KLUB KURIERA // Jan Karski

3

KLUB KURIERA — SZYMON PAWLAK

KLU B KU RIERA

SZYMON PAWLAK

Klub Kuriera powstał z inicjatywy pracowników Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi w lutym 2013 r. W założeniu miał stać się miejscem grupującym młodych ludzi zainteresowanych poznawaniem historii w sposób bezpośredni u jej źródeł. Inspiracją pomysłu była przypadająca w 2014 r. setna rocznica urodzin Jana Kozielewskiego, bardziej znanego jako Jan Karski.

Ta niezwykła postać, której dorobek i misja były próbą ratowania moralności świata w obliczu zła i tragedii II wojny światowej, jest naszym zdaniem idealnym bohaterem dla młodych, ambitnych i poszukujących Polaków. Z pięciuset uczniów pięciu łódzkich liceów, którzy przeszli zajęcia o Janie Karskim, osiemdziesiąt osób zgłosiło się do udziału w projekcie.

Młodzież z Klubu Kuriera odbyła podróże szlakiem misji Jana Karskiego do Izbicy Lubelskiej i Bełżca, przeszła szlak kurierów beskidzkich, odwiedziła muzeum Armii Krajowej w Krakowie i odbyła spacer po terenie getta warszawskiego. Młodzi „KURIERZY” przeprowadzili wywiady ze świadkami historii: Ocalałymi z Litzmannstadt Getto, swoimi bliskimi i sąsiadami. Brali udział i sami prowadzili grę miejską „Mission Karski. Jan Karaski”.

Kolejnym etapem rozwoju Klubu będzie nawiązanie kontaktów z młodzieżą polonijną z krajów leżących na szlaku misji Jana Karskiego. Wszystko to z chęci poznawania historii i przeżycia przygody. Celem jest zdobycie wiedzy i doświadczenia, aby zarazić swoich rówieśników pasją i przekazać im wiedzę o patronie Klubu Janie Karskim. Członkowie Klubu zobowiązali się nieść ze sobą przekaz bazujący na prawdzie, tolerancji i wiedzy.

Chcą być współczesnymi emisariuszami rozwijającymi i kontynuującymi dziedzictwo wyjątkowego człowieka – legendarnego emisariusza Jana Karskiego z Łodzi.

4

JAN KARSKI BIOGRAFIA

NAZY— WAŁ SIĘ KARSKI. JAN KARSKI ANNA WYRWAŁ

1 9 1 4

Jan Kozielewski, w przyszłości legendarny emisariusz Jan Karski, urodził się 24 kwietnia 1914 r. w Łodzi. Mieszkał przy ulicy Kilińskiego 71 wraz z rodzeństwem i rodzicami. Ojciec, Stefan Ignacy, prowadził zakład rymarsko-kaletniczy. Matka, Walentyna z domu Burawska, była głęboko religijną katoliczką i miłośniczką marszałka Józefa Piłsudskiego. Jan Karski powtarzał, że to ona zaszczepiła w nim wartości takie jak patriotyzm i tolerancja dla innych wyznań i kultur. Po śmierci ojca największym autorytetem w życiu Karskiego stał się najstarszy brat Marian – były legionista i komendant stołecznej policji. Po ukończeniu gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi (dziś mieści się tam III LO im. Tadeusza Kościuszki), Jan Kozielewski rozpoczął studia z zakresu prawa i dyplomacji na Uniwersytecie Lwowskim. W 1935 r. ukończył studia i poszedł na roczny kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim.

1 9 3 9

Uzyskał tytuł podchorążego rezerwy. Niedługo później został przyjęty do pracy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i odbył staż w konsulacie polskim w Anglii. 1 stycznia 1939 r. został pełnoprawnym pracownikiem MSZ na stanowisku referendarza i sekretarza wydziału polityki emigracyjnej. 23 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany, co potraktował z pełnym przejęciem i wiarą w rychłe zwycięstwo Polski i jej sojuszników. Wszystko zmieniło się, gdy 1 września 1939 r. Niemcy zbombardowali obóz jego dywizjonu. Parę godzin później musiał się wycofywać na wschód. 17 września dotarł do Tarnopola, gdzie spotkał oddziały radzieckie i trafił do obozu jenieckiego. Jan Kozielewski, udając zwykłego żołnierza, zgłosił się do wymiany jeńców ze stroną niemiecką. Jak się później okazało, ocaliło go to najprawdopodobniej od śmierci w lasach katyńskich. Po wymianie jeńców między Wehrmachtem a Armią Czerwoną trawił do niewoli niemieckiej. Udało mu się uciec z jadącego pociągu i dostać do Warszawy, gdzie spotkał się z bratem Marianem. To on zaproponował, aby Jan podjął działalność w strukturach rodzącego się Polskiego Państwa Podziemnego, jako

1 9 4 0

emisariusz polityczny. W październiku 1939 r. Jan Karski rozpoczął pracę w konspiracji.

W styczniu 1940 r. został wysłany do Angers we Francji z misją przekazania materiałów i złożenia raportu przed premierem gen. Władysławem Sikorskim. Emigracyjni politycy szybko dostrzegli talenty młodego emisariusza. Po powrocie z Angers Karski odbył kilka spotkań z najważniejszymi ludźmi w Polskim Państwie Podziemnym. Na początku czerwca 1940 r. był gotowy, by wracać do Francji.

Rodzina Kozielewskich, od lewej: Aurelia z domu Pilecka, Marian, Stefan Ignacy, Laura, Józef, Walentyna z domu Burawska (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

5

6

JAN KARSKI BIOGRAFIA

Zreferowanie procesu budowy Polskiego Państwa Podziemnego wydało mu się najważniejszą misją życia. Podczas noclegu we wsi nieopodal Koszyc został zdradzony i aresztowany. Przesłuchania i tortury gestapo trwały 2-3 dni. Zbliżając się do kresu wytrzymałości, podjął próbę samobójczą, podcinając sobie żyły. Odratowany w szpitalu w Nowym Sączu, został z niego odbity po brawurowej akcji żołnierzy ZWZ. Po ucieczce Jan Karski ponownie zaangażował się w konspirację. Po 7 miesiącach w ukryciu przeniósł 1 9 4 1 \ 1 9 4 2

się do Krakowa, gdzie sporządzał raporty z odsłuchu zagranicznych stacji radiowych.

W październiku 1941 r. przeniesiono go do Biura Informacji i Propagandy AK. W 1942 r.

Cyryl Ratajski (Delegat Rządu Emigracyjnego na Kraj) wezwał Karskiego, aby zlecić mu kolejną misję, tym razem czekała go droga do Londynu. Podczas przygotowań Kozielewski dwukrotnie odwiedzał warszawskie getto. Stał się bezpośrednim obserwatorem Zagłady. Spotkał się również z przedstawicielami żydowskich partii politycznych Leonem Feinerem i Menachemem Kirszenbaumem, którzy przekazali mu przesłanie do aliantów i całego świata, w sprawie ratowania Żydów przed Zagładą. Aby lepiej zrozumieć sytuację Żydów, dwukrotnie przeszedł z żydowskim przewodnikami do getta warszawskiego i przekradł się do obozu tranzytowego w Izbicy Lubelskiej. Emisariusz wyruszył w swoją najważniejszą misję między 12 a 19 września 1942 r., a już 15 listopada był w bazie Królewskich Sił Powietrznych pod Londynem. Mimo sukcesu misji, oczekiwana mobilizacja aliantów wobec sprawy żydowskiej nie nastąpiła. Jan Karski miał szansę poinformowania osobiście najważniejszych ludzi o tragedii, która rozgrywała się na ziemiach polskich.

Należeli do nich, poza członkami Rządu RP na emigracji, między innymi: minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden i szef brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych lord Selborne. Swoją misję Jan Karski kontynuował w Stanach Zjednoczonych, jednak po raz kolejny spotkał się z reakcją odmienną od swoich oczekiwań. 28 lipca 1943 r. odbył rozmowę z prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem. Odzew strony

1 9 4 4

amerykańskiej na raport Karskiego był znikomy. W styczniu 1944 r. podjęto decyzję o ponownym wysłaniu emisariusza z Anglii do USA, gdzie w listopadzie 1944 r. została wydana jego książka Tajne Państwo. Stała się ona natychmiast bestsellerem na rynku amerykańskim. Karski był zapraszany na wykłady przez wpływowe gremia i uczelnie w Stanach Zjednoczonych. Starał się zainteresować świat sprawą polską. Po zakończeniu wojny powrót do kraju, który znalazł się w strefie wpływów radzieckich, wiązał się dla Jana Karskiego z ogromnym ryzykiem komunistycznego więzienia, tortur i śmierci.

Swoją przyszłość związał ze Stanami Zjednoczonymi i działalnością naukową. Wtedy

1 9 5 2

to przyjął na stałe wojenny pseudonim Jan Karski za swoje nazwisko. W 1952 r. obronił doktorat na Georgetown University i został na tej uczelni niemal do końca swojego życia, wielokrotnie nazywając ją swoim domem.

Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

1 2 3 4 5 6 7 8

Litwa

Warszawa Izbica Lubelska Nowy Sącz Kraków Zakopane Koszyce Budapeszt Tarnopol

9

III Rzesza

ŁÓDZ JANA KAR— SKIEGO

Kraj Warty III Rzesza 1

2 3

Generalna Gubernia

SEBASTIAN NASALSKI

k t Protektorat h i Moraw Czech

4

ZSRR 3

8

5

Jan Karski był łodzianinem z urodzenia. W mieście nad Łódką ukształtowano jego nieprzeciętną wolę, odwagę i determinację. Tu nauczył się współżyć z osobami innej nacji i religii.

6

Z tego miasta wyruszał w świat z nadzieją tworzenia lepszej przyszłości. Wciągnięty w wir wielkiej historii, ryzykował swe życie, by ratować Żydów skazanych na śmierć w gettach

Królestwo W gier

i obozach zagłady. Rodzice Jana, Walentyna z Burawskich i Stefan Ignacy Kozielewscy, mieli sześcioro dzieci, kiedy wiosną 1914 r. urodził się im kolejny syn. Nadali mu dwa imiona

7

Jan Romuald. W księgach parafialnych kościoła Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi Rumunia

jego przyjście na świat zapisano pod datą 24 kwietnia. Kiedy miał niespełna sześć lat, Jan stracił ojca. Stąd też na jego wychowanie największy wpływ miała ukochana matka.

Działalność Jana Karskiego na terenie okupowanej Polski w latach 1939 – 1942

W rodzinie Kozielewskich panował swoisty duch patriotyzmu odwołujący się do chlubnych

1 misja Jana Karskiego – luty 1940 r. – Warszawa, Kraków, Zakopane, Koszyce, Budapeszt, Angers.

tradycji walk niepodległościowych dziadka Andrzeja Kozielewskiego, powstańca

2 misja Jana Karskiego – kwiecień 1940 r. – Angers, Budapeszt, Koszyce, Warszawa.

z 1863 r. Żywa była również pamięć pradziadków ze strony matki, wiernych żołnierzy

3 misja Jana Karskiego – czerwiec 1940 r. – Warszawa, Nowy Sącz, Koszyce, niewola, powrót do Nowego Sącza, odbicie ze szpitala.

cesarza Napoleona. W sposób szczególny odnoszono się do marszałka Józefa Piłsud-

Wyprawa Jana Karskiego do getta warszawskiego i obozu w Izbicy Lubelskiej – wrzesień 1942 r.

skiego. Miłość do tego ostatniego wpajała matka. W tym działaniu wspierał ją najstarszy

4 misja Jana Karskiego – październik/listopad 1942 r. – Warszawa, Berlin, Paryż, Gibraltar, Londyn.

syn Marian, żołnierz Legionów Polskich i działacz Polskiej Organizacji Wojskowej. Swoją

Droga Jana Karskiego w kampanii wrześniowej 1939 r.

edukację przyszły emisariusz rozpoczął w 1920 r. od Szkoły Powszechnej nr 4 mieszczącej się przy ul. Targowej 14. Zachęcany przez matkę i jezuickich katechetów wstąpił wówczas

1 9 7 8

1 9 8 1

1 9 9 5

2 0 0 0

W 1978 r. Karski zdecydował się opowiedzieć o tym, co widział w czasie wojny.

do Sodalicji Mariańskiej (stowarzyszenia, którego celem było oddawanie szczególnej

W wywiadzie udzielonym do dokumentu Claude’a Lanzmanna Shoah opowiadał

czci Matce Bożej). W drugiej połowie lat dwudziestych XX w. rozpoczął naukę w Miejskim

o Zagładzie i swojej „wizycie” w getcie warszawskim. Wywiad okazał się początkiem

Gimnazjum Męskim im. Józefa Piłsudskiego. Jak sam wspominał, miał dobre stopnie

kolejnej misji emisariusza. W 1981 r. na Konferencji Oswobodzicieli wygłosił wykład

z historii i literatury, gorsze z matematyki i nauk przyrodniczych. Uwielbiał dwie postacie

o misji z 1942 r. Był to moment przełomowy dla mówienia o Holocauście. Przemówienie

historyczne: marszałka Józefa Piłsudskiego i genialnego ministra spraw zagranicznych

profesora Karskiego włączono do protokołu Izby Reprezentantów Stanów Zjedno-

Francji doby Rewolucji Karola Talleyranda.

czonych. 7 czerwca 1982 r. został Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata, a w kolejnych

W życiu Jana Karskiego był jeszcze jeden ważny moment, kiedy to łódzki rodowód

latach był honorowany między innymi nagrodą „Courage to Care” i nagrodą im. Piusa XI.

zaważył na dalszych jego losach. Oto w trakcie kampanii wrześniowej 1939 r. por.

W 1994 r. został honorowym obywatelem Izraela, a w 1995 r. dostał najwyższe odznacze-

Kozielewski (oficer 5. Dywizjonu Artylerii Konnej, wchodzącego w skład Krakowskiej

nie Polski Order Orła Białego z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. W 2010 r. Jan Karski

Brygady Kawalerii) dostał się do niewoli sowieckiej. W grupie kilku tysięcy żołnierzy

został pośmiertnie uhonorowany najwyższym odznaczeniem państwowym Stanów

Wojska Polskiego i funkcjonariuszy Policji Państwowej przebywał w obozie jenieckim

Zjednoczonych Medalem Wolności. Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie,

na Ukrainie. Kiedy w październiku 1939 r. władze radzieckie rozpoczęły akcję wymiany

gdzie został pochowany na cmentarzu Mont Olive obok swojej żony Poli Nireńskiej.

jeńców pochodzących z ziem wcielonych do III Rzeszy, w grupie przekazywanej Niem-

10

ŁÓDŹ JANA KARSKIEGO

WARSZAWA GDAŃSK JSKA WO

GO SKIE POL

KARSKIEGO

DWORZEC PKS PÓŁNOCNY

8

WA OGRODO

6 PARK OCALAŁYCH / ŁAWECZKA KARSKIEGO

A PÓŁNOCN

5 PLAC I WOLNOŚC

PALKI

NIA ZACHOD WSK PIOTRKO

WICZA NARUTO

A

Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

1

KI KOŚCIUSZ

Łódź, początek XX wieku (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

com znalazł się Jan Kozielewski. Fakt urodzenia w Łodzi, która wówczas znajdowała się

NOWE CENTRUM ŁODZI /ŁÓDŹ FABRYCZNA

TUWIMA

2

w granicach III Rzeszy, uratował mu najprawdopodobniej życie. Udało mu się wydostać

7

z rąk sowieckich. Niedługo potem działał już w podziemiu i uczestniczył w misjach kurier-

3

4

skich. Natomiast jego towarzysze z obozu jenieckiego wywiezieni zostali do Ostaszkowa i Kozielska i wiosną 1940 r. wymordowani przez NKWD. IEGO PIŁSUDSK

Kiedy w 1984 r. Jan Karski przeszedł na emeryturę, rozpoczął się dla niego okres specjalnych wykładów, nagród i odznaczeń. Do Łodzi wrócił dopiero w 1996 r. Wtedy to

KIERUNEK DWORZEC ŁÓDŹ WIDZEW

ICZA MICKIEW

otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Powrót ten był dla niego

KIERUNEK DWORZEC ŁÓDŹ KALISKA

podróżą sentymentalną, jak o niej mówił w filmach nakręconych wtedy przez red. Michała Fajbusiewicz i Waldemara Piaseckiego. Do miasta dzieciństwa Karski przybył ponownie w 1998 r. i uczestniczył w obchodach 575 rocznicy nadania praw miejskich Łodzi.

KATOWICE

Ważnym elementem tej wizyty była deklaracja podarowania miastu osobistych pamiątek.

9

W 1999 r. Jan Karski ponownie odwiedził Polskę, promując polskojęzyczne wydanie swojego bestselleru pt. Tajne Państwo między innymi w Łodzi.

Miejsca w Łodzi związane z Janem Karskim

16 maja 2000 r. profesor Karski otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Łodzi.

1

ul. Kilińskiego 71

adres nieistniejącej już kamienicy, w której mieszkała rodzina Kozielewskich.

Dziękując za to wyróżnienie, mówił: „…Tak naprawdę, ja mentalnie stąd nie wyjechałem.

2

ul. Sienkiewicza 38

kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi.

(…) Łapię się często na tym, że bez tej Łodzi też mi jakoś w Waszyngtonie nieswojo…”. Była

3

ul. Targowa 14

dawny budynek Szkoły Powszechnej nr 4.

4

ul. Sienkiewicza 46

dawne Miejskie Gimnazjum Męskie im. Józefa Piłsudskiego.

5

ul. Ogrodowa 15

Gabinet Profesora Jana Karskiego w Muzeum Miasta Łodzi.

6

ul. Wojska Polskiego 83

kopiec i ławeczka Jana Karskiego, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana.

7

ul. Piotrkowska 104

portret Jana Karskiego, Honorowego Obywatela Miasta Łodzi

8

ul. Jana Karskiego 5

9

ul. ks. Skorupki

to jego ostatnia wizyta w Polsce, dwa miesiące później, 13 lipca zmarł w waszyngtońskim szpitalu. Duża część najcenniejszych pamiątek trafiła wolą profesora do jego gabinetu otworzonego w czasie wizyty w 1999 r. w Muzeum Miasta Łodzi. Możemy w nim oglądać jego medale, dyplomy i osobiste pamiątki.

Archikatedra Łódzka - tablica pamiątkowa poświęcona Janowi Karskiemu

RADOM

12

KURIERZY I EMISARIUSZE

13

Przegrana Polski w kampanii wrześniowej 1939 r. nie zakończyła jej państwowości i tym samym walki z okupantami. Ciągłość państwa polskiego zapewniał legalnie powołany na mocy konstytucji kwietniowej Rząd RP na emigracji z premierem generałem Władysławem Sikorskim na czele. Niezależnie od tego od początku okupacji, a nawet jeszcze w trakcie września 1939 r. zaczęły się inicjatywy przeniesienia walki zbrojnej

KURIE— RZY I EMISA— RIU— SZE

i oporu do podziemia. W nocy z 26 na 27 września 1939 r. powstała w oblężonej Warszawie Służba Zwycięstwu Polski, konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę przeciw okupantom. 13 listopada tego roku została ona przekształcona w Związek Walki Zbrojnej, który na mocy rozkazu gen. Sikorskiego stał się w 1942 r. Armią Krajową. Jednocześnie zaczęły kształtować się władze cywilne w kraju. Jedne jak i drugie uznawały zwierzchnictwo Polskiego Rządu na uchodźctwie. W celu właściwej współpracy konieczna była koordynacja zadań i kontakt między krajem a Zachodem. Ten kontakt musieli zapewnić ludzie, wysportowani, znający języki, twardzi i odważni. W ten sposób powołano do służby emisariuszy. Zapewniali oni komunikację. Narażając własne życie, przenosili meldunki i raporty najpierw do i z Angers, gdzie do zajęcia w czerwcu 1940 r. Francji przez III Rzeszę mieściła się siedziba polskich władz na uchodźstwie, a następnie do i z Londynu. Jan Karski został wysłany w swoją pierwszą misję już w styczniu 1940 r.

Dotarł zimą do Zakopanego i po krótkim treningu narciarskim wyszedł na trasę z kurierem i przewodnikiem tatrzańskim. Po trzech dniach marszu i jazdy przez dzikie góry dotarł do Koszyc i dalej do placówki polskiej w Budapeszcie. Stamtąd koleją przez północne Włochy do Francji i Angers. Służba ta wymagała od Karskiego i innych emisariuszy doskonałej pamięci i wielkiej odporności psychicznej. W ramach swojej misji emisariusze odbywali spotkania z najważniejszymi osobami w kraju i na emigracji. Byli wtajemniczani w treść przenoszonych raportów i meldunków. Bez ich misji stworzenie najlepiej funkcjonującego państwa podziemnego w okupowanej Europie byłoby niemożliwe. Obok emisariuszy koniecznie trzeba pamiętać o kurierach tatrzańskich. Przenoszących materiały, pieniądze i przeprowadzających emisariuszy do i z placówki polskiej w Budapeszcie. Dzięki nim emisariusze mogli przechodzić niebezpieczną tatrzańską granicę. Ludzie tacy jak Józef Krzeptowski i Stanisław Marusarz stali się legendą gór.

Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

14

KURIERZY I EMISARIUSZE

15

KURIERZY I EMISARIUSZE

J A N N O W A K — J E Z I O — R A Ń S K I

J E R Z Y

Jeden z najsłynniejszych emisariuszy Rządu Polskiego. W czasie wojny nosił pseudonimy:

L E R —

Janek, Jan Nowak, Jan Zych. Legendarny „kurier z Warszawy” urodził się w 1914 r. Na chrzcie otrzymał imiona Zdzisław i Antoni. Przed wojną był asystentem w katedrze ekonomii Uniwersytetu w Poznaniu i ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina

S K I

Kątskiego. Walcząc w kampanii wrześniowej, został wzięty do niewoli niemieckiej na

W czasie wojny nosił pseudonim Jur. Urodził się w 1917 r. we Lwowie. Przed wybuchem

Wołyniu. Po ucieczce aktywnie włączył się w działalność konspiracyjną jako żołnierz

wojny studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie poznał i zaprzy-

ZWZ, a potem Armii Krajowej. Wsławił się jako współtwórca słynnej Akcji „N”, w czasie

jaźnił się z Janem Kozielewskim. W kampanii wrześniowej walczył w oddziale artylerii

której dezinformowano i rozpowszechniano materiały antyhitlerowskie w oddziałach

przeciwlotniczej i dostał się do niewoli radzieckiej. Podobnie jak Jan Karski i Jan Nowak

Wehrmachtu. Aktywnie działał w Biurze Informacji i Propagandy. Swoją pierwszą misję

Jeziorański, zbiegł z niewoli i wrócił do Lwowa. Uciekając przed prześladowaniami

kurierską odbył w 1943 r., przewożąc materiały do placówki polskiej w Sztokholmie.

radzieckimi, Lerski przekradł się w grudniu 1939 r. przez granicę z Węgrami i dostał

Sukces tej akcji doprowadził do powierzenia Jeziorańskiemu misji dotarcia do Rządu

się to formowanego Wojska Polskiego we Francji. Emisariuszem Komendy Głównej

RP w Londynie. Pod pseudonimem „Jan Nowak”, który towarzyszył mu do końca życia,

Armii Krajowej został w Wielkiej Brytanii w grudniu 1941 r. Jerzy Lerski był szczególnie

wyruszył do Anglii w 1943 r. Misja ponownie zakończyła się powodzeniem. W Londynie

uwrażliwiony na los Żydów jeszcze od czasów studenckich, kiedy sprzeciwiał się „gettu

odbył rozmowy z czołowymi przywódcami polskimi i alianckimi. Wśród jego rozmówców

ławkowemu”. Zagłada Żydów zajmowała istotne miejsce w jego raportach przewożo-

był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Po odbyciu szkolenia dla „cichociemnych”

nych na zachód. Po wojnie był aktywnym działaczem Polonii. Zmarł w San Francisco

wyruszył z kolejną misją do Polski. Wyleciał z bazy lotniczej w północnych Włoszech

w 1992 r.

25 lipca 1944 r. Do Warszawy dotarł w przeddzień wybuchu Powstania Warszawskiego.

Na dzień przed upadkiem powstania, dowódca Armii Krajowej Tadeusz Bór-Komorowski wysłał Jana Nowaka w ostatnią misję do Londynu. Jego legenda rosła również po wojnie.

Pozostając na emigracji stał się twórcą i kierownikiem rozgłośni Radia Wolna Europa.

W kraju był autorytetem dla opozycji. Jan Nowak-Jeziorański zmarł w Warszawie w 2005 r.

J Ó Z E F

S T A — N I S Ł A W

M A R U — S A R Z

Jeden z najsłynniejszych polskich skoczków narciarskich, biegaczy i kombinatorów alpejskich. Urodził się w 1913 r. w Zakopanem. Jako wielokrotny mistrz Polski startował na olimpiadach zimowych i zdobył w Lahti srebrny medal na mistrzostwach świata w skokach narciarskich. W czasie wojny jako żołnierz Armii Krajowej został kurierem tatrzańskim. Wielokrotnie pokonywał trasę między Zakopanem a Budapesztem.

Dwukrotnie łapany przez władze okupacyjne ratował się brawurowymi ucieczkami, między innymi z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie. Po ucieczce, mimo tortur w więzieniu dotarł pieszo do Zakopanego i przedostał się na Węgry. Po wojnie wrócił i zamieszkał w Zakopanem, gdzie zmarł w 1993 r.

T O W S K I

K R Z E P — „ U J E K”

Nazywany jest królem tatrzańskich kurierów. W latach 1939 – 1942 ponad 50 razy pokonywał trasę na szlaku między Zakopanem a placówką polską w Budapeszcie. Przenosił meldunki, złoto, pieniądze i rozkazy. Bywał często przewodnikiem emisariuszy Rządu RP i komendy AK. Legendy o jego przejściach przez Tatry w środku zimy do dziś opowiadane są na Podhalu. Po wojnie za swoją walkę w Armii Krajowej i działalność dla Polskiego Państwa Podziemnego był prześladowany i na trzy lata zesłany na Syberię. Był słynnym narciarzem, reprezentantem Polski i ratownikiem TOPR. Zmarł w Zakopanem w 1971 r.

16

OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻYDOWSKIEJ

OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻYDOWSKIEJ

II wojna światowa była największym i najbardziej brutalnym kon-

kolejne getta, deportując ludzi do obozów zagłady. Pierwszym

fliktem zbrojnym w historii świata. Na jej charakter wpływ miały

z nich był obóz w Kulmhof – Chełmnie nad Nerem. Powstał on

nie tylko nowe zdobycze techniki i nauki, ale przede wszystkim

w Kraju Warty, bezpośrednio włączonym do Niemiec. W obozach

ideologia, która pchnęła świat do wojny. Totalitaryzm w wersji

tych, w specjalnie do tego przygotowanych komorach, rozpoczęto

niemieckiej budowany był na poszukiwaniu winnych klęski Niemiec

mordowanie ludzi tlenkiem węgla i gazem „Cyklon B”. W ramach

w pierwszych 30 latach XX wieku. Odpowiedzią na tę potrzebę

„operacji Reinhardt” utworzono obozy zagłady w Bełżcu, Sobi-

był rasizm i skrajny antysemityzm, który zaproponował Niemcom

borze, Treblince, Majdanku i Oświęcimiu–Brzezince (Auschwitz

Adolf Hitler. Od momentu dojścia Hitlera do władzy w 1933 r. zaczęły

II Birkenau). W obozach tych zaczęto mordować i palić miliony

się prześladowania ludności pochodzenia żydowskiego na terenie

Żydów. Eksterminacja obejmowała wszystkie grupy: starców,

Niemiec. Początkowo ograniczały się one do ataków werbalnych

dzieci, niemowlęta, kobiety i mężczyzn. W jej wyniku do końca wojny

i wywierania presji na Żydów do emigracji z kraju. Z czasem zaczęły

zabito między 5 a 6 milionów Żydów, doszczętnie likwidując stare

przybierać formę prawną, czego uwieńczeniem było wydanie

społeczności współtworzące przez wieki kulturę i tożsamość Europy.

w 1935 r. haniebnych Ustaw Norymberskich. Na ich mocy niemieckich

Raport Jana Karskiego, napisany po rozmowie z przedstawiciela-

Żydów pozbawiano obywatelstwa, ochrony prawnej i własności.

mi Żydów, wizycie w getcie warszawskim i obozie tranzytowym

W nocy z 9/10 listopada 1938 r. doszło w całych Niemczech do

w Izbicy Lubelskiej, był jednym z pierwszych szczegółowych doniesień

pogromów i niszczenia żydowskich sklepów. Wydarzenia te znane

o Holocauście, który doszedł do najwyższych przywódców koalicji

są pod nazwą „Nocy Kryształowej”. To wszystko powinno skłonić

alianckiej już w 1942 r. Jak mówił sam emisariusz, reakcja zachod-

świat do poważnego traktowania gróźb o wytępieniu narodu ży-

niego świat była znikoma. Plan ratowania Żydów nie mieścił się

dowskiego, rzucanych w propagandzie nazistowskiej. Wybuch,

w głównych założeniach strategicznych aliantów. Na pierwszym

II wojny światowej i agresja na Polskę stały się okazją do masowej

miejscu stała dla nich konieczność wygrania wojny. Ratowanie

i brutalnej rozprawy z masami żydowskim mieszkającymi na wscho-

Żydów nie przybliżało jej końca. Wśród społeczeństw – świadków

dzie. Żydzi zostali pozbawieni własności i zmuszeni do skupienia

Zagłady żydowskiej, reakcje były różne. Niemcy wykorzystywali

się w gettach. Oddziały niemieckie wkraczające do Polski i państw

często ukryte przedwojenne antagonizmy do podsycania pogromów

Europy Środkowo-Wschodniej dostały wolną rękę w prześlad-

lub wydawania Żydów. Kary za ich ukrywanie lub pomoc były na

owaniach ludności żydowskiej. W tym celu powołano specjalne

terenie Polski niezwykle ostre. Obejmowały karę śmierci nie tylko

oddziały morderców, tzw. Einsatzgruppen SS, które dokonywały

dla ukrywającego, ale też dla całej rodziny, a czasami wioski bądź

masowych mordów na ziemiach zajętych przez Wehrmacht.

kamienicy. Mimo tego w społeczeństwie polskim znaleźli się bo-

Najbardziej wyrazistym przykładem tej polityki eksterminacji był

haterowie, którzy ratowali Żydów. W ramach Polskiego Państwa

Babi Jar na Ukrainie. W tym miejscu niemieccy oprawcy wymordowali

Podziemnego powstała Rada Pomocy Żydom – ŻEGOTA. Za swoje

w 1941 r. 10 tys. Żydów. Polityka ta umożliwiała nazistom kontrolę

bohaterstwo ratujący Żydów po wojnie otrzymali tytuł i medal

i osłabianie społeczności przed ostatecznym rozwiązaniem.

Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Prestiż tego odznaczenia

Zasady i plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”

nie wiąże się z pieniędzmi czy sławą, ale z podkreśleniem huma-

powstał w trakcie konferencji w Wannsee zwołanej przez sze-

nitaryzmu ludzi niosących pomoc żydowskim współmieszkańcom.

fa terroru nazistowskiego Reinharda Heydricha w styczniu 1942 r.

Do dziś odznaczonych w ten sposób zostało ponad 6 tys. polskich

Dotychczasowe metody eksterminacji Żydów uznano za mało

obywateli i ich rodzin. Wśród nich między innymi Jan Karski i Irena

„wydajne” i zbyt „kosztowne”. Postanowiono stworzyć sieć obozów

Sendlerowa. Mimo tych wysiłków Zagładę Żydów zatrzymał dopiero

zagłady, w których zostanie wymordowana ludność żydowska zgro-

koniec wojny. Holocaust do dziś pozostaje symbolem przemysłowe-

madzona w gettach. Warunki życia w gettach były katastrofalne.

go podejścia do śmierci i braku poszanowania człowieczeństwa.

Choroby głód i śmierć zbierały swoje ponure żniwo, osłabiając ducha oporu. Od końca 1941 r. systematycznie zaczęto likwidować Litzmannstadt Getto (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)

18

JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE W IZBICY LUBELSKIEJ

JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE W IZBICY LUBELSKIEJ

KAMILA WESOŁA

Jesienią 1942 r. zbliżał się termin wyjazdu Jana Karskiego,

coś sprzedać. Jakieś nędzne resztki tego, co im pozos-

kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego,

tało. Niekiedy przedmioty wręcz surrealistyczne. Jakaś

w kolejną misję. Jej celem miało być przewiezienie raportów

kobieta trzymała przed sobą abażur lampy. Chłopiec

i informacji na temat sytuacji politycznej, militarnej

obok niej wyciągał przed siebie karafkę w kształcie ryby

i społecznej w Polsce pod okupacją. Adresatem raportu

i puste blaszane pudełko po paście do butów „Kiwi”. Mijali nas

był Rząd Polski na emigracji. Wyprawa zapowiadała się

ludzie o dzikim spojrzeniu błyszczących od gorączki oczu. Gdzieś

na długą i niebezpieczną. Tym razem Karski musiał dostać

biegli, śpieszyli się. Czegoś gwałtownie szukali. Może – kogoś.

się przez okupowaną Europę do Londynu. Karski widział

W powietrzu wisiało nienaturalne napięcie, chorobliwa aktywność,

się z przedstawicielami stronnictw politycznych, Armii

jakby przedśmiertne pobudzenie. Swoją sztuczną ruchliwością

Krajowej i Delegatem Rządu na Kraj. Zbierał informacje

i zabieganiem chcieli oszukać śmierć? Panował smród.

i wiadomości, które miał zabrać na zachód. Wśród wie-

Ulice były niesprzątane. Rynsztoki wypełnione fekaliami.

lu rozmów doszło również do propozycji spotkania się

I trupy. Nagie trupy... Wyjrzałem przez okno. Środkiem ulicy

z przedstawicielami polskich Żydów. Emisariusz zgodził

szło dwóch młodych Niemców w mundurach. Byli wysocy,

się bez wahania. Wydarzenie to na zawsze zmieniło życie

wysportowani. Jeden z nich trzymał w ręku pistolet. Ulica

Jana Kozielewskiego i do końca związało go z historią

była pusta. Wodził wzrokiem po oknach. Przystanęli. Ten

narodu żydowskiego.

z pistoletem uważnie wpatrywał się teraz w jakiś punkt.

Do spotkania doszło w mieszkaniu w kamienicy przylega-

Uniósł broń i starannie wycelował. Padł strzał. Doleciał

jącej do warszawskiego getta. Rozmówcami Karskiego

nas brzęk szkła i rozpaczliwy okrzyk bólu. Strzelający uniósł

byli Menachem Kirszenbaum, delegat syjonistów, oraz

rękę w geście satysfakcji. Jego kolega zamaszyście pok-

Leon Fajner z Bundu. To, co usłyszał od nich, było wstrząsa-

lepał go po plecach. Następnie ruszyli wolnym krokiem

jące. Obozy zagłady, gazowanie ludzi, getto i warunki

w kierunku bramy wyjściowej getta. Gestykulowali, śmiali

w nim panujące, choroby, głód i powszechna śmierć, to

się, coś do siebie głośno mówili[...]“. Karski dwa razy dostał

wszystko było przerażające. Trudno było w to uwierzyć

się do getta. To, co widział, ciężko było mu opisać. Często

nawet w warunkach wojny. Karskiemu zaproponowano

powtarzał : „To był inny świat”. Każdy mieszkaniec getta

wejście do getta i zobaczenie warunków w nim panujących

praktycznie żył na ulicy. Żydzi, aby dostać cokolwiek, co

na własne oczy. „…Miałem o tym powiadomić świat. Relacja

mogliby zamienić na jedzenie, żebrali lub sprzedawali

miała być czymś więcej niż tylko powtarzaniem słów moich

zupełnie bezużyteczne rzeczy. Wszystko po to, aby żyć.

rozmówców. Zaproponowali, abym udał się do getta…”.

Płacz, głód. Według Jana Karskiego to, co zobaczył,

Kurier wraz z Feinerem weszli do getta tunelem łączącym

było rodzajem piekła. Gdy tylko na ulicach pojawiali się

kamienicę „aryjską” przy Muranowskiej 6 z „żydowską”

niemieccy oficerowie, zapadała cisza. W powietrzu czuć

przy Muranowskiej 7.

było strach. Oficerowie często bez zastanowienia strzelali

„[...] Przede wszystkim odniosłem wrażenie, że cała ludność

do przypadkowych ludzi. Na ulicach codziennie umierały

dzielnicy z jakiegoś powodu znalazła się na ulicy. Idąc

dziesiątki, nawet setki Żydów.

chodnikiem, potykaliśmy się o kobiety, mężczyzn i dzie-

Mając informacje od przedstawicieli Żydów o obozach

ci. Byli ubrani tak nędznie, że nasze ubrania wydały mi

zagłady, Jan Karski zdecydował się jeden z nich zobaczyć.

się jakimiś strojami wieczorowymi. Byli wychudzeni,

Dzięki kontaktom Armii Krajowej stało się to możliwe.

głodni i chorzy. Siedzieli na ziemi, usiłując żebrać lub

Emisariusz miał wejść do obozu zagłady w Bełżcu, jednak

Klub Kuriera na terenie getta warszawskiego, Umschlagplatz

dotarł około 50 km bliżej do obozu tranzytowego w Izbicy

z desek. Na torowisku stał pociąg złożony z około trzydzi-

Lubelskiej. Było to miejsce, w którym tysiące Żydów były

estu wagonów towarowych. Były brudne i zakurzone. [...]

przetrzymywane przed wysłaniem ich do komór gazowych

Tłum pulsował jakimś obłędnym rytmem. Wrzeszczeli,

Bełżca i Sobiboru. Warunki w obozie były tragiczne,

machali rękami, kłócili się i przeklinali. Zapewne wiedzieli,

w tym miejscu nikt już nie oczekiwał niczego dobrego,

że niedługo odjadą w nieznane, a strach, głód i prag-

a Żydzi byli traktowani jak bydło. Emisariusz miał się tam

nienie potęgowały uczucie niepewności i zwierzęce-

dostać przebrany w mundur strażnika ukraińskiej formacji

go zagrożenia. Ludzie ci zostali wcześniej ograbieni

pomocniczej SS. Przez cały czas towarzyszył Karskiemu

z całego skromnego dobytku, jaki im pozwolono zabrać

inny strażnik, który dostarczył mundur i niezbędne doku-

ze sobą w tę podróż. Było to pięć kilogramów bagażu. […]

menty. Operacja została starannie przygotowana. Obóz

Pobyt w obozie nie trwał długo. Zazwyczaj nie dłużej niż cztery

leżał w odległości około dwóch kilometrów od sklepu

dni. Potem pakowano ich w wagony na śmierć. Podczas pobytu

żelaznego, w którym Karski spotkał się ze strażnikiem.

w obozie prawie nie otrzymywali jedzenia. Zdani byli

„[...]Uderzyła nas fala fetoru. Dochodziliśmy. Przed nami

na własne zapasy. Baraki obozowe mogły pomieścić

wyłoniła się brama. Obóz, jak się zorientowałem, obe-

mniej więcej połowę więźniów. Drugie tyle pozostawało

jmował teren około półtora kilometra kwadratowego

na dworze. Powietrze wypełniał odór ludzkich odchodów,

płaskiego terenu. Otoczony był solidnym ogrodzeniem

potu, brudu i zgnilizny […]”.

z drutu kolczastego, rozpiętego kilkoma rzędami pomiędzy

Żydzi „pakowani” byli do wagonów przeznaczonych na

drewnianymi słupami. Ogrodzenie miało ponad dwa i pół

transport koni i wywożeni na pewną śmierć. Sposób,

metra wysokości. Po zewnętrznej stronie przechadzały

w jaki traktowano ludzi, był przerażający! Kurier widząc,

się patrole w odstępach około pięćdziesięciometrowych.

co dzieje się z Żydami w obozie tranzytowym, jeszcze

Po stronie wewnętrznej strażnicy z bronią stali co jakieś

bardziej zapragnął doprowadzić swoją misję do końca

piętnaście metrów.Za drutami stało kilkanaście baraków.

i zainspirować aliantów do specjalnych działań, które

Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniał gęsty, falujący tłum.

powstrzymałyby zagładę.

Więźniowie tłoczyli się, przekrzykiwali. Z kolei strażnicy

Myślę że Misja Jana Karskiego, choć przez niego uznana

starali się utrzymywać ich we względnym porządku. Po

za nieudaną, była próbą ratowania moralności ludzkości

lewej stronie od bramy […] był tor kolejowy, a właściwie

w trakcie piekła wojny, a - co za tym idzie - być może jedną

rodzaj rampy. Prowadził od niej do ogrodzenia chodnik zbity

z najważniejszych w historii XX wieku.

20

JAN KARSKI W USA

JAN KAR— SKI

W USA BARTEK GAWINEK

W połowie czerwca 1943 r. Jan Karski przybył do Stanów

tała wydana dopiero w 1999 r. Po wojnie Karski brał udział

Zjednoczonych, aby przedstawić prezydentowi USA

w tworzeniu archiwum prezydenta Herberta Hoovera,

Franklinowi D. Rooseveltowi oraz wpływowym środo-

dzięki któremu ocalały materiały placówek dyplomaty-

wiskom amerykańskim swój raport. Wydawało się, że

cznych państw będących po wojnie pod radziecką strefą

przyjeżdża tam tylko na krótką misję dyplomatyczną.

wpływów, między innymi polskich. Praca ta niezwykle

Okazało się, że został do swojej śmierci w 2000 r. Na

ważna jest mało doceniana i mało znana.

spotkanie z prezydentem Rooseveltem emisariusz mu-

Następnie podjął studia dyplomatyczne na Georgetown

siał czekać ponad miesiąc, do 28 lipca. Przez ten czas,

University i obronił pracę doktorską w 1952 r. Przez kole-

Karski mieszkał w ambasadzie RP w Waszyngtonie — był

jne 40 lat wykładał tam na Wydziale Służby Zagranicznej

gościem ambasadora Jana Ciechanowskiego. Wtedy też

stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wychował

Karski spotkał się z najważniejszymi amerykańskimi po-

m.in. takich wybitnych amerykańskich polityków jak Bill

litykami i wpływowymi członkami diaspory żydowskiej,

Clinton, późniejszy prezydent USA, czy Stephen Mull,

m.in. Felixem Frankfurterem, sędzią Sądu Najwyższego.

obecny ambasador USA w Polsce. W tym czasie Kar-

Celem spotkań było zwrócenie uwagi na dramatyczną

ski napisał także obszerną monografię zatytułowaną

sytuację narodu żydowskiego w okupowanej Polsce. Nie-

The Great Powers & Poland, 1919-1945.

stety relacje Karskiego przyjmowano z niedowierzaniem.

W 1965 r. ożenił się z Polą Nireńską, wybitną polską

Wreszcie 28 lipca ambasador Polski dostał przy śniadaniu

tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Aż

list informujący, że prezydent Roosevelt chce widzieć jego

do swojego udziału w filmie Shoah tylko nieliczni wiedzieli

i Jana Karskiego u siebie jeszcze tego samego dnia. Kar-

o jego wojennej misji. Sam Jan Karski uważał, że jego misja

ski wytłumaczył Rooseveltowi całą sytuacje związaną

była nieudana, więc nie było się czym chwalić. Dopiero

z eksterminacją Żydów. Mimo braku większego zaintereso-

po premierze Shoah świat odkrył niesamowitą historię

wania ze strony prezydenta, Roosevelt zrobił na młodym

polskiego emisariusza. Jan Karski zmarł w Waszyngtonie

emisariuszu ogromne wrażenie. Miał poczucie, że staje

13 lipca 2000 r. Został pochowany obok swojej żony na

i składa raport przed „panem ludzkości”. Po spotkaniu

waszyngtońskim cmentarzu Mont Olive. Podczas pogrzebu

z prezydentem Karski wrócił do Londynu, aby zdać relację

hołd Karskiemu oddali m.in. prezydent USA Bill Clinton oraz

ze swojej misji. Tam okazało się, że został rozszyfrowany

prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. W kwietniu 2012 r.

przez Niemców, co uniemożliwiło mu zaplanowany już

legendarny emisariusz został pośmiertnie uhonorowany

powrót do kraju. Postanowiono, że Karski wróci do USA

przez Baracka Obamę Medalem Wolności, najwyższym

już jako jawny pracownik ambasady RP. W Stanach miał

cywilnym odznaczeniem w USA przyznawanym tylko raz

napisać książkę, która przybliży sprawę polską obywatelom

do roku za wybitne zasługi dla USA i pokoju światowego.

amerykańskim i poruszy opinię publiczną.

29 maja 2012 r. w Białym Domu w imieniu Jana Karskiego

Książką tą stało się Tajne Państwo (Story of a Secret State).

z rąk Baracka Obamy Medal Wolności odebrał Adam Daniel

Karski opowiadał w niej o Polskim Państwie Podziemnym

Rotfeld, były minister spraw zagranicznych RP.

i swoich akcjach. Książka szybko stała się bestsellerem i została przetłumaczona na wiele języków. W Polsce zosJan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)

22

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

23

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU­—

BU KURIERA 2013 ROK FACEBOOK.COM/KLUBKURIERA 05.2013 8.04.2013 Uroczysta inauguracja funkcjonowania Klubu Kuriera w Sali Lustrzanej Pałacu Poznańskich (Muzeum Miasta Łodzi).

Rozdanie identyfikatorów, zaprzysiężenie statutu. Pomoc w montowaniu i ustawieniu wystawy „Jan Karski – Człowiek wolności”.

04-05.2013 Cykl szkoleń dla członków Klubu Kuriera z umiejętności

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Karskiego do Izbicy Lubelskiej i Bełżca.

przeprowadzania wywiadu ze świadkami historii.

Szkolenia odbywały się co tydzień w soboty w sali im. Marka Edelmana w Muzeum Miasta Łodzi. Zajęcia

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=BlBO6GrySKE

prowadził Igor Rakowski-Kłos. http://www.centrumdialogu.com/pl/

http://www.youtube.com/watch?feature=play-

klub-kuriera/1007-klub-kuriera-na-szkole-

er_embedded&v=dIniFCB38Go

niu-dziennikarskim

Wysyłanie pocztówek Klubu Kuriera – Z każdego wyjazdu Klub Kuriera przesyłał swoim sympatykom, partnerom 02 -03.2013

i sponsorom wiadomość o miejscu, w którym podążał

Początek realizacji projektu „Jan Karski — Klub Kuriera”.

szlakiem Jana Karskiego. Pocztówki trafiły między innymi

Przeprowadzenie przez Centrum Dialogu im. Marka

24.04.2013

do Prezydenta RP, MSZ i MEN, Pani Prezydent Łodzi, polskich

Edelmana serii zajęć przybliżających ideę Klubu Kuriera

99 urodziny Jana Karskiego – Członkowie Klubu Kuriera

ambasad i szkół polonijnych, ale również do Ocalałych

i postać Jana Karskiego. Z blisko 500 uczniów pięciu łódzkich

wyszli z inicjatywą przeprowadzenia serii wydarzeń w prze-

z Holocaustu i Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

liceów: XIII LO im. Marii Piotrowiczowej, XXIV LO im. Marii

strzeni miasta upamiętniających ich patrona. Składały

Poza pozdrowieniami i informacjami Kurierzy wysyłali kartki

Skłodowskiej-Curie, Liceum Uniwersytetu Łódzkiego im.

się na nie: I turniej w piłce nożnej o Puchar Klubu Kuriera,

w sprawach, które ich poruszały, np. do ambasady Turcji

zajęcia o Janie Karskim na przerwach w szkołach członków

w sprawie brutalnego tłumienia manifestacji w Stambule,

Klubu oraz urodziny Jana Karskiego na rynku Manufaktury

do ONZ w sprawie zakończenia konfliktu w Syrii czy do

połączone z częstowaniem łodzian ciastem i informowan-

ambasady Rosji w sprawie dzieci z leningradzkiego dworca.

iem o legendarnym emisariuszu.

W pierwszym etapie projektu rozesłaliśmy blisko 400 kartek.

Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Liceum Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi i III LO im. Tadeusza Kościuszki, którzy przyszli na zajęcia „Nazywał się Karski. Jan Karski”, do działalności w klubie zgłosiło się 90 uczniów.

04.2013 Wyjazd członków Klubu Kuriera do Warszawy. Zwiedzanie wystawy w Żydowskim Instytucie Historycznym. Przejście z przewodnikiem ŻIH Janem Jagielskim obszaru getta warszawskiego.

docs.google.com/gview?url=http://

www.youtube.com/watch?feature=play-

www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-

www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-

pliki.centrumdialogu.com/STATUT.pdf&-

er_embedded&v=EdEbEdgGBqk

a/1017-99-urodziny-jana-karskiego-relacja

a/1038-pocztowki-klubu-kuriera

chrome=true

24

DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

1

Warszawa

2

Koszyce

3

Budapeszt

4

Berlin

04-07.2013

5

Paryż

Wywiady ze świadkami historii – Od początku powsta-

6

Angers

nia projektu jego główną ideą była chęć skontaktowania

7

Giblartar

i umożliwienie rozmowy młodym Kurierom ze świadka-

8

Londyn

ZSRR

8

4 6 5

mi historii. Rolą osób organizujących Klub było również

1

III Rzesza

2

zainspirowanie członków Klubu do rozmów o przeszłości swoich rodzin i otoczenia. Od kwietnia po przejściu szko-

3

lenia młodzież zaczęła przeprowadzać, rejestrować i publikować wywiady ze świadkami historii.

www.centrumdialogu.com/pl /swiadkowie-historii

07.2013

7

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Karskiego.

Misje Jana Karskiego w latach 1940 – 1943

Wyjazd trzydniowy. Dojazd do Nowego Sącza, odnalezienie

1 misja Jana Karskiego 01-02.1940 r.

szpitala, z którego ratowany był w 1940 r. Jan Karski. Dojazd

2 misja Jana Karskiego 04.1940 r.

do Piwnicznej. Marsz szlakiem Kurierów Beskidzkich i Jana

4 misja Jana Karskiego 10/11.1942 r.

Karskiego w paśmie Eliaszówki, nocleg w górach, dojazd do

Misja Jana Karskiego w USA, 1943 r.

Zakopanego, zajęcia o Kurierach Tatrzańskich w Muzeum Tatrzańskim im. Tytusa Chałubińskiego.

www.youtu.be/8hHFAOv6G3M

09.2013 06.2013

Początek II etapu projektu „Jan Karski. Klub Kuriera”. Wyjście

Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Kar-

z ideą Klubu na teren województwa łódzkiego. Przeprow-

skiego do Krakowa, wizyta z przewodnikiem w Muzeum

adzanie zajęć edukacyjnych o Janie Karskim przez członków

Armii Krajowej.

Klubu Kuriera, zachęcanie do tworzenia oddziałów Klubu Kuriera poza Łodzią.

www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=xg-HV9QJkig

08-09.2013 Tworzenie i wydanie broszury edukacyjnej o Janie Karskim.

07-08.2013 Organizacja i prowadzenie gry miejskiej „Mission Karski. Jan Karski” w Parku Ocalałych w Łodzi, dla mieszkańców miasta.

Klub Kuriera na kopcu Karskiego w Parku Ocalałych

26

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

27

Bardzo zależało nam, aby dotrzeć z informacją o Janie

Jana Karskiego, przypadającej 24 kwietnia 2014 r. Dzięki

z prezydentem Markiem Czekalskim, redaktorem Michałem

Karskim do mniejszych miejscowości. W ramach projektu

możliwościom nowej siedziby Centrum Dialogu w Parku

Fajbusiewiczem czy wnukiem Zbigniewa Rysia (żołnierza

odwiedziliśmy między innymi szkoły i internaty w: Pabian-

Ocalałych mogliśmy zacząć zapraszać łodzian na nasze

AK, który odbijał Karskiego) Sebastianem.

icach, Ozorkowie, Białej Rawskiej i Zgierzu. Szczególnie

zajęcia. W ramach współpracy z Muzeum Historii Polski

w małych miejscowościach reakcja na wykłady młodych

wyjeżdżaliśmy na Dni Karskiego do Zduńskiej Woli, Piotrkowa

członków Klubu Kuriera była entuzjastyczna. Dzięki tym

Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego. O Karskim

doświadczeniom młodzi Kurierzy uwierzyli w siebie i zro-

dowiedziały się kolejne tysiące ludzi.

www.centrumdialogu.com/pl/ja-i-karski

zumieli, że są wstanie robić wielkie rzeczy. www.youtube.com www.youtube.com

/watch?v=nirX8zIADp8

/watch?v=sNCwb3hsZuM

10-12.2013 Jednym z najważniejszych celów, dla których powstał Klub Kuriera, było przekazywanie wiadomości o Janie Karskim Doskonałym przykładem innej narracji historycznej jest

przez członków Klubu swoim rówieśnikom. Zadanie młodzież wykonała doskonale. W październiku 2014 r. rozpoczęliśmy

Biografia Bohatera, utwór hip-hopowy o Janie Karskim.

serię wykładów o Janie Karskim. Dzięki swojej intensywnej

Autorem tekstu i wykonawcą jest Oskar Śliwiński. Piosenka

działalności Klub Kuriera dostał ze strony Muzeum Historii

zrobiła już karierę i doskonale przybliża słuchaczom patrona

Polski zaproszenie do współpracy przy organizacji Dni

Klubu. Była puszczana w radiostacjach i telewizji. Oskar

Karskiego w Toruniu. Ola Stankiewicz, Paulina Kołodziej,

i Darek Grzybowski wykonywali utwór między innymi w

Marta Nowak i Ola Kołodziej poprowadziły w bibliotece

Blisko roczna działalność Klubu zaowocowała zaintereso-

takich instytucjach jak Muzeum Powstania Warszawskiego,

Wydziału Prawa Uniwersytetu im. M. Kopernika zajęcia

waniem ze strony mediów i instytucji kultury w mieście

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana czy Fabryka Oskara

dla stu licealistów z Torunia. Dzięki temu doświadczeniu

i kraju. We współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji

Schindlera w Krakowie.

zdobyliśmy przekonanie, że również z tym zadaniem Klub

i Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli pod-

Kuriera może sobie poradzić.

jęliśmy dialog również z edukatorami i nauczycielami. Nasze

www.youtube.com/

W okresie od listopada 2013 r. do kwietnia 2014 r. roku

doświadczenia w budowie i prowadzeniu Klubu Kuriera

watch?v=23LP72NDo3A

członkowie Klubu przeprowadzili zajęcia dla blisko 5000

przedstawialiśmy tym grupom na konferencji w Sulejówku

uczniów i dorosłych z Łodzi i województwa łódzkiego.

i w Warszawie w Muzeum Historii Żydów Polskich. W Łodzi

Większość członków Klubu miała szanse zmierzyć się z tym

wykładami o Klubie Kuriera objęliśmy nauczycieli z całego

trudnym zadaniem. Kurierzy prowadzili zajęcia początkowo

województwa. Z wykładami docieraliśmy również do takich

w swoich szkołach dla uczniów wszystkich klas pierwszych.

01-04.2014

grup jak seniorzy czy głusi, dla których poprowadziliśmy

Z czasem zaczęli być zapraszani do placówek edukacyjnych

Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, oddając hołd naszemu

wykład z tłumaczem migowym. Zadaniem młodzieży

w całym mieście. Na wykładach mieliśmy doskonałą fre-

patronowi, uznał rok 2014 rokiem Jana Karskiego. Teraz

w 2014 r. było pokazanie Jana Karskiego w inny sposób,

kwencję. Członkowie Klubu znaleźli wspólny język ze swoimi

wszystkie oczy skierowały się na jego postać. Początek

wykorzystując do tego swoje talenty i pasje. Dzięki inic-

słuchaczami, a ich odwaga w podejmowaniu trudnego

roku 2014 r. to zintensyfikowanie wszystkich działań Klubu

jatywie młodzieży udało się nam przeprowadzić kilka

wyzwania zjednywała im sympatię i podziw słuchaczy.

Kuriera, prowadzących do uczczenia 100 rocznicy urodzin

wywiadów z serii „Znałem Karskiego” między innymi

28

DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU­B U KURIERA 2013 ROK

panią europoseł Joannę Skrzydlewską. Tego szczególnego dnia Kurierzy pomagali również przy organizacji wizyty Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, przeprowadzali wywiady z gośćmi wydarzeń rocznicowych (np. prof. Marianem Drozdowskim) i uczestniczyli w premierze spektaklu Emisariusz.

- 27 kwietnia był dniem przeznaczonym dla Klubu Kur23-27.04.2014 W tych dniach w Łodzi miasto i jego mieszkańcy obchodzili urodziny jednego z najwybitniejszych swoich obywateli.

Klub Kuriera brał udział we wszystkich wydarzeniach z tym związanych. Część z nich inspirował, a część tworzył.

Przedstawiamy niektóre z nich: - 23 kwietnia o godz. 17 rozpoczęliśmy na rynku Manufaktury

iera. Zorganizowaliśmy tego dnia koncert Oskara Śliwińskiego i Darka Grzybowskiego oraz Oli Malickiej i zespołu Bezmiar. Wszyscy artyści inspirowali swoje występy postacią Jana Karskiego. Obok koncertu przeprowadziliśmy zajęcia „O Karskim inaczej…”. Opowiedzieliśmy łodzianom o działalności Klubu, pokazaliśmy, jak inaczej można opowiadać o historii, wykorzystując do tego komiksy, filmy rysunkowe i muzykę.

happening „Urodziny Jana Karskiego na ul. Karskiego 5”.

Kurierzy zdmuchnęli 100 świeczek na zrobionych przez siebie ciastach i ruszyli w tłum łodzian, opowiadając im o Janie Karskim i zapraszając na urodzinowe wydarzenia.

www.youtube.com/ watch?v=wi7FtdHb-iA

05 -12.2014 Klub Kuriera po raz drugi w swojej historii otrzymał dotację na swoją działalność z programu Muzeum Historii Polski „Patriotyzm Jutra”. Dzięki temu mogliśmy zaplanować nasze zadania na cały 2014 r. Przed nami kolejne wyjazdy szlakiem Jana Karskiego, udział i pomoc w organizacji rajdu członków stowarzyszenia Harley Owners Polska szlakiem - 24 kwietnia rozpoczęliśmy dzień mszą świętą w kościele

Karskiego po Europie, stworzenie citylightów na przystanki

Podwyższenia Krzyża Świętego, w którym ochrzczony był

autobusowe w Łodzi, wydanie kolejnej broszury edukacy-

Jan Karski. Kolejnym punktem dnia było wmurowanie

jnej i zrobienie filmu o Janie Karskim dla osób głuchych.

z inicjatywy Klubu Kuriera tablicy z informacją o absolwencie

Dzięki inicjatywie i pomysłom Kurierów przyszłość Klubu

szkoły Janie Karskim. Tablica została ufundowana przez

jest pełna pomysłów, historii i przygody.

BIO— GRAFIA BOHATERA

DAWID MICHALSKI

WOŁANIE O PO — MOC

DAWID MICHALSKI

Rok 2014 niech cały świat się dowie O bohaterze, co Jan Karski się zowie Który walczył o moralność ludzkości By każdy na świecie mógł się cieszyć z wolności On zawsze dążył do samego końca By naród żydowski mógł oglądać wschody słońca

nie pierwszy nie ostatni raz

Wzór patrioty i katolika Pamięć o takich ludziach zbyt szybko zanika

nie ostatni nie pierwszy

Życie pełne przygód jak z filmów o Bondzie Niech każdy w siedzeniu wygodnie zasiądzie

człowiek

Gdyż chcę, byś się skupił słuchaczu drogi Bo jak o nim usłyszysz, zwiotczeją ci nogi Łódź – tam się jego przygoda zaczyna To tutaj mieszkała jego rodzina

krzyczał głośno zbrodnia – oficerowie, żydzi!

Matka zaszczepiła w nim dwie wartości. By do państwa i religii nie wstydzić się miłości Pierwszego września o 5 rano Dywizjon Karskiego zbombardowano Gdy napotkał oddział wojska radzieckiego Wraz z batalionem trafił do obozu jenieckiego Nasz Bond, udając zwykłego żołnierza - dzięki jeńców wymianie – do Niemiec zmierza Lecz przez to, że nasz Janek był całkiem żwawy Wyskoczył z pociągu i biegł do Warszawy Niedługo potem w roli emisariusza Karski złożyć raport do Angers wyrusza Talenty Janka wnet dostrzegł Rząd Nie skorzystać z jego usług – to byłby błąd Niecały rok później przez Niemców schwytany Bity, gnębiony torturowany

odpowiedział mu dym całopalny… milczenie historii jest inne niż wiatr przemija biegnie dalej na przód nie patrzy

By tajne informacje im wyjawił On okupanta z kwitkiem odprawił

ale też

Wolał życie oddać, niż ojczyznę zdradzić Na to mógł tylko jedno poradzić

rozwiewa wszystko

Żyletkę z buta do żył przystawił Na nasze szczęście się nie wykrwawił Odratowany, odbity z rąk wroga A do końca misji wciąż długa droga

w zapomnienie nieskończona recytacja

Kolejnym zadaniem Kuriera naszego Była obserwacja getta warszawskiego

słowa rzucone na wiatr

To co tam ujrzał – nie do opisania Postanowił podjąć wszelkie starania

słowa rzucone w wir losu

By wyrwać ludzi z tego piekła Lecz przywódców aliantów historia nie urzekła Znikąd pomocy, zero reakcji Odmowa współpracy nie dała satysfakcji Do Stanów wyjechał kolejny raport złożyć Liczył, że da radę zagładzie kres położyć Lecz na niego samego to za duże wyzwanie Mimo to do celu dążył nieprzerwanie Książka Tajne Państwo bestsellerem się stała Wszystko, co przeżył, opisała W Stanach pozostał do końca swych dni Lecz nieudana misja jak się śniła, tak się śni

tylko echo siedząc nad jeziorem wyobraźni łapie dziś na wędkę po tylu latach ścinki prawdy każdy ma tu swą misję

Mimo porażki, dla nas zwycięski Musimy potrafić, wyciągać wnioski z klęski

– co pan gadasz…

Po to właśnie powstał Klub Kuriera By przedstawić wam biografię Bohatera

lecz nie każdy będzie bohaterem

UCZESTNICY

KLUBU KURIERA

Adrian Skrzypczak

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Magda Sobczyk

XXV LO im. Stefana Żeromskiego w Łodzi

Adrianna Krysiak

III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi

Maja Krauze

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Aleksandra Forysiak

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Marta Furman

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Aleksandra Kołodziej

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Marta Nowak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Aleksandra Polit

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Martyna Kosińska

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Aneta Wituła

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Mateusz Frankowski

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Anita Naumiec

pozyskiwanie funduszy na działalność Klubu Kuriera

Mateusz Robaszkiewicz

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Anna Wyrwał

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Michał Adamiak

specjalista PR

Bartek Gawinek

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Michał Kacperczyk

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Bartek Maciaszczyk

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Michał Nowak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Daniel Drozd

ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu

Mikołaj Tarnowski

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Darek Grzybowski

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Monika Tanas

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Daria Wasilewska

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Natalia Florczak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Dawid Michalski

specjalista PR

Natalia Gryzio

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Dominika Sułat

opiekunka grup podczas wyjazdów

Natalia Kaźmierczak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Eliza Sierocińska

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Natalia Święcicka

XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi

Ernest Hejna

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Natalia Żurowska

koordynacja materiałów graficznych

Ewelina Korzeniowska

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Ola Forysiak

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Filip Chrzuszcz

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Ola Maciążak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Iga Lewandowska

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Ola Malicka

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Iza Hajdenrajch

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Ola Stankiewicz

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Jakub Gawroński

IV LO im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi

Ola Suchocka

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Jan Golec

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Oriana Skriwus

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Justyna Tomaszewska

rzecznik Klubu Kuriera

Oskar Śliwiński

XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi

Justyna Tomczyk

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Patrycja Bobowicz

III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi

Kamil Augustyniak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Patryk Pazik

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Kamila Wesoła

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Paulina Kołodziej

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Karolina Cichocka

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Piotr Weśka

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Karolina Pakowska

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Radek Głowacz

ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu

Karolina Tabaczkiewicz

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Roksana Adamus

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Katarzyna Kęska

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Roksana Nowacka

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Katrzyna Cłapińska

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Sebastian Nasalski

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Konrad Woźniak

XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi

Sylwia Lasuń

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Krzysztof Iwański

grafik Klubu Kuriera

Szymon Pawlak

koordynator projektu

Łukasz Makowski

XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi

Viktoria Marszałek

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Wojtek Szydziak

Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi

Maciej Maks

BIBLIOGRAFIA ORGANIZATOR KSIĄŻKI Emisariusz. Własnymi słowami, Jan Karski, Maciej Wierzyński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Miasto mojej młodości, Jan Karski, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 255, dod. Ziemia Obiecana, s. 3.

Honorowi obywatele miasta Łodzi, red. Krystyna Stołecka; przekł. na jęz. ang.

John Crust, Łódź: Urząd Miasta Łodzi, 2006.

Między ostrzami potężnych szermierzy, Mariusz Cieślik, „Rzeczpospolita” (W3), 2011, nr 59, s. P16.

Jan Karski — doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, red. Elżbieta Muszyńska, Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1996.

Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 2000, nr 5, s. 58-68.

Jan Karski: powieść, Yannick Haenel; przekł. Magdalena Kamińska-Maurugeon, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.

Karski, Andrzej Żbikowski, Warszawa: Świat Książki, 2011. Karski: opowieść o emisariuszu, E. Thomas Wood, Stanisław M. Jankowski; Kraków: Wydaw.

Baran i Suszczyński: Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1996.

Opowieść o Janie Karskim, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 1999, nr 276, s. 11.

Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, Warszawa: „Volumen”, 1992.

Opowieść o Janie Karskim — cz. 1, Marek Budziarek. „Gazeta Łódzka”, 1999, nr 229, s. 5, fot.

Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: (1940-1945), Jan Karski, Lublin: Wydaw. Uniw. M. Curie-Skłodowskiej, 1995.

Tajne państwo: opowieść o polskim podziemiu, Jan Karski; oprac. Waldemar Piasecki, Warszawa: „Twój Styl”, 1999.

Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945: od Wersalu do Jałty, Jan Karski; Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998.

Opowieść o Janie Karskim — cz. 3, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka” 1999 nr 231, s. 5, portr.

HONOROWE PATRONATY

PATRON MEDIALNY

Pocięte świadectwo, Claude Lanzmann, rozm. przepr. Anna Napiórkowska, „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 70, s. 12.

Podarowane miastu, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 115, s. 2.

Pożegnanie Jana Karskiego, Marek Edelman, „Zeszyty Literackie”, 2000, nr 4, s. 127-128.

Prezentacja państwa podziemnego w rozmowie Jana Karskiego z prezydentem F.D. Rooseveltem 28 lipca 1943 r., Eugeniusz Hull, „Studia Prawnoustrojowe”, t. 1, 2002, s. 171-180.

Dary od kuriera, Monika Pietras, „Dziennik Łódzki”, 1999, nr 132, s. 7. Determinacja romantyka, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2000, nr 7/9, s. 154-158.

Prowincja nowoczesnej Europy, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1996, nr 149, s. 1.

Honorowi Obywatele Miasta Łodzi: tajny emisariusz o światowym rozgłosie, „Kronika Miasta Łodzi”, 2000, nr 1, s. 229-231.

PARTNER

Opowieść o Janie Karskim — cz. 2, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”, 1999, nr 230, s. 6.

ARTYKUŁY Z CZASOPISM Amerykanin z polskim sercem, Jan Karski; rozm. Michał Fajbusiewicz, „Dziennik Łódzki”, 1996, nr 146 s.1,16.

Fragmenty wykładu, Jan Karski, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 19-23.

Francuska burza wokół Jana Karskiego czyli nieoczekiwane skutki pewnej filmowej fascynacji, Anna Łabędzka, „Dekada Literacka”, 2010, R. 20, nr 1/2, s. 120-125.

SPONSOR

Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.

O Janie Karskim, Urszula Kozioł, „Odra”, 2010, nr 4, s. 134-135.

Karski: raporty tajnego emisariusza, Stanisław M. Jankowski, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2009.

Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami, Jan Karski, Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 1997.

Wydarzenie współfinansowane ze środków otrzymanych z Urzędu Miasta Łodzi

Nie przeceniać sojuszy, Jan Karski, rozm. przepr. Paweł Spodenkiewicz, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 13-18.

O człowieku przez największe „C”: wspomnienia o Janie Karskim, Aleksander Klugman, „Kronika Miasta Łodzi”, 2007, z. 1, s. 151-159.

DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW

Dziękujemy Muzeum Miasta Łodzi za pomoc w realizacji projektu i udostępnienie materiałów edukacyjnych z wydawnictwa „Jan Karski — Powrót bohatera”

Skarb darowany, Jan Karski, rozm. Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 116, s. 4. Świat nie chciał mu wierzyć, Paweł Spodenkiewicz, „Dziennik Łódzki”, 2000, nr 164, s. 16.

Tylko dzieci, Janku, odkupią winy, Aleksandra Klich, (Historia pewnego kuriera), „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 161, s. 12-13.

Jan Karski: przyczynki do biografii, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 1995, nr 12, s. 48-59.

Karski, bohater nieromantyczny, Marcin Dzierżanowski, „Wprost”, 2010, nr 28, s. 43-44.

Karskiego powrót do źródeł, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 2000, nr 123, s. 6.

Koronny świadek Holocaustu: pytanie o odpowiedzialność, Johannes Willms, przekł. z jęz. niem., „Forum”, 2010, nr 7, s. 10-12.

Kurier holocaustu, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”, 1999, nr 280, s. 7.

Lekcja Karskiego, Waldemar Piasecki, „Dziś”, 2005, R. 16, nr 9, s. 39-45.

Lekcja Karskiego: prorok naszych czasów, Adam Boniecki, „Tygodnik Powszechny”, 2010, nr 30, s. 26-27. Łodzianin w Waszyngtonie, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2002, nr 1/3, s. 204-207.

Z miasta Łodzi, Jan Karski, rozm. Waldemar Piasecki, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 112, s. 5.

Z miasta Łodzi: (fragment rozmowy z prof. / Janem Kozielewskim-Karskim), rozm. Waldemar Piasecki, „Wędrownik”, 2000, nr 3, s. 54-55. Żołnierz, dyplomata, uczony, Paweł Samuś, „Kronika - pismo Uniwersytetu Łódzkiego”, 1996, nr 4, s. 14-15.

STRONY INTERNETOWE www.centrumdialogu.com/pl/klub-kuriera www.jankarski.org karski.muzhp.pl www.jankarski.net/pl

Wydawca: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana Projekt graficzny: Krzysztof Iwański | ivvanski.com Druk: www.cuddruk.pl Nakład: 2000 egz.

Centrum Dialogu im. Marka Edelmana ul. Wojska Polskiego 83 91-755 Łódź tel. 42 636 38 21 kom. 506 155 911

www.sprawiedliwi.org.pl/pl/cms/polscy-sprawiedliwi

biuro@centrumdialogu.com ISBN: 978-83-63182-18-2