1
Hydref 2010
lle I enaid gael llonydd cylchlythyr Parciau Cenedlaethol Cymru Mae’r rhifyn hwn o Breathing Spaces yn cyrraedd wrth i’r Haf lithro i’r Hydref. Yn ystod y cyfnod hwn o newid tymhorol amlwg, nid yw’n syndod deall bod newidiadau eraill yn digwydd yng Nghymru yn y ffordd rydym yn gofalu am ein hamgylchedd. Mae’r newidiadau hyn yn rhannol oherwydd yr heriau amgylcheddol rydym yn dal i’w hwynebu ond hefyd o ganlyniad i’r wasgfa ariannol y mae’r sector gyhoeddus yn gorfod ei rheoli.
Budd ail faes, cysylltiedig, o waith, yn cael ei gadeirio gan Gadeirydd y Cyngor Cefn Gwlad, Morgan Parry, ac yn adolygu trefniadau gwaith sefydliadol rhwng tri o asiantaethau amgylcheddol mawr Cymru, y Cyngor Cefn Gwlad, Comisiwn Coedwigaeth Cymru ac Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru. Yn rhannol o ganlyniad i’r problemau amgylcheddol a grybwyllwyd yn gynharach, a hefyd fel ymateb i bwysau ariannol, bydd yr adolygiad yn ystyried a yw’r asiantaethau’n cynnig digon o Cynhelir trafodaethau ar hyn o bryd gyda’r ddimensiwn cyfun a chynaliadwy i’w gwaith. sector amgylcheddol ynghylch y Fframwaith Amgylcheddol Naturiol sydd hefyd yn cael ei Bydd Awdurdodau Parciau Cenedlaethol yn galw’n ‘Cymru Fyw’. Y ddogfen hon yw cyfrannu i’r ymgynghori yn ystod y tri mis nesaf ymateb strategol Llywodraeth Cynulliad Cymru ac mae’n debyg iawn y gofynnir i chi gymryd i’r ffaith i Gymru fethu â chyrraedd ei thargedau rhan. Os hoffech ragor o wybodaeth neu gopi bioamrywiaeth yn 2010 ac i broblemau ô’r ddogfen ymgynghori, ewch i: amgylcheddol eraill. Mae ‘Cymru Fyw’ yn dangos dulliau newydd a llawer mwy cyfun o http://goo.gl/Q99E reoli’r amgylchedd naturiol sy’n canolbwyntio ar wella iechyd ecosystemau yn eu cyfanrwydd. Mae hyn yn debyg, er efallai ar raddfa lai, i Dyddiadau i'r Dyddiadur ddulliau y mae Awdurdodau’r Parciau Cenedlaethol yn eu mabwysiadau ar gyfer 5 – 26 Tachwedd, Seminar Flynyddol Aelodau graddfa’r tirlun. Er hynny, mae’n dangos Cymru, yn cael ei chynnal gan Awdurdod Parc symudiad arwyddocaol ym mholisi’r Cenedlaethol Eryri, Plas Tan y Bwlch Llywodraeth a gallai gynnig nifer o gyfleoedd i Barciau Cenedlaethol Cymru.
2
Ethol Cadeirydd Newydd i Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog
Cafodd y Cynghorydd Eric Saxon, Aelod o Gyngor Sir Fynwy, ei ethol yn Gadeirydd newydd Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog mewn Cyfarfod Cyffredinol a gynhaliwyd ddiwedd mis Gorffennaf. Mae’n olynu Mrs Mary Taylor – a fu’n Gadeirydd am y cyfnod hwyaf ar yr Awdurdod – a adawodd y Gadair yn swyddogol ar 31 Awst 2010 ar ôl 13 mlynedd o wasanaeth diflino. Cafodd Mrs Julie James, Aelod a benodwyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru, ei hethol fel Dirprwy Gadeirydd Awdurdod y Parc.
Mae’r Cynghorydd Saxon yn adnabyddus iawn yn Sir Fynwy, lle mae wedi bod yn Gynghorydd Sir am y chwe blynedd ddiwethaf ac yn Gynghorydd Cymuned am 14 mlynedd. Mae ganddo brofiad helaeth mewn meysydd megis busnes, yr amgylchedd a llywodraethu a sicrhau rhagoriaeth mewn gwasanaethau cyhoeddus. Wrth ei benodi, dywedodd y Cadeirydd, y Cynghorydd Saxon: “Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog wedi gweld cynnydd sylweddol o dan arweiniad gwerthfawr Mrs Mary Taylor ond allwn ni ddim fforddio gorffwys ar ein rhwyfau – mae yna’n dal lawer o waith i’w wneud. Dw i ddim eisiau i’r Awdurdod hwn fod yn sefydliad sy’n cael ei arwain gan Aelodau na Swyddogion. Mae llywodraethu ac arwain yn effeithiol yn dibynnu ar ymddiriedaeth a pharch, cydweithrediad a phartneriaeth. Bydd yn rhaid i ni ddal i gydweithio i gryfhau’r ymddiriedaeth a’r parch y naill at y llall rwyf wedi’i weld yn datblygu ers i mi ddod yma. Rwy’n teimlo’n freintiedig iawn cael fy ethol fel Cadeirydd. Rwy’n uchelgeisiol dros y Parc Cenedlaethol ac yn awyddus i weld ein llwyddiannau hyd yma yn sylfaen i wella ymhellach yn y dyfodol. Yn fwy na dim, rwy’n credu’n gryf yn y Parciau Cenedlaethol a byddaf yn ymdrechu i sicrhau y gallaf arwain a chefnogi gwaith positif Awdurdod y Parc Cenedlaethol mewn cadwraeth ac yn ein cymunedau lleol.
3
Y Clod Uchaf i’r Adeilad Uchaf Mewn seremoni’n ddiweddar yn cael ei chynnal gan Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig Cymru (RICS Cymru) enillodd Hafod Eryri wobr “Prosiect y Flwyddyn”. Hefyd, daeth Sefydliad Brenhinol Penseiri Prydain (RIBA) i’r casgliad y dylai Hafod Eryri fod yn un o saith adeilad yng Nghymru sy’n haeddu clod am ansawdd eu dyluniad a’u cyfraniad i’r amgylchedd leol.
RICS Cymru, daeth yn gyntaf o’r 15 a ddaeth i’r brig yn “Prosiect y Flwyddyn Sgiliau Adeiladu Cymru”. Meddai Aneurin Phillips, y Prif Weithredwr, ar ran Awdurdod y Parc Cenedlaethol,
“Roedd yr Awdurdod yn benderfynol o’r cychwyn y byddai gennym adeilad ar ben yr Wyddfa y byddai Cymru gyfan yn falch ohono. Ers i Hafod Eryri agor, mae ymateb y cyhoedd iddo wedi bod yn anhygoel. Aeth bron i hanner Roedd Pierre Wassenaar, llwydd cangen Cymru miliwn o bobl i ymweld â’r mynydd rhwng canol o’r RIBA yn cydnabod fod Hafod Eryri wedi’i Mehefin a diwedd Hydref y llynedd – cynnydd o ddewis, yn rhannol, oherwydd bod ei adeiladu’n 27% ar ffigurau’r flwyddyn cynt. gymaint o her. Yn ogystal â’r ymateb anhygoel yma, mae “Mae’n llwyddiant aruthrol. Byddai’n ddigon derbyn y gwobrau hyn gan sefydliadau sy’n anodd ei adeiladu ar dir gwastad – ac mi enwog yn rhyngwladol am eu harbenigedd yn y wnaethon nhw hynny mewn gwirionedd cyn ei meysydd adeiladu a phensaernïaeth nid yn unig ddatgymalu a’u gario i fyny’r mynydd – felly, yn cadarnhau i ni lwyddo yn ein tasg ond mae petai ddim ond am yr ymdrech, mae’n haeddu hefyd yn ganmoliaeth i bob un o’r gweithwyr a oedd â rhan yn nhasg anodd adeiladu Hafod ei ganmol”. Eryri”. Er y mai dim ond cyrraedd y rhestr fer wnaeth Hafod Eryri'r yng nghategori “Adfywio” Gwobrau
4
“Rydym yn gobeithio y bydd hyn yn annog mwy o awdurdodau lleol, yn enwedig, i weithredu fel hyn. Lle mae yna hanes o fynediad cyhoeddus a bod hamddena’n cael ei ystyried yn Roedd diwrnod cyntaf Sioe Sir Benfro eleni’n weithgaredd cynaliadwy, mae yna fanteision achlysur hanesyddol i Awdurdod y Parc amlwg i dirfeddianwyr ddynodi Tir Mynediad. Cenedlaethol wrth iddo ddynodi’n swyddogol “Mae dynodi hawliau mynediad cyhoeddus yn 22 hectar o dir Mynediad yn Freshwater East. Freshwater East yn gwireddu ymrwymiad hir Ymunodd aelodau o gymuned Freshwater East dymor Awdurdod y Parc Cenedlaethol i â Gweinidog Llywodraeth Cynulliad Cymru dros gyfarfod â dyheadau’r gymuned leol i yr Amgylchedd, Cynaliadwyedd a Thai, Jane amddiffyn mynediad cyhoeddus ar draws y Davidson a Chadeirydd a swyddogion Burrows”
Llofnodi tir yn ddiwrnod hanesyddol i Awdurdod y Parc
Awdurdod y Parc ar gyfer y llofnodi swyddogol Mae dynodi Tir Mynediad yn weithred na ellir ei yn Sioe’r Sir. diddymu sy’n sicrhau y bydd hawliau mynediad ar gael i genedlaethau’r dyfodol eu mwynhau, sef yr hyn y mae’r gymuned leol wedi dyheu amdano ers blynyddoedd lawer. Dyma, hefyd, y cyntaf o nifer o ddaliadau tir Awdurdod y Parc Cenedlaethol a fydd yn cael eu dynodi’n Dir Mynediad yn ystod y blynyddoedd nesaf. Dechreuodd Awdurdod y Parc Cenedlaethol Meddai Cadeirydd yr Awdurdod, Richard baratoi i ddynodi Tir Mynediad yn Freshwater Howells, wrth siarad yn y digwyddiad: “Bydd East yn 2008 a oedd yn golygu ymgynghori gyda dynodi Tir Mynediad yn rhoi hawl newydd i’r mwy na 80 o gartrefi a sawl sefydliad. cyhoedd ar droed a bydd yn cyd-fynd â’r hawliau tramwy sydd eisoes ar Lwybr yr Arfordir a’r llwybrau cyhoeddus yn Freshwater East. “Gall tirfeddianwyr ddynodi Tir Mynediad o dan Ddeddf Cefn Gwlad a Hawliau Tramwy 2000 ond, hyd y gwyddom ni, ychydig o awdurdodau lleol na thirfeddianwyr preifat sydd wedi defnyddio’r hawliau hyn yng Nghymru.
5
Sylfaeni dysgu drwy chwarae Dangosodd plant ysgol gynradd Sageston eu potiau pinsio, eu lluniau a’u barddoniaeth, ymysg gweithiau celf eraill, yng Nghastell Carew ddiwedd Mehefin. Daeth y Neuadd Fechan yn fyw gyda byntin a baneri, cleddyfau a thariannau o waith y 24 o blant mewn nifer o sesiynau yng Nghastell Carew sy’n cael ei reoli gan Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro.
Caru Llanymddyfri yn lansio gobaith newydd i’r dref Y mis hwn lansiodd Llanymddyfri – un o drefi marchnad tlysaf Cymru – ei frand ‘Caru Llanymddyfri’ a logo newydd ysblennydd i’w ganlyn i wella’r atyniadau gwledig gan obeithio cychwyn ar berthynas oes ag ymwelwyr â’r ardal.
Daeth dros 100 o bobl i weld Caru Llanymddyfri’n cael ei lansio â chryn rwysg yn Sgwâr y Farchnad ddydd Sadwrn 14 Awst. Cafodd logo newydd Caru Llanymddyfri, a collage enfawr siâp calon o 400 o ffotograffau personol yn dangos beth mae’r trigolion yn ei hoffi am y dref, eu dadorchuddio a chafwyd newyddion cyffrous i Meddai Pennaeth Ysgol Gynradd Sageston, Mrs lansio Gwyl Ddefaid Llanymddyfri a fydd yn cael Joan Morris: “Mae hyn wedi bod yn gyfle gwych ei chynnal ar 24 - 25 Medi. i’n disgyblion weithio mewn awyrgylch mor anogol. Mae amrywiaeth y gweithgareddau yn Cafodd logo deniadol Caru Llanymddyfri ei greu y castell wedi ysbrydoli’r plant i fod yn greadigol yn llywiau traddodiadol Cymru - coch ar wyrdd sy’n cynrychioli’r dreftadaeth ddiwylliannol y a brwdfrydig ynghylch dysgu. mae pobl y dref yn gobeithio a fydd yn adfywio Roedd James Parkin, Cyfarwyddwr Hamdden, Llanymddyfri fel tref Gymreig nodweddiadol ar Marchnata a Chyfathrebu’r Awdurdod yno: ffiniau Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog “Roedd yn enghraifft wych o gymaint y mae yn Sir Gaerfyrddin. Bydd y logo’n cael ei plant yn ei ddysgu drwy chwarae a lle gwell i ddefnyddio mewn pob gwyl, deunydd cyfathrebu ac ymgyrchoedd hyrwyddo fel danio’r dychymyg na Chastell Carew!” delwedd syml ond nerthol y gall pob uniaethu’n hawdd ag e.
6
Cymru Fentrus 2010 – Llwyddiant i Coridor gwyrdd yr arfordir yn annog bioamrywiaeth Wynedd Mae ‘priffordd werdd’ sy’n rhedeg ar hyd coridor arfordir y sir wedi bod yn hwb i fioamrywiaeth, diolch i waith yng Ngwynedd. Awdurdod Parc Un o brif amcanion y prosiect yw datblygu Cenedlaethol poblogaeth sy’n mentro a diwylliant allblyg a Arfordir Penfro a’i bartneriaid. hyderus ymysg pobl a chymunedau Gwynedd Y coridor gwyrdd yw pen llanw cynllunio wledig. cadwraethol hir dymor gan yr Awdurdod i Mae Llwyddo yng Ngwynedd yn gweithio gyda hyrwyddo bioamrywiaeth. grwpiau targed sydd heb, hyd yma, gyflawni eu potensial entrepreneuriaid. Mae’r rhaglen yn Meddai Pennaeth Cadwraeth, Mike Howe: dynol yn chwalu cynnwys cyfres o brosiectau sy’n gweithredu yng “Gweithgareddau cynefinoedd yw un o’r bygythiadau pennaf i Ngwynedd, drwy Gynllun Datblygu Gwledig Cymru (2007-2013) ac mae’n anelu at annog fioamrywiaeth a, chan bod 2010 yn Flwyddyn menter ac arloesedd yng nghefn gwlad Ryngwladol Bioamrywiaeth, mae’n briodol ein Gwynedd. Partneriaeth Economaidd Gwynedd bod wedi gallu datblygu gwaith ar safleoedd sy’n rhedeg Llwyddo yng Ngwynedd ac mae’n ledled y Parc i frwydro yn erbyn hyn. cynnwys cynrychiolwyr o amrywiaeth eang o sefydliadau, gan gynnwys Parc Cenedlaethol “Yn gyffredinol, mae cynefinoedd mewn llawer gwell cyflwr ac mae cysylltiadau y tu fewn a’r tu Eryri. Enillydd Cymru Fentrus 2010 yw cynllun i hyrwyddo menter ac arloesedd a chreu cyfleoedd i fusnesau yng Ngwynedd. Cyhoeddwyd y newydd yn y Sioe Fawr 2010 wrth i’r Dirprwy Brif Weinidog, Ieuan Wyn Jones, gyflwyno gwobr Cymru Fentrus i Bartneriaeth Economaidd Gwynedd am ei brosiect Llwyddo
O’r Gofod Naturiol i Seibrofod Mae presenoldeb y Parciau Cenedlaethol ar y rhyngrwyd yn dal i gynyddu. Mae’r rhan fwyaf o Awdurdodau Parciau Cenedlaethol gwledydd Prydain, gan gynnwys Awdurdodau tri Pharc Cymru, yn cymryd rhan mewn rhwydweithio cymdeithasol ac yn cynyddu presenoldeb ar lein Parciau Cenedlaethol. Gallwch ddarllen eu proffiliau, tudalennau, twît a sianelau, pob un yn cynnwys gwybodaeth sy’n cael ei ddiweddaru’n gyson. Mae Porth y Parciau Cenedlaethol yn cynnwys dewis cynhwysfawr o ddolenni priodol. Gellir mynd at y dudalen honno drwy’r cyfeiriad: http://www.nationalparks.gov.uk/aboutus/ourwebsites.htm/ourwebsites.htm
7
hwnt i ffiniau safleoedd wedi gwella’n arw. Mae raglen gyffredinol o drwsio a chynnal a coridor yr arfordir o amgylch Sir Benfro erbyn hyn gynlluniwyd fel rhan o raglen ehangach o wella yn enghraifft wych o briffordd werdd sy’n mynediad yn y Parc Cenedlaethol”. gweithio. Bu’n rhaid i ni ddefnyddio dulliau parhaol ar dair “Mae’n hynod bwysig fod yr Awdurdod yn gallu rhan bychan o’r llwybr rhwng Llyn Teyrn a Llyn dal ati gyda’r gwaith cadwraethol craidd hwn i Llydaw er mwyn sicrhau gwell mynediad a hefyd wella bioamrywiaeth y Parc er ein bod yn y byddai wyneb y llwybr yn parhau. Gosodwyd gweithio mewn hinsawdd economaidd galed”. tarmac yno gyda haen o ithfaen mâl ar ei wyneb. Bydd hyn yn galluogi mwy o bobl o bob Gan weithio gyda phartneriaid sy’n cynnwys yr gallu i ddefnyddio’r llwybr o Ben y Pas i Lyn Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Llydaw ac mae hefyd yn rhan o’n gweledigaeth Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gorllewin Cymru, barhaus i wella mynediad ac i roi mwy o fwyniant Cyngor Cefn Gwlad Cymru, Y Weinyddiaeth i bawb”. Amddiffyn, Partneriaeth Bioamrywiaeth Penfro a Nwy Naturiol Hylifol South Hook, mae’r Parc Cafodd Llwybr y Mwynwyr i Lyn Glaslyn ei Cenedlaethol wedi bod yn ceisio adfer y adeiladau ddiwedd y 19eg ganrif ar gyfer rhwydwaith o goridorau hwylus i fywyd gwyllt ac Gwaith Copr Britannia. Mae’r ffordd at y llyn yn ehangu’r cynefinoedd allweddol i fywyd gwyllt dal bron yn ffordd ac mae’n llwybr cyffrous a diogel i bobl heb lawer o brofiad o fynydda. sy’n ffurfio gwead cefn gwlad. Mae’r llwybr o Lyn Llydaw i’r copa yn fwy serth o gryn dipyn ac yn anaddas i ddefnyddwyr Gwaith ar Lwybr y Mwynwyr cadeiriau olwyn. Mae ‘Eryri i Bawb’ yn brosiect sy’n cael ei redeg gan Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri i annog pobl ag anabledd, pobl sy’n cael trafferth i symud neu rieni gyda phlant ifanc i ymweld ag Eryri a chael amser braf a hamddenol. Fel rhan o’r prosiect hwn, mae Gwasanaeth Gwardeiniaid Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri’n cynnal rhaglen flynyddol o ddigwyddiadau i bobl o bob gallu , o deithiau i Meddai Hywel Jones, Swyddog Prosiect ddefnyddwyr cadeiriau olwyn i’r rhai â nam ar y Mynediad Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, golwg. “Mae’r gwaith ar Lwybr y Mwynwyr yn rhan o Ar ôl trafodaethau manwl gyda Fforwm Anabledd Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, Fforwm Mynediad Gogledd Eryri, tirfeddianwyr lleol ac Adran Briffyrdd Cyngor Gwynedd, dechreuodd contractwyr weithio ar drwsio a chynnal rhannau o Lwybr y Mwynwyr ar yr Wyddfa fel rhan o raglen flynyddol o welliannau Awdurdod y Parc.
Gallwch chi gael rhagor o wybodaeth am CAPCC yn www.parciaucenedlaetholcymru.gov.uk. Mae’r rhan fwyaf o’n gwaith, yn cynnwys deunyddiau seminar, ymatebion i ymgynghoriadau a datganiadau sefyllfa ar gael yn rheolaidd ar y safle, ac rydym ni’n croesawu sylwadau bob amser wanpa@anpa.gov.uk.
8
Llwyddiant Sul y Fferm Agored yn Llanddewi Nant Hodni Denodd heulwen odidog, man syfrdanol ac addewid o nifer enfawr o weithgareddau fferm gannoedd o bobl i Ddyffryn Llanddewi Nant Hodni ar Sul y Fferm Agored ddiwedd Mehefin.
Efallai mai’r atyniad mwyaf poblogaidd oedd ceffyl gwedd yn tynnu coed o’r goedwig ger y fferm. Roedd y ceffyl Ardennes hardd yn destun edmygedd wrth wneud y math o waith y cafodd ei hynafiaid eu bridio ar ei gyfer, tynnu coed o goetir cadwraeth. Mae coetir trwchus a llethrau serth yn ei gwneud bron yn amhosibl defnyddio tractor, felly mae ceffyl gwedd, megis yr Ardennes, yn ddelfrydol i weithio mewn man mor anodd.
Wedi’i drefnu fel rhan o Sul y Fferm Agored ac Wythnos Bioamrywiaeth Cymru, roedd y digwyddiad yn dangos sut y mae fferm Llanthony Court yn cyfuno ffermio mynydd Meddai perchennog fferm Llanthony Court Colin traddodiadol gyda rheoli’r tirlun, bioamrywiaeth Passmore: “Roedd brwdfrydedd staff y Parc ac ymwelwyr â’r fferm. Cenedlaethol, y gwirfoddolwyr a ffermwyr cyfagos a roddodd gyflwyniadau mor ddiddorol ynghylch cefn gwlad a ffermio wedi gwneud hwn yn ddiwrnod hynod foddhaol”.
Bu perchennog fferm Llanthony Court, Colin Passmore a’i deulu, yn gweithio gydag Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog a dwsinau o sefydliadau partner eraill i wneud y diwrnod yn llwyddiant ysgubol. Roedd y gweithgareddau a oedd yn cael eu cynnig yn cynnwys merlota, cneifio defaid a sgyrsiau ar fywyd planhigion.