Kust- en zeegids 2011 by Agentschap voor Natuur en Bos

Kust- & Zeegids

DĂŠ zomergids voor een natuurlijke vakantie â&#x20AC;˘ 2011

Zeehond zwaait terug aan onze kust

Kust- en Zeegids 2011.indd 1

Zomerwandelingen in de duinen

Welkom in de wereld van de waadvogels

10/06/11 11:44

Zeeh

Cabourduinen

29.

Sashul en Vuurtorenweiden

De Westhoek

30.

Kleiputten van Heist

Calmeynbos

31.

Park 58

Oosthoekduinen

32.

Koningsbos

Houtsaegerduinen/Kerkepannebos

33.

Zwinduinen en –polders

34 33 32

31 27

Noordduinen

34.

Het Zwin

Doornpanne en Hoge Blekker

35.

Sint-Donaaspolder

Duinencomplex Ter Yde

36.

Stadswallen van Damme

37.

De Noordzee

De IJzermonding

10.

Schuddebeurze

11.

Viconia-kleiputten

12.

De Blankaart

13.

Warandeduinen

14.

Domein Raversijde

15.

Oostendse Oosteroever

16.

Oostends Krekengebied

17.

De Hoge Dijken

18.

Paelsteenpanne

19.

D’Heye

20.

De Kijkuit

Cadzand

28 29

Knokke

Heist 35 30

Zeebrugge 25

Lissewege

Blankenberge

Damme

Zuienkerke 24

Wenduine 22

De Haan 20 37 18

Bredene

Oostende 16

Mariakerke Raversijde

21.

Duinen en bossen van De Haan

22.

Zandpanne

23.

Uitkerkse polder

24.

Meetkerkse Moeren

Oudenburg

Middelkerke

25.

De Fonteintjes

26.

Ter Doest

27.

Sterneneiland

28.

Baai van Heist

Westende

Lombardsijde

Nieuwpoort-Bad Nieuwpoort-Stad 8 Oostduinkerke 7

Stuivekenskerke

Koksijde

Sint-Idesbald

De Panne

Diksmuide 12

2 3 4 1

Adinkerke

Bray-dunes

Eindredactie redactie@natuurpunt.be Grafische vormgeving Check-it.eu cvba www.check-it.be • info@check-it.be Grafische vormgeving cover en advertenties Jenny Dedoncker

Kust- en Zeegids 2011.indd 2

Foto’s cover Bloeiend lamsoor in het Zwin (Vilda/Misjel Decleer), zeehond zwaait terug aan onze kust (Luc Meert), zomerwandelingen in de duinen (Edgard Verhasselt), welkom in de wereld van de waadvogels (Luc Meert) Druk: Corelio Printing nv (Erpe Mere)

Papier: 75% gerecycleerd, 25% chloorvrije vezels van verantwoord beheerde bossen. Oplage: 175.000 exemplaren Wettelijk depot: D/2011/9512/1 Verantwoordelijke uitgever: Willy Ibens • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen

10/06/11 11:44

Zeehond. Foto Luc Meert

De kust, meer dan strand en zee Aan de westzijde wordt Vlaanderen niet enkel begrensd door de Noordzee maar tegelijk door een kuststreek die een bijzondere biodiversiteit vertoont. Grote delen van die unieke omgeving zijn in de loop van vele decennia verloren gegaan onder een strook beton die helaas ook vrij uniek is in West-Europa. Gelukkig zijn de geesten ondertussen voldoende gerijpt en zorgde ondermeer het Duinendecreet ervoor dat de laatste waardevolle duingebieden konden behouden blijven of hersteld worden. Ook het strand is belangrijk voor heel wat dieren en herbergt een typische vegetatie. Waar de strandlijn het binnenland binnendringt, in gebieden zoals het Zwin en de IJzermonding, getuigt de aanwezigheid van grote aantallen waadvogels van de belangrijke natuurwaarden die hier aanwezig zijn. Vele van die vogels overwinteren hier of doen een laatste beetje reserve op alvorens hun tocht naar hun winter- of zomerverblijven aan te vatten. Dat zelfs binnen een economische toegangspoort als de haven van Zeebrugge ruimte kan gemaakt worden voor natuur, bewijst dan weer de aanwezigheid van een sternenkolonie in de voorhaven. Economie en ecologie kunnen perfect samengaan. En dan is er natuurlijk de zee zelf. Al te vaak een onderschatte concentratie van biodiversiteit. Nieuwe materialen zoals de fundamenten van de windmolens in zee, blijken onmiddellijk te worden ingenomen door organismen die hier een biotoop aantreffen dat vroeger niet te vinden was in onze territoriale wateren. Vergeten we daarbij vooral ook niet dat binnen die windmolenparken reservaten gecreëerd worden waar vissen zich ongestoord kunnen voortplanten, wat eventueel tot herstel van sommige populaties kan leiden. Ongetwijfeld een win-win situatie in wording waarbij het leven in onze territoriale zee nieuwe kansen krijgt. Als spoedig een oplossing kan worden gevonden voor het gebruik van de warrelnetten die zoveel sterfte veroorzaken bij de bruinvissen, dan zullen ook die kleine dolﬁjntjes weldra een nieuwe aantrekkingspool voor toeristen vormen. Het herstel van natuurwaarden aan de IJzermonding in Nieuwpoort was dan weer niet enkel voordelig voor de trekkende waadvogels, maar ook voor de zeehonden die nu regelmatig opnieuw te zien zijn

op de slikken. Dit is niet enkel ecologische winst, maar betekent vooral een meerwaarde voor recreatie en toerisme. De natuur aan de kust vormt in toenemende mate een belangrijke attractie voor een groeiend aantal wandelaars en fietsers. Door het toepassen van de bepalingen van het Duinendecreet was het mogelijk belangrijke duingebieden te redden van de privatisering en ze open te stellen voor het publiek. Natuurbehoud betekent vaak dat gebieden die vroeger ontoegankelijk waren, nu wel ter beschikking staan van het publiek. Tijdens de hele zomer worden overal aan de kust en de achterliggende kustregio geleide wandelingen georganiseerd die je kennis laten maken met die verrassende pareltjes. Denk daarbij ook eens wat verder dan de traditionele tochtjes: aan zee vind je bijvoorbeeld ook echte bossen die het ideale decor vormen voor een uitstap tijdens dit Internationaal Jaar van de Bossen. Door hun specifiek karakter zijn de bossen zeer aanlokkelijk voor heel wat organismen die hier beschutting vinden voor de strakke zeewind. Zo tref je er typische korstmossen en insecten aan die nergens anders in Vlaanderen voorkomen. Vleermuizen vinden er voedsel in overvloed en ze worden door de winter geholpen door het geschikt maken van bunkers waar ze de juiste temperatuur en luchtvochtigheid vinden om ongestoord in winterslaap te gaan. En de wandelaar en fietser kan er genieten van de nodige afkoeling op zonovergoten zeedagen.

Trek op een vrije dag ook eens de polder in. Unieke landschappen met waardevolle polderweiden, met riet omzoomde grachtjes waarin kleine karekieten zingen en maak kennis met de bruine kiekendief die in de polder broedt. Kom zeker ook eens terug in de winter wanneer tienduizenden ganzen neerstrijken om rustig het volgend broedseizoen in het Hoge Noorden voor te bereiden. Zowel Natuurpunt, het Agentschap voor Natuur en Bos van de Vlaamse overheid als het provinciebestuur van West-Vlaanderen zijn trots je deze gids te kunnen overhandigen. Het is een uitnodiging om tijdens jouw vakantie nog meer te genieten van de totaalnatuur die de Vlaamse kust je biedt. Wij van onze kant doen er alles aan om je daarbij te begeleiden en om de biodiversiteitspareltjes voor het nageslacht te bewaren.

Walter Roggeman • VOORZITTER NATUURPUNT Marleen Evenepoel • ADMINISTRATEUR-GENERAAL AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS (ANB) Peter De Wilde • ADMINISTRATEUR-GENERAAL TOERISME VLAANDEREN Peter Norro • DIENSTHOOFD MILIEUBELEID PROVINCIEBESTUUR WEST-VLAANDEREN

Kust- en Zeegids 2011.indd 3

10/06/11 11:44

I 4

Kust- en Zeegids 2011.indd 4

10/06/11 11:44

Van zebrarups tot Sint-Jacobsvlinder Het start allemaal met een paar tientallen eitjes, bijeen geplakt aan de onderkant van één van de onderste bladeren van een forse plant jacobskruiskruid. In de duinen zijn die voldoende te vinden, maar ook elders in ons verdrogende Vlaanderen meer en meer. Na een goeie week verkleuren de eitjes van glanzend geel naar dofgrijs en sluipen er kleine rupsjes uit, grijzige beestjes met lange witte haartjes en een bruine kop. Ze vreten en vreten tot ze uit hun vel barsten. Hun nieuwe livrei vertoont het geelzwarte patroon waaraan ze hun naam danken: zebrarups! Tekst: Peter De Ridder, foto: Vilda/Misjel Decleer

Ze vreten en vreten en de rupsjes worden rupsen. Van de voedselplant rest uiteindelijk alleen nog de stengel. Dan begeven ze zich naar de begane grond en kruipen naar de volgende plant. En zo gaan ze in juli en augustus dag en nacht door. Onze zomervakantie is voor hen zware corvee. Ten slotte dalen ze af, spinnen een cocon in het bladstrooisel en verpoppen. In dat stadium veranderen ze van vorm én van naam: in de lente vliegen de verse Sint-Jacobsvlinders uit. Zebrarupsen zijn in meerdere opzichten uniek. De meeste andere rupsen leiden een verborgen bestaan. Vaak komen ze pas in de schemering te voorschijn. Zo drogen ze niet uit en vallen ze zo min mogelijk op. Met hun geelzwarte plunje vallen zebrarupsen net wel op. Geelzwart is de kleur van wespen. Met een mooie Engelse term noemen we dat “mimicry” of nabootsing. Vogels die eenmaal geleerd hebben wespen te vermijden, hebben respect voor geelzwart. Er is voor vogels nog een goeie reden om van de zebrarups af te blijven. Ze is namelijk niet gevaarlijk maar wel giftig. Giftig, of alleszins zo onsmakelijk voor vogels dat ze dit kostje liever aan hen voorbij laten gaan. De rups neemt het gif op uit haar voeding. Jacobskruiskruid bevat pyrrolizidine-alkaloïden; de naam alleen al veroorzaakt braakneigingen. Zebrarupsen mogen dan wel opvallend

Kust- en Zeegids 2011.indd 5

gekleurd zijn, tegelijk zitten ze op de juiste plant om net niet op te vallen! Jacobskruiskruid heeft massa’s gele streepvormige bloempjes, de rups heeft gele strepen… De zebrarups is één van de meest bestudeerde insecten. Er is geld mee gemoeid, veel geld, want het giftige jacobskruiskruid maakt onder andere in de VS, Australië en Nieuw-Zeeland slachtoffers onder koeien en paarden. Reeds in 1935 publiceerde de Brit Cameron zijn oplossing: uit een lijst van meer dan 100 mogelijke kandidaten kwam de zebrarups als kandidaat nummer één naar voren als biologisch bestrijdingsmiddel. We zijn tachtig jaar verder en één ding is ondertussen duidelijk: de zebrarups zal het jacobskruiskruid nooit klein krijgen. Het gaat op en af, maar plant en rups houden elkaar in evenwicht als vanouds. Vogels lusten de rups niet, maar er zijn tal van insecten die wel zebrarupsen op het menu hebben staan. Bij ons kan een derde van de populatie rupsen ten onder gaan aan een parasiterende sluipwesp Apanteles popularis. In Australië en de VS hebben plaatselijke insecten intussen de bittere smaak ook al te pakken. Je hebt je best gedaan, mijnheer Cameron, maar je had kunnen weten dat jacobskruiskruid en zebrarups slechts twee onderdeeltjes zijn van een veel groter verhaal. En zoals steeds is het Moeder Natuur die voor de verrassende plotwendingen zorgt.

10/06/11 11:44

Waag je in de wereld van de waadvogels Onze kust zou onze kust niet zijn zonder waadvogels. De steltlopers en weidevogels fleuren het vogelleven aan de kust op. Om je een beetje op weg te helpen geven we hier een overzicht van 15 waadvogels. Wil je de opgedane kennis eens testen, dan ben je meer dan welkom in het Zwin, de IJzermonding, de Baai van Heist, de Viconia kleiputten, de Uitkerkse Polder, op het strand en op de pieren. Enkele natuurgebieden waar die vogels graag vertoeven. Meer info over die gebieden vind je op www.natuurpunt.be/natuuraanonzekust of op www.natuurenbos.be/domeinen Tekst: Gerald Driessens

Kemphaan I 6

De kemphaan valt zowat overal tussenin, het is geen strandloper, geen ruiter, geen gruttoâ&#x20AC;Ś Het is een soort die een subfamilie vormt op zichzelf. Door het variabele kleed zorgt de kemphaan vaak voor determinatieproblemen: zo kunnen de pootjes geel, oranje, rood of groen zijn. Mannetjes in zomerkleed zijn heel herkenbaar, vrouwtjes hebben een wit kolletje rond de snavel. In de moeilijkste kleden (juveniel en winterkleed) herken je ze aan hun geschelpte bovendelen. De kemphaan is een erg zwijgzame steltloper, ook bij het opvliegen geeft hij geen kik. Foto: Mannetjes kemphaan in zomerkleed. Frans Vandewalle

Kust- en Zeegids 2011.indd 6

10/06/11 11:45

Kluut

Eén van onze sympathiekste en meest elegante steltlopers. De wat fluitende “kluup kluup”-roep verraadt wanneer kraaien zich te dicht bij de nestplaats begeven, of wanneer andere verstoring dreigt. Met maaiende bewegingen zeven ze hun voedsel uit het water. Meer en meer probeert de soort hier te overwinteren, waardoor de overlevingskansen aanzienlijk stijgen. De lange trek houdt immers heel wat risico’s in, zo krijgen ze over de Franse grens te maken met de jacht. Foto: Luc Meert

Bonte strandloper

De kleine bruintjes zijn het moeilijkst te herkennen. De bonte strandloper is de enige soort uit de strandloperfamilie die in Vlaanderen wel eens tot broeden kwam maar we kennen hem vooral van de trek- en de winterperiode. In zomerkleed is het de enige strandloper met zo’n opvallende zwarte buikvlek. De vrij lange snavel (korter bij de andere strandlopersoorten) is een fractie neergebogen. Juveniele vogels en/of vogels in winterkleed zien er veel meer bruin en grijs uit. De rollende roep kan wat vergeleken worden met een arbiterfluitje in de verte. Foto: Zomerkleed. Luc Meert

Drieteenstrandloper

Drieteenstrandlopers zijn heel goede vliegers en de dichtste broedgebieden bevinden zich in het hoge arctische gebied. Kenners zien onmiddellijk dat het een vrij grote en robuuste strandloper is maar het blijft een fragiele verschijning. Vaak zie je groepjes drieteenstrandlopers (hij mist het kleine achterteentje van de andere soorten uit zijn familie) op het strand langs de waterlijn spurten. Af en toe kiest er eens eentje voor een rustiger plasje in de polder of zelfs het binnenland. Foto: Jonge drieteenstrandloper. Luc Meert

Steenloper

Met zijn markante en bonte verschijning is de steenloper gemakkelijk te herkennen. Bonte kopjes met een kort stevig snaveltje en kleine pasjes op korte, fel oranje pootjes geven de soort een unieke uitstraling. In de zomer vallen de rosse banden over de bovendelen op. Het witte buikje steekt steeds fel af tegen de donkere borstband. Op golfbrekers of tegen met wieren begroeide betonoevers in de haven, zie je ze intensief zoeken naar voedsel achter en onder stenen. Vaak keren ze steentjes en ander materiaal om, op zoek naar wat eetbaars. Wanneer ze opvliegen hoor je het karakteristieke “tuk-ke-tuk-tuk”. Ze hebben nauwelijks schrik van mensen, zoals dat wel vaker het geval is bij vogels uit het noorden. Foto: Volwassen steenloper. Luc Meert

Kust- en Zeegids 2011.indd 7

10/06/11 11:45

Kievit

De kievit is razend populair en ongetwijfeld de bekendste uit de reeks. Als weidevogel bij uitstek is hij samen met de grutto gekend voor de dramatische achteruitgang van de populatie . Probeer eens om de mannetjes en de vrouwtjes in het veld te onderscheiden: bij mannetjes is de handvleugel veel breder en dus ronder, waardoor de flappende vleugels opvallender zijn. Bij vrouwtjes ligt die verhouding normaler. In het voorjaar zijn de kin en de keel mooi aaneengesloten zwart bij mannetjes, en wit gevlekt bij vrouwtjes. Foto: Winterkleed. Leo Janssen

Grutto

I 8

De grutto is een erg opvallende en luidruchtige verschijning in weidevogelgebieden. Hij zit vaak op uitkijk op een weidepaal of je hoort hem luid roepen bij onraad. De roep en de zang (allerlei varianten op witooo - witooo – witooo…) verraadt meteen de identiteit, toch worden bepaalde roepjes al eens verward met de kievit. De mannetjes hebben een mooi steenrode hals en borst, de vrouwtjes zijn wat fletser gekleurd. Twijfel je of je een gewone of een rosse grutto in beeld hebt, let dan op het vleugel- en staartpatroon, bij de grutto zie je een markant zwart-wit vleugelpatroon dat bij de rosse grutto ontbreekt. Die laatste is ook compacter van bouw. Foto: Volwassen mannetje. Luc Meert

Zwarte ruiter

Zwarte ruiters zitten graag tot aan hun buik in het water. Zie je in de winter een groepje grijs met witte steltlopers met lange rechte priemsnavel, dan is het wellicht die soort. De luide “kewik”-roep herken je van ver. In de vlucht zie je op de rug een opvallende witte sigaar. In zomerkleed zijn ze magnifiek door de fijne vlekken op de bovendelen, en het roetgrijze tot zwarte verenkleed. De snavel blijft zijn rode ondersnavelbasis behouden maar de poten zijn nu donkerbruin tot zwart. Zie je ze van dichtbij, let dan eens op het uiterste tipje van de snavel, dat is zachtjes neergebogen, het geeft de snavel een zeer typisch profiel dat je goed kan gebruiken voor herkenning. Foto: Zomerkleed. Frans Vandewalle

Kust- en Zeegids 2011.indd 8

10/06/11 11:45

Oeverloper

Ons kleinste ruitertje. Oeverlopers hoort men vaak ‘s nachts overtrekken, dan weerklinkt het fijne maar melodieuze ‘TSIE-wie-wie’, niet zelden in groepsverband. Tijdens de trek zie je ze overdag regelmatig van de oever wegvliegen met gestrekte, stijve en wat trekkende vleugelslag. Lopend op het slik zijn het de enige ruitertjes met een duidelijke staartprojectie, ze lijken daardoor wat langwerpiger. Dit wordt extra in de verf gezet door de korte pootjes en de korte nek met een klein kopje. Oeverlopers zijn bruin met een wit buikje, dat voor de vleugels in een spie naar boven loopt. Het intensieve staartwippen verraadt de ware identiteit. Foto: Gert Van den Broeck

Scholekster

Wie de bijnaam kent van de scholekster weet al heel wat: ‘bonte piet’ zegt niet alleen iets over het zwart-witte verenkleed, ook de luide “tepiet” roep zit er netjes in verwerkt. Jonge vogels blijven tot in de winter herkenbaar aan hun donkere snavelpunt. In de winter verschijnt er een wit keelbandje. Uitzonderlijk legt een scholekster al eens het loodje wanneer de snavel wordt geblokkeerd door een te sterke mossel, die hij tracht open te pikken.

Foto: Luc Meert

Kust- en Zeegids 2011.indd 9

10/06/11 11:46

Tureluur

Dit compacte ruitertje met rode potjes en snavelbasis is de enige uit de Tringa-familie die bij ons tot broeden komt. Ze staan vaak op de uitkijk op een weidepaaltje of op een hogere kluit. Een luid maar niet scherp ‘TUU-luu-luu’ is de meest gehoorde vluchtroep maar ze slaken ook wel eens een nootje apart. In de vlucht tonen de vleugels de contrasterende, brede witte achterrand die de soort onderscheidt van de andere ruiters. In de winter, wanneer er noordelijke vogels langs de kust verblijven, zijn ze veel valer en grijzer, ze missen dan de fijne tekening op de borst en de bovendelen. Foto: Luc Meert

I 10

Wulp

De wulp is onze grootste steltloper en één van de bekendere uit de reeks. In de broedgebieden hoor je vaak het wat mysterieuze gejodel tijdens de zangvluchten. In de vlucht valt de witte rugwig (sigaarvormige vlek) op. De snavel is lang en neergebogen. Zie je een paartje, dan herken je het mannetje aan de opvallend kortere snavel. Foto: Dieder Plu

Kust- en Zeegids 2011.indd 10

10/06/11 11:46

Bontbekplevier

We zitten bij de “kleintjes”. Bontbekplevieren zien we hier vooral op doortrek, broedgevallen zijn eerder schaars. De maand mei en de periode augustus tot oktober lenen zich het best om de soort waar te nemen. Ze trekken het liefst in groep en niet zelden mengen andere steltlopers zich met de erg sociale soort. Het is de enige van onze pleviertjes met opvallend oranje pootjes. Ze zijn wat geblokter en hebben een voller, ronder kopje dan de kleine plevier. Vanop afstand kan je pleviertjes van strandlopers en van bv. oeverlopers onderscheiden door het typische foerageergedrag: korte sprintjes en dan weer even stilstaan, om met één beweging een kleine insect van de grond te pikken. Foto: Frank Snykers

Groenpootruiter

Groenpootruiters zijn grote ruiters, die in hoofdzaak bruingrijs en wit zijn van kleur. De opgewipte snavel is duidelijk dikker dan die van de zwarte ruiter. Ze hebben een plattere, gestreepte kruin en de poten zijn steeds groen, soms met een gelig tintje. Wanneer ze verschrikt opvliegen weerklinkt het erg luide, wat explosieve “’Tjuuuu – tjuuuu – tjuuuu”, veel meer afgemeten en luider dan de roep van de tureluur. Het vrouwtje gaat enkel naar het noorden om te paren en de eieren te leggen. Het mannetje moet voor het broeden en de kroost zorgen.

Foto: Gert Van den Broeck

Goudplevier

Een minder bekende uit de plevierenfamilie vooral, omwille van zijn schutkleuren. Goudplevieren zitten liefst in drogere biotopen, en eerder zelden in het water. Vooral in de winter, wanneer ze grauwer gekleurd zijn, vallen ze niet op tegen de donkere akkers. Waneer ze in het gras lopen, zie je de goudgele kleur op de bovendelen beter. In de zomer tekent zich het prachtige broedkleed af met zwarte onderdelen en witte boord die het zwart van het goud scheidt. Tijdens de trek zijn vogels vaak vrij mak, mits enige beschutting kan je ze dan prachtig bekijken. Foto: Vilda/Yves Adams

Kust- en Zeegids 2011.indd 11

10/06/11 11:46

Wandelen aan de Westkust 1 juli t/m 31 augustus 2011

De Panne - De Westhoek

I 12

Elke donderdag om 10u30 Afspraak: aan het infohuisje (einde van de Dynastielaan) Bijzonderheden: Vlaams natuurreservaat, grootste duinencomplex, wandeling met aandacht voor natuurbeheer met grote grazers, bloeiende orchideeën Openbaar vervoer: Kusttram halte Esplanade + 30 min. wandelen Honden niet toegelaten

De Panne – Oosthoekduinen Donderdagen 14 en 28 juli en 4 en 18 augustus om 15u Afspraak: aan het Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum ‘De Nachtegaal’, einde Olmendreef, zijstraat van de baan De Panne-Adinkerke (wegwijzers ter hoogte van de afslag) Bijzonderheden: Vlaams natuurreservaat, mooie overgang van duinen naar polders Openbaar vervoer: Kusttram halte Kerk + 5 min. wandelen

De Panne Houtsaegerduinen Elke zondag om 10u Afspraak: aan de fontein op de Markt Bijzonderheden: Vlaams natuurreservaat, duingraslanden met zeldzame flora

Kust- en Zeegids 2011.indd 12

Openbaar vervoer: Kusttram halte Centrum + 10 min. wandelen Honden niet toegelaten

Koksijde - Doornpanne Elke zaterdag om 14u30 Afspraak: aan het bezoekerscentrum langs de Doornpannestraat (zijstraat van kustweg t.h.v. boothotel ‘La Péniche’, tussen Koksijde-Bad en Oostduinkerke-Bad) Bijzonderheden: uitgestrekt duinlandschap met rijke voorgeschiedenis Openbaar vervoer: Kusttram halte Schipgat + 5 min. wandelen

Oostduinkerke - Ter Yde Vrijdagen 8, 15, 22 en 29 juli en 5, 12 en 19 augustus om 15u Afspraak: op het kruispunt van de Albert I-laan (kustweg) en de Cottagelaan Bijzonderheden: Vlaams natuurreservaat, Stuivende duinen, bloeiende orchideeën en parnassia Openbaar vervoer: Kusttram halte Duinpark Honden niet toegelaten

Diksmuide - De Blankaart Zondagen 3 juli, 7 augustus en 4 september om 14u30 Afspraak: aan Vlaams Bezoekerscentrum De Otter - kasteel De Blankaart (vanuit Diksmuide de baan richting Ieper nemen; het kasteel bevindt zich 2 km voorbij de kerk van

Woumen aan de rechterkant) Bijzonderheden: ’parel van de IJzervallei’, uitgestrekte vijver met rietkragen, oud kasteelpark, vogelkijktoren, bezoekerscentrum ‘De Otter’ € 1,25 deelname niet-leden op site De Bron!

Nieuwpoort - De IJzermonding Elke vrijdag om 10u30 Afspraak: parking einde Halvemaanstraat, zijstraat van de Kustweg tussen Nieuwpoort-Stad en Westende-Bad, ter hoogte van Lombardsijde (afslag naar Novus Portus) Bijzonderheden: slikken en schorren, grote vogel- en plantenrijkdom, natuurontwikkelingsproject ‘Plan Zeehond’ Openbaar vervoer: Kusttram halte YMCA of halte Lombardsijde Dorp + 15 min. wandelen Honden niet toegelaten

Middelkerke - Warandeduinen Elke zondag om 10u30 Afspraak: aan de witte watertoren tussen Westende en Middelkerke Bijzonderheden: bloemrijke duingraslanden, bloeiende orchideeën, oude ‘salamanderput’ Openbaar vervoer: Kusttram halte Krokodiel Honden niet toegelaten

10/06/11 11:46

Trek je stoute wandelschoenen aan en geniet volop van de natuur. Natuurpunt organiseert tijdens de zomermaanden dagelijks geleide wandelingen in pareltjes van natuurgebieden aan de kust. Bijdrage: 2,5 euro per persoon of 5 euro per gezin. Gratis voor leden en nieuwe leden van Natuurpunt.

Bredene - D’Heye Zaterdagen 9 en 23 juli en 6 en 20 augustus om 10u30 Afspraak: op het kruispunt van de Koerslaan (zijstraat van de Koninklijke Baan = kustweg) met de Batterijstraat Bijzonderheden: zeldzaam fossiel duin, begrazing door Schotse Galloway-runderen en Poolse konikpaarden Openbaar vervoer: Kusttram halte Renbaan + 15 min. wandelen Honden niet toegelaten

Oostende – Oosteroever Zaterdagen 16 en 30 juli en 13 en 27 augustus om 10u30 Afspraak: natuurgebied in de schaduw van Oostende, parels van militair erfgoed Bijzonderheden: ingang Fort Napoleon, Vuurtorenweg z/n Openbaar vervoer: Kusttram halte Duin aan Zee + 5 min. wandelen Honden toegelaten

De Haan / Wenduine Zandpanne Elke dinsdag om 10u Afspraak: op de parking naast het natuurgebied (Wenduinesteenweg/ Driftweg, toegangspoortje ter hoogte van camping Ter Duinen) Bijzonderheden: glooiend duinlandschap met loofbosjes en poelen, begraasd door ezels Openbaar vervoer: Kusttram halte Zwarte Kiezel + 20 min. wandelen Honden niet toegelaten

Blankenberge – Uitkerkse Polder Elke donderdag om 10u Afspraak: aan het bezoekerscentrum, Kuiperscheeweg 20 (wegwijzers vanaf de kerk van Uitkerke langs de Brugsesteenweg) Bijzonderheden: uniek polderlandschap, wateren weidevogels, vogelkijkhutten

Kust- en Zeegids 2011.indd 13

Blankenberge / Zeebrugge De Fonteintjes

Broekwandelen & fluistervaren op De Blankaart

Elke woensdag om 10u Afspraak: ingang domein Duinse Polders (langs kustweg in Blankenberge, richting Zeebrugge) Bijzonderheden: zeldzaam duinmoeras Openbaar vervoer: Kusttram halte Duinse Polders

De Blankaart is het laagst gelegen deel van de IJzervallei in Diksmuide. De kern van het natuurgebied is een ondiepe vijver van 50 hectare met daarrond rietland en moerasbossen en ruim 300 hectare overstroombare hooi- en weilanden.

Heist-aan-Zee - Baai van Heist / Sashul Woensdagen 13 en 27 juli en 10 en 24 augustus om 10u Afspraak: kleine vuurtoren op het westelijk uiteinde van de zeedijk Bijzonderheden: Vlaams strandreservaat, kijkhut, zeldzame kustvogels, zoutminnende plantengroei Openbaar vervoer: Kusttram halte Heist Dijk + 5 min. wandelen Honden niet toegelaten

Knokke – Het Zwin Elke zondag om 10u Afspraak: ingang Natuurcentrum Het Zwin (wegwijzers vanuit Knokke), betalende toegang Bijzonderheden: slikken en schorren, uitzonderlijk rijk aan vogels Openbaar vervoer: Kusttram halte Station + bus lijn 13 Honden niet toegelaten

Lissewege – Ter Doest Zaterdagen 9 en 23 juli en 6 en 20 augustus om 14u30 Afspraak: aan de kerk van Lissewege Bijzonderheden: zilte graslanden, grote vogel- en plantenrijkdom

Damme Oude Stadswallen Elke maandag om 10u Afspraak: op de markt van Damme Bijzonderheden: verdedigingswallen en -grachten uit de 17de eeuw Honden niet toegelaten

Geleide wandelingen mét boottocht op De Blankaart. Elke woensdagavond in juli en augustus 2011 Leden van Natuurpunt nemen gratis deel - niet-leden betalen 2,50 euro per persoon of 5 euro per gezin. Vooraf reserveren is noodzakelijk Laarzen of stevig schoeisel zijn sterk aanbevolen! vertrek om 14u, 16u30 en 19u (duur: 2,5 uur) Reservaties: Natuurpunt De Blankaart - 051-54 52 44 deblankaart@natuurpunt.be Afspraak: Vlaams Bezoekerscentrum De Otter (kasteel De Blankaart) Iepersteenweg 56 8600 Woumen-Diksmuide.

Schelpenwandelingen Laat je op sleeptouw nemen door een ervaren schelpengids die je niet alleen schelpen leert herkennen, maar die ook enkele gouden tips in petto heeft voor wie echte ‘schatten’ wil vinden. donderdag 21 juli om 10u30 / maandag 15 augustus om 10u30 / zondag 21 augusust 14u00 Afspraak: Fort Napoleon, Vuurtorenweg z/n, 8400 Oostende Openbaar vervoer: vanaf het NMBS-station, kusttram richting Knokke Uitstappen na +/- 5 minuten: halte Duin aan Zee Met de wagen: Het Fort Napoleon ligt op de Oosteroever aan de Koninklijke Baan N34 OostendeKnokke. Volg de signalisatie. Er is ruim parkeerplaats.

10/06/11 11:46

Het nieuwe Zwin: een luchthaven met veel aandacht voor de natuur

I 14

Binnenkort starten de werken aan een nieuw Zwin Natuurcentrum. Er komen twee blikvangers, een kijkcentrum en het bezoekerscentrum. Het kijkcentrum wordt de toegangspoort naar het unieke natuurgebied van de Zwinvlakte, dat zeer binnenkort door het Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in natuurwaarde wordt hersteld. Het kijkcentrum vormt ook de link tussen die Zwinvlakte en het Provinciaal Natuurpark, gekend als het vogelreservaat het Zwin. We vroegen aan gedeputeerde voor Leefmilieu, Natuur en Landschappen van de Provincie West-Vlaanderen, Guido Decorte en aan Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur, Joke Schauvliege een woordje uitleg.

De Zwinmonding. Foto: Vilda/Misjel Decleer

Kust- en Zeegids 2011.indd 14

10/06/11 11:46

Wanneer starten de werken? Guido Decorte: Wel, momenteel maken het Agentschap voor Natuur en Bos en de Provincie West-Vlaanderen als aanbestedende overheden afspraken over het gekozen ontwerp met het winnend bureau Coussée & Goris, Grontmij en projectpartners, Het resultaat hiervan moet leiden tot een ontwerp waarvoor we de nodige vergunningen kunnen aanvragen. Daarna hopen we zo vlug mogelijk te kunnen starten met de werken. Tijdens de werken blijven het Natuurpark en de Zwinvlakte zo veel mogelijk open voor het ruime publiek. Wanneer krijgen we het nieuwe Zwin Natuurcentrum te zien? Guido Decorte: We hopen de exploitatie midden 2014

Kust- en Zeegids 2011.indd 15

op te starten. Wie wil weten hoe het nieuwe Zwin Natuurcentrum er ongeveer zal uitzien, kan een kijkje komen nemen in het Zwincafé, nog tot 15 september. Het winnende ontwerp wordt er tentoongesteld. Wat mogen we verstaan onder “de natuurwaarde herstellen in de Zwinvlakte”? Joke Schauvliege: In 2006 startte het Agentschap voor Natuur en Bos met het Life-natuurproject ZENO. Dit project gaf het 222 hectare groot Vlaamse Natuurreservaat (met de Zwinduinen en -polders, ook gekend als de Zwinbosjes) een andere ‘look’. Het ZENO-project verwijderde de oude jumpingterreinen, herstelde de vochtige duinvalleien en -poelen en introduceerde Shetlandpony’s en Konikpaarden als

10/06/11 11:46

r in alle Scholeksters kunnen hie

I 16

rengen. Foto: Luc Meert

rust hun jongen grootb

nieuwe begrazers. Ondertussen zijn we een stap verder en in volle voorbereiding voor natuurherstel- en beheerwerken in de Zwinvlakte zelf, het ZTAR-project. Dit staat voor Zwin Tidal Area Restoration. Het gebied bestaat uit 180 hectare op Belgisch grondgebied en 27 hectare op Nederlandse bodem. Eén van de problemen is de onnatuurlijk snelle verzanding van dit gebied. Met het project willen het Agentschap voor Natuur en Bos en de provincie Zeeland de situatie uit de jaren ‘80 herstellen, met de vele broedvogels en biodiverse slikken en schorren. De belangrijkste actie is het herstel en de verbreding van de Zwingeul, die gepland is in 2014-2015. Ook worden grote delen afgeplagd (het verwijderen van de voedselrijke bovenlaag, zodat het schor verjongd wordt), de vogeleilanden hersteld en begrazingsblokken aangelegd. Voor dit jaar staan, naast de aanleg van enkele “zoete” poelen een informatieavond en -wandeling op het programma voor oktober 2011. Er werd in de pers ook gesproken over het ontpolderen en uitbreiden van de Zwinvlakte. Dit is geen onderdeel

van dit project ZTAR? Joke Schauvliege: Neen, bedoeling van dit Life+ project is het herstel van de huidige Zwinvlakte. Het staat los van de ontpoldering van de Willem-Leopoldpolder of de voorziene werkzaamheden in het Zwin Natuurcentrum. Terug naar het nieuwe Natuurcentrum. Daar investeert het Agentschap voor Natuur en Bos vooral in het kijkcentrum? Joke Schauvliege: Inderdaad, het kijkcentrum wordt eigenlijk de poort tussen het Natuurpark en de Zwinvlakte. Het centrum wordt discreet in de Zwindijk ingewerkt en zal een mooi panoramisch zicht op de Zwinvlakte bieden, ook als het weer wat minder is. De Provincie voorziet in het bezoekerscentrum? Guido Decorte: Dat klopt, en ook in de inrichting van het Natuurpark. Wat zal er daar zoal te zien zijn? Guido Decorte: Een inkomhal, een expohal met een vaste tentoonstelling over het Zwin, een cafetaria, restaurant, enz. In het bezoekerscentrum zal er een grote

Het bezoekerscentrum, een blik in de toekomst.

Kust- en Zeegids 2011.indd 16

10/06/11 11:47

Het nieuwe kijkcentrum als poort tussen het Natuurpark en de Zwinvlakte.

openheid zijn met panoramisch zicht op de omgeving in alle richtingen, zowel vanuit de cafetaria en het restaurant, als vanuit de plaats waar er tentoonstellingen zullen zijn. Je zal je er als het ware in een “luchthaven” wanen. Dit gevoel zal nog versterkt worden door ooievaarsnesten in de onmiddellijke buurt van het centrum. Bovendien zal het bezoekerscentrum via paden in verbinding staan met twee vogelkooien waar bezoekers kunnen doorwandelen. Alles zal bovendien toegankelijk zijn voor kinderwagens en rolstoelen. Kortom, de Zwin-”luchthaven” wordt opnieuw een topattractie aan de kust? Guido Decorte: Daar zijn we van overtuigd. Het Zwin was al na de Tweede Wereldoorlog een pleisterplaats voor toeristen, het natuurreservaat van de jaren ’70 is voor velen een goede jeugdherinnering. Maar ook vandaag komen jaarlijks meer dan honderdduizend bezoekers, met hun laarzen en verrekijker, om de vogels, de natuur en de vaak verborgen meerwaarde ervan te ontdekken. Denk bijvoorbeeld aan het zien van een landende bergeend tijdens een dauwwandeling bij zonsopgang, magnifiek is dat, en dat willen we ook de komende generaties tonen! En toch komt de natuur op de eerste plaats? Guido Decorte: We willen uiteraard graag dat toerisme kan blijven bestaan, maar met het nodige respect voor de natuurwaarde van de streek en op voorwaarde dat de natuur niet moet inboeten, integendeel. In WestVlaanderen ondernemen we gericht acties om de biodiversiteit te bewaren en te versterken. Heel wat groenzones worden door de Provincie beheerd en als recreatieve natuur voor het publiek toegankelijk gemaakt in respect voor die omgeving en met oog op een duurzaam,

Kust- en Zeegids 2011.indd 17

ecologisch karakter, vaak aangevuld met natuur- en milieueducatie voor iedereen. In dit kader was het dringend tijd om de bestaande, verouderde infrastructuur van het natuurcentrum aan te pakken. Het Zwin is een belangrijke “luchthaven” voor kusten trekvogels. Joke Schauvliege: Bovendien is het Zwin als Vogelrichtlijngebied door Europa beschermd. Net zoals de Uitkerkse Polders in Blankenberge zijn dit kleine, veilige, rustplekken waar richtlijnen gelden voor het broeden, foerageren en overleven van vogels. Het is noodzakelijk dat we als Vlaamse overheid samen met onze partners aandacht blijven besteden aan kwetsbare fauna, die kan zonder de noodzakelijke biotoop niet overleven. Maar Europa legt niet alleen verplichtingen op. Bij investeringen in functie hiervan kunnen we ook rekenen op Europese financiële steun. Biodiversiteit vraagt een langetermijnvisie, een Europese aanpak en blijvende aandacht en bewustzijn van alle betrokkenen. Ook daarom is dit project belangrijk. Maar waar natuur en andere functies (zoals toerisme) kunnen samengaan, is dat een win-winsituatie voor beide. De natuur biedt een prachtig kader voor toerisme, en omgekeerd geeft toerisme de kans om bij de bezoekers een draagvlak voor natuur te creëren.

10/06/11 11:47

Bospareltjes aan de kust Bijna één derde van het landoppervlak is begroeid met bossen. Door de opslag van grote hoeveelheden koolstofdioxide spelen bossen een belangrijke rol in het controleren van de klimaatopwarming. Meer dan driekwart van alle gekende op het land voorkomende dieren plantensoorten vindt er een thuis en bossen voorzien 1,6 miljard mensen in hun levensonderhoud. Bossen zijn een onuitputtelijke bron van voedsel, duurzame grondstoffen, medicijnen en zuiver water, mits een zorgvuldig en duurzaam beheer. Redenen genoeg dus om onze bossen met hart en ziel te beschermen! Tekst: Wim Sauwens

I 18 Ondanks de inspanningen van de milieubeweging en de groeiende bewustwording van het ecologisch en maatschappelijk belang van bossen sinds de jaren ‘80, staan bossen wereldwijd meer en meer onder druk. Bossen verdwijnen nog steeds aan een razend tempo en ook de ecologische kwaliteit van de ons nog resterende wouden gaat zienderogen achteruit door o.a. versnippering, aanplantingen van snelgroeiende houtsoorten en een algemeen dalende milieukwaliteit. Voor de Verenigde Naties redenen genoeg om 2011 uit te roepen tot het Internationaal Jaar van de Bossen. De VN benadrukt hierbij het vitale belang van bossen voor de overleving en het welzijn van de mensheid. Onder het motto “Forests for People” spoort ze daarbij wereldwijd aan tot acties voor bosbehoud en bosbescherming.

Bossen in Vlaanderen Met een bosbedekking van slechts 11% van het Vlaamse grondgebied zijn bossen hier, in vergelijking tot elders in Europa, een uiterst schaars goed. Uitbreiding van bossen met hoge natuurwaarde is in onze regio dus meer dan broodnodig.

Boeiende bossen aan de kust Wie denkt aan de natuurparels van de kust zal al gauw mijmeren over de open duinvlaktes in de Westhoek of de vogelrijkdom van het dagelijks overstromende Zwin. Hondsroos. Foto: Vilda/Rollin Verlinde

Kust- en Zeegids 2011.indd 18

10/06/11 11:47

Duindoornstruwelen in de Houtsaegerduinen. Foto: Vilda/Yves Adams

19 Als we echter inzoomen op de natuurgebieden aan de kust dan zien we dat er toch ook heel wat spectaculaire bosjes en bossen aanwezig zijn. Struwelen, loofbossen en naaldbossen, allen komen ze voor aan de kust en spelen ze een cruciale rol in het behoud van de biodiversiteit van de kustregio. In de duinstreek vinden we verschillende bostypes, elk met een specifieke fauna en flora. Duinen zijn onder invloed van de wind steeds in beweging. Soms kunnen

1 Miljoen bomen De Verenigde Naties werken wereldwijd aan 13 miljard nieuwe bomen en de campagne 1 Miljoen Bomen doet mee! Zes miljoen Vlamingen gaan voor 1 miljoen bomen in eigen land en 1 miljoen bomen voor de Tropen. De Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) wil samen met Groenhart en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) iedereen aan het planten krijgen. Doe jij ook mee? Plant jouw bomen, leg bossen aan, sponsor het aanplanten van boompjes in de tropen en registreer ze op onze teller. Zo draag je direct bij tot een groene en gezonde wereld. En tellen we samen verder naar 1 miljoen + 1 miljoen bomen. Meer info op www.1miljoenbomen.be

Kust- en Zeegids 2011.indd 19

de wortels van mossen en grasachtigen echter het zand vastzetten waardoor de invloed van de wind hierop vermindert. Als die plantensoorten een tapijt vormen zullen zich hiertussen na verloop van tijd heel wat struiksoorten vestigen. Duindoorn, hondsroos, wilde liguster en eenstijlige meidoorn vormen al snel een struweel (of kreupelhoutbos) dat grote afmetingen kan aannemen. Die duinstruwelen zijn voor vogels en ongewervelden een waar paradijs. De dichte en vaak doornige takken zorgen voor ideale schuil- en nestplaatsen en de vele bessen die de struiken voortbrengen leveren de nodige vitamientjes voor zomer en winter. Zomertortel, nachtegaal en cetti’s zanger zijn enkele vaste klanten van de struweelbossen. Goede voorbeelden van duinstruwelen met mooie geleidelijke overgangen naar het open duinlandschap vind je in het bosreservaat ‘Jan De Schuyter’ in De Haan en in het Westhoekreservaat in De Panne. Dit verschijnsel waarbij het zand van de duinen door wilde planten wordt vastgezet en evolueert naar een nieuw biotoop noemen we ‘successie’. Het vormen van de duinstruwelen is een eerste fase in de successie waarbij houtachtige struiken en bomen een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Als het struweel ouder en omvangrijker wordt, vormt er zich een humuslaagje op de bodem en zullen door de toenemende schaduw heel wat lichtminnende

10/06/11 11:47

plantensoorten verdwijnen. Op dat moment komen de eerste echte bomen in actie: de berk en de ratelpopulier, soms ook de es en de zomereik, zijn de eerste soorten die zich zullen vestigen tussen het struweel en hun kans wagen op de goed tegen de zilte zeewind en konijnen afgeschermde plekjes. Op die manier ontstaan zeer gevarieerde kruiden- en struikenrijke struweelbossen. Kleine plekjes van die natuurlijk ontstane opgaande duinbossen kan je tegen het lijf lopen in de Westhoek en de Houtsaegerduinen in De Panne en de Zwinduinen in Knokke.

I 20

Bovenstaande bostypes zijn de natuurlijke bossen van de duinengordel aan de kust. Vanouds werden echter ook bosjes en brede houtkanten geplant op de overgang van de duinen naar het polderland. Zij beschermden het cultuurland tegen overstuivend zand vanuit de kale en intensief gebruikte duinen, maar waren ook belangrijk als geriefhoutbosjes voor onder andere de visserij. Belangrijke boomsoorten zijn hierin verschillende olmen en grauwe abeel, op vochtige plekken ook es en zwarte els. Die binnenduinrandbosjes, met in de Oosthoekduinen van De Panne ook prachtige oude hakhoutstoven van Steeliep, worden momenteel gekenmerkt door de rijkste bosflora van het kustgebied, met onder andere gewone vogelmelk en maarts viooltje. Door de vele bebouwingen en aanleg van straten en pleinen aan de kust is veel duingebied verdwenen. Op de nog resterende plaatsen werden er in het verleden vaak uitheemse boomsoorten aangeplant. Zo zien we nu heel wat populieren en naaldbomen aan de kust. Die boomsoorten zijn minder goed in staat om een rijk inheems bosecosysteem in stand te houden en er zijn minder insecten- en vogelsoorten die leven van hun hout, bladeren en bloemen. Door inmenging van wilde planten kunnen die bossen toch evolueren tot een typisch esdoornen-abelenbos met een aantal kenmerkende en fraaie plantensoorten zoals veldhondstong en witte

winterpostelein, de wilde variant van de winterpostelein die we bij de groenteboer vinden. In het Calmeynbos in De Panne en de Domeinbossen van De Haan kan je die soorten aantreffen terwijl er een wielewaal boven je hoofd zit te zingen! Veel duinbossen die we vandaag aantreffen aan de kust zijn jonge bossen waarvan gedeeltes aangeplant zijn met uitheemse boomsoorten. Daar waar spontane processen konden plaatsvinden ontstonden er structuurrijke bossen en botanisch interessante overgangen naar het open duinlandschap met heel wat zeldzame plantensoorten maar ook vele mossen, korstmossen en zwammen. Om die rijkdom aan planten en dieren te behouden en te versterken zullen bossen met uitheemse bomen geleidelijk aan omgevormd worden tot inheemse loofbossen. Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos dunnen in die bossen de bomen om de 4 à 5 jaar uit waardoor er meer licht valt op de bodem en inheemse plantensoorten kunnen kiemen en groeien. Hierdoor proberen de beheerders de natuur een stapje voor te zijn om sneller mooie gevarieerde bossen te bekomen, waar ook plaats is voor open plekken. Door de grote invloed van de mens in de duinen is het onmogelijk om de natuur volledig zijn gang te laten gaan. Omringd door hoge appartementsgebouwen heeft de wind minder invloed zodat vele duinen spontaan zullen evolueren naar bos, maar het is net de variatie aan struweel, bos en open zandvlaktes die de duinen zo interessant maken voor de natuur! Daarom wordt tijdens beheerwerken regelmatig struweel en houtopslag verwijderd. Op andere plaatsen laten we de duinen wel verbossen zodat de successie toch gedeeltelijk zijn gang kan gaan en we een mooie mix krijgen van spontane en gestuurde natuur.

Campagne “Bos voor Iedereen” Om de natuurwaarden van haar natuurgebieden te verhogen en tegelijk de oppervlakte bos niet te laten afnemen heeft Natuurpunt de campagne “Bos voor Iedereen” opgezet. Tijdens die campagne gaat de vereniging op zoek naar fondsen van particulieren en bedrijven om in heel Vlaanderen gronden aan te kopen en nieuwe waardevolle bossen aan te leggen. Wil jij samen met Natuurpunt bomen planten, dan kan je een bomenpakket kopen. Met de verworven fondsen worden in het najaar verschillende bossen in Vlaanderen geplant in samenwerking met gemeentes, verenigingen en natuurlijk de vele donateurs en sponsors. Achteraf zullen de bossen stuk voor stuk opengesteld worden voor wandelaars opdat iedereen kan genieten van mooie nieuwe bossen! Meer info op www.bosvooriedereen.be

Kust- en Zeegids 2011.indd 20

10/06/11 11:48

Speuren naar nachtegalen in de duinen Om nachtegalen te beluisteren ben je aan de Belgische kust op de juiste plek. In de beboste duinen van de Westkust en de Zwinduinen broeden tientallen paartjes.

Tekst: Wim Van den Bossche, foto: Vilda/Misjel Decleer

Vanaf half april komen de mannetjes terug uit de overwinteringsgebieden ten zuiden van de Sahara en beginnen te zingen dat het een lieve lust is. Ze zingen het meest enthousiast in april en mei maar tot begin juli kan je er nog wel eentje te horen krijgen. De nachtegaal is met zijn bruine verenkleed, lichtbruine buik en rossige staart geen opzichtige of frivole vogel maar mag zondermeer bij de beste en meest ontroerende zangvogels gerangschikt worden. De soort kan je de hele dag horen zingen maar het is een van de weinige zangvogels die ook na zonsondergang doorgaat met zingen, soms de hele nacht. Zijn het de lange trillers in de nachtegalenzang die zo bekoren of zijn het toch de omstandigheden van de lauwe avond in mei, de zachte maneschijn en de geheimzinnige nacht die de luisteraar kippenvel bezorgen? Het vogeltje houdt van ruigte. In de kuststreek vind je de nachtegaal voornamelijk in dicht begroeide duinen met ondoordringbaar struikgewas en een dichte ondergroei van hoofdzakelijk brandnetel. In het binnenland vind je

Kust- en Zeegids 2011.indd 21

de soort in brede houtkanten, verwilderde tuinen en in hoofdzaak in vochtige bossen in riviervalleien met een heel rijke ondergroei. De brandnetel is hun favoriete plant. De nachtegaal maakt zijn nest op of net boven de grond. De bodem moet begroeid zijn met struikgewas en lage planten en liefst bezaaid zijn met bladeren en takjes. Omdat de soort op de grond broedt is ze erg kwetsbaar voor katten en andere zoogdieren, daarom verstoppen ze zich in de ruige stukjes. Hoor je in juli en augustus een langerekt â&#x20AC;&#x153;karâ&#x20AC;? in het dichte struikgewas stop dan even en probeer de grootoogige, nieuwsgierige vogel te ontdekken. De aantallen in Europa en ook in Vlaanderen zijn in de loop van vorige eeuw sterk gedaald en ook het verspreidingsgebied is erg ingekrompen. Maar gelukkig lijken de aantallen de laatste jaren stabiel te blijven en heb je vooral in de kustduinen nog veel kans om de soort te horen en te genieten van zijn melodieĂŤn die al eeuwenlang zoveel dichters en componisten inspireerden.

10/06/11 11:48

Neuzen naar schelpen, a Zomerse wandelingen in de Heuvellandse natuurgebieden START >>

Ligt het op het zand?

NEE

Groeit/zit op of tussen stenen?

JA Glibberig en doorschijnend? JA

1 KWAL

Zit het st op sten vast?

5a EIKAPSEL ROG

NEE

Rechthoekig met op elke hoek een uitsteeksel?

Gema kelijk lo trekke

JA 5b EIKAPSEL HONDSHAAI

NEE Zeer breekbaar en broos buisje?

J JA

Vijf arm

9 GOUDKAMMETJE

Het Brandersbos. Foto: Stef Spruytte

NEE

I 22

Lees opdrachten. Deze goed zomer de loont het zeker de moeite om de natuur en

Koker bezet

JA de rust van Heuvelland op te zoeken. VVV Heuvelland, Wanneer en waar: met stukjes 27 Natuurpunt, De Bron en Pasar hebben voor jou acht 7 juli: Nieuwkerke - schelp? 9 kilometer SCHELPindrukwekkende avondwandelingen uitgewerkt. Elke don- KOKERWORM 14 juli: Loker – 7,5 kilometer Vind je de schat, draai de leidt een ervaren gids je derdagavond in juli en augustus 21 juli: Westouter – 7 kilometer langs unieke Heuvellandse landschappen met holle wegen, NEE zoekkaart om en zoek de 28 juli: Loker – 7,7 kilometer kletsnatte bronbosjes, wiegende weiden, door hagen en 4 augustus: De Klijte – 7 kilometer juiste foto.omzoomde velden. Onderweg geniet je van knotbomen Hard maar met 11 augustus: Westouter – 7,7 kilometer eindeloze uitzichten tot in Ieper, Diksmuide, Rijsel, ja zelfsLijkt het op NEE JA Hard en je vingernagel 18 augustus: Loker – 7 kilometer tot aan de kust. De pittige streekverhalen krijg je er zomaareen spons? kun je er diep stevig? 25 augustus: Nieuwkerke – 7 kilometer bovenop. Maar ook verhalen van gruwel en zinloze vernietiin krassen. Niet Afspraak: ging gevonden? bij de littekens die de Grote Oorlog in de streek naliet. JAtelkens om 19u aan het dorpsonthaalpunt, bij NEE Jammer... de kerk. Goede stapschoenen zijn gewenst, een Trek je wandelschoenen aan en verken mee “De Bronnen verrekijker is nuttig, een dorstlesser is meegenovan het Heuvelland”: de Sulferberg, de Probeer opnieuw, de danBroekelzen, lukt men. De hond mag mee aan de leiband. Scherpenberg en de Hellebeek, ze vormen samen een Is het een het wel! reeks schitterende natuurgebieden van Natuurpunt. Ook de schelp? Duur: 3 Breemeersen in Nieuwkerke vormt zo’n prachtig stuk natuur EIKAPSELS WULK 2 à 2,5 uur. van de vereniging. Natuurpunt beheert in Heuvelland meer Deelname: dan 80 hectare werkelijke unieke natuurgebieden waarvan Op het strand zijn nog gratis voor leden van Natuurpunt, Pasar en VVV je écht zal genieten. Heuvelland, op vertoon van de lidkaart van die meer schatten die niet op Zomerwandelingen: NEE NEE Andereverenigingen. Met deze kaart te vinden Niet-leden betalen 2,50 euro 13 per persoon of 5 Elke donderdagavond, van zijn. 7 juli t.e.m. 25 augustus, kan je soorteuro per gezin. ribbels? WADde Heuvellandse natuurgebieden Faldido toont je de meest verkennen onder leiding SLAKJE van een ervaren gids van Natuurpunt. Onderweg maak je Reserveren voorkomende. kennis met de biodiversiteit van de streek. De gemeente Om zeker te zijn van je plaats, schrijf je in bij VVV Heuvelland heeft trouwens recent het biodiversiteitcharter Heuvelland, Reningelststraat 11, 8950 Kemmel, met Natuurpunt ondertekend. Ze wil haar nieuwe enga057-45 04 55, toerisme@heuvelland.be. gement voor natuurbehoud vertalen via concrete projecten.

ZEE

SC VAN INK

Ziet het e als een s kenhuis

J JA

Kleiner halve c

Kust- en Zeegids 2011.indd 22

10/06/11 11:48

, aanspoelsels en strandleven

NEE

Lijkt het op een plant?

NEE

11 ZEEPOK

NEE

28 TAPIJTSCHELP

NEE

8 ZAAGJE

NEE

Tien poten?

24 STRANDGAPER

2 ANEMOON

NEE

4 KRAB

6 ZEESTER

Schelp langer dan breed?

19 SCHAALHOREN

18 SCHILD VAN INKTVIS

12 MUILTJE

Onderzijde lijkt op een pantoffel?

Schelp rond en top bijna in het midden?

Ziet eruit als een feesthoedje?

NEE

NEE 21 MOSSEL

14 BOORMOSSEL

NEE 20 WIJDE MANTEL

NEE

JA Ziet het eruit als een slakkenhuisje?

NEE

Schelp is zeer lang?

23 KOKKEL

NEE JA

16 SOORT ZWAARDSCHEDE

7 NONNETJE

NEE

JA NEE

Schelp bijna rond als een knikker?

Navel naast mond opening?

Kust- en Zeegids 2011.indd 23

Met duidelijke traliewerkstructuur?

NEE 22 ALIKRUIK

NEE

17 FUIKHOREN

NEE

Kleiner dan halve cm?

Andere soort

Tussen rotsblokken en stevig vast?

10 BRUIN-, GROENOF ROODWIER

JA Vijf armen?

NEE

Gemakkelijk los te trekken?

Stevig vast op strandhoofd?

NEE

25 WENTELTRAP

15 HALFGEKNOTTE STRANDSCHELP

NEEE NE

26 TEPELHOORN

Andere soort

V.U.: Peter Norro, Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries

Zit het stevig op stenen vast?

10/06/11 11:48

30-100 cm

5 cm

3 cm

4 cm

0,8 cm - 2x zo hoog als breed

7 cm

6 cm

10 cm

4 cm

4,5 cm

Kust- en Zeegids 2011.indd 24

5 cm

2,5 cm

8 cm

15 cm

27 20

10/06/11 11:48

8 cm

6 x 2,5 cm

5-25 cm

2 cm

6 cm

7x5 cm

15 cm

3,5 cm

2,5 cm

6 cm

10 cm

Foto’s: René Van Outryve, Jacky Launoy, Michel Decleer, Claude Willaert, VLIZ

Inlichtingen en bestellingen: Dienst Natuur- en Milieueducatie Provinciehuis Boeverbos Koning Leopold III-laan 41 8200 Sint-Andries (Brugge) T 050 40 33 11

27 20

5 cm

Kust- en Zeegids 2011.indd 25

www.weekvandezee.be

28 27

10/06/11 11:48

Neuzen naar schelpen, a START >>

Ligt het op het zand?

NEE

Groeit/zit op of tussen stenen?

JA Glibberig en doorschijnend?

Zit het st op sten vast?

5a EIKAPSEL ROG

NEE

Rechthoekig met op elke hoek een uitsteeksel?

Gema kelijk lo trekke

JA 5b EIKAPSEL HONDSHAAI

NEE Zeer breekbaar en broos buisje?

1 KWAL

J JA

Vijf arm

9 GOUDKAMMETJE

NEE

Lees goed de opdrachten. Vind je de schat, draai de zoekkaart om en zoek de juiste foto. Niet gevonden? Jammer... Probeer opnieuw, dan lukt het wel! Op het strand zijn nog meer schatten die niet op deze kaart te vinden zijn. Faldido toont je de meest voorkomende.

27 SCHELPKOKERWORM

Koker bezet met stukjes schelp?

ZEE

i z

NEE Lijkt het op een spons?

NEE

Hard en stevig?

Hard maar met je vingernagel kun je er diep in krassen.

NEE Is het een schelp?

3 EIKAPSELS WULK

SC VAN INKS

2 0 w Ziet het w e als een s kenhuiso

w Jz Andere soort

NEE

13 WADSLAKJE

NEE

Met ribbels?

Kleiner halve c

Kust- en Zeegids 2011.indd 26

10/06/11 11:48

, aanspoelsels strandleven Schelpen aan deen Belgische kust

Andere op soort 28 11 strandhoofd? Dit boek is een absolute aanrader voor iedereen die geboeid isZEEPOK door ons eigen Noordzeestrand. Maak je klaar TAPIJTSCHELP voor een verrassende ontdekkingstocht op de grens tussen land en water!’

Gemakkelijk los te trekken?

Tussen rotsblokken en stevig vast?

10 BRUIN-, GROENOF ROODWIER

JA Vijf armen?

8 ZAAGJE

NEE

Leden e 18 *

Tien poten?

24 STRANDGAPER

2 ANEMOON

NEE

6 ZEESTER

Te koop

4 KRAB

Schelp langer dan breed?

19 SCHAALHOREN

in de Natuurpunt-winkel en op de NEE zomerwandelingen van Natuurpunt

Onderzijde lijkt op een 18 Natuurpunt-winkel 12 SCHILD pantoffel? Stationsstraat 40 (op het stationsplein) MUILTJE VAN INKTVIS 2800 Mechelen JA 015-43 16 88 winkel@natuurpunt.be Ziet het www.natuurpunt.be/winkel eruit Ziet eruit als NEE als een slakeen feestkenhuisje? hoedje? openingsuren:

Schelp rond en top bijna in het midden?

NEE

Navel naast mond opening?

NEE Met NEE duidelijke 17 25 traliewerkFUIKWENTELstructuur? HOREN TRAP * (+ eventueel 6 euro verzendingskosten)

NEE

Schelp is zeer lang?

21 MOSSEL

14 BOORMOSSEL

NEE 20 WIJDE MANTEL

23 KOKKEL

NEE JA

16 SOORT ZWAARDSCHEDE

Nietleden 7 NONNETJE

e 20* NEE

NEE 22 ALIKRUIK

15 HALFGEKNOTTE STRANDSCHELP

NEEE NE

Kust- en Zeegids 2011.indd 27

NEE

woensdag en vrijdag van 10u tot 17u30 JA zaterdag van 10u tot 17u Schelp bijna rond als een knikker?

NEE

Kleiner dan halve cm?

NEE

26 TEPELHOORN

Andere soort

V.U.: Peter Norro, Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries

NEE

Lijkt het op een plant?

Zit het stevig op stenen vast?

Onze kust herbergt een verbazend grote diversiteit aan schelpen. In Schelpen aan de Belgische kust wordt deze rijkdom voor het eerst overzichtelijk geïnventariseerd. Deze gids beschrijft niet alleen de schelpenfauna van vandaag, maar eveneens de vele pleistocene fossielen die dagelijks op onze stranden aanspoelen. Ook andere komenvast erin aanJAbod. Stevig JA typische strandvondsten NEE NEE

10/06/11 11:48

Een provincie met een unieke biodiversiteit

De Noordzee, de onze 11 provincie Het Belgische deel van de Noordzee bedraagt 0,5 % van de totale oppervlakte van de Noordzee, goed voor 3600 km². Dat is ongeveer de grootte van een provincie, onze 11de provincie. De Noordzee wordt vaak ten onrechte bestempeld als een grijze, oninteressante watermassa. Maar eigenlijk is dit stukje natuur buitengewoon boeiend en kent het een grote rijkdom aan biodiversiteit. De Belgische Noordzee telt een 2000 soorten, die 6% van het totaal aantal gekende Europese mariene dieren en planten vertegenwoordigen. Tekst: Nathalie De Snijder

Zeeh

Zeea

I 28

Uniek aan onze kust zijn de langgerekte zandbanken. Ondiepe zandbanken worden op Europees niveau erkend als waardevol (te beschermen) habitat en vormen een vrij unieke habitat in de wereld. Het zijn langgerekte structuren die tot 30 m hoog kunnen worden. Ze vormen als het ware onderwatermuren. In de diepere delen van de zandbanken is de golfwerking minder sterk en bezinkt het slib en voedsel. Dit is de ideale leefwereld voor tal van soorten zoals het nonnetje, de kleine zwaardschede, het goudkammetje en de noordzeekrab. Er komen ook grote dichtheden schelpkokerwormen voor die natuurlijke riffen bouwen. Geen wonder dat het in onze ondiepe wateren krioelt van leven: van zee-egels en schelpdieren, tot bruinvissen en witsnuitdolfijnen. De ondiepe zandbanken zijn ook een uitstekende kraamkamer voor vele jonge vissen. En verschillende soorten kusten zeevogels, waaronder sternen, alken, zeekoeten en jan-van-genten zorgen boven het water voor een betoverende schouwspel.

Wel leuk al die beestjes? Maar wat is het nut ervan? Gezonde ecosystemen met een rijke biodiversiteit geven de mens levensnoodzakelijke diensten, ecosysteemdiensten genaamd. Die diensten worden in 4 categorieën ingedeeld. Een eerste categorie zijn de ‘toevoerdiensten’ of producten die de mens uit het ecosysteem haalt. Denk aan die Belgische mosselen met friet die zo lekker smaakt na een strandwandeling. Of misschien gebruik je wel een dagcrème op basis van algen? Een tweede categorie zijn de ‘ondersteunende diensten’. Voel de lucht die je op dit

Kust- en Zeegids 2011.indd 28

moment inademt. Wist je dat meer dan 50% van de zuurstof op aarde door algen geproduceerd wordt? Maar er is meer. Oceanen en zeeën spelen een belangrijke klimaatregulerende rol door CO2 op te nemen en zo de klimaatverandering te temperen. En de golfstroom zorgt voor ons milde Europese klimaat. Dit zijn voorbeelden van de derde categorie ‘regulerende diensten’. Tenslotte zijn er de ‘culturele diensten’ zoals de wandeling op het strand die misschien nog nazindert, kinderen die zandkastelen bouwen op het strand of kunstenaars die inspiratie vinden in de zee. Gezonde ecosystemen vol leuke beestjes zijn dus ook heel belangrijk voor ons overleven en geluk.

Een provincie onder druk Maar die schatkamer van natuurlijke rijkdommen wordt intensief gebruikt. Er is visserij, scheepvaart, zandwinning, recreatie, windmolenparken op zee, enzovoort. Bovendien groeit vanuit verschillende hoeken interesse voor meer activiteiten op zee. Die interesse is deels ingegeven vanuit een ruimtegebrek op land en deels door ontwikkelingen van nieuwe mariene technologieën en onderzoeksdomeinen. Al die activiteiten plaatsen een enorme druk op het ecosysteem. Daarbovenop komt de klimaatverandering in al zijn facetten. Wereldwijd is de gemiddelde temperatuur de laatste honderd jaar met 0,74°C gestegen. In België is de gemiddelde temperatuur met 2°C toegenomen en steeg deze van 8,8°C naar 10,8°C. Door de stijgende luchttemperatuur wordt het zeewater warmer. De temperatuur van het zeewater is met 1,5 °C toegenomen sinds 1960 en zal nog verder stijgen

10/06/11 11:48

Zeehond. Foto: Luc Meert Zeeaster. Foto: Edgard Verhasselt

Kust- en Zeegids 2011.indd 29

10/06/11 11:48

gehalte in het water toe en dat is nu net wat we niet nodig hebben als we de klimaatverandering willen temperen. Biodiversiteit is nodig om de veranderingen het hoofd te bieden Alle ecosystemen samen absorberen ongeveer de helft van de actuele CO2-uitstoot. Oceanen en zeeën zijn verantwoordelijk voor maar liefst 1/3 van de CO2-opslag. Algen zijn de bomen van de zeeën. Ze vormen hun celmateriaal door de opname van CO2 uit het water. De handhaving van de bestaande biodiversiteit is daarom essentieel om de klimaatverandering af te remmen. Daarnaast is er nog heel wat potentieel voor het opvangen van actuele en toekomstige emissies van broeikasgassen door het herstel van aangetaste omgevingen. Uit het TEEB ‘The economic of biodiversity’ en Stern rapport blijkt bovendien dat inzetten op biodiversiteit de meest efficiënte aanpassingsstrategie is: duinen bieden een natuurlijke bescherming tegen overstromingen en erosie, zandbanken breken de kracht van de golven, ... Als we de kostenefficiëntie van harde infrastructuren vergelijken met die van de natuurlijke ecosystemen dan zien we dat ecosystemen niet alleen voorzien in een onmiddellijk toepasbare natuurlijke koolstofopslag, maar tegeKokmeeuw. Foto: Luc Meert

I 30

met 2,5 tot 3,5 °C tegen 2100. De opwarming laat ook ijslagen smelten en warmer zeewater zet uit, waardoor de zeespiegel stijgt. In de laatste honderd jaar steeg de zeespiegel met 20 cm en onderzoek voorspelt een verdere stijging van 60 cm in het matige scenario, tot zelfs 200 cm in het extreme scenario. Door de zeespiegelstijging nemen de risico’s bij zware stormen toe. Wijzigingen in het zoutgehalte en de temperatuur van het zeewater, kunnen leiden tot veranderingen in zeestromen zoals de Golfstroom, die bepalend is voor ons zachte klimaat. Maar ook neerslagpatronen wijzigen: hevige regenbuien wisselen langere droogteperiodes af. En in de kustgebieden vormt de zeespiegelstijging een bijkomend risico voor de zoetwatervoorraden. Een zeespiegelstijging betekent namelijk ook dat zout water potentieel binnensijpelt in het grondwater, waardoor de zoetwatervoorziening voor de bevolking en de landbouw in gevaar komt. Door temperatuurverandering van het water, verschuiven de leefgebieden van soorten. Kabeljauw, wijting, haring en schol zijn voorbeelden van commercieel interessante soorten die hierdoor verdwijnen uit onze streken. Sardine, ansjovis, mul en zeebaars worden dan weer vaker gesignaleerd. In onze Noordzee zien we de laatste jaren meer bruinvissen, dit is de kleinste van alle walvisachtigen. Maar ook exoten gedijen goed in het warmere water. Sinds de industriële revolutie is het water 30% zuurder geworden waardoor schelpen het moeilijk krijgen om hun kalkskelet op te bouwen. Maar ook een aantal planktonsoorten heeft kalkskeletjes en kampt met dit probleem. Aangezien plankton aan de basis van het voedselweb staat, heeft de afname van plankton een effect op de gehele voedselketen. Bovendien neemt plankton CO2 op uit het water en slaat ze die op in haar kalkskeletje. Als de kalkskeletjes oplossen neemt het CO2

Kust- en Zeegids 2011.indd 30

Jan-van-gent. Foto: Luc Meert

lijk ook de meest effectieve bescherming bieden tegen overstromingen zowel op korte als lange termijn. De natuurlijke ecosystemen doen dit werk al miljoenen jaren en hebben een moeilijk te evenaren efficiëntie opgebouwd in de loop der tijden. De onderhoudsmaatregelen zijn minimaal in vergelijking met die van infrastructuren. Daarbovenop leveren ze gratis tal van bijkomende ecosysteemdiensten die essentieel zijn voor het overleven van de mens. Op die manier gaan veiligheid, natuurlijkheid en levenskwaliteit hand in hand.

10/06/11 11:48

Mariene beschermde gebieden Door wereldwijd ecologische netwerken uit te bouwen, versterken we de biodiversiteit en helpen we soorten om zich aan te passen aan de klimaatsverandering. Daarnaast kunnen de natuurgebieden dienen als klimaatbuffers of natuurlijke kustverdediging tegen de stijgende zeespiegel. Marien beschermde gebieden kunnen eveneens ingezet worden om commerciële visstocks te versterken of om een recreatieve meerwaarde te creëren. Studies tonen aan dat 20 tot 40% van de visgronden beschermen een maximale opbrengst geeft voor de visserij. Maar al te vaak worden marien beschermde gebieden gezien als een bedreiging door de visserijsector. Marien beschermde gebieden kunnen ook nieuwe groene jobs en economische winsten creëren. De Great Barrier Reef brengt bijvoorbeeld jaarlijkse winsten van ongeveer 4 miljard euro. Op dit moment wordt op basis van de EU Vogel- en Habitatrichtlijn een netwerk van beschermde gebieden uitgebouwd,waarvoor instandhoudingsdoelstellingen (of natuurdoelen) opgesteld worden. Om die natuurdoelen te bereiken moeten concrete beheermaatregelen afgesproken worden. In 1996 werd in België in navolging van de EU habitarichtlijn de speciale zone voor natuurbehoud ‘Trapegeer Stroombank’ (170 km²) aangeduid en in 2005 kwam daar de Vlakte van de Raan (19,2 km²) bij samen met drie gebieden (110 km², 144 km² en 57 km²) voor de bescherming van enkele bijzondere vogels zoals de grote stern, visdief en dwergmeeuw. Begin 2006 volgde de aanwijzing van de Baai van Heist als eerste gericht marien reservaat (0,6 km²) als buffer tussen het vogelrichtlijngebied van Zeebrugge en het strandreservaat van de ‘Baai van Heist’. In 2010 vond een nieuwe wetenschappelijke studie plaats met als doel: nagaan welke gebieden ecologisch als het meest waardevol kunnen worden beschouwd. Uit de studie is gebleken dat het aangewezen is om twee gebieden in de Belgische Noordzee aan te duiden

Foto: Edgard Verhasselt

als habitatrichtlijngebieden. Het westelijke gebied heeft een totale oppervlakte van 2695 km² met zandbanken, schelpkokerwormen en grindbedden. Het tweede gebied betreft een stuk van de Vlakte van de Raan. De studie toont aan dat er heel wat wetenschappelijke bewijs is om dit gebied als waardevol aan te duiden. Het voorkomen van schelpkokerwormen zijn factoren die pleiten vóór een beschermingsgebied op de zandbank. Op onze kostbare zeebodem bouwen die kleine ecosysteemingenieurs riffen waar een grote verscheidenheid aan soorten leeft. Het blijft echter onduidelijk of dit wetenschappelijk advies tot een nieuwe aanmelding overgenomen zal worden door het beleid.

De reële waarde van een marien beschermd gebied zal staan of vallen met de keuze van welke activiteiten al dan niet toegestaan zijn binnen de afgebakende zones. De huidige beschermde gebieden kunnen worden bestempeld als papieren beschermde gebieden. Recent worden echter initiatieven ondernomen om te komen tot een meer geïntegreerde aanpak. Die aanpak zal ingebed moeten zijn in een breder ruimtelijk beleid van de zee, met een integratie van ecologische, sociale en economische aspecten.

Think global, act coastal De veelheid aan levensvormen die onze Noordzee rijk is wordt beschermd door diverse internationale instrumenten zoals de Conventie inzake Biologische Diversiteit (CBD). Op de biodiversiteitstop in Nagoya misten we de 2010 biodiversiteitsdoelstelling, maar creëerden we tegelijk een nieuwe kans door het decennium van de biodiversiteit van start te laten gaan. Het decennium van de biodiversiteit stelt alle bewoners van de planeet voor een uitdaging: de dringende noodzaak om het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen, gezien de vitale rol ervan voor ons welzijn. We hebben nu tien jaar tijd om er wél in te slagen biodiversiteit van de ondergang te redden. Die wereldwijde uitdaging kunnen we enkel aanpakken door concrete acties te ondernemen en samen te

Kust- en Zeegids 2011.indd 31

werken op het terrein. Ook in en rond onze 11de provincie zijn er tal van mogelijkheden. Bouwstenen voor een rijke biodiversiteit zijn mariene beschermde gebieden op zee, de hervorming van het Europees Visserijbeleid, een geïntegreerd kustzonebeheer, een ecosysteemgebaseerde adaptatie, een kappaplan voor de kust … Lees er meer over op onze website: www.natuurpunt.be/Noordzee

Wil jij je mee inzetten voor onze Noordzee biodiversiteit, geef dan een seintje aan Nathalie.desnijder@natuurpunt.be

10/06/11 11:49

Dolﬁjnen en walvissen aan onze kust

Tuimelend en ploffend in zee Sinds enkele jaren zwemmen er steeds meer bruinvissen in onze Belgische Noordzee en zijn ze ook steeds vaker te bewonderen van op onze stranden. Tuimelaars en witsnuitdolﬁjnen zijn zeldzamere verschijningen, maar heel af en toe kan je ook getuige zijn van hun springkunsten aan onze Noordzee. Tekst: Karolien Van de Velde

I 32

Wie walvissen en dolfijnen wil bekijken, trekt daarvoor meestal naar exotische oorden. Maar wist je dat er ook voor onze kust enkele soorten rondzwemmen? Zo zijn er volgens de wetenschappers van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen sinds 2006 nog nooit zoveel bruinvissen gezien in het Belgische deel van de Noordzee. De kleine walvisachtige was in het begin

Meer lezen? Wil je je verder verdiepen in de wereld van de dolfijnen en walvissen? In de Natuur.winkel vind je verschillende boeken over dolfijnen en walvissen. “Walvissen & Dolfijnen” van Trevor Day is een prachtig geïllustreerde gids met schitterende fotografie en complete informatie. Dit boek bevat de recentste feiten over walvissen en hun kleinere familieleden, de dolfijnen en bruinvissen. Daarnaast biedt het praktische informatie over de beste plekken om de verschillende soorten te kunnen waarnemen. Te koop in de Natuur.winkel voor 25 euro (niet-leden) of 22,50 euro (leden). www.natuurpunt.be/winkel

Kust- en Zeegids 2011.indd 32

van de jaren 1950 nagenoeg volledig verdwenen uit het zuidelijke deel van de Noordzee, maar maakte er op het einde van de jaren 1990 een spectaculaire comeback. Tegenwoordig is de soort opnieuw een algemene verschijning in Belgische wateren. De grootste kans om een bruinvis te zien, heb je op het staketsel in Nieuwpoort. Een afdoende wetenschappelijke verklaring voor de toename van het aantal bruinvissen in onze wateren bestaat er nog niet. Waarschijnlijk is er een verschuiving van noord naar zuid. In de noordelijke Noordzee zou het voedselaanbod voor bruinvissen zijn afgenomen waardoor ze afzakken naar onze wateren.

Slachtoffers van warrelnetten De toename van het aantal bruinvissen is op zich goed nieuws, maar helaas spoelen er ook regelmatig dode bruinvissen aan op het strand. Bijvangst in recreatieve warrelnetten is naar schatting de meest voorkomende doodsoorzaak. De netten worden op de laagwaterlijn geplaatst en bij vloed haken niet alleen vissen maar ook zeezoogdieren er in vast waarna die verdrinken. Natuurpunt pleit daarom voor een verbod op warrelnetten op het strand. Dat betekent trouwens niet dat er niet meer recreatief gevist kan worden. Andere netten zoals fuiken en platte netten kunnen nog gebruikt worden. Dit

10/06/11 11:49

Tuimelaar. Foto: Johan Buckens

zijn de traditionele vormen van recreatief vissen die aan onze kust van oudsher toegepast worden. België is trouwens door Europa verplicht om te ijveren voor de bescherming van de bruinvis. Het gaat om een beschermde soort en sinds 2003 is België meermaals op de vingers getikt omdat er te weinig maatregelen zijn om de bijvangst van bruinvissen te voorkomen. De overheden hebben beloofd om het probleem aan te pakken. Zo voorziet het nieuwe soortenbesluit, dat sinds 2009 van kracht is, in de mogelijkheid om een soortbeschermingsplan op te maken voor de bruinvis.

Soorten walvissen en dolﬁjnen Hoewel de bruinvis de meest opgemerkte verschijning is aan onze kust, duiken er af en toe waarnemingen op van de tuimelaar en de witsnuitdolfijn. Heb je het geluk om een dolfijn of walvis te observeren? Dan kan je met behulp van onderstaande beschrijvingen bepalen om welke soort het gaat.

Bruinvis Bruinvissen hebben een bol voorhoofd en nauwelijks een snuit. Kenmerkend voor het dier is de kleine, driehoekige rugvin met stompe tip net achter de helft van de rug. De kleur varieert nogal: meestal een donkergrijze tot blauwe

Kust- en Zeegids 2011.indd 33

rug en een witte of lichtgrijze buik. De borstvinnen, rugvin en staart zijn donker gekleurd. Van de mondhoek naar de borstvinnen loopt een donkere streep. De bruinvis is de kleinste walvisachtige van de Europese wateren, met een gemiddelde lengte en gewicht van 1,45 m en 50 kg bij de mannetjes en 1,60 m en 60 kg bij de vrouwtjes. Bruinvissen zijn echte tandwalvissen, die jagen op ronde vissen (vooral haring), maar ook kleinere soorten vis en kreeftachtigen lusten ze wel. Hun prooi vangen ze met behulp van echolocatie. Bruinvissen komen meestal voor in water met temperaturen van enkele graden tot ongeveer 20°. Ze voelen zich niet thuis in zoet water, maar komen af en toe in rivieren en brak water voor omdat het dieren zijn van ondiep water. Daarom zijn ze ook vaak dicht bij kusten waar te nemen. Meestal zijn ze met z’n tweeën of in kleine groepjes tot 10. Als het water heel voedselrijk is, of als ze migreren ontstaan er grotere groepen van wel honderden bruinvissen. Het gebied van de gewone bruinvis overlapt met dat van de tuimelaar en men vermoedt dat bruinvissen soms door tuimelaars aangevallen worden. Boten zal de bruinvis zoveel mogelijk mijden. De bruinvis zwemt niet echt verrassend snel, maar kan tot 23 kilometer per uur halen. Als de bruinvis jaagt, duikt hij ongeveer 4 tot 6 minuten en kan daarbij een diepte

10/06/11 11:49

van 200 meter. halen. Een acrobaat is het niet. Vanuit het water opspringen is een zeldzaamheid voor de bruinvis. Karakteristiek is het zwemmen net onder de oppervlakte, waarbij de bruinvis kort achter elkaar aan de oppervlakte komt om dan vervolgens onder te duiken voor een paar minuten. Het geluid van de spuit van de bruinvis wordt door sommigen omschreven als een “plof”, door anderen als een “nies”.

Tuimelaar De tuimelaar heeft een halfgroot, robuust en gestroomlijnd lijf. Zijn rugvin is halverwege de rug geplaatst en het achterste deel is sterk gebogen. Hij heeft een staartvin van ca. 60 cm spanwijdte en een borstvin van 30 tot 50 cm lang. De tuimelaar heeft een stompe snuit. Volwassen dieren zijn 1,75 tot 4 meter groot (mannetjes zijn aanzienlijk groter dan vrouwtjes.). Tuimelaars zijn zwart of donker grijsbruin op de rug en hebben een lichte buik. Volwassen dieren wegen 90 tot 650 kilo. Tuimelaars zijn niet kieskeurig wat voedsel betreft. Ze verorberen zowel in scholen levende als bodembewonende vissoorten, kreeftachtigen en inktvissen. Hun menu is sterk afhankelijk van het leefgebied en het prooiaanbod. Tuimelaars komen zowel aan de kust als op volle zee voor. Soms zwemmen ze een rivier op. De soorten die aan de kust leven geven de voorkeur aan wateren met een diepte van ten hoogste 30 meter. Ze komen voor in koude, gematigde tot tropische wateren. Tuimelaars leven in familiegroepen en tref je zelden alleen aan.

Meestal bestaat een groep uit minder dan 20 dieren, maar er zijn uitzonderingen. Ook groepen van 10 tot 100 dieren (langs de kust) tot enkele honderden (op volle zee) worden waargenomen. Ze worden vaak gezien in het gezelschap van andere walvissen. Tuimelaars zijn krachtige zwemmers en ze staan bekend om hun acrobatische vaardigheden, zoals het zwemmen op de golven van boten of het opspringen langs boten. Ze halen een maximum snelheid van 30 kilometer per uur, kunnen tot 600 meter diepte duiken en tot 8 minuten onder water blijven. Die dolfijnensoort heeft grote hersenen (groter dan die van de mens). Door hun aanwezigheid in dolfinariums en in televisieseries zijn tuimelaars ongetwijfeld de bekendste dolfijnensoort.

Witsnuitdolﬁjn Deze dolfijn heeft een groot, robuust lichaam en een korte, brede snuit, puntige vinnen en een grote, sterk gekromde rugvin op het midden van zijn rug. Zijn kleur kan nogal variëren: van een zwarte tot grijze rug, vinnen en staart, en een witte tot lichtgrijze buik. De snuit is niet altijd zuiver wit, maar kan ook wit met zwart of grijs zijn. Witsnuitdolfijnen zijn stevige dieren, die tot 2,5 meter groot kunnen worden en tot 350 kilo kunnen wegen. Ze voeden zich met allerlei vissen, kreeftachtigen en inktvissen. Witsnuitdolfijnen komen vooral voor in diepe en koele wateren, weg van de kust. Soms wagen ze zich tijdens de zomermaanden dichter bij de kust. Waarnemingen

I 34

es Adams

to: Vilda/Yv

Bruinvis. Fo

Kust- en Zeegids 2011.indd 34

10/06/11 11:49

Redden van een witsnuitdolfijn. Foto: Jan Haelters

gebeuren vooral op zee ofwel gaat het om gestrande exemplaren (dood of levend). Witsnuitdolfijnen leven in groepen van minder dan 50 dieren, maar groepen van enkele honderden dieren zijn ook al waargenomen. Ze komen vaak voor in gezelschap van andere walvisachtigen. Witsnuitdolfijnen zijn snelle en krachtige zwemmers. Die dolfijnen maken dikwijls zeer hoge sprongen uit het water en komen dan met een luide klap op het wateroppervlak neer. Ze kunnen tot zoâ&#x20AC;&#x2122;n 215 meter diep duiken en rond de 6 minuten onder water blijven.

Sociaal en intelligent Dolfijnen zijn zeer intelligente en sociale dieren en daarom geliefd bij de mens. Ook met hun springkunsten weten ze toeschouwers te charmeren. Ze zijn dan ook een populair object voor biologen om te bestuderen en over hun levenswijze is al heel wat bekend. Als je dolfijnen ziet, gaat het vaak om een groep spelende dolfijnen voor de boeg van een schip of uit het water springende dieren. Hiermee verraden dolfijnen al dat het zeer sociale dieren zijn. De meeste groepen bestaan uit een tot duizenden dieren. Het leven in een groep is onder meer goed om vijanden af te schrikken. Maar niet alle dolfijnen in een groep zijn gelijk. Er is een duidelijke rangorde. Lagere dieren in de rangorde kunnen hardop op hun plaats gezet worden. Wie de baas is, laten ze meestal merken door lichaamstaal en geluiden, maar er zijn ook ruzies waarbij de dolfijnen echt vechten. Veel dolfijnen zitten dan ook vol lijnvormige littekens, de

Kust- en Zeegids 2011.indd 35

Gestrand

In tegenstelling tot zeehonden, zijn aangespoelde dolfijnen of walvissen veel moeilijker te redden. Als je een gewond dier ziet aan onze Belgische kust neem je daarom best zo snel mogelijk contact op met de beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee en het Schelde-estuarium (BMM): tel. 059-70 01 31 (kantooruren), tel. 047725 90 06 (buiten de kantooruren) of tel. 0475-46 60 68 (buiten de kantooruren). De BMM beschikt over materieel voor het transport van levende gestrande dolfijnachtigen. Die dieren worden overgebracht naar gespecialiseerde opvangcentra waar ze verzorgd worden en later terug vrijgelaten. Ook voor meldingen van dode dieren kan je bij het BMM terecht. Het BMM coĂśrdineert het onderzoek van zeevogels en zeezoogdieren die bij ons op het strand terechtkomen, die op zee gevonden of per ongeluk gevangen worden. Het onderzoek van de kadavers kan de problemen waarmee de populaties geconfronteerd worden, aan het licht brengen. www.mumm.ac.be

sporen van beten van tanden. Dolfijnen roepen elkaar bij hun naam. Ieder dier heeft zijn

10/06/11 11:49

I 36

Witsnuitdolfijnen. Foto: Peter De Vrieze

Er spoelen geregeld dode bruinvissen aan. Foto: Jan Haelters

eigen kenmerkende fluitje. Groepsgenoten herkennen dat en gebruiken het om de ander te roepen. Dat maakt de dolfijn, naast de mens, het eerste dier dat namen gebruikt om elkaar te roepen. Onderzoekers bootsten de geluiden met de computer na konden zo laten zien dat de dieren elkaar niet herkennen aan het stemgeluid van de dolfijn, maar aan de specifieke variaties in toonhoogte, duur en volume. Dolfijnen staan bekend als intelligente dieren. Hoe slim ze precies zijn weten we niet. We kunnen niet met ze praten. Dolfijnen hebben grote hersenen, maar die zijn niet zo complex als die van mensen. In dierentuinen wordt veel met dolfijnen gewerkt. Daar is vastgesteld dat dolfijnen kunnen begrijpen waarnaar een mens wijst. Een andere experiment is de spiegeltest. Deze test wijst op een vorm van zelfbewust zijn. In 2001 werd aangetoond dat ze via een spiegel kunnen waarnemen dat er merktekens op hun lichaam zijn aangebracht. Alleen chimpansees, orang-oetans en gorilla’s kunnen dat ook.

omgeving te bekijken. Echolocatie is het uitzenden van een, meestal hoog, geluidssignaal. Het geluid stuit op een voorwerp en kaatst terug als een echo. Het dier leidt er informatie uit af over afstand, positie en grootte van voorwerpen van zijn omgeving.

Communiceren met geluid Onder water is het heel snel donker. Op bijvoorbeeld 9 meter diepte dringt in het kustwater van de Noordzee maar 10 % van het licht door. Geluid verplaatst zich makkelijker en over grotere afstanden in water dan in lucht. Geen wonder dat de dolfijnen geluid gebruiken om te communiceren, te jagen en zich te verplaatsen. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe de dieren geluiden maken. Dolfijnen hebben geen stembanden. Vermoedelijk gebruiken ze hun spuitgat daarvoor. Ook speciaal vetweefsel in de onderkaak, en het bolvormige voorhoofd spelen een rol bij het maken en ontvangen van geluidsgolven Voor alle dieren die in een groep leven is communicatie belangrijk . Ook voor dolfijnen. Om elkaar te helpen, te vertellen wie ze zijn, waar ze zijn. Elke dolfijn heeft een eigen handtekening. Hij begint zijn boodschap telkens met het bekend maken van zijn afstamming of verwantschap. Dolfijnen gebruiken geluiden ook om hun

Kust- en Zeegids 2011.indd 36

Ademen en slapen Dolfijnen halen adem met hun longen. Dit doen ze met het spuitgat dat bovenop de schedel zit. Handig bij het zwemmen: om te ademen hoeven ze hun hoofd niet boven water te steken! Bovendien sluit het spuitgat zich bij het duiken met een waterdichte klep. Dolfijnen halen bewust adem en niet automatisch zoals de mensen. Ze moeten zelf beslissen adem te halen. Bij een adembeurt leegt de dolfijn zijn longen voor maar liefst 85 %. Bij de mens is dat minder dan 20 %. Dolfijnen moeten net als mensen ook soms rusten, maar de zee is een gevaarlijke wereld. Bovendien moeten zij regelmatig aan de oppervlakte komen om te ademen en dat gebeurt niet automatisch. Dolfijnen hebben dit probleem opgelost door altijd maar één helft van hun hersenen te laten slapen en in groepen te leven, zodat ze om beurten kunnen slapen. Dolfijnen doen in de loop van de dag regelmatig een dutje van 5 tot 10 minuten. Bij elkaar opgeteld komen deze korte dutjes gedurende 24 uur neer op zes tot acht uur slaap.

Veel bedreigingen Hoewel dolfijnen en walvissen ons fascineren, vormen heel wat van onze menselijke activiteiten een bedreiging voor de dieren. Heel wat dieren raken verstrikt in visnetten en komen zo door verdrinking om het leven. Maar ook overbevissing vormt een bedreiging want zo blijft er voor dolfijnen en walvissen minder voedsel over. Op bepaalde plaatsen (zoals de Faröer eilanden) worden dolfijnen zelfs voor consumptie gevangen. Veranderingen in de leefomgeving zijn ook nadelig voor dolfijnen en walvissen. Vervuiling heeft eveneens een negatieve impact op zeezoogdieren. Het onderdrukt het afweersysteem en

10/06/11 11:49

verlaagt het voortplantingssucces van de dieren. Ook de vele menselijke activiteiten op zee verstoren het leefgebied van dolfijnen en walvissen. Scheepvaart en het bouwen of in productie zijn van windmolenparken zorgen voor akoestische vervuiling waardoorde communicatie of echolocatie bij de zeezoogdieren verstoord kan raken. Ook de klimaatverandering, die zorgt voor een stijging van de temperatuur van het zeewater, vormt een bedreiging voor sommige soorten, vooral voor walvissen. Naast vis eten die vooral krill (een verzamelterm voor garnaalachtige ongewervelden). Maar het voedsel van krill sterft in warmer water.

Jacht Sinds 1986 verbood de Internationale Walvisvaart Commissie (IWC) de commerciële jacht op walvissen. Toch wordt er in Japan nog altijd gejaagd op de dieren. De Japanse overheid beweert dat de jacht gebeurt omwille van wetenschappelijk onderzoek. Maar in de praktijk blijkt dat het walvisvlees terecht komt op het bord van de Japanners. In Japan is walvisvlees namelijk een delicatesse. De Noorse regering weigerde in 1986 Het IWC-verbod te onderschrijven. Het land jaagt nog altijd op walvissen en sinds 2001 is de export van walvisvlees en –blubber er zelfs opnieuw toegelaten. Ook in IJsland is de commerciële walvisvangst sinds enige tijd opnieuw toegelaten.

Dolﬁnariums Wilde dolfijnen die gevangen worden voor dolfinariums vormen eveneens een bedreiging voor de populatie. Zo sterven elk jaar heel wat dolfijnen een gruwelijke dood tussen september en maart in de buurt van het Japanse stadje Taiji. Ze worden als vlees verkocht en zijn het slachtoffer van de vraag naar levende dolfijnen voor dolfinaria. De dolfijnen die gevangen worden in Taiji zouden vooral bestemd zijn voor Aziatiasche dolfinaria en voor een illegaal circuit. Een wilde dolfijn zou zo’n 100.000 euro waard zijn. Vroeger werden ook Europese dolfinaria bevoorraad met in het wild gevangen dolfijnen. Maar in Europa is dat inmiddels verboden. Bovendien nam het aantal dolfinaria in de Benelux sterk af. Vroeger waren het er nog 12, nu bestaan er nog maar 2, waaronder het Boudewijn Seapark in Brugge. In ons land keurde het parlement bovendien een wet goed die bepaalt dat er geen dolfinariums meer mogen bijkomen. De laatste wilde dolfijn die in Seapark aankwam, dateert al van 1980. Sindsdien komen alle nieuwe dolfijnen in Brugge uit hun eigen kweekprogramma.

Van zeehond tot grote grazer

Een schattig zeehondje dat ligt te zonnen, een konijntje dat door de duinen huppelt of Poolse konikpaarden die grazen in natuurgebieden: aan onze kust maken naast dolfijnen en walvissen nog andere zoogdieren het mooie weer. Wil je meer weten over die diersoorten? Surf dan zeker eens naar www.natuurpunt.be/kustzoogdieren en ontdek het verschil tussen een grijze en gewone zeehond, maak kennis met de potvis en lees meer over hoe grote grazers meehelpen met natuurbeheer aan de kust.

M e e rt F o to : L u c

Kust- en Zeegids 2011.indd 37

10/06/11 11:49

De zomer van Natuurpunt Activiteiten boordevol biodiversiteit

Europese Nacht van de Vleermuis! Het laatste weekend van augustus organiseert Natuurpunt samen met de vleermuizenwerkgroep en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in Vlaanderen de Europese Nacht van de Vleermuis. In heel Europa staat dat weekend in het teken van vleermuizen en vleermuisbescherming. Hét uitgelezen moment om kennis te maken met de mysterieuze vliegende zoogdiertjes. Een ervaren gids neemt je mee naar de boeiende wereld van de vleermuis. Grote honger Vleermuizen spreken al sinds mensenheugenis tot de verbeelding. Door hun nachtelijke gefladder, hun voorkeur voor oude gebouwen, ruïnes en kerktorens en hun vreemde uiterlijk wekken ze soms afkeer op. Toch zijn het allesbehalve griezels. Al vliegend zoeken ze ’s nachts hun maaltijd bij elkaar. Insecten zoals nachtvlinders en muggen verdwijnen in de hongerige maag van een voorbijvliegende vleermuis. Eén vleermuis eet jaarlijks wel een kruiwagen vol insecten op. Zo’n vleermuis in je buurt is dus de ideale, natuurlijke, muggenverdelger. Huis-, tuinen zoldervleermuis Vleermuizen zijn echte nachtraven. Slapen doen ze dan ook overdag en daarvoor kiezen ze liefst een rustig en stil plekje uit. Ze vinden een dergelijke slaapplaats in bunkers, oude kelders en boomholtes, maar ook in huizen vinden ze geschikte plekjes. Op zolder bijvoorbeeld. Sommige vleermuizen, zoals de grootoorvleermuis of de overnachten liefst op een verlaten kasteel- of 38 I laatvlieger kerkzolder. Dwergvleermuizen zijn minder kieskeurig en belanden dan ook vaak in onze eigen bewoonde huizen. Ze verstoppen zich op donkere plekjes zoals in spouwmuren en rolluikkasten of onder dakpannen. Vleermuizen veroorzaken geen overlast. Knagen doen ze niet, en van geurhinder is geen sprake. Onder de uitvliegopening kan je wel soms vleermuiskeuteltjes terugvinden: een prima meststof voor in de tuin! Oren om te zien Vleermuizen beschikken over kleine oogjes die ’s nachts onvoldoende zien. Om zich te oriënteren in het duister gebruiken vleermuizen een vernuftig systeem: de echolocatie. Ze zenden via hun mond (of hun neus) ultrasone signalen uit. Met hun oren vangen ze de echo van dit geluid op en op die manier vormen ze zich een beeld van de omgeving. Ze sporen met hun echosysteem ook langsvliegende insecten op, die ze dan op acrobatische manier achterna gaan. Lange tijd wisten mensen niet hoe vleermuizen konden ‘zien’, want mensenoren kunnen de ultrasone geluiden niet horen. Toch is het intussen mogelijk geworden om vleermuizenkreten te horen via een ‘bat-detector’. Kom naar de Europese Nacht van de Vleermuis! Tijdens de Europese Nacht van de Vleermuis krijg je dé kans om vleermuizen beter te leren kennen. Een gids neemt je mee naar het leefgebied van de beestjes. Op unieke locaties volgen we met schijnwerpers hun spectaculaire vlucht. Een bat-detector zet hun onhoorbaar hoge roep om in specifieke klikken, waardoor de gids meteen een aanwijzing krijgt over welke vleermuissoorten er in de buurt rondvliegen. Kortom, een topactiviteit voor het hele gezin!

Kust- en Zeegids 2011.indd 38

Stille vleermuizen in de kuststreek Aan de ene kant de onstuimige zee, aan de andere kant een stevige zeebries die door de duinengordel en over de polders blaast en heel, heel weinig oude bossen. Een vleermuis zal wel twee keer nadenken voor ze zich aan onze kust komt vestigen. En toch valt er over vleermuizen aan onze kust een en ander te vertellen. De Vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt verricht ook daar sinds jaar en dag onderzoek naar vleermuizen. Tekst: Bob Vandendriessche

De onzichtbare najaarstrek Terwijl sommigen bij ‘de kust’ nog wel spontaan aan de jaarlijkse vogeltrek denken, zal het wellicht bij niemand opkomen dat zich hier ook elk voorjaar en najaar een haast onzichtbaar fenomeen voltrekt: de vleermuizentrek! In het najaar is de trek nog het meest opvallend. Hoewel, opvallend… Wie op een mooie najaarsavond op de zeedijk flaneert, zal er niet veel van merken: geruisloos en zich oriënterend met behulp van een onhoorbare sonar flitsen de kleine vleermuizen ongemerkt voorbij, meestal hoog maar soms ook vlak boven de hoofden van wandelaars en terrasjesmensen. Schrik hoeft niemand te hebben: vleermuizen vliegen heus niet in je haar. Alleen wie over een vleermuisdetector en een geoefend oog en oor beschikt, kan je vertellen welke vleermuizen boven de terrasjes richting zuiden vliegen. Meestal zijn het ruige dwergvleermuizen, nu en dan een laatvlieger of een rosse vleermuis. De meeste komen uit noordelijk of oostelijk Europa en vliegen richting zuidwesten. Voor zover bekend vliegen ze niet door naar Afrika, maar stranden ze meestal ergens in Frankrijk of iets zuidelijker. Van sommige soorten is bekend dat ze over zee trekken. Soms landt er dan al eens een vleermuis op een schip of een olieboorplatform. Heel uitzonderlijk – nauwelijks één of twee keer per jaar – wordt langs onze kust een tweekleurige vleermuis gesignaleerd. Dat is een mooie grote Wanneer je zelf een vleermuis zou vinden kun je ze best niet vastnemen. Neem zo snel mogelijk contact op met het Opvangcentrum voor vogels en wilde dieren in Oostende (059-80 67 66). De beestjes zijn daar in veilige verzorgende handen.

10/06/11 11:49

De meervleermuis wist zich goed aan te passen aan de polders. Foto: Vilda/Yves Adams

vleermuis met een fraaie zilveren glans in zijn rugvacht. Vaak gaat het om uitgeputte dieren die door attente voorbijgangers opgemerkt worden (zie ook kaderstukje). Vleermuizen op trek hebben de eigenaardige gewoonte om overdag niet steeds een veilig onderkomen in een holte of een nis te zoeken. Daarvoor hebben ze geen tijd. Dan hangen ze maar gewoon ergens tegen de gevel van een flatgebouw op de zeedijk. Haast geen mens die erop let, op dat kleine grijze bolletje onder het raam van de zevende verdieping…

De winterslaap: sssst… Zoals overal in Vlaanderen vinden we ook langs de kust her en der verspreid in het landschap nog bunkers uit de twee wereldoorlogen. Die hebben iets weg van grotten en vleermuizen brengen er graag de winter door. Alleen… niet aan onze kust blijkbaar. In de tientallen oude bunkers tussen De Panne en Knokke waar de afgelopen jaren naar vleermuizen werd gezocht, werden nauwelijks enkele exemplaren gevonden. Meestal is de oorzaak snel duidelijk, bunkers blijken niet alleen op vleermuizen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit te oefenen: de lege bierflesjes, kaarsen en resten van kampvuren spreken voor zich en daar houden vleermuizen echt niet van. Gelukkig zijn hier en daar, door onder meer het Agentschap voor Natuur en Bos, bunkers speciaal voor vleermuizen ingericht en afgesloten, zoals in de Oosthoekduinen in De Panne of in de Zwinduinen in Knokke. In het Provinciaal domein Raversijde in Oostende overwinteren een dertigtal vleermuizen in de ondergrondse bakstenen gangen die verschillende bunkers met mekaar verbinden.

Streng beschermd door Europese richtlijnen en Vlaamse decreten, heeft de meervleermuis stand weten te houden in ons snel veranderende landschap. Onder meer in de Uitkerkse Polder boven de Blankenbergse Vaart en langs de Damse Stadswallen boven het kanaal BruggeSluis, maar ook boven enkele andere kanalen in WestVlaanderen zijn de laatste jaren nog jagende meervleermuizen gehoord. Meervleermuizen zijn verzot op allerlei soorten insecten die in proper water leven. Daardoor zijn ze niet alleen zeldzaam, ze zijn ook moeilijk te vinden: niemand weet waar onze meervleermuizen verblijven. In heel Vlaanderen werd tot nu toe slechts één kolonie ontdekt, dat was langs het Ieperleekanaal, dat niet ver van De Blankaart uitmondt in de IJzer.

Kom naar de Europese Nacht van de Vleermuis op 27 en 28 augustus Ben je gebeten om meer te weten over onze inheemse vleermuizen? Het laatste weekend van augustus organiseert Natuurpunt samen met de vleermuizenwerkgroep en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in Vlaanderen de Europese Nacht van de Vleermuis. In heel Europa staat dat weekend trouwens in het teken van vleermuizen en vleermuisbescherming. Het uitgelezen moment om met een ervaren gids kennis te maken met de mysterieuze vliegende zoogdiertjes en hun boeiende leefwereld. In de kuststreek kan je ondermeer in Damme en Oostende genieten van activiteit boordevol biodiversiteit.

De polders: land van water, weiden, en… meervleermuizen! Iets landinwaarts, waar de mens eeuwen geleden het land op de zee heeft moeten winnen, vinden we de polders. Eén vleermuizensoort heeft zich beter dan de andere soorten aan dit landschap weten aan te passen: de meervleermuis.

Kust- en Zeegids 2011.indd 39

De ruige dwergvleermuis. Foto: Vilda/Yves Adams

10/06/11 11:49

Genieten start in het bezoekerscentrum

Unieke toegangspoorten tot de natuur

Wind, water en zand zijn gekende ingrediënten voor wie al eens de kust bezoekt. Wil je echter meer weten over het samenspel van die elementen en kennis maken met de rijkdom aan biodiversiteit die de kustregio te bieden heeft , dan is een bezoekerscentrum zonder twijfel de uitgelezen startplaats. Naast een warm onthaal en een infobalie waar je terecht kan met al je vragen, kom je er via hapklare en interactieve tentoonstellingen meer te weten over natuur, landschap en cultuurhistorische achtergrond van de regio. Trek met een rugzakje vol wetenswaardigheden de natuur in en vul het onderweg met belevenissen en verhalen. Nagenieten doe je uiteraard met een drankje en het uitwisselen van ervaringen in de gastvrijheid van het bezoekerscentrum waar je tocht van start ging

I 40

Tekst: Bart Clarebout & Thijs Houstraete.

Bezoekerscentrum de Doornpanne - Koksijde In het hart van natuurgebied de Doornpanne kan je langslopen in het gelijknamige bezoekerscentrum van de Intercommunale Waterleidingsmaatschappij van VeurneAmbacht (IWVA). Het centrum ligt aan een uitgebreid knooppunt van fiets- en wandelroutes, en is omgeven door verschillende duincomplexen zoals de Schipgatduinen en de Hoge Blekker.

Losse fladders Tel tijdens de vijfde editie van de Vlinder Mee mee in het natuurgebied de Blankaart en geniet van een tweedaags (gratis) natuurfestival. Zaterdag 6 augustus: vleermuizen spotten van op de ﬂuisterboot (vooraf inschrijven!), speuren naar nachtvlinders. Zondag 7 augustus: gezinsdag met wandelingen, vlinder- en bijenstands, imker demonstraties, ecologische tuintips, reuzengrote insecten, kinderanimatie en bar.

Kust- en Zeegids 2011.indd 40

In het bezoekerscentrum vertelt de permanente tentoonstelling je alles over waterwinning en over de fauna en flora van natuurgebied de Doornpanne. De smalle gordel rond de Hoge Blekker wordt beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en vormt een schatkamer aan planten. Zo bespeur je er maar liefst driehonderd wilde plantensoorten. Als groep kan je er de sfeer van de natuur proeven door je in te schrijven voor een educatieve sessie en een bezoek aan het waterwinningsbedrijf laat je stilstaan bij het productieproces van drinkwater uit de duinen en je eigen drinkwaterverbruik. Er is een gevarieerde activiteitenkalender met gratis geleide wandelingen. Je vindt er ook een infopunt met brochures over de natuurgebieden en de wandelen fietsroutes in de omgeving. Voor de doe-hetzelver die er graag op eigen houtje op uittrekt bestaat het natuurleerpad

en het gezinsrugzakje dat je gratis kan ontlenen. Bezoekerscentrum de Doornpanne Doornpannestraat 2 8670 Koksijde 058-53 38 33 - info@iwva.be www.iwva.be Tijdens de schoolvakanties en in juni en september geopend van 10u tot 12u en van 14u tot 17u (maandag tot zaterdag) en van 14u tot 17u (zon- en feestdagen) Buiten deze periodes geopend van 10u tot 12u en van 14u tot 16u (vrijdag en zaterdag) en van 14u tot 16u (zon- en feestdagen) Gesloten op 1 januari, 25 december en op zondagen in januari buiten de kerstvakantie

TIP Zomerwandelingen in de Doornpanne (Koksijde) Elke zaterdag in juli en augustus om 14u30 Afspraak aan het bezoekerscentrum

10/06/11 11:49

VBNC De Nachtegaal - De Panne In de bossen en duinen van De Panne ligt het Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Nachtegaal, een initiatief van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), het departement LNE van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en de gemeente De Panne. De Nachtegaal is omringd door kanjers van natuurgebieden zoals de Oosthoekduinen en de Duinzoom Oosthoek, het Calmeynbos, De Westhoek en de Houtsaegerduinen. Bij het onthaal kan je terecht met alle vragen over de talloze wandelen fietsmogelijkheden in de nabijgelegen natuurgebieden. Leuk en leerrijk, dat is de permanente tentoonstelling in een notendop. Van zee, duinen en polders tot de geschiedenis van de kustvlakte: bezoekers worden ondergedompeld in de

typische fauna en flora van de kust. Kinderen kunnen in de natuurtuin kennis maken met de elf nagebootste duinbiotopen met hun typische flora.

TIP Zomerwandelingen in de Oosthoekduinen (De Panne) Donderdagen 14 en 28 juli en 4 en 18 augustus om 15u Afspraak aan bezoekerscentrum De Nachtegaal

Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Nachtegaal Olmendreef 2 - 8660 De Panne 058-42 21 51 - nachtegaal.anb@vlaanderen.be www.vbncdenachtegaal.be Paasvakantie tot 30 juni: open van 10u tot 17u (maandag tot vrijdag) en van 10u tot 17u30 (zaterdag, zon- en feestdagen) Juli, augustus, september: dagelijks open van 10u tot 18u 1 oktober tot paasvakantie: open van 10u tot 17u (maandag tot vrijdag) en van 13u30 tot 17u30 (weekend en feestdagen) Gesloten op 25 december, 26 december en 1 januari.

VBNC De Otter - Woumen (Diksmuide) Je vindt het Vlaams Bezoekersen Natuureducatiecentrum De Otter in Woumen, aan de rand van de IJzervallei. Het is ondergebracht in het kasteel De Blankaart en wordt omgeven door een idyllisch park in Engelse stijl. Bovendien sluit het park naadloos aan bij het aangrenzende natuurgebied De Blankaart, dat aan tal van vogels een uniek onderkomen biedt. Het bezoekerscentrum van het Agentschap van Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse overheid leert je heel wat over de natuur, het landschap en de bewoners van de IJzer- en Handzamevallei. In de vaste tentoonstelling van De Otter maak je kennis met de geheimzinnige wereld van water, riet, natte graslanden en moerasbos.

TIP Zomerwandelingen in de De Blankaart (Diksmuide) Zondagen 3 juli, 7 augustus en 4 september om 14u30 Afspraak aan het kasteel en bezoekerscentrum De Otter

Wie goed voorbereid op verkenning wil gaan, loopt even langs het infoloket. Het biedt een ruime waaier aan folders over de mooiste plekjes van de streek. Je kan er ook gratis een gezinsrugzakje ontlenen waarmee je natuur en landschap kan verkennen via aller-

hande leuke doe-opdrachtjes.

Kasteel De Blankaart Vlaams Bezoekers- en Natuureducatiecentrum De Otter Iepersteenweg 56 - 8600 Woumen (Diksmuide) 051-54 59 48 - otter.anb@vlaanderen.be - www.otter.be Open op werkdagen van 9u tot 16u30, tijdens weekend en feestdagen van 13u30 tot 17u30. Gesloten van 24 december tot 2 januari

Bezoekerscentrum Uitkerkse Polder - Blankenberge Op zoek naar het grootste natuurgebied van WestVlaanderen? Trek dan naar het weidse polderlandschap tussen Blankenberge, Wenduine, Nieuwmunster en Zuienkerke. Je ontdekt er de Uitkerkse Polder, een adembenemend natuurgebied dat dik 1 500 hectare telt en je een prachtig panorama biedt van weilanden met drinkpoelen, talloze grachten en fraaie rietkragen. Als belangrijkste weidevogelgebied van Vlaanderen spreekt de Uitkerkse Polder tot de verbeelding met de grutto, kievit, kluut,

Kust- en Zeegids 2011.indd 41

TIP Zomerwandelingen in de Uitkerkse Polder (Blankenberge) Elke donderdag in juli en augustus om 10u00 Afspraak aan het bezoekerscentrum

tureluur en scholekster. ’s Winters vinden grauwe gans, kleine rietgans en kolgans er hun vaste stek. Om zoveel moois van dichtbij te bewonderen, vind je in de Uitkerkse Polder niet alleen vier vogelkijkhutten, maar ook een kijktoren en een bezoekerscentrum. Wat je ook wil weten over het reilen en zeilen in de Uitkerkse Polder, je ontdekt het dankzij een permanente tentoonstelling over de natuur in het gebied. Alle ingrediënten aanwezig dus voor een geslaagd gezinsuitstapje! Bezoekerscentrum Uitkerkse Polder Kuiperscheeweg 20 - 8370 Blankenberge (wegwijzers vanaf de kerk van Uitkerke, langs de Brugsesteenweg) 050-42 90 40 - uitkerksepolder@natuurpunt.be www.uitkerkse-polder.be Geopend van 13u30 tot 17u30 (op woensdag, donderdag, zaterdag en zondag) Tijdens de ‘ganzenmaanden’ (15 november tot 15 februari) op zondag open van 10u tot 17u

10/06/11 11:50

Tekening: Pascale Vantieghem

I 42

Elke vogel eet zoals hij gebekt is â&#x20AC;&#x2DC;Elke vogel zingt zoals hij gebekt isâ&#x20AC;&#x2122;; dit gezegde heb je vast en zeker al eens gehoord. Het betekent dat iedereen maar kan doen wat zijn of haar mogelijkheden zijn. De titel van dit tekstje is er een variatie op, maar zeker niet minder waar. Hiermee bedoelen we dat vogels heel wat verschillende vormen van snavels hebben, om zo aan hun favoriete voedsel te komen. Zaadeters zoals een mus en vink hebben een korte stevige snavel waarmee ze zaden kunnen kraken. Insecteneters zoals de mees en winterkoning hebben dan weer fijne snaveltjes, waarmee ze insecten uit de kleinste hoekjes kunnen halen. Ook aan zee hebben al die vogels allemaal andere snavels, omdat ze allemaal een ander lievelingskostje hebben. Meeuwen hebben een snavel die alles aankan. Niet te dik, niet te dun en flink stevig. Dit moet ook omdat meeuwen alleseters zijn. Van visjes, slakjes tot friet mayonaise, ze lusten het allemaal. Heel wat andere vogels aan de kust hebben lange smalle snavels. Dit is het meest geschikte gereedschap

om in het te zand boren, op zoek naar lekkere wormen, insecten en slakjes die zich daar schuilhouden. Maar elk van die vogels is verzot op een ander soort worm, insect of slakje. En elk van die soorten worm, insect of slakje zit op zijn eigen lievelingsplekje in het zand. Diep of minder diep. En hoe diep of ondiep het favoriete hapje zit, bepaalt de lengte van de snavel. Snappie? Sommige van de vogeltjes op het strand hebben korte stevige snaveltjes, ideaal om steentjes mee om te draaien of schelpen open te pikken. De snavels van eenden zijn dan weer voorzien van een soort zeefje, waarmee ze piepkleine beestjes uit het water kunnen slobberen. Wat ook grappig is: vogels met lange poten (om in hoog water te kunnen stappen) hebben ook bijna altijd een lange snavel en/of een lange nek. Dit moet ook, anders zouden ze van de honger sterven. Je kan je wel voorstellen dat vogels met lange poten maar een korte snavel en nek niet bij of in de grond (voedsel) kunnen.

De natuur in je luie zetel Lekker de hele dag aan zee gespeeld? Wat is er dan gezelliger dan â&#x20AC;&#x2122;s avonds met een goed boek in je luie zetel te kruipen? In onze Natuur.winkel vind je een ruim assortiment kleuter-, kinderen jeugdboeken. www.natuurpunt.be/kinderboeken

Kust- en Zeegids 2011.indd 42

10/06/11 11:50

Meeuwen

Je kent ze vast we l. Die gillende en krijsende vogels altijd wel op een die lekker hapje uit zij zijn rood. n, zo lijkt het toch Wist je dat er ve . rschillende soorte M eeuwen eten zowe n meeuwen te vin zijn bij ons? Zowe l levende prooien den l aan de kust als (visjes, krabben, re ge nwormen), als do in het binnenland laten zij hun luide de diertjes of eten gekrijs weerklink sresten. Die vinde n ze door de zee en. Hier wat tips drie soorten gem af te speuren, vis om akkelijk te herken se rsb oten te achtervolgen en ons af nen. Er is de kleine mantelmeeuw. Di val uit te pluizen e heeft zwarte bo . M ee uw en broeden venvleugels, net in grote groepen alsof ze een donk (kolonies), lekker ere mantel draagt druk, lawaaierig , en gele poten. di ch maatje groter is t en bi j elkaar. In een ne Een de zilvermeeuw. st op de grond leg Die herken je aa ge of n zilvergrijze bovenv ze dr ie gespikkelde eie twee n de leugels, roze pote ren. Hier komen n, de gele snavel gespikkelde en “strenge” blik. kuikentjes uit die De volgende is de meteen kunnen lopen. kokmeeuw; die heeft in de zomer Wist je dat: Enke net een mooie br le meeuwensoorte uine bivakmuts op Winters ruilt hij di n hebben een ro . ’s vlek op de onde e in voor twee vle de rsnavel. Wanneer kjes aan de “oor Het lijkt wel een he t meeuwenkuike tjes”. hierop pikt, braa koptelefoontje. Zij n kt ma of pa meeuw n snavel en poot de versgevangen jes visjes op … Een “hongerknopje” dus. Smakelijk!

Jarige oriëntatiepalen kleuren een beetje groen Op initiatief van Dominiek Vervaecke, de bedenker van de nu 21 jarige oriëntatiepalen , werd met Natuurpunt een overeenkomst gesloten waardoor de organisatie nog duidelijker in beeld zal komen aan zee. Je zal het logo van Natuurpunt aantreffen op de info-boxen van de 137 oriëntatiepalen die in alle badplaatsen staan opgesteld. Daarnaast verwijzen de 72 wegwijsneuzen of informatieborden in de buurt van de reddersposten naar de website van Natuurpunt en meer bepaald naar het item over wandelingen die in de kuststreek georganiseerd worden. Daarenboven knipoogt Natuurpunt ook naar de kinderen via de 360.000 gratis anti-verdwaalarmbandjes die jaarlijks aan onze kust worden verspreid. “Ik denk dat we met Natuurpunt een vorm van samenwerking hebben aangeboord die loont voor alle partijen. Zo kunnen we in de toekomst bijvoorbeeld door het aanbrengen van informatieposters via de oriëntatiepalen rechtstreekse aandacht vragen voor de fauna en flora aan zee. Anderzijds vind ik het leuk dat de Belgische oriëntatiepalen via de samenwerking met Natuurpunt nu ook eindelijk een beetje groen kleuren achter de oren…“ aldus Dominiek.

Met Jommeke naar zee Spelletjesboek voor regenachtige dagen en zonnige dagen: met leuke doe-opdrachtjes voor strand en duinen. 6,95 euro. Bestel op 0800/20 021.

Duinpieper Dit rugzakje bevat opdrachtjes en materialen waarmee je met je gezin de fauna en de flora van strand en duinen kan ontdekken. Je kunt het gratis ontlenen in elke kustgemeente: diensten voor toerisme van de kust en de bezoekerscentra. Duinpieper kan je ook als een spelletjesdoos kopen aan 9,5 euro. Bestel op 0800/ 20 021.

Kust- en Zeegids 2011.indd 43

10/06/11 11:50

De Oostendse Oosteroever:

place to be voor erfgoed- en natuurliefhebbers

I 44

Zon, zee, vakantie, ijsjes… woorden die hardwerkende mensen meteen voor het geestesoog zien verschijnen bij het horen van “de kust”. Dat op onze stranden ook menig slag is gestreden blijft echter voor velen een onbekend gegeven. Dat hier nog tal van unieke getuigen van bewaard zijn gebleven is zo mogelijk een nog beter bewaard geheim. Dat dit alles te vinden is op een boogscheut van het klein strand van Oostende nog meer. Welkom op de Oosteroever, aan de voet van de blauwwitte vuurtoren Lange Nelle ! Tekst: Bart Slabbinck (met dank aan Johan Broidioi)

De andere kant van Oostende Wie de Oosteroever, haar heden, haar (militaire) verleden maar zeker ook haar toekomst wil begrijpen verdiept zich best in de geschiedenisboeken. Tot 1580 lag hier – ten Oosten van het vissersstadje Oostende - een uitgestrekt strand waar vissers hun schepen op het strand trokken: Blutsyde. Hier komt plots verandering in als de geuzen op het toneel verschijnen, de duinen slechten (“ideaal voor de vijand om kanonnen op te stellen”) … en de zee doorbrak. De kiemen van de (huidige) vaargeul alsook het Beleg van Oostende – dat duurde van 1601 tot 1604 – waren gelegd.

De droom van een kleine Corsicaan Na het Beleg krijgt de zee in toenemende mate de Oosteroever in haar greep. Het zijn de hoogdagen van een slikke- en schorregebied met aan de rand de weg naar Bredene en een kleine woonkern, Lissemorre genaamd. Hier komt eind 19e eeuw verandering in als Napoleon een deel van zijn Camp de Bruges laat

Kust- en Zeegids 2011.indd 44

verzamelen op de Oosteroever. De invasie van Engeland komt er echter niet (integendeel, de Engelsen landden en vernietigen de sluizen bij Slijkens) en de troepen richten zich naar het Oosten. Omwille van het strategisch belang van Oostende beveelt Napoleon wel de bouw van 3 forten. Slechts 2 zullen gebouwd worden (aan de west- en oostzijde van de stad). Vandaag staat er nog één fort overeind: het Fort Napoleon opgetrokken uit maar liefst 8.800.000 bakstenen. Wist je dat 15 jaar na de eerste restauratiefases Erfgoed Vlaanderen plannen smeedt om Fort Napoleon terug tot een echt duinenfort om te toveren zoals het oorspronkelijk gebouwd was? Een unicum in Europa.

De maritieme roeping en de grote oorlog Rond 1859 gaat de Oosteroever grotendeels op de schop. Een spuikom verschijnt en rond de vuurtoren ontwikkelt zich een nieuwe woonwijk: de (oude) Vuurtorenwijk. Met de vrijgekomen grond van het delven van de spuikom wordt een artificiële duin – de Halve Maan –gecreëerd.

10/06/11 11:50

Kleine parelmoervlinder op duinviooltje. Foto: Vilda/Jeroen Mentens

Op de duin worden kanonnen geplaatst voor het verwelkomen van schepen. Eind 19e eeuw ziet ook ‘s werelds eerste oceanografisch onderzoekstation het licht op de Oosteroever. Wanneer de eerste wereldoorlog uitbreekt wordt het militaire belang van de Oosteroever (die ondertussen de thuis werd van een militair hospitaal) herontdekt. Het Duitse Marinekorps Flandern strijkt hier neer en de Halve Maan wordt herdoopt tot Batterij Eylau. Ze zou een belangrijke rol spelen in het afslaan van de twee Britse raids in 1918 om de Oostendse haven – die de uitvalsbasis was voor Duitse onderzeeboten – te blokkeren. Na de oorlog likt Oostende haar wonden en pikt ze het plan op om op de Oosteroever een nieuwe vissershaven te maken. De spuikom verdwijnt en tegen 1934 is de transformatie een feit, inclusief visserijdok, vismijn, scheepswerven en een indrukwekkende slipway. Dat laatste is een installatie om boten op het droge te trekken. Industrieel erfgoed avant la lettre : manshoge tandwielen, vuistdikke kettingen. Tot op vandaag loopt de

Kust- en Zeegids 2011.indd 45

authentieke installatie nog steeds even gesmeerd.

De Tweede Wereldoorlog De voorspoed van de Oosteroever wordt echter al gauw doorprikt wanneer een nieuwe wereldoorlog uitbreekt. Opnieuw daalt een kustverdediging neer over de duinen van de Oosteroever. De Batterij Hundius en de bouwwerken op de Halve Maan zijn stille getuigen van de Atlantikwall die zich ook uitstrekte langs de Belgische kust. Zo is Batterij Hundius, genaamd naar een commandant van een Duitse duikboot, een schoolvoorbeeld van een Marinekustbatterij uit de Tweede Wereldoorlog.

De Koude Oorlog Dat de bunkers uit de wereldoorlogen nog zo goed bewaard zijn gebleven is te danken aan de aanwezigheid van de Zeemacht tot in de jaren 1980. Op de Halve Maan verrees de Port War Signal Station, een radarstation. Op de Batterij Hundius vinden we vanaf 1953 zelfs de oorlogscommandobunker van de Zeemacht, het

10/06/11 11:50

I 46

✃ Blauwe zeedistel. Foto: Marc Keuppens

Alea iacta est Vandaag zijn de militairen vertrokken maar hun aanwezigheid kunnen ze niet verbergen. Onder stuwende kracht van o.m. Natuurpunt wordt gewerkt aan een toekomstplan. Zo zal Erfgoed Vlaanderen de militaire installaties onder haar hoede nemen. Natuurpunt zal – met dank aan de Vlaamse overheid – het duingebied in beheer nemen. Zoals op zoveel plaatsen in Vlaanderen vormen (voormalige) militaire domeinen een waar natuurparadijs. Zo vinden we er botanische hoogstandjes als blauwe zeedistel, kuifhyacint en blauwe bremraap. Die worden bezocht door de heivlinder, het bruin blauwtje en soms een kleine parelmoervlinder.

Kust- en Zeegids 2011.indd 46

Maar er is meer, of beter er komt meer. Zo zal de Halve Maan terug in ere worden hersteld. Rondom de centrale duin zal terug een depressie – zoals eind 19e eeuw – gecreëerd worden, dé thuis van zilte planten als lamsoor of melkkruid. Aan de landzijde zal – als referentie naar de spuikom van eertijds – tevens een depressie komen die alle kenmerken van een zandpanne met haar typische wilde orchideeën zal kennen. Op de nieuwe strekdam – 600 m in zee – zal er een trektelpost komen waar vogelliefhebbers op de eerste rij zitten voor de vogeltrek naar het noorden of naar het warme zuiden. En voor diezelfde soort “homo sapiens” worden ook wandelpaden aangelegd. Of hoe de Oosteroever voor erfgoed- én natuurliefhebbers the place to be zal worden.

worden binnen de 8 weken na de datum waarop het bedrag van uw rekening werd gedebiteerd.

zogenaamde Punt 147. Haar moment van glorie kent ze in 1961 met de onafhankelijkheid van Zaïre als – in het heetst van de onafhankelijkheidsperikelen – vanuit de bunker de communicatie gebeurt tussen “onze jongens” en het thuisfront.

Met dank aan o.m. haven- en gemeentebestuur Oostende, de Vlaamse overheid, Erfgoed Vlaanderen en Buitengoed cvba

10/06/11 11:50

Word lid van Natuurpunt! • Je geniet 10% ledenkorting bij aankoop van boe-

Samen met ruim 80 000 gezinnen geef je zo een

ken, verrekijkers e.a. in de Natuur punt -winkel.

krachtig signaal aan de overheid. Jouw lidmaatschap stelt ons in staat om méér natuur te beschermen.

• Je ontvangt een welkomst

Het lidgeld bedraagt 24 euro voor het hele gezin

pakket met daarin onze fraaie

Je geniet van volgende voordelen: Natuur.blad Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt – maart - april - mei 2011 – jaargang 10 – nummer 1 verschijnt in maart, juni, september en december

Fiets en wandelgids met 33

België-Belgique P.B - Antwerpen X 3/1485

uitgestippelde wandelingen

Afgiftekantoor Antwerpen X P106230 Toelating – gesloten verpakking Retouradres: Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen

• Je ontvangt 4 x per jaar Natuur.blad, ons ledenblad boordevol informatie over de natuur in Vlaanderen.

en fietstochten in de mooiste natuurgebieden van Vlaanderen

2011: Internationaal Jaar van de Bossen Natuurpunt doet mee!

en Wallonië.

Samenleving

Natuurpunt verleidt steeds meer bedrijven

Mikpunt

Boembekemolen komt weer tot leven

• Natuurpunt nodigt je uit om deel te

• In het welkomstpakket vind

nemen aan de plaatselijke werking. Je blijft op de

je ook een CD met de meest

hoogte via het plaatselijke contactblad.

Gratis! Jouw geschenk als nieuw lid.

voorkomende vogelgeluiden.

• Je kan – met het hele gezin – gratis deelnemen aan alle geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt.

Lid worden kan door overschrijving van 24 euro op rekening 230-0044233-21 (IBAN: BE17 2300 0442 3321 BIC: GEBABEBB) van Natuurpunt met vermelding van ‘nieuw lid Kust- & Zeegids’, of – veel beter nog – door onderstaand bericht van domiciliëring in te vullen en terug te sturen naar: Natuurpunt • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen • 015-29 72 50 • info@natuurpunt.be • www.natuurpunt.be

✃ Word dus snel lid! Overschrijven is oké, maar domiciliëren is nóg beter! De domiciliëring van jouw lidmaatschap bespaart ons jaarlijks heel wat administratie én dus kosten. Het bedrag dat we zo besparen, gaat integraal naar natuurbehoud. Stuur deze strook ingevuld terug, een overschrijving is dan niet meer nodig.

24,00 euro

GIFT (Giften vanaf 40 euro, bovenop het lidgeld, zijn fiscaal aftrekbaar) IBAN:

Bericht van domiciliëring

........... euro

BIC:

B E NAAM EN VOORNAAM: Schuldeiser: Natuurpunt Beheer vzw indentificatie BE58ZZZ0409423736 Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen Contractnummer: 2010112122622365513

STRAAT - NUMMER - BUS:

DATUM

PLAATS POSTCODE EN GEMEENTE: HANDTEKENING

E-MAIL: Nieuw lid via Kust- en Zeegids

Graag in drukletters invullen en onder gesloten omslag terugzenden naar Natuurpunt • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen

Mandaat sepa Europese domiciliëring voor een terugkerende invordering

Door dit mandaat te ondertekenen, (a) geeft u toestemming aan Natuurpunt Beheer vzw (BE58ZZZ0409423736) een opdracht te sturen naar uw bank om uw rekening te debiteren; en (b) staat u uw bank toe om uw rekening te debiteren volgens de instructies van Natuurpunt Beheer vzw. U hebt het recht op terugbetaling door uw bank volgens de voorwaarden die in uw overeenkomst met uw bank zijn vastgelegd. Elke aanvraag tot terugbetaling moet voorgelegd worden binnen de 8 weken na de datum waarop het bedrag van uw rekening werd gedebiteerd.

Kust- en Zeegids 2011.indd 47

✓ GEZINSLIDMAATSCHAP

10/06/11 11:50

foto: Hugo Willocx

10% 10%

De Bynnex-kijkers Natuurpunt De Bynnex-kijkers vanvan Natuurpunt

korting voor leden korting voor leden van Natuurpunt

van Natuurpunt

Mooi bekeken!

Op de natuur scherpgesteld

Mooi bekeken!

Op de natuur scherpgesteld Bynnex Andes

Bynnex Andes

Kust- en Zeegids 2011.indd 48

Bynnex Everest

10/06/11 11:50