Investeert uw bank in Birma? by Netwerk Vlaanderen vzw

Investeert uw bank in Birma? Een onderzoek naar de financiĂŤle links tussen vijf bankgroepen en bedrijven die mensenrechten schenden.

Netwerk Vlaanderen Februari 2006

I NHOUDSTAFEL

Inleiding ..........................................................................................2 Banken en dictatoriale regimes ..........................................................4 1. Inleiding ......................................................................................4 2. Schendingen van mensenrechten in Birma ......................................5 3. De oproep tot het stopzetten van investeringen in Birma ..................6 4. Multinationals in Birma en hun investeerders ..................................7 4.1. Total ........................................................................................7 4.2. De andere multinationals in Birma ............................................10 4.2.1. De energiesector ..................................................................10 4.2.2. De houtsector ......................................................................11 4.2.3. De mijnbouwsector ..............................................................11 5. Besluit ......................................................................................12 Voetnoten ......................................................................................14

I NLEIDING Birma is ongetwijfeld één van de beruchtste dictaturen ter wereld. De Birmese bevolking gaat gebukt onder een militair bewind dat verantwoordelijk is voor massale dwangarbeid, arrestatie van politieke tegenstanders, kindsoldaten en martelingen. Daarom roept de internationale gemeenschap, samen met de Birmese democraten, op tot een economische boycot van het land. Veel bedrijven hebben al gehoor gegeven aan deze oproep. Anderen weigeren zich terug te trekken uit het land en blijven het regime financieel en moreel ondersteunen. Ondanks de zware kritiek die ze hierover te verduren krijgen, blijven ze investeren in het land en dragen zo volgens de Birmese democraten bij tot de onderdrukking van de Birmese bevolking. De roep om hier een halt aan toe te roepen klinkt steeds luider. Ook de Belgische banken AXA, Dexia, Fortis, ING en KBC, die volgens een recent onderzoek van Netwerk Vlaanderen massaal blijken te investeren in bedrijven die actief zijn in Birma, worden gevraagd om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Netwerk Vlaanderen, een beweging rond anders omgaan met geld, voert reeds sinds 2003 de campagne "Mijn Geld. Goed Geweten?". Met deze campagne wil de organisatie de financiële wereld op haar verantwoordelijkheid wijzen. Banken werken immers met jouw geld. Maar dat geld investeren ze ook in controversiële bedrijven. Zo wordt met jouw geld geïnvesteerd in wapenproducenten, bedrijven betrokken bij ernstige mensenrechtenschendingen en

www.mijngeldgoedgeweten.be

milieuvervuilende bedrijven. En om één of andere reden willen de bankgroepen dit potje liever gedekt houden voor hun klanten. In haar nieuwste rapport "Waar ligt de grens?" brengt Netwerk Vlaanderen financiële relaties aan het licht tussen vijf bankgroepen en bedrijven die betrokken zijn bij ernstige schendingen van de mensenrechten. Na onderzoek blijkt dat Axa, Dexia, Fortis, ING en KBC samen voor meer dan 8 miljard US dollar (meer dan 6,6 miljard euro) investeren in veertien dergelijke bedrijven. Dexia, Fortis, ING en KBC zijn ook financier van grootschalige infrastructuurprojecten die het niet nauw nemen met de mensenrechten. Een volledig overzicht van de investeringen vindt u op www.mijngeldgoedgeweten.be Hieronder volgt een samenvatting van de belangrijkste bevindingen op het vlak van de investeringen in Birma. Deze uitgave kadert in de campagne ‘Gemeentes voor Birma’, opgestart door Actions Birmanie, Réseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen.

Actions Birmanie www.birmanie.net

Netwerk Vlaanderen http://www.netwerkvlaanderen.be

Réseau Financement Alternatif www.financite.be

Originele titel ‘Waar ligt de grens? Een onderzoek naar de financiële links tussen vijf bankgroepen en bedrijven die mensenrechten schenden, november 2005, www.mijngeldgoedgeweten.be Layout: Anne-Mie Carpentier Met dank aan Réseau Financement Alternatif en Actions Birmanie

Waar ligt de grens?

" Toekijken hoe zakenmensen naar Birma komen met de bedoeling zichzelf te verrijken is zoals observeren hoe voorbijgangers in een boomgaard ruw de bloesems afrukken om hun kwetsbare schoonheid, blind voor de lelijkheid van geplunderde takken, vergetend dat ze met hun daden toekomstige vruchten in gevaar brengen en een onrecht begaan tegen de rechtmatige bezitters van de bomen." Aung San Suu Kyi Letters From Burma

Banken en dictatoriale regimes 1 . INLEIDING Veel multinationale bedrijven opereren in landen met ondemocratische regeringen of in gebieden die geteisterd worden door gewapende conflicten. Hoewel buitenlandse investeringen een positieve impact kunnen hebben op de plaatselijke bevolking, dragen de activiteiten van deze bedrijven soms bij tot 4

www.mijngeldgoedgeweten.be

een verslechtering van de situatie. Zo blijven veel dictatoriale regimes in het zadel dankzij de instroom van buitenlandse deviezen. De conflictregio's waarin multinationals hun activiteiten ontplooien, worden gekenmerkt door een algemeen klimaat van normvervaging en mensenrechtenschendingen. Bedrijven maken hier soms misbruik van of bestendigen deze situatie door hun gedrag.

In dit hoofdstuk nemen we de bedrijfsactiviteiten in Birma als voorbeeld. We beschrijven de mensenrechtenschendingen in dat land en bespreken de oproep tot een investeringsboycot van Birma door de democratische oppositie van Nobelprijswinnares San Suu Kyi. En wat doen de Belgische banken? Investeren zij ons geld in bedrijven met dubieuze praktijken in één van de brutaalste regimes ter wereld?

ders die elkaar sinds de machtsgreep in 1962 opvolgen, hebben een triest palmares:

Investeren in dictaturen. Wat is het probleem? Bedrijven die actief zijn in een ondemocratisch land en via hun activiteiten: • een militaire dictatuur financieel ondersteunen; • gebruik maken van gewelddadige politiediensten of leger om projecten te beveiligen; • het autoritaire regime legitimiteit bezorgen en zelfs verdedigen; • gewapende conflicten en onderdrukking aanwakkeren, worden ondersteund door banken die deze bedrijven van investeringen voorzien.

2 . SCHENDINGEN

VAN

MENSENRECHTEN I N

BIRMA

Birma (Myanmar) is sinds 1962 een militaire dictatuur. Na de gewelddadige onderdrukking van studentenprotesten in 1988, werden er door een nieuwe generatie militairen verkiezingen georganiseerd in 1990. Die werden met meer dan 80% van de stemmen gewonnen door de geweldloze oppositie, de Nationale Liga voor de Democratie (NLD). San Suu Kyi, Nobelprijswinnares voor de vrede in 1991, is het boegbeeld van die democratische oppositie. Na de overwinning van de NLD weigerde de militaire junta in Birma echter resoluut de macht over te dragen. Sindsdien worden de democraten nog harder onderdrukt. In tegenstelling tot wat sommige buitenlandse bedrijven in Birma beweren, wordt algemeen aangenomen dat de situatie in Birma uitzichtloos is. Een overgang naar de democratie op initiatief van de militaire junta lijkt onwaarschijnlijker dan ooit. Ondertussen wordt het land gekenmerkt door een bloedig bewind. De Birmese overheid maakt zich al jaren schuldig aan folteringen, dwangarbeid en andere ernstige mensenrechtenschendingen. De militaire lei-

Waar ligt de grens?

◗ Burgers worden verplicht mee te werken bij de aanleg van wegen en bruggen of het onderhoud en de bevoorrading van legerkampen. Deze dwangarbeid (ca. 800.000 slachtoffers) wordt door de Internationale Arbeidsorganisatie1 beschreven als een misdaad tegen de menselijkheid.2 ◗ Birma telt meer dan 1300 politieke gevangenen waarvan velen met de regelmaat van de klok worden gemarteld.3 Onder de gevangenen bevinden zich tientallen leden van de NLD. ◗ Tussen 600.000 en 1.000.000 mensen werden zonder financiële compensatie - verdreven van hun land.4 ◗ Verkrachting is een veel gebruikt oorlogswapen tegen vrouwen en kinderen van etnische minderheden.5 ◗ Birma heeft één van de grootste Aziatische legers ondanks het feit dat ze geen externe vijanden hebben.6 Hierdoor vloeit ongeveer 50% van het budget naar defensie-uitgaven en slechts een frac5

tie naar gezondheidszorg en onderwijs.7 â&#x2014;&#x2014; Het Birmese leger rekruteert grote aantallen kindsoldaten, in tegenspraak met de officiĂŤle uitspraken hierover.8 De Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch schat dat kindsoldaten 35 tot 45 procent uitmaken van de nieuwe rekruten in het nationale leger. De kinderen worden gekidnapt en ingelijfd, brutaal behandeld tijdens hun training, onderworpen aan dwangarbeid en gedwongen deel te nemen aan gevechten.9

bevroren. De VS verzetten zich tegen multilaterale leningen aan het land. Sinds 1997 zijn ook investeringen verboden en is de niet-humanitaire bilaterale hulp opgeschort.10 Ook Europa heeft diverse sancties aangenomen: terugtrekking van het preferentieel handelsstatuut (1997), visumverbod voor autoriteiten, bevriezing van activa, reisverbod, wapenembargo (2002), opschorting van niet-humanitaire hulp en ontwikkelingsprogramma's (2003).11 De EU verbiedt sinds 2004 ook een aantal buitenlandse investeringen in Birma. Frankrijk, hierin bijgetreden door Duitsland en Oostenrijk, is er echter in geslaagd een aantal sleutelsectoren buiten dit investeringsverbod te krijgen: olie, gas en constructiehout zijn niet in de sancties opgenomen.12 Nochtans heeft de militaire dictatuur in Birma de formele economie quasi volledig in handen. Zo is het onderscheid tussen overheidsbedrijven en privĂŠ bedrijven in Birma nauwelijks relevant. Beide worden opgezet ten voordele van de junta, zij het direct of indirect. Bovendien kunnen buitenlandse bedrijven onder de huidige wetgeving geen aandelen kopen in Birmese bedrijven. Dit betekent dat, als men als buitenlands bedrijf activiteiten wil ontplooien in Birma, dit bijna altijd moet gebeuren in de vorm van een joint venture. Aangezien de Birmese economie volledig in handen is van de militaire dictatuur betekent dit dat men moet samenwerken met de militaire machthebbers en hun beschermelingen. Sterker nog, de inkomsten en winsten die via de samenwerking gegenereerd worden, ondersteunen de dictatuur financieel. Deze inkomsten worden op hun beurt gebruikt om het leger - dat de belangrijkste verantwoordelijke is voor de mensenrechtenschendingen - verder uit te bouwen.13

3 . DE Een dorpeling die gedwongen werd te werken voor het Birmese leger. Nadat hij verwond werd, slaagde hij erin te ontsnappen. Hij durfde niet naar huis terug te keren uit angst om gestraft, gekidnapt of gedood te worden. Photo: Earth Rights International

Omwille van die systematische en ernstige schendingen van de mensenrechten veroordelen internationale instellingen en individuele landen het militaire regime in toenemende mate. Dat gebeurt niet alleen in woorden, maar ook door middel van sancties. Op dit moment hanteren de VS de strengste sancties. Sinds 2003 is er in de VS een invoerverbod op alle goederen die geproduceerd zijn in Birma. Alle activa van de belangrijkste leden van de junta zijn 6

www.mijngeldgoedgeweten.be

O PR O E P T O T H E T

STOPZETTEN V A N INVESTERINGEN IN

BIRMA

Om die reden lanceerde de enige legitieme vertegenwoordiging van het Birmese volk, de democratische oppositiepartij NLD een oproep tot terugtrekking van de investeringen uit Birma. De leidster van deze partij, de Nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi, roept de zakenwereld en buitenlandse bedrijven op om Birma te verlaten en toeristen om het land niet te bezoeken.14 Zo moeten de inkomsten van de militaire leiders verminderen. Het regime hangt immers voor een substantieel deel van haar inkomen af van buitenlandse investeringen en buitenlandse handel. Dat die oproep steeds breder gedragen wordt, konden we in eigen land nogmaals afleiden uit een

opinieartikel dat verscheen in De Standaard van 20 juni 2005. Het artikel werd ondertekend door alle eredoctorandi van de Université Catholique de Louvain (UCL), waaronder prominente leden als Jean-Luc Dehaene, Jacques Delors, Leonel Jospin en Carla del Ponte. De eredoctorandi scharen zich achter de eis tot desinvesteren van hun collega-eredoctor Aung San Suu Kyi.15

4 . MULTINATIONALS

BIRMA

H U N INVESTEERDERS Als gevolg van die oproep en de druk van de internationale gemeenschap hebben de meeste Westerse bedrijven zich al teruggetrokken uit Birma. Onder andere British American Tobacco, Heineken, Triumph International, Levi Strauss Inc, Aon Corporation en Premier Oil verlieten het land. Toch blijven enkele multinationals ter plaatse. Als voorbeeld gaan we in op Total, maar we belichten ook enkele andere bedrijven die nog in Birma actief zijn. San Suu Kyi noemde Total de grootste ondersteuner van het militaire regime van haar land.16

4.1. Total Total17 is het vierde grootste olie- en gasbedrijf ter wereld, met activiteiten in meer dan 130 landen. Het bedrijf is de grootste buitenlandse investeerder in Birma. Twee maanden na de onderdrukte verkiezingen van 1990 tekende Total een contract met de militaire

Waar ligt de grens?

machthebbers voor het uitvoeren van studies en proeven in Birma. In 1992 haalde Total uiteindelijk een contract binnen voor de ontginning van aardgas langs de Birmese kust. Total kreeg de exploitatie van het Yadana Gasveld in de Golf van Martaban, 350 km van de Birmese kust, in handen. De uitbating van dit gasveld gebeurt in joint venture met MOGE (een Birmees bedrijf in handen van de Junta), een Thais bedrijf18 en Unocal19. Het ontgonnen gas wordt niet enkel getransporteerd via een pijplijn onder de zee, maar ook langs een 63 km lange pijplijn over land van de Birmese kust naar Thailand. De overheid begon voorafgaand aan de constructie van de pijplijn de regio te militariseren. Dit veranderde het leven van de boeren, plantagearbeiders en vissers in het gebied drastisch. De aanleg van de pijplijn wordt in verband gebracht met ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder dwangarbeid, gedwongen verhuizingen, gedwongen legerdienst, martelingen, verkrachtingen en het gebruik van burgers als levende 'ontmijners'.20 Duizenden soldaten, bekend om hun extreme brutaliteit, werden gestationeerd langs het traject en patrouilleerden in het gebied.21 Total stipuleerde immers, via een contract met haar Birmese partnerbedrijf MOGE, dat de Birmese militairen zouden instaan voor de beveiliging van de pijplijn. Total betaalde voor deze diensten. De bataljons die langs het traject werden gestationeerd kregen dan ook de bijnaam ‘Total Bataljons’. De soldaten vorderden dorpelingen op voor de aanleg van militaire infrastructuur langs de pijplijn. Total zag zich gedwongen een aantal van de slachtoffers van deze dwangarbeid te vergoeden. Dit kon echter niet verhinderen dat Total (net als de Amerikaanse partner Unocal in de VS) in Frankrijk en België juridisch wordt aangeklaagd omwille van betrokkenheid bij die mensenrechtenschendingen.22 Daarnaast worden de inkomsten uit de gasontginning ook in verband gebracht met wapenaankopen door het militaire regime, meer bepaald de aankoop van Russische MIG gevechtshelikopters en vliegtuigen. Het Total project voorziet in substantiële financiële steun aan de junta. Schattingen wijzen in de richting van 400 miljoen dollar jaarlijks.24 Total is het grootste bedrijf in Frankrijk en heeft sterke impact op de Franse overheid, waardoor Frankrijk strengere sancties tegen Birma vanuit de Europese Unie blokkeert.

" In het begin van de jaren ’90 heeft Total de militaire Junta, die met geweld de macht had veroverd, de hoop op aanzienlijke inkomsten geboden. Het engagement van Total was belangrijk om andere investeringen aan te trekken. Vandaag is de Yadana gasleiding een paradepaardje geworden van de dictatuur. Deze investering laat deze onder andere toe haar macht te legitimeren. (…) Wij zijn tegen buitenlandse investeringen in het land omwille van de politieke situatie en omdat alleen de militairen en een kleine groep zakenmensen hier winst uit slaan. Total heeft zijn verantwoordelijkheid opgenomen door massaal te investeren in Birma, terwijl anderen beslisten om zich terug te trekken omwille van ethische redenen. Het bedrijf zal er de gevolgen van moeten dragen. Het land zal niet altijd geregeerd worden door dictators." Aung San Suu Kyi Nouvel Observateur, 18-24 mei 2000

Total bataljons Het bataljon dat instond voor de veiligheid van de Total gaspijpleiding, kreeg volgens getuigen, net als de zeven andere 'Total-bataljons', van TotalFinaElf maandelijkse vergoedingen en voordelen in natura. Dat blijkt uit interviews met een journalist van De Morgen.25 Zijn verslag geeft een indicatie van enkele van de gevolgen van de activiteiten van Total op de plaatselijke bevolking van Birma. ‘ … Commandant Zaw Lwin weigert ook maar de minste aanwijzing te geven over het bedrag van deze 'schenkingen', maar zijn soldaten zijn minder discreet. Thein is een student die in 1989 verplicht werd ingelijfd door het Birmese leger, de Tatmadaw, en die sinds 1991 instaat voor de beveiliging van de pijplijn van TotalFinaElf. "Elke maand ontvangt de commandant geld maar ook voedsel, medicamenten, kleding en schoenen voor de manschappen", zegt hij. Een deserteur van het 402de bataljon is nog preciezer: "Onze commandant, Aung Than Hoo, heeft van Total twee auto's gekregen. Bovendien moest hij maar een radioboodschap sturen om de helikopter van de maatschappij nieuwe munitie te laten aanvoeren", zegt hij. "Ons bataljon heeft zo verschillende keren 60 mm- en 81 mm-granaten en kisten met munitie voor onze machinegeweren ontvangen." Deze bevoorradingen gebeurden op het hoogtepunt van de terreur die door het regeringsleger werd gezaaid in Karen-gebied. Een dorpeling die naar Thailand vluchtte uit het gebied waar de pijplijn doorheen loopt, vertelt zijn relaas. "In november 1999 zijn commandant Kyaw Soe en enkele mannen van het 273ste bataljon, dat voor de vei8

www.mijngeldgoedgeweten.be

ligheid van de mensen van Total instaat, in ons dorp toegekomen. Ze hebben alle mannen bevolen om mee te werken aan de aanleg van een weg tussen Kanbauk en Ongpin Gwin." Niet alleen werden de mannen verplicht om zonder vergoeding mee te werken aan de weg, elke familie in het dorp moest ook op eigen kosten de bouwmaterialen leveren. "Een maand lang hebben wij stenen verpulverd en gewerkt aan een weg die uitsluitend gebruikt wordt door de auto's van Total", zegt de vluchteling. Weigeren stond gelijk met gevangenisstraf maar zich schikken naar de bevelen van de militairen betekende "geen eten kunnen geven aan mijn kinderen omdat we zonder oponthoud moesten werken van zes uur ‘s ochtends tot vijf uur ‘s avonds." "Vluchten," besluit de man, "was het enige alternatief dat ons nog restte." Volgens verschillende, eensluidende bronnen zijn tientallen gehuchten die zich in de nabijheid van het traject van de pijpleiding bevonden met de grond gelijkgemaakt en zijn de bewoners weggejaagd. "Er werd hun gewoonweg gezegd dat ze binnen drie dagen de regio moesten verlaten en als ze dat niet deden, zouden we terugkomen om hun huizen in brand te steken", zegt Yé, een deserteur van het 402de bataljon. Wanneer hij hoort dat TotalFinaElf bij hoog en bij laag blijft volhouden dat er nooit mensen verplicht zijn om hun dorpen te verlaten, zegt Yé: "Daar kan ik niet mee akkoord gaan. Ik heb zelf deelgenomen aan dergelijke operaties toen ik voor hen werkte in Thepye Chaung." "Men zegt ons dat we blij moeten zijn met het Total-project omdat het goed is voor de ontwikkeling van de regio", zegt een gevluchte dorpeling. "Maar wij profiteren op geen enkele manier van de pijpleiding, het leger en Total daarentegen wel." TotalFinaElf noemt de beschuldigingen in dit artikel 'achterhaald en ongefundeerd'. Het bedrijf stelt dat de veiligheid rond zijn project in Birma, zoals in andere landen, de verantwoordelijkheid is van de militairen. De pijpleiding loopt over 60 km door dunbevolkt gebied, van verplichte verplaatsing van de bevolking is dus geen sprake, aldus TotalFinaElf, van dwangarbeid evenmin. Het bedrijf meldt ook dat het jaarlijks twee miljoen dollar besteedt aan hulp aan de bevolking. Omwonenden van de pijpleiding van Total worden weggejaagd of verplicht tot dwangarbeid. Mensenrechtenorganisaties en verschillende westerse landen hebben de dwangarbeid in Myanmar veroordeeld.’

Arbeiders leggen de Yadana gaspijplijn door de Tenasserim regio in Birma. Waar ligt de grens?

De links tussen Total en de bankgroepen

De links tussen Petronas en de bankgroepen

De onderzochte bankinstellingen investeren26 voor volgende bedragen in Total.27

Drie onderzochte bankinstellingen (AXA, ING en KBC) investeren32 voor volgende bedragen in Petronas. Tabel 2: Investeringen in Petronas33

Tabel 1: Investeringen in Total28

Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen US dollar v. Petronas

Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen US dollar v. Total AXA DEXIA FORTIS ING KBC

4.966.019 1.100.671.093 1.165.429 258.303.089 896.414 198.679.203 2.892.216 616.331.230 971.300 215.276.769

0,78% 0,18% 0,14% 0,46% 0,15%

AXA DEXIA FORTIS ING KBC

Totaal

10.891.378 2.389.261.384

1,72%

Totaal

De vijf onderzochte bankgroepen investeren samen bijna 2,4 miljard US dollar in Total, goed voor 1,72% van de aandelen van dat bedrijf. In januari 2005 gaf Total Capital S.A. op de Benelux-kapitaalmarkt zesjaarlijkse obligaties uit ter waarde van 100 miljoen Australische dollar (56 miljoen euro). Deze emissie werd geleid door Fortis Bank.29

4.2. Andere multinationals in Birma 4.2.1. Energiesector In 1989 stelde het Birmese ministerie van energie de markt open voor internationale bedrijven, een aanbod waarop niet alleen Total, maar ook Mitsui, Nippon Oil, Petronas en andere Amerikaanse en Aziatische firma’s ingingen. Petronas30 uit Maleisië is via dochterondernemingen zoals Petronas Gas en Petronas Dagangan actief in verschillende landen met ernstige mensenrechtenproblemen. Petronas Gas bezit een bedrijf dat gas en olie exploreert en produceert in Birma. Het bedrijf heeft een aandeel in de Yetagun gaspijplijn, in de buurt van de Yadana pijplijn (een project van Total en Unocal) en verschillende leverings- en exploitatieafspraken met de Birmese overheid. Petronas wordt door mensenrechtenorganisaties ook bekritiseerd omwille van haar activiteiten in Soedan, Tsjaad en Thailand.31

www.mijngeldgoedgeweten.be

972.000 0 0 17.000 107.200

1.069.200 0 0 31.763 200.295

1.096.200

1.301.258

0,10%° 0,00%¨ 0,15%¨

¨ = belang in Petronas Gas ° = belang in Petronas Dagangan Het Japanse Mitsui34 heeft een uitgebouwde relatie met de Birmese autoriteiten. Het bedrijf ontwikkelde onder meer een industriezone, gericht op Japanse bedrijven, in samenwerking met de overheid.35 Mitsui is ook betrokken bij de Yadana gasontginning. Het bedrijf bereikte een overeenkomst met de overheid voor de constructie van een elektriciteitscentrale en een productie-eenheid voor kunstmest in de Birmese hoofdstad Rangoon. Mitsui mag het project, goed voor zo’n 700 miljoen US dollar, coördineren en een 250 km lange pijplijn aanleggen tussen de Yadana gasvelden en deze bedrijven.36 De links tussen Mitsui en de bankgroepen De onderzochte bankinstellingen investeren37 voor volgende bedragen in Mitsui. Tabel 3: Investeringen in Mitsui38 Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen US dollar v. Mitsui AXA DEXIA FORTIS ING KBC Totaal

8.601.220 274.000 969.930 424.000 137.000

77.809.202 2.478.775 8.774.593 3.835.769 1.239.388

0,54% 0,02% 0,06% 0,03% 0,01%

10.406.150

94.137.727

0,66%

Nippon Oil39, eveneens Japans, heeft ook aanzienlijke belangen in de Birmese olie- en gassector. Nippon verwierf een aandeel van 19% in een project met het overheidsbedrijf MOGE, een Thaise gasdistributeur en Petronas, dat gas levert aan elektriciteitsbedrijven in Thailand.40 De links tussen Nippon Oil en de bankgroepen Vier onderzochte bankinstellingen (AXA, Dexia, ING en KBC) investeren41 voor volgende bedragen in Nippon Oil. Tabel 4: Investeringen in Nippon Oil42

De links tussen DLH en de bankgroepen

Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen v. US dollar Nippon Oil AXA DEXIA FORTIS ING KBC Totaal

1.673.275 274.000 0 1.822.000 691.650

11.054.250 1.810.142 0 12.036.780 4.569.286

0,11% 0,02% 0,12% 0,05%

4.460.925

29.470.458

0,30%

4.2.2. Houtsector Ook de houtindustrie vormt een belangrijke bron van inkomsten voor de Birmese overheid. Vooral Chinese en Thaise bedrijven ontginnen het hout en brengen het op de markt. Birmese Teak is wereldwijd heel erg gegeerd omwille van de hoge kwaliteit. Het hout wordt onder andere verwerkt tot tuinmeubelen en in bootdekken. De bosbouwsector in Birma is in handen van de junta en bevriende netwerken en wordt gekarakteriseerd door corruptie, illegaliteit en massale vernietiging van de bossen. Bewoners van de wouden worden van hun land verdreven en gedwongen voor de militairen te werken. Honderdduizenden zijn gevlucht en leven in kampen in Thailand. De ontbossing verloopt in een razendsnel tempo. Birma heeft het hoogste ontbossingpercentage van heel Zuidoost Azië. In 1999-2000 geeft Birma als officiële houtexport 806.000 m3 op, terwijl ontvangende landen 1,72 miljoen m3 aan import opgeven. Het verschil geeft een indicatie van de illegale houtkap en heeft een geschatte waarde van 200 miljoen US dollar.43 Hout uit Birma valt onder de internationaal geaccepteerde definitie van ‘conflicthout’.44 Veel bedrijven die Birmees hout ontginnen zijn Thais of Chinees, vaak schimmig en veelal niet beursgenoWaar ligt de grens?

teerd. De internationale handel daarentegen gebeurt wel door bekende internationale bedrijven. Ondanks de illegaliteit van de houtkap en de sociale en ecologische gevolgen voor de Birmese bevolking, blijven deze bedrijven betrokken bij de handel in Birmees hout. De Deense houtdistributeur DLH45 is een wereldspeler in de handel in Birmese Teak. Het bedrijf staat onder internationale druk om de verdeling van dit hout stop te zetten, maar weigert verder te gaan dan een plafonnering van de import van Birmese Teak.46 Ook in België zijn er verscheidene houtdistributeurs die nog steeds Birmese Teak verhandelen.

Eén onderzochte bankinstelling (AXA) investeert47 in DLH. Tabel 5: Investeringen in DLH48 Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen US dollar v. DLH AXA DEXIA FORTIS ING KBC Totaal

11.400 0 0 0 0

1.049.680 0 0 0 0

0,66% -

11.400

1.049.680

0,66%

4.2.3. Mijnbouwsector Een andere belangrijke bron van inkomsten is de mijnbouw. Birma is rijk aan grondstoffen zoals zilver, lood, zink, koper en edelstenen. Artisanale mijnwerkers ontginnen deze voorraden al eeuwenlang. Maar het ontbreekt Birma aan het nodige kapitaal en de knowhow om de rijkdommen op grotere schaal te ontginnen. De generaals weten dat ze buitenlandse hulp nodig hebben om de onontgonnen reserves aan te boren. Daarom zetten ze vanaf het begin van de jaren ‘90 partnerships op met internationale firma’s. Friedland, een Canadese avonturierzakenman ging met de generaals in zee. Eén van zijn vele bedrijven, Ivanhoe Mines49, runt er ondertussen de Monywa kopermijn. Het gaat hier over de grootste mijninvestering in Birma, net als bij andere buitenlandse investeringen in een joint venture structuur met de Birmese overheid. Ivanhoe Mines heeft ongeveer 60 miljoen US dollar geïnvesteerd in Birma. Terwijl de druk op Westerse bedrijven in Birma groeide, verdiepte Ivanhoe zijn engagement in de Birmese mijnbouw en ging op zoek naar andere projecten. De mijnbouw in 11

Birma wordt, net als de olie- en gasindustrie, geassocieerd met dwangarbeid bij het aanleggen van de infrastructuur.50 De Monywa mijn is deels gefinancierd door het Japanse bedrijf Marubeni, dat samen met Nissho Iwai Corp. 90 miljoen US dollar op tafel legde voor de realisatie van de eerste fase van het project.51 Marubeni52 is actief in sectoren zoals olie, gas, kledij en hout. Marubeni rijfde onder meer een bestelling van ruwe olie53, en één van constructiemachines voor de Birmese overheid binnen. Omdat Birma op het tijdstip van deze bestelling geen officieel ontwikkelingsgeld meer mocht ontvangen van Japan, kreeg de overheid van Marubeni een uitstel van betaling van drie jaar.54 Het bedrijf heeft een afdeling in Birma en heeft een goede band met de Birmese overheid.55 De links tussen Marubeni en de bankgroepen Vier onderzochte bankinstellingen (AXA, Dexia, ING en KBC) investeren56 voor volgende bedragen in Marubeni. Tabel 6: Investeringen in Marubeni57 Aantal Waarde van Percentage aandelen de aandelen in aandelen v. US dollar Marubeni AXA DEXIA FORTIS ING KBC

3.323.000 187.000 0 52.000 147.000

10.637.300 598.608 0 166.458 470.564

0,22% 0,00% 0,00% 0,00%

Totaal

3.709.000

11.872.930

0,25%

5 . BESLUIT Tot onze verbazing vonden we de meeste hierboven beschreven bedrijven terug in de portefeuilles van de onderzochte Belgische banken. De Belgische banken hebben er blijkbaar geen problemen mee om spaaren beleggingsgeld van hun klanten door te sluizen naar bedrijven die actief zijn in Birma, hoewel er een internationale consensus bestaat om juist daar níet aanwezig te zijn. Dit soort investeringen dragen bij tot mensenrechtenschendingen in één van de ergste dictaturen in de wereld.

www.mijngeldgoedgeweten.be

Annex: De Birmese volksvertegenwoordigers roepen de Belgische banken op tot desinvestering. Bij monde van Daw San San, een parlementslid dat net als haar collega's werd opzij geschoven door de militaire poutchplegers, roept de National League for Democracy de Belgische banken op om niet te investeren in Birma. De partij van Aung San Suu Kyi is van mening dat Belgische banken geen enkele vorm van financiële steun mogen verlenen aan bedrijven die weigeren zich terug te trekken uit het land. "Naar ik begrijp hebben een aantal Belgische banken geen investeringsbeleid in voege dat investeringen in deze bedrijven vermijdt. Ik ben ervan overtuigd dat dit niet te wijten is aan een gebrek aan bereidheid om ethische principes te integreren in hun krediet- en financiële beleid. Ongetwijfeld zijn zij het met mij eens dat het respect voor mensenrechten een integraal onderdeel moet uitmaken van de beslissing om al dan niet in een bedrijf te investeren. Daarom vraag ik hen een beleid te ontwikkelen dat financiële steun aan bedrijven die actief zijn in Birma vermijdt." stelt Daw San San (de volledige brief van Daw San San vind je in bijlage bij het rapport “Waar ligt de grens?”)

Bovenstaande voorbeelden zijn maar een greep uit de praktijken die Netwerk Vlaanderen in haar rapport ‘Waar ligt de Grens?’ onthult. Het rapport beschrijft uitvoerig de financiële links tussen de vijf onderzochte bankgroepen en bedrijven die een loopje nemen met de rechten van werknemers. Verder worden investeringen blootgelegd in buitenlandse infrastructuur en energieprojecten, die in opspraak komen omwille van mensenrechtenschendingen. Maar ook wanneer je dit rapport volledig leest, heb je nog maar het topje van de ijsberg gezien. Uit de bevindingen van het onderzoek kan volgende conclusie getrokken worden: de onderzochte banken hebben geen enkele schroom om te investeren in bedrijven die betrokken zijn bij ernstige mensenrechtenschendingen. Dat is natuurlijk niet echt geruststellend. Zeker wanneer je beseft dat deze investeringen gebeuren met het geld van de klanten van die banken, geld van ons allemaal dus. Dwangarbeid, intimidatie van vakbondsleden, steun aan dictatoriale regimes, gedwongen verhuizingen, … je kan het je als bedrijf allemaal rustig permitteren. De bankgroepen zien er geen reden in om de geldkraan

naar je bedrijf dicht te draaien. AXA, Dexia, Fortis, ING en KBC hebben dan ook geen of nauwelijks een beleid waarin ze trachten te vermijden dat ze investeren in schendingen van mensenrechten. Een andere koers is gewenst Netwerk Vlaanderen wil een dergelijk gewetenloos investeringsbeleid een halt toeroepen. Via de campagne "Mijn Geld. Goed Geweten?" worden bankklanten geïnformeerd over investeringen van hun bank die niet door de beugel kunnen. Klanten kunnen met de campagne-eisen naar hun bank stappen.

nationaal en internationaal niveau regelgeving worden uitgewerkt die net zorgt voor een verplichte transparantie en verantwoording van bankgroepen inzake mensenrechten. • Verder moet de overheid de ontwikkeling van een internationaal wettelijk kader voor ondernemingen op het vlak van de mensenrechten ondersteunen. Dat kan door de toepassing van de ‘UN Norms’ (Draft United Nations Norms on the responsibilities of Transnational Corporations and Other Business Enterprises with regard to Human Rights) verder uit te bouwen en te promoten.

De campagne-eisen aan de bankgroepen zijn: • Stop investeringen in ernstige mensenrechtenschendingen Netwerk Vlaanderen vraagt dat de bankgroepen hun investeringen in ondernemingen die in opspraak komen omwille van ernstige mensenrechtenschendingen onderzoeken en stopzetten. • Duidelijk en controleerbaar investeringsbeleid Netwerk vraagt dat de bankgroepen een duidelijk mensenrechtenbeleid bekendmaken en implementeren en ook bekendmaken in welke ondernemingen en overheden wordt geïnvesteerd. De klant heeft immers het recht om te weten wat er met zijn geld gebeurt, en heeft deze informatie ook nodig om een bewuste keuze te kunnen maken. Maar ook de samenleving heeft recht op deze informatie. Al was het maar om na te gaan of de bankgroepen de realisatie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens feitelijk ondersteunen of tegenwerken. Maar ook de overheid heeft in deze materie een rol te spelen. Het zijn de overheden van de verschillende staten, en dus ook de Belgische overheid, die de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend hebben. Zij moeten die dan ook zelf respecteren en ervoor zorgen dat de ingezetenen van hun land de mensenrechten respecteren. • De overheid zou dan ook een voorbeeldrol moeten spelen. Het is toch onaanvaardbaar dat de overheid haar middelen zou beleggen in bedrijven die de mensenrechten ernstig met voeten treden. De verschillende overheden moeten dan ook terzake een verantwoord spaaren beleggingsbeleid uitstippelen. • Maar de overheid moet ook zorgen dat bankgroepen de mensenrechten respecteren. Daarom moet op Waar ligt de grens?

V OETNOTEN 1

4 5

8 9

17 18

De Internationale Arbeidsorganisatie of ILO is een VN agentschap dat internationale arbeidsstandaarden vastlegt en controleert via conventies en aanbevelingen, met het oog op het garanderen van degelijk werk en sociale vangnetten. ILO commission of enquiry, "Forced Labour in Myanmar", juli 1998 op www.ilo.org Amnesty International, "Public statement: AI’s Second Visit to Myanmar", 22 december 2003 Global IDP database. Updated nov 2003 Chiang Mai, "Licence to Rape", Shan Women’s Action Network en Shan Human Rights Foundation, mei 2002, op www.shanwomen.org en www.ibiblio.org/obl/docs/License_to_rape.pdf De Junta heeft het leger uitgebreid van 200.000 in 1988 tot 400.000 vandaag. Zie Andrew Selth, "Burma’s Armed Forces: Power without Glory", Norwalk: Eastbridge, 2002, pp. 77-79 cijfers van UNICEF, geciteerd in Oehlers, Alfred en Alice Khin Saw Win, "the Crisis in Burma’s Health System", niet gepubliceerd document (Burmacampaign UK), november 2003 Unicef, "Adult Wars, Child Soldiers", Unicef, 2002 Human Rights Watch, "My Gun as Tall as Me: Child Soldiers in Burma", Human Rights Watch, oktober 2002 Burmese Sanctions Regulation, Interim Final Rule, Office of Foreign Assets Control, Dept of Treasury, US, Tuesday aug 16th 2005, zie http://www.treas.gov/offices/enforcement/ofac/le gal/regs/fr05_16144.pdf zie Schone Kleren Campagne, www.schonekleren.be Conseil de l’Union Européenne, Position commune du Conceil, 2004/730/PESC, 25 oktober 2004, 2005/149/CFSP 21 februari 2005 en 2005/340/CFSP, 25 april 2005 "Doing Business in or with Burma", International Confederation of Free Trade Unions (ICFTU), januari 2005, www.icftu.org Zie het profiel van San Suu Kyi op de Nobelprijs website: http://nobelprize.org/peace/laureates/1991/kyi-bio.html zie Hélène Carrère d’Enccausse e.a., "Onze vrijheid moet de hare dienen", in De Standaard, 20 juni 2005 "La Firme française Total est devenue le principal soutien du système militaire birman" interview met Frédéric Bobin, in Le Monde, 20 juli 1996 www.total.com PTT-EP Petroleum Authority of Thailand –

www.mijngeldgoedgeweten.be

27 28

30 31

33 34 35

36 37

Exploration and Production Public Co. Ltd Een Amerikaans oliebedrijf overgenomen door Chevron Béatrice Laroche & Anne-Christine Habbard, "La Birmanie, Total et les droits de l’Homme: dissection d’un chantier", Rapport de Situation, Fédération International de Droits de l’Homme, oktober 1996 "Total Denial", ERI Field Data, Burmacampaign UK, juli 1996 Thierry Desmarest and Herve Madeo, "April , the 25th 2002, Civil action for Crimes against humanity and complicity in Crimes against humanity committed in Burma (Myanmar)", Lodged on Thursday April 25 2002 in the Brussels magistrates court against X, the company TOTALFINAELF S.A., zie www.birmanie.net "Totalitarian Oil, Total Oil: fuelling the oppression in Burma", Burmacampaign UK, februari 2005, pp. 25-26 Impe, Anne-Marie, "Silence Total", in Vivant univers no. 452, March-April 2001 & EIU, "Burma Country Report" Solomon Kane, "‘Total Bataljons’ zaaien terreur in Birma", in De Morgen, 6 april 2000 Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten. Shareworld databank, bezocht in juni 2005 Van Total worden naast gewone aandelen ook American Depositary Receipts (ADR’s) verhandeld (in New York). Iedere ADR vertegenwoordigt een half aandeel. ADRs en gewone aandelen zijn bij elkaar opgeteld door de ADR’s terug te rekenen naar gewone aandelen. "Total Capital – Bonds", in Euroweek, Issue: 886, 14 januari 2005 www.petronas.com.my "Calpers Emerging Markets Company Reports", dec 2004 & "Sudan, Oil and Human Rights", Human Rights Watch Report, november 2003 Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten. Shareworld databank, bezocht in juni 2005 www.mitsui.co.jp/tkabz/english www.aftaonline.com/aol%20archives/country/96%20below/myanmar_inv.htm AP-Dow Jones News 09-04-96 0354GMT Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten.

38 39 40 41

42 43

45 46

48 49 50

52 53

Shareworld databank, bezocht in juni 2005 www.eneos.co.jp/english www.pttep.com/en/operations/yetagun.asp Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten. Shareworld databank, bezocht in juni 2005 "A Conflict of Interests, the uncertain future of Burma’s forests", A Briefing Document by Global Witness, oktober 2003 Hout dat op enig moment van de handelsketen verhandeld is door bewapende groepen zoals rebellen, reguliere soldaten of regeringsinstanties, hetzij om conflicten te laten voortduren of om persoonlijke winst of voordeel uit de conflictsituaties te behalen. zie www.globalwitness.org www.dlh-group.com/en/index "Meeting with the Danish Burma Committee", report by DLH, 20 aug 2004, www.dlhgroup.com/en/index/nyheder_home/nyh-generellenyheder/nyh_shownews.htm?newsid=6985 Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten. Shareworld databank, bezocht in juni 2005 www.ivanhoe-mines.com/s/Home.asp Roger Moody, Grave Diggers, "A report on mining in Birma", Nostromo Research, 2000 "Background to Ivanhoe Mines’ Investment in het Monywa Copper Mine", Ivanhoe Mines Ltd., june 2001, www.ivanhoemines.com/s/MonywaCopper.asp www.marubeni.com www.ibiblio.org/pub/academic/politicalscience/freeburma/ba/1996/ba1196.html www.ibiblio.org/freeburma/docs/misc-articles/96jan208.txt "Secretary-1 Lt-Gen Khin Nyunt receives Adviser and party of Marubeni Corporation", http://mission.itu.ch/MISSIONS/Myanmar/98nlm/n980206 .htm#01 Zowel rechtstreeks als onrechtstreeks. Met rechtstreeks bedoelen we voor eigen portefeuille. Met onrechtstreeks bedoelen we via beleggingsfondsen die zij aanbieden aan hun klanten. Shareworld databank, bezocht in juni 2005

Waar ligt de grens?

Het volledige onderzoeksrapport is te downloaden op www.mijngeldgoedgeweten.be Perswoordvoerder: Inez Louwagie GSM: 0498/68.29.40; e-mail: inez.louwagie@netwerk-vlaanderen.be

Anders omgaan met geld

Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. Geld is een instrument dat – als het goed wordt aangewend – een duurzame en eerlijke samenleving kan bevorderen. Netwerk voert sedert enkele jaren campagne met de slogan "Mijn Geld. Goed Geweten?" en wil zo het investeringsbeleid van de banken publiek maken en inspraak afdwingen voor de spaarder en belegger in de bestemming van zijn geld. Netwerk is ook een ethische wegwijzer op de markt van ethische of duurzame spaaren beleggingsvormen en ondersteunt en adviseert organisaties en bedrijven die mensen milieuvriendelijk (willen) omgaan met geld. Netwerk Vlaanderen vzw – Vooruitgangstraat 333b9 – 1030 Brussel – België - 0032 (0)2/201.07.70 – www.netwerkvlaanderen.be Netwerk Vlaanderen is lid van BankTrack, een internationale beweging voor duurzaamheid in de financiële sector. www.banktrack.org

Met de Campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’ wil Netwerk Vlaanderen samen met partnerorganisaties de financiële wereld op haar verantwoordelijkheid wijzen. Banken werken immers met jouw geld. Ze investeren dat geld in allerhande bedrijven, ook in wapenproducenten of in bedrijven die de mensenrechten schenden. We willen dat banken open kaart spelen en bekend maken welke bedrijven ze financieren. En we willen dat ze hun investeringen in wapenproducenten en bedrijven betrokken bij ernstige mensenrechtenschendingen stopzetten!

Andere publicaties van Netwerk Vlaanderen in het kader van de campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’ • Sparen en beleggen met respect voor mensenrechten, een gids voor de consument, Luc Weyn en Anton Gerits, Netwerk Vlaanderen, februari 2006 • Where do you draw the line? Research into the financial links between five bank groups and companies that abuse human rights, Inez Louwagie, Luc Weyn, Mathias Bienstman, Netwerk Vlaanderen, november 2005 • Banken ontwapenen – een overzicht van de resultaten van de campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’, Christophe Scheire en Luc Weyn, april 2005 • Clusterbommen, landmijnen, kernwapens en wapens met verarmd uranium – een onderzoek naar de financiële banden tussen banken en producenten van controversiële wapens, Christophe Scheire, april 2004 • Mijn Geld. Goed Geweten? – een onderzoek naar de financiële banden tussen banken en wapenproducenten, Christophe Scheire, oktober 2003

Duurzaam sparen en beleggen Sociaal verantwoord investeren, ethisch investeren, solidair investeren, duurzaam sparen en beleggen … al deze termen dekken een gelijkaardige lading: investeringen die niet louter met financiële maar ook met sociale, ethische en ecologische bezorgdheden rekening houden. Sparen of beleggen via een duurzaam product biedt je de kans je geld te investeren in bedrijven en projecten die, naast de klassieke financiële criteria, respect hebben voor mens en milieu. Het ethische gehalte van een duurzame formule, en de mate waarin het rekening houdt met de mensenrechten, varieert van product tot product. Dit wordt bepaald door de inhoud en het beheer van het product zelf en de (externe) controle erop. Bepaalde duurzame producten gaan nog een stap verder. Naast ethisch, zijn ze ook solidair. Dit wil zeggen dat je door dit soort spaaren beleggingsformules ook humanitaire en ecologische projecten kan steunen, dankzij de doorstorting van een commissie. De ethische producten kunnen verschillende vormen aannemen (spaarrekeningen, beleggingsfondsen, verzekeringen, …). Ze bieden veelal gelijkaardige voorwaarden als de gangbare financiële producten. Voor meer informatie over de duurzame producten en hun ethische gehalte, www.netwerkvlaanderen.be (Vlaanderen) en www.rfa.be (Wallonië)

Sparen en beleggen met respect voor mensenrechten een gids voor de consument In het kader van de campagne over banken en mensenrechten heeft Netwerk Vlaanderen een handige mensenrechtenfolder gemaakt. Wil je weten waar je een duurzame spaarrekening kan afsluiten of welke banken duurzame beleggingsfondsen aanbieden, en of ze de mensenrechten respecteren? Dan is deze compacte en gratis folder het ideale hulpmiddel. Hoe bestellen? Via www.netwerkvlaanderen.be (je kan de folder ook downloaden), of door een mailtje te sturen naar anton.gerits@netwerk-vlaanderen.be, of door te bellen naar 02/201.07.70