BelgiĂŤ - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366
Lente & zomer 2011
Magazine Netwerk Vlaanderen 29e jaargang nr. 1
ANDERS OMGAAN
met geld Netwerk Vlaanderen neemt afscheid van steenkool
Financiering kerncentrales onder vuur
4
BNP Paribas bank vooruit in ranking
Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel
7
Bonus-malus edito
Het debat over bankiersbonussen laaide hoog op de laatste weken. Nederlandse klanten lieten via een ‘run on the ING’ weten dat ze er absoluut niet mee opgezet waren dat de top van de bank een dikke bonus zou ontvangen, terwijl de bank nog aan het overheidsinfuus hangt. Het Nederlandse parlement deed er een schepje bovenop, door dergelijke bonussen te verbieden zolang de overheidshulp strekt.
KORT
Anti-coal finance conference De vonk sloeg ook over naar België, waar het bonusbeleid van Dexia en KBC flink werd bediscussieerd. Er wordt gegoocheld met een heleboel argumenten: het loon van toplui stijgt, terwijl de loonindexering van gewone stervelingen wordt bevroren – crisis, weet je wel. De topmannen van de banken blijken zo’n zeventig keer meer te verdienen dan het doorsnee bankpersoneel. Aan de andere kant van de debattafel laat men weten dat we ‘de zaken niet juist beoordelen’. ‘Bekwame toplui zijn dun gezaaid’, zo luidt een ander argument. Waaghalzen die de hachelijke CEOtaak op zich willen nemen, moeten een ‘marktconform’ loon krijgen. Bovendien mogen we in Europa nog blij zijn, want de Amerikaanse collegaceo’s verdienen nog veel meer. Het symbooldossier rond de bonussen tekent zich af tegen een achtergrond van twee ethische vragen over de financiële wereld. ‘Is er een rechtvaardige relatie tussen bank en samenleving?’ en ‘Wat doet een bank met mijn geld?’. Wat betreft vraag nummer één, trachtten politici in het Vlaams parlement goede punten te scoren met een resolutie die bonussen aan banden willen leggen. Een interessant gegeven: de resolutie legt een agenda op aan overheidsvertegenwoordigers bij de geredde banken. Toen het ging over het beknotten van klimaatschadelijke investeringen door banken, bestempelden een aantal van dezelfde politici deze praktijk als not done (lees het artikel ‘Bankroet in het Vlaams Parlement’ in dit magazine). Mathias Bienstman (studiedienst Netwerk Vlaanderen) schrijft in een opinie op deredactie.be (verderop in dit magazine) dat een overheidsvertegenwoordiger geen slecht idee is in elk bedrijf dat too big to fail FOTO COVER Herman Vanaerschot
2
INHOUD
Netwerk Vlaanderen was eind januari aanwezig op de anti-coal finance conference in Washington. De conferentie verzamelde experts en activisten van over de hele wereld, die campagne voeren tegen steenkoolmijnen, steenkoolcentrales, de energiebedrijven die ze uitbaten en/of de financiële instellingen die dit soort activiteiten van de nodige fondsen voorzien. De rode draad doorheen de conferentie was de connectie tussen het ecologisch en sociaal onduurzame karakter van steenkool. Het hoofddoel van de anti-coal finance conference was de acties op elkaar af te stemmen en de campagne te globaliseren.
is. De tweede vraag – ‘Wat doet de bank met mijn geld ?’ – brengt ons bij de kern van het werk van Netwerk Vlaanderen. De stad Gent trekt zich ondertussen terug uit KBC en Dexia omdat ze het bonusbeleid als ethisch nietcorrect beschouwt. In de zoektocht naar een betere bank om haar middelen te beleggen, kan men zich afvragen hoe een goede ethische bank er dan wel uitziet. Als je het ons vraagt, investeert zo’n bank niet in klimaatschadelijke praktijken, wapenindustrie of bedrijven en landen die mensen- of arbeidersrechten schenden of belastingsontduikers een handje helpen. Stel je tenslotte voor dat topbankiers betaald werden via een bonus-malussysteem, rekening houdend met het al dan niet maatschappelijk rechtvaardige karakter van hun investeringsbeleid. De wereld zou op slag een paar daklozen rijker zijn. En een flink aantal buitensporige bonussen lichter.
Resolutie moet bankiersbonus beteugelen Het Vlaams Parlement nam een resolutie aan om toekomstige bonussen van topbankiers in te perken. De resolutie kwam er op voorstel van John Crombez, fractieleider van s.pa in het Vlaams parlement. Zijn oorspronkelijke resolutie werd op bepaalde punten echter afgezwakt. De oorspronkelijke tekst rond het toekennen van bonussen bevatte ook links met de evolutie van de tewerkstelling, de kwaliteit van producten & diensten en de ecologische voetafdruk. Deze passages haalden uiteindelijk de goedgekeurde resolutie niet. De resolutie kwam er na een hoogoplopende, publieke discussie over bonussen in Nederland.
Frank Vanaerschot Campagnemedewerker Netwerk Vlaanderen
3 Kort 4 campagne Verslag opvallende begrafenis van steenkool 6 politiek nieuws Bankroet in het Vlaams Parlement 7 bankranking BNP Paribas bank vooruit in ranking 8 opinie Zoveelste wake-up call voor Dexia 9 actueel Financiering kerncentrales onder vuur 10 update torekes Volkstuintjes als katalysator voor Gentse Torekes-munt 12 interview Koenraad Coppens (kwb): Deelname aan ‘Bankroet’-actie uit pure verontwaardiging’ 14 analyse Nieuwe regelgeving nadelig voor ethische banken 15 interview Interview Marijke Persoone over ‘De Fortuinjagers’ 16 achter de schermen Mel Denes
Half mei is het nieuwe jaarbericht klaar. In het verslag vind je een beknopt overzicht van de cijfers en de activiteiten van Netwerk Vlaanderen in 2010. Wil je graag het jaarbericht bij jou thuis ontvangen? Geef een seintje via filip.polfliet@ netwerkvlaanderen.be, via 02 201 07 70 of hou de website van Netwerk Vlaanderen in het oog.
Duurzaamheidsverslaggeving banken schiet tekort Financiële instellingen besteden in hun verslaggeving geen aandacht aan de belangrijkste aspecten van duurzaamheid, stelt een rapport van Ernst & Young vast. Ook Netwerk Vlaanderen beoordeelt de actuele rapportering van de sector als ondermaats. Het is vergeefs zoeken naar cijfers over bankinvesteringen in schadelijke activiteiten, zoals wapenfabrieken of kernenergie. Ernst & Young becijfert in haar rapport dat zo’n 20% van de inhoud handelt over het risico-management van de respectievelijke bankinstellingen – goed voor gemiddeld 17,8 bladzijden informatie. Desondanks krijgt de klant geen antwoord op een simpele vraag als: ‘Neemt de bank veel of weinig risico met mijn spaargeld?’
Nieuwe website en jaarverslag van Rentevrij Rentevrij beschikt over een gloednieuwe huisstijl. Daar horen onder meer een vernieuwde website en een nieuw logo bij. Het logo benadrukt dat Rentevrij wil denken én handelen buiten het traditionele economische denken – waar rente en financieel rendement al te vaak centraal staan. Je kan het resultaat bewonderen op www.rentevrij.be. In 2010 overschreed Rentevrij de kaap van 5 miljoen euro rentevrije leningen. Het kapitaal wordt ter ter beschikking gesteld van organisaties die maatschappelijke meerwaarde creëren. Lees er alles over in het jaarverslag 2010 van Rentevrij, dat nu beschikbaar is via de website, of op aanvraag via tom@ rentevrij.be of via 02 274 00 17.
3
campagne
Opvallende begrafenis van steenkool aan kantoren van Deutsche Bank, ING en BNP Paribas Met een opvallende rouwceremonie aan de kantoren van Deutsche Bank, ING en BNP Paribas werd steenkool op 1 maart symbolisch begraven. Tijdens de plechtigheid overhandigden de initiatiefnemers zo’n 4000 handtekeningen aan vertegenwoordigers van de financiële instellingen. De ondertekenaars van de petitie vragen banken om niet langer te investeren in steenkoolcentrales, en over te schakelen op de financiering van hernieuwbare technologie. Bij elke halte aan de bezochte banken sprak de dienstdoende priester een ‘dankwoord’ uit aan het adres van de vrienden-financiers van het ter ziele gegane steenkool, gevolgd door een symbolische begrafenis. De handtekeningen van de Bankroet-petitie, voor de gelegenheid verpakt als rouwregister, werden samen met een aandenken plechtig overhandigd aan vertegenwoordigers van de bezochte bankinstellingen. Naarmate de plechtigheid vorderde, sloeg de bedrukte sfeer om in opluchting – en zelfs lichte euforie. De ceremonie werd muzikaal opgeluisterd door leden van de fanfareband Jaune Toujours, die de treurende stoet omtoverden in een bescheiden triomftocht. Omstaanders en nieuwsgierige werknemers van de bankinstellingen kregen ondertussen een passend rouwprentje in de handen geduwd.
Definitief afscheid Campagnemedewerker Frank Vanaerschot van Netwerk Vlaanderen: “Deze begrafenis is symbolisch, maar toch is het absoluut noodzakelijk om zo snel mogelijk écht afscheid te nemen van steenkool als energiebron. Banken spelen daarin een cruciale rol, ze moeten beseffen dat hun investeringen in vervuilende steenkoolcentrales de klimaatinspanningen teniet doen. We nodigen ze dus uit om samen met ons steenkool te begraven, voor eens en voor altijd.”
De rouwstoet hield halt bij de Brusselse hoofdkantoren van BNP Paribas, ING en Deutsche Bank. Banken spelen namelijk een cruciale rol in het steenkool-verhaal, door te investeren en leningen te verstrekken. Uit een onderzoek van Netwerk Vlaanderen (‘Bankiers op Hete Kolen’) blijkt dat de onderzochte banken in de periode 2008-2009 voor minstens € 18,5 miljard investeerden in E.ON, RWE en Vattenfall – energiebedrijven die strategisch inzetten op het bouwen en uitbaten van steenkoolcentrales. Deutsche Bank (€ 7,4 miljard) en BNP Paribas (€ 6,2 miljard) spannen de kroon. Bovendien verstrekte Deutsche Bank in 2009 een lening voor de bouw van een steenkoolcentrale die jaarlijks 5,2 miljoen ton CO2 uitstoot. Dat is evenveel als de jaarlijkse uitstoot van zo’n 1,7 miljoen auto’s. In 2008 participeerde BNP Paribas in een lening aan GDF Suez, bestemd voor de bouw van een nieuwe steenkoolcentrale in Chili. De kolencentrale zou een vermogen van 150 mW produceren, goed voor een CO2-uitstoot van 860.000 ton per jaar – vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van zo’n 286.000 auto’s. Bekijk het foto-album via www.flickr.com/ netwerkvlaanderen Bekijk het video-verslag via Youtube (zoekterm ‘begrafenis steenkool’)
DANKWOORD R.I.P. steenkool: het integrale dankwoord aan de overledene, uitgesproken aan de hoofdkantoren van Deutsche Bank, ING & BNP Paribas From ashes to ashes, from dust to dust “Steenkool groeide op in een warm nest, waar hij een zorgeloze jeugd beleefde. De zuivere lucht en de groene omgeving deden ‘m zichtbaar goed. Hij groeide uit tot een gloedvol talent met een beloftevolle toekomst. Als een lopend vuurtje reisde hij de wereld rond en overal waar hij halt hield, per stoomtrein of per stoomboot, bracht hij de mensen in vervoering. Hij hield ervan als men uitkeek naar die grote rookpluim die z’n komst verried. Hij werd opgewacht, per paard, per vrachtwagen of desnoods met de kruiwagen. De vonk sloeg over, hij was overal geliefd: bij fabrieksbazen en boeren, bij het chique en gewone volk. Zijn uitstraling verwarmde menig hart en huiskamer; hij was het wondermiddel tegen wintertenen en bevroren ledematen. Kortom, wie hem leerde kennen, raakte verslingerd aan z’n warmte, aan het heilige, hevige vuur dat altijd in ‘m brandde, aan de immense hoeveelheid energie die hij verspreidde. En energie verspreidde hij! Met zijn handen zo groot als kolenschoppen werkte hij door aan een verschroeiend tempo – en zette hij tegelijkertijd zijn talrijke aanhangers aan tot een nooit geziene bedrijvigheid. Gevoed door zijn onuitputtelijke, stuwende kracht, begonnen zijn nieuwe volgelingen het ijzer te smeden als het heet was, stoom af te laten als de druk te hoog was. Na een periode van euforie en laaiend enthousiasme, werd echter duidelijk dat achter zijn stugge en vastberaden karakter ook een donkere kant schuil ging. Had hij schrik om snel op te branden? Niemand weet wat hem precies bezielde. Hij rookte als een ketter en stootte een bepaald onfrisse geur uit – waarmee hij zijn omgeving ei zo na naar de verdoemenis hielp. In toenemende mate begon zijn omgeving eronder te lijden. Maar hij gaf geen cent meer om de frisse lucht en de heerlijke natuur die hem zo’n zorgeloze jeugd hadden bezorgd. Nostalgie was niet aan hem besteed.
Alle pogingen om hem tot inkeer te brengen, draaiden uit op een sisser. Steeds meer mensen keerden hem de rug toe, hij raakte eenzaam en geïsoleerd. Toch bleef hij koppig doen wat hij altijd deed. Enkele machtige vrienden gingen voor ‘m door het vuur en namen halsbrekende risico’s om hun oude partner nieuw leven in te blazen. Ze leenden hem grote sommen geld om zijn zaakjes op orde te krijgen. Maar het mocht niet baten, moeder natuur riep ‘m uiteindelijk op het matje. Vandaag, 1 maart, werd het Steenkool voorgoed zwart voor de ogen. Hij keert nu terug naar z’n roots, naar z’n geboortegrond, waar hij thuishoort. Moge z’n hardnekkige vuur voor altijd in de doofpot verdwijnen.”
4
Foto: Herman Vanaerschot
Sommigen probeerden zijn roekeloze gedrag te stoppen en ‘m aan te sporen om het wat rustiger aan te doen. Als hij wou, kon hij meteen op brugpensioen. Anderen stonden klaar om het werk van ‘m over te nemen, zonder al de overlast die hij veroorzaakte.
5
Foto: Herman Vanaerschot
bankranking
BNP Paribas bank vooruit in ranking Netwerk Vlaanderen Risico op schadelijke investeringen bij grootbanken blijft hoog
BNP Paribas paste het afgelopen jaar haar beleid aan wat betreft investeringen in de wapenindustrie. Die aanpassing kwam er na campagnes van Netwerk Vlaanderen, die de aandacht vestigden op schadelijke investeringen van banken. Hiermee schuift BNP Paribas een bank vooruit in de ethische ranking van Netwerk Vlaanderen. Dankzij de inspanningen van BNP Paribas is de kans op schadelijke investeringen door deze grootbank niet langer ‘zeer hoog’ maar ‘hoog’.
politiek nieuws
Bankroet in het Vlaams Parlement In het Vlaams Parlement werd vorige maand gediscussieerd over het stopzetten van bankinvesteringen in klimaatschadelijke praktijken. Een motie die het investeren in steenkoolcentrales aan banden wil leggen, werd onlangs weggestemd in het Vlaams Parlement. De motie werd ingediend door Groen!fractieleider Filip Watteeuw, die zich baseerde op de campagneboodschap van de ‘Bankroet’-campagne. De doelstelling van de weggestemde motie was om een duurzame investeringsagenda mee te geven aan de vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid – die zetelen in de banken die gered werden met Vlaams overheidsgeld (Dexia en KBC). De nota is gebaseerd op de eisen van de ‘Bankroet’-campagne van Netwerk Vlaanderen. Netwerk Vlaanderen argumenteert dat KBC en Dexia als tegenprestatie moeten garanderen dat ze hun centen op een duurzame manier gaan beleggen.
Veel geblaat, weinig wol Enkele Vlaamse partijen maakten vorig jaar bekend dat ze de motie geen werkbaar instrument vonden. Toch beweerden dezelfde partijen dat ze het thema ‘belangrijk’ vonden. Achter de schermen klonk het dat de Vlaamse regeringspartijen de motie sowieso niet zouden goedkeuren, aangezien ze door de oppositie was ingediend. De coalitiepartijen beloofden om vervolgens zelf een resolutie op te stellen rond het thema. Negen maand later is er nog altijd geen enkel spoor van een dergelijk initiatief, maar ondertussen blijft men herhalen dat het een belangrijke thematiek betreft. Veel geblaat en weinig wol. Een klimaatbeleid dat de financiële sector spaart, zal altijd tekort schieten. De inspanningen om onze
6
CO2-uitstoot te verminderen, worden onvermijdelijk tenietgedaan als banken ongestoord blijven investeren in klimaatschadelijke praktijken. Een voorbeeld: om te voldoen aan de CO2-reductiedoelstellingen van Europa, moet de uitstoot van de energiesector tegen 2050 herleid worden tot quasi nul. Het toelaten van investeringen voor geplande nieuwe steenkoolcentrales hypothekeert het behalen van deze doelstellingen. Bovendien is het onrechtvaardig tegenover de burger die wordt gevraagd om zijn persoonlijke ecologische voetafdruk te verkleinen. De wetgever heeft een unieke kans om de bevolking te garanderen dat zijn persoonlijke inspanningen niet in rook opgaan - door het investeren van spaargeld in nieuwe steenkoolcentrales. Ondertussen is het opvallend stil bij een aantal politici die in volle verkiezingstijd hun handtekening onder de ‘Bankroet’-petitie zetten. Onder andere Siegfried Bracke (NV-A), Bert Anciaux, Bart Martens (sp.a) en Mathias Declercq (Open VLD) tekenden de petitie. Hun partijen stemden tegen de motie van Filip Watteuw, en formuleerden geen enkel alternatief voorstel. Netwerk Vlaanderen houdt ondertussen het issue warm in politieke middens. Wordt vervolgd! Frank Vanaerschot
Het beleid van BNP Paribas bevat nu duidelijke, Het aangepaste beleid garandeert de 21 miljoen concrete ondergrenzen voor investeringen in de klanten van BNP Paribas dat hun geld niet geïnveswapenindustrie. De bankgroep sluit voortaan contro- teerd wordt in een aantal belangrijke controversiële versiële wapens uit van financiering. BNP Paribas zal wapens. BNP Paribas nam na de overname van Fortis niet langer investeren in bedrijven betrokken bij de het wapenbeleid van de Belgische dochter over, en productie van clustermunitie, antipersoonsmijnen, scherpte het verder aan. Het wapenbeleid van Fortis biologische en chemische wapens en wapens met kwam er na onderzoek en een campagne van Netwerk verarmd uranium. Bovendien engageert BNP Paribas Vlaanderen over Belgische banken en hun belangen in zich om niet te investeren in wapenbedrijven die de wapenindustrie. Nu BNP Paribas het wapenbeleid leveren aan landen die onder wapenembargo staan van Fortis overneemt, vergroot het bereik van het van Frankrijk, de EU, de VS of de VN. Hetzelfde beleid aanzienlijk. BNP Paribas is de grootste bank geldt voor landen waar de VN-veiligheidsraad ern- ter wereld, gemeten naar balanstotaal. stige mishandelingen van kinderen tijdens conflict vaststelt. Tenslotte stelt BNP Paribas een specifieke “Met de aanpassing van het wapenbeleid zet BNP procedure in voor deals met een lijst van ‘gevoelige Paribas een stap in de goede richting,” zegt Esther landen’. Deze lijst is gebaseerd op criteria als de Vandenbroucke, campagnemedewerker van Netwerk ‘corruptie perceptie index’ van Transparency Inter- Vlaanderen. “Het bewijst dat banken wel degelijk een national en de lijst met ‘Non-Cooperatieve Countries verantwoorde keuze kunnen maken over wat ze aanor Territories’, opgesteld door Financial Action Task vangen met het geld van hun klanten. BNP Paribas Force. BNP Paribas maakt haar nieuwe beleid ook treedt hiermee in de voetstappen van Triodos Bank, publiek bekend op de website. Om helemaal transpa- KBC, Dexia en ING die al langer een uitsluitingsbeleid rant te zijn, zou BNP Paribas echter ook de lijst met m.b.t. controversiële wapens hebben. Nu is het aan uitgesloten bedrijven en ‘gevoelige landen’ moeten BNP Paribas en de andere grootbanken om de ethische ondergrens door te trekken naar andere praktijken.” publiceren - hetgeen niet het geval is. Netwerk Vlaanderen publiceert ook een update van de banken ranking op haar website. De globale kans op schadelijke investeringen door BNP Paribas wordt door Netwerk Vlaanderen op haar website nog altijd geclassificeerd als ‘hoog’. BNP Paribas heeft nog altijd geen degelijk uitgewerkt beleid voor de thema’s ‘leefomgeving’, ‘vrijheid & democratie’ en ‘waardig werk’. Naast BNP Paribas zijn ook AXA, Citibank, Deutsche Bank, KBC, Dexia, ING en Triodos in de ranking opgenomen. AXA, Citibank en Deutsche Bank blijven duidelijk achter: het risico op schadelijke investeringen bij deze banken is nog steeds ‘zeer hoog’. De volledige ranking met banken actief in België vind je op www.netwerkvlaanderen.be
Campagnemedewerker Netwerk Vlaanderen
7
De zoveelste wake-upcall van Dexia opinie
Niet of een bank staatssteun krijgt, wel of ze er zal krijgen als ze in de problemen komt, is het criterium om een onderscheid te maken tussen financiële instellingen. Systeemrelevante banken zoals Dexia zijn te groot om te falen. Ze kunnen steeds aankloppen bij de overheid voor een redding met belastinggeld. De belastingbetaler moet bijgevolg via de overheid zeggenschap krijgen over cruciale of symbolisch geladen beslissingen, zoals de verloning van de directie. De broekzak-vestzakoperatie in het salarisbeleid bij Dexia toont aan dat het met die inspraak via de overheidsbestuurders nog steeds mank loopt. Waarom zijn hoge lonen bij Dexia een probleem? Iedere euro die de bank verlaat, bijvoorbeeld in de richting van de aandeelhouders of de directie, kan niet dienen om toekomstige schokken op te vangen. Als die schokken ontwrichtend zijn, komen er euro’s van de belastingbetaler in de plaats. Dexia is immers een systeemrelevante instelling: ze mag niet overkop gaan. Bij een bankenredding dikt de staatsschuld dan weer aan. En die kan op den duur onbetaalbaar worden, zoals in Ierland. Het land is failliet en zware besparingen treffen de doorsnee burger omdat de banken er een boeltje van maakten. Kortom, er is wel degelijk een mogelijk verband tussen een hoog bankiersloon en een verlaging van bijvoorbeeld de pensioenen.
Een hoger loon kan gerechtvaardigd zijn Dat betekent niet dat het tegendeel zich niet evengoed kan voordoen. Misschien zijn er slechts enkele bankiers op aarde die Dexia uit de problemen kunnen helpen. Als zij effectief Dexia en de belastingbetaler voor onheil kunnen behoeden, dan kan een hoger loon gerechtvaardigd zijn om ze aan te trekken. Wanneer Dexia-voorzitter Dehaene de loonsverhoging goed praat, klinkt precies die redenering door. In een normale onderneming zijn het de aandeelhouders die beoordelen of het praatje geloofwaardig is. Ze hebben daar alle belang bij. Iedere euro die naar het management gaat, kan niet uitgekeerd worden als dividend. Ze zullen eerder te veel dan te weinig inspanning leveren om na te gaan of het hoger loon dat ze goedkeuren hen in de toekomst voordeel brengt, bijvoorbeeld in de vorm van groeiende winsten en alsnog een hoger dividend.
Geen motivatie voor het nieuwe salarisbeleid Maar wie maakt die afwegingen voor rekening van de belastingbetaler bij systeemrelevante financiële instellingen? Wie ijvert er in sommige situaties voor een lager loon voor het management én een lager
8
dividend voor de aandeelhouder, zodat er meer geld in de bank blijft om schokken op te vangen? Niemand. Zolang ze niet effectief gered worden, valt er geen vertegenwoordiger van de overheid te bespeuren in de Algemene Vergadering of aan de bestuurstafel van banken die te groot zijn om te falen. Nu een aantal banken effectief aan het overheidsinfuus liggen, zijn er wel degelijk overheidsbestuurders actief. Een verrassing? Niet verwonderlijk. Hun werk komt nauwelijks in het nieuws. De communicatie en transparantie over de kernramp in Japan is briljant afgemeten aan die van de minister van Financiën over de rol van de overheidsbestuurders in de banken. De gedelegeerd bestuurder van de Federale Participatie Maatschappij, de instelling die de overheidsparticipaties in de banken beheert, zetelt ook in de bestuursraad van Dexia en keurde mee het nieuwe salarisbeleid goed. Een motivatie is vooralsnog niet in de pers verschenen. De absurde broekzak-vestzak-operatie bij Dexia is de zoveelste wake up call. Waar blijft de transparantie en zeggenschap over cruciale beslissingen in banken zoals Dexia? Indien de overheid daarvoor niet wil of kan zorgen, moet ze er maar normale ondernemingen van maken door ze op te splitsen. Als de royaal vergoede directie dan risico’s fout inschat, zit de belastingbetaler niet meer met de gebakken peren. Mathias Bienstman studiedienst Netwerk Vlaanderen
Financiering kerncentrales onder vuur Japan is in shock na de verwoestende aardbeving en de dodelijke tsunami. Naar schatting vielen er zo’n 10 000 slachtoffers in het getroffen gebied. Ondertussen voltrekt zich een andere, misschien nog veel grotere ramp. De hele wereld volgt met ingehouden adem de ontwikkelingen in en rond de zwaar getroffen kerncentrale van Fukushima. Kernenergie komt nu in sneltempo onder vuur te liggen. Netwerk Vlaanderen benadrukt dat ook de banksector een belangrijke rol speelt bij het in stand houden van nucleaire energie. In de omgeving van miljoenenstad Tokio, meer dan honderd kilometer van de getroffen centrale, is het stralingsniveau zo’n tien tot veertig keer hoger dan normaal. Tientallen miljoenen mensen worden blootgesteld aan een verhoogde nucleaire straling. De ramp bewijst voor eens en voor altijd dat kernergie helemaal niet veilig, goedkoop en milieuvriendelijk is – tot vorige week de klassieke argumenten van overheden en energieproducenten om kernenergie te promoten. “De dramatische situatie in Fukushima toont aan dat kernenergie een levensgevaarlijke energiebron is. Een combinatie van menselijke vergissingen, constructiefouten en natuurrampen kan fataal zijn,” zo analyseert Jan Beranek, hoofd van de nucleaire campagne van Greenpeace International.
Oude energie De Duitse bondskanselier Angela Merkel gaf opdracht om zeven kerncentrales te sluiten, gedurende minstens drie maanden. Merkel wil de kernreactoren, gebouwd voor 1980, grondig laten inspecteren. De vergunningen voor enkele nieuwe centrales werden met onmiddellijke ingang opgeschort. De bevoegde Belgische ministers Turtelboom (Open VLD) en Paul Magnette (PS) bekritiseerden de unilaterale maatregel van de Duitse regering. Vier grote energiebedrijven worden geraakt door het sluiten van de zeven Duitse kerncentrales: het Zweedse Vattenfall, de Duitse groepen E.ON, RWE en het regionale Duitse energiebedrijf EnBW. De aandelen van E.ON en RWE stonden de voorbije dagen zwaar onder druk op de beurs. E.ON, RWE en Vattenfall zetten niet enkel massaal in op investeringen in kernenergie, maar
actueel
bouwen ook heel wat nieuwe steenkoolcentrales (zie ook de ‘Bankroet’-campagne van Netwerk Vlaanderen). De afgelopen jaren lobbyden energieproducenten intensief voor de bouw van nieuwe kerncentrales – samen met het langer openhouden van oude kerncentrales – met het argument dat kernenergie noodzakelijk is om de klimaatopwarming een halt toe te roepen. Greenpeace en BankTrack, de Europese koepel waar Netwerk Vlaanderen deel van uitmaakt, benadrukken dat de trade-off tussen kernenergie en fossiele brandstoffen een valse keuze is. “Een massale omschakeling naar hernieuwbare en energie-efficiënte technologieën is de enige duurzame oplossing,” luidt het in een communiqué. Een dergelijke, ingrijpende verschuiving richting renewables is niet enkel een utopische wensdroom van ngo’s. “100% hernieuwbare energie tegen 2050 lijkt me perfect haalbaar,” zo luidde een recente verklaring van Connie Hedegaard, Europees Commissaris van Klimaat.
Nucleair besmette investeringen Banken pakken graag uit met hun groene investeringen. Dezelfde banken maken beduidend minder poeha rond hun investeringen in nucleaire projecten, wereldwijd goed voor honderden miljarden euro’s openstaande leningen aan energieproducenten. De website nuclearbanks.org becijferde de nucleaire investeringen. BNP Paribas is de meest nucleair besmette bank ter wereld, met maar liefst 13,5 miljard investeringen. Ook Citibank ziet brood in de financiering van kernenergie (11,4 miljard euro), net als Crédit Agricole (9,1 miljard euro) en Deutsche Bank (7,8 miljard euro). De financiering van nieuwe kerncentrales lijkt van de ene dag op de andere echter een stuk minder evident. Enkele banken trokken zich de voorbije dagen bijvoorbeeld terug uit de financiering van een gloednieuwe centrale in het Indiase Jaitapur, gelegen in een regio met bijzonder veel seismische activiteit. “De ramp in Japan bewijst dat banken risico’s nemen als ze kerncentrales gaan financieren. Hopelijk trekken financiële instellingen hun conclusies en gaan ze voortaan investeren in hernieuwbare energie,” besluit Yann Louvel, klimaat-coördinator van BankTrack. Filip Polfliet (Communicatiemedewerker Netwerk Vlaanderen)
Meer informatie op www.banktrack.org en www.nuclearbanks.org
9
Heel wat tuiniers gingen bijgevolg op zoek naar mogelijkheden om de huursom in Torekes terug te verdienen. De deelnemers ontdekten dat de Torekes inzet in de wijk waarderen, bijvoorbeeld door zich in te zetten voor de buurtwerkdagen van Samenlevingsopbouw. Tijdens die werkdagen ruimen de tuiniers de omgeving rond de tuintjes op, ze voeren klusjes uit of ze zaaien bloemen. De werkdagen zijn telkens een overdonderend succes. Elke week komen er meer mensen op af, met zo’n 100 deelnemers in maart. Er was niet meer genoeg werk voor iedereen. Mensen gingen bijgevolg ook elders aan de slag, om bijvoorbeeld pleintjes in de wijk te verfraaien.
Brug tussen lokale noden en capaciteiten
UPDATE TOREKES
Volkstuintjes als katalysator voor Gentse Torekes-munt Netwerk Vlaanderen participeert in proefproject met alternatieve munt In oktober 2010 kwam in de wijk Rabot-Blaisantvest een nieuwe munt in omloop: het Toreke. De Torekes slaan een brug tussen lokale behoeften en capaciteiten. De volkstuintjes in de wijk zijn daarvan een goed voorbeeld. Samen met een groep kandidaat-tuiniers werd een braakliggend industrieterrein in het Rabot omgetoverd tot een groene oase met meer dan 150 tuintjes. De eerste resultaten leren dat de introductie van de munt ervoor zorgt dat ook nieuwe groepen wijkbewoners zich engageren voor buurtzorg. De Torekes kwamen er onder impuls van een projectgroep met leden van de Stad Gent en Muntuit (het innovatieplatform voor complementaire munten van Netwerk Vlaanderen) en buurtorganisaties uit het Rabot. Die groep organiseerde de afgelopen twee jaar heel wat infosessies voor stedelijke diensten, organisaties en stadsbewoners. De nieuwe munt is onderdeel van een proef die de mogelijkheden van nieuwe vormen van ‘waarderen’ aftoetst. Het project kwam er op vraag van de Minister voor Sociale Economie. De opstart en coördinatie van het project werden toevertrouwd aan Netwerk Vlaanderen. Eind april loopt de opdracht af en neemt Samenlevingsopbouw Gent de fakkel over. Tijd voor een tussenstand.
Vruchtbaar initiatief De volkstuintjes kwamen er op initiatief van Rocsa (een socio-culturele organisatie), Samenlevingsopbouw Gent en de Stad Gent. De volkstuintjes genieten ondertussen heel wat populariteit – ondertussen is er zelfs een wachtlijst. Toch loopt niet alles vanzelf. De infrastructuur omheen de tuintjes vraagt onderhoud, en er is ook nood aan sociale controle, om bijvoorbeeld na te gaan of er niets gestolen wordt. Tenslotte liet een enkele tuinier in het verleden z’n stukje grond verkommeren. De kleine drempel van een huursom in Torekes doet kandidaten nu twee keer nadenken of hij/zij wel degelijk een tuintje wil. De introductie van de Torekes zorgde voor nieuwe stimuli in het volkstuin-project. Sinds 2011 betaalt elke tuinier een bescheiden huur van 150 Torekes.
10
Wijkbewoners wensen een mooie volkstuin, maar de gemeenschappelijke infrastructuur wordt niet onderhouden. Toch kunnen tuiniers de klusjes makkelijk zelf uitvoeren. De Torekes-munt slaat een brug tussen lokale behoeften en capaciteiten. Ze waardeert inzet. Aangezien de waardering en verzilvering niet in euro gebeuren, blijft het systeem weg van de ongelijke verdeling van koopkracht in euro. Het opent ook perspectieven voor mensen met een laag inkomen, zoals anderstalige vrouwen met kinderen. De combinatie van buurtwerkdagen en huur voor de tuintjes is één voorbeeld van het gebruik van de munt. Ondertussen bestaat er een hele lijst met taken die Torekes kunnen opbrengen. Samenlevingsopbouw Gent werkt de komende jaren aan een traject om de beslissingen over die lijst mee in handen te geven van wijkbewoners. Het verlenen van een soort ‘micropremie’ stimuleert meer mensen om zich op één of andere manier in te zetten. De Torekes komen in omloop als waardering voor specifieke acties op het vlak van buurt-, burenof milieuzorg. Het gaat bij voorkeur over acties die zonder duw in de rug minder – of niet – zouden plaatsvinden. De munt verschijnt in twee biljetten: 1 en 10 Torekes. 10 Torekes zijn 1 euro waard en kunnen gebruikt worden in deelnemende winkels in de Gentse wijk Rabot-Blaisantvest. Op die manier worden dus ook de buurtwinkels ondersteund. Torekes kunnen enkel gebruikt worden in winkels die gezonde producten of basisproducten verkopen.
Buurtzorg meer succesvol dan milieuzorg In het voorjaar van 2011 namen honderden mensen deel aan een buurtwerkdag. Dat is erg veel, vergeleken met gelijkaardige complementaire munten. De inzet wordt nochtans niet royaal vergoed: 25 Torekes
of 2,5 euro per uur. Het succes komt evenwel niet uit de lucht vallen. In de wijk reeds werd voordien al heel wat werk verzet door Samenlevingsopbouw Gent en Rocsa. Ze bouwden onder meer een vertrouwensband op met de Turkse gemeenschap, die goed vertegenwoordigd is in het volkstuin-project. De populariteit van de werkdagen is grotendeels het gevolg van het uitbetalen van de Torekes, waar mensen vervolgens de huur van hun tuintje mee kunnen betalen. Toch blijven mensen deelnemen aan de werkdagen, ook als ze genoeg Torekes verzamelden om de huursom te betalen. Andere verklaringen? De tuiniers stellen een nette omgeving rond hun tuintje op prijs, wat in ieders voordeel is. Een andere troef is de lage drempel om deel te nemen. Tijdens hun huisbezoeken communiceerden de medewerkers van Samenlevingsopbouw datum en uur van de werkdagen. Na enkele weken ging het regelmatige tijdstip van de werkdagen als een lopend vuurtje door de wijk. Heel anders verging het de waardering voor milieusparende acties, zoals het overschakelen op groene stroom, een deursticker tegen reclamedrukwerk of de aanleg van een geveltuin. Amper enkele tientallen mensen maakten gebruik van de milieusparende initiatieven. Het ging duidelijk over een heel ander doelpubliek – personen die al heel bewust bezig zijn met het milieu. Ondanks een deur-aan-deurcatalogus met een overzicht van alle acties en de bijhorende waardering, hebben veel mensen toch een extra duw in de rug nodig om op groene stroom over te schakelen, of een geveltuin aan te leggen. De eerste ervaringen leren dat de nieuwe munt vlot z’n weg vindt naar de deelnemende winkels. De uitgereikte Torekes blijven dus niet in de kast liggen. Elke Toreke heeft een tegenwaarde in euro, wat natuurlijk veel bijdraagt tot haar populariteit. Mensen merken dat het weinig uitmaakt of ze in de winkel betalen in Torekes of in euro. Buurtwinkels aanvaarden Torekes omdat ze die kunnen omwisselen bij het loket. Het normale traject van een Toreke is voorlopig beperkt: van buurtorganisatie naar deelnemer, van deelnemer naar buurtwinkel en van de winkel terug naar de bron (het loket). In deze beperkte kringloop wordt echter al heel wat meerwaarde gecreëerd voor de wijk. Mathias Bienstman Studiedienst Netwerk Vlaanderen
Een overzicht van alle acties vind je op www.torekes.be. P.S.: Op 29/04 verschijnt het verslag met informatie van het Torekes-project uit het afgelopen half jaar. In dat verslag staan alle cijfers over het gebruik en de kost van de lokale munt. Je kan het raadplegen via www.muntuit. eu en www.torekes.be.
11
Foto: Marjan Thys
“Burgers worden enerzijds een schuldgevoel aangepraat door politici en overheidsinstanties; ze moeten duurzamer gaan wonen en leven. Het beleid moedigt dit ook aan, onder meer via subsidies. En ook kwb stimuleert haar leden om de handen uit de mouwen te steken. Anderzijds zien we dat overheden ook toelaten dat bedrijven en banken investeren in vervuilende energieproductie. Daarmee doe je alle duurzame inspanningen teniet van particulieren en organisaties in het middenveld, zoals kwb. Je kan gerust stellen dat we ons ‘gepakt’ voelen door de overheid en de privé-sector.”
interview
Interview met Koenraad Coppens, voorzitter van kwb
Deelname aan ‘Bankroet’-actie uit pure verontwaardiging’ Tijdens een opgemerkte rouwstoet op 1 maart overhandigden Netwerk Vlaanderen, Bond Beter Leefmilieu, WWF, Friends Of The Earth, Greenpeace en kwb zo’n 4000 handtekeningen aan vertegenwoordigers van banken actief in België. De actie was het sluitstuk van de ‘Bankroet’-campagne – zie elders in dit magazine. Een opgemerkte deelnemer aan de actie was Koenraad Coppens, voorzitter van kwb. Een gesprek. Waarom stapte kwb mee in de ‘Bankroet’-campagne? Koenraad Coppens: “Uit pure verontwaardiging. Kijk, we leven meer en meer in een schizofrene samenleving. Burgers worden enerzijds een schuldgevoel aangepraat door politici en overheidsinstanties; ze moeten duurzamer gaan wonen en leven. Het beleid moedigt dit ook aan, onder meer via subsidies. En ook kwb stimuleert haar leden om de handen uit de mouwen te steken. Anderzijds zien we dat overheden ook toelaten dat bedrijven en banken investeren in vervuilende energieproductie. Daarmee doe je alle duurzame inspanningen teniet van particulieren en organisaties in het middenveld, zoals kwb. Je kan gerust stellen dat we ons ‘gepakt’ voelen door de overheid en de privé-sector.”
12
Hoe kijk je terug op de ‘Bankroet’-actie? Koenraad Coppens: “Goed opzet en heel interessant. Brussel doorkruisen met een doodskist was niet helemaal mijn ding, maar toch vond ik de actie geslaagd. Misschien zou kwb eerder aan de slag gaan met het beeld van de mijnwerker die in slechte omstandigheden in een steenkoolmijn werkt. Op die manier benadrukken we meer het sociaal-maatschappelijk aspect van steenkool. Maar goed, elke organisatie is er vanuit zijn eigen visie in geslaagd om een bijdrage te leveren aan het eindresultaat van de ‘Bankroet’-actie. Netwerk Vlaanderen verzamelde de financiële data, Greenpeace formuleerde alternatieven voor energie uit steenkool, enz. Zo samenwerken is een ideale manier om een breed
middenveld te bereiken, over thematische grenzen “Via een systeem van samen aankoop isoleerden 7000 kwb-leden het dak van hun huis. Kwb verspreidde heen.” materialen en knowhow bij haar leden, die vaak Neemt kwb in haar werking initiatieven rond het zelf de handen uit de mouwen staken. In sommige dorpen werden op die manier maar liefst 60 huizen thema ‘energie’? Koenraad Coppens: “Kwb is al heel lang bezig met geïsoleerd. Gezinnen met een goede huisisolatie, dit thema. Eerst hebben we samen met onze lokale konden bij kwb beroep doen op een gelijkaardig aanafdelingen en onze leden ingezet op energiezuinige koopsysteem voor zonne-energie. In eerste instantie huishoudens. Dat ging over eenvoudige zaken, zoals weigerden we ongeveer 60 % van de aanvragen voor het installeren van een watersparende wc-knop. We zonnesystemen, wegens een ontoereikende isolatie.” vroegen onze leden niet om de klok terug te draaien of minder comfortabel te gaan leven, maar om hun Op het eerste zicht lijkt een campagne tegen de mentaliteit rond energieverbruik aan te passen. In financiering van steenkoolcentrales niet meteen een tweede fase focuste kwb op energiezuinig wonen. de corebusiness van kwb. Liggen de leden en de Ook hier dezelfde aanpak: we hadden niet de bedoe- afdelingen van kwb er wel wakker van, denk je? ling om mensen een schuldgevoel aan te praten, zo- Koenraad Coppens: “De workshops rond de finandat ze tijdens de winter de verwarming lager zouden ciering van steenkoolcentrales sluiten aan bij het draaien. Je kan er niets aan doen dat het buiten koud bredere verhaal over CO2-reductie en klimaatverandeis. Wat je wél kan doen is je huis degelijk isoleren – ring. In die zin valt over kernenergie nog enigszins volgens kwb dé basisvoorwaarde voor wie duurzaam te twijfelen. Bij energie uit steenkool is er geen en energiezuinig wil wonen. Verder informeerden we discussie mogelijk. Vanuit ecologisch standpunt zijn onze leden ook over zonne-energie. Rond energiezui- steenkoolcentrales absoluut nefast voor het leefminig wonen organiseerden we 100 info-avonden, met lieu. Ook al is het een minder sexy onderwerp en was telkens zo’n 100 deelnemers. ‘We kwamen hierheen de belangstelling niet altijd heel groot, toch kan omdat we graag zonnepanelen willen plaatsen, maar nu ik je verzekeren dat in een aantal afdelingen flink horen we dat we het dak moeten isoleren en nieuwe ra- gediscussieerd is, tijdens en na de workshops. Zie men plaatsen,’ zo luidde de teleurgestelde reactie bij je, vanuit commercieel oogpunt helpt zo’n vorming veel mensen na afloop van de infosessie. Goed isole- onze organisatie niet vooruit – en onze afdelingen ren en ventileren is de basis, zonnepanelen zijn de ook niet – maar ik beschouw het ook als taak van kwb laatste stap in de omschakeling naar een energiezui- om maatschappijkritische vorming te geven aan haar nig huis. Met dit verhaal roeiden we heel lang tegen leden. Het is nodig om af en toe grondig stil te staan de stroom in. Iedereen wilde plots zonnepanelen, en bij dit soort zaken.” de overheid steunde dat. We zijn toen met minister Crevits rond tafel gaan zitten om het ondoordachte Filip Polfliet premiebeleid van de overheid om te gooien. Dat is (Communicatiemedewerker Netwerk Vlaanderen) gelukt. Sindsdien keert de overheid bijvoorbeeld gevoelig meer premies uit voor dakisolatie.”
13
Nieuwe regelgeving nadelig voor ethische banken Studie toont aan dat ethische banken de financiële crisis vlot hebben doorstaan Ethische banken werden minder hard getroffen door de financiële crisis. Ze slaagden erin om tijdens een woelige periode de activiteiten probleemloos verder te zetten – en ondertussen zelfs groei te noteren. Het bankmodel van ethische banken vormt een kleiner risico voor de samenleving en de staatskas dan de activiteiten van de traditionele financiële instellingen. Toch houdt Europa daar amper rekening mee bij de ontwikkeling van de nieuwe bankwetgeving. Integendeel: op een aantal punten is de nieuwe wetgeving net voor ethische banken nadelig. Dat is de conclusie van ‘Banking on Ethics’, een studie die onlangs werd gepubliceerd. De studie onderzoekt onder meer hoe vijf ethische banken de financiële crisis doorstonden. Het betreft Triodos Bank, Merkur, Banque Alternative Suise, GLS Bank en Banca Ethica. De studie stelt vast dat de vijf onderzochte banken stevig weerstand boden aan de crisis. De vijf banken trokken in de periode 2008/2009 heel wat nieuwe klanten en nieuwe spaargelden aan. Gemiddeld groeide het klantenbestand met bijna één vijfde (18%). Het ingezamelde spaargeld groeide met bijna een kwart (24%). Stevige cijfers, in tegenstelling tot de resultaten van klassieke banken in dezelfde periode. Eén verklaring is dat bankklanten kozen voor ‘eerlijke alternatieven’. Ofwel kozen ze voor een betere risico-spreiding. Nog interessanter: de kredietverlening bij de vijf onderzochte banken groeide met gemiddeld 17,5%. Bij heel wat klassieke banken droogde de kredietverlening in dezelfde periode nagenoeg op. Terwijl niemand nog durfde te investeren in traditionele banken, groeide het kapitaal van de ethische banken met 11,67%. Toch hebben de ethische banken de crisis niet helemaal zonder kleerscheuren doorstaan. De return on equity (de winst) daalde tussen 2008 en 2009 met gemiddeld 51%. Een forse afname, maar de ethische banken maakten nog steeds winst. Vergeleken met de traditionele banken haalden de ethische banken een goed resultaat. Bovendien ontving geen enkele van de ethische banken staatssteun.
interview
Interview met Marijke Persoone (LBC-NVK) over de ontluisterende belastingfilm ‘De Fortuinjagers’ analyse
Triodos Bank haalde de afgelopen jaren bijvoorbeeld altijd een degelijk rendement. Een rendement van 10% was nooit de doelstelling – en werd ook nooit gehaald. De recente crisis toonde trouwens aan dat dergelijke hoge rendementen bij de klassieke banken vooral gerealiseerd werden via schaduw- en speculatief bankieren – activiteiten die niets te maken hebben met het traditionele financieren van gewone economische activiteiten. Ethische bankiers blijven ver weg van dit soort risicovolle activiteiten. Het ziet er naar uit dat ook in de nieuwe regelgeving ruimte blijft voor speculatieve activiteiten – die in het ergste geval gedekt worden door de overheid, die optreedt als ultieme reddingsboei voor de banken. Deze staatssteun vormt een ernstig concurrentieel nadeel voor ethische banken. De studie roept op om de toegestane leverages (het aandeel vreemd kapitaal) en de activiteiten in het riskante schaduwbankieren sterk in te perken. En er is meer slecht nieuws voor de ethische banken. De nieuwe kapitaalsvereisten beschouwen nonprofit initiatieven - goed voor het merendeel van het klantenbestand van ethische bankiers - als ontleners met een groot risico. Leningen aan nonprofit-organisaties zullen een hogere kapitaalsbuffer vereisen. Het coöperatieve opzet van de meeste ethische banken is een ander nadeel in de op til zijnde Europese wetgeving. In een coöperatie is niet onmiddellijk een vervanger nodig voor iemand die eruit stapt. Volgens een strikte interpretatie is dit gebruik in strijd met de nieuwe regels - die een stabiel kapitaal vereisen. Onwil van lokale overheden bij de implementatie van de nieuwe Europese richtlijnen kan zelfs leiden tot een verbod op coöperatief bankieren.
De voorliggende wetgeving zal ethische banken niet enkel onrechtmatig benadelen. Ook positieve bedrijfskenmerken van de ethische banken – zoals sociale en/ of ecologische criteria bij de risico-evaluatie en het toekennen van investeringen Op dit moment werkt Europa aan een nieuwe regelge- – worden nergens in rekening gebracht bij het bepalen van de kapitaalsvereisten. ving voor de financiële sector. Wie verwacht dat de wetgever zich laat inspireren door de goede gang van Toch is er nog hoop. De nieuwe Europese regels liggen nog niet helemaal vast. Bozaken bij de ethische banken, slaat de bal grondig vendien is er nog ruimte voor verschuivingen bij de nationale implementatie van mis. Integendeel zelfs, de studie geeft aan dat de de wetten. Toch is het overduidelijk dat de macht en invloed van duurzame banken nieuwe regelgeving wellicht nadelig zal uitdraaien veel te klein is. Politici die wensen dat banken in dienst van de samenleving gaan voor ethische banken. werken, kunnen best meteen actie ondernemen. Luc Weyn Senior advisor Netwerk Vlaanderen
14
“Het meest choquerende is dat bedrijven helemaal niets onwettig doen”
alternatieven quasi-onbestaande… Neem nu de hetze rond Fernand Huts, de grote baas van Katoennatie. Hij ging aan de haal met een grote pot subsidies voor het plaatsen van een gigantisch aantal zonnepanelen. Ondertussen stuurt Eandis haar klanten in dezelfde regio een gepeperde rekening, waarbij het de gestegen subsidie- en distributiekosten van zonne-energie doorrekent. De gewone burger is steeds de dupe. Een ander voorbeeld is de bankencrisis. Eerst houdt de overheid de banken overeind met miljarden belastinggeld. In een automatische reflex stelt de overheid voor om vervolgens te gaan besparen op sociale uitgaven, om de staatsfinanciën gezond te houden. Die redenering houdt geen steek.”
Marijke Persoone is binnen LBC-NVK (bediendenvakbond van ACV) de campagneverantwoordelijke. Marijke zette mee de spraakmakende documentaire ‘De Fortuinjagers’ in de steigers. De film kadert in de actie van het FAN (Financieel Actie Netwerk) voor een rechtvaardige fiscaliteit. De film, een product van de jonge filmmaker Pieter De Vos, fileert op messcherpe wijze het profiel van de Belgische belastingbetaler. Wie betaalt belastingen? En wie niet? De film toont zwart op wit dat België een echt belastingparadijs is… voor grote vermogens en bedrijven. Via allerhande fiscale achterpoortjes betalen grote Belgische bedrijven amper belastingen. Zo slaagde Electrabel erin om de voorbije vijf jaar 1,8 miljard euro bedrijfsbelastingen te ontwijken, goed voor een belastingbijdrage van gemiddeld 0,04%. Ondertussen kreunen steeds meer gezinnen onder de snel stijgende energiefacturen. “Het dossier Electrabel leest dan ook als een handboek belastingontwijking voor bedrijven,” vertelt de commentaarstem in de film. Niet enkel Electrabel pleegt roofbouw op de schatkist, ook andere bedrijven en grote vermogens zijn uiterst gewiekst in het opzoeken van handige achterpoortjes om enorme sommen belastingen te omzeilen. Dankzij de fiscale creativiteit van grote bedrijven en vermogens loopt de federale overheid elk jaar zo’n 60 miljard euro mis. Meer dan het dubbele van de kostprijs van de nakende saneringen die de Belgische belastingbetaler te wachten staan...
België is een typevoorbeeld van een land met een extreem hoge belastingdruk, luidt het klassieke mantra. De film heeft het over een heus belastingparadijs. Twee sterk uiteenlopende opvattingen. Marijke Persoone: “Dat klopt. De vaststelling over de hoge belastingdruk in België is te weinig genuanceerd. De belastingen op arbeid zijn inderdaad hoog. Maar een heel ander verhaal zien we bij de grote vermogens. Die worden met rust gelaten door de fiscus… Het huidige systeem van de personenbelasting is progressief. Wie meer verdient, betaalt meer belastingen. De initiatiefnemers van de documentaire, LBC-NVK en Financieel Actie Netwerk, vragen dat hetzelfde progressieve systeem ook wordt toegepast voor een belasting op vermogens.”
Ontluisterend om te horen op welke schaal de grote Belgische bedrijven ‘ontwijken’. Marijke Persoone: “Inderdaad, maar da’s de realiteit. Het meest choquerende is dat deze ‘Het belastingssysteem is niet langer bedrijven helemaal niets onwettig doen. De herverdelend,’ horen we in de film. Een wetgever stelt hen in staat om amper belas- ontnuchterende vaststelling. tingen te betalen… Toch is er ook hoop. Het Marijke Persoone: “Het gaat niet de goede stemt me optimistisch dat er nu een breed richting uit, zoveel is zeker. Het aandeel debat wordt gevoerd rond de energieprijzen. ‘arbeid’ binnen onze totale rijkdom brokMensen vragen zich af waarom ze ineens 72 kelt steeds verder af, ten nadele van een euro extra moeten betalen op hun energie- steeds groter aandeel ‘kapitaal’. Bezitters factuur, terwijl Electrabel ondertussen mon- van kapitaal slagen erin om steeds meer sterwinsten maakt. Die hoge energieprijzen legale manieren te vinden om geen of weizijn geen natuurwet. Ze zijn het gevolg van nig belastingen te betalen. Of ze kunnen een politieke keuze, en die keuze kunnen wij op andere manieren hun inkomen vergroten. Voor werknemers zijn deze creatieve mee beïnvloeden.”
Als de onderhandelende partijen er alsnog in slagen om een regering te vormen, moet ze meteen op zoek naar 20 miljard euro om de begroting te saneren. In ‘De Fortuinjagers’ formuleren jullie enkele simpele oplossingen. Marijke Persoone: “We moeten de bestaande logica omkeren. Als overheden geld nodig hebben, vinden ze dat bijvoorbeeld door te besparen op de uitgaven, zoals Griekenland, Portugal en Ierland nu doen. Die logica moeten we omkeren. De makkelijkste manier is om de inkomsten te vergroten. Dan kan bijvoorbeeld door belastingfraude aan te pakken. Belastinginspecteurs brengen xaantal keer hun eigen loon op, dus waarom niet meer investeren in personeel bij de belastinginspectie? Een tweede maatregel die we voorstellen is om een progressieve vermogensbelasting in te voeren. Als we de vermogens groter dan 1 miljoen euro op die manier gaan belasten, levert dat de schatkist minstens 7 à 8 miljard op. Maar dan moeten we ook het bankgeheim opheffen, en dat zit er voorlopig niet in. Toch is er ook reden tot optimisme. We merken dat het democratisch draagvlak rond onze activiteiten de jongste tijd breder wordt. Vandaar ook deze film, een toegankelijke manier om mensen te bereiken.” Filip Polfliet Communicatiemedewerker Netwerk Vlaanderen
Je kan de film bekijken op Youtube, via de zoekterm ‘Fortuinjagers’.
15
“De onverwachte comeback van de steenkoolcentrales” Netwerk Vlaanderen en BankTrack zochten (en vonden!) een ervaren campaigner om de komende tijd te werken rond steenkoolcentrales - en de achter de financiering ervan. Hieronder vind je een stukje van Mel Denes, waarin ze zichzelf en haar werk voorstelt.
schermen
Netwerk Vlaanderen zkt. vette bonus!
“Net nu we dachten dat de Europese Unie het voortouw zou nemen in milieubescherming en duurzame energie, overwegen een aantal EU-leden om nieuwe steenkoolcentrales te bouwen. Italië, Polen en Duitsland flirten openlijk met het idee om opnieuw te investeren in steenkool. Steenkool is een bijzonder vervuilende energiebron. Vanaf haar ontginning heeft steenkool een vernietigend effect op de omgeving: hele stukken landschap worden uit de weg geruimd, net als de lokale biodiversiteit. Bij de verbranding van steenkool komen enorme hoeveelheden broeikasgassen vrij, die rechtstreeks bijdragen aan de opwarming van het klimaat. Een aanpassing van onze levensstijl dringt zich op, met nieuwe energiebronnen die de toekomst van onze planeet en onze kinderen niet langer in gevaar brengen. Ik ga aan de slag als Europees coördinator van de campagne tegen financiering van steenkoolcentrales, binnen het netwerk van BankTrack. Een lange jobtitel, maar met een korte boodschap: ‘Nieuwe steenkoolcentrales in Europa? Neen, dank u!’ De Europese campagne mikt op een constructieve dialoog met beleidsmakers, investeerders en het brede publiek. Bovendien willen we milieuvriendelijke en duurzame investeringen aanmoedigen en – last but not least – banken stimuleren om investeringen in klimaatonvriendelijke initiatieven stop te zetten. Een ingewikkelde boodschap? Helemaal niet. Europa moet zo snel mogelijk het roer omgooien en massaal investeren in de toekomst van de volgende generaties. Met de campagne willen we Europese banken aanzetten om ons spaargeld, onze pensioenen en onze hypotheken niet langer te investeren in projecten met een vernietigende impact op het leefmilieu. De financiële sector – en in het bijzonder de machtige bankinstellingen – hanteren al te vaak flauwe excuses om hun verplichtingen rond milieu-issues niet na te komen. Het netwerk van ngo’s (met onder meer Netwerk Vlaanderen, BankWatch Polen en Urgewald Duitsland) stelt met haar campagne alles in het werk om de banksector op onze eis te drukken: de onmiddellijke stopzetting van investeringen in steenkool.” Mel Denes European Coal Finance Campaign Coordinator
Steun Netwerk Vlaanderen Je kunt ons vrijblijvend steunen met een eenmalige gift, of via een permanente opdracht. Stort je bijdrage op rekening 523-0803865-04 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift. Aanvullende gegevens: IBAN: BE 10 5230 8038 6504 en BIC: TRIOBEBB. Je kan ook storten via de site ikwilhelpen.be, waar je met een online overschrijving of via Bancontact, Visa, Mastercard of American Express een bedrag overmaken op de rekening van Netwerk Vlaanderen. Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: redactie@netwerkvlaanderen.be Netwerk Vlaanderen vzw voert campagnes die Belgische banken en het brede publiek informeren en aanzetten om anders om te gaan met geld. Daartoe voert de organisatie onderzoek naar onverantwoorde of schadelijke investeringen van Belgische banken en brengt het duurzame bankproducten alternatieve vormen van ‘omgaan met geld’ in kaart.
colofon Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen
16
REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 - 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 info@netwerkvlaanderen.be
HOOFDREDACTIE Filip Polfliet EINDREDACTIE Christophe Scheire DRUKKER De Wrikker opmaak Yichalal
AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Tom Alleman, Mathias Bienstman, Frank Vanaerschot, Esther Vandenbroucke, Mel Denes, Filip Polfliet, Luc Weyn
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 -1030 Brussel
ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 5 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 523-0803864-03 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.