% klasyfikujących się w pierwszej z tych dwóch kategorii zadeklarowało uczestnictwo w tej formie kultury pięć razy, zaś spośród zaklasyfikowanych do drugiej kategorii, 4,76% wskazało na sześciokrotne uczestnictwo w spektaklu teatralnym w przeciągu 2010 roku. Ani jedna z osób, które oceniły swoją sytuację ekonomiczną jako „bardzo trudno jest nam przeżyć”, nie uczestniczyła w żadnym wydarzeniu interesującego nas rodzaju. Tak samo stwierdzili ci którym „żyje się dostatnio”. Analizując odpowiedzi udzielone przez respondentów można wyciągnąć wniosek, że w spektaklach teatralnych najczęściej uczestniczyły osoby zamieszkujące rejon północny gminy, najrzadziej zaś te, które zamieszkują rejon południowy. Ta forma uczestnictwa w kulturze, wydaje się być najbardziej wymagającą, ze wszystkich o które pytali ankieterzy. Do tej formy, mieszkańcy gminy mają również najtrudniejszy dostęp, z uwagi na fakt, iż zawodowe teatry oddalone są od Ankieterzy wyjaśniali, że jako przedstawienie teatralne rozumiane są wszelkie formy teatralne, nie tylko te prezentowane w teatrach i nie tylko te prezentowane przez zawodowych aktorów.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

nich o najmniej kilkadziesiąt kilometrów. Taka sytuacja nie sprzyja uczestnictwu w tej formie kultury. Być może zresztą taka forma aktywności kulturalnej nie jest również dla mieszkańców zbyt atrakcyjna.57 Analiza globalna wszystkich wyników ankiety i zawartych w niej pytań dotyczących aktywnego udziału mieszkańców gminy Mielnik we wskazanych ośmiu formach aktywności kulturalnej, przekłada się na następujące wnioski: 1) Zdecydowanie największą popularnością cieszą się różne formy imprezy festynowych, które zdecydowanie deklasują wszystkie inne. Taki wynik w żaden sposób nie powinien zastanawiać, albowiem jest to tendencja ogólnopolska. Tomasz Szlendak nazwał je wręcz letnimi eksplozjami aktywności.58 Są to formy masowe, oraz niewymagające większych nakładów finansowych. Poza tym z tego rodzaju wydarzeniami mieszkańcy Gminy mają do czynienia u siebie, na miejscu. 2) Zasięg oddziaływania zdaje się być wprost proporcjonalny do skali wydarzenia. Mniejsze wydarzenia znajdują odbiorców w najbliższym otoczeniu (sołectwa). Nie ma tutaj najczęściej wpływu poziom kulturalny danego działania. 3) Mieszkańców gminy charakteryzuje mała mobilność. Dostrzegalna jest ona nawet w kontekście wewnątrzgminnym. Większe szanse dotarcia do odbiorcy zdaje się mieć to wydarzenie, które odbywa się w bezpośredniej bliskości miejsca zamieszkania (poziom sołectwa). Co ciekawe mieszkańcy gminy raczej rzadko odwiedzają te wydarzenia poza gminą, które mają na miejscu (np. festyny).59 4) Udział w kulturze osób deklarujących najniższe dochody na jednego mieszkańca ogranicza się najczęściej do udziału w wydarzeniach masowych, organizowanych w najbliższej okolicy, czyli takich w których udział nie wymaga większych nakładów finansowych. 5) Istotny wpływ ma oczywiście również i charakter samej formy udziału w kulturze. Im jest ona bardziej wymagająca, tym drastycznie zmniejsza się ilość jej odbiorców. Również ta uwaga nie jest niczym szczególnym, albowiem jest to regułą w kontekście nie tylko ogólnopolskim. Nie zależy to również od tego, czy mieszkańcy żyją na wsi, w małym mieście czy w wielkiej aglomeracji miejskiej. 6) Rzeczą interesującą jest kwestia aktywności w poszczególnych formach w zależności od rejonu zamieszkania. Najbardziej aktywni są tutaj mieszkańcy rejonu południowego, w którym znajduje się centrum gminy Mielnik, a w nim Co ciekawe jednak, gdy w październiku GOKSiR organizował wyjazd zbiorowy do teatru w Białymstoku, swój akces zgłosiło jedynie dwadzieścia dziewięć osób, w tym zaledwie trzynaście z terenu gminy Mielnik. 58 T. Szlendak, Nic? Aktywność kulturalna i czas wolny, we wsi i w małych miastach, w: Stan i zróżnicowanie kultury…, s. 85 i nast. 59 Z obserwacji wynika, iż uwaga ta nie dotyczy np. koncertów gwiazd, które odbywają się w ramach innych festynów, organizowanych w innych gminach. Tutaj niekiedy dochodzi do wyjazdów celowych, nakierowanych na jednego konkretnego artystę, trwających z reguły tyle, ile trwa jego występ. 57

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

główne instytucje kultury działające na terenie gminy. Tutaj też ma miejsce wiele wydarzeń kulturalnych. Pewnym zaskoczeniem może być jednak stosunkowo najmniejsza aktywność osób mieszkających w rejonie zachodnim gminy. Owo zaskoczenie spowodowane jest faktem, iż mają oni teoretycznie najłatwiejszy dostęp do działań kulturalnych, albowiem obszar ich zamieszkania znajduje się blisko Siemiatycz – centrum powiatu, miejscowości z relatywnie najsilniej rozwiniętym zapleczem kulturalnym. Jak widać jednak to „uprzywilejowanie” w stosunku do mieszkańców pozostałych rejonów nie przekłada się na wzrost aktywności w sferze kultury. 7) W kwestii struktury wiekowej widać wyraźnie, iż wraz z wiekiem spada ogólna aktywność udziału w wydarzeniach kulturalnych osób starszych. Związane jest to oczywiście z wieloma czynnikami, jako jeden z nich wyraźnie należy wyróżnić kwestię ich mobilności. Jest ona najniższa, co wynika zarówno z kwestii zdrowotnych, jak i możliwości komunikacyjnych. Bardziej aktywne wydają się być osoby młodsze. 8) Aktywność osób młodszych nie zawsze idzie w parze z jakością wydarzeń w których uczestniczą. Najczęściej bowiem uczestniczą w wydarzeniach muzycznych albo w takich, w których muzyka (najchętniej „młodzieżowa”) jest istotnym składnikiem. 9) W kwestii wykształcenia dostrzegalne jest przełożenie jego poziomu na charakter przedsięwzięcia. Osoby z wykształceniem średnim, policealnym/niepełnym wyższym czy wyższym, chętniej od innych uczestniczą w bardziej wymagających formach uczestnictwa w kulturze. Co istotne jednak w odniesieniu do osób poniżej 30-go roku życia, ta prawidłowość wcale nie jest już tak wyraźna.60 10) Wysokość budżetu danego gospodarstwa domowego ma wpływ na uczestnictwo w kulturze. Jednak większe znaczenie zdaje się mieć subiektywna ocena poziomu życia. W niektórych wynikach widać wyraźnie, iż osoby o najniższych dochodach deklarują choćby w niewielkim stopniu uczestnictwo w jakiejś formie wydarzeń kulturalnych, podczas gdy osoby stwierdzające, iż są w ciężkiej sytuacji ekonomicznej uczestniczą w mniejszej ich ilości, lub w ogóle. Zasadnicza część wskazanych powyżej uwag zdaje się być charakterystycznymi cechami problematyki związanej z odbiorem kultury, nie tylko w zakresie jej powszechności, ale również wrażliwości jej odbiorców. Specyfika małej społeczności lokalnej zdaje się tutaj wynikać bardziej z kwestii związanych małą mobilnością potencjalnych odbiorców. Owa mobilność, spowodowana między innymi brakami środków komunikacji gminnej. Jednak istotną kwestią są tutaj także pewne nawyki, wynikające nie zawsze z mniejszych potrzeb w zakresie kultury. Podczas rozmów prowadzonych w trakcie zbierania materiałów do niniejszej publikacji często padało stwierdzenie, że takie wydarze60

Upowszechnienie się szkolnictwa wyższego doprowadziło zapewne do obniżenia poziomu wrażliwości na kulturę wśród osób wykształconych.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

nie powinno być organizowane w naszej wsi. Nikt w tym przypadku nie liczył się z kosztami organizacyjnymi. D. Dostępność do Internetu oraz jego wykorzystanie W kwestionariuszach znalazły się również pytania dotyczące dostępności Internetu na terenie Gminy (tab. 9A) oraz miejsca w którym ankietowani z niego korzystali (tab. 10A). Należy wyraźnie podkreślić fakt, iż ankieta była przede wszystkim przeprowadzona wśród osób dorosłych. Gdyby uczestniczyła w niej większa ilość dzieci i młodzieży wskazania byłyby nieco odmienne, albowiem wśród nich dostępność do Internetu oraz korzystanie z niego stoi na o wiele wyższym poziomie, co związane jest choćby z możliwością stałego dostępu do niego w szkole, ale przede wszystkim wynika z ogólnych uwarunkowań cywilizacyjnych.61 Możliwość korzystania z sieci jest uzależniona od dostępu do odpowiedniego sprzętu. 55,6% wszystkich respondentów odpowiedziała twierdząco na pytanie czy w ich gospodarstwie domowym znajduje się choćby jeden komputer. 5,3% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. 50,9% ankietowanych zadeklarowało, iż posiada stały dostęp do Internetu.62 2,65% osób nie udzieliło w tym przypadku żadnej odpowiedzi. Tak więc zaledwie 4,7% gospodarstw, które mają komputery nie ma dostępu do Internetu. Liczba ta jest wyższa od średniej krajowej liczonej dla gospodarstw domowych na wsiach, gdzie wynosi ona 43%63 Zdecydowanie najwięcej osób młodych (poniżej 29 roku życia) deklarowało posiadanie komputera w domu – średnio 95,83%, Zaś 100% spośród nich deklarowało posiadanie stałego dostępu do sieci. Wyniki te były odpowiednio najniższe wśród osób powyżej 60 roku życia. Osoby wykazujące najniższy dochód na jednego członka gospodarstwa domowego wykazywały jednoznacznie brak dostępu do Internetu w domu. Część z nich (66,67%) zaledwie wyznała, że posiada w domu komputer, pozostała część odmówiła udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Osoby które oceniały swoją sytuację ekonomiczną zdecydowanie najgorzej w 100% oświadczały, że nie mają w domach komputerów, a co za tym idzie także dostępu do sieci. Dostęp do Internetu w domu deklarowała większość respondentów zamieszkujących w rejonie południowym (59,8%) gminy Mielnik. W pozostałych rejonach większość gospodarstw domowych nie posiadała dostępu do Internetu. I tak, w rejonie zachodnim brak dostępności do sieci w miejscu zamieszkania wskazało 51,6% ankietowanych, zaś w zachodnim 64,5%. Por. wyniki badań ankietowych Dzieci on-line w oczach rodziców przeprowadzonych przez Gemius S.A. we współpracy z Fundacją Dzieci Niczyje (raport dostępny w Internecie: http:// gemius.pl/pl/archiwum_prasowe/2008-03-19/01), gdzie wskazany jest między innymi wiek w którym dziecko zaczyna korzystać z Internetu. Najwięcej z nich 58% użytkować to narzędzie w wieku od 5-9 lat. Ankieta została przeprowadzona została przez Internet, a więc respondentami były osoby posiadające określone umiejętności poruszania się w sieci. 62 Ankieterzy wyjaśniali, że w tym wypadku chodzi o dostępność do sieci w domu. 63 Mały rocznik statystyczny 2011, rok LIV, Warszawa 2011, s. 305, Tabl. 11 (189). 61

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

W kwestionariuszu ankietowym znalazło się również pytanie dotyczące miejsca korzystania z Internetu (ryc. 7 oraz tab. 10A). Spośród osób które udzieliły odpowiedzi na tak postawione pytanie 39,74% odpowiedziało, że nie posiada dostępu do Internetu, co jak tłumaczyli respondentom ankieterzy, było równoznaczne z niekorzystaniem z Internetu w ogóle. Zasadnicza część mieszkańców korzysta według wyników badania z Internetu w domu. Jak widać fakt, posiadania dostępu do sieci w miejscu zamieszkania (a więc w miejscu najwygodniejszym do korzystania z niego), nie jest równoznaczny z faktem korzystania z jego możliwości. 8,6% osób spośród ankietowanych stwierdziło, iż nie korzysta z Internetu w domu pomimo, że ma tam do niego dostęp. Inne miejsca Szkoła, uczelnia U znajomych, rodziny W kawiarence internetowej, świetlicy wiejskiej W bibliotece gminnej W miejscu pracy

0,66% 1,99% 6,60% 12,60% 4,64% 6,60% 42,40%

W swoim domu Posiadam w domu, ale z niego nie korzystam

8,60%

Ryc. 7. Miejsca korzystania z Internetu

Na pytanie dotyczące tego czy gmina Mielnik powinna wspierać działania mające na celu budowę sieci internetowej na swoim obszarze, zdecydowana większość, bo 76,2% ankietowanych odpowiedziała, że tak. Przeciwnych było jedynie 5,9%. Pozostałe 18,2% respondentów nie miało zdania na ten temat.64 W kwestionariuszu znalazło się dodatkowo pytanie, dotyczące problemów w gminie Mielnik, które należałoby rozwiązać.65 Dostępność do sieci jako problem była wskazywana przez 24,5% ankietowanych (piąte miejsce ma dwanaście umieszczonych w odniesieniu do tego pytania problemów). Kwestia ta pojmowana była jako problem najczęściej przez osoby w wieku 25-29 lat (62,5%), posiadające wykształcenie wyższe (52%), oraz mieszkające w zachodniej części gminy (35,5%). Reasumując wyniki pytań zamieszczonych w kwestionariuszu, a dotyczą M. Bogacki, J. Danowski, Wyniki badań ankietowych…, s. 43. Tamże, s. 129. Ankietowani mieli możliwość zaznaczenia kilku wskazanych im problemów.

64 65

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

cych kwestii związanych z Internetem widać doskonale, zróżnicowanie pokoleniowe zarówno w kwestii jego dostępności jak i umiejętności jego wykorzystywania. Tego rodzaju wnioski nie są niczym szczególnym. Internet jest bowiem narzędziem rozumianym, a przez to i powszechniej wykorzystywanym przede wszystkim przez młodsze pokolenia. Wpływ na powszechność dostępności do Internetu ma również kwestia dochodów konkretnych gospodarstw domowych. Tego rodzaju zależności nie są oczywiście żadną specyfiką gminy Mielnik. Warto jednak jeszcze raz zaznaczyć, iż mieszkańcy gminy Mielnik mają wyższą, niż średnia krajowa dotycząca obszarów wiejskich dostępność do Internetu.66

3. Badania ankietowe podczas koncertu zespołu „Enej” A. Uwagi metodologiczne Badania ankietowe przeprowadzone zostały podczas koncertu zespołu „Enej”, który odbył się w Mielniku dnia 8 lipca 2011 r. Wydarzenie miało charakter imprezy masowej realizowanej w plenerze. Uczestniczyło w nim około 3.000-4.000 widzów, co pozwala na uznanie wydarzenia jako duże w skali powiatu. Koncert gwiazdy poprzedzały występy dwóch innych zespołów gających jako support. Wstęp na występ zespołów był wolny. Był to pierwszy koncert zespołu „Enej” w promieniu około 60 km. po ich telewizyjnym sukcesie. Skala przedsięwzięcia pozwalała na przeprowadzenie ankiet wśród dużej ilości odbiorców. Dziewięcioosobowa grupa ankieterów67 wypełniła według wskazówek respondentów łącznie 250 kwestionariuszy. Doboru ankietowanych dokonywali sami ankieterzy podczas swojej pracy, uwzględniając przy tym obserwowaną na bieżąco strukturę wiekową. Celem badania było ustalenie zasięgu oddziaływania wydarzenia oraz wskazanie na muzyczne preferencje jego odbiorców. Zespół „Enej” gra wprawdzie muzykę specyficzną, nie trafiającą w gusta każdego odbiorcy (folk), jednak w chwili gdy występował w Mielniku był niezwykle popularny za sprawą zwycięstwa w programie telewizyjnym „Must be the music”. Ta popularność pozwoliła żywić nadzieję, iż grono jego odbiorców - potencjalnych respondentów, nie będzie się ograniczać wyłącznie do wielbicieli nurtu muzycznego reprezentowanego przez artystów. Oczywistym jest fakt, iż grupa ankietowanych – odbiorców koncertu, składała się głównie z osób młodych, przez co owe preferencje muzyczne nie mogą być traktowane jako obiektywne dla całości populacji.

Mały rocznik statystyczny…, s. 305, Tabl. 11 (189). Byli nimi uczestniczący w projekcie Rola instytucji kultury w małych społecznościach lokalnych studenci, którzy przeszli odpowiedni cykl przygotowawczy przygotowujący ich do pełnienia roli ankieterów.

66 67

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Ryc. 8. Plakat koncertu zespołu „Enej” (projekt graficzny H. Chwojko)

Podobnie jak w przypadku poprzedniego badania ankietowego, w odniesieniu do mieszkańców gminy Mielnik zastosowano podział na trzy obszary zamieszkania – 1. zachodni, 2. południowy oraz 3. północny. Zachowano identyczny podział jak w badaniu poprzednim (ryc 1). Zrezygnowano z obszaru czwartego (poza Gminą) ogólnego. W poniższym badaniu uwzględniono dodatkowo mieszkańców trzech innych rejonów: 4. gmin sąsiadujących z gminą Mielnik z terenu powiatu (gmina Siemiatycze, miasto Siemiatycze, gmina Nurzec Stacja), 5. pozostałych gminy z terenów powiatu, 6. spoza powiatu (z uwzględnieniem województwa).

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Wartości procentowe ukazane w zestawieniach były zawsze liczone w stosunku do ilości odpowiedzi uzyskanych na konkretne pytanie, nie zaś w stosunku do rzeczywistej liczby kwestionariuszy ankietowych. W odniesieniu do części pytań istniała możliwość wskazania kilku odpowiedzi. Przy analizie przyjrzano się ogólnie wszystkim respondentom, oraz ściślej – tylko osobom zamieszkującym teren gminy Mielnik. B. Charakterystyka populacji Ankieterzy podczas trzech godzin trwania wydarzenia zdążyli uzupełnić 250 kwestionariuszy ankietowych. 56% ankietowanych to kobiety, pozostałe 44% to mężczyźni.68 W tej liczbie znalazło się 42 mieszkańców gminy Mielnik (odpowiednio 61,9 % kobiet i 38,1% mężczyzn) co stanowiło 16,8% wszystkich ankietowanych. Zasadniczą większość wszystkich respondentów stanowiły osoby poniżej 30go roku życia – 81,2% ankietowanych (ryc. 9). W odniesieniu do mieszkańców Gminy grupa ta stanowiła 59,29%. Zdecydowanie najmniej było osób starszych powyżej 60-go roku życia. W skali globalnej wszystkich ankietowanych było ich 2,8% osób, zaś w odniesieniu do mieszkańców samej gminy Mielnik 6,52%. Wyższa liczba osób starszych spośród mieszkańców gminy Mielnik była zapewne spowodowana tym, iż wydarzenie odbywało się blisko miejsca ich zamieszkania. Powyżej 60 lat

6,52% 2,8%

Od 50 do 59 lat

2,17% 2,8%

Od 40 do 49 lat

Od 30 do 39 lat

Od 24 do 29 lat

10,86% 6,4% 7,2%

16,66%

8,69% 11,2%

Od 18 do 24 lat

Poniżej 18 roku

Wszyscy ankietowani

26,08%

40,4%

23,80% 29,6% Mieszkańcy gminy Mielnik

Ryc. 9. Struktura wiekowa wszystkich osób ankietowanych podczas koncertu 8 lipca oraz wyłącznie mieszkańców gminy Mielnik 68

Większość ankieterów stanowili mężczyźni co mogło wpłynąć ostatecznie na rozłożenie płci respondentów.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich 19,60%

Spoza powiatu

26,00%

Pozostałe gminy z powiatu

37,60%

Gminy sąsiadujące Rejon północny gminy

1,60% 12,00%

Rejon południowy gminy Rejon zachodni gminy

3,20%

Ryc. 10. Rozkład zamieszkania osób ankietowanych według przyjętego podziału na rejony

W kontekście miejsca zamieszkania respondentów przeważały osoby spoza gminy Mielnik, stanowiące 83,28%, wobec 16,8% ankietowanych z terenów interesującej nas gminy. Największa liczba ankietowanych pochodziła z rejonu bezpośrednio sąsiadującego z gminą Mielnik – gmina Siemiatycze, miasto Siemiatycze oraz gmina Nurzec Stacja. Z gminy Siemiatycze oraz z miasta przyjechało 33,2% respondentów, zaś z gminy Nurzec 4%. Spośród osób zamieszkujących rejon spoza powiatu większość była z pozostałych terenów woj. podlaskiego, dalej mieszkańcy mazowieckiego i oraz lubelskiego. Odpowiednio było to 8%, 6% oraz 5,6% wszystkich respondentów. Rejon północny gminy

9,56%

71,40%

Rejon południowy gminy Rejon zachodni gminy

19,04%

Ryc. 11. Rozkład mieszkańców gminy Mielnik – uczestników koncertu w dn. 8 lipca według rejonu zamieszkania

Zawężając kwestię pochodzenia respondentów wyłącznie do trzech rejonów terenu gminy Mielnik (ryc. 11), widać zdecydowaną przewagę mieszkańców rejonu południowego. Tutaj zdecydowanie dominującą grupą byli mieszkańcy samego Mielnika. Stanowili oni 52,4% wszystkich uczestniczących w ankiecie mieszkańców gminy. Najmniej reprezentowany był rejon północny. Co ciekawe, wśród respondentów znaleźli się przedstawiciele jedynie siedmiu spośród wszystkich trzynastu sołectw wchodzących w skład gminy Mielnik.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich 16,67% 20,8%

Wyższe Policealne/niepełne wyższe

2,38% 6,4% 40,48% 37,4%

Średnie

Zasadnicze zawodowe

Gimnazjalne

14,28% 5,2% 0,00%

Podstawowe

16,00% 23,80% 14,00%

Ogólnie respondenci

Mieszkańcy gminy

Ryc. 12. Struktura wykształcenia osób ankietowanych

Struktura wykształcenia pokazuje zdecydowaną przewagę osób z wykształceniem średnim oraz gimnazjalnym i podstawowym. Porównując te wyniki w kwestionariuszu widać wyraźnie, iż w większości przypadków wykształcenie pokrywa się z wiekiem ankietowanych. Wyniki prezentujące ogólnie wszystkich ankietowanych oraz te odnoszące się wyłącznie do respondentów zamieszkujących teren gminy Mielnik są mniej więcej zbieżne. Wyjątkami są tutaj wykształcenie zawodowe, zdecydowanie przeważające wśród mieszkańców gminy nad ogólnym zestawieniem (14,28% do 5,2%) oraz gimnazjalne (0% do16,00%). W odniesieniu do pierwszej kwestii możemy przyjąć, iż osoby legitymujące się wykształceniem zawodowym pracują w systemie zmianowym (koncert odbywał się w piątek po południu). Jednocześnie jednak należą chyba do grupy mniej mobilnych w kontekście wydarzeń kulturalnych. Brak wśród ankietowanych spośród respondentów zamieszkałych w gminie Mielnik, osób z wykształceniem gimnazjalnym może być zbiegiem okoliczności, może również wynikać z faktu zatajania informacji. C. Powody obecności na imprezie W kwestionariuszu ankietowym przygotowanym na koncert 8 lipca znalazło się pytanie dotyczące powodów dla których ankietowane osoby pojawiły się na koncercie zespołu „Enej” (ryc. 13). Respondenci mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź ze wskazanych. Na wstępie należy podkreślić, iż kolejność wskazań odpowiedzi wśród wszystkich przebadanych, jest identyczna z tą jaka wynika z ankiet przeprowadzonych wyłącznie wśród mieszkańców gminy Mielnik.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Najczęściej wskazywano jako powód przybycia na koncert, występ gwiazdy wieczoru. Najrzadziej zaś występ innego zespołu. Szczegółowe zestawienia wskazujące na preferencje ankietowanych przedstawione zostały w niniejszym opracowaniu w odniesieniu do mieszkańców interesującej nas gminy (tab. 11A). Analogicznie jak porównanie samych tylko odpowiedzi wszystkich przepytanych przez ankieterów uczestników wydarzenia, wyniki szczegółowych zestawień są zbliżone do tych dotyczących osób zamieszkujących gminę Mielnik. Jako powód dla których respondenci przybyli na koncert najczęściej pojawiał się, o czym już wspomniano, sam występ gwiazdy. Na taki stan rzeczy najczęściej wskazywały osoby poniżej 24-go roku życia. Dla nich był to zasadniczy powód przybycia na koncert. Równie wysokie zainteresowanie wyrażała nieliczna spośród ankietowanych, grupa osób powyżej 60-tego roku życia. Dla dużej części ankietowanych istotne znaczenie miał fakt możliwości spędzenia wolnego czasu ze znajomymi. Tę odpowiedź najliczniej wskazały osoby w przedziale od 25-ego do 29-go roku życia. W kontekście wykształcenia sam zespół „Enej” jako powód dla którego znaleźli się na koncercie, wskazała nieco ponad połowa osób z wykształceniem średnim oraz równo połowa osób deklarujących posiadanie wykształcenie zawodowe. Jednocześnie dla respondentów z wykształceniem zawodowym dość istotną kwestią był fakt możliwości spędzenia czasu ze znajomymi. Dla osób z wykształceniem wyższym przede wszystkim liczyła się ciekawość. Inne

9,52% 8,40% 21,42%

Ciekawość

24,00% 21,20%

Wolny czas

38,09% 36,40%

Spędzenie czasu ze znajomymi Inny zespół

37,40%

4,16% 5,60%

Zespół "Enej"

Ogólnie respondenci

66,66% 58,00% Mieszkańcy gminy

Ryc. 13. Porównanie odpowiedzi na pytanie Co zadecydowało o przybyciu Pana/Pani na koncert zespołu „Enej” udzielonej ogólnie przez wszystkich respondentów, oraz wyłącznie mieszkańców gminy Mielnik

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Analizując wyniki należy wyraźnie wskazać, iż głównym powodem dla którego ankietowani znaleźli się na imprezie była gwiazda. Wskazuje to jednoznacznie, iż dobór zespołu muzycznego stanowić może o sukcesie danego przedsięwzięcia. Kwestia ta wydaje się być oczywista. Nie należy jednak o niej zapominać przygotowując program konkretnego wydarzenia, tym bardziej, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, iż samorządowe (i nie tylko) instytucje kultury dysponują niewielkimi budżetami na organizację dużych wydarzeń, względnie wydarzeń z udziałem kosztownych elementów programu (takich jak koncert gwiazdy), zapewnienie frekwencji jest szczególnie istotne. D. Preferencje muzyczne Koncert popularnego zespołu, przyciągającego duże ilości różnorodnych pod względem wieku, wykształcenia oraz miejsca zamieszkania osób, jest dobrym miejscem do sprawdzenia preferencji muzycznych. Pytanie o nie, znalazło się w kwestionariuszu ankietowym sporządzonym na potrzeby niniejszego badania (ryc. 14, por. również tab. 12A).69 Samo zestawienie wyników odpowiedzi na to pytanie wykazuje różnice pomiędzy odpowiedziami respondentów zamieszkujących wyłącznie teren gminy Mielnik, a wszystkimi osobami przebadanymi. Wprawdzie w obu przypadkach rodzajem muzyki najchętniej wskazywanym przez respondentów był rock – 50,00% gmina Mielnik, 54,8%.70 Ogólnie, jednak w kwestii dalszych nurtów widoczne są spore różnice. I tak na drugim miejscu w zestawieniu łącznym znalazł się pop, podczas gdy w wśród osób zamieszkujących gminę Mielnik disco-polo. O wiele więcej procent ankietowanych mieszkańców gminy, niż wszystkich respondentów łącznie, wskazało muzykę ludową. Co ciekawe nurty muzyczne kojarzone raczej z większą wrażliwością muzyczną (jazz, blues, muzyka klasyczna) są, według wyników ankiety bardziej popularne wśród respondentów z terenów gminy Mielnik, niż spośród wszystkich ankietowanych łącznie. Zestawienie odpowiedzi na to pytanie udzielonych przez ankietowanych mieszkańców Gminy, może w pewnym sensie zdziwić. Z jednej bowiem strony wskazują preferowanie disco-polo, muzyki lekkiej łatwej i przyjemnej, nie wymagającej od słuchacza specjalnej wrażliwości, z drugiej jednak deklarują słuchanie dość wymagających od słuchacza nurtów muzycznych, takich jak jazz, blues czy muzyka klasyczna. Kojarzenie tej pierwszej ze społecznościami wiejskimi jest rzeczą oczywistą. Jednak popularność trzech pozostałych w tego rodzaju środowiskach, nie. Kwestionariusze pokazują wyraźnie (z wyjątkiem dwóch, w których respondent kazał zaznaczyć wszystkie nurty) duże przeciwieństwa w pre Wyniki badani są odmienne od uzyskanych podczas badania „Muzyczny portret polaków” przeprowadzonego w 2088 roku przez TNS OBOP (raport dostępny w Internecie: http://www. tnsglobal.pl/centrum/2008/2008-06#6066). W badaniu tym jednak wyróżniono inne gatunki muzyczne. 70 Zapewne fakt, że muzyka rockowa, często przecież kojarzona w mniejszych społecznościach lokalnych z „szarpidrutami” jest tak często wskazywana wynika z tego, iż sporo osób słucha (jeśli wierzyć jakimkolwiek zestawieniom radiowym) tzw. pop-rocka. 69

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

ferowanych rodzajach muzyki, wśród mieszkańców gminy Mielnik. Trudno jest jednak wyciągać na ten temat poważniejsze wnioski w porównaniu z wynikami uzyskanymi od wszystkich respondentów biorących udział w badaniu. Inna

4,76%

12,40% 19,04%

Hip-hop

28,00%

26,19% 23,60%

Techno

50,00% 54,80%

Rock

28,57%

Pop Metal Ludowa Poważna Jazz

16,66%

18,00% 23,50%

12,50%

23,80%

16,00% 16,66% 11,20%

Disco polo Blues

38,40%

22,80%

33,33%

21,42% 16,80% 21,42% 16,40%%

Biesiadna Ogólnie respondenci

Mieszkańcy gminy

Ryc. 14. Porównanie odpowiedzi na pytanie jaki rodzaj muzyki słucha Pan/Pani najchętniej? udzielonej ogólnie przez wszystkich respondentów, oraz wyłącznie mieszkańców gminy Mielnik

Interesujące dane ukazały się po zestawieniu preferencji muzycznych z wykształceniem respondentów zamieszkujących gminę Mielnik. Otóż zestaw gatunków preferowanych przez osoby z wykształceniem wyższym wcale nie odróżniał się bardzo od tych, które deklarowały inne wykształcenie. Cechą charakterystyczną arkuszy ankietowych wypełnionych na podstawie wskazań mieszkańców gminy Mielnik, jest jednak to, iż jedna osoba wskazywała z reguły więcej nurtów muzycznych niż w przypadku osób spoza gminy. Może to świadczyć o większym niezdecydowaniu mieszkańców Gminy w tym zakresie, albo też o ich mniejszym rozeznaniu w tej problematyce. Zresztą pro-

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

blem niewłaściwej umiejętności przypisywania gatunków muzycznych do własnych gustów występować może często przy tego rodzaju badaniach. Dzieje się tak zapewne także z powodu szczególnej wrażliwości tej formy rozrywki jaką jest muzyka, na panującą modę. E. Wnioski Powyższe analizy skłaniają do następujących wniosków: 1. Fakt przyjazdu do najbliższej okolicy znanego zespołu pobudził do przybycia na koncert osoby, które danego rodzaju muzyki nie preferują. Do takiego stanowiska skłania porównanie wieku ankietowanych oraz powodów ich obecności na imprezie. Zasadniczo im starszy respondent tym mniejszą dla niego atrakcją była sama gwiazda, a większą możliwość spędzenia wolnego czasu ze znajomi, czy też ciekawość. Różnie pojmowanym pozostanie kwestia postrzegania „najbliższej okolicy”. 2. Zasięg pochodzenia osób uczestniczących w takim koncercie jest dodatkowo zależny od odległości miejsca zamieszkania. Zasadniczo im młodsza grupa tym bardziej mobilna. Największa grupa ankietowanych powyżej 60-tego roku życia, pochodziła z samego Mielnika. Trudno bowiem wymagać, aby osoby w tym wieku specjalnie jechały kilkanaście, kilkadziesiąt kilometrów na koncert gwiazdy, która uprawia taki gatunek muzyczny. 3. Deklarowane przez respondentów gatunki muzyczne są niezwykle różnorodne. Być może popularność muzyki rockowej wynika z faktu rzeczywistej popularności pop-rocka w rozgłośniach radiowych oraz w telewizji.

4. Badania ankietowe podczas XX „Dni Gminy Mielnik” A. Uwagi metodologiczne Impreza odbywała się w dniach 16 do 17 lipca 2011 roku.71 W roku 2011 była to jubileuszowa edycja. Była to impreza plenerowa zgłoszona jako impreza masowa. Najważniejszym dniem programu XX „Dni Gminy Mielnik” była sobota 16 lipca, kiedy to prócz zawodów sportowych w programie znalazł się popołudniowo-wieczorny koncert z udziałem czterech zespołów („Łona i Webber”, „Big Day”, „Trubadurzy” oraz „Speed”). Właśnie podczas tego punktu programu przeprowadzone zostały badania ankietowe, co było celowe, albowiem właśnie wówczas znajdowała się na terenie imprezy największa grupa odbiorców. Dodatkowo była to grupa odbiorców bardziej „uniwersalnych” niż uczestnicy celowi – osoby startujące w różnych dopołudniowych zawodach sportowych oraz ich widownia. 71

Pierwotny termin wydarzenia był wyznaczony na 2-3 lipca 2011 roku. Niestety ze względu na warunki atmosferyczne, impreza została przeniesiona na inny termin. Program uległ zmianie jedynie w drobnych szczegółach (przede wszystkim zmieniła się część zespołów muzycznych występujących podczas sobotniego koncertu). Drugi termin zgrał się niestety z terminami innych dużych imprez w okolicy, co zapewne wpłynęło na zmniejszenie się grupy odbiorców.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Ryc. 15.Plakat XX „Dni Gminy Mielnik” (projekt graficzny H. Chwojko)

W szczytowym momencie badania na placu, na którym zorganizowane były koncerty, znajdowało się ok. 1,5 tys. osób. Wśród nich przeprowadzono 147 badań ankietowych. Impreza ta miała odmienny charakter od koncertu zespołu „Enej”. „Dni Gminy Mielnik” są bowiem wydarzeniem cyklicznym, mającym swoje miejsce w terminarzu imprez festynowych na terenie Powiatu. Co równie istotne odmienny był już sam charakter wydarzeń: impreza z 8 lipca była klasycznym koncertem,

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

bez żadnych wydarzeń towarzyszących (nie licząc supportów występujących przed gwiazdą wieczoru). Zaś XX „Dni Gminy Mielnik” to klasyczna impreza o charakterze festynowym, rozciągnięta w czasie, charakteryzująca się rozbudowanym, różnorodnym programem. Celem niniejszego badania było przede wszystkim określenie zasięgu oddziaływania wydarzenia. Niestety, ze względu na przełożenie imprezy z pierwotnego terminu 2-3 lipca 2011 roku, na termin drugi, wyznaczony na 16-17 lipca liczba osób uczestniczących mogła być niższa. Fakt ten zaistniał najprawdopodobniej z uwagi na organizowane w tym samym terminie (zaplanowane dużo wcześniej) inne imprezy, przede wszystkim organizowanej w Dubiczach Cerkiewnych imprezy plenerowej „Na Iwana, na Kupała”. Dodatkowo, badanie miało na celu określenie powodów dla których ankietowani przybyli na koncertową część XX „Dni Gminy Mielnik”. Analogicznie jak w przypadku badania przeprowadzonego przy okazji koncertu zespołu „Enej”, zastosowany został wobec ankietowanych podział na sześć rejonów zamieszkania. W odniesieniu do mieszkańców gminy Mielnik: 1. zachodni, 2. południowy oraz 3. północny (ryc. 1). W stosunku do respondentów spoza terenów gminy określono następujące rejony zamieszkania: 4. gminy sąsiadujących z gminą Mielnik z terenu Powiatu (gmina Siemiatycze, miasto Siemiatycze, gmina Nurzec Stacja), 5. pozostałe gminy z terenów Powiatu, 6. spoza Powiatu. Wartości procentowe ukazane w zestawieniach były zawsze liczone w stosunku do ilości odpowiedzi uzyskanych na konkretne pytanie, nie zaś w stosunku do rzeczywistej liczby kwestionariuszy ankietowych. W odniesieniu do części pytań istniała możliwość wskazania kilku odpowiedzi. Podobnie jak w przypadku poprzedniego badania, przy analizie przyjrzano się ogólnie wszystkim respondentom, oraz ściślej – tylko osobom zamieszkującym teren gminy Mielnik. B. Charakterystyka populacji Podczas trwania badań, ankieterzy przepytali 147 osób. Z tej grupy 51,02% stanowiły kobiety, zaś 48,98% mężczyźni. W tej liczbie znalazło się 51 mieszkańców gminy Mielnik, co stanowiło 34,69% (54,90% kobiet oraz 45,10% mężczyzn) wszystkich ankietowanych. Większość respondentów spośród wszystkich ankietowanych stanowiły osoby poniżej 30-go roku życia – 55,79%. (ryc. 16). W odniesieniu do mieszkańców gminy Mielnik wskaźnik wynosi 50,18%. Spośród wszystkich ankietowanych zdecydowanie najmniej było osób powyżej 60-tego roku życia – 4,76%. Uwzględniając jedynie mieszkańców interesującej nas Gminy, ten współczynnik był dużo większy i wyniósł 9,80% (identyczny z ilością przebadanych osób w wieku pomiędzy 40 a 49 lat). Prócz tej różnicy możemy przyjąć, że wartości liczbowe w poszczególnych kategoriach wiekowych w odniesieniu do wszystkich ankietowanych oraz wyłącznie do respondentów zamieszkujących teren gminy Mielnik, są zbliżone.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Powyżej 60 lat

9,80%

4,76%

13,72% 13,60%

Od 50 do 59 lat

9,80% 10,20%

Od 40 do 49 lat

13,72% 14,96%

Od 30 do 39 lat

15,69% 19,05%

Od 24 do 29 lat

21,56% 23,81%

Od 18 do 24 lat

15,69% 12,93%

Poniżej 18 roku

Wszyscy ankietowani

Mieszkańcy gminy Mielnik

Ryc. 16. Struktura wiekowa wszystkich osób ankietowanych 16 lipca 2011 r. podczas XX „Dni Gminy Mielnik” oraz wyłącznie gminy Mielnik Spoza powiatu

11,56%

Pozostałe gminy z powiatu

14,28% 39,45%

Gminy sąsiadujące Rejon północny gminy

7,48% 22,45%

Rejon południowy gminy Rejon zachodni gminy

4,76%

Ryc. 17. Rozkład zamieszkania osób ankietowanych 16 lipca według przyjętego podziału na rejony

Największa grupa ankietowanych przyjechała z rejonu sąsiadującego z gminą, a więc z gminy Siemiatycze, z samych Siemiatycz (łącznie 34,70%) oraz z gmi-

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

ny Nurzec Stacja (4,76%). Spośród osób zamieszkujących rejon spoza Powiatu większość była z pozostałych terenów woj. podlaskiego (6,8%), dalej mieszkańcy mazowieckiego (2,04%) i oraz lubelskiego (1,36%). Niewielka część spośród ankietowanych (1,36%) pochodziła z innego województwa. 21,56%

Rejon północny gminy

64,70%

Rejon południowy gminy

Rejon zachodni gminy

13,72%

Ryc. 18. Rozkład mieszkańców gminy Mielnik – ankietowanych 16 lipca 2011 r., według rejonu zamieszkania

W kwestii rejonizacji tej części respondentów, która mieszkała na terenie gminy Mielnik (ryc. 18), widać zdecydowaną przewagę mieszkańców rejonu południowego. Tutaj zdecydowanie dominującą grupą byli mieszkańcy samego Mielnika, stanowiący 56,86% tej kategorii respondentów. Najmniej reprezentowany był zachodni rejon Gminy. 11,76% 16,67%

Wyższe Policealne/niepełne wyższe

3,92% 6,12% 49,10% 46,93%

Średnie Zasadnicze zawodowe Gimnazjalne Podstawowe

Ogólnie respondenci

11,76% 10,20% 3,92% 8,84% 9,80% 14,28%

Mieszkańcy gminy

Ryc. 19. Struktura wykształcenia wszystkich osób ankietowanych, oraz respondentów z terenów gminy Mielnik

Zestawienie wyników odpowiedzi dotyczących wykształcenia pokazuje zdecydowaną przewagę osób z wykształceniem średnim oraz gimnazjalnym i pod-

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

stawowym. Porównując te wyniki w kwestionariuszu widać wyraźnie iż w większości przypadków wykształcenie pokrywa się z wiekiem ankietowanych. C. Czas obecności na imprezie W kwestionariuszu ankietowym znalazło się pytanie dotyczącego tego czy w dniu 16 lipca ankietowani uczestniczyli wyłącznie w popołudniowych koncertach, czy może również byli na terenie imprezy w godzinach wcześniejszych, podczas realizacji sportowych punktów programu (były to: turniej gry w piłkę nożną, turniej gry w piłkę plażową oraz „Bieg o kryterium ulicy Brzeskiej”) (ryc. 20). 88,35% 82,35%

11,56%

Popołudniowe koncerty

17,64%

Dopołudniowe zewody sportowe i popołudniowe koncerty

Ogólnie respondenci

Mieszkańcy gminy

Ryc. 20. Zestawienie odpowiedzi na pytanie dotyczące punktów programów w dniu 16 lipca, w których uczestniczyli ankietowani, z uwzględnieniem odpowiedzi samych tylko mieszkańców gminy Mielnik 82,31% 56,86% 47,06%

17,00% 3,40%

Nie

7,84%

Zawody OSP

Ogólnie respondenci

Zawody sołeckie

Mieszkańcy gminy

Ryc. 21. Zestawienie odpowiedzi na pytanie dotyczące deklaracji pojawienia się na XX „Dniach Gminy Mielnik” w dniu 17 lipca 2011 r., z uwzględnieniem odpowiedzi samych tylko mieszkańców gminy Mielnik

Zestawienie odpowiedzi wskazuje wyraźnie, że wieczorne koncerty były zasadniczym elementem przyciągającym uczestników XX „Dni Gminy Mielnik”.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Atrakcje dopołudniowe cieszyły się mniejszym zainteresowaniem. Ponad połowa wszystkich ankietowanych, którzy stwierdzili, że uczestniczyli w dopołudniowych elementach programu, były to osoby poniżej 29-go roku życia (57,56%). Zapewne wynik ten wiązał się z faktem, iż uczestnikami samych turniejów oraz biegu, byli przede wszystkim młodzi ludzie. Zebrali oni równie młode grono własnych kibiców. Ankietowanym zadano również pytanie dotyczące tego, czy mają zamiar pojawić się na imprezie w drugim dniu jej trwania, a jeśli tak, to na których punktach programu (ryc. 21).72 Zasadnicza większość wszystkich przebadanych uczestników ankiety stwierdziła, że nie pojawi się w dniu następnym. W stosunku do ankiet wypełnianych przez samych tylko mieszkańców gminy Mielnik, liczba zdecydowanych odpowiedzi na nie była mniejsza niż połowa. Największą atrakcją według wskazań cieszyć się mogły w dniu następnym zawody sołeckie, zarówno według wskazań wszystkich ankietowanych łącznie, jak i tylko tych mieszkających na terenie gminy Mielnik. Spośród tych ostatnich przybycie na ten punkt programu zadeklarowało aż 56,86% ankietowanych. Zasadniczo ci którzy zapowiadali swoje pojawienie się na terenie imprezy podczas drugiego dnia jej trwania, pochodzili z samego Mielnika (79,67%). W rzeczywistości w niedzielę podczas zawodów OSP przewinęło się około kilkudziesięciu osób, zaś podczas zawodów sołeckich około 250.73 Zasadniczo byli to mieszkańcy gminy, przede wszystkim tych sołectw, które brały udział w zawodach sołeckich. Takie wyniki odpowiedzi na pytanie dotyczące zainteresowania programem drugiego dnia imprezy nie powinny specjalnie dziwić. Brak koncertów zespołów muzycznych bez wątpienia przyczynił się do zmniejszenia frekwencji. Poza tym osoby spoza terenu gminy zasadniczo ograniczają swój udział w imprezach na terenach innych miejscowości-gmin do kilku godzin. O wiele łatwiej jest przyjść ponownie osobie mieszkającej w pobliżu miejsca gdzie trwa dane wydarzenie. D. Wnioski Analiza odpowiedzi na poszczególne pytania zamieszczone w kwestionariuszu ankietowym przygotowanym na potrzeby badania, pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków: 1. Punktem programu przyciągającym największą ilość widzów był koncert wieczorny zrealizowany 16 lipca 2011 r. Wszelkie inne punkty programu miały charakter dodatkowy i cieszyły się dużo mniejszym zainteresowaniem. Wielu respondentów tak naprawdę nie uczestniczyła w festynie, a w koncercie. 2. Wśród osób, które uczestniczyły w wieczornym koncercie przeważała liczba osób spoza gminy Mielnik. Sama gmina jest niewielka, a więc osiągnięcie liczby około tysiąca osób podczas jednego wydarzenia zawsze będzie uwarunkowane odpowiednią liczbą gości z zewnątrz. 3. Fakt, iż termin wydarzenia kolidował z innym wydarzeniem (impreza w Du 17 lipca zorganizowane zostały w ramach XX „Dni Gminy Mielnik”, zawody Ochotniczych Straży Pożarnych z terenów powiatu Siemiatyckiego oraz zawody sołectw gminy Mielnik. 73 Tyle porcji kiełbasek wydano po zakończeniu zawodów. 72

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

biczach Cerkiewnych) powodował, iż potencjalna liczba odbiorców drastycznie skurczyła się. Dodatkowo musimy mieć świadomość, iż przeciętny odbiorca takiego wydarzenia, uczestniczy w jednym, góra dwóch wydarzeniach o takim charakterze w roku. Jeśli przyjmiemy, iż na terenie każdej z gminy w okolicy odbywają się mniejsze lub większe wydarzenia tego rodzaju, dojdziemy do wniosku, że następuje pewien przesyt. 4. W tego rodzaju imprezach częściej uczestniczą osoby młodsze (poniżej 29-tego roku życia), co nie oznacza, iż całkowicie dominują nad pozostałymi kategoriami wiekowymi. 5. Z zestawienia widać wyraźnie różnice pomiędzy procentowym udziałem osób powyżej 60-tego roku życia z terenów Gminy i spoza niej. W tym pierwszym przypadku o większym udziale bez wątpienia decyduje fakt bliskości wydarzenia z miejscem zamieszkania. 6. Zawody sołeckie, co widać nie tyle z wyników ankiety, a z rzeczywistej liczby uczestników tego punktu programu, stanowiły zasadniczy element „Dni Gminy Mielnik” przeznaczony niemalże wyłącznie dla mieszkańców Gminy. Jako takie cieszyły się powodzeniem, albowiem liczba osób które na nie przybyły (łącznie przewinęło się ok. 250), była jak na warunki niewielkiej gminy (i pewną nowość programową, gdyż były organizowane pierwszy raz) znaczna. Porównanie wyników tego badania z badaniami ankietowymi przeprowadzonymi podczas trwania koncertu zespołu „Enej” pozwalają na wyciągnięcie dalszych wniosków: 1. W porównaniu z koncertem zespołu „Enej” widownia koncertów realizowanych w ramach XX „Dni Gminy Mielnik” była bardziej zróżnicowana pod względem wiekowym oraz pod względem wykształcenia. Wiązać się to mogło z bardziej zróżnicowanym pod względem muzycznym repertuarem. 2. W „Dniach Gminy Mielnik” uczestniczyło procentowo więcej, niż podczas koncertu odbywającego się 8 lipca, osób mieszkających na terenie samej gminy. Mniejsza ilość przyjezdnych mogła wiązać się ze wspomnianym już faktem, iż imprezy o charakterze festynowym będące dniami, miast, gmin itp. odbywają się w regionie wschodniej Polski nader często. Na „Eneju” była też relatywnie większa publiczność. 3. W „Dniach Gminy Mielnik” większy niż w przypadku koncertu zespołu „Enej” był udział procentowy osób zamieszkujących inne niż południowy obszar gminy Mielnik. Tym razem również najwyższy był udział procentowy mieszkańców rejonu południowego. 4. Koncerty są elementami przyciągającymi największe ilości widzów. Nie dotyczy to tylko i wyłącznie imprez, podczas których są one zasadniczymi elementami programu, ale również imprez o charakterze festynowym, gdzie stanowią jeden z jego punktów. 5. W obu przypadkach liczba osób spoza terenów gminy Mielnik uczestniczących w wydarzeniu jest znacząco wyższa od liczby mieszkańców Gminy.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

5. Analiza SWOT A. Metodologia Przeprowadzenie na etapie gromadzenia materiałów do niniejszego opracowania analizy SWOT, miało na celu określenie stanu obecnego kultury na terenie gminy Mielnik oraz szans i zagrożeń związanych z jej rozwojem (ryc. 22). Sporządzenie analizy odbywało się w trzech etapach. Pierwszym było opracowanie wstępne i uszeregowanie kryteriów stanowiących elementy poszczególnych grup wchodzących w skład diagramu analizy. Etapem drugim było przeprowadzenie analizy na spotkaniu z grupą 20 mieszkańców gminy Mielnik, przy czym przygotowane wcześniej kryteria, stanowiły bazę wyjściową do dyskusji.74 Etapem trzecim było ostateczne opracowanie diagramu oraz wyznaczenie skali problemów (pięciostopniowej) oraz trendów (tab. 13A).75 Przeprowadzając analizę określono jej przedmiot – kulturę, jako potoczne rozumienia tego słowa, czyli wszelkie działania związane z działalnością kulturalną człowieka. Jako taką uznano aktywność polegającą na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury. Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury.76 B. Wyniki analizy

Czynniki zewnętrzne

Szanse • możliwość pozyskiwania środków zewnętrznych (KO)* • regulacje prawne (KO) • położenie w regionie zróżnicowanym pod względem etnicznym i kulturowym • usytuowanie geograficzne na styku trzech województw • wysoki budżet gminy Mielnik

Zagrożenia • regulacje prawne (KO) • spodziewane zmniejszenie się puli środków finansowych w ramach Funduszy Europejskich w kolejnych latach (KO) • Przemiany mentalności wynikające z przemian cywilizacyjnych (KO) • Mniejszy udział w kulturze mieszkańców wsi w porównaniu ze społecznościami miejskimi (KO) • demografia Gminy • odległość między instytucjami kultury a sołectwami • brak stałego dostępu do instytucji tzw. „kultury wysokiej”

Osoby uczestniczące w badaniu nie wiedziały, że prowadzący je wcześniej mieli przygotowane własne opracowanie. 75 Wyniki analizy stanowiły istotny dokument przy planowaniu restrukturyzacji GOKSiR-u w Mielniku, oraz dostosowania jego oferty do potrzeb. Zostały też wykorzystane w pracach nad Strategią rozwoju gminy Mielnik na lata 2012-2032. 76 Działalność kulturalna, hasło w: Słownik terminów prawnych, strona Obserwatorium Kultury, http://obserwatoriumkultury.nck.pl/dict,pl,slowniki-terminow-uzywanych-w-ozk,12.html. Źródło definicji: Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm.). 74

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Czynniki wewnętrzne

Mocne strony

• istniejąca baza kulturalna oraz plany jej rozwoju • wysokie dotacje budżetowe na rozwój kultury • wsparcie władz samorządowych • środowiska osób czynnie uprawiające działalność kulturalną • zrozumienie dla potrzeb rozwoju kultury oraz oczekiwania dalszego rozwoju • aktywność dzieci i młodzieży • usytuowanie geograficzne na styku trzech województw

Słabe strony

• nieprzystosowanie budynku GOKSiR do jego funkcji • brak powszechniej wyrobionych nawyków aktywnego uczestnictwa w kulturze • wygórowane oczekiwania wobec Gminy w zakresie organizacji uczestnictwa w kulturze • pewne wykluczenie z udziału w kulturze mieszkańców niektórych sołectw

KO – kontekst ogólnopolski

Ryc. 22. Diagram analizy SWOT

Jako szanse przyjęto: 1. Możliwość pozyskiwania środków zewnętrznych na projekty celowe. Ten czynnik należy uznać za kontekst ogólnokrajowy.77 Dotyczy zarówno środków pozyskiwanych na projekty inwestycyjne jak i na projekty miękkie. Źródła pozyskiwania są tutaj różnorodne: zarówno mogą być to środki unijne, jak i środki celowe z budżetu państwa, ale też środki rozdzielane w ramach konkursów ogłaszanych przez różnorodne instytucje pozarządowe (np. fundacje bankowe). Pewną nadzieję rodzić może również podpisany „Pakt dla kultury”.78 Sama gmina Mielnik ma tutaj pozornie duże szanse na pozyskiwanie tego rodzaju środków, albowiem jest gminą wiejską, leżącą w pasie wschodnim itp. Posiada więc wiele elementów ułatwiających jej skuteczne aplikowanie o środki zewnętrzne. Obecnie w tym zakresie aktywność instytucji kultury gminy Mielnik oceniać należy jako dostateczna. Należy pamiętać, że w obecnej sytuacji ekonomicznej można się spodziewać trendu malejącego, aczkolwiek liczba już Dotyczący nie tylko samej gminy Mielnik, ale wszystkich gmin wiejskich. http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/513756,zobacz_pelna_tresc_paktu_dla_ kultury.html. Jak każdy tego rodzaju dokument budzi on pewne kontrowersje.

77 78

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

przygotowywanych projektów daje nadzieję na większą aktywność, i zrównoważenie trendu. 2. Regulacje prawne – przede wszystkim Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.79 Art. 9 Ustawy nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek prowadzenia działalności kulturalnej, a co za tym idzie również i ich finansowanie. Nowelizacja, która wejdzie w życie 1 stycznia 2012 r. dodatkowo wprowadza mechanizmy zabezpieczające przed nieuzasadnionym łączeniem czy likwidacją instytucji kultury tak ważnych jak biblioteki i muzea.80 Regulacje prawne zabezpieczają więc funkcjonowanie instytucji tego rodzaju. Należy jednak pamiętać, że rzeczywistość prawna to jedno, zaś codzienność to coś zupełnie innego. Zapis ustawy, nie wpływa na faktyczny stan jakości instytucji kultury działających na obszarach podlegających jednostkom samorządu terytorialnego. Tutaj największą rolę odgrywa rozumienie znaczenia tego rodzaju instytucji przez władze samorządowe oraz odpowiednie kierowanie placówkami. Czynnikiem dającym kolejne szanse na rozwój jest prawo oświatowe, które siłą rzeczy wymusza szerszy udział szkół w edukacji kulturalnej (np. poprzez konieczność zagospodarowania przez nauczycieli tzw. pustych godzin, w ramach których organizowane są różne koła zainteresowań). Czynnik ten ma zasięg ogólnopolski. Siłę oddziaływania zapisu ustawy określić można na 4, zaś trend jako stały. 3. Położenie w regionie zróżnicowanym pod względem etnicznym i kulturowym. Taka lokalizacja może być czynnikiem dającym dodatkowe punkty w niektórych konkursach aplikacyjnych. Dodatkowo różnorodność kulturowa może stanowić inspirację do rozmaitych działań mających na celu dialog międzykulturowy i stanowić może istotny czynnik wzmacniający szanse na skuteczne pozyskiwanie środków zewnętrznych w ramach aplikowania w różnego rodzaju konkursach. Fakt wielokulturowości obszaru często był przytaczany jako pozytyw zarówno podczas prac nad analizą SWOT, jak i podczas wywiadów. Jednak na pytanie o przełożenie tego faktu trudno było uzyskać jakąkolwiek odpowiedź. Siłę oddziaływania tego czynnika na gminę Mielnik określić można dziś na dwa punkty, choć spodziewać się tutaj można trendu wzrostowego, który wynika m.in. ze zrozumienia tych kwestii przez władze samorządowe. 4. Usytuowanie geograficzne na pograniczu trzech województw stanowić może kolejną szansę na rozwój kulturalny gminy Mielnik. Wynika to choćby z faktu większej bliskości jego mieszkańców do dużych ośrodków kulturalnych (np. stolic województw Białegostoku, Lublina oraz Warszawy). W praktyce jednak czynnik ten ma raczej niewielkie oddziaływanie, które oceniono na jeden punkt. W tym wypadku trend wyznaczono jako stały, al79

Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm. http://www.mkidn.gov.pl/pages/posts/ustawa-o-organizowaniu-i-prowadzeniu-dzialalnoscikulturalnej-podpisana-przez-prezydenta-2316.php

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

bowiem trudno spodziewać się jakiejkolwiek zmiany w tej materii. 5. Wysoki budżet gminy Mielnik. Fakt ten stanowi istotną szansę dla rozwoju kultury na jej terenie, albowiem daje możliwość przeznaczania wyższych niż przeciętnie ma to miejsce środków na tę sferę aktywności. Kwestia ta jest jednak wielokrotnie przeceniana, albowiem wysoki budżet gminy oceniany jest po przeliczniku przychodów na jednego mieszkańca. Gmina tymczasem charakteryzuje się niewielką gęstością zaludnienia. To rodzi wiele innych problemów budżetowych. Dodatkowo gmina planuje liczne inwestycje, co nie rokuje na znaczący wzrost wydatków na kulturę. Ostatecznie więc siłę oddziaływania tego czynnika określono na cztery, oraz przypisano mu trend stały. Jako zagrożenia uznano: 1. Regulacje prawne. Wskazane wcześniej jako szansa są również zagrożeniem. Z reguły nie są one dostosowywane do specyfiki pracy w małych społecznościach lokalnych. Często również ich zapisy nie są dostosowane do działalności w sferze kultury (np. niektóry zapisy ustawy o finansach publicznych81, czy też w kwestii bezpieczeństwa imprez masowych82, czy praktycznego wymiaru czasu pracy). Wszystko to komplikuje pracę instytucji kultury przesycając je administracją i ograniczając często możliwości realizacji działań statutowych. Czynnik ten ma kontekst ogólnopolski. Siła oddziaływania jego określona została jako trzy, zaś trend jako wzrostowy. Przeświadczenie o słuszności takiego wskazania trendu oparte było o analizy dotychczasowych przemian sytuacji prawnej oraz jej zmian, z reguły utrudniającej prace instytucji kultury. 2. Zmniejszanie się puli środków finansowych w ramach Funduszy Europejskich w kolejnych latach. Czynnik ten jest efektem tego, iż powoli kończy się okres realizacji programów operacyjnych w ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013. Część środków została już skonsumowana. Przydział pozostałej części wiąże się z zaostrzanymi kryteriami. Fakt realizacji dużej ilości działań powoduje, iż coraz trudniej jest stworzyć zadanie na tyle innowacyjne (w szczególności w zakresie projektów miękkich) aby uzyskać na nie dofinansowanie. Dodatkowo, sytuacja ekonomiczna strefy euro (kryzys gospodarczy, wydarzenia w Grecji, niepokojące informacje z Włoch czy z Hiszpanii), powodować mogą niekorzystne wahania tej waluty.83 Poza tym wiadomym jest, iż wysokość środków wynegocjowanych przez rząd RP w ramach kolejnej NSS nie będzie już tak wysoka jak to miało miejsce w odniesieniu do NSS 2007-2013. Czynnik ten również ma kontekst ogólnopolski. Przyjęta wartość siły jego oddziaływania wynosi minus dwa, zaś trend wskazany jako malejący. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. Nr. 157, poz. 1240). Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2009 r. Nr. 62, poz. 504, z późn. zm.) 83 Wysokość środków finansowych przyznawanych w ramach poszczególnych programów operacyjnych i ich priorytetów zależna jest od przelicznika euro. 81

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

3. Przemiany mentalności wynikające z przemian cywilizacyjnych. Powodują one przemiany zarówno w zakresie estetyki jak i potrzeb kulturalnych. Zmianie ulegają również sposoby spędzania wolnego czasu. Ogólnodostępność środków masowego przekazu (telewizji) oraz komputeryzacja i internetyzacja powodują, iż oferta kulturalna jaką mogą przedstawić instytucje kultury, często odbiega od oczekiwań potencjalnych odbiorców. Przegrywa wręcz z powszechnymi obecnie formami spędzania wolnego czasu (np. gry komputerowe). Częstokroć podczas wywiadów mieszkańcy Mielnika wspominali, iż niegdyś miejscowy ośrodek kultury był pełen ludzi, którzy przesiadywali w nim codziennie.84 Dziś można tylko marzyć o takiej frekwencji. Utrudnia to w sposób istotny tworzenie atrakcyjnej oferty w tak małej społeczności, nie czyni jednak tego w żaden sposób niemożliwym. Co równie ważne, dostrzegalna jest coraz większa międzypokoleniowa różnica w upodobaniach i potrzebie aktywnego udziału w kulturze tradycyjnie pojmowanej. Co istotne, te przemiany następują coraz gwałtowniej i różnice mentalności dostrzegalne są w odniesieniu do osób pomiędzy którymi różnica wieku wynosi kilka-kilkanaście lat. Czynnik ten ma oczywiście kontekst ogólnopolski (a nawet ogólnoświatowy). Skala oddziaływania określona została na minus dwa, zaś trend jako malejący. O takim określeniu trendu zadecydowało stanowisko o postępującym procesie przemian mentalności oddalającym w pewnym sensie społeczność od udziału w kulturze na korzyść konsumpcji jej prostszych form. 4. Mniejszy udział w kulturze mieszkańców wsi w porównaniu ze społecznościami miejskimi. Jest to stan rzeczy charakterystyczny dla członków społeczności wiejskiej.85 Wpływ na niego ma wiele różnorodnych czynników, wynikających zarówno z aktualnej sytuacji wsi polskiej, jak i zaszłości historycznych. Z takim stanem rzeczy zgodzili się niemal wszyscy uczestniczący w spotkaniu nad analizą. Jako powody wskazywali większą ilość pracy na wsi niż w mieście, mniejszą dostępność kultury na miejscu itp. Czynnik ten ma charakter ogólnopolski. Skala jego oddziaływania określona została jako minus trzy, zaś trend oznaczono jako malejący. Określenie trendu jest wynikiem przeświadczenia o pozytywnym wpływie jaki na pewną potrzebę udziału w kulturze (obojętnie czym motywowaną) może mieć fakt, studiowania coraz większej ilości młodzieży wiejskiej w miastach. Być może pewne wyrobione tam nawyki, przeniesione zostaną przez nich do rodzinnych miejscowości (przy założeniu, że większa część z nich powróci). Wpływ na takie określenie trendu ma również zauważalny wzrost dostrzegalności problemu, który może powodować wdrażanie bardziej skutecznych środków zaradczych. Jednym z elementów przyciągających był komputer, który pierwszy pojawił się w ośrodku kultury na początku lat dziewięćdziesiątych. 85 Por. np. A. Strzemińska, M. Wiśnicka, Młodzież na wsi. Raport z badania, s. 24 i nast. Wersja on line: http://www.rownacszanse.pl/books/18702_mlodziez_na_wsi_raport.pdf.; T. Szlendak, Nic? Aktywność kulturalna…, s. 53 i nast. 84

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

5. Demografia gminy. Dla rozwoju kultury w gminie Mielnik sytuacja demograficzna, oraz dotyczące tej kwestii rokowania są szczególnie niekorzystne. Coraz większa liczba osób starszych, mniej mobilnych powoduje, iż zmniejsza się liczba aktywnych odbiorców działalności kulturalnej. Potwierdzają to badania ankietowe przeprowadzane na potrzeby niniejszej publikacji. Co równie ważne, niekorzystna jest również niewielka gęstość zaludnienia samej Gminy. Oddalenie od siebie skupisk ludzkich usytuowanych w przestrzeniach pomiędzy dawną puszczą Mielnicką wzmagają tylko bierność w odbiorze kultury, albowiem sprzyjają niskiej mobilności. Ustalona wartość tego czynnika wynosi minus dwa, zaś trend malejący. Wpływ na określenie trendu jako malejący ma niepokojący odpływ młodzieży charakterystyczny nie tylko dla gminy Mielnik, ale i dla większości gmin wiejskich. 6. Odległość między instytucjami kultury a sołectwami. Czynnik ten wskazywało wiele osób uczestniczących w spotkaniu dotyczącym przygotowania analizy SWOT. Często zwracano przy tej okazji uwagę, na konieczność zapewnienia przez Gminę oraz podległe jej instytucje kultury, transportu umożliwiającego dowóz na określone wydarzenie z dalszych części Gminy. Niewiele osób zwracało uwagę na fakt, iż mieszkańcy, gdyby realnie chcieli w danym wydarzeniu wziąć udział, sami w wielu przypadkach zapewniliby sobie transport. Wpływ tej odległości dostrzegalny jest także w wynikach ankiet przeprowadzonych na potrzeby niniejszej publikacji. Im dalej dane sołectwo znajduje się od centrum gminy – Mielnika, tym aktywność się zmniejsza. W pewien sposób przeciwdziałać takiemu stanowi rzeczy mogą świetlice wiejskie, ulokowane w większości sołectw na terenie gminy. Jednakże za ich pośrednictwem nie da się zapewnić stałego, aktywnego udziału w kulturze. Dodatkowym elementem wzmagającym oddziaływanie tego czynnika jest wspominana już wielokrotnie niska mobilność mieszkańców gminy. Siła oddziaływania tego czynnika określona została jako minus trzy, zaś trend jako stały. Przy wyznaczaniu trendu zadecydowało przeświadczenie o trudnościach jakie wiążą się z wpływem na chęci w zakresie udziału w kulturze ze strony mieszkańców, a co za tym idzie z wpływem na wzrost ich mobilności. 7. Brak stałego dostępu do instytucji tzw. „kultury wysokiej”. Brak teatrów, opery i tym podobnych instytucji w najbliższej okolicy wpływa niekorzystnie na aktywność mieszkańców w tych sferach kultury. Takie stanowisko jest oczywiście charakterystyczną cechą dla większości społeczności miejskich. Podczas analizowania tej kwestii z przedstawicielami mieszkańców Gminy często padała propozycja aby organizować wyjazdy autokaru do większych miast np. na przedstawienia teatralne. W momencie gdy GOKSiR chciał zorganizować taki wyjazd, do udziału w nim zgłosiło się zaledwie kilkunastu mieszkańców gminy. Nieco mniejszy wpływ ma ten czynnik na uczniów szkół wiejskich,

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

które organizują tego rodzaju wyjazdy dla sowich uczniów.86 Wartość siły oddziaływania w tym wypadku określono jako minus cztery, zaś trend wyznaczono jako rosnący. Określenie trendu wynika z faktu deklaracji organizowania kolejnych wyjazdów do placówek kultury „wysokiej”. Być może skuteczna akcja promocyjna, oraz konsekwencja pobudzi społeczność lokalną do udziału w tego rodzaju przedsięwzięciach. 8. Wysoki budżet gminy Mielnik. Określony on został również jako szansa. Określając go jako zagrożenie musimy mieć na względzie fakt, iż w świadomości społecznej mieszkańców często występuje przeświadczenie, że bogata gmina powinna im zapewnić udział w kulturze na miejscu. Takie głosy pojawiały się niekiedy zarówno podczas spotkania w sprawie analizy, jak i podczas przeprowadzania badań ankietowych oraz podczas wywiadów. Takowe stanowisko prowadzić może w wielu przypadkach do bierności i postawy wyczekującej, co relatywnie zmniejsza aktywny udział w kulturze. Dodatkowo przeświadczenie o wysokim budżecie powoduje niekiedy trudności z pozyskiwaniem środków zewnętrznych na działalność kulturalną (nie tylko dotacji celowych ale również funduszy od potencjalnych sponsorów). W tym wypadku siłę oddziaływania określono jako minus cztery, zaś trend optymistycznie założono jako stały. O wyznaczeniu trendu zadecydowało przeświadczenie, że zarówno w kwestii wysokości budżetu jak i za jego sprawą podejścia części mieszkańców gminy do kwestii udziału w kulturze przez najbliższy czas nic się nie zmieni. Jako kluczowe mocne strony określono: 1. Istniejąca baza kulturalna oraz plany jej rozwoju. Na terenie gminy Mielnik znajdują się dwie instytucje kultury, szkoła oraz świetlice wiejskie w sołectwacj. Tak więc baza jest rozwinięta. Poziom jej zaplecza w postaci różnorodnego sprzętu również można uznać za wysoki, szczególnie w porównaniu z tym czym dysponują gminy sąsiednie. Na taki stan rzeczy zwracała uwagę większość mieszkańców uczestnicząca w pracach nad analizą. Baza ta stanowi dobrą podstawę do dalszego jej rozwoju, czego plany są opracowywane. Oczywiście na ile plany zostaną zrealizowane czas pokaże. Siła oddziaływania tego czynnika określona została na cztery, zaś z uwagi na plany rozwojowe trend wyznaczono jako wzrostowy. 2. Wysokie dotacje budżetowe na rozwój kultury. Budżety instytucji kultury w gminie Mielnik są wysokie w porównaniu z nakładami w analogicznych instytucjach zarówno w bliższej jak i w dalszej odległości. Bez wątpienia jest to mocna strona, albowiem fakt ów, umożliwia aktywniejszą działalność. Jednako jego konsekwencją są wyższe oczekiwania względem oferty, oczekiwania często nieadekwatne do rzeczywistych możliwości, nawet przy tak wysokim budżecie, o realnych potrzebach już nie wspominając. 86

Naprzeciwko szkołom wychodzą również same instytucje kultury prowadzące działalność w zakresie kultury wysokiej. Przykładem może tutaj być Opera i Filharmonia Podlaska organizująca specjalnie dla szkół różnych poziomów edukacyjnych otwarte próby generalne.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Oddziaływanie oceniono w tym wypadku na pięć, przy zachowaniu trendu stałego. 3. Wsparcie władz samorządowych dla rozwoju kultury. Ten czynnik jest niezwykle ważny ponieważ organizatorem (stosując język ustawodawcy) instytucji kultury działającej na określonym obszarze jest jednostka samorządu terytorialnego. Jeśli przedstawiciele samorządu nie uznają potrzeb w zakresie organizacji działalności kulturalnej, owa działalność jest mocno ograniczona. Równocześnie niestety, często sama instytucja potrafi być „upolityczniona” (oczywiście w kontekście jednostki terytorialnej). W odniesieniu do gminy Mielnik widać zrozumienie dla potrzeb instytucji kultury oraz kultury jako takiej, aczkolwiek często jeszcze na poziomie urzędniczym (a więc podległym władzy wykonawczej) dostrzegalne są pewne ograniczenia w kwestii zrozumienia celowości podejmowanych działań, zarówno organizacyjnych jak i merytorycznych. W tym przypadku oddziaływanie oceniono jako trzy, z uwzględnieniem trendu wzrostowego. 4. Środowiska czynnie uprawiające działalność kulturalną. Na terenie gminy Mielnik jest pewna grupa osób działających „w kulturze”, w porównaniu z innymi częściami powiatu siemiatyckiego uznać ją można jako sporą. Są to zarówno artyści (głównie malarze) skoncentrowani w samym Mielniku, jak i osoby związane z amatorskimi ludowymi zespołami śpiewaczymi w terenie. Do tej kategorii można zaliczyć też część stowarzyszeń działających na jej obszarze.87 Aktywność tych środowisk bez wątpienia wzmaga potencjał kulturalny samej Gminy, a poprzez współpracę także i potencjał instytucji kultury funkcjonujących na jej terenie. Dostrzegalna jest coraz większa współpraca tych środowisk nie tylko pomiędzy sobą, ale również z samorządowymi instytucjami kultury działającymi na terenie Gminy. Na chwilę obecną siłę oddziaływania tego czynnika określono jako trzy, jednoznacznie wskazując na trend wzrastający. Takie określenie trendu jest efektem coraz większej aktywności tych środowisk oraz coraz większej współpracy pomiędzy nimi, a instytucjami kultury. 5. Zrozumienie dla potrzeb rozwoju kultury oraz oczekiwania jej dalszego rozwoju. Jest to czynnik istotny, bez którego rozwój kultury na danym obszarze nie ma racji bytu. Owo zrozumienie dotyczy, wspomnianych już władz samorządowych, ale również części społeczności lokalnej gminy Mielnik. Często w dyskusji jaka wywiązała się w czasie prac z mieszkańcami nad analizą padał argument konieczności rozwoju kultury na terenie Gminy, jako czynnika wpływającego na wzrost ruchu turystycznego. Takie hasłowe podejście do przedmiotu, rzadko mające odbicie w rzeczywistości, jest obecnie często pre Są to Stowarzyszenie Agroturystyczne „Puszcza Mielnicka”, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mielnickiej oraz ostatnio mniej aktywne Nadbużańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

zentowane w małych społecznościach wiejskich, które upatrują szanse rozwojowe właśnie w turystyce. Wobec powyższego działalność kulturalną często postrzegają jako potencjalny czynnik wzmagający napływ turystów.88 Obojętnie jaki jest rzeczywisty wpływ działalności kulturalnej na rozwój ruchu turystycznego, faktem jest iż przeświadczenie o jego znaczącej roli wpływa pozytywnie na postrzeganie potrzeby rozwoju kultury, a co za tym idzie także ugruntowuje pozycję instytucji kultury. Oczywiście nie można zakładać, iż cała społeczność gminy Mielnik jest żywo zainteresowana rozwojem kultury. Zasadnicza większość ma do tej kwestii stosunek ambiwalentny, co jest cechą charakterystyczną dla tego rodzaju (i nie tylko) społeczności. Ostatecznie czynnik ten na chwilę obecną oceniono na trzy, zakładając jego trend wzrostowy. 6. Aktywność dzieci i młodzieży w zakresie działalności kulturalnej. Na terenie Zespołu Szkół realizowane są dodatkowe zajęcia, w tym także i takie, które określić można mianem kulturalnych kółek zainteresowań (np. zajęcia plastyczne, z tańca czy teatralne). Zajęcia te są dodatkowo uzupełnianie przez ofertę GOKSiR (zajęcia muzyczne, plastyczne czy też rytmika dla najmłodszych).89 Liczba dzieci i młodzieży na terenie gminy Mielnik jest niewielka, stąd też liczba osób uczestniczących w tych zajęciach nie przekracza z reguły kilku, kilkunastu. Często jedno dziecko uczestniczy w kilku różnych zajęciach. Zasadniczo ta aktywność dotyczy ograniczonej grupy uczniów. Często czynnikiem hamującym jest tutaj odległość Mielnika – miejsca gdzie tego rodzaju zajęcia się odbywają, od pozostałych sołectw. Dzieci odjeżdżając autobusem szkolnym nie wracają już po południu do Mielnika. To zagrożenie było wskazane kilkakrotnie, zarówno podczas spotkania z mieszkańcami dotyczącego analizy, jak i przeprowadzanych wywiadów. Ostatecznie siłę oddziaływania tego czynnika oceniono na dwa, ze względu na ograniczoną liczbę dzieci uczestniczących stale w tego rodzaju zajęciach. Jednocześnie przewidziano dla tego czynnika trend stały. 7. Usytuowanie geograficzne na granicy trzech województw. Bliskość instytucji kultury gminy Mielnik względem podobnych, działających na terenach gmin sąsiadujących położonych na obszarze innych województw ułatwia współpracę oraz daje potencjalne możliwości pozyskiwania środków na wspólne działania o zasięgu ponadwojewódzkim. W praktyce dotychczasowa siła oddziaływania tego czynnika była nie Najczęściej jest to „pobożne życzenie”, albowiem oferta kulturalna jaką mogą przedstawić instytucje kultury w małych miejscowościach ma z reguły mały zasięg oddziaływania. Poza tym kwestia ta traktowana jest raczej hasłowo. Z reguły w ogóle tak wypowiadanej tezie nie towarzyszy analiza potencjału odbiorców, ich potrzeb itp. Co istotne mieszkańcy małych społeczności wiejskich nie zawsze chcą dostrzec odmienność gustów i oczekiwań mieszkańców miast względem nich samych. 89 Zajęcia te mają silną „konkurencję” w postaci licznych zajęć sportowych organizowanych dla dzieci zarówno przez Zespół Szkół, przez GOKSiR jak i przez MKS Mielnik. 88

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

wielka. Oceniono ją na zaledwie jeden punkt. Można spodziewać się w tym przypadku trendu wzrostowego, ze względu na samo zdefiniowanie czynnika. W zakresie słabych stron wyróżniono następujące czynniki 1. Nieprzystosowanie budynków instytucji kultury do ich funkcji. Budynek w którym znajdują się: GBP oraz siedziba GOKSiR-u nie spełnia już wymogów jakie powinna reprezentować współczesna placówka kultury.90 Brak, sal które można by wykorzystywać do prowadzenia różnorodnych „kółek” zainteresowań, czy przestrzeń nie mieszcząca w pełni księgozbioru. Budynek, oddany do użytku w roku 1988 jest dziś w nienajlepszym stanie technicznym. Niemalże natychmiastowej wymiany wymaga jego dach. Istniejące plany przeniesienia instytucji kultury do innych, nowowybudowanych siedzib pozwalają żywić nadzieję, że ten stan rzeczy w przeciągu kilku lat zostanie zniwelowany. Znacznie lepiej wygląda sytuacja na terenach sołectw, co często podkreślali mieszkańcy Gminy. WDKSiR w Wilanowie, podlegający pod GOKSiR jest po remoncie, (na najbliższy czas zaplanowane jest jego ocieplenie i wykonanie centralnego ogrzewania), tak samo jak większość świetlic wiejskich. W tej kwestii sytuacja gminy jest wręcz komfortowa względem innych. Ostatecznie siłę oddziaływania tego czynnika określona na minus 3 (bądź co bądź gminne instytucje kultury mają większe oddziaływanie). Jednocześnie wskazano tutaj trend rosnący, przy założeniu, że plany budowy nowych siedzib gminnych instytucji kultury w przeciągu kilku lat zostaną pomyślnie zrealizowane. 2. Brak powszechnie wyrobionych nawyków uczestnictwa w kulturze. Czynnik ostatecznie określony został jako słaba strona. Dotyczy on przede wszystkim uczestnictwa w działaniach z zakresu tzw. kultury wysokiej (wniosek na bazie wyników ankiet), widoczny jest również w zakresie skali aktywności mieszkańców gminy w niektórych działaniach podejmowanych przez instytucje kultury działające na jej obszarze. W kwestii uczestnictwa w działaniach z zakresu kultury popularnej to uczestnictwo jest powszechniejsze (np. uczestnictwo w festynach i koncertach). Ostatecznie siła oddziaływania tego czynnika określona została na minus dwa. Wskazano również optymistycznie trend rosnący, co jest wynikiem przeświadczenia o tym, że w odniesieniu do młodszych pokoleń nawyki te są mimo wszystko bardziej wyrobione. 3. Pewne wykluczenie z udziału w kulturze mieszkańców niektórych sołectw. Wynika ono zarówno z problemów komunikacyjnych jakie istnieją na terenie gminy, kwestii związanych z zaawansowanym wiekiem części mieszkańców, jak i z braku wyrobionych nawyków czynnego uczestnictwa w kulturze wśród pewnej grupy osób z terenu gminy. Wprawdzie liczba świetlic na terenie gmi90

Czynnik ten nie stanowi wyłącznie problemu instytucji kultury z terenów gminy Mielnik, dotyczy bowiem wielu podobnych samorządowych instytucji kultury działających w małych społecznościach wiejskich. Zresztą w porównaniu z wieloma sytuacja w Mielniku nie wygląda aż tak źle.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

ny zdawałaby się przeczyć temu czynnikowi, jednak fakt ich istnienia nie oznacza jeszcze pełnej ich aktywności. Siła oddziaływania tego czynnika wyznaczona została na wartość minus cztery i wskazano przewidywany trend stały. 4. Wygórowane oczekiwania mieszkańców wobec Gminy w zakresie organizacji uczestnictwa w kulturze. Czynnik ten pojawiał się wielokrotnie podczas różnorodnych spotkań z mieszkańcami (nie tylko tych związanych z realizacją projektu). Pojawiały się wówczas postulaty zwiększenia ilości działań podejmowanych przez instytucje kultury działające na terenie gminy. Często były to postulaty nie liczące się w żaden sposób z kosztami oraz rzeczywistymi potrzebami (np. organizowanie zajęć dla dwóch-trzech osób w kilku sołectwach, na terenie świetlic). Oczywiście nie dotyczy to całości populacji, a jedynie jej części. Owe oczekiwania są efektem stosunkowo dobrej kondycji ekonomicznej gminy oraz niezrozumienia zasad funkcjonowania instytucji kultury. Siła oddziaływania tego czynnika określona została ostatecznie jako minus dwa, zaś trend ustalono jako stały.

6. Opinie o działalności instytucji kultury A. Uwagi metodologiczne W tej części przytoczone zostaną najciekawsze i najbardziej znaczące dla tematu, zdaniem autorów niniejszego opracowania, oraz najczęściej pojawiające się opinie krytyczne dotyczące działalności instytucji kultury (głównie GOKSiR) na terenie gminy Mielnik. Zostały one zebrane zarówno podczas wywiadów przeprowadzanych z niektórymi mieszkańcami gminy oraz turystami ją odwiedzającymi, jak i podczas codziennej pracy wśród społeczności lokalnej. Opinie zbierały zarówno osoby przeprowadzające badania ankietowe, jak i bezpośrednio autorzy. Przytoczone opinie od razu opatrzone zostały komentarzem wskazującym ich zasadność, względnie ukazującym przyczyny takiego stanu rzeczy. B. Opinie wraz z komentarzami 1) Nic się nie dzieje Opinia ta wyrażana była stosunkowo często przez osoby, które najrzadziej odwiedzają GOKSiR lub uczestniczą w organizowanych przez niego działaniach.91 W kontekście całości wywiadów, opinia ta wcale jednak nie należała do najpowszechniejszych. Jej pojawianie się jednak wcale nie powinno dziwić. Potwierdzają to wyniki badań Piotra Szlendaka, według których taka odpowiedź na pytanie o to co się dzieje zadawane wśród mieszkańców wsi, padała 91

Najczęściej na zadane po wyrażeniu opinii pytanie kiedy ostatnio uczestniczył Pan/Pani w wydarzeniu organizowanym przez GOKSiR, uzyskiwano odpowiedź typu „nie pamiętam”, albo „nie mam czasu”.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

najczęściej.92 Najczęściej opinie tego rodzaju wynikają po prostu z braku zainteresowania ogólnie ofertą kulturalną, względnie nie znalezieniem w owej ofercie czegoś co byłoby interesujące z perspektywy konkretnego pytanego. Nie oznacza to oczywiście, iż nad tego rodzaju krytycznymi opiniami należy przechodzić do porządku dziennego, albowiem zawsze powinny skłaniać do refleksji. 2) Kiedyś do GOK-u to tylu ludzi przychodziło Porównywanie frekwencji w ośrodkach kultury funkcjonujących w społecznościach wiejskich z tym co było jeszcze kilka, kilkanaście lat temu nie wydaje się być do końca uzasadnione. Wynika to z faktu, innych jeszcze niedawno upodobań i możliwości spędzania wolnego czasu niż ma to miejsce obecnie. Przykładowo w stosunku do dzieci i młodzieży istotną atrakcję stanowi gra komputerowa względnie Internet, a więc atrakcje dla większości dostępne w domu.93 Wpływ na zmniejszenie się ilości dzieci i młodzieży przychodzącej do GOKSiR ma również większa ilość zajęć pozaszkolnych organizowanych w ZS czy też zajęcia sportowe organizowane przez MKS „Mielnik”. Spadek zainteresowania innych kategorii wiekowych może również wynikać ze zmiany upodobań. Pamiętajmy zresztą, o wszechobecnym przeświadczeniu, że… kiedyś było lepiej. Oczywiście nie oznacza to w żaden sposób, że ośrodek kultury w ogóle świeci pustkami. Tak w żaden sposób nie jest. Po prostu liczba zainteresowanych codziennym odwiedzaniem ośrodka zmniejsza się, przez co większe znaczenie nabierają okolicznościowe, jednorazowe wydarzenia przyciągające większe ilości odbiorców. 3) Przewaga aktywności sportowej kosztem działań z zakresu kultury i odwrotnie Tego rodzaju opinie wypowiadane były stosunkowo często. Specyfika mielnickiego GOKSiR polega bowiem na tym, iż w praktyce jego działalność odnosi się zarówno do kwestii tradycyjnie pojmowanej kultury jak i sportu. W praktyce GOKSiR stara się być aktywnym w każdej z tych dziedzin aktywności społecznej. Źródeł tak różnorodnych opinii można postrzegać w wielu czynnikach: - zróżnicowanych oczekiwaniach względem działalności GOKSiR oraz odmiennego podejścia względem kultury i sportu; - niedostrzegania szerokiego zakresu zadań GOKSiR – nie jest on instytucją zajmującą się jedynie sportem, czy też jedynie kulturą; - braku zainteresowania informacją, względnie niedostateczną informacją o całości działalności GOKSiR wśród mieszkańców gminy; - większym zaangażowaniem GOKSiR w działalność sportową w poprzednich latach; - aktywnością klubu sportowego (MKS „Mielnik”) oraz ZS w Mielni P. Szlendak, Nic? Aktywność kulturalna…, s. 53. Tezę tę potwierdzają ankiety przeprowadzane od kilku lat przez ZS w Mielniku wskazujące, iż uczniowie bardzo często swój wolny czas poświęcają na gry komputerowe względnie na zabawę w Internecie.

92 93

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

ku w zakresie organizacji wydarzeń sportowych co może powodować przeświadczenie u niektórych, iż sam GOKSiR nic nie organizuje. 4) Brak szerszej oferty w postaci tzw. „kółek zainteresowań”. O ilości „kółek zainteresowań” decyduje często liczba osób rzeczywiście zainteresowanych aktywnym uczestnictwem w nich. Często się zdarza, że propozycja zorganizowania jakiejś stałej formy zajęć nie znajduje uznania wśród potencjalnych odbiorców. Dodatkowo należy mieć świadomość tego, że np. w odniesieniu do uczniów wiele stałych form zajęć pozalekcyjnych realizuje szkoła. GOKSiR stara się tutaj, w porozumieniu z dyrekcją ZS uzupełnić tę ofertę tak, aby zaproponować inne formy zajęć pozalekcyjnych. Niekiedy zdarza się, że pomimo sporego zainteresowania pierwszymi, drugimi, a nawet trzecimi zajęciami, za kolejnym razem liczba aktywnych ich uczestników znacząco spada. Ten „słomiany zapal” dotyczy zarówno starszych jak i młodszych. Należy jednak pamiętać, iż uczestnictwo w danych zajęciach jest podyktowane czasem wolnym, a tego mieszkańcy wsi mają z reguły mniej niż osoby mieszkające w miastach. Dodatkowo w tak małej społeczności jaką stanowi gmina Mielnik, często liczba osób rzeczywiście zainteresowanych daną formą zajęć jest niewielka. Czasami wręcz należy zastanowić się nad zwykłą opłacalnością zatrudniania dodatkowego instruktora do prowadzenia zajęć dla dwóch, trzech osób. 5) Dostępność oferty kulturalnej głównie dla mieszkańców Mielnika Opinii tej często towarzyszyła uwaga o niewykorzystywaniu świetlic wiejskich dla działań GOKSiR. Należy jednak wyraźnie podkreślić, iż ich zarządcą jest Urząd Gminy. Pamiętać dodatkowo należy, iż sam Mielnik, centralna miejscowość w gminie jest naturalnym centrum kultury. Trudno wymagać, aby ośrodek kultury powielał swoje działania dla każdego sołectwa oddzielnie i aby jednocześnie był jedynym kreatorem życia kulturalnego w pozostałych sołectwach. Powinien jednak aktywniej je animować. 6) Trudności w dojeździe do Mielnika osób spoza samej miejscowości, ograniczające dostępność działań kulturalnych realizowanych w samym Mielniku do jego mieszkańców. Wynikają one z małej mobilności mieszkańców gminy, spowodowanej zarówno problemami komunikacyjnymi (w szczególności w odniesieniu do starszych mieszkańców nieposiadających samochodów) względnie z braku chęci dojazdu.94 Ośrodek kultury dysponuje wprawdzie własnym samocho Tutaj dostrzegalna jest pewna specyfika części społeczności gminy Mielnik, w której wsparcie socjalne jest wyższe niż w innych gminach. U niektórych powoduje to przeświadczenie, iż należy zapewnić im także transport do GOKSiR. Uwidacznia się tutaj pewna różnica mieszkańców wsi od mieszkańców miast. Ci drudzy są bardziej mobilni, z łatwością przemieszczają się nawet samochodami, na drugi koniec miasta, oddalony nawet o kilkanaście kilometrów. Z kolei ci pierwsi niechętnie udają się niekiedy do wsi obok, oddalonej zaledwie o kilka kilometrów. Działa tutaj zapewne pewna bariera, albowiem bądź co bądź jest to już wyprawa do innej miejscowości. Poza tym należy pamiętać, iż osoby mieszkające w małych miejscowościach, mają zupełnie inne poczucie odległości. 94

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

dem. Trudno jednak wymagać, aby za jego pomocą zapewniał zawsze transport wszystkim zainteresowanym potencjalnymi działaniami. 7) GOKSiR powinien być czynny dłużej Należy jednak wyraźnie zaznaczyć fakt, iż część osób wyrażających tę opinię najchętniej widziała by GOKSiR jako instytucję czynną do godziny 22.00, do której przychodziłoby się nie w celach uczestnictwa w konkretnych działaniach, a po to aby pograć w ping-ponga. Problem polega na tym, iż w ping-ponga niewiele osób przychodzi pograć, a wraz z ostatnimi opuszczającymi GOKSiR przed 20.00 uczestnikami zajęć stałych (względnie uczestnikami wydarzeń jednorazowych) budynek pustoszeje. Należy mieć również świadomość tego, że czas pracy pracownika jest uzależniony od kodeksu pracy, który wyraźnie reguluje związane z nim kwestie. 8) Brak skutecznej informacji na temat podejmowanych działań, przede wszystkim w pozostałych sołectwach poza samym Mielnikiem. Jest to niezwykle istotny problem: jak bowiem dotrzeć do potencjalnego odbiorcy z komunikatem informującym go o jakimś przedsięwzięciu realizowanym przez ośrodek kultury, bądź jakąkolwiek inną instytucję kultury. Współczesna technologia daje tutaj potencjalnie ogromne możliwości. Internet jest przecież potężnym medium. Problem polega na tym, iż jego powszechność jest pozorna i dotyczy w odniesieniu do gminy Mielnik raptem nieco ponad 50% jej mieszkańców.95 Część z nich zapewne w ogóle nie odwiedza stron internetowych GOKSiR czy Urzędu Gminy, na których zamieszczane są informacje dotyczące oferty tej i pozostałych instytucji kultury.96 Pamiętać również należy, że procent ten obniża się odwrotnie proporcjonalnie do wieku. Im bowiem starsza grupa wiekowa tym mniej osób korzysta z sieci. Jest więc Internet formą przekazu jedynie dla części mieszkańców gminy. O wiele bardziej skuteczną formą komunikacji zdaje się być tradycyjny plakat – podstawowe źródło informacji o tym co dzieje się w gminie dla wielu mieszkańców. Często jednak i ta forma zawodzi, albowiem zaklejany jest on przez inne plakaty informacyjne bądź reklamowe. Znaczne efekty wydaje się przynosić współpraca z proboszczami parafii katolickiej i prawosławnej, którzy informują o tym co będzie organizowane w ośrodku kultury w ramach wiadomości parafialnych. Inną formą komunikacji są ulotki przekazywane dzieciom w szkołach. Pamiętajmy o tym, jak wielką rolę w małych społecznościach odgrywa zwykła informacja werbalna przekazywana „z ust do ust”. Wszelkie wspomniane formy komunikacji z potencjalnymi odbiorcami Co i tak przecież stanowi wysoki procent w porównaniu do innych gmin wiejskich w naszym kraju. 96 Praktycznie liczba wejść na stronę GOKSiR wynosi kilka, kilkanaście dziennie. Wzrasta do trzydziestu, czterdziestu kilku w okresie wakacyjnym. Rośnie do ponad stukilkudziesięciu dziennie jedynie przy okazji większych imprez plenerowych takich jak „Muzyczne Dialogi nad Bugiem” czy „Dni Gminy Mielnik”. Nieco lepiej rzecz ma się w stosunku do profilu na Facebooku, z tą jednak różnicą, iż dzięki niemu wiadomość o pojawieniu się informacji na profilu dociera automatycznie do tej grupy odbiorców, która sobie tego życzy. 95

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

mają swoje wady i zalety. W zasadzie trudno jest oczekiwać, aby komunikat zawsze dotarł do każdego zainteresowanego, choć liczbę niedoinformowanych można ograniczać. 9) Niedostosowanie programu imprez do potrzeb mieszkańców. W analizie tej opinii istotne znaczenie ma kwestia świadomości różnic gustów. Trudno jest bowiem zorganizować choćby jedno wydarzenie zadowalające wszystkich. Opinie tego rodzaju pojawiały się często przy okazji imprez plenerowych – przede wszystkim przy okazji „Muzycznych Dialogów nad Bugiem”. Jednak pamiętać należy o tym, iż w praktyce głównym adresatem tego wydarzenia są nie tylko mieszkańcy gminy Mielnik, ale również osoby z gmin sąsiednich oraz turyści. Program trzeba więc przygotowywać dla szerszego grona odbiorców, charakteryzującego się odmiennymi gustami muzycznymi. To niestety jest bardzo trudne zadanie, z reguły nierealizowalne.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział III

Adresaci i cele działalności 1. Zagadnienia wstępne Istotną kwestią w kontekście dyskusji dotyczącej roli instytucji kultury i jej zadań jest definicja faktycznego odbiorcy jej działań. To zagadnienie niestety często jest pomijane w praktyce.97 Odbiorca, jego preferencje, pochodzenie (nie musi przecież koniecznie być mieszkańcem Gminy), zamożność, wiek i wiele innych czynników, decydują praktycznie o tym, jak ma wyglądać praca instytucji kultury oraz jaką ofertą powinna owa instytucja dysponować. W odniesieniu do zagadnień analizowanych w niniejszym rozdziale, autorzy postanowili ograniczyć się zasadniczo do definiowania adresatów, celów itp. w odniesieniu do GOKSiR w Mielniku. Wynika to z faktu jego szerokich zadań obejmujących większą ilość sfer życia społeczności lokalnej niż w przypadku GBP. Dodatkowo analizy podejmowane na przykładzie tej placówki są bardziej uniwersalne i w kontekście ogólnym dotyczą w dużej części także instytucji typu biblioteka. Dodatkowo należy raz jeszcze podkreślić fakt specyfiki mielnickiego GOKSiR, w pewnym sensie odróżniającej go od innych podobnych instytucji kultury działających na terenach wiejskich. Specyfiki wpływającej z rozbudowanej infrastruktury tej instytucji, obejmującej zarówno właściwy ośrodek kultury, instytucję o charakterze muzealnym jak i kompleks sportowy i infrastrukturę hotelową.

2. Charakterystyka adresatów Adresatów działalności instytucji kultury istniejących na terenach gminy Mielnik można wyróżniać na wiele sposobów. Pod kątem wieku, wykształcenia, pochodzenia, wyznania itp. O ile jednak bardziej szczegółowa analiza ma sens w odniesieniu do konkretnych działań, o tyle w odniesieniu do całości problematyki znaczenia i roli instytucji kultury, adresaci winni być określeni ogólnie, z uwzględnieniem pewnych preferencji i potrzeb. W niniejszym opracowaniu 97

Dotyczy to niestety nie tylko kwestii związanych z działalnością instytucji kultury – brak jakiegokolwiek definiowania adresatów działań widoczny jest często w ogóle w działalności kulturalnej w społecznościach wiejskich i nie tylko. Widoczne jest to również w przypadku wielu działań samorządów gmin o charakterze wiejskim czy wiejsko-miejskim, gdzie np. przy okazji dyskusji o rozwoju ruchu turystycznego najczęściej mówi się ogólnie o turystach, bez nawet ogólnej próby określenia ich charakteru czy choćby skali.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

jako punkt wyjściowy dla zdefiniowania grup adresatów przyjęto kryteria pochodzenia (społeczność lokalna lub poza nią), zainteresowań oraz względy istotne z punktu widzenia ekonomiki funkcjonowania instytucji kultury. Często niestety problem definicji adresatów (zarówno tych ogólnych w kontekście całościowej działalności jak i tych, odnoszących się do konkretnych działań) nie jest podnoszony, względnie ograniczany jest jedynie do lakonicznego stwierdzenia, że odbiorcą są mieszkańcy gminy, okolicy. Tego rodzaju ogólnik jest jedynie hasłem-kluczem, który w ogóle nie dostrzega różnorodności społeczności. Poza tym, należy pamiętać, że grono adresatów obejmuje również osoby przynależne do społeczności lokalnej tymczasowo (np. letników posiadających własne gospodarstwa, które zamieszkują np. w okresie letnim), ale również i te osoby, które pojawiają się na terenie gminy na krótszy okres – jako turyści. Oczywiście definiowanie adresatów ogólnej działalności instytucji kultury powoduje, że faktycznie wyszczególnione kategorie są niezwykle płynne i często obejmować mogą osoby przynależne do dwóch albo i nawet więcej z nich. Zdefiniowanie grona adresatów wyraźnie wskazuje jak szerokie zadania wypełnia instytucja kultury i jak duży może być potencjalnie zasięg jej oddziaływania. W niniejszym opracowaniu przyjęty został podział na siedem kategorii adresatów działań podejmowanych przez mielnicki GOKSiR (ryc. 23). Zasadniczo ten podział pokrywa się z tym jaki zastosować można wobec adresatów GBP, z tą różnicą, iż nieco odmienne będą w niektórych wypadkach cele działań oraz sposoby ich osiągnięcia.

Mieszkańcy gminy Mielnik – społeczność lokalna

Odbiorcy komercyjni

Instytucje pozarządowe, samorządowe itp.

Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych

Instytucja kultury

Turyści

Odbiorcy ukierunkowani

Ryc. 23. Wykres adresatów działalności GOKSiR w Mielniku

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

GOKSiR oddziałując na wszystkie grupy adresatów oddziałuje jednocześnie na swego podstawowego adresata – społeczność lokalną. Bez niej bowiem sam w sobie by nie istniał. A. Mieszkańcy gminy Mielnik Jest to podstawowa kategoria odbiorców działalności instytucji kultury działających na terenie gminy Mielnik. Grupa te jest wewnętrznie zróżnicowana. Kryteria zróżnicowania mają wpływ zarówno na potrzeby jak i możliwości w uczestnictwa w kulturze. Grupa te jest niezwykle rozbudowana. Możemy ją rozpatrywać w kontekście kilku kryteriów zróżnicowania, których podstawą są odmienne potrzeby oraz oczekiwania względem uczestnictwa w kulturze. Wyszczególnić możemy następujące kryteria: 1) wieku; Zróżnicowanie to jest naturalnym kryterium podziału każdej społeczności. Różnice pokoleniowe stają się coraz bardziej wyraźne, co jest efektem przyspieszonego rozwoju cywilizacyjnego, którego tempo wzrosło wyraźnie w przeciągu ostatnich dekad XX wieku. Istotnym jest to, iż młodsze grupy wiekowe (dzieci i młodzież szkolna) podlegają dodatkowo mocnemu oddziaływaniu w zakresie uczestnictwa w kulturze, ze strony Zespołu Szkół w Mielniku. 2) wykształcenia; Zróżnicowanie również charakterystyczne dla każdej społeczności. Różnice w wykształceniu mogą (ale nie muszą) mieć wpływ na nawyki oraz upodobania w zakresie rodzajów oraz form aktywności w kulturze. W tej materii dostrzegalna jest, analogicznie jak w całym kraju, także różnica pokoleniowa. Otóż upowszechnienie się szkolnictwa wyższego spowodowało, iż większa ilość osób pomiędzy 24 a 30 rokiem życia ma wykształcenie wyższe niż w przypadku innych grup wiekowych. 3) przynależności do grup formalnych/nieformalnych’ Jak wspomnieliśmy na terenie gminy istnieją nieformalne oraz sformalizowane grupy mieszkańców skupiające osoby o podobnych zainteresowaniach kulturalnych (np. grupy artystów, zespoły śpiewacze) względnie w podobnym wieku (np. koło emerytów i rencistów). Oczywiście błędnym byłoby szufladkowanie każdego z mieszkańców Gminy w obrębie którejś grupy. Zasadnicza część mieszkańców nie przynależy do żadnej z takich grup. Należy jednak wyraźnie takowe wyszczególnić, z tej przyczyny, iż osoby z nimi związane charakteryzować może pewne ukierunkowanie w zakresie upodobań. 4) zamieszkania; Jak wskazaliśmy powyżej ok. 1/3 mieszkańców Gminy mieszka w centralnej osadzie – w Mielniku. Jako, że tam znajdują się siedziby obu instytucji kultury, naturalnym jest, iż tam też odbywa się największa ilość imprez o charakterze kulturalnym. To uprzywilejowuje tę grupę członków społeczności

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Gminy względem pozostałych. Jeśli do tego dodamy naturalną dla obszarów wiejskich mniejszą mobilność, dostrzeżemy wyraźne dysproporcję, niezwykle trudne, wręcz niemożliwe do zniwelowania. Mieszkańcy samego Mielnika zawsze będą w kwestii dostępności do kultury na miejscu, bardziej uprzywilejowani od mieszkańców pozostałych sołectw. 5) zamożności; Kryterium istniejące (jak w obrębie każdej społeczności), aczkolwiek w przypadku aktywności instytucji kultury działających na terenie gminy Mielnik nie odgrywające tak wielkiego znaczenia jak w innych przypadkach. Wynikać to może z faktu, iż większość działań z zakresu kultury realizowanych na terenie gminy, jest nieodpłatnych. Dotyczy do zarówno wydarzeń jednorazowych, jak i zajęć typu „koła zainteresowań” itp. Kryterium to ma większe znaczenie w kwestii ogólnej dostępności do kultury, albowiem osoby mające większe dochody są w stanie częściej uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych poza miejscem zamieszkania tzn. poza terenem Gminy. 6) kryterium pochodzenia; Mieszkańcy przebywający na terenie gminy Mielnik czasowo (zarówno ci zameldowani, przebywający z reguły poza Gminą, jak i ci mieszkający na stałe gdzie indziej, ale posiadający na terenie gminy własne nieruchomości, w których przebywają okresowo), mają teoretycznie w większości lepszą możliwość udziału w wydarzeniach kulturalnych realizowanych w innych miejscach. Dotyczy to również większej różnorodności. Ich wrażliwość może być więc w niektórych przypadkach odmienna. 7) kryterium wyznaniowe. Fakt funkcjonowania na terenie gminy dwóch równorzędnych wyznań sam z siebie narzuca konieczność zastosowania takiego podziału. Odmienność kulturowa obu wyznań może wprowadzać nieco odmienną estetykę w zakresie niektórych form uczestnictwa w kulturze. Cała ta grupa bez wątpienia jest najważniejsza z punktu widzenia działalności instytucji kultury, albowiem to dla niej właśnie owe instytucje zostały powołane. B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych Gmina Mielnik jest odwiedzana przez mieszkańców całego powiatu siemiatyckiego oraz gmin spoza powiatu. Nic więc dziwnego, że jako osoby przebywające okresowo na terenie Gminy są oni definiowani jako odrębna kategoria adresatów. Potrzeba wyróżnienia tej grupy adresatów wynika również z ogólnej dążności władz Gminy do identyfikacji gminy Mielnik jako istotnego punktu na mapie kulturalnej Powiatu. Najczęściej ta kategoria adresatów pojawia się w związku z jakimiś większymi wydarzeniami kulturalnymi (np. imprezy plenerowe) lub sportowymi (tutaj w o wiele mniejszym zakresie).

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

C. Turyści Oczywiście ta kategoria dotyczy osób spoza powiatu siemiatyckiego oraz sąsiednich gmin. Osoby te pojawiają się na terenie gminy Mielnik w celach turystyczno-rekreacyjnych na kilka dni. Tutaj widoczna jest pewna różnica potrzeb. Albowiem o ile dla tych, którzy przybywają w stosunkowo krótkim odcinku czasu działania instytucji kultury nie stanowią atrakcyjniejszej oferty, zagospodarowania jego (chyba, że ich pobyt jest celowy związany z konkretnym wydarzeniem), o tyle w odniesieniu do osób przebywających na dłuższym wypoczynku taka działalność może mieć znaczenie, choćby w zakresie zagospodarowania wolnego czasu. Ta grupa adresatów jest w praktyce stosunkowo niewielka. Szacunkowo można określić ją na poziomie tysiąca do dwóch tysięcy osób, które przebywają na terenie gminy przez okres dłuższy niż dwa dni. Wprawdzie na chwilę obecną mówi się o rozwoju ruchu turystycznego98 na terenie Gminy, jednak brak konkretów dotyczących jego oczekiwanej skali, a co za tym idzie pożądanej liczby turystów. W takiej sytuacji trudno jest instytucji kultury działającej na obszarze Gminy jasno precyzować skalę działań podejmowanych w odniesieniu do tej grupy adresatów. Istotnym jednak jest to, że instytucja kultury może być placówką inicjującą i organizującą niektóre działania mające na celu przyciągnięcie (najczęściej krótkoterminowe) pewnej grupy turystów. D. Odbiorcy ukierunkowani Ta grupa odbiorców jest różnorodna pod względem pochodzenia (są wśród niej zarówno mieszkańcy samej gminy, jak i osoby przyjezdne) jednak charakteryzuje się pewną niezwykle istotną cechą. W jej skład wchodzą osoby charakteryzujące się konkretnymi potrzebami i zainteresowaniami (np. artyści, twórcy ludowi itp.). Jest to również grupa szczególnie aktywna w zakresie uczestnictwa w kulturze, albowiem najczęściej nie trzeba jej do tego uczestnictwa namawiać, a należy jej po prostu stworzyć jedynie dogodne warunki. W kontekście tej kategorii adresatów możemy np. wymienić: przedstawicieli środowiska artystycznego, członków zespołów śpiewaczych, członków konkretnych organizacji pozarządowych itp. Do tej kategorii można w zasadzie zaliczyć osoby uprawiające niektóre formy turystyki kulturowej. 98

Rozwój ruchu turystycznego traktować należy poniekąd hasłowo – samo stwierdzenie o jego potrzebie tak naprawdę niewiele wnosi w bieżącą działalność jednostki. Dopiero klarowne określenie jakichkolwiek wartości dotyczących rzeczywistych potrzeb w zakresie rozwoju turystyki stanowić może podstawę do stworzenia konkretnego planu działań nakierowanych na konkretnego odbiorcę – turystę. Określenie konkretnej liczby pożądanych turystów winno nastąpić po analizie rzeczywistego potencjału społeczności lokalnej w zakresie możliwości obsługi ruchu turystycznego. Zbieżność problematyki skali ruchu turystycznymi z rzeczywistymi możliwościami jego absorpcji na danym obszarze tak naprawdę rzadko jest dostrzegana wśród władz samorządowych, które dość chętnie postulują potrzeby rozwoju turystyki na własnym terenie. Istotną kwestią jest również określenie charakteru pożądanych turystów. Czy mają to być turyści czysto rekreacyjno/wypoczynkowi, czy może związani z jakąś formą turystyki kulturowej? Czy będą to osoby preferujące ekoturystykę, może turystykę wiejską, może zwolennicy czynnego wypoczynku?

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

E. Instytucje samorządowe, pozarządowe, itp. Ta grupa adresatów obejmuje przede wszystkim osoby związane z instytucjami, przede wszystkim społecznościowymi, ale również samorządowymi99 działającymi na terenie gminy Mielnik. W odniesieniu do instytucji pozarządowych dotyczy to zarówno tych zarejestrowanych na terenie gminy Mielnik jak i tych jedynie prowadzących na jej terenie działania. W odniesieniu do instytucji samorządowych adresatem tym nie jest jedynie sam urząd ale również Zespół Szkół, czy inne instytucje kultury (dla GOKSiR-u GBP i odwrotnie). F. Odbiorcy komercyjni Jako takich traktujemy tych odbiorców indywidualnych, grupy zorganizowane, dzięki którym instytucja kultury może czerpać dochód, np. poprzez wynajem pomieszczeń, sprzętu, instruktorów itp. Wydzielenie tej grupy może dziwić, wręcz nawet powodować opór. Jednakże jest ono zasadne co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że w obecnej sytuacji wolnorynkowej tego rodzaju aktywność jest rzeczą naturalną, dodatkowo zaś poniekąd wymuszoną rzeczywistymi nakładami na kulturę, które należy powiększać w każdy możliwy sposób, w tym także prowadząc działalność gospodarczą. Po drugie, w odniesieniu do Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Mielniku mamy do czynienia z rozbudowaną instytucją, która zarządza dodatkowo mieniem komunalnym (np. OW „u Floriana” czy SOW). Wskazane jest więc właściwe wykorzystanie tego mienia celem redukcji kosztów. Komercjalizacja oczywiście nie powinna być w tym przypadku celem samym w sobie. G. Wnioski Poszczególne kategorie adresatów charakteryzują się specyficznymi potrzebami oraz oczekiwaniami. W zasadzie oddziaływanie na jakąkolwiek kategorię odbiorców inną poza samych mieszkańców Gminy, wiąże się z oddziaływaniem na samych mieszkańców. Są oni bowiem zawsze istotnym odbiorcą działań podejmowanych przez instytucje kultury, najczęściej tym głównym. Czytelnik zwrócił zapewne uwagę na fakt, iż podział na kryteria zastosowany 99

Samorząd ma szczególny wpływ na funkcjonowanie, a więc i na zadania stawiane przed podlegającą mu placówką. Jego wpływ może być różnorodny. Jeśli władza samorządowa nie interesuje się specjalnie wynikami działań instytucji kultury w danej gminie, wówczas aktywność jej jest uzależniona od samych pracowników i ich inwencji. Często niestety zdarza się i tak, że ów brak zainteresowania kwestiami kultury wśród samorządowców przejawia się ograniczaniem środków na działalność tego rodzaju instytucji. Traktowane jako zbyteczna placówka, której funkcjonowanie narzucone zostało przez regulacje prawne, nie są w wystarczający sposób dotowane, czego efektem jest ich wegetacja. Tutaj znowu dużo zależy od determinacji i pomysłowości ich pracowników. Z kolei działając na terenie gminy, której władze samorządowe upatrują szanse na rozwój w turystyce, często są instytucje kultury upatrywane jako naturalny realizator części działań samorządu zmierzających w tym kierunku.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

w obrębie grupy mieszkańców gminy Mielnik, można by w zasadniczej części zastosować także w odniesieniu do innych grup. Jest to uwaga jak najbardziej uzasadniona. Pomimo zastosowania prostego podziału adresatów na poszczególne kategorie warto pokusić się o jednoznaczną definicję odbiorcy działań instytucji kultury: ADRESATEM DZIAŁAŃ JEST KAŻDY MIESZKANIEC GMINY ORAZ OSOBA PRZEBYWAJĄCA NA TERENIE GMINY LUB TAKA, KTÓRA POTENCJALNIE ODWIEDZIĆ MOŻE GMINĘ MIELNIK. Tego rodzaju stwierdzenie jest oczywistością, należy je jednak dokładnie zdefiniować. Świadczy ono bowiem o ogromnym zróżnicowaniu całej masy adresatów działań. W codziennej praktyce często o tym zapominamy. Pamiętajmy również, iż nadrzędnym adresatem zawsze będzie społeczność lokalna (całościowo lub indywidualnie). Wszelkie działania realizowane względem jakiejkolwiek kategorii (nie tylko pierwszej wyszczególnionej) zawsze będą oddziaływać na społeczność lokalną.

3. Cele działań i sposoby ich osiągania Cele działań określone zostały w kontekście wyszczególnionych we wcześniejszym podrozdziale kategorii adresatów. Cele zdefiniowane wobec każdej z nich są zasadniczo podobne, a nieraz pokrywają się. W detalach są jednak nieco odmienne. Cele podzielone zostały na dwie kategorie: cele strategiczne, czyli te najistotniejsze oraz cele pośrednie, wcale nie mniej istotne, jednak wynikające z celu zasadniczego – strategicznego. A. Mieszkańcy gminy Mielnik Celem strategicznym wobec tej grupy odbiorców jest umożliwienie im aktywnego uczestnictwa w kulturze, integracja społeczności lokalnej w ramach miejsca zamieszkania zarówno w kontekście identyfikacji z miejscem zamieszkania jak i wzajemnej integracji społecznej, a także aktywizacja ogólna społeczności lokalnej. Cele pośrednie działań podejmowanych przez GOKSiR w kierunku tej grupy:  kształtowanie postaw społeczeństwa obywatelskiego wśród społeczności lokalnej;  działania na rzecz zachowania tożsamości społeczności lokalnej w szczególności w odniesieniu do dzieci i młodzieży;100 Por. na temat problematyki związanej z kształtowaniem tejże: J. Nikitorowicz, Problemy kształtowania tożsamości na pograniczu wschodnim, w: Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczach, pod red. Z. Jasińskiego, A. Kozłowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1997, s.189-198.

100

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

 działania na rzecz zachowania dla społeczności lokalnej dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego;  przeciwdziałanie poczuciu wykluczenia społecznego oraz wynikającym z tego patologiom;  wsparcie rozwoju inicjatyw lokalnych;  kształtowanie umiejętności przydatnych w pracy w sferze okołoturystycznej (w tym również w zakresie samotworzenia miejsc pracy w tym sektorze) oraz umiejętności pozwalających na konkurencyjność na rynku pracy w innych obszarach niż turystyka. Realizacja celów przyjętych wobec tej grupy adresatów odbywa się poprzez:  organizację wydarzeń kulturalnych zarówno stałych (np. „kółka zainteresowań”) jak i jednorazowych (np. koncerty, wystawy itp.) adresowanych do mieszkańców gminy Mielnik zarówno „globalnie” jak i indywidualnie w odniesieniu do węższych grup społeczności lokalnej (np. mieszkańców danego sołectwa) wyszczególnianych w oparciu o kryteria stosowne do konkretnego działania;  organizację lub współorganizację szkoleń itp. w ramach idei „kształcenia ustawicznego”, mających na celu podnoszenie kompetencji członków społeczności lokalnej w wielu dziedzinach życia;  organizację bądź współorganizację różnorodnych działań edukacyjnych i kulturalnych adresowanych specjalnie do dzieci i młodzieży zarówno rozbudzających ich zdolności artystyczne, manualne, czy sportowe (to w odniesieniu do GOKSiR), ale również mających na celu zachowanie tożsamości społeczności;  prowadzenie aktywnych działań na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego/historycznego poprzez zarówno zbieranie informacji o nim (np. poprzez tworzenie bazy danych na temat regionalnych wytwórców czy miejsc związanych z historią), promowanie ich oraz dbanie o to, aby wiedza o nich przechodziła na kolejne pokolenia;  wsparcie organizacyjne i instytucjonalne aktywności organizacji oraz osób indywidualnych działających w zakresie kultury, sportu oraz rekreacji;  wsparcie działań w zakresie kultury, sportu i rekreacji skierowanych społeczności lokalnej podejmowanych przez instytucje samorządu terytorialnego;  stałą ewaluację działalności bieżącej;  monitoring zmieniających się potrzeb społeczności lokalnej w zakresie działalności statutowej instytucji kultury;  rozwój zaplecza logistycznego przydatnego do realizacji części wydarzeń. W zakresie przyjętych celów oraz sposobów ich realizacji instytucja kultury występuje nie tylko jako ich inicjator i bezpośredni realizator, ale również jako jednostka czynnie wspierająca wszelkie działania podejmowane wśród społeczności lokalnej w zależności od potrzeb ich inicjatorów i realizatorów.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

B. Mieszkańcy powiatu siemiatyckiego oraz gmin ościennych Celem strategicznym działań podejmowanych wobec tej grupy adresatów jest wzbogacenie możliwości aktywnego uczestnictwa w kulturze członków społeczności lokalnej wewnątrz której działa instytucja kultury oraz kształtowanie wśród mieszkańców okolicznych gmin pozytywnego wizerunku gminy Mielnik, jako miejsca interesujących działań z zakresu kultury, ale również sportu i rekreacji.101 Zasadniczo działania podejmowane przez instytucje kultury działające na terenie interesującej nas Gminy, stanowią niejako uzupełnienie dla działań podejmowanych przez instytucje działające na okolicznych obszarach. Analogiczne funkcje spełniają te inne instytucje dla mieszkańców gminy Mielnik. Szeroka współpraca pomiędzy instytucjami kultury działającymi wśród społeczności zamieszkujących okoliczne gminy czy miasta bez wątpienia jest korzystna dla społeczności lokalnej. Cele pośrednie działań podejmowanych w kierunku tej grupy:  wsparcie rozwoju inicjatyw lokalnych poprzez wsparcie organizacyjne i instytucjonalne aktywności organizacji oraz osób indywidualnych działających w sferze zainteresowań w zakresie obejmującym np. obszar całego powiatu, albo nawet i szerzej;  szeroka współpraca z innymi instytucjami kultury spoza terenu gminy prowadząca do wzbogacenia oferty kulturalnej skierowanej zarówno dla społeczności lokalnej jak i do mieszkańców gmin sąsiednich;  promocja wizerunku gminy Mielnik zgodnie ze strategią promocji przyjętą przez władze Gminy wśród mieszkańców powiatu siemiatyckiego. Realizacja celów strategicznych i pośrednich przyjętych wobec tej grupy adresatów odbywać się będzie poprzez:  organizację wydarzeń kulturalnych, sportowych a także tych z zakresu rekreacji skierowanych do mieszkańców powiatu i gmin ościennych spoza powiatu;  współorganizację z placówkami kultury oraz wszelkiego rodzaju innymi instytucjami (w tym pozarządowymi) działającymi poza gminą, różnorodnych działań realizowanych na terenie całego powiatu;  stałą współpracę w zakresie pozyskiwania funduszy, wymiany doświadczeń itp. z innymi instytucjami kultury. W odniesieniu do tej kategorii odbiorców widać wyraźnie, że instytucje kultury (GBP czy GOKSiR) powinny blisko współpracować z podobnymi placówkami, na terenie powiatu i w gminach ościennych spoza powiatu. Wola współpracy jest tutaj niezwykle istotnym czynnikiem. C. Turyści Jak już wspomniano, na terenie gminy Mielnik ich rzeczywista liczba nie jest wielka (choć w zasadzie trudno tutaj wartościować, skoro tak naprawdę nie wia W kontekście GOKSiR, który dysponuje odpowiednim zapleczem.

101

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

domo o ile mogłaby być większa w rzeczywistości). Wskazanie celów i sposobów ich realizacji względem tej grupy następuje więc w sposób niezwykle ogólny – wręcz hasłowy. Jako cel strategiczny określić należy zapewnienie podstaw do stworzenia wizerunku Gminy jako terenu nie tylko atrakcyjnego pod względem wypoczynkowym, ale również miejsca realizacji interesujących działań z zakresu kultury.102 Bardziej przyziemnym aczkolwiek nie mniej ważnym, jest właściwe wykorzystanie zaplecza hotelowego (w zarządzie GOKSiR) tak, aby uzyskać z niego przychody mogące umniejszyć wydatki na jego utrzymanie pochodzące z subwencji budżetowych, a więc z pieniędzy Gminy.103 Cele pośrednie działań podejmowanych kierunku tej grupy:  zapewnienie bogatej oferty wydarzeń kulturalnych, dla osób wypoczywających na terenie Gminy;  zapewnienie atrakcyjnej oferty wydarzeń kulturalnych które będą impulsem do krótkotrwałego (na czas trwania wydarzenia) odwiedzenia Gminy Mielnik;  kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy Mielnik jako miejsca odbywania się interesujących wydarzeń kulturalnych;  kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy Mielnik jako miejsca dogodnego dla rekreacji i wypoczynku;  wskazywanie społeczności lokalnej korzyści i zagrożeń wynikających z rozwoju ruchu turystycznego. Jak widać cele zostały tak sprecyzowane, aby jednocześnie obsługiwać tę grupę turystów, która już dociera do gminy i tworzyć dogodne podstawy dla jego ewentualnego rozwoju. Ważnym jest również kwestia związana z zagadnieniami czysto ekonomicznymi. Realizację tych celów prowadzić należy poprzez:  przygotowywanie i realizację działań bieżących z zakresu kultury, sportu i rekreacji z uwzględnieniem potrzeb i oczekiwań tej grupy odbiorców;  organizację wydarzeń jednorazowych (jedno-dwu dniowych) skierowanych do odbiorców z zewnątrz;  promocja wizerunku gminy Mielnik zgodnie ze strategią promocji przyjętą przez władze Gminy wśród mieszkańców powiatu siemiatyckiego;  tworzenie lub współtworzenie różnorodnych form zajęć dla mieszkańców Gminy, poszerzających ich wiedzę z zakresu obsługi ruchu turystycznego;  stworzenie i wdrożenie odpowiedniej oferty kulturalnej nakierowanej na grupy zorganizowane, umożliwiającej czynne wykorzystanie zaplecza hotelowego GOKSiR.

Charakter działań można określić dopiero po określeniu charakteru pożądanego turysty. Należy jednak pamiętać, iż zaplecze hotelowe GOKSiR nie może stanowić poważniejszej konkurencji dla tej części społeczności lokalnej, która utrzymuje się z turystów.

102 103

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

D. Odbiorcy ukierunkowani Różnorodność tej grupy została już określona wcześniej. Obejmuje ona zarówno członków społeczności lokalnej, jak i osoby spoza niej. Celem strategicznym działań podejmowanych wobec tej grupy odbiorców jest promocja Gminy, jako miejsca w którym panuje przyjazny klimat dla organizacji różnorodnych wydarzeń, których inicjatorem mogą być sami zainteresowani, niekoniecznie mieszkający na terenie gminy. Również i w tym przypadku należy mieć na uwadze cel ekonomiczny – zapewnienie choćby minimum dochodowości ośrodków wypoczynkowych. Cele pośrednie działań w kierunku tej grupy określono w sposób następujący:  rozwój współpracy z różnorodnymi instytucjami (w tym pozarządowymi) skupiającymi środowiska potencjalnych odbiorców (zarówno spośród społeczności lokalnej jak i spoza niej) ukierunkowanych oferty instytucji kultury;  rozwój zaplecza merytoryczno-logistycznego dla stworzenia odpowiedniej bazy dla organizacji przedcięć w zakresie organizacji wydarzeń;  promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego terenu Gminy. Realizacja tych celów odbywać się powinna poprzez:  inicjowanie i udział w organizacji imprez ukierunkowanych na konkretne grono odbiorców (np. plenery artystyczne) realizowanych zarówno na terenie Gminy jak i poza nią;  promocja nakierowana na tę grupę odbiorców;  tworzenie dogodnych warunków do realizacji działań – rozwój zaplecza technicznego. E. Instytucje samorządowe i pozarządowe Celem strategicznym działań podejmowanych przez GOKSiR wobec tej grupy adresatów jest realna współpraca w zakresie realizacji działań na rzecz społeczności lokalnej podejmowanych na terenie gminy Mielnik oraz poza nią. Cele pośrednie działań podejmowanych przez GOKSiR w kierunku tej grupy:  wsparcie rozwoju inicjatyw lokalnych poprzez wsparcie organizacyjne i instytucjonalne aktywności organizacji oraz osób indywidualnych działających w zakresie szeroko pojmowanej kultury;  zwiększenie liczby przedsięwzięć realizowanych na terenie gminy Mielnik, poprzez zaangażowanie w ich tworzenie innych podmiotów;  stworzenie podstaw organizacyjnych, technicznych oraz właściwie przygotowanych kadr dla realizacji współpracy;  promocja wizerunku instytucji przyjaznej i aktywnie działającej na rzecz społeczności lokalnej;  kształtowanie podstaw społeczeństwa obywatelskiego. Realizacja celów strategicznych i pośrednich przyjętych przez GOKSiR wobec tej grupy adresatów odbywać się będzie poprzez:  nawiązywanie kontaktów oraz aktywna współpraca z różnego rodzaju in-

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

stytucjami, których działalność przynosi korzyść społeczności lokalnej;  udostępnianie pomieszczeń dla działań podejmowanych przez instytucje pozarządowe działające na rzecz społeczności lokalnej;  udostępnienia adresu na siedzibę instytucji pozarządowych działających na terenie gminy;  tworzenie odpowiedniego zaplecza organizacyjnego i technicznego;  organizację spotkań i szkoleń z zakresu różnorodnych aspektów działalności społecznościowej, samorządowej itp.  czynne wsparcie działań skierowanych do mieszkańców gminy Mielnik, realizowanych przez inne instytucje/osoby fizyczne;  obsługa części zebrań mieszkańców (np. zebrań sołeckich, spotkań z samorządem) związanych z praktyczną realizacją czynnego udziału mieszkańców w demokracji na szczeblu samorządowym. F. Odbiorcy działań komercyjnych Ta grupa adresatów obejmuje przede wszystkim instytucje, które poszukują miejsca dysponującego odpowiednim zapleczem instytucjonalno-logistycznym dla realizacji szkoleń, spotkań integracyjnych, wydarzeń okolicznościowych (np. związanymi z obchodami rocznicowymi działalności itp.) oraz podobnych. Celem strategicznym działań podejmowanych w kierunku tej grupy odbiorców prowadzenie skutecznej działalności gospodarczej, z której dochody wykorzystane są dla realizacji podstawowych zadań statutowych w zgodzie z odpowiednimi regulacjami prawnymi. Realizacja celów odbywać się może poprzez:  udostępnianie infrastruktury instytucji na potrzeby działalności podmiotów gospodarczych (np. użyczanie sal dla celów prezentacji towaru)  organizację obozów sportowych, zielonych szkół, konferencji, sympozjów itp.;  szkolenia pracowników GOKSiR w zakresie obsługi wydarzeń;  rozwój zaplecza logistycznego GOKSiR przydatnego do realizacji części wydarzeń;  promocję Mielnika jako miejsca sprzyjającego, a przede wszystkim pomocnego przy realizacji różnorodnych pomysłów. G. Wnioski Jak widać w niektórych przypadkach cele oraz sposoby ich realizacji pokrywają się ze sobą. Warto wyraźnie podkreślić fakt, iż w odniesieniu do każdej z wyszczególnionych grup cele są tak skonstruowane, że oddziałują bezpośrednio, lub pośrednio na społeczność lokalną. Także i działania wynikające z założonych celów są w większości tak określony, iż ich odbiorcą jest, względnie być może także społeczność lokalna w obrębie której funkcjonuje dana instytucja kultury.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

4. Cel nadrzędny Wskazane powyżej cele działalności instytucji kultury dostosowano do konkretnych kategorii odbiorców. Nie są one w żaden sposób celem nadrzędnym, któremu de facto wszelkie inne cele (nawet te strategiczne względem poszczególnych grup) są podporządkowane. Ów cel nadrzędny wynika z samej istoty funkcjonowania instytucji kultury, jako instytucji mającej wspierać, kreować i zaspokajać (w dowolnej kolejności) potrzeby społeczności lokalnej w której działają. Cel nadrzędny zdefiniować można jako: DZIAŁANIE NA RZECZ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ZARÓWNO POPRZEZ UMOŻLIWIENIE JEJ AKTYWNEGO UDZIAŁU W KULTURZE ALE RÓWNIEŻ POPRZEZ ZAPEWNIENIE JEJ PODSTAW DO MOŻLIWOŚCI AKTYWNEGO DZIAŁANIA W RÓŻNYCH SFERACH AKTYWNOŚCI. Jak więc widać cel jest niezwykle szeroki i obejmuje również działania nie związane pozornie z kulturą. Pamiętajmy jednak, iż we współczesnym świecie szeroko rozumiana kultura jest istotnym narzędziem do kreowania postaw społeczeństwa obywatelskiego, czyli aktywnego.

5. Wnioski Jak widać z powyższych rozważań cele rzeczywistej działalności instytucji kultury pracującej na rzecz społeczności wiejskiej są niezwykle szerokie. Często wykraczają de facto poza obszar potocznie rozumianych zadań instytucji kultury. W znaczący też sposób wykraczają poza to, co jako zadania instytucji kultury definiuje ustawodawca. Szerokie grono adresatów wskazuje również na zasięg działania i praktycznego oddziaływania instytucji kultury. Jest nim bowiem nie tylko społeczność lokalna, a więc nie tylko obszar terytorialny, przez nią zamieszkiwany. Uwaga ta odnosi się w zasadzie do wszelkich instytucji kultury, nie tylko tych działających wśród społeczności wiejskich.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział IV

Zakresy i obszary funkcjonowania 1. Zagadnienia wstępne Instytucję kultury postrzega się zazwyczaj przez pryzmat organizowanych przez nią działań kulturalnych. W żaden sposób nie dostrzega się złożoności jej działania oraz rozległości obszarów w jakich de facto się porusza. W odniesieniu do tego rodzaju instytucji działających na terenach wiejskich, liczba tych obszarów jest o wiele większa niż w przypadku podobnych, działających na terenach miejskich (nie tylko w dużych aglomeracjach, ale niekiedy nawet mniejszych kilkunasto-, kilkutysięcznych). Wynika to z faktu, iż instytucje kultury działające na terenach wiejskich mają w swoich obowiązkach zadania, które w miastach przydzielane są większej ilości różnych instytucji. Widać to doskonale na przykładzie porównania Mielnika choćby z najbliższymi Siemiatyczami. W Mielniku funkcjonuje jeden GOKSiR, zaś w Siemiatyczach jest Siemiatycki Ośrodek Kultury oraz Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji. Tak więc zadania w tym przypadku są podzielone.104 W dużych społecznościach cele i zadania rozkładają się na różne instytucje. Niektóre są nakierowane na aktywność sportową, inne stricte kulturalną, inne promocyjną, informacje turystyczną itp.105 W małych społecznościach wiejskich najczęściej różne funkcje wypełnia jedna, dwie instytucje. Wprawdzie określane są one mianem instytucji kultury, w praktyce jednak ich działania obejmują o wiele większy zasięg. A możliwości przecież są o wiele mniejsze niż w przypadku ich większych odpowiedników w miastach. Więcej instytucji zatrudnia więcej pracowników, którzy mają konkretne specjalizacje. W odniesieniu do instytucji kultury działających na małych obszarach wiejskich liczba pracowników jest niewielka, zaś różnorodność zadań niemalże taka sama. Nic więc dziwnego, że pracownik instytucji kultury działającej w społecznościach wiejskich powinien charakteryzować się większą uniwersalnością i elastycznością.

Słuszną byłaby w tym momencie uwaga, iż skala działania instytucji siemiatyckich jest większa. Wynika to choćby z faktu, większej grupy adresatów podstawowych – mieszkańców Siemiatycz i gminy Siemiatycze. Co więcej sam SOK pełni niekiedy funkcję swoistego powiatowego domu kultury (w polskim systemie organizacyjnym brak takiej instytucji). 105 Co ciekawe wiejskie instytucje kultury opierają się o Ustawę o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, choć ich zadania wybiegają poza te wynikające z tej regulacji prawnej. 104

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

2. Zakresy działalności Jako zakresy funkcjonowania rozumiane są określone formy działań bieżących, a więc takich jakie podejmuje placówka w swojej codziennej działalności. Jako takich wyszczególnione zostały cztery (ryc. 24).

1. Zakres administracyjny

Organizacja działań 2. Zakres merytoryczny Współorganizacja działań

Instytucja Kultury 3. Zakres usługowy

Działalność komercyjna 4. Zakres ekonomiczny Poz. środków zewnętrznych

Ryc. 24. Zakresy działalności

A. Zakres administracyjny Ten zakres obejmuje wszelką działalność związaną zarządzaniem jednostką oraz zasobami ludzkimi. Obejmuje zarówno działania związane z zabezpieczeniem codziennego funkcjonowania jednostki pod względem administracyjnym (prowadzenie dokumentacji, księgowości, kadr itp.), jak i kwestiami związanymi z rozwojem potencjału osobowego (w tym rozwój pracowników merytorycznych). W kwestii administrowania jednostką działania dotyczą zapewnienia jej funkcjonowania w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa. Tutaj widać doskonale problemy związane już z samym faktem złożoności tych przepisów, i w wielu przypadkach niedostosowanie ich do realiów funkcjonowania instytucji kultury w ogóle, już o specyfice instytucji wiejskich nie wspominając.106 Instytucja kultury, której celem jest aktywna działalność dla społeczności lokalnej absorbuje często swój czas na niepotrzebną działalność administracyjną. Zagadnienie to pozostaje poza głównym obszarem zainteresowania autorów niniejszej publikacji, więc jako takie nie zostanie rozwinięte.

106

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Istotną kwestią, jest ujęty w tym zakresie działań rozwój potencjału osobowego, rozumiany nie jako rozwój stanu zatrudnienia, a jako nieustanne kształcenie pracowników odpowiedzialnych za działalność merytoryczną. Wiąże się ono poniekąd ze zmianami specyfiki pracy w instytucjach kultury, wynikającymi choćby z przechodzenia stopniowo dużej części instytucji nieformalnie i często nieświadomie w model instytucji nie prowadzącej działalności kulturalnej, a animującej ją. B. Zakres merytoryczny Obejmuje działalność instytucji kultury w zakresie realizacji zasadniczej części działań prowadzących do realizacji przyjętych celów. Obejmuje on zarówno działania realizowane samodzielnie, jak i we współpracy z partnerami zewnętrznymi. Pozornie dotyczy jedynie organizacji konkretnych wydarzeń. W praktyce związany jest z całą masą działań od momentu zaprojektowania konkretnego zadania, poprzez jego przygotowanie, promocję, właściwą realizację, aż do jego rozliczenia i ewaluacji.107 Co równie istotne zakres merytoryczny nie obejmuje jedynie zajęć stałych – „kółek” zainteresowań, ale również różnego rodzaju jednorazowe wydarzenia (np. festyny) niekoniecznie o charakterze cyklicznym (np. koncerty określonych zespołów). Warto wskazać, że w odniesieniu do instytucji kultury działających na terenach społeczności wiejskich, często dochodzi do sytuacji, że liczba zajęć stałych jest relatywnie niewielka. Wynikać to może z dwóch czynników: 1) braku zainteresowania daną formą zajęć; 2) braku środków na zatrudnianie dodatkowego instruktora, który by je prowadził.108 Odnośnie punktu 1) warto wskazać, że ten brak zainteresowania np. wśród dzieci i młodzieży często wiąże się z faktem, iż analogiczne zajęcia organizowane są przez szkołę – tak jest w przypadku realiów gminy Mielnik. W kwestii punktu 2) warto wskazać, iż stwierdzenie, jakoby tego rodzaju działania mieli podejmować pracownicy merytoryczni, jest mitem w odniesieniu do większości placówek kultury działających w małych społecznościach lokalnych. Mitem, niestety często funkcjonującym wśród danej społeczności. Otóż pracownicy merytoryczni coraz częściej są organizatorami danych wydarzeń, ich animatorami. Jeśli do tego jeszcze dodamy fakt, iż w małej jednostce pracuje ich np. dwóch (tak jak de facto jest w GOKSiR w Mielniku) i mają całą masę innej pracy (np. administracyjnej), to zobaczymy, jak niewiele czasu mają na prace instruktorską. Kwestie związane z mnogością obowiązków (z różnorodnych dziedzin) są jednym z powodów dlaczego tak ważną rzeczą jest współpraca danej instytucji kul Powyższy uproszczony schemat realizacji zadania jest zwykłym modelem cyklu realizacji projektu/zadania rozumianego jako działanie realizowane w ramach konkursów dotacyjnych. 108 W praktyce jest bowiem tak, iż wiele ośrodków kultury ma tak mały stan osobowy, że nie zatrudnia instruktorów jako takich na etacie, a jedynie na jakąś inną formę umowy (o dzieło, zlecenie). Często nawet jeśli dany pracownik ma odpowiednie uprawnienia, nie ma czasu na prowadzenie zajęć, albowiem pochłania go praca organizacyjna. 107

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

tury działającej na terenie określonej społeczności wiejskiej z różnorodnymi innymi instytucjami (np. organizacjami pozarządowymi). Podział zadań pozwala na realizację większej liczby przedsięwzięć, w tym także takich, których realizacja samodzielna jest niemożliwa ze względu na brak odpowiednich umiejętności. C. Zakres usługowy Instytucja kultury realizuje się również w zakresie usługowym. Jako taki określono różnorodne działania, które możemy traktować jako usługi dla społeczności lokalnej. Wynikają one z faktu, iż instytucja kultury działająca na terenach wiejskich, dysponuje często jako jedyna odpowiednim zapleczem instytucjonalnym i technicznym do realizacji niektórych działań. Tak więc często dochodzi do sytuacji, w których obsługuje ona np. uroczystości kościelne (poprzez użyczanie sprzętu), stanowi również siedzibę niektórych organizacji pozarządowych, ale również użycza miejsca, czy choćby prozaicznych krzeseł na zebrania wiejskie, czy konkretne działania realizowane przez przedstawicieli społeczności lokalnej. Taką funkcję widać doskonale na przykładzie GOKSiR, który np. zarządza kompleksem sportowym, nieodpłatnie wykorzystywanym przez działający na terenie Gminy MKS Mielnik. Instytucja kultury działająca w małych społecznościach jest niekiedy (obok szkoły) głównym realizatorem tzw. projektów „miękkich”, z tego też względu może służyć aktywnym członkom społeczności pomocą w tworzeniu ich indywidualnych projektów, a potem i w ich współrealizacji. Ten zakres jest rzadko dostrzegalny w działalności instytucji kultury, ale on istnieje i stanowi często istotny fragment jej działań. Jest poniekąd dowodem na specyficzną rolę instytucji kultury funkcjonującej w małej społeczności – rolę o wiele szerszą niż tylko kwestia organizacji życia kulturalnego. D. Zakres ekonomiczny We współczesnych realiach nie można uciec od kwestii związanych z finansami. Dotyczy to również sfery kultury, która coraz powszechniej postrzegana jest oficjalnie w naszym kraju jako gałąź gospodarki. W społeczeństwach zachodnich, jako taka postrzegana jest już od ponad pół wieku.109 Oczywiście w odniesieniu do instytucji kultury nie można traktować kultury jako produktu, choć dana placówka może być inicjatorem działań mających na celu komercjalizację konkretnego regionalnego wyrobu. W mikrośrodowisku wiejskim może to prowadzić nawet do pojawienia się odpowiedniej „gałęzi” gospodarki. Oczywiście w naszych rozważaniach nie o taki zakres ekonomiczny działalności instytucji kultury nam chodzi. W tym zakresie wyróżnione zostały jakby dwa podzakresy. Pierwszym jest działalność komercyjna z wykorzystaniem 109

Por. P. Lewandowski, J. Mućk, Ł. Skrok, Znaczenie gospodarcze sektora kultury. Wstęp do analizy problemu. Raport z badań. Warszawa 2010 (wersja on-line: http://platformakultury.pl/ files/2011-01-04/znaczenie_ gospodarcze_sektora_kultury.pdf).

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

mienia komunalnego, którym zarządza instytucja kultury, ewentualnie sprzedaż konkretnych usług (np. obsługi nagłośnienia), które może wykonywać jednostka. Drugim zaś działalność mająca na celu pozyskiwanie środków zewnętrznych na działalność merytoryczną (ten zakres w praktyce jest powiązany z zakresem stricte merytorycznym działalności instytucji kultury). Aktywna działalność instytucji kultury na polu ekonomicznym wynika z rzeczywistości w której ona funkcjonuje. Utrzymywana z subwencji budżetowej samorządu, często jest niedofinansowana. Zagadnienie wykorzystania mienia komunalnego pozostającego w zarządzie instytucji kultury doskonale jest widoczne na przykładzie GOKSiR w Mielniku. Dysponuje on bowiem gamą budynków o różnorodnym przeznaczeniu, które znacząco wzmacniają możliwości organizacyjne. W oparciu o nie, można bowiem realizować całą paletę przedsięwzięć (np. sportowych), które byłyby w innym przypadku niemożliwe. Jednakże należy pamiętać, iż tego rodzaju obiekty stanowią jednocześnie obciążenie dla budżetu jednostki. Z tego też względu należy podejmować działania mające na celu wykorzystanie komercyjne tychże, tak aby w możliwie jak największym stopniu zminimalizować koszty ich utrzymania. Oczywiście przykład mielnickiego GOKSiR i jego zaplecza, nie jest standardem.110 Większość instytucji kultury działających w małych społecznościach wiejskich nie dysponuje nawet porządnymi lokalami. Skala działalności komercyjnej powinna być oczywiście dostosowana do potrzeb i możliwości. Istotną kwestią w ekonomicznym zakresie funkcjonowania współczesnych instytucji kultury działających w małych środowiskach (i nie tylko) jest pozyskiwanie środków zewnętrznych na realizację konkretnych działań. Jako takie uznajemy zarówno środki pozyskiwane w ramach różnorodnych konkursów dotacyjnych, jak i pieniądze od sponsorów. W rozważaniach na temat ekonomicznego zakresu funkcjonowania instytucji kultury, trzeba wyraźnie podkreślić, że nie chodzi tutaj o uczynienie z instytucji kultury placówki mającej za zadanie skupianie się wyłącznie na wypracowywaniu zysków. Skala wypracowanych dochodów powinna być adekwatna do możliwości, zaś wszelkie wypracowane fundusze muszą (do czego zresztą zobowiązuje ustawodawca) być przeznaczone na działalność statutową. E. Wnioski Jak więc widać zakresy działań codziennych placówki kultury nie sprowadzają się wyłącznie do kwestii związanych z organizacją konkretnych działań. Jest to sprawa dość istotna, albowiem najczęściej instytucja kultury postrzegana jest wyłącznie przez pryzmat efektów zakresu merytorycznego działań. Wprawdzie tak szeroki zakres jest charakterystyczny dla wszystkich instytucji kultury, należy jednak mieć na względzie to, że instytucje działające w małych społecznościach Jak wspomniano wcześniej w tej materii GOKSiR można niejako uznać w pewnej sferze jego działalności jako gospodarstwo pomocnicze gminy.

110

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

nie zatrudniają wyspecjalizowanych pracowników do działań w konkretnych zakresach. Z tego względu pracownik instytucji kultury działającej w społeczności wiejskiej musi realizować się w zakresach, które często są mu początkowo zupełnie obce. Jest więc znów bardziej uniwersalny od tego, pracującego w większych instytucjach.

3. Obszary działalności Obszary działalności definiujemy jako obszary aktywności społecznej w obrębie której uwidacznia się aktywność instytucji kultury. W świadomości społecznej instytucja kultury obejmuje obszar kultury. Pomińmy już kwestię pojemności samego pojęcia. W odniesieniu do realiów wynikających zarówno ze specyfiki środowiskowej i instytucjonalnej111 placówki kultury funkcjonującej w społecznościach wiejskich, liczba obszarów jest stosunkowo duża (ryc. 25)

Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze

Kultura

Ekonomia

Obszary

Informacja i promocja

Sport i rekreacja

Edukacja

Ryc. 25. Obszary funkcjonowania instytucji kultury

A. Kultura Ten obszar zdaje się być najbardziej naturalnym środowiskiem dla instytucji kultury. Jego objętość powinna być w zasadzie tak samo rozległa jak rozległy jest zakres samego pojęcia kultury. W kontekście naszych rozważań należy go w zasadzie sprowadzić do i tak rozległego zbioru wszelkich działań, mających na celu umożliwienie społeczności lokalnej aktywnego udziału w kulturze, pojmowanej w sposób zawężony (czyli bez sportu i rekreacji). Jednak w tej materii należy Jako specyfikę instytucjonalną rozumiemy w tym miejscu fakt, iż instytucja kultury działająca w społecznościach wiejskich często łączy w sobie działania podejmowane w większych miejscowościach przez kilka instytucji np. przez ośrodek kultury oraz ośrodek sportu i rekreacji. Z taką specyfiką mamy wyraźnie do czynienia w kontekście GOKSiR w Mielniku.

111

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

mieć świadomość, iż pojęcie „kultura” dotyczy zarówno kultury rozumianej jako „wysokiej” jak i kultury popularnej, kultury wiejskiej itp. czyli wszelkich jej form dostosowanych do różnych potrzeb i oczekiwać społeczności wiejskiej. Oczywiście instytucja kultury nie powinna w tym wymiarze ograniczać się jedynie do zaspokojenia oczekiwań, ale powinna również czynić działania mające na celu umożliwienie uczestnictwa w tych formach działalności kulturalnej, które pozornie nie są oczekiwane przez społeczność. Aktywność w tym obszarze uwidacznia się poprzez: - realizację konkretnych wydarzeń kulturalnych (np. organizację festynów, wystaw, spektakli teatralnych112, prowadzenie zajęć stałych); - inspirację środowiska dla podejmowania konkretnych działań; - wspierania środowiska w realizacji konkretnych działań. Jak zostało to już wspomniane instytucje kultury w postaci ośrodka kultury czy biblioteki wcale nie są jedynymi, które działają w tym obszarze. W odniesieniu do niektórych grup odbiorców (przede wszystkim dzieci i młodzieży szkolnej) ich rola sprowadza się najczęściej do wsparcia, względnie uzupełnienia szkoły. B. Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Obszar ten po części nakłada się na obszar kultury (przynajmniej w zakresie dziedzictwa kulturowego). Celowo jednak został on wyłączony z tego zakresu. Instytucja kultury działająca wśród społeczności jest zasadniczo główną instytucją zobowiązaną do zbierania informacji oraz podstawowej ochrony dziedzictwa kulturowego, ale również i przyrodniczego na obszarze w którym działa. Oczywiście zadanie to dzieli z placówką szkolną, ta jednak bardziej edukuje w tej kwestii. Dziedzictwo kulturowe, zarówno materialne jak i niematerialne, ma istotne znaczenie dla kształtowania tożsamości kulturowej społeczności.113 Szereg działań podejmowanych przez instytucje kultury w interesującym nas obszarze, sprowadza się do kreowania konkretnych działań, które swobodnie moglibyśmy umieścić w obszarze kultury. Jednak wyróżnienie tego obszaru ma swoje uzasadnienie w fakcie, iż w odniesieniu do tego obszaru zadaniem instytucji jest ochrona dziedzictwa. Instytucja kultury jest bowiem tą instytucją, która wielokrotnie zbiera informacje o tym dziedzictwie (np. o osobach zajmujących się wytwórczością ludową) ale również edukuje w jego zakresie (tu uzupełnia działalność szkoły) oraz informuje o nim społeczność czy osoby odwiedzające teren na którym funkcjonuje instytucja kultury. Oczywiście świadomość o tym obszarze funkcjonowania jest różna wśród różnych instytucji, co za tym idzie różna też jest praktyka aktywności w tym zakresie. Nie trzeba ich realizować na miejscu, wystarczy po prostu zorganizować grupowy wyjazd. Por. J. Hochleitner, Dziedzictwo historyczne z perspektywy małych ojczyzn, „Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego”, T. I., Białystok 2007, s. 134-168;

112 113

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

C. Sport i rekreacja Instytucje kultury działające w małych społecznościach wiejskich w praktyce działają często także i w tym obszarze. Oczywiście skala działania jest różna. W przypadku instytucji mających sport i rekreację w nazwie (jak mielnicki GOKSiR) obszar ten jest oczywisty, w przypadku innych instytucji kultury może być relatywnie mniejszy. Oczywiście skala jego zagospodarowania jest uzależniona od czynników zewnętrznych, niezależnych od instytucji kultury – jeśli na terenie danej gminy jest instytucja powołana do aktywności w tym obszarze, aktywność samej instytucji kultury może być relatywnie niższa.114 W zakresie aktywności sportowej instytucja kultury powinna uzupełniać ofertę szkoły (pamiętajmy, że ta jest skierowana przede wszystkim do uczniów) o formy, których nie realizuje szkoła. W przypadku gdy instytucja kultury sprawuje dodatkowo zarząd nad obiektami sportowymi (jak w przypadku mielnickiego GOKSiR), wówczas działalność ta ma podstawy do intensyfikacji. Podobne uwagi należy odnieść do działalności w sferze rekreacji, przy czym w sytuacji w której Gmina nastawiona jest na obsługę ruchu turystycznego, instytucja kultury powinna wzbogacać całościową ofertę wszystkich podmiotów działających w tym zakresie na terenie gminy. D. Edukacja Ten obszar nie dotyczy oczywiście sfery edukacji reprezentowanej przez szkołę. Obszar edukacyjny zagospodarowany przez instytucję kultury odnosić się powinien do kwestii związanych z kulturą jako taką, dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym regionu i w tym zakresie może być uzupełnieniem dla działań podejmowanych w szkole.115 Obszar edukacyjny w jakim może skutecznie się poruszać instytucja kultury odnosi się jednak nie tyle do dzieci i młodzieży co do osób w wieku pozaszkolnym. Instytucje kultury często realizują różnorodne projekty związane z ideą „kształcenia ustawicznego”. Problematyka takiej edukacji może być różnorodna, od edukacji kulturowej (przecież nie jest ona kierowana wyłącznie do dzieci i młodzieży), aż po edukację z zakresu doskonalenia zawodowego i wzbogacania własnych kompetencji. W tym obszarze instytucja może podejmować działania takie jak np. organizację kursów i szkoleń, pośrednictwo w doradztwie zawodowym itp.

Pamiętajmy, że sam fakt istnienia jakiejś organizacji, nie oznacza automatycznie wypełniania przez nią właściwie funkcji dla jakich istnieje. 115 Oczywiście wszelkie działania w tym zakresie podejmowane winny być w ścisłej współpracy z placówką szkolną, albowiem to ona właśnie jest zobligowana do edukacji dzieci i młodzieży i to ona jest najlepiej ku temu przygotowana, zarówno pod względem instytucjonalnym jak i osobowym. Por. na ten temat: R. Bubnicki, Edukacja w instytucjach kultury: postulowane zmiany i bariery w ich wdrażaniu, w: Instytucje upowszechniania kultury w XXI wieku. Przeżytek czy nowa jakość?, pod red.: J. Sójki, P. Wieliszewskiego i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 119-125. 114

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

E. Informacja i promocja Specyfika współczesnej działalności kulturalnej, wymagającej nie tylko umiejętności organizacji pewnych działań, ale również i ich promocji (trudno dziś liczyć na to, aby samo z siebie wydarzenie przyciągnęło znaczącą liczbę odbiorców) powoduje, iż także i taki obszar należy wyróżnić. Samorządy często nakładają na instytucje kultury dodatkowy obowiązek prowadzenia informacji turystycznej, często pracownicy instytucji kultury uczestniczą w różnego rodzaju targach turystycznych oraz w innych wydarzniach mających na celu promocję gminy. Specyfika pracy we współczesnej instytucji kultury powoduje, że instytucja ta staje się niejako naturalnym realizatorem części działań informacyjno-promocyjnych na korzyść samorządów, ale również (poprzez promocję regionu), także i bardziej bezpośrednio na korzyść społeczności w której funkcjonuje. F. Ekonomia Poprzez swoją działalność w zakresie ekonomicznym instytucja kultury swoim zasięgiem działania obejmuje również obszar związany z ekonomią. Analogicznie jak w przypadku zakresu ekonomicznego, także i teraz należy podkreślić, iż ten obszar jest jedynie efektem współczesnej rzeczywistości wymagającej podejścia menadżerskiego, także w zakresie kultury. G. Wnioski Czytelnik znający „od kuchni” zagadnienia związane z funkcjonowaniem instytucji kultury, może uznać wiele ze wskazanych powyżej kwestii (przede wszystkim obszarów), za czysto idealistyczne, nie mające pokrycia w rzeczywistości. Otóż dotyczy to nie samego faktu istnienia określonych obszarów w których funkcjonują instytucje kultury działające w społecznościach wiejskich, ale głównie faktu ich rzeczywistej skali. Często bowiem aktywność w określonych sferach jest marginalna. Taki stan rzeczy z kolei, jest niekiedy efektem rzeczywistych umiejętności osób pracujących w konkretnej instytucji kultury. Jeśli ich umiejętności w którymś ze wskazanych obszarów są mniejsze, wówczas i aktywność bywa mniejsza. Można oczywiście założyć, że pracownicy instytucji kultury powinni mieć szerokie umiejętności (tak zresztą być powinno), jednak nie aż tak, aby w równym stopniu móc obsłużyć wszystkie sfery w których przyszło im działać.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział V

Zadania i znaczenie instytucji kultury Zdefiniowanie adresatów, celów, zakresów i obszarów działań już samo z siebie uprawnia do ogólnikowego i zarazem patetycznego stwierdzenia o ogromnej roli instytucji kultury jaką odgrywają one w społecznościach wiejskich. Zadania jakie przed takimi instytucjami stoją, albo jakie im się narzuca są rzeczywiście ogromne. Co gorsza dla praktyki ich funkcjonowania, są niezwykle różnorodne. W praktyce więc trudno się spodziewać, aby zawsze w pełni były one realizowane przez instytucje kultury. Bardzo często te zadania są niezdefiniowanymi wprost oczekiwaniami, przerastającymi możliwości instytucji jako takiej. Tylko od umiejętności i samozaparcia pracowników danej instytucji zależy to w jakim stopniu będą realizowane. Do zadań instytucji kultury działającej na terenach wiejskich zaliczyć należy: 1) Zapewnienie społeczności lokalnej możliwości aktywnego uczestnictwa w różnych formach kultury (od „wysokiej” do „niskiej”), zarówno poprzez organizację lub współorganizację różnorodnych wydarzeń jednorazowych (zarówno imprez masowych jak i bardziej kameralnych) a także zapewnienie możliwości bardziej stałej formy uczestnictwa np. poprzez prowadzenie zajęć cyklicznych – „kółek” zainteresowań; 2) Organizacja wydarzeń o charakterze państwowym – uroczystości związanych np. z kolejnym Narodowym Świętem Niepodległości; 3) Wspomaganie społeczności lokalnej w realizacji ich własnych pomysłów poprzez wsparcie instytucjonalne czy bezpośrednią pomoc w pozyskiwaniu środków; 4) Wsparcie innych instytucji działających na rzecz sfer w których porusza się instytucja kultury. Dotyczy to zarówno samorządów, jak i ich jednostek organizacyjnych, ale również grup formalnych lub nieformalnych działających w społeczności wiejskiej dla której pracuje dana instytucja kultury; 5) Monitoring potrzeb i oczekiwań społeczności lokalnej celem zdiagnozowania stanu faktycznego i dostosowania do niego własnej działalności. 6) Monitoring możliwości w zakresie pozyskiwania środków na działalność nie tylko własną, ale również i na potrzeby realizacji pomysłów wypływających spośród społeczności lokalnej; 7) Pozyskiwanie środków zewnętrznych na rozwój działalności własnej, jak i dla instytucji, względnie grup nieformalnych działających na rzecz społeczności lokalnej; 8) Dbałość o zachowanie dziedzictwa kultury i przyrodniczego oraz wykorzy-

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

stanie go w utrzymywaniu tożsamości kulturowej społeczności w obrębie której instytucja funkcjonuje; 9) Realizacja działań mających na celu zarówno wzajemną integrację społeczności lokalnej, jak i jej identyfikację z miejscem zamieszkania; 10) Działalność edukacyjna względem społeczności lokalnej np. w zakresie objętym formami kształcenia ustawicznego czy w zakresie działań związanych z budową społeczeństwa obywatelskiego; 11) Administrowanie mieniem komunalnym powierzonym pod zarząd; 12) Uczestnictwo w promocji terenu gminy na obszarze którego dana instytucja funkcjonuje; 13) Wspieranie działań na rzecz rozwoju turystycznego danego obszaru; 14) Wspieranie innych instytucji (np. szkoły) w ich działalności bieżącej. Wskazane zadania można oczywiście rozwijać w zależności od potrzeb i rzeczywistości danej społeczności w obrębie której działa konkretna instytucja kultury. Wymienione, zdają się być najistotniejszymi i najbardziej uniwersalnymi dla wszystkich instytucji kultury. W odniesieniu do konkretnych przykładów instytucji kultury, można traktować je różnie. Aktywność w ich realizacji jest bowiem uzależniona od wielu czynników. Bez wątpienia jednym z nich jest stosunek przedstawicieli organów samorządowych zarówno do kwestii kultury (ten stosunek ma zawsze przełożenie na stosunek do instytucji kultury, niezależnie jak wiele innych obszarów działań by ona obejmowała) jak i do pracowników (przede wszystkim osób na stanowiskach kierowniczych) instytucji kultury. Innym jest rozumienie przez nich specyfiki pracy w kulturze. Często bowiem rozpatrują ją wyłącznie przez pryzmat organizacji imprez. Kolejnym czynnikiem jest charakterystyka samych pracowników instytucji kultury, ich przygotowanie merytoryczne, a przede wszystkim ich zdolności przystosowywania się do nowych zadań, otwartość oraz zwykła chęć podejmowania wyzwań. Często zadania te są wykonalne z uwagi na uwarunkowania prawne, ale również z uwagi na niewielki stan zatrudnienia w danej placówce. Istotną kwestią są oczywiście sprawy budżetowe. Często bowiem stanowią one istotną barierę w skutecznej realizacji podejmowanych zadań. Kolejną kwestią jest charakterystyka środowiska lokalnego na potrzeby którego dana jednostka pracuje. Jeśli środowisko charakteryzuje inicjatywa, wówczas realizacja wielu zadań jest niezwykle prosta, albowiem instytucja kultury nie jest jedynym kreatorem działań, a jest ich współtwórcą. Wielokrotnie zdarza się i tak, iż zadania te są nie do końca możliwe do realizacji ze względu na niedostatki lokalowe, sprzętowe, logistyczne itp. Oczywiście problemy i trudności można tutaj mnożyć. Zapewne dla wielu osób pracujących w instytucjach kultury wskazane powyżej zadania uznane zostaną za nierealne do wykonania w tej rzeczywistości w której funkcjonują. Tak oczywiście może się zdarzyć. Jednak bardzo często dzieje się tak, że instytucje kultury działające w małych społecznościach lokalnych nawet nieświadomie, realizują wskazanie działania.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Wyszczególnione zakresy zadań realizowanych w mniejszym lub większym zakresie w praktyce (ale uznanych za zawsze obecne w teorii), stanowią o rzeczywistej roli instytucji kultury działającej w społeczności wiejskiej. Owa rola jest więc ogromna (znów patos)! Jest jednak rolą rzeczywistą, albowiem instytucja kultury jest często jedyną spośród jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, która może je realizować, albowiem ma ku temu choćby podstawy merytoryczne jakie dają lub dawać powinni pracownicy. Jak więc widać znaczenie pojedynczej instytucji kultury działającej w społeczności wiejskiej jest większe od instytucji tego rodzaju działającej w większych skupiskach miejskich. Rzecz taka jest naturalna, albowiem w przypadku miast (już nawet kilkunastotysięcznych) następuje podział zadań pomiędzy kilka różnych instytucji. W mniejszych społecznościach następuje ich kumulacja. Wraz z przechodzeniem części samorządów na nowocześniejsze myślenie, bardziej dostosowane do współcześnie panujących realiów następuje większe zwracanie uwagi na instytucje kultury.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Rozdział VI

Współczesny model instytucji kultury Od wielu lat trwa dyskusja na temat kierunków rozwoju funkcjonujących obecnie instytucji kultury.116 Kreowane i w wielu przypadkach wdrażane są projekty przekształceń istniejących instytucji.117 Przemiany cywilizacyjne prowadzące (przynajmniej w teorii) do kształtowania się aktywnego społeczeństwa obywatelskiego, w sposób istotny mogącego wpływać na swoją rzeczywistość,118 prowadzą do przemian w zakresie udziału w kulturze także i w społecznościach wiejskich. Coraz więcej bowiem osób przestaje uczestniczyć w niej w sposób konsumencki, a zaczyna chcieć uczestniczyć w jej kreowaniu. Oczywiście takie podejście było już wcześniej, obecnie jednak duży akcent kładziony jest na stworzenie dogodnych podstaw do jego rozwoju. W tym kierunku idzie również coraz więcej instytucji kultury, w tym także tych funkcjonujących w społecznościach wiejskich.

1. Animacja kultury Pojęcie animacji kultury na stałe zagościło w kontekście rozważań o instytucjach kultury. Od razu w tym miejscu warto zwrócić uwagę na pewien paradoks. Otóż instytucje kultury działające w ramach instytucji samorządowych, których funkcjonowanie jest sztywno określone, nie zawsze przystosowanymi do ich specyfiki regulacjami prawnymi, mają funkcjonować w obrębie działań o charakterze animacyjnym, których idea jest związana z odrzuceniem formalizacji, hierarchizacji i biurokratyzacji w relacjach.119 Pojęcie animacji doczekało się wielu definicji, często różniących się od siebie. Por. np. J. Hausner, Instytucje, kultury w czasach kryzysu. Wyzwania i zagrożenia – w jakich warunkach możliwa jest transformacja i nowoczesny model funkcjonowania instytucji?, w: Instytucje kultury w czasach …, s. 41-50. 117 P. Kieliszewski, M. Poprawski, P. Landsberg, P. Gogołek, Projekt przekształceń instytucji upowszechniania kultury w Polsce, w. Instytucje upowszechniania kultury…, s. 11-76; B. Skrzypczak, Centrum Aktywności Lokalnej – program aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych, w: Ośrodek kultury i aktywności lokalnej – w poszukiwaniu modelu instytucji społecznościowej, pod red.: S. Mołdy, B. Skrzypczaka, Warszawa 2003, s. 43-64. 118 Pomińmy kwestie rzeczywistej skali tych przemian. 119 Samo pojęcie „animacja” wywodzi się z fali kontestacji i buntu młodzieży francuskiej końca lat 60-tych. Swoista rewolucja społeczna, jaka dotknęła kraje Europy Zachodniej i USA była reakcją na kumulujące się od dłuższego czasu nowe zjawiska, związane z niedopasowaniem systemów społecznych (edukacji, polityki, opieki społecznej) do dynamiki życia społecznego. Szerzej: M. Kopczyńska, Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993, s. 36. 116

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich W myśl definicji Edwarda Limbosa:

Animacja polega na tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo I wywołać ożywienie, aktywność. Animacja jest zdecydowanie nastawiona ku przyszłości, ku zmianie osób, grup i struktur. Nie ma „animatorów” z jednej strony i „animowanych” – z drugiej: animuje się wspólnie. Animacja kulturalna różni się od „rozpowszechniania”, które ma na celu spowodowanie „konsumpcji” niektórych produktów kulturalnych. Pojęcia aktywności i uczestnictwa są ściśle związane z ideą animacji.120 Z kolei: U autorów Szkoły Animatorów Społecznych pojawia się inne rozumienie animacji, określone jako animacja społeczna. Nie odżegnuje się ona oczywiście ani od omawianej tradycji, wyraźnie podkreśla jednak wymiar społeczny, a więc fakt, że animacja jest metodą budowania świata związków, autentycznych relacji i więzi łączących ludzi w grupy, w społeczności. Jest więc metodą odnalezienia się we współczesnej przestrzeni społecznej, którą określa się jako rynek kontaktów (interakcji), na którym negocjujemy swe relacje z innymi. Od ustanowionych powiązań i ich jakości zależy jakość naszego życia. Środowisko lokalne jest najbardziej naturalną przestrzenią publiczną, w której sprawdzamy i weryfikujemy nasze postrzeganie świata, umiejętności radzenia sobie z problemami życia codziennego, a także kształtujemy postawę wobec innych. Animator pobudza aktywność i uruchamia związki międzyludzkie, międzygrupowe i instytucjonalne w przestrzeni publicznej. Dzięki temu umożliwia włączanie się ludzi do partycypowania (uczestniczenia) w konsumowaniu, a także wytwarzaniu dobra publicznego. Przejmując kontrolę nad własnym życiem zdobywa wpływ na sprawy publiczne, realizuje demokrację uczestniczącą..121 Animacja wykorzystuje naturalną, autentyczną komunikację społeczną i umożliwia organizowanie relacji między grupami ludzi w oparciu o ich twórczą aktywność. Animacja jako metoda pracy, wykracza poza problematykę analizy wewnętrznej dynamiki procesu grupowego. Dostrzega kontekst środowiskowy i instytucjonalny, w jakim funkcjonują grupy. Dzięki temu jest metodą pobudzania obywateli do działania na rzecz społeczności lokalnej, a więc grupy zamieszkującej określone terytorium, gdzie pomiędzy jej członkami występuje poczucie wspólnotowej identyfikacji i więzi. Odnajdywanie i uruchamianie sił tkwiących w środowisku, dla jego rozwoju, to wspólny cel animatorów kultury, pedagogów społecznych, pracowników socjalnych, liderów lokalnych instytucji, samorządowców, a nawet przedsiębiorców. E. Limbos, Animation des groupes de culture et de loisiris. Connaisance du problème er applications pratiques, Paris 1977, cyt. Za: M. Kopczyńska, Animacja społeczno-kulturalna… 121 P. Jordan, B. Skrzypczak, Kim jest animator społeczny, 2003 (publikacja on-line: http://www. sas.engo.pl/polska/animator/Pawe?Jordan i Bohdan Skrzypczak - Kim jest animator społeczny. pdf;). 120

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Animacja jest więc zespołem metod oraz działań mających na celu nie tyle realizację określonego zadania wyrażoną poprzez przygotowanie i przeprowadzenie konkretnego działania, ale również wywołanie interakcji społeczności której efektem będzie wywołanie w niej postaw aktywności w zakresie samodzielnej realizacji innych działań. Metody i działania realizowane w ramach działalności animacyjnej dotyczą zainteresowań i potrzeb występujących w obrębie społeczności (zwłaszcza w czasie wolnym), w której taka aktywność jest podejmowana. Owe zainteresowania i potrzeby odnoszą się do różnorodnych sfer funkcjonowania i potrzeb społeczności lokalnej (kultura, sport, edukacja, pomoc społeczna, przedsiębiorczość). W odniesieniu do animacji kulturalnej aktywność dotyczy przede wszystkim sfery kultury i sztuki. W szerszym ujęciu aktywności społeczno-kulturalnej zawarte jest o wiele większe spectrum zagadnień. Działalność animacyjna w obu wskazanych ujęciach współtworzy proces kreowania postaw społeczeństwa obywatelskiego. Należy wyraźnie podkreślić fakt, iż towarzyszące pojęciu animacja słowo „kultura” nie odnosi się do potocznego rozumienia tego terminu w kontekście tzw. „kultury wysokiej”. Dotyczy bowiem ogólnej definicji samej kultury, rozumianej jako wszelkie wytwory fizyczne oraz umysłowe człowieka. Tak więc odnosi się ono zarówno do działalności artystycznej, jak i do sportu, turystki, rekreacji, edukacji itp.

2. Model CAL Tak zdefiniowana forma aktywności wyrażanej w pojęciu animacji doskonale wpisuje się w praktykę funkcjonowania nowoczesnych instytucji kultury działających na terenie mniejszych społeczności lokalnych w oparciu o model Centrum Aktywności Lokalnej.122 Jest on promowany przez Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL i charakteryzuje się odmiennymi zasadami funkcjonowania od tradycyjnych instytucji społecznościowych. Model CAL-u polega na: systemowej zmianie organizacji i sposobu pracy instytucji publicznej w oparciu o wartości i rozwiązania sprawdzone w sektorze organizacji non profit, między innymi: zorganizowany wolontariat, grupy obywatelskie i samopomocowe, praca z grupami zagrożonymi marginalizacją, budowanie koalicji wokół problemów, poziome i partnerskie zarządzanie, planowanie z włączeniem partnerów społecznych, wspieranie liderów środowiskowych. Jest to więc forma organizowania potencjału lokalnego, społeczno-kulturowego i realizacyjnego wokół problemów środowiska, a nie potrzeb instytucji.123 Por. B. Skrzypczak, Centrum Aktywności Lokalnej – program aktywizacji i rozwoju… B. Skrzypczak, Dom kultury, jako ośrodek integracji i rozwoju społecznego, czyli model CAL w instytucji kultury, w: Ośrodek kultury…, s. 112.

122 123

100

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Taki model możliwy jest do zastosowania w odniesieniu do ośrodków kultury funkcjonujących w obrębie niewielkich społeczności lokalnych. Tradycyjnie pojmowane ośrodki kultury wypełniają jedynie funkcje organizacji życia kulturalnego na terenie, na którym funkcjonują. Tymczasem w modelu CAL jednocześnie realizują działania mające na celu aktywizację społeczności.124 W obrębie społeczeństwa obywatelskiego taka forma działalności instytucji społecznościowych, w tym przede wszystkich tych odpowiedzialnych za sferę szeroko rozumianej kultury (także i sportu) powinna stanowić regułę. Oparta o taką filozofię i zorganizowana na takim modelu instytucja może funkcjonować w każdej społeczności lokalnej, niezależnie od jej specyfiki. Wynika to z faktu, iż to właśnie społeczność lokalna i jej specyfika nadaje kierunki aktywności w sferze animacji społeczno-kulturalnej na danym obszarze. Jednocześnie interakcja zachodząca pomiędzy realizowanymi zadaniami a ich lokalnym odbiorcą prowadzi z czasem do przekształcenia w obrębie potrzeb odbiorcy. Istotną cechą tak zorganizowanej instytucji jest to, iż łączy ona nowoczesność (w zakresie technik i technologii potrzebnych do realizacji działań, form edukacji itp.) z tradycyjnymi potrzebami społeczności lokalnej. Dostosowuje komunikat i sposoby jego rozpowszechniania do odbiorcy – społeczności, jednocześnie przystosowując ją stopniowo do umiejętności szerokiego korzystania z nowoczesnych technologii czy też form przekazu.

124

B. Skrzypczak, Dokąd zmierza dom kultury, w: Ośrodek kultury…, s. 66-76.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

101

Rozdział VI

Dylematy instytucji kultury Codzienna działalność kulturalna w małych społecznościach wiejskich wiąże się z wieloma problemami, często obcymi analogicznym instytucjom funkcjonującym w miastach. Wynikają one z różnorakich czynników, zarówno takich których korzeni doszukiwać się można w pewnych nawykach, jak i w rzeczywistym podejściu dla kwestii działalności kulturalnej, którego to podejścia przykład zawsze idzie z góry.125

1. Oczekiwania a możliwości Często zdarza się, iż gdy zadamy pytanie o to co dzieje się w danej placówce kultury usłyszymy magiczne „nic się nie dzieje”126. Część społeczności wymaga bowiem, aby działalność była o wiele większa od tej która jest obecnie, i to niezależnie od tego jak aktywność kształtuje się na daną chwilę. Bardzo często jest też i tak, że osób wyrażających takową opinię, w rzeczywistości niewiele to interesuje. Społeczność wiejska jest często mniej samodzielna, mniej aktywna społecznie niż ma to miejsce w przypadku społeczności miejskiej. Wynika to z wielu czynników i w żaden sposób nie może być traktowane jako zarzut. Jednak ten fakt powoduje, iż mała społeczność lokalna jest często nastawiona w sposób roszczeniowy. Co oznacza, iż oczekują gotowego działania, nie bardzo chcąc się angażować w jego kreowanie. Nie jest to oczywiście norma, albowiem istnieją grupy nieformalne bądź nawet sformalizowane, aktywnie wspierające i współpracujące z instytucjami kultury w zakresie realizacji zadań na rzecz społeczności. Często jednakże zdarza się i tak, iż grupy te oczekują od instytucji kultury nie pomocy merytorycznej, a konkretnego wsparcia finansowego, czego z kolei interesująca nas instytucja nie zawsze jest w stanie dokonać. Niestety w praktyce często zdarza się i tak, że instytucja nie jest w stanie pomóc od razu, co zraża osoby deklarujące wcześniej chęć współpracy. Trudno jest bowiem niekiedy zrozumieć, że od pomysłu do realizacji droga jest nie tyle trudna, co niekiedy po prostu czasochłonna. Uwaga ta dotyczy w szczególności działań, których realizacja byłaby planowana w ramach środków pozyskanych W tak zawoalowany sposób autorzy wyrażają wątpliwość co do rzeczywistego zrozumienia przez władze centralne (zarówno ustawodawcze jak i wykonawcze) specyfiki funkcjonowania oraz problemów przed jakimi stoją instytucje kultury w małych społecznościach lokalnych. 126 Por. te kwestie przy okazji analizy wywiadów. 125

102

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

z jakiegoś konkursu grantowego. Nieświadomość członków danej społeczności wielu kwestii związanych z prawnym aspektem funkcjonowania instytucji kultury, jest kolejnym powodem nadmiernych często oczekiwań względem działań podejmowanych przez tę instytucję. Dzieje się bowiem niekiedy tak, iż oczekiwania dotyczą zadań, których realizację uniemożliwia instytucji kultury ustawodawstwo.127 Kwestie finansowe, stanowiące ogranicznik wielu działań planowanych przez instytucje kultury są zapewne dla wszystkich oczywiste.

2. Mała aktywność społeczności lokalnej Stanowi ona niekiedy trudną do pokonania barierę, znacząco ograniczającą działalność kulturalną danej instytucji w terenie. Jednak należy pamiętać, iż współcześnie instytucja kultury powinna właśnie pobudzać tę aktywność. Jej brak winien więc raczej być postrzegany jako pole do intensywnego działania, nie zaś jako przeszkoda. W zasadzie więc ten dylemat należy uznać za problem pozorny, albowiem jego istnienie jedynie ukierunkowuje działania instytucji kultury w stronę pobudzenia społeczności.

3. Władze samorządowe Zależność instytucji kultury od władz samorządowych jest oczywista.128 Jeśli istnieje zrozumienie dla potrzeb kultury i instytucji powołanych do realizacji działań z nią związanych wśród samorządowców (zarówno wśród wójtów, burmistrzów jak i członków Rady) to dobrze. Jeśli tego zrozumienia nie ma, wówczas sytuacja danej instytucji gwałtownie się pogarsza. Jak już wspomniano, często instytucja kultury traktowana jest jako zło konieczne, zaś jakakolwiek obsługa działalności kulturalnej traktowana jest jako odgórny nakaz. Samorządowcy nie dostrzegając rzeczywistego znaczenia instytucji kultury, reprezentują często czysto konsumpcyjne podejście, wymagając od niej jedynie organizacji jakichś wydarzeń kulturalnych, najlepiej jak największych za jak najmniejszą cenę. No i tym sposobem naturalnie przechodzimy do kwestii finansowych, a o tych w odniesieniu do instytucji kultury w dużej mierze decydują właśnie samorządowcy (z wykluczeniem środków pozyskiwanych ze źródeł zewnętrznych, choć i tu istotną rolę odgrywają fundusze na tzw. wkłady własne). Jeśli więc samorządy wykazują niewielkie zrozumienie dla istoty insty Przykładem mogą być oczekiwania w sprzedaży wyrobów miejscowych artystów, lub domaganie się zmian czasu pracy instytucji całkowicie niedostosowanego do wymogów Kodeksu Pracy w zakresie godzin pracy pracowników. Najlepiej, aby instytucja była czynna przez 12 godzin, 7 razy w tygodniu i zatrudniała jednego pracownika – wbrew pozorom przykład nie jest przerysowany. 128 Na ten temat również: P. Landsberg, Samorząd i kultura – aspiracje i rzeczywistość (na przykładzie Turek), w: Instytucje kultury w czasach kryzysu…, s. 155-161; Część IV. Czego pragną samorządy?, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu…, s. 179 i nast. 127

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

103

tucji kultury wówczas dofinansowanie tej sfery jest niewielkie. Niestety, na skalę aktywności kulturalnej znaczny (choć nie jedyny) wpływ mają pieniądze. Oczywiście niesprawiedliwi bylibyśmy gdybyśmy nie dostrzegali tego, iż wpływ na ogólną wysokość dotacji dla instytucji kultury ma również wysokość całego budżetu konkretnej jednostki terytorialnej. Regułą jest jednak, iż im większe zrozumienie tym większe wsparcie. Faktem jest w wielu przypadkach pewne „upolitycznienie” stanowisk w instytucjach kultury działających w społecznościach wiejskich. Oczywiście myśląc o upolitycznieniu mamy na względzie skalę lokalną. Często więc do pracy w takich instytucjach trafiają osoby nie tyle nieprzygotowane, co pozbawione odpowiednich cech charakterologicznych mimo wszystko w takiej pracy potrzebnych.

4. Niedostosowanie przepisów Tak niestety jest, iż przepisy prawne w obrębie których funkcjonują instytucje kultury działające w obrębie społeczności wiejskich są niedostosowane do specyfiki ich pracy. Jak wspomnieliśmy, ta uwaga w ogóle dotyczy wszelkich instytucji kultury, także i tych dużych. Problemy tutaj wiążą się z regulacjami różnego rodzaju, np. w kwestii dostosowania zapisów Kodeksu Pracy do realiów działalności kulturalnej, czy do zapisów o imprezach masowych kompletnie nieprzystających do potrzeb imprez festynowych, bo dostosowanych do imprez sportowych. Przykładów można oczywiście mnożyć.

5. Ludzie instytucji kultury Nawet najlepiej dofinansowana i działająca w idealnym środowisku samorządowców, wykazujących pełne zrozumienie dla potrzeb i zadań, instytucja kultury, będzie funkcjonowała mało aktywnie, w sytuacji gdy pracujący w niej ludzie nie będą charakteryzować się odpowiednimi kompetencjami, a przede wszystkim odpowiednimi cechami charakteru. Kluczem jest zrozumienie dla specyfiki pracy w tym zawodzie – specyfiki często trudnej do pogodzenia z zapisami Kodeksu Pracy, czy nawet odpowiednich ustaw czy rozporządzeń ministerialnych, regulujących funkcjonowanie instytucji kultury. Zmieniająca się rzeczywistość oraz specyfika środowiska wiejskiego powoduje, iż osoby pracujące na etatach w instytucjach kultury powinny być nie tyle instruktorami co rzeczywistymi animatorami życia kulturalnego. Instruktorzy w praktyce zatrudniani są na umowy zlecenia bądź umowy o dzieło. Pracownicy instytucji kultury działających wśród społeczności lokalnych muszą jednocześnie spełniać zadania związane z przygotowywaniem działań, ich realizacją, ewaluacją oraz z bieżącym funkcjonowaniem instytucji we wszystkich zakresach. Często jest tak, że nie są w stanie pogodzić wszystkich możliwych do przeprowadzenia zajęć z bieżącą pracą. Częściej więc są albo powinni być pracownikami organizującymi działania niż bezpośrednio je prowadzącymi. Są więc bardziej

104

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

animatorami, niż instruktorami. W większych instytucjach działających w większych miastach, gdzie zatrudnia się więcej osób możliwy jest wyraźny podział zadań. W odniesieniu do niewielkich pod względem etatów instytucji wiejskich konieczne jest łączenie różnych obowiązków w jednym etacie. Taki stan rzeczy powoduje, iż pracownicy interesujących nas placówek powinni być wysoce „uniwersalni” w swoich umiejętnościach, oraz elastyczni w podejmowanych działaniach. Te specyficzne umiejętności i cechy charakterologiczne nie zawsze wiążą się z uzyskanym dyplomem zakończenia studiów na odpowiednim kierunku studiów, bądź szkoły średniej o odpowiednim profilu. Często bowiem dzieje się tak, że wykształcenie kierunkowe nie współgra w żaden sposób ze specyfiką wykonywanej pracy. Osoby pracujące w instytucjach kultury są często kluczem do skutecznego animowania przez tego rodzaju placówki życia kulturalnego i w ogóle do skutecznej realizacji wszystkich celów i zadań stojących przed palcówkami kultury. Zrozumienie tego faktu nie zawsze łatwo przychodzi części członków danej społeczności, postrzegających nieraz instytucję kultury jako swoistą „przechowalnię” pracowników całkowicie nieprzygotowanych do pełnienia określonych zadań. *** Powyższe rozważania potraktować można na pierwszy rzut oka jako swoiste „narzekanie”. Stanowią one jednak część dylematów przed jakimi stają instytucje kultury działające w społecznościach wiejskich w swojej codziennej pracy. Dylematy te, w żaden sposób nie powinny jednak być wytłumaczeniem dla braku działań, są bowiem w większości przypadków jedynie pewnymi niedogodnościami, których pokonanie wymaga dodatkowego czasu i nakładu pracy.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

105

Zakończenie Podczas realizacji projektu, pewna dziennikarka jeszcze przed rozpoczęciem wywiadu z jednym z autorów uprzedziła go, iż zada następujące pytanie: jaka jest rola instytucji kultury działającej na wsi? Zaraz potem dodała: proszę tylko nie odpowiadać tak jak wszyscy: ogromna. Odpowiedź stała się wówczas wielkim wyzwaniem. Jak bowiem powiedzieć, że rola jest ogromna, nie używając tego słowa? Wszelkie rozważania zaprezentowane czytelnikowi, dobitnie właśnie takie stanowisko prezentują. Instytucja kultury poniekąd uczy, bawi, wychowuje w myśl oświeceniowej zasady, ale jednocześnie inspiruje, współdziała i sama sobą zarządza. Łączy w sobie wiele funkcji, często pozornie nie mających z sobą wiele wspólnego, jak choćby uczestnictwo w kulturze mieszkańców wsi, z koniecznością racjonalnego wydatkowania środków. Jest instytucja kultury organizatorem zabaw z zakresu kultury „niskiej”, ale jednocześnie pragnie nie pozostawiać otoczenia w którym funkcjonuje bez kultury „wysokiej”. Organizuje festyny, ale równocześnie obchody poważnych świąt państwowych. Robi więc wiele, bardzo wiele, a bez niej życie kulturalne sprowadzałoby się do absolutnego minimum. I nie zmieni tego faktu malkontenckie stwierdzenie nic się nie dzieje, wypowiadane przecież przez niewielką zapewne grupę najmniej zainteresowanych, ale jednak wypowiadane głośno i z przekonaniem. A czym różni się instytucja kultury na wsiach od tej miejskiej? Takie pytanie pewnie nieraz nasunęło się czytelnikowi podczas lektury wcześniejszych stronic. Wieloma rzeczami! Przede wszystkim często łączy w sobie to, co w miastach realizowane jest przez kilka instytucji. Kilku (najczęściej dwóch-trzech) pracowników wiejskiego ośrodka kultury, czasem też biblioteki realizuje różnorodne zadania, do których realizacji w mieście powoływane są nieraz zespoły różnorodnych specjalistów. Reasumując nie należy nie dostrzegać roli i znaczenia instytucji kultury działających na terenach wiejskich. Nie można też w żaden sposób przechodzić obok nich obojętnie, traktując ich istnienie jedynie jako fakt. Należy je wspierać i współdziałać z nimi, albowiem są one jednym z ważniejszych organów budowy aktywnego społeczeństwa, świadomego swojej wartości oraz możliwości – prawdziwego społeczeństwa obywatelskiego w obrębie małych społeczności wiejskich.

106

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Aneksy Tab. 1A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w festynach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie Ogółem

Nie

1 raz 2 razy 3 razy 4 razy 5 razy 6 razy 10 razy 11 razy 12 razy 15 razy 20 razy

24,50 15,89 30,46 7,28 1,32 1,99 1,32 1,32 0,66 0,66 0,66 0,66

Płeć Mężczyzna

21,92 12,33 32,88 9,59 0,00 2,74 1,37 2,74 0,00 1,37 0,00 1,37

Kobieta

26,92 19,23 28,21 5,13 2,56 1,28 1,28 0,00 1,28 0,00 1,28 0,00

Wiek Poniżej 18 lat

0,00 0,00 50,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 18 do 24 lat

25,00 0,00 12,50 0,00 0,00 25,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 25 do 29 lat

0,00 25,00 37,50 12,50 12,50 0,00 0,00 12,50 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 30 do 39 lat

16,67 22,22 27,78 11,11 0,00 0,00 11,11 0,00 0,00 0,00 5,56 0,00

Od 40 do 49 lat

26,92 3,85 46,15 3,85 3,85 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 50 do 59 lat

17,86 17,86 35,71 14,29 0,00 0,00 0,00 3,57 3,57 0,00 0,00 3,57

60 lat i więcej

33,90 20,34 23,73 3,39 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,69 0,00 0,00

Wykształcenie Podstawowe

42,86 19,05 19,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2,38 0,00 2,38

Gimnazjalne

20,00 0,00 20,00 20,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Zasadnicze zawodowe

32,00 8,00 32,00 16,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4,00 0,00 0,00 0,00

Średnie

15,91 15,91 43,18 2,27 2,27 2,27 2,27 0,00 0,00 0,00 2,27 0,00

Policealne/niepełne wyższe

0,00 0,00 14,29 42,86 0,00 14,29 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Wyższe

12,00 24,00 36,00 8,00 4,00 0,00 4,00 8,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Dochód gospodarstwa domowego Do 500,00 zł.

33,33 0,00 66,67 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

50,00 12,50 12,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 12,50

Od 700,01 do 1.000,00 zł

21,05 26,32 15,79 10,53 0,00 0,00 5,26 0,00 0,00 0,00 5,26 0,00

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

107

Od 1.000,01do 1.300,00 zł

16,67 16,67 50,00 0,00 8,33 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

37,50 0,00 56,25 6,25 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

20,00 20,00 46,67 6,67 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

16,67 25,00 16,67 0,00 0,00 8,33 0,00 0,00 8,33 8,33 0,00 0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

14,29 19,05 33,33 9,52 4,76 4,76 4,76 4,76 0,00 0,00 0,00 0,00

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

0,00 12,50 25,00 25,00 0,00 0,00 0,00 12,50 0,00 0,00 0,00 0,00

Powyżej 10.000,01 zł

50,00 0,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Ocena poziomu życia Żyje się nam dostatnio

20,00 5,00 25,00 15,00 0,00 0,00 0,00 5,00 5,00 0,00 0,00 0,00

Jakoś sobie radzimy

21,62 20,72 32,43 5,41 1,80 2,70 1,80 0,90 0,00 0,90 0,90 0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

38,46 0,00 23,08 15,38 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć 50,00 0,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Rejon zamieszkania Zachodni

25,81 32,26 19,35 6,45 0,00 3,23 3,23 3,23 3,23 3,23 0,00 0,00

Południowy

20,69 12,64 40,23 9,20 2,30 2,30 1,15 1,15 0,00 0,00 1,15 1,15

Północny

35,48 6,45 16,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Poza gminą

0,00 50,00 0,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Tab. 1A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w festynach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

108

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 2A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w koncertach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie Ogółem

Nie 55,63

1 raz 2 razy 3 razy 4 razy 5 razy 11 razy 24 razy 9,27

10,60

5,96

2,65

0,66

Mężczyzna

52,05 10,96

9,59

6,85

2,74

4,11

0,00

1,37

Kobieta

58,97

7,69

11,54

5,13

2,56

1,28

0,00

Poniżej 18 lat

0,00

50,00

0,00

50,00

0,00

Od 18 do 24 lat

12,50

0,00

25,00 12,50

0,00

12,50

0,00

Od 25 do 29 lat

12,50 25,00 12,50 12,50 12,50 25,00

0,00

Od 30 do 39 lat

44,44 22,22 11,11

0,00

11,11

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

53,85 15,38 15,38

0,00

Od 50 do 59 lat

53,57

7,14

14,29 10,71

0,00

3,57

60 lat i więcej

74,58

1,69

5,08

1,69

0,00

1,69

0,00

Podstawowe

76,19

0,00

4,76

2,38

0,00

2,38

Gimnazjalne

0,00

20,00 20,00

0,00

20,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

60,00 12,00 12,00

8,00

0,00

Średnie

61,36

4,55

15,91

0,00

2,27

0,00

Policealne/niepełne wyższe

42,86

0,00

14,29 28,57

0,00

Wyższe

20,00 32,00

8,00

16,00

8,00

12,00

0,00

Do 500,00 zł.

66,67

0,00

33,33

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

37,50 25,00

0,00

25,00

0,00

12,50

Od 700,01 do 1.000,00 zł

42,11 21,05 10,53

5,26

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

91,67

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

68,75 12,50 18,75

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

60,00

0,00

13,33 13,33

6,67

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

58,33

0,00

8,33

0,00

8,33

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

61,90 19,05

4,76

0,00

9,52

4,76

0,00

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

0,00

37,50 12,50

0,00

25,00

0,00

Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

0,00

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Powyżej 10.000,00 zł

109

100,00 0,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

35,00

5,00

10,00 10,00

5,00

10,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

59,46

11,71

3,60

2,70

1,80

0,00

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

69,23

0,00

15,38

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

50,00

0,00

50,00

0,00

Zachodni

64,52

3,23

12,90

3,23

6,45

0,00

3,23

0,00

Południowy

52,87 12,64 12,64

6,90

2,30

3,45

0,00

1,15

Północny

58,06

3,23

6,45

0,00

Poza gminą

0,00

50,00

0,00

50,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 2A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w koncertach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

110

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 3A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w wystawach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie Ogółem

Nie

1 raz 2 razy 3 razy 4 razy 5 razy 6 razy 9 razy

66,23

6,62

7,95

3,97

1,99

0,66

1,32

Mężczyzna

65,75

6,85

8,22

2,74

0,00

4,11

1,37

Kobieta

66,67

6,41

7,69

5,13

3,85

0,00

1,28

Poniżej 18 lat

100,00 0,00

0,00

Od 18 do 24 lat

50,00 25,00 12,50

0,00

Od 25 do 29 lat

62,50

0,00

12,50

0,00

12,50

0,00

12,50

0,00

Od 30 do 39 lat

55,56 22,22

0,00

11,11

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

65,38

0,00

11,54

7,69

0,00

Od 50 do 59 lat

71,43

3,57

10,71

0,00

3,57

0,00

3,57

60 lat i więcej

71,19

5,08

6,78

3,39

1,69

0,00

1,69

Podstawowe

88,10

2,38

0,00

Gimnazjalne

80,00

0,00

20,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

92,00

0,00

4,00

0,00

Średnie

50,00

6,82

13,64

9,09

0,00

2,27

0,00

2,27

Policealne/niepełne wyższe

57,14

14,29

0,00

14,29

0,00

Wyższe

36,00 20,00 16,00

8,00

4,00

0,00

4,00

Do 500,00 zł.

100,00 0,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

75,00

0,00

12,50

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

63,16

0,00

10,53 10,53

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

75,00

0,00

16,67

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

87,50

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

73,33

0,00

6,67

0,00

6,67

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

66,67

8,33

0,00

8,33

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

57,14

19,05

4,76

9,52

0,00

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

25,00

0,00

25,00

0,00

12,50 12,50

0,00

Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Powyżej 10.000,00 zł

100,00 0,00

111

0,00

Żyje się nam dostatnio

45,00 10,00 20,00

0,00

5,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

70,27

6,31

7,21

5,41

1,80

2,70

0,00

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

69,23

7,69

0,00

7,69

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

100,00 0,00

0,00

Zachodni

77,42

9,68

6,45

3,23

0,00

3,23

0,00

Południowy

59,77

8,05

11,49

4,60

3,45

2,30

0,00

2,30

Północny

77,42

0,00

Poza gminą

0,00

50,00

0,00

50,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 3A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w wystawach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

112

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 4A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w dyskotekach/dansingach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie

Nie

1 raz 2 razy 3 razy 5 razy 6 razy 10 razy 15 razy 20 razy 26 razy

71,52 5,30

3,31

1,32

0,66

1,99

0,66

1,32

0,66

Mężczyzna

63,01 5,48

5,48

2,74

1,37

2,74

0,00

2,74

0,00

Kobieta

79,49 5,13

1,28

0,00

1,28

0,00

1,28

Poniżej 18 lat

0,00

0,00 50,00 0,00

Od 18 do 24 lat

12,50 0,00

Od 25 do 29 lat

50,00 12,50 25,00 12,50 0,00

0,00

Od 30 do 39 lat

61,11 11,11 11,11 0,00

0,00

5,56

0,00

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

80,77 0,00

0,00

3,85

0,00

Od 50 do 59 lat

71,43 10,71 3,57

0,00

3,57

0,00

60 lat i więcej

86,44 13,39 0,00

0,00

Podstawowe

80,95 7,14

0,00

Gimnazjalne

0,00

0,00 20,00 0,00

0,00

0,00 20,00 0,00 20,00

Zasadnicze zawodowe

92,00 4,00

0,00

Średnie

68,18 4,55

2,27

0,00

2,27

0,00

Policealne/niepełne wyższe

42,86 0,00

0,00 14,29 0,00

0,00 14,29 0,00 14,29 0,00

Wyższe

68,00 8,00

8,00

4,00

0,00

4,00

0,00

Ogółem Płeć

Wiek 0,00

0,00 12,50 12,50 0,00

0,00 50,00

0,00 12,50 12,50 0,00

Wykształcenie 2,38

0,00

Dochód gospodarstwa domowego Do 500,00 zł.

66,67 0,00

0,00

0,00 33,33 0,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

62,50 12,50 12,50 0,00

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

68,42 5,26

0,00

5,26

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł 91,67 0,00

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł 93,75 6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł 93,33 0,00

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł 66,67 16,67 0,00

0,00

8,33

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł 80,95 4,76

0,00

4,76

0,00

9,52

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

113

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

25,00 0,00 25,00 12,50 0,00

0,00

Powyżej 10.000,00 zł

100,0 0,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

55,00 5,00

5,00

0,00

5,00

0,00

5,00

Jakoś sobie radzimy

75,68 6,31

3,60

0,90

1,80

0,90

0,00

1,80

0,00

Dość trudno jest nam przeżyć

69,23 0,00

0,00

7,69

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

50,00 0,00

0,00

0,00 50,00 0,00

0,00

Zachodni

77,42 12,90 0,00

0,00

3,23

6,45

0,00

Południowy

72,41 4,60

4,60

2,30

0,00

1,15

2,30

0,00

Północny

64,52 0,00

0,00

3,23

0,00

3,23

Poza gminą

50,00 0,00 50,00 0,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 4A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w dyskotekach/dansingach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

114

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 5A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku Uczestniczył(a) Pan(i) w spotkaniach z autorami książek, aktorami itp., z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Nie

1 raz

2 razy

3 razy

4 razy

7 razy

77,48

4,64

5,30

1,32

0,66

Mężczyzna

79,45

5,48

4,11

0,00

1,37

Kobieta

75,64

3,85

6,41

2,56

0,00

Poniżej 18 lat

100,00

0,00

Od 18 do 24 lat

87,50

0,00

Od 25 do 29 lat

75,00

0,00

25,00

0,00

Od 30 do 39 lat

77,78

5,56

11,11

0,00

Od 40 do 49 lat

76,92

7,69

0,00

3,85

0,00

Od 50 do 59 lat

78,57

7,14

3,57

0,00

3,57

0,00

60 lat i więcej

77,97

3,39

5,08

1,69

0,00

Podstawowe

90,48

0,00

Gimnazjalne

80,00

0,00

20,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

84,00

4,00

0,00

Średnie

72,73

6,82

0,00

Policealne/niepełne wyższe

57,14

14,29

0,00

14,29

0,00

Wyższe

68,00

8,00

12,00

4,00

0,00

Do 500,00 zł.

100,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

75,00

0,00

12,50

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

73,68

5,26

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

75,00

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

87,50

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

66,67

0,00

13,33

0,00

13,33

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

83,33

0,00

8,33

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

90,48

4,76

0,00

4,76

0,00

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

50,00

12,50

0,00

Wyszczególnienie Ogółem Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Powyżej 10.000,00 zł

115

50,00

0,00

50,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

65,00

20,00

5,00

2,30

0,00

Jakoś sobie radzimy

82,88

4,50

5,41

1,80

0,00

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

61,54

0,00

7,69

0,00

7,69

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

100,00

0,00

Zachodni

93,55

3,23

0,00

3,23

Południowy

73,56

12,50

6,90

4,40

1,32

Północny

80,80

10,00

6,90

2,30

0,00

Poza gminą

50,00

0,00

50,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 5A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w spotkaniach z autorami książek, aktorami itp., z uwzględnieniem odrębnych kategorii

116

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 6A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w seansach filmowych w kinach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie

Nie

1 raz 2 razy 4 razy 5 razy 6 razy 7 razy 8 razy 10 razy 12 razy

78,15 2,65 1,99

1,32

1,99 0,66 0,66 0,66 1,99 0,66

Mężczyzna

79,45 2,74

1,37

4,11

1,37

0,00

Kobieta

76,92 2,56

2,56

1,28

0,00

1,28

3,85

1,28

Poniżej 18 lat

50,00 50,00 0,00

0,00

Od 18 do 24 lat

62,50 0,00

0,00 12,50 0,00

0,00

0,00 12,50 0,00

Od 25 do 29 lat

25,00 12,50 0,00

0,00 25,00 12,50 0,00 12,50 0,00 12,50

Od 30 do 39 lat

72,22 5,56

0,00

5,56

0,00

5,56

0,00

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

84,62 0,00

0,00

3,85

0,00

Od 50 do 59 lat

82,14 3,57

3,57

0,00

3,57

0,00

60 lat i więcej

88,14 0,00

1,69

0,00

Podstawowe

92,86 0,00

0,00

Gimnazjalne

80,00 0,00

0,00

0,00 20,00 0,00

Zasadnicze zawodowe

96,00 0,00

0,00

Średnie

72,73 0,00

4,55

2,27

0,00

2,27

0,00

Policealne/niepełne wyższe

71,43 14,29 0,00

0,00

Wyższe

52,00 12,00 0,00

4,00

8,00

4,00

Ogółem Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego Do 500,00 zł.

100,00 0,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

100,00 0,00

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

68,42 5,26

0,00

5,26

0,00

5,26

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł 83,33 16,67 0,00

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł 93,75 0,00

0,00

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł 80,00 6,67

0,00

6,67

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł 75,00 0,00 16,67 0,00

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł 80,95 4,76

0,00

4,76

0,00

4,76

0,00

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

117

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

37,50 12,50 0,00

0,00 25,00 0,00

0,00

Powyżej 10.000,00 zł

100,00 0,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

65,00 25,00 5,00

0,00

5,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

81,98 0,90

1,80

2,70

0,90

1,80

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

75,64 7,69

1,80 0,00

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

100,00 0,00

0,00

Zachodni

93,55 3,23

3,23

0,00

Południowy

72,41 3,45

2,30

3,45

0,00

1,15

3,45

1,15

Północny

77,42 0,00

0,00

3,23

0,00

Poza gminą

100,00 0,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 6A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w seansach filmowych w kinach, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

118

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 7A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku zwiedził(a) Pan(i) muzea, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Nie

1 raz

2 razy

4 razy

78,81

6,62

2,65

0,66

Mężczyzna

89,45

6,85

1,37

Kobieta

88,21

6,41

3,85

0,00

Poniżej 18 lat

100,00

0,00

Od 18 do 24 lat

87,50

0,00

Od 25 do 29 lat

87,50

12,50

0,00

Od 30 do 39 lat

66,67

11,11

5,56

Od 40 do 49 lat

80,77

0,00

3,85

0,00

Od 50 do 59 lat

78,57

7,14

3,57

0,00

60 lat i więcej

79,66

8,47

1,69

0,00

Podstawowe

88,10

2,38

0,00

Gimnazjalne

100,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

96,00

0,00

Średnie

65,91

9,09

4,55

2,27

Policealne/niepełne wyższe

85,71

0,00

Wyższe

64,00

20,00

8,00

0,00

Do 500,00 zł.

100,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

87,50

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

73,68

5,26

0,00

5,26

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

83,33

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

93,75

0,00

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

86,67

6,67

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

75,00

8,33

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

66,67

23,81

4,76

0,00

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

50,00

12,50

0,00

Wyszczególnienie Ogółem Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

119

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Powyżej 10.000,00 zł

100,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

65,00

15,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

82,88

5,41

3,60

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

76,92

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

100,00

0,00

Zachodni

87,10

3,23

6,45

3,23

Południowy

77,01

9,20

2,30

0,00

Północny

77,42

0,00

Poza gminą

50,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 7A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku zwiedził(a) Pan(i) muzea, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

120

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 8A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w spektaklach teatralnych, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Nie

1 raz

2 razy

4 razy

5 razy

6 razy

81,46

2,65

3,31

1,32

0,66

Mężczyzna

79,45

4,11

1,37

0,00

Kobieta

83,33

1,28

2,56

1,28

0,00

1,28

Poniżej 18 lat

100,00

0,00

Od 18 do 24 lat

62,50

12,50

0,00

Od 25 do 29 lat

75,00

0,00

12,50

0,00

12,50

Od 30 do 39 lat

83,33

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

80,77

0,00

3,85

0,00

Od 50 do 59 lat

85,71

3,57

0,00

60 lat i więcej

83,05

1,69

0,00

Podstawowe

85,71

2,38

0,00

Gimnazjalne

80,00

20,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

96,00

0,00

Średnie

77,27

0,00

2,27

0,00

Policealne/niepełne wyższe

71,43

0,00

Wyższe

72,00

8,00

12,00

0,00

4,00

Do 500,00 zł.

100,00

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

87,50

0,00

Od 700,01 do 1.000,00 zł

78,95

5,26

0,00

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

83,33

0,00

8,33

0,00

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

93,75

0,00

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

86,67

0,00

6,67

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

83,33

0,00

8,33

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

76,19

9,52

4,76

0,00

4,76

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

75,00

0,00

Wyszczególnienie Ogółem Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Powyżej 10.000,00 zł

121

100,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

65,00

5,00

0,00

5,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

84,68

2,70

4,50

0,90

Dość trudno jest nam przeżyć

84,62

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

100,00

0,00

Zachodni

93,55

3,23

0,00

3,23

0,00

Południowy

80,46

3,45

4,60

2,30

0,00

1,15

Północny

70,97

0,00

3,23

0,00

Poza gminą

100,00

0,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 8A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan(i) w spektaklach teatralnych, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

122

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tab. 9A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy posiada pan/i komputer, dostęp do Internetu, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski). Wyszczególnienie

komputer

dostęp do Internetu

Tak

Nie

Tak

Nie

55,63

39,07

50,99

46,36

Mężczyzna

56,16

36,99

52,05

43,84

Kobieta

55,13

41,03

50,00

48,72

Poniżej 18 lat

100,00

0,00

100,00

0,00

Od 18 do 24 lat

87,50

0,00

100,00

0,00

Od 25 do 29 lat

100,00

0,00

100,00

0,00

Od 30 do 39 lat

83,33

11,11

72,22

27,78

Od 40 do 49 lat

69,23

19,23

61,54

30,77

Od 50 do 59 lat

71,43

28,57

57,14

42,86

60 lat i więcej

23,73

74,58

22,03

76,27

Podstawowe

26,19

71,43

26,19

71,43

Gimnazjalne

100,00

0,00

100,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

60,00

36,00

52,00

44,00

Średnie

56,82

38,64

43,18

52,27

Policealne/niepełne wyższe

71,43

14,29

71,43

28,57

Wyższe

92,00

4,00

92,00

12,00

Do 500,00 zł.

0,00

66,67

0,00

100,00

Od 500,01 do 700,00 zł

75,00

25,00

62,50

37,50

Od 700,01 do 1.000,00 zł

47,37

52,63

47,37

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

41,67

58,33

33,33

66,67

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

50,00

37,50

62,50

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

60,00

33,33

53,33

40,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

50,00

41,67

33,33

58,33

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

66,67

28,57

61,90

42,86

Ogółem Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego

123

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

87,50

12,50

87,50

12,50

Powyżej 10.000,00 zł

100,00

0,00

100,00

0,00

Żyje się nam dostatnio

50,00

55,00

45,00

Jakoś sobie radzimy

59,46

35,14

54,05

42,34

Dość trudno jest nam przeżyć

46,15

23,08

76,92

Bardzo trudno jest nam przeżyć

0,00

100,00

0,00

100,00

Zachodni

54,84

38,71

45,16

51,61

Południowy

63,22

29,89

59,77

37,93

Północny

32,26

67,74

32,26

64,52

Poza gminą

100,00

0,00

50,00

Ocena poziomu życia

Rejon zamieszkania

Tab. 9A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Czy posiada pan/i komputer, dostęp do Internetu, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

124

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

W bibliotece gminnej

W kawiarence Internetowej, świetlicy

U znajomych, rodziny,

Inne miejsca

Szkoła, uczelnia

39,74 8,60 42,38 6,62

4,64

0,66

6,62

0,66

1,99

Mężczyzna

36,99

9,59

39,73

5,48

6,85

1,37

8,22

1,37

Kobieta

42,31

7,69

44,87

7,69

2,56

0,00

5,13

0,00

2,56

Poniżej 18 lat

0,00

0,00 100,00 0,00

0,00

50,00

0,00

Od 18 do 24 lat

0,00

87,50 12,50 12,50

0,00

12,50 12,50 12,50

Od 25 do 29 lat

0,00

0,00 100,00 37,50 12,50 12,50 12,50

0,00

Od 30 do 39 lat

16,67

5,56

66,67 22,22

5,56

0,00

5,56

0,00

Od 40 do 49 lat

19,23

7,69

50,00

3,85

11,54

0,00

7,69

0,00

3,85

Od 50 do 59 lat

35,71

7,14

60,71

3,57

0,00

60 lat i więcej

69,49 11,86

8,47

0,00

6,78

0,00

1,69

Podstawowe

76,19 19,05

9,52

0,00

2,38

Gimnazjalne

0,00

0,00 100,00 20,00 40,00 20,00 60,00

0,00

Zasadnicze zawodowe

36,00

8,00

40,00

0,00

8,00

0,00

8,00

0,00

4,00

Średnie

36,36

2,27

40,91

4,55

0,00

9,09

0,00

Policealne/niepełne wyższe

14,29 14,29 57,14

0,00

Wyższe

0,00

92,00 28,00

4,00

0,00

4,00

0,00

Wyszczególnienie

Ogółem

W swoim domu

W miejscu pracy

Posiadam dostęp do Internetu, ale nie korzystam

Nie posiadam dostępu do Internetu

Tab. 10A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Gdzie Pan/i korzysta z dostępu do Internetu, z uwzględnieniem odrębnych kategorii (oprac. J. Danowski)

Płeć

Wiek

Wykształcenie

Dochód gospodarstwa domowego Do 500,00 zł.

33,33

0,00

33,33

0,00

33,33

0,00

Od 500,01 do 700,00 zł

37,50 12,50 62,50

0,00

12,50

Od 700,01 do 1.000,00 zł

47,37 10,53 42,11 10,53

0,00

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

125

Od 1.000,00 do 1.300,00 zł

58,33 16,67 16,67

0,00

8,33

0,00

Od 1.300,01 do 1.800,00 zł

62,50

37,50

6,25

0,00

Od 1.800,01 do 2.300,00 zł

26,67 13,33 40,00

6,67

20,00

0,00

13,33

0,00

Od 2.300,01 do 3.000,00 zł

50,00 16,67 16,67

0,00

16,67

0,00

Od 3.000,01 do 5.000,00 zł

28,57

0,00

61,90 23,81

0,00

4,76

Od 5.000,01 do 10.000,00 zł

12,50

0,00

87,50 12,50 12,50 12,50 12,50

0,00

Powyżej 10.000,00 zł

0,00 100,00 0,00

0,00

Ocena poziomu życia Żyje się nam dostatnio

40,00

0,00

50,00 10,00 10,00

5,00

20,00

0,00

Jakoś sobie radzimy

37,84

9,91

44,14

6,31

1,80

0,00

4,50

0,90

2,70

Dość trudno jest nam przeżyć

53,85

7,69

23,08

0,00

15,38

0,00

Bardzo trudno jest nam przeżyć

50,00

0,00

50,00

0,00

Zachodni

38,71

6,45

32,26

0,00

6,45

0,00

9,68

0,00

6,45

Południowy

32,18 11,49 50,57 10,34

4,60

0,00

4,60

1,15

Północny

64,52

3,23

29,03

0,00

6,45

0,00

Poza gminą

0,00

50,00 50,00 50,00 50,00 50,00

0,00

Rejon zamieszkania

0,00

Tab. 10A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Gdzie Pan/i korzysta z dostępu do Internetu, z uwzględnieniem odrębnych kategorii

126

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Zespół „Enej”

Inny zespół

Spędzenie czasu ze znajomymi

Wolny czas

Ciekawość

inne

Tab. 11A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Co zadecydowało o przybyciu Pana/Pani na koncert zespołu „Enej”, z uwzględnieniem odrębnych kategorii dla mieszkańców gminy Mielnik (oprac. M. Bogacki).

66,66

2,38

38,09

19,04

21,42

9,52

Od 18 do 24 lat

21,42

2,38

11,90

4,76

2,38

0,00

Od 25 do 29 lat

2,38

0,00

4,76

0,00

2,38

Od 30 do 39 lat

2,38

0,00

2,38

4,76

0,00

Od 40 do 49 lat

2,38

0,00

2,38

4,76

Od 50 do 59 lat

0,00

2,38

0,00

60 lat i więcej

4,76

0,00

2,38

0,00

2,38

Podstawowe

16,66

2,38

9,52

14,28

4,76

0,00

Gimnazjalne

0,00

Zasadnicze zawodowe

7,14

0,00

4,76

0,00

2,38

Średnie

38,09

0,00

19,04

7,14

2,38

Policealne/niepełne wyższe

0,00

2,38

0,00

Wyższe

4,76

0,00

2,38

7,14

4,76

Zachodni

11,90

0,00

14,28

4,76

2,38

Południowy

47,61

2,38

16,66

11,90

9,52

7,14

Północny

4,76

0,00

4,76

0,00

2,38

Wyszczególnienie

Ogółem Wiek

Wykształcenie

Rejon zamieszkania

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

127

Ogółem

inne

Hip-hop

Techno

Rock

Pop

Metal

Ludowa

Klasyczna

Jazz

Disco polo

Blues

Wyszczególnienie

Biesiadna

Tab. 12A. Zestawienie wyników odpowiedzi na pytanie: Jaki rodzaj muzyki Pan/Pani słucha najchętniej? z uwzględnieniem odrębnych kategorii dla mieszkańców gminy Mielnik (oprac. M. Bogacki).

21,42 21,42 33,33 16,66 23,80 21,42 16,66 28,57 50,00 26,19 19,04 4,76

Wiek Poniżej 18 lat

4,00 4,00 8,00 8,00 0,00 4,00 4,00 8,00 24.00 12,00 16,00 0,00

Od 18 do 24 lat

2,44 9,76 4,88 7,32

Od 25 do 29 lat

0,00 0,00 50,00 0,00 0,00 16,66 0,00 0,00 16,66 16,66 0,00 0,00

Od 30 do 39 lat

0,00 6,67 6,67 6,67 13,33 6,67 13,33 13,33 26,67 6,67 0,00 0,00

Od 40 do 49 lat

21,42 14,28 14,28 0,00 14,38 7,14

Od 50 do 59 lat

50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 50,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

60 lat i więcej

30,00 10,00 10,00 10,00 20,00 20,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

9,76 2,43 7,32 12,20 24,40 12,20 4,88 2,43

7,14

0,00 0,00 14,28 0,00

Wykształcenie Podstawowe

0,00 4,50 9,10 4,55 0,00 4,55 4,55 13,64 27,27 18,18 13,64 0,00

Gimnazjalne

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Zasadnicze zawodowe

15,38 15,38 23,08 7,69 15,38 7,69

Średnie

4,54 9,09 6,81 9,09 13,64 4,54 4,54 13,64 25,00 9,09 4,54 2,27

7,69 0,00 0,00 0,00 7,69 0,00

Policealne/niepeł0,00 0,00 25,00 0,00 0,00 0,00 0,00 25,00 25,00 25,00 0,00 0,00 ne wyższe Wyższe

4,35 8,69 8,69 4,35 8,69 8,69 4,35 4,35 8,69 4,35 4,35 0,00

Rejon zamieszkania Zachodni

4,00 8,00 4,00 20,00 12,00 16,00 4,00 4,00 30,00 0,00 4,00 0,00

Południowy

7,59 10,13 12,66 2,53 8,86 7,59 6,33 11,39 13,92 8,86 7,59 2,53

Północny

0,00 0,00 22,22 0,00 0,00 0,00 0,00 33,33 22,22 22,22 11,11 0,00

128

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Tabl. 13.A. Karty diagramu analizy SWOT z wyszczególnionymi siłami oddziaływania oraz trendami (oprac. M. Bogacki, J. Kasjaniuk, K. Turosieńska-Durlik). Szanse (uwarunkowania zewnętrzne) Lp.

Kluczowe szanse

Siła oddziaływania

Trend

Możliwość pozyskiwania środków zewnętrznych (KO)

→

Regulacje prawne (KO)

→

Położenie w regionie zróżnicowanym pod względem etnicznym i kulturowym

↑

Usytuowanie geograficzne na styku trzech województw

→

Wysoki budżet gminy Mielnik

→

Zagrożenia (uwarunkowania zewnętrzne) Lp.

Kluczowe zagrożenia

Siła oddziaływania

Trend

Regulacje prawne (KO)

-3

↓

Zmniejszanie się puli środków finansowych ramach Funduszy Europejskiej w kolejnych latach (KO)

-2

↓

Przemiany mentalności wynikające z przemian cywilizacyjnych (KO)

-2

↓

Mniejszy udział w kulturze mieszkańców wsi w porównaniu z innymi społecznościami miejskimi (KO)

-2

↑

Demografia Gminy

-2

↓

Odległość między instytucjami kultury a sołectwami

-3

→

Brak stałego dostępu do instytucji tzw. „kultury wysokiej” (KO)

-4

↑

Wysoki budżet gminy Mielnik

-4

→

Siła oddziaływania

Trend

Mocne strony (uwarunkowania wewnętrzne) Lp.

Kluczowe mocne strony

Istniejąca baza kulturalna oraz plany jej rozwoju

↑

Wysokie dotacje budżetowe na rozwój kultury

→

Wsparcie władz samorządowych dla rozwoju kultury

↑

Środowiska osób czynnie uprawiających działalność kulturalną

↑

Zrozumienie dla potrzeb rozwoju kultury oraz oczekiwania dalszego rozwoju

↑

Aktywność dzieci i młodzieży

→

129

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich 7.

↑

Siła oddziaływania

Trend

Usytuowanie geograficzne na styku trzech województw Słabe strony (uwarunkowania wewnętrzne)

Lp.

Kluczowe słabe strony

Nieprzystosowanie budynków instytucji kultury do ich funkcji

-2

↑

Brak powszechniej wyrobionych nawyków aktywnego uczestnictwa w kulturze

-2

↑

Pewne wykluczenie z udziału w kulturze mieszkańców niektórych sołectw

-4

→

Wygórowane oczekiwania wobec Gminy w zakresie organizacji uczestnictwa w kulturze

-2

→

130

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Bibliografia Akty prawne

Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm.). Ustawa z dn. 21 listopada 1996 r, o muzeach (Dz. U. 1997 nr 5 poz. 24). Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2009 r. Nr. 62, poz. 504, z późn. zm.) Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. Nr. 157, poz. 1240). Ustawy z dn. 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw. Tekst ustalony ostatecznie po wprowadzeniu poprawek przez sejm (wersja on-line: http:// orka.sejm.gov.pl/ opinie6.nsf/nazwa/3786_u/ $file/3786_u.pdf).

Materiały źródłowe

Charakterystyka obszarów przygranicznych przy zewnętrznej granicy Unii Europejskiej na terenie Polski. Materiał na konferencję prasową w dniu 23 grudnia 2010 r., Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Rzeszowie, s. 7 i nast. �� (wersja on-line: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_charakt_obszarow_przygr-ruch_nat-2009.pdf). Dzieci on-line w oczach rodziców. Komunikat prasowy, wersja on-line: http:// gemius.pl/pl/archiwum_ prasowe/2008-03-19/01. Mały rocznik statystyczny 2011, rok LIV, Warszawa 2011. Muzyczny portret Polaków. Informacja prasowa. Wersja on-line: http:// www.tnsglobal.pl/centrum/ 2008/2008-06#6066. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r. Stan w dniu 31 XII, Warszawa 2011, tabl. 8, s. 87 (wersja on-line www.stat.gov. pl.).

Opracowania

Bartkowski Jerzy, Przestrzenne zróżnicowanie uczestnictwa w kulturze, Warszawa 2005 (wersja on-line: http://platformakultury.pl/files/2011-01-20/przestrzenne_zroznicowanie_uczestnictwa_w_kulturze.pdf). Barwiński Marek, Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Łódź 2004.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

131

Barwiński Marek, Współczesne stosunki narodowościowo-religijne na Podlasiu, w: Granice i pogranicza nowej Unii Europejskiej. Z badań regionalnych, etnicznych i lokalnych, pod red. M. Majakowskiego, D. Wojakowskiego, Kraków 2005, s. 172194 (wersja on-line: http://www.wrotapodlasia.pl/NR/rdonlyres/F1B7A6D0E3CE-401E-9249-0B8891DF23F9/0/wspolczesne_stosunki_n_r.pdf). Bednarek Stefan, Omelaniuk Anatol, Raport o stanie kultury wiejskiej w Polsce, Wrocław 1997. Bukraba-Rylska Izabella, Burszta Wojciech J., W Polsce lokalnej. Między uczestnictwem w kulturze a praktykami kulturowymi, w: Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, pod. red. I. Bukraby-Rylskiej, W. J. Burszty, Warszawa 2011, s. 15-51. Bubnicki Rafał, Edukacja w instytucjach kultury: postulowane zmiany i bariery w ich wdrażaniu, w: Instytucje upowszechniania kultury w XXI wieku. Przeżytek czy nowa jakość?, pod red.: J. Sójki, P. Wieliszewskiego i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 119-125. Burszta Wojciech, Duchowski Mirosław, Fatyga Barbara, Nowiński Jacek, Pęczak Mirosłwa, Sekuła Elżbieta Anna, Szlendak Tomasz, Raport o stanie i zróżnicowaniu kultury miejskiej w Polsce, Warszawa 2009, (wersja on-line: http://www. kongreskultury.pl/library/File/RaportKultMiej/kult.miej_raport%281%29. pdf). Bogacki Michał, Danowski Jarosław, Wyniki badań ankietowych mieszkańców Gminy Mielnik i władz lokalnych. Strategia rozwoju Gminy Mielnik na lata 2012-2032. Raport z badań kultura zachowań społecznych, Mielnik 2011, mps Głowacki Jakub, Hausner Jerzy, Jakóbik Krzysztof, Markiel Krzysztof, Mituś Ambroży, Żabiński Michał, Finansowanie kultury i zarządzanie instytucjami kultury, bdmw (wersja on-line: http://www.kongreskultury.pl/library/File/ RoSK%20finansowanie /finansowanie_w.pelna%281%29.pdf). Hausner Jerzy, Instytucje ,kultury w czasach kryzysu. Wyzwania i zagrożenia – w jakich warunkach możliwa jest transformacja i nowoczesny model funkcjonowania instytucji?, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 41-50. Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga i M. Poprawskiego, Poznań 2009. Instytucje upowszechniania kultury w XXI wieku. Przeżytek czy nowa jakość?, pod red.: J. Sójki, P. Wieliszewskiego i M. Poprawskiego, Poznań 2009. Jordan Paweł, Skrzypczak Bogdan, Kim jest animator społeczny, 2003 (publikacja on-line: http://www.sas.engo.pl/polska/animator/Pawe?Jordan i Bohdan Skrzypczak - Kim jest animator spo?eczny.pdf) Kaźmierczak Robert, Biblioteki marnowanych potencjałów, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga, M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 73-79.

132

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

Kieliszewski Przemysław, Poprawski Marcin, Landsberg Piotr, Gogołek Paweł, Projekt przekształceń instytucji upowszechniania kultury w Polsce, w: Instytucje upowszechniania kultury w XXI wieku. Przeżytek czy nowa jakość?, pod red.: J. Sójki, P. Wieliszewskiego i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 11-76. Kokorzycki Sławomir ks., Parafia jako „instytucja kultury”, w: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 161-166. Kopczyńska Małgorzata, Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993. Landsberg Piotr, Samorząd i kultura – aspiracje i rzeczywistość (na przykładzie Turek), w.: Instytucje kultury w czasach kryzysu, pod red. J. Sójki, P. Kieliszewskiego, P. Landsberga i M. Poprawskiego, Poznań 2009, s. 155-161. Lewandowski Piotr, Mućk Jakub, Skrok Łukasz, Znaczenie gospodarcze sektora kultury. Wstęp do analizy problemu. Raport z badań. Warszawa 2010 (wersja on-line: http://platformakultury.pl/files/2011-01-04/znaczenie_gospodarcze_ sektora_kultury.pdf). Limbos Edward, Animation des groupes de culture et de loisiris. Connaisance du problème er applications pratiques, Paris 1977. Nikitorowicz Jerzy, Problemy kształtowania tożsamości na pograniczu wschodnim, w: Tożsamość narodowa młodzieży na pograniczach, pod red. Z. Jasińskiego, A. Kozłowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1997, s. 189-198. Nikitorowicz Jerzy, Spotkanie i dialog kultur – wymiar edukacji międzykulturowej, w: O potrzebie dialogu kultur i ludzi, pod red. T. Pilch, Wyd. Żak, Warszawa 2000, s. 85-104. Nowiński Jacek, Instytucje kultury na wsi i w małych miastach, w: Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, pod. red. I. Bukraby-Rylskiej, W. J. Burszty, Warszawa 2011, s. 103-140. Sadura Przemysław, Wielokulturowa przeszłość Polski i Podlasia,a polityka historyczna III RP, w: Diagnoza postaw młodzieży województwa podlaskiego wobec odmienności kulturowej, pod red. A. Jasińskiej-Kania i K. M. Staszyńskiej, Białystok 2009, s. 27-41 (wersja on-line: http://dialog2008.pl/pliki/578.pdf). Skrzypczak Bogdan, Jordan Paweł, Animacja społeczna jako metoda działania Centrów Aktywności Lokalnej, w: Ośrodek kultury i aktywności lokalnej – w poszukiwaniu modelu instytucji społecznościowej, pod red.: S. Mołdy, B. Skrzypczaka, Warszawa 2003, s. 156-173. Skrzypczak Bogdan, Centrum Aktywności Lokalnej – program aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych, w: Ośrodek kultury i aktywności lokalnej – w poszukiwaniu modelu instytucji społecznościowej, pod red.: S. Mołdy, B. Skrzypczaka, Warszawa 2003, s. 43-64. Skrzypczak Bogdan, Dokąd zmierza dom kultury, w: Ośrodek kultury i aktywności lokalnej – w poszukiwaniu modelu instytucji społecznościowej, pod red.: S. Mołdy, B. Skrzypczaka, Warszawa 2003, s. 66-76.

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich

133

Skrzypczak Bogdan, Dom kultury, jako ośrodek integracji i rozwoju społecznego, czyli model CAL w instytucji kultury, w: Ośrodek kultury i aktywności lokalnej – w poszukiwaniu modelu instytucji społecznościowej, pod red.: S. Mołdy, B. Skrzypczaka, Warszawa 2003, s. 112-154. Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, pod. red. I. Bukraby-Rylskiej, W. J. Burszty, Warszawa 2011. Strzemińska Agnieszka, Maria Wiśnicka, Młodzież na wsi. Raport z badania. Wersja on line: http://www.rownacszanse.pl/books/18702_mlodziez_na_wsi_ raport.pdf Szlendak Tomasz, Nic? Aktywność kulturalna i czas wolny, we wsi i w małych miastach, w: Stan i zróżnicowanie kultury wsi i małych miast w Polsce. Kanon i rozproszenie, pod. red. I. Bukraby-Rylskiej, W. J. Burszty, Warszawa 2011, s. 53-101. Tarkowski Alek, Bendyk Edwin, Scenariusze przyszłości bibliotek, Warszawa 2011, (wersja on-line: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/ SCENARIU SZE_PRZYSZLOSCI_BIBLIOTEK_www.pdf.). Wolff Katarzyna, Książka w społecznej przestrzeni polskiej wsi, Warszawa 2008.

Strony internetowe

http://www.kongreskultury.pl/ http://www.mielnik.com.pl http://www.goksir.mielnik.com.pl http://www.biblioteka.mielnik.com.pl/ http://zswm.neostrada.pl/ http://www.puszczamielnicka.ovh.org http://fundacjaengram.pl http://www.stat.gov.pl http://www.nck.pl

134

Rola instytucji kultury w społecznościach wiejskich