44 | FORBES
მარტი 2016
სტრატეგიები
ინტერვიუ
ეროვნული ბანკირი გიორგი ქადაგიძის სამუშაო რეზიუმე ქვეყნის ფინანსური ალმანახია. დამოუკიდებელი საქართველოს ეკონომიკა 25 წლისაა; 16 წლის იყო (ყველაზე რთულ, გარდატეხის ასაკში), როდესაც მასზე მეურვეობა გიორგი ქადაგიძემ აიღო. ევროპის საუკეთესო ბანკირი ძველ პოსტს, ახალ ლარსა და ბევრ კითხვას ტოვებს. მათგან ყველაზე საინტერესოებზე გიორგი ქადაგიძემ ექსკლუზიურად გვიპასუხა. ავტორები: ელენე კვანჭილაშვილი; ანა ლაპიაშვილი ფოტო: ხათუნა ხუციშვილი
თვლით, რომ სახელმწ იფო ყოველთვის მოწოდების სიმაღლეზე იყო უამრავი გამოწვევის ფონზე? იმ დროს, როდესაც შიდა ფაქტო რებს გარედან, მეტწილად სამეზობლოდან, ან ძირითადი პარტ ნიორი სახელმწ იფოების ეკონომიკებში შექმნილი პრობლემებიც ემატებოდა... ჩვენ შეიძლება სულ ვიმეოროთ, რომ არსებობს სხვადასხვა ხელის შემშლ ე ლი ფაქტორი, მაგრამ სახელმწიფოს ფუნქცია გახლავთ ეფექტიანი რეაგირება პრობლემებზე და ამიტომ სახელმწიფო პოლიტიკას ექსპორტისა და იმპორტის შემცირების გამო კი არ უნდა ვაკრიტიკებდეთ, რისი მიზეზები ისედაც გასაგე ბია, არამედ გამოწვევებზე მისი არაეფ ექტიანი რეაგირების გამო. ლარს რაც შეეხება, ამ ნაწილში ლარი არ უნდა განვიხილოთ, როგორც ცალკე მდგომი ერთეული. შეუძლებელია, ეკონომიკაში კარგად იყოს ყველაფერი და გაცვლით კურსში პრობლემები წარმოიქმნას, ან პირიქით, გაცვლით კურსში იყოს ყველაფერი კარგად და ეკონომიკას პრობლემები ჰქონდეს. ჩვენ ვართ ღია პატარა ეკონომიკა და გაცვლითი კურსი ეკონომიკაში მიმდინარე ყველა მოვლენას ასახავს. ლარი არის საზომი, მეტი არაფერი. თქვენ რამდენჯერმე ახსენეთ, რომ იყო პერიოდები, როცა „ხელით მართვის“ რეჟიმზე მოგიწიათ გადასვლა. რამდენად ხში რი იყო ასეთი შემთხვევები? ხელით მართვა ბევრჯერ მოგვიწია. 2009 წელს, როდესაც ათასობით ადამი ანი ქუჩაში იყო გამოსული, ერთ-ერთი პოლიტიკური ლიდერი სიტყვით გამოვი და და ხალხს მიმართა: ზუსტი ინფორმაცია მაქვს, რომ ეროვნული ბანკის ხელმ ძღვანელებს გააქვთ საცავი და ქვეყნიდან გარბიან. ტელევიზიით მოვისმინე ეს გამოსვლა. მაშინ არ იყო ახალი საკასო ცენტრი, ჯერ კიდევ ძველი ინკასაციის სისტემა მუშაობდა, ლეონიძის ქუჩიდან იმართებოდა ნაღდი ფულის ლოგისტი მარტი 2016
FORBES | 45
სტრატეგიები
ინტერვიუ
ვეულ მიმართულებებზე მხოლოდ მყიფე ბუტაფორიის დონემდე მივიდა – იყო თუ არა ისეთი სფერო, რომელიც ბოლომდე შედგა? დამოუკიდებელი ინსტიტუტები გამოიცდება ხელისუფლებების ცვლილების დროს და ეს არ არის მხოლოდ ქართული ფენომენი. ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, თუ ხელისუფლების ცვლილე ბის შემდგომ ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობა წელიწად-ნახევარზე მეტ ხანს უცვლელი რჩება, ეს ნიშნავს, რომ დამოუკიდებლობის ტესტი ჩაბარე ბულია. ჩვენც ვიდექით ამ რისკის წინაშე, როგორც უმეტესი განვითარებადი ეკონომიკის მქონე ქვეყ ნების შემთხვევაში ხდება ხოლმე. ეს იყო კარგი სა შუალება იმის დასანახად, რომელმა ინსტიტუტებმა შეძლეს დამოუკიდებლობის ტესტის ჩაბარება. მე ვფიქრობ, ეროვნულმა ბანკმა ეს ტესტი ცალ სახად ჩააბარა, ასევე საკონსტიტუციო სასამარ თლომაც და ეს არის ის მონაპოვარი, რომელიც არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავთმოთ. ამ მიმართულებით უფრო წინ ვართ, ვიდრე ოდესმე, თუმცა არის გარკვეული მიმართულებები, სადაც სერიოზ ული პრობლემები გვაქვს. საბანკო ზედამხედველობაზე როცა ვლა პარაკობთ, მთავარი არგუმენტი სწორედ 2008 წელია ხოლმე, როცა ზედამხედველო ბის სააგენტო გამოყოფილი იყო. ან რატომ გამოვიდა, ან რატომ დაბრუნდა? რატომ ვარეგულირებთ ბანკებს? და რატომ არ არსებობს, მაგალითად, ვულკანიზაციების ან სუპერმარკეტების ზედამხედველობა? ბანკირები საკუთარი აქციონერების ფულს რომ მართავდნენ და არა მეანაბრეებისას, არანაირი ზედამხედვე ლობა არ იქნებოდა საჭირო. არავინ გააკონტრო ლებდა მათ ქმედებებს – არც სულელურს და არც ჭკვიანურს. მაგრამ რადგან ასე არ არის, ბანკების შემთხვევაში ზედამხედველობას ფინანსური სტა ბილურობის ფუნქცია ეკისრება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბანკის გაკოტრება მეანაბრის გაკოტრებას არ უნდა იწვევდეს. ყოველთვის, როდესაც სასწორზე დადგება აქციონერის ინტერესი VS მეანაბრეთა კა. რეალობა კი ასეთი გახლდათ: ძირითადი გამზირი, უმეტესობა
ინტერესი, ეროვნული ბანკის მთავარი ფუნქცია, აქციონერის
ქუჩებისა გადაკეტილი იყო და ამ ფონზე ჩვენ ვგეგმავდით, რო
უკმაყოფილების მიუხედავად, მეანაბრის ინტერესების დაცვაა.
მელი ქუჩიდან რომელი თაღის ქვეშ უნდა გამძვრ ალიყო მანქანა,
ასეც იყო და შედეგად, მეანაბრეების ნდობა საბანკო სისტე
რომ ბანკამდე ფული მიეტანა.
მისადმი დღეს ძალიან მაღალია, რიცხვებში ეს ყველა დროის
ინსტიტუტების მშენებლობა – პროცესი, რომელიც საკ
სისტემას ენდობიან არა მხოლოდ ქართველები, არამედ უცხოე
მაოდ გრძელვადიანია და ხშირ შემთხვევაში გარკ
ლებიც. რაც, თავის მხრივ, ნიშნავს იმას, რომ როდესაც უცხოელი
მაქსიმუმს აღწევს და 15-მილიარდს შეადგენს. ქართულ საბანკო
46 | FORBES
მარტი 2016
დებს ფულს ქართულ ბანკში, ბანკი აფინანსებს რეალურ სექ ტორს, ანუ უცხოელი აფინანსებს ქართულ სექტორს. სად იქნება ზედამზედველობა – ბანკის შიგნით თუ გარეთ – ეს პოლიტიკის გადასაწყვეტია. ერთი მხრივ, მსოფლიო ფინანსური კრიზისის შემდეგ ყველა შეთანხმ და, რომ ზედამხედველობის სამსახური უნდა იყოს ეროვნულ ბანკთან ერთად და მეორე მხრივ, ჩვენთან საკითხი განიხილებოდა როგორც კონტროლის დამყარების მექანიზმი. როდესაც ღიად ამბობ, რომ გადაწყვე ტილებას ეროვნული ბანკის მოქმედ მენეჯმენტთან შეუთანხ მებლობის გამო იღებ, იქ არგუმენტები ქრება. ზუსტად ეს არის დამოუკიდებელი ინსტიტუტის ფუნქციონირების ტესტი. 2007-ში ზედამხედველობის გამოყოფა სხვა მიზეზით მოხდა. მაშინ საფინანსო სექტორი დაქსაქსული იყო: დაზღვევის რეგუ ლატორი ცალკე იყო, ფასიან ი ქაღალდების კომისია, ფინანსური მონიტორინგი – ცალკე. გაჩნდ ა მათი გაერთიანების იდეა, რაც განხორციელდა კიდევაც, თუმცა დრომ აჩვენა, რომ ეროვნული ბანკის გარეშე ეს ძალიან არაეფექტიანი იყო. გაერთიანებასთან ერთად ცვლილება შევიდა კონსტიტუციაში, ეროვნული ბანკი გახ და ფინანსური სტაბილურობის გარანტი და დღეს ეს ჩანაწერია სწორედ საკონსტ იტუციო სასამართლოს სარჩელის საფუძველი. „ეროვნულის ფუნქცია არის მეანაბრეებზე ზრუნვა”, „ბანკის გაკოტრება მეანაბრის გაკოტრებას არ ნიშ ნავს” – ასეთია, თქვენი თქმით, პრინციპი, რომლითაც მუშაობთ. ეს ხომ არ იყო ზოგიერთი გადაწყვეტილების მიზეზი, რომლის მიღებაც ეროვნულ ბანკში ყოფნის დროს მოგიწიათ? დიახ, რა თქმა უნდა. ამის კლასიკური მაგალითებია „ინტელექტბანკი“ და მაშინდელი „სახალხო ბანკი“. ორივე შემ თხვევაში ანგარიშგებების დამალვა და ინფორმაციის გაყალბე ბა ხდებოდა. ისინი ეროვნულ ბანკს რეალობისგან განსხვავებულ ინფორმაციას აწვდიდნენ, ადგილზე შემოწმებისას კი აღმოჩნდა, რომ სიტუაცია კიდევ უფრო უარესი იყო, ვიდრე ჩვენ წარმოგ ვედგინა. ორივე შემთხვევა დასრულდა შედეგით: კმაყოფილი მეანაბრეები და უკმაყოფილო აქციონერები. ამ უკანასკნელთა უკმაყოფილების მიზეზი თუ კანონთან არათავსებადია, არსე
ბრუნო ბალვანერა - EBRD-ის (ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი) რეგიონალური დირექტორი
„საქართველოს ეროვნული ბან კი EBRD-ისა და სხვა საერთაშო რისო ორგანიზაციების მიერ აღიარებულია, როგორც ერთერთი საუკეთესო ცენტრალური ბანკი მსოფლიოსა და რეგიონ ში. საქართველოს ეროვნული ბანკი საკმაოდ დახვეწილ ზე დამხედველობის პოლიტიკას ატარებს და, ფაქტობრივად, სანიმუშო გახლავთ“.
ბობს საგამოძიებ ო ორგანოები და სასამართლო, მიმართონ მათ. მეანაბრეებ ი რომ ყოფილიყვნენ უკმაყოფილო, ეს იქნებო და პრობლემა. მეანაბრეები კმაყოფილები არიან – კმაყოფილი ვარ მეც.
უნარების მატერიალიზებას ცდილობს. ვიღაც მოგვწონს, ვიღაც – არა, შეიძლება ვიღაცის სტანდარტი არ მოგვწონდეს და ვიღაცის
რა შთაბეჭდილება ჩამოგიყალიბდათ 2007-დან მოყო
სოციალური პასუხისმგებლობა. მე, არა როგორც ეროვნული
ლებული ბიზნესის წარმომადგენლებზე? რამდენად
ბანკის პრეზიდენტს, არამედ როგორც მოქალაქეს, არ მომწონს,
ადეკვატურები არიან და მიჰყვებიან ან არიან გან
რომ ავტოგასამართი ქსელების მეპატრონეებს არა აქვთ იმდენი
ვითარების ავანგარდშ ი? გასაგებია, რომ მხოლოდ
სოციალური პასუხისმგებლობა, („სოკარის“ გამოკლებით), რომ
მოგებაზე არიან ორიენტირებულები… ასეც უნდა იყოს, მეწარმე უნდა იყოს მოგებაზე ორიენტირებუ
საჯარო ტუალეტები მოწესრიგებული ჰქონდეთ. ამას არ სჭირდე ბა არც კანონი, არც რეგულირება. როგორც პოლიტიკის გამტარე
ლი. ამ ნაწილში პრობლემა არა არსებული მეწარმეები, არამედ
ბელს კი მიმაჩნია, რომ ჩვენი მთავარი პრობლემა მეწარმეების
მეწარმეების ნაკლებობაა. მეწარმე თავისი მრწამსით, საკუთარი
სიმცირეა. მარტი 2016
FORBES | 47
სტრატეგიები
ინტერვიუ
ტელეინტერვიუში ბრძანეთ, რომ მცირე და საშუალო
როცა ვსაუბრობთ თხილის, მწვანილის ექსპორტზე, აქაც ბევრ
ბიზნესის ხმა არ ისმის. უფრო სწორად, არ ესმოდა და არც ახლა ესმის ხელისუფლებას …
ნაირ ი პრობლემაა… ყველასთვის უნდა მოვიცალოთ და ბიზნესის პროფილის შესაბამისად ანალოგიური მოდელების დანერგვა
ყველა პრემიერ ი შეხვედრას იწყებს ბიზნესფედერაციებთან,
მოვახერხოთ. ერთ-ერთი გამოუყენებელი რესურსი – ჩვენი საელ
გასაგებია, ეს იმიტომ, რომ ერთ ოთახში იკრიბება 100 კაცი,
ჩოებ ია საზღვარგარეთ. არაპოლიტიკურ დედაქალაქებში საელ
რომელიც რიცხობრივად არის ჩვენი ეკონომიკის 80%. მაგრამ
ჩოებ ი პროტოკოლის ფუნქციის შესრულების ნაცვლად მეღვინის,
რაოდენობრივად ეს არის მხოლოდ ასი ადამიან ი. რეალ ურად კი
მეთხილის, მემწვანილის ელჩის ფუნქციებს უნდა ასრულებდ
არ ისმის ათიათასობით მეწარმის ხმა – ბაზრობებით დაწყებუ
ნენ. ნებისმიერ ი საშუალო ან დიდი სასტუმროს მენეჯერს უნდა
ლი, მცირე მაღაზიებ ით დამთავრებული. ასე იყო ადრეც. მათ შო
შეეძლოს ჩვენს საელჩოში, მაგალითად, ინდოეთში დარეკვა
რის, 2009 წელს, როცა შემოსავლები შემცირდა, სახელმწიფომ
და გარკვევა, არის თუ არა შესაძლებელი, ორგანიზება გაუწიოს
საგადასახადო წნეხი გაამკაცრა და ყველა დონეზე დარიცხვები
ტურისტულ ტოპ-სააგენტოებთან შეხვედრას. ისინი ჩვენი მეწარ
დაიწყო. ზოგი სწორად, ზოგი – არასწორად და გადაცდომებით,
მეებ ის ელჩები უნდა იყვნენ. მცირე და საშუალო მეწარმეს არ შე
რასაც სინამდვილეში ფისკალური დატვირთვა დიდად არ მოჰ
უძლია პრობლემის არსებობის შემთხვევაში ადგილზე ჩავიდეს
ყოლია, მაგრამ მაღაზიაზე დარიცხული 100 ათასი ლარი ნიშნავს,
და საქმე ისე მოაგვაროს, ამაში მას დახმარებას ადგილობრივი
რომ ის გაკოტრდა. ეს კი პრობლემაა.
საელჩო უნდა უწევდეს. კიდევ ერთი საკითხია სახელმწიფო შესყიდვები საზღვარგა
რას ნიშნავს ხმა არ გვესმის? არსებობს ბევრი პროგ
რეთ. თუ ჩვენთან ტენდერებში მონაწილეობას უცხოური კომპა
რამა, რომლებსაც მთავრობა აქტიურად ტირაჟირებს…
ნიები იღებენ და ეს ძალიან კარგია, ქართველმა წარმატებულმა
ხმა არ გვესმის ნიშნავს შემდეგს: მცირე ბიზნესი უნდა გახდეს
კომპანიებმაც უნდა შეძლონ უცხოურ ტენდერებში მონაწილეო
საშუალო, საშუალო უნდა გამსხვ ილდეს და ა. შ. ჩვენ უნდა გვეს
ბის მიღება. მაგრამ ამისთვის საჭიროა ინფორმაცია, რომელსაც
მოდეს, რა არის ამის შემაფერხებელი ფაქტორი და სახელმწი
საელჩოებ ი უნდა აწვდიდნენ. ჩვენმა საელჩოებმა უნდა დაიცვან
ფოს უნდა ესმოდეს, რომ ამ ფაქტორების მოშორებაა საჭირო.
ქართული კომპანიებ ი, სხვა კომპანიებთან და იმ ქვეყნების
მაშინ როდესაც სახელმწიფო მანქანების ბროკერების პრობ
მთავრობებთან, სადაც ისინი არიან.
ლემებით დაინტერესდა, მათი შენიშვნების ჩამონათვალი და იწყო რეგისტრაციით და დასრულდა ფოთში ლოგისტიკით. მერე
რეფინანსირების ინსტიტუტი აღიქმება როგორც ირი
ყველა დასახელებული პრობლემის გამოსასწორებლად ჩატარდა
ბი ინსტიტუტი. როგორ შეიძლება მოხდეს ქვეყანაში
სამუშაოები. შედეგად მივიღეთ მილიარდიანი ინდუსტრია.
ფულის ბეჭდვა და გაიზარდოს ფულის მასა, არის თუ
როგორ იწრთობოდა ქართული ფული 2006 წელს ფინანსური სექტორის ზედამხედველი, 2009 წლიდან კი უკვე ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი. 10 წელი, რომელიც საქართველოს ფინანსურ ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი იყო – გიორგი ქადაგიძის თვალით. მთავარი სა ვაჭრო პარ ტნიორის, რუსეთის ემბარგო. სავალუტო ფონდის პროგნოზით, მოსალოდნელი იყო ეკონომიკის 5-6%-იანი კლება. ნაცვლად ამისა, მივი ღეთ 9%-იანი ზრდა.
2006 48 | FORBES
პირველი დიდი შიდაპოლი ტიკური დაპირისპირებით გამოწვეული დესტაბილი ზაცია, რომელიც რიგგარეშე არჩევნებით დასრულდა.
2007 მარტი 2016
„მაშინ ბევრი ბიზნესპროცესი ხელით მართვის რეჟიმში გვქონდა გადატანილი. უბრალოდ, არ არსებობს მსოფლიოში საბანკო სექტორი, რომელიც ასეთი დონის დარტყმას გაუძლებდა“.
ომი. 2-3 კვირაში საბანკო სექტორმა მთლიანი დეპო ზიტების დაახლოებით 18% დაკარგა. საფრთხე: დეპოზი ტების გაყინვა, რაც ქვეყნის უწარმატებულესი, საბანკო სექტორის მიმართ ნდობას 90-იან წლებში გადაისვრიდა.
2008
უფრო მძიმე, ვიდრე წინა. სამი თვით გადა კეტილმა რუსთაველმა ყველა ეკონომიკურ პარამეტრზე იქონია გავ ლენა და პრაქტიკულად ყველა მათგანი მინუსში გადაიყვანა.
2009
სტაბილურობის ფაზა. ეკონომიკამ კვლავ ზრდა დაიწყო. ყველა მნიშვნელოვანი პრობ ლემა გადალახულია. ცხადი ხდება, რომ სისტემა შენარჩუნე ბულია.
2010
არა ეს რეალობასთან ახლოს და რა არის სინამდვი
ძირითადი სასაქონლო პროდუქტის – შაქრის, ოქროს, ზეთის
ლეში ეს ინსტრუმენტი?
– ფასი გაიზარდა, რომელზეც ჩვენ გავლენას ვერ ვახდენდით.
ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსების ინსტიტუტი 2012 წლის
ერთ წელზე ცოტა ნაკლები დაგვჭირდა, რომ ინფლაცია კლების
შემდეგ შეიცვალა და საგარეო ვალის ნაცვლად ბიუჯეტის დაფი
კენ წამოსულიყო. ისევე როგორც ახლა, ნავთობის შემცირებული
ნანსების მთავარი წყარო შიდა ვალი გახდა. ამან გამოიწვია რე
ფასი ჩვენს სასარგებლოდ მოქმედებს. $300 მილიონით ნაკლები
ფინანსირების სესხის გაზრდა. ფულის მასა გაიზარდა თუ არა?
გადის ქვეყნიდან. იმის პროგნოზირება, რომ პროდუქტები ასე
არა, არ გაზრდილა. 2015 წელს ფულის მასის ჯამურ გავლენას
გაძვირდებოდა, ძალიან რთული იყო.
თუ ავიღებთ, პირიქით, შემცირდა, იმიტომ რომ ფულის მასა არ შედგება მხოლოდ რეფინანსირების სესხებისგან. თავის მხრივ,
ასეთ შემთხვევებში არსებობს რაიმე ტიპის ინსტრუ
ფულის მასის ზომიერი ზრდა არ ნიშნავს კურსის გაუფასურებას,
მენტები? წინმსწრებად არ შეიძლება პრევენციული
არც ინფლაციას. ეს არის მონეტარისტების პოზიცია და ისინი
ღონისძიებების გატარება და მერე უნდა გამოიყენოს
არ არიან მეინსტ რიმ-ეკონომისტები. მაგალითად, 2007 წელს
ეროვნულმა ბანკმა?
ფულის მასა გაიზარდა 40%-ით და კურსი გამყარდა, რაც ინვეს ტიციების დიდი მოცულობით იყო განპირობებული. ამავე დროს
რეალობა ასეთია: ეროვნულ ბანკს აქვს სამიზნე მაჩვენებელი, რომელსაც იღებს ორიენტირად და მის ხელთ არსებულ ინსტრუ
– ისე, ინფორმაციისთვის – რეფინანსირების სესხების გაუქმება
მენტებს შესაბამისად იყენებს. სხვათა შორის – ძალიან წარმა
რამდენიმე კვირაშია შესაძლებელი. ამისათვის უნდა შედგეს
ტებულად.
ურთიერთგ აგების მემორანდუმი, რომელსაც ხელს მოაწერს პრემიერი, ეკონომიკისა და ფინანსთ ა მინისტრები, ეროვნული
და რა შემთხვევაში უნდა იხარჯებოდეს რეზერვები?
ბანკის პრეზიდენტი, იქვე ჩაიწერება რეფინანსირების სესხის
სავალუტო რეზერვის დანიშნულება პირველ რიგში ქვეყნისა
ფიქსირებული მოცულობა და ეს ჩანაწერი უნდა შესრულდეს. ამ
და ვალუტის მიმართ ნდობის შენარჩუნებაა. სავალუტო რეზერვი
მემორანდუმზე ხელის მოწერა მთავრობას წელიწად-ნახევრის
ისეთ შემთხვევებში გამოიყენება, როგორიც 2008 წელს იყო, რო
წინ, პარლამენტის ტრიბუნიდან შევთავაზეთ.
დესაც შევედით საომარ მოქმედებაში და სისტემის ჩამოშლის რეალური საფრთხე გაჩნდ ა. მაშინ სავალუტო რეზერვების გამო
რა მოხდა 2010 წელს, რის გამო იყო ასეთი მაღალი ინ
ყენებით მოვახერხეთ სიტუაციის სტაბილიზება. დღეს განსხვა
ფლაციის მაჩვენებელი? იყო თუ არა ფულის მასა რამე
ვებული მდგომარეობაა. მოთხოვნის მიზეზი ამ შემთხვევაში ის
კავშირში ამ შემთხვევასთან?
სავაჭრო ცდომილება გახდა, რომელიც დაკლებული ექსპორტისა
2010 წელს ნავთობის ფასი 140 დოლარამდე ავიდა. ყველა
მშვიდი წელი. მცდე ლობა, სხვადასხვა ბიზნესაქტივობა ხელი სუფლების ავტორობით ყოფილიყო. ექსპერი მენტები ეკონომიკის წასახალისებლად – ზოგი წარმატებული, ზოგიც – არა.
2011
რთული წელი „მიუხედავად იმისა, რომ არჩევნები თით ქმის ყოველ წელს ტარდებოდა, მსგავსი საარჩევნო ტემპერა ტურა მე არ მახსოვს. მთელი სახელმწიფო არჩევნების ირგვლივ იყო მობილიზებული და ეკონომიკისთვის არავის ეცალა“.
2012
და გზავნილების გამო მივიღეთ.
ავტორი ტეტული არბიტრის განაჩე ნი. The Banker-მა წლის საუკე თესო ცენტრალური ბანკის მმართველად საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი დაასახელა.
მთავრობასა და ეროვნულ ბანკს შორის დაპირისპირების წელი
2013
2014
საგარეო შოკის პერიოდი „ჩვენ, სამწუხა როდ, არ ვართ ბელგია ან ჰო ლანდია, სადაც პროცესები თავისთავად ვითარდება. ბელგიას 18 თვის განმავ ლობაში არ ჰყავდა მთავ რობა, მაგრამ ქვეყანას არანაირი პრობლემა არ შეჰქმნია. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ჩვენი როლი რეაგირების პოლი ტიკაშია. სწორედ ამისთვის არსებობს სახელმწიფო“.
2015
გიორგი ქადაგი ძემ, საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის რანგში თავისი ბოლო შეხვედ რა გამართა და ბანკის თანამშრომლებს დაემ შვიდობა.
25/02/2016 მარტი 2016
FORBES | 49
სტრატეგიები
50 | FORBES
მარტი 2016
ინტერვიუ
ფინანსური სტაბილურობის ანგარიში. თუ ჩავთვლით იმას, რომ ეროვნული ბანკი მაღალი დონის ნდობით სარგებლობს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ინვესტო რები თქვენი მონაცემებით და ანალიზით ხელმძ ღ ვანელობენ, იმიტომ ხომ არ გაქრა ეს ანგარიში, რომ ისედაც მძიმე დროს მუდმივად არ ყოფილიყო ამ შე დეგების ფრიალი? თუ ეს ასეა, რატომ არ ამბობთ? ფინანსური სტაბილურობის ანგარიში გახლავთ დოკუმენტი ინვესტორებისთვის ქვეყანაში არსებული და შესაძლო საფრ თხეების, ასევე ამ საფრთხეებ ის გამოწვევების შესახებ. რას თვლის ინვესტორი საფრთხედ და გამოწვევად: პოლიტიკურ არასტაბილურობას, ინსტიტუტების მიმართ ნდობის არარსებო ბას და ასე შემდეგ. გავიხსენოთ, რა მსჯელობები და შეფასებები ისმოდა ეროვნულ ბანკზე 2012 წლიდან: საბოტაჟი, სპეციალურად კურსის გაუფასურება, შეთქმულების თეორიები და ა.შ. რა თქმა უნდა, ამის დაწერა ქვეყნისადმი ნდობას მხოლოდ დააზიანებდა, ამიტომ პირადად ჩემი გადაწყვეტილებით ვარჩიეთ, არ გამოგ ვექვეყნებინა ეს ანგარიში. ანგარიშის არარსებობა გაცილებით ნაკლები ზიანის მომტანია ქვეყნისთვის, ვიდრე მისი არსებობა – ეს არგუმენტი სავალუტო ფონდმა გაითვალისწინა. საპარლა მენტო კომიტეტების უარყოფითი დასკვნები საკმარისია. მათ სტუდენტებთან, როგორც ქეისებს, კიდევ დიდხანს გამოვიყენებ. ღიმილის მომგვრელია ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტის დასკვნის ჩანაწერი, რომელიც თავისი კომპეტენციის მიღმა მი მოიხ ილავს საკითხებს და დასკვნაში წერს, რომ დადებითი შე ფასების მორალური უფლება არა აქვს. ქართულმა აუდიტორიამ შეიძლება გაიღ იმოს, მაგრამ მაინც ჯობია, არ გადავთარგმნოთ. იყო თუ არა თქვენი მმართველობის პერიოდში შეც დომა ნაკლები კომუნიკაცია? რევერსის შესაძლებლო ბა რომ იყოს, შეიცვლებოდა ეს პოზიცია? დღევანდელი გადმოსახედიდან კომუნიკაცია არის ის, რაშიც გაცილებით მეტ ენერგიას დავხარჯავდი. მაგრამ ამავე დროს უნ და გავითვალისწინოთ ორი ფაქტორი: ეროვნული ბანკები ზოგა დად სპეციფიკურია და კომუნიკაცია მათი აქილევსის ქუსლია. და მეორ ე, თუკი პროაქტიურ კომუნიკაციას გადაწყვეტ, მაშინ ყველა პროცესთან დაკავშირებით გულწრფელი უნდა იყო. ამ დროს კი არის მთელი რიგი საკითხები, რომელთა საჯაროდ გამოტანაც ჩემი გადაწყვეტილებით არ მოხდა. ჩავთვალე, რომ ქვეყნისთვის საზიანო იქნებოდა. ეროვნულ ბანკს დღეს ნდობა იმიტომ აქვს, რომ ტყუილი არ გვითქვამს. თუ ერთხელ მოიტყუე და შესაბამი სი შედეგი არ დადგა, მეორედ არავინ დაგიჯერებს. ჩვენ ვერ ვიტყოდით, რომ ლარი აღარ გაუფასურდება. ჩვენ ვამბობდით, რომ გაუფასურდება მანამდე, სანამ იმპორტი არ შემცირდე ბა. რეალურად ასეც მოხდა. გაუფასურებაზე ზეწოლა გაჩერდა მაშინ, როდესაც იმპორტი შემცირდა ზუსტად იმ ოდენობით, რა ოდენობაზეც ვსაუბრობდით. რა თქმა უნდა, ყოველთვ ის შეიძ ლება ამ მიმართულებით გაუმჯობესებულიყო მუშაობა. თუმცა მარტი 2016
FORBES | 51
სტრატეგიები
ინტერვიუ
სტაბილური ზრდა
კომერციული ბანკების აქტივებისა და ვალდებულებების დინამიკა განუხრელად იზრდებოდა. გამონაკლისი მხოლოდ 2009 წელია. 30,000,000 25,000,000 20,000,000 15,000,000 10,000,000 5,000,000 0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
თუ მკითხავთ, რას შევცვლიდი, პროცესისგან დისტანცირებული ვიტყვი, რომ კომუნიკაცია იქნებოდა გაცილებით აქტიური.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
ეროვნულ ბანკს ამართლებდა. მაშინ ვთავაზობდი, რომ ჩამოეყ ვანათ ნებისმიერი განვითარებული ქვეყნის პრაქტიკოსი ეკონო მისტი, რომელიც შეამოწმებდა ყველაფერს და თუ ის დადებდა
არის თუ არა კომუნიკაციის ნაკლებობის ერთ-ერთი
დასკვნას, რომ ეროვნულმა ბანკმა შეცდომა დაუშვა, მე მეორე
გამართლება ის, რომ მთავრობასთან ღია კონფ
დღესვე გამოვიდოდი, ბოდიშს მოვიხდიდი და თანამდებობას
ლიქტს მოერ იდეთ?
დავტოვებდი. საპირისპირო შედეგის შემთხვევაში ვითხოვდი
დიახ, ეს ასე იყო. იმიტომ რომ ეს კიდევ უფრო გაართულებდა სიტუაციას. არც ინვესტორებისთვის იქნებოდა სწორი გზავნილი.
მხოლოდ ერთს: ნუ დაუჯერებდნენ ოდიოზურ ექსპერტებს, რომ ლებსაც ჭკუას ეკითხებოდნენ. შეთავაზება მთავრობამ, კარგი შანსის გამოყენების მიუხედავად, არ მიიღო.
თქვენი ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობის პერი ოდი 50/50-ზე იყოფა. ერთი ნახევარი – ე.წ. კოჰაბიტა
თქვენს შემცვლელს მოუწევს იმავეს გავლა. მერე რა
ციური რეჟიმი, “ოცნების” მთავრობა და მეორე, როცა
მოხდება?
სააკაშვილის დროს დაინიშნეთ. ჩვენ მუდმივ რეჟიმში გვაქვს კომუნიკაცია გარე ინვესტო
აღარ მოუწევს. იმიტომ რომ 90%-იანი ალბათობით „ფსკერზე“ ვართ შეუსაბამო რეგულაციებით და გადაწყვეტილებებით. რა
რებთან. პირველი ინსტიტუტი, ვისაც აზრს ეკითხებიან, ეს არის
ღაც სხვა ტიპის პრობლემები შეიქმნ ება, მაგრამ რისკი იმის, რომ
ეროვნული ბანკი, იმიტომ რომ პოლიტიკური შეფასებისგან არის
ახალ გაუთვლელ გადაწყვეტილებებს მიიღებენ, მცირეა. მით
დაცლილი. ჩვენ ინვესტორების საკმაოდ დიდი ბაზა გვაქვს. ეს
უმეტეს, არის ტენდენცია ირანთან, ჩინეთთან მოლაპარაკებების.
არიან ევრობონდების მფლობელები, რკინიგზის ბონდის მფლო
დიდი ალბათობით და იმედია, ამას არ შეწყვეტენ და იქნება გამ
ბელები, TBC, BOG, GIOC და ა.შ.
ყარების ტრენდიც.
როდესაც კურსმა გაუფასურება დაიწყო, არავის კითხვა არ დაუსვამს, არავის დაურეკავს. ყველა დაინტერესებულ მხარეს
თქვენმა განცხადებამ სამთავრობო სტრუქტურების
ჩვეულ რეჟიმში ვუგზავნიდით რიცხვებს. ისედაც ცხადი იყო, რომ
ოპტიმიზაციასთან დაკავშირებით სხვადასხვა ტიპის
როცა დაიკლო შემოსავლებმა, უნდა დაიკლოს მოხმარებამაც.
ტირაჟირება ჰპოვა, 2012 წლამდეც ანალოგიური ენთუ
პირიქით, მაგ დროს როდესაც ვამბობდით, რომ ინტერვენციებს
ზიაზმით იყავით?
არ გავაკეთებთ, ფასიან ქაღალდებზე საპროცენტო განაკვეთები
რა თქმა უნდა, ამ თემასთან დაკავშირებით მისაუბრია რო
მოდიოდა ქვევით, იმიტომ რომ ინტერვენციის არარსებობა რის
გორც ძველ, ისე ახალ ხელისუფლებასთან. საჯაროდ პირველად
კების შემცირებას ნიშნავს.
ახლა ვთქვი, თუმცა ნებისმიერ საუბარში, როცა იყო კითხვა, რა
როგორც კი ცხელ ფაზაში გადავედით და მაშინდელმა პრე
არის გასაკეთებელი, ეს იყო ერთ-ერთი მთავარი თემა.
მიერმა თქვა, რომ ეს ყველაფერი სპეციალ ურად კეთდება და
რა ეფექტი აქვს სამინისტროების გაუქმებას, სამ ძირითად სა
აუცილებელია რეზერვების დახარჯვა, მაგალითად მოიყვანა
კითხს გამოვყოფ. პირველი – ფისკალური ეფექტი. მეორე – კიდევ
აზერბაიჯანი, მოლდავეთი და .ა.შ. ამის მერე ტელეფონი აღარ
უფრო მნიშვნელოვანია ის, რომ ბიუროკრატი თავისი არსით იმ
გაჩერდა. მათ შეეშინდათ, რომ იმას გავაკეთებდით, რაზეც
გვარი მოხელეა, რომ მას თუ არა აქვს სამუშაო აღწერილობა, ის
მთავრობის ხელმძღვანელი საუბრობდა. ყველა ორგანიზაცია
სამუშაო აღწერილობას თავისთვის იგონებს, რაც თავის მხრივ
52 | FORBES
მარტი 2016
მძიმე ტვირთად აწვება ბიზნესს.
ტულად კი 2010 წელს, ვთქვით, რომ ლარიზაციის პროცესი უნდა დაწყებულიყო და მიუხედავად იმისა, რომ მაშინ მხარს არავინ
ამ ნაწილში ყველაზე დიდი გამოხმაურება კულტურის
გვიჭერდა, შედეგი ასეთია: 2012 წელს ფიზიკური პირის სესხებში
სამინისტროს გაუქმებასთან დაკავშირებულ რეპლი
პირველად ჩამოვცდით 50%-ს. ჯამურად 80%-დან ჩამოვედით
კას მოჰყვა. გულისხმობს თუ არა თქვენი ხედვა კულ
59%-ზე. შედეგის თვალსაზრისით უკმაყოფილო არ ვარ და იმის
ტურის თვითდაფინანსებაზე გადასვლას გარკვეული
თვის, რომ დაწყებული საქმე ბოლომდე მივიყვანოთ, თანმიმ
თვალსაზრისით? მე არ ვამბობ, რომ კულტურა არ უნდა დაფინანსდეს და მე
დევრული პოლიტიკაა საჭირო. არ უნდა დავუშვათ ორი შეცდომა: არაფრით არ უნდა ავკრძალოთ რამე ადმინისტრაციულად და
საერთოდ არ ვარ კომპეტენტური იმაში, კულტურის სფეროში
მეორე, ჩვენთვის ძალიან დიდი მიღწევაა, რომ არანაირი კაპი
რა უნდა დაფინანსდეს. მე დაფინანსების მოდელზე ვსაუბრობ,
ტალის კონტროლი არ გვაქვს. ეს უნდა იყოს წმინდა ნდობაზე და
რომელიც ორნაირი არსებობს: პირველი – იტალიურ-ფრანგუ
ფუძნებული მექანიზმი და ასე სასურველ შედეგს მივიღებთ. მერე
ლი, რომელსაც მე საბჭოურს ვუწოდებ და მეორე – ბრიტანული.
ოდესმე შევალთ ევროზონაში და გავაუქმებთ ლარს.
იტალიურ-ფრანგულ-საბჭოური მოდელი – ეს არის სისტემა, რო დესაც ბიუროკრატი და პოლიტიკოსი იღებენ გადაწყვეტილებას,
განათლებაზე ხშირად საუბრობთ, ძირითადად სოცია
ვინ და რა უნდა დააფინანსონ. თუ ბიუროკრატი არის სფეროში
ლური ქსელებიდან.
გარკვეული ადამიანი – სწორ გადაწყვეტილებებს იღებს, თუ არა
განათლების მოდელებზე გამიჭირდება საუბარი, მაგრამ არის
– არასწორს. ამ მოდელში პოლიტიკური ლობის, ასევე „ცნობადი
ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტი: არ არსებობს არც ერთი
სახეებისა“ და მათი პროექტების დაფინანსების საფრთხე ჩნდე
განვითარებული ქვეყანა, ვისაც სასკოლო განათლებაში შესა
არის მთელი რიგი საკითხები, რომელთა საჯაროდ გამოტანაც ჩემი გადაწყვეტილებით არ მოხდა. ჩავთვალე, რომ ქვეყნისთვის საზიანო იქნებოდა. ბა. ბრიტანულ მოდელში განსაზღვრ ულია კონკრეტული პრიორ ი
ბამისი რეიტინგები არა აქვს. ჩვენ ამ მიმართულებით ძალიან
ტეტები, რომელთაც პროფესიონალები საზღვრავენ და შემდ
სერიოზული პრობლემები გვაქვს. ჩვენი ახალგაზრდა თაობის
გომ უკვე დაფინანსების თაობაზე ტენდერები ცხადდება, ანუ
ათიათასობით წარმომადგენელი სკოლის დამთავრებისას სა
მენეჯმენტის აუტსორსინგი მიდის. ამ შემთხვევაში ორ ბენეფიტს
ერთაშორისო მასშტაბით თავიანთ თანატოლებთან შედარებით
ვღებულობთ. პირველი, ბიუროკრატიული წნეხი არ არის და არც
კონკურენტუნარიანი უკვე არ არის. ამის გამოსწორების გარეშე
სამინისტროა საჭირო და მეორე, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია,
ძალიან რთული იქნება განვითარება და ეს პირდაპირ კორელა
ყველა სფეროს თავისი სპეციალისტი განკარგავს. დაფინან
ციაშია ეკონომიკურ ზრდასთან. მეორე გახლავთ ინგლისური.
სების ამ მოდელის შეცვლა დამატებით სამუშაო ადგილებსაც
ძალიან ხშირად ინგლისური საქილიკო თემაა, მაგრამ ჩვენ უნდა
გააჩენს.
გავხდეთ ინგლისურენოვანი ქვეყანა. ჩვენ ინგლისური უნდა ვიცოდეთ ისე, როგორც საბჭოთა კავშირის დროს ვიცოდით რუ
ლარიზაციის პოლიტიკა წარმატებული აღმოჩნდა? 90-იან წლებში საბანკო სექტორის ჩამოშლის შემდეგ ადგი
სული. ამას ალტერნატივა არა აქვს. რაც შეეხება უმაღლეს განათ ლებას, ამ მხრივაც მნიშვნელოვანია კარგი შედეგები, მაგრამ აქ
ლობრივი ვალუტის მიმართ ნდობა გაქრა. ამან გამოიწვია ის,
თავის როლს მსოფლიო ტექნოლოგიური პროგრესი ასრულებს.
რომ ადამიანების მთავარ შესანახ ვალუტად დოლარი იქცა. დო
ყველაზე განვითარებული და წარმატებული უმაღლესი სასწავ
ლარიზაცია იმის შედეგია, რომ ეროვნული ვალუტა ტრანზაქციის
ლებლები თავიანთ საგანმანათლებლო კონტენტს დებენ ონლაინ
საშუალების გარდა არაფერს აღარ წარმოადგენდა. 90-იანების
და ის ყველასთვის ხელმისაწვდომია. დღეს აღარ არის საჭირო
ბოლომდე თითქმის 100%-იანი დოლარიზაცია გვქონდა.
კონკრეტული ცოდნის მისაღებად ტოპ-სკოლაში წასვლა. თუ მო
რეფორმებმა სახელმწიფოსა და საბანკო სფეროს მიმართ ნდობა დააბრუნა. გარკვეული ეტაპის შემდეგ, უფრო კონკრე
ზარდებს ექნებათ შესაბამისი უნარები და ინგლისურის ცოდნა, მათ აქვთ შესაძლებლობა, კარგი განათლება მიიღონ. მარტი 2016
FORBES | 53