België - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366
DECEMBER 2010 - JANUARI - FEBRUARI 2011
Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 28e jaargang, nr 4
ANDERS OMGAAN MET GELD
Wie is er bang van welvaart zonder groei? Greenpeace: “Steenkool houdt België in het verleden”
Vlaamse regering onthoofdt sociaalculturele sector
Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel
Anders omgaan met geld voor politici EDITO
De eerste beleidsperiode 2005-2010, die Netwerk als sociaal-culturele beweging door het leven ging, zit er bijna op. Ongeveer een derde van de middelen nodig om beweging te maken kwam van de Vlaamse overheid, vanuit het budget voor Cultuur (sociaal-cultureel werk). De evaluatie die de overheid maakte van de voorbije vijf jaar was zonder twijfel positief. Beloning voor vijf jaa aarr st stev evig ig bewegingswerk… 40% minder subsi sidi dies es vooor de vol olgende vijf jaar. Dit zit ver af van n de li line neaire bespa paringen van 2 of 3% die aangekonddig i d wa ware ren. n. Blijkbaar is het makkelijk om in kleine sectoren en kleine organisaties extra te snoeien. Weinig kritische stemmen verheffen zich, noch uit politieke hoek, noch in de media. De besnoeiingen zijn niet het gevolg van weloverwogen beleidskeuzes maar veeleer een soort économies de bout de chandelle strategie. Tijd dat onze politici een vorming ‘Anders omgaan met Geld’ volgen! Die kleine beetjes zullen de financiële crisis niet oplossen maar raken anderzijds wel aan het sociaal kapitaal in de samenleving. Wil men het werk van zoveel vrijwilligers en deskundige werknemers bagatelliseren of wil men bewust kritische stemm mm men de mo m nd snoeren? Terwijl die mindersubsidies voor de overheid peanuts zijjn, betekenen ze voor kleine organisaties vaak het verschil tussen leven en dood. De financiële crisis oplossen zal een andere werkwijze vragen. Ee E n kritische doorlichting van het financieel systeem en de nodige conclusies e trekken is misschien een tip! Maar wie zal daar in de toeekomst no es nogg beweging ngg rond maken? Kristien n Ver erme m ersch
INHOUD 2 EDITO Anders omgaan met geld voor politici 3 KORT 4 INTERVIEW Electrabel versus Greenpeace: “Steenkool houdt België in fout energiesysteem van het verleden” 7 ARTIKEL Transitie transitie 9 Wie is er bang van welvaart zonder groei? 11 OPROEP Netwerk wil geen gas terugnemen! 12 OPINIE Grootbanken: een onderschat gevaar voor de democratie 13 ANALYSE De nieuwe bank wetgeving: op weg naar de transitie? 15 STAKEHOLDER “Ik moet uitgeschakeld worden” 16 ACHTER DE SCHERMEN Economie en maatschappelijke meerwaarde
2
Laat het grote geld niet ontsnappen!
KORT
Vandaag zijn er groepen in de samenleving die te kort hebben en er zijn er die in rijkdom leven. Er is een hoge belastingdruk op inkomen uit arbeid en een lage tot geen belastingdruk op inkomen uit kapitaal. De overheidsschuld tengevolge van de economische crisis is groot en de vergrijzing van de bevolking dreigt daar nog vele miljarden bovenop te doen. Tegen 2015 wil de regering meer dan 20 miljard euro besparen. Het Financieel Actie Netwerk (FAN), waar Netwerk Vlaanderen deel van uitmaakt, pleit met haar nieuwe campagne Laat het grote geld niet ontsnappen! voor
Crédit Agricole wint greenwash-prijs
Financiering windmolenpark op zee rond De Belgische windparkontwikkelaar C-Power heeft de financiering voor de uitbouw van haar zeewindmolenpark rond. Daardoor zullen de komende jaren 48 bijkomende turbines worden geplaatst, ruim 30 kilometer voor de Belgische kust. Vorig jaar bracht Netwerk in de week van het Duurzaam en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen nog een bezoek aan de zes molens die er al staan. Het project kost bijna 1,3 miljard euro en zal gefinancierd worden door een consortium van zeven banken: KBC, Ra Rabo boba bank nk,, Soociét Soci étéé Géné Géénééra rale lee, Kf KfW W Ip Ipex ex-B ex -Ban -B ankk, an k, Com omme merz rzba bank nk, Dexi De xiaa en A SN Ban xi ank. k.
PORTFOLIO
een herverdeling van inkomen en een rechtvaardig belastingsysteem om hieraan tegemoet te komen. Zie www.hetgrotegeld.be
Crédit Agricole heeft in de categorie ‘greenwashing’ de Pinokkio Prijs 2010 gewonnen voor haar campagne It’s time for green banking. In deze internationaal uitgezonden reclameboodschap suggereert Sean Connery dat er dankzij het ‘gezonde verstand’ van de bank een harmonieuze, groene wereld in het verschiet ligt. Dit terwijl Crédit Agricole ricole miljarden miljarde den investeert de investeer in projecten die mensenrechten schenden en zeer er schadelijk zijn voor het milieu. Friends of the Earth Frankrijk rankrijk reikt jaarlijks de Pinokkio Prijs uit om de aandacht dacht te vestigen op de desastreuze invloed van sommige ge multinationals op de maatschappij.
BNP Paribas: stop radioactieve investeringen! Kernenergie is een extreem gevaarlijke én dure vorm van energie. Om de miljarden euro’s die elke kernreactor kost, bij elkaar te krijgen, zijn de energiebedrijven sterk afhankelijk van banken en andere spelers op de financiële markt. BNP Paribas plant op dit moment de financiering voor de bouw van een gedateerde kernenergiestation – Angra 3 – in Brazilië. Als deel van een Frans bankensyndicaat, staan zij in voor een bedrag van 1,1 miljard euro. Als die deal doorgaat, zo zegt Greenpeace, wordt Brazilië belast met een kernreactor waarvan de kosten de pan uitrijzen en die er niet in zal slagen de veilige, betaalbare, schone energie te leveren die Brazilië in deze veranderende wereld nodig heeft.
Dr. Willy Peers centrum financiert nieuwe locatie met rentevrije leningen
Het Dr. Willy Peers centrum is een vzw die zwangerschapsbeëindiging (abortus) bij ongewenste zwangerschappen uitvoert in de regio Antwerpen. rpen. Het centrum biedt een volledig ledig multidisciplinair traject aan. n. Zowel een psychosociaal team als een arts worden bij een procedure re betrokken. betro Naast aast de zwangerschapsbeëindiging beëindiging wordt er ook rond preventiee samengewerkt sameng erkt met anderee organisaties. organisat .
De zoektocht naar een nieu nieuwe locatie bedrijfseconomische manier realiseert. en de financiering hulp, begeleiding en opvolering van hett hele he project Toegankelijke anke bracht hen in contact met Ren- ging ongewenste zwangerschap vinden m Netwerk Net gin bij ij ong tevrij. Zow Zowel inhoudelijk als ls financieel we ee een maat maatschappelijke meerwaarde. De beantwoordde het centrum vo volgens ens de kredietcel dietcel ke keurde een lening voor 66.666 kredietcel aan de criteria euro goed en de vzw kon zelf 33.333 euro c iteria van Netwerk werk eur Rentevrij en e binnenkort binnenko verhuist de vzw rentevrij verzamelen bij hun achterban. naar aar een nieuwe we en betere bete locatie. catie Meer Mee weten? Contacteer Netwerk RenteNetwerk Net Rentevrij entevri ondersteunt eunt op vrij (info@rentevrij.be ( of 02 274 00 17) deze de manier een vzw v die democratisch mocra h of Dr. D Willy Peers centrum vzw (onthaal@ werkt en hun so sociale doelen op een drwpc.be)
3
“Steenkool houdt België in fout energiesysteem van het verleden” INTERVIEW
Netwerk Vlaanderen bracht tijdens de Open Bedrijvendag een bezoek aan de steenkoolcentrale in Ruien. Electrabel legde uit hoe ze deze oudere centrale zo ‘groen’ mogelijk tracht te laten draaien, met behulp van houtsnippers (‘biomassa’ in het jargon). “Die grote rookwolk uit de toren is waterdamp, geen vervuiling. Milieuactivisten vergissen zich daar altijd in,” liet de gids weten. De blijkbaar goedaardige toren was symbolisch voor het beeld dat Electrabel van haar steenkoolcentrale wilde geven. Ze is veel minder slecht voor het milieu dan jullie denken. Na de rondleiding was het tijd voor een rondje vragen. De Electrabel-gids gaf toe dat steenkool een vervuilende techniek is, maar verdedigde het gebruik ervan omdat er volgens Electrabel nog onvoldoende alternatieven zijn die voldoende elektriciteit kunnen leveren. Nochtans hebben Greenpeace en WWF een studie gemaakt over transitie in de energiesector. Beiden komen tot de conclusie dat we met behulp van bestaande technologieën de energienoden kunnen bevredigen, de reductiedoelstellingen halen en geen steenkoolcentrales nodig hebben. Die twee verschillende verhalen veroorzaakten wat twijfel binnen de groep. Zijn steenkoolcentrales wel zo’n slechte investering..? Klimaatspecialist Eloi Glorieux van Greenpeace kon
4
wegens ziekte onverhoopt niet mee met de rondleiding en daarom geeft hij hier alsnog antwoord op de argumenten die we in Ruien van Electrabel hoorden. Electrabel blijft ook in de toekomst kiezen voor steenkool. Het bedrijf verwacht dat een mix van elektriciteitsproductiemethodes nodig zal blijven, een mix waarbinnen steenkool ook zijn plaats heeft. Hun argumentatie (steeds in blauw): Er zijn niet voldoende duurzame alternatieven voorhanden. Als we er al in slagen de omschakeling te maken, zullen we nog lang ook steenkool nodig hebben.
Eloi: Enerzijds pleit Electrabel ervoor om de kerncentrales langer open te houden omdat dit CO2 zou uitsparen, anderzijds blijven ze tegelijkertijd investeren in steenkoolcentrales. Het enige waar het Electrabel om te doen is, is hun winstmaximalisatie op korte termijn te optimaliseren. Het valt op dat Electrabel maar in twee zaken gelooft: grootschalige kerncentrales en grootschalige fossiele brandstofcentrales. In vergelijking tot hun investeringen in kernenergie en steenkool vallen hun investeringen in hernieuwbare energie zeer mager uit. Zolang dit niet verandert, zullen hernieuwbare energiebronnen inderdaad maar een ondergeschikte rol spelen en dat is ook de bedoeling van Electrabel.
heet CCS en is volgens sommigen over 5 jaar beschikbaar). Eloi: Dat zullen we binnen 5 jaar dan nog eens evalueren. Vandaag is de meest geavanceerde steenkooltechnologie nog steeds stukken vervuilender en minder efficiënt dan gascentrales. Zo zou de “ultramoderne” steenkoolcentrale die E.ON in de Antwerpse haven wil bouwen een rendement hebben van 45%, wat 10% beter is dan de oude steenkoolcentrales, maar 20% slechter is dan een moderne WKK of STEG op aardgas. Bovendien, indien de CCS-technologie zou worden toegepast, zal het rendement van de centrale nog eens met 10% dalen en komt ze op het niveau van de oude onefficiënte steenkoolcentrales van vandaag.
Het is goedkoop. Zonder steenkool in de mix zal onze energie duurder worden en zal de consument meer moeten betalen. Eloi: Heel wat externe kosten zijn niet in de kWhprijs van ontginnen en verbranden van steenkool inbegrepen. Maar deze kosten worden wel door de samenleving als geheel betaald, o.a. in de gezondheidsfactuur. Voorbeelden van dergelijke externe kosten zijn aandoeningen aan de ademhalingswegen, ongelukken in steenkoolmijnen, zure regen, smog, klimaatverandering, fijn stof... De Nederlandse onderzoeksinstelling CE Delft onderzocht de externe kost van steenkoolontginning en -verbranding en kwam voor het jaar 2007 alléén al uit op ca. 360 miljard euro. Over een periode van 10 jaar is dit dus 3,6 triljoen euro en dit is eerder een minimale schatting, omdat niet de volledige impact in rekening werd gebracht.
Het is onverantwoord om nu te stoppen met steenkool. Motivatie: Nu stoppen betekent het licht uitdoen, er zijn niet voldoende alternatieven. Eloi: De Vlaamse Milieuadministratie bevestigde recent dat onze energieconsumptie zowel per hoofd van de bevolking als per BBP veel hoger ligt dan in de andere qua bevolkingsdichtheid en qua energieintensieve industrie vergelijkbare Europese regio’s. De Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, die met haar zware industrie in het Ruhrgebied goed vergelijkbaar is met Vlaanderen, had tussen 1990 en 2007 slechts 17,8% meer energie nodig om zijn BBP te verdubbelen; Nederland had hiervoor slechts 15% meer energie nodig. Vlaanderen echter had 43% meer energie nodig. Een belangrijk deel van de capaciteit van de steenkoolcentrales kan gewoon worden uitgespaard door onze energie-efficiëntie op het niveau van de buurlanden te brengen.
“De alternatieven zijn er, maar moeten wel de kans krijgen geïntroduceerd te worden”
De mix - en steenkool in het bijzonder - maakt het mogelijk om een stabiele en continue energieproductie te verzorgen, die ook consumptiepieken kan opvangen. Eloi: Grote steenkoolcentrales zijn net als kerncentrales gecentraliseerde en weinig flexibele stroomopwekkers die vooral instaan voor de permanente productie. Het zijn daarentegen de kleinere gedecentraliseerde eenheden, zoals stoom- en gascentrales (STEGs) en warmtekrachtkoppeling (WKK’s) (op aardgas) die flexibel zijn en makkelijk de schommelingen in vraag kunnen volgen. De algemene trend in Europa gaat naar meer gedecentraliseerde productie. Grote nieuwe steenkoolcentrales (1.000 MW) en kerncentrales (1.500 MW) horen daar niet in thuis.
Duurzame energie is momenteel nog veel te duur, steenkool nu vervangen is voor de samenleving niet te betalen. Eloi: Het is normaal dat een nieuwe technologie aanvankelijk duur is en bij zijn introductie steun nodig heeft. Dit gebeurde 50 jaar geleden ook met kernenergie en steenkool. Alleen zou men mogen verwachten dat na verloop van tijd die steun wordt afgebouwd en de nieuwe technologie matuur genoeg is om zich op eigen benen verder te ontwikkelen. Dit is bij kernenergie en steenkool echter niet het geval. Beiden krijgen tot op de dag van vandaag nog immense sommen directe en indirecte overheidssteun. De kostprijs van nieuwe moderne kerncentrales en steenkoolcentrales wordt ook steeds hoger, daar waar de kostprijs van de zich snel ontwikkelende hernieuwbare energieEr zijn technologische verbeteringen (te ver- bronnen gestaag omlaag gaat. Bij kerncentrales en wachten): betere energie-efficiëntie, minder steenkoolcentrales is er een negatieve leercurve, C02-uitstoot en opslag van CO2 (deze techniek bij hernieuwbare een positieve.
5
Nu stoppen maakt ons nog afhankelijker van aardgas en olie en hun leveranciers. Eloi: In België wordt er geen elektriciteit door middel van olie opgewekt. Het stopzetten van de steenkoolcentrales heeft dus geen enkele impact op onze olieconsumptie. Aangezien wij aardgas als een tijdelijke transitietechnologie naar een 100% hernieuwbare energietoekomst zien, zal de afhankelijkheid van aardgas tijdelijk inderdaad toenemen. Maar dit kan voor België geen grote problemen geven, vermits we op een knooppunt van de aardgasinfrastructuur in Europa zitten. Onze gasimport is ook voldoende gedifferentieerd. Slechts 5% voeren we in uit Rusland. De rest voornamelijk uit zeer stabiele en bevriende landen als Nederland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk. Er zijn ook niet voldoende alternatieven voorhanden die een continue en stabiele productie garanderen en die piekmomenten kunnen opvangen. Eloi: Zolang we oude en voorbijgestreefde technologieën (verlengd) blijven inzetten, zullen de nieuwe het moeilijk hebben om een aanzienlijk deel van de markt in te nemen. Een duidelijk uitstapscenario dat zekerheid biedt aan investeerders in nieuwe technologieën zal de overstap probleemloos kunnen laten verlopen. Maar dan mag dit uitstapscenario, zoals bij de wet op de kernuitstap, niet om de haverklap in vraag gesteld worden. De alternatieven zijn er, maar moeten wel de kans krijgen geïntroduceerd te worden en te kunnen concurreren op een vrije markt met al lang afgeschreven steenkool- en kerncentrales.
mogen ontvangen. Deze oude steenkoolcentrales hebben namelijk een laag rendement van amper 30-35%, amper de helft van een WKK. In dit soort oubollige centrales kostbare en schaarse biomassa gebruiken, is pure verspilling van biomassa. Voor Electrabel is het natuurlijk veel voordeliger om aan hun groenestroomverplichting te voldoen door de bijstook van wat biomassa in oude steenkoolcentrales, dan om echt in nieuwe efficiënte groenestroomproductie-eenheden te investeren. De biomassa die in Ruien verwerkt wordt zou niet per definitie beter in een andere, meer rendabele centrales, verwerkt worden. Warmtekoppelingscentrales bijvoorbeeld leveren geen stabiele toevoer aan energie, wat wel nodig is voor onze economie. Ruien wel, door de combinatie met steenkool. Bovendien is de energetische waarde van houtafval bijna twee maal lager dan die van steenkool. Elektriciteit van houtafval maken is dus bio-energetisch veel minder interessant dan van steenkool. Eloi: En waarom zouden WKK’s of nieuwe moderne 100% biomassainstallaties geen stabiele toevoer kunnen leveren? We moeten af van de idee van grote gecentraliseerde massaproductie en evolueren naar gedecentraliseerde kleinschalige flexibele productie, verbonden met slimme energienetten. Dit is de trend van de toekomst, maar de inertie van Electrabel zorgt er voor dat België eens te meer achterloopt en in het foute energiesysteem van het verleden blijft steken. Op de koop toe is het maar de vraag of we überhaupt veel op biomassa moeten inzetten. Deze zal om een wezenlijk aandeel in onze stroomproductie te kunnen garanderen moeten ingevoerd worden uit het buitenland, met weinig garanties op zijn ware duurzaamheidswaarde (ontbossing, beslag leggen op capaciteit voor voedselteelten,...). Biomassa is dus hoe dan ook de minst goede hernieuwbare energiebron.
Ruien is geen overgesubsidiëerde centrale. Integendeel. Ze ontvangen minder subsidie dan andere producenten van groene energie omwille van onze combinatie met steenkool. Het zou er nog moeten bijkomen dat ze evenveel subsidies zou krijgen als echt groene technolo- Frank Vanaerschot gieën. Eigenlijk zouden oude steenkoolcentrales Esther Vandenbroucke die een beetje biomassa bijstoken of zelfs die volledig omgevormd worden om op biomassa te Kijk voor het volledige interview op werken helemaal géén groenestroomcertificaten www.netwerkvlaanderen.be/bankroet
Ondertussen in Antwerpen… …oordeelde de Antwerpse deputatie in september nog dat de milieu-impact van een nieuwe steenkoolcentrale in de Antwerpse haven te groot is. E.ON legt zich niet neer bij de weigering van de
6
KORT
milieuvergunning en zet haar plannen door. De beslissing ligt nu volledig en alleen in handen van milieuminister Schauvliege die de komende maanden de definitieve knoop moet doorhakken.
ARTIKEL
‘Een structurele verandering die het resultaat is van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen,’ zegt Wikipedia over het begrip ‘transitie’. Houden de vele (meer dan 50!) transitie-initiatieven in Vlaanderen het bij deze brede definitie? Netwerk vroeg het aan enkele experts, te beginnen met Low Impact Man Steven Vromman en psycholoog Rudy Vandamme, beiden actief in de Transition Towns beweging.
drijvende kracht achter én de hoofdoorzaak van vele problemen in de huidige maatschappij is. Ethisch bankieren en investeringen in de meest schadelijke zaken stopzetten, zijn op dit moment belangrijk. Maar aangezien de risico’s dat het systeem crasht reëler worden, kunnen we maar beter zien dat we in de tussentijd ook ervaring opdoen met alternatieve projecten, zoals complementaire munten.” Rudy: “We moeten verschillende gradaties van economie ontwikkelen. Geld moet ergens beheerd worden, dus we blijven banken nodig hebben, maar dan liever banken die opereren vanuit een sociaal uitgangspunt, zoals Triodos. Daarnaast moeten we werken met complementaire munten, maar ook met LETS en directe ruilhandel. Zo worden we opnieuw geconfronteerd met waardebepaling en rijzen er nieuwe vragen rond het systeem van kapitalisme.”
“Voor mij is transitie de verbetering van het concept ‘duurzame ontwikkeling’. Dat begrip is inmiddels door iedereen ingepalmd en wordt voor alles en nog wat gebruikt.” Rudy: “De beweging rond transitiesteden is een internationale beweging waarbij lokale initiatieven worden genomen om meer milieubewust te leven. Het gaat dan niet om zoveel mogelijk spaarlampen in te draaien, maar om een integrale benadering van werk, voeding, gezondheid, etc. Die initiatieven ontstaan bottom-up, vanuit mensen die samenkomen en Derk Loorbach is onderzoeker aan het Dutch nadenken over hoe ze hun leven kunnen vormgeven.” Research Institute For Transitions (DRIFT) Wat spreekt jullie er persoonlijk zo in aan? Steven: “In het transitiedenken wordt de samenleving bekeken als een dynamisch geheel. Die visie vormde een mooi kader voor de activiteiten waar ik persoonlijk al mee bezig was, namelijk het verkleinen van mijn ecologische voetafdruk.” Rudy: “Mij spreekt het positieve verhaal erachter aan. Vanuit de media worden we gebombardeerd met nieuws over hoe slecht het gaat met de planeet en ons antwoord is: de handen uit de mouwen steken en er iets aan doen, om minder kwetsbaar te zijn ten opzichte van globale afhankelijkheden.” Wat onderneemt de transitiebeweging zoal voor initiatieven? R dy: “We Ru We bre reng ngen en lan andb dbou o w te teru rugg in n de sttad ad;; we will wi llen en het et gev evoeel van veeiligghe heid id ver erst sterrken do door or meeer pub ubli liek ekee pl plek ekke ken te cre reër ëren en en ni nieu euwe we vormen v n co va co-h -hab abit itat atie ie tee on ontw twik ikkeleen; we zo zoeken mog ogeelijk li jkhe hedden n om dic icht hter er bij hui uis tee werke ken. n...” En wat betreft omgaan met geld? Stev St even en:: “D “Dat at is ee een n bo boei eien ende de kwe west stiee. Ge Geld ld spee sp eelt lt een zee eerr be bela lang ngri rijk jkee roll om omda datt he hett de
te Rotterdam en auteur van het boek Transitiemanagement. Hij zwengelde wereldwijd verschillende projecten rond transitie mee aan. Een van de steden die de transitieaanpak oppakt is, is Gent, waar volgens Loorbach een prachtige basis is voor een stedelijke transitie naar duurzaamheid. “Onze besprekingen beginnen meestal met lokale overheden en onderzoekers en vaak komt daar een hoop blabla bij kijken, maar in Gent heeft de stad in korte tijd een heel circus van actoren opgetuigd en kan ze profiteren van een zeer actieve bevolking. Dat is hoopvol.” Wat is jouw visie op geld en transitie? “Het is een lastige kwestie waar we nog geen oplossing voor hebben n. Heet economisch kapitalistische systeem verkeertt in ee sy e n onduurzame situatie en is op de lange ter ermijn onhoudbaar. Crises zijn symptomeen va sy van zuulk l e (systeem-) onduurzaamheid en tekken ns van n moge gelijke transitie. De huidige economiisc schee criisi siss is zo’ o’n n syymptoom, maar op zich nog onvo on v ld ldoendde om een e sys yste teem emwi wijz jzig igin ingg te veroorzake za ken. n. Dit kom omtt me mede de omd mdat at er no nogg ee een te grote afha af hankkel elij ijkh khei eidd is van het bes estaande de systeem en d altter de erna nati tiev even en nog te we wein inig ig ziccht h baar of ontwikkeld ke ld zij ijn. n.
» 7
Bijvoorbeeld compleJustice Action. Binnen beide bewegingen mentaire munten? is ze zelf ook actief. “Ja. Projecten rond lokale munten zouden wij bin“De term transitie is vandaag ‘in’, en wordt door tal nen het transitiemanagevan actoren (zoals Transition Towns, transitiemament een ‘niche’ noemen. nagement,…) naar voren geschoven om te wijzen Een niche verzet zich op de noodzakelijke overgang naar een duurzame tegen het heersende ‘resamenleving. Maar als je nauwkeuriger kijkt, zie je gime’. Wat je momenteel in de praktijk echter ziet, dat die verschillende actoren vaak een heel andere is dat veel van deze niches worden bevolkt door invulling geven aan watt er juist moet veranderen hoogopgeleide, alternatieve mensen die vanuit en hoe dat juist moet gebeuren. Deze verschillen idealisme worden gedreven. Dat is interessant en gaan terug op een verschillende analyse van wat goedbedoeld, maar het staat veraf van de realiteit juist de grondoorzaak van de ecologische crisis is”. in veel achterstandwijken, waar mensen in een soort overlevingsmodus zitten en veel tegenwer- En wat is volgens jou de rol van geld daar dan king ondervinden als ze willen participeren in de precies in? maatschappij. Je moet zien dat je de principes “Geld speelt een steeds belangrijkere rol in onze achter de niches kunt opschalen naar de hele maatschappij, alles wordt vermarkt. De reden bevolking.” daarvoor is dat we in een economisch systeem Is dat mogelijk? leven dat moet groeien “Daar hebben we hier op het instituut veel discus- om te overleven. Om deze sie over. Mijn baas Jan Rotmans denkt dat het niet constante groei waar te kan, maar ik geloof er eigenlijk wel in. Als zo’n maken worden steeds proefproject in Gent slaagt, dan kan een en ander meer delen van de maatmisschien in een stroomversnelling geraken.” schappij en de natuur aan de geldlogica onderworpen. Vandaag wordt met En wat het regime betreft moeten we gewoon het emissiehandelsysteem zelfs de lucht tot een wachten tot die crasht? verhandelbaar goed gemaakt. Nu is het probleem “Wat we nu ook al kunnen doen, is ervoor zorgen dat er geen oneindige groei mogelijk is op een dat de fundamentele problemen met de huidige eindige planeet en dus moet deze vermarkting economische en financiële regimes voldoende aan gestopt worden. Als we vervuiling in geld uitdrukde oppervlakte komen en worden teruggekoppeld ken of de monetaire waarde van een boswandeling naar deze regimes. Geld mag niet langer worden gaan bepalen, blijven we uitgaan van datzelfde losgekoppeld van de economie, sociale ongelijk- model. De logica van het geld moet daarentegen heid moet een prijs krijgen, de kosten van grond- teruggeschroefd worden.” stoffengebruik en vervuiling moeten reëel worden berekend... Als je dat niet doet blijven mensen Kunnen we daarmee beginnen binnen het huidenken dat een steenkoolcentrale een goede in- dig economisch-financieel systeem? vestering is.” “We moeten maatregelen nemen die de geld-logica terugdringen. Ethisch bankieren is zeker een stap Anneleen Kenis is onderzoekster ‘ecolo- vooruit, maar banken zitten ook in die logica van gisch burgerschap’ aan de KU Leuven. In dit oneindige groei. In dat opzicht denk ik dat we op f d l ander d systeem nodig di kader doet ze onderzoek naar de Transition termijn een fundamenteel hebben”. Towns beweging en naar Climate Marjon Meijer
2010
8
Tim Jackson streek op 22 september neer in het Antwerpse Zuiderpershuis om de Nederlandse vertaling van zijn werk Welvaart zonder groei (een initiatief van Oikos) persoonlijk toe te lichten. De zaal zat volgepakt en de aanwezigheidslijst las als een who-is-who van ecologisch Vlaanderen. Van milieumilitanten tot de Groen!-en en een haast voltallige Netwerk-ploeg; iedereen was op post om kennis te maken met dit merkwaardige economische verhaal dat eindigt zonder groei. Tim Jackson is een man met een missie: in maatpak en stevige stapschoenen reist hij de wereld rond met zijn pleidooi voor een steady state economie die het mogelijk moet maken om tegelijkertijd een milieu-infarct te voorkomen en duurzame welvaart te creëren. Jackson is als professor duurzame ontwikkeling aangesloten bij het Centre for Environmental Strategy aan de universiteit van Surrey en zetelt eveneens in de Sustainable Development Commission – het adviesorgaan van de Britse overheid wat betreft duurzaamheid.
Reality Check Wat Tim Jackson zeer verdienstelijk maakt, is dat hij glashelder aantoont hoe ons economisch model totaal onaangepast is om de klimaatuitdagingen aan te gaan. Zijn betoog vertrekt vanuit de vaststelling dat we ons in een dilemma bevinden tussen onduurzame groei en de economie laten stagneren, wat tot instabiliteit leidt. Vooral basisgroei schijnt veel voordelen op te leveren. Dit zien we vooral in onderontwikkelde landen die economische groei kennen: daar wordt er belangrijke vooruitgang geboekt op het vlak van scholing, gezondheidszorg, een stijgende levensverwachting etc levensverwachting, etc. Naarmate de economie verder groeit, komen er niet zo veel voordelen meer bij. Dit zien we vooral bij de economische
groei van rijkere landen. Jackson vraagt zich dan ook hardop af waarom we nog moeten groeien. Bovendien is verder gaan voor economische groei geen optie omdat de zogenaamde ontkoppelingsstrategie faalt. Ontkoppeling houdt in dat economische groei minder materiële impact heeft door
20 030
» 9
het energie- en grondstoffenefficiënter maken van Menselijke natuur productieprocessen. In de laatste 40 jaar stootten we een derde minder uit per geïnvesteerde dollar, Het terugdringen van nodeloze consumptie is maar de CO2-uitstoot is sinds 1990 met 40 procent Tim Jacksons tweede stokpaardje. Het ligt niet gestegen. in onze natuur om zoveel te consumeren. Er zou in de sociale psychologie geen bewijs zijn dat we Een economische krimp daarentegen, zou ecolo- kortzichtige, materialistische en individualistigisch voordelig zijn, maar wordt als onstabiel ge- sche consumenten zijn, zoals de economie en haar zien. We weten niet hoe een economie kan werken reclame ons doet geloven te zijn. Het ligt wel in de als ze niet groeit, we panikeren. Een belangrijke natuur van de mens om een degelijke plaats voor dynamiek hierachter is de constante zoektocht zichzelf te willen creëren in de samenleving. Dit naar het verhogen van de arbeidsproductiviteit. zou mee verklaren waarom mensen in de schulden Deze toenemende arbeidsproductiviteit duwt gaan om te kunnen consumeren – een van de oormensen in de werkloosheid, tenzij er groei is. Voor zaken van de financiële crisis. Zo kunnen ze een politici is deze gang van zaken een uitgangspunt hogere sociale status etaleren. en daarom zijn ook zij verknocht aan groei. Groei betekent voor hen namelijk jobs en het overleven Jacksons uiteenzetting kon op veel bijval rekenen. van regerende partijen staat of valt naarmate ze Zelf vond ik dat hij vaak de nagel op de kop sloeg werkgelegenheid kunnen creëren of behouden. De en een aantal nuttige argumenten en feiten aancentrale vraag is dan ook: hoe kan men economi- reikte, maar toch kon ik me niet helemaal in zijn sche groei een halt toeroepen en toch welvaart discours vinden. Zijn verhaal is mooi, maar klinkt creëren? onrealistisch gemakkelijk. Een manifest zonder tanden. Naar Tim Jackson luisterend, kreeg ik het Tussen heden en toekomst gevoel dat de oplossing binnen handbereik is, maar er gewoon nog niemand op gekomen was. TegelijJacksons antwoord rust op twee peilers: gerichte kertijd bedacht ik me dat het dilemma tussen groei investeringen om een koolstofarme economie te en een steady state economie in de essentie een bewerkstelligen en het terugdringen van nodeloze belangenconflict is: een economie zonder groei consumptie. Zijn pleidooi voor deze investeringen staat volledig haaks op het gangbare economisch wordt ingezet met een krachtige slogan: “investe- model dat gebaseerd is op winstmaximalisatie. Een ringen zijn de fundamentele economische link tus- cruciaal element bleef dan ook grotendeels onaansen het heden en de toekomst”. Hij vertrekt vanuit geroerd: wie wil welvaart en wie vooral groei? de visie dat investeringen de productiecapaciteit verzekeren, maar ook het gebruik van grondstoffen Frank Vanaerschot versnelt en het verbruik van nieuwe consumptiegoederen verhoogt. Daarom moet er een ander investeringsmodel komen dat gericht is op het beschermen van het eco-systeem, investeringen in groene technologie en energie-efficiëntie, doelstellingen voor overgang naar een koolstofarme economie en tenslotte ook voorziet in het onderhoud van sociale goederen. De verschillende ecologische investeringen die volgen ens Jackson nodig zijn, worden onderverdeeld volgen ens haalbaarheid binnen de huidige gang van zaken. n Zo toont hijj aan n wa w ar de moeiili lijk jkhe hede den liggen. Ten eeerste te moett er geï eïnv nves este teer erdd wo word den e in een en verrbeteerd rde ef e fi ficiëntie, wat com omme mercieel aanttre r kk kkel elij i k iss; daarna n ast moet koolssto t fi fint nten e sieve tech c no nologi g e ve v rvvan ange gen n wo word rden en,, wa watt comm mmer e ci ciee eel al min i de der voor dee ha handd lig iggendd is. s Het res esta taurer eren en vaan he h t ec ecos osys ysteeem tenslotte, dr d uist vol o leedigg in tege te gen n dee com mme mercië iële bel elan nge gen. n.
10
Netwerk wil geen gas terugnemen! Zoals u wellicht in de media heeft vernomen, wordt er door minister Schauvliege stevig gesnoeid in de budgetten voor cultuur en leefmilieu. Ook de sociaal-culturele bewegingen zoals Netwerk Vlaanderen worden sterk getroffen. Netwerk moet het vanaf volgend jaar met 40% minder subsidie doen. Daarom vragen we uw steun.
OPROEP
Uiteraard begrijpen we dat er bespaard moet worden. We dragen dan ook graag ons steentje bij. De huidige besparingen zijn echter onevenredig verdeeld en ondemocratisch bepaald. De Vlaamse regering helpt de ‘warme samenleving’ die ze zelf vooropstelt, om zeep. Netwerk zal het vanaf volgend jaar met minder personeel moeten doen en we zullen onze activiteiten moeten inperken. Juist nu er zoveel werk ligt! De banken moeten op hun verantwoordelijkheden worden gewezen, de overheid moet met slimme stimuli voor een sociaal en duurzaam investeringsbeleid komen... Het is nu niet de tijd voor ons om Donateurs van giften van 30 euro of meer, gas terug te nemen! ontvangen in 2011 van ons een fiscaal attest. Hiermee krijgt u tussen de 25 en de 50 procent U kunt ons helpen onze doelen te realiseren. Wij van de gift terug via de belastingaftrek (vanaf willen proberen het gat van 50.000 euro dat we 1 januari moet het minimumbedrag van giften volgend jaar reeds moeten dichten, zoveel moge- waarschijnlijk tenminste 40 euro op jaarbasis belijk op te vullen met giften. Wilt u meedoen? Elke dragen, om in aanmerking te komen voor fiscale bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op aftrekbaarheid). rekening (BE 10) 523-0803865-04 van Netwerk Vlaanderen onder vermelding van ‘gift 50000’. Heel erg bedankt voor uw steun! Nieuw is de mogelijkheid om via internet te doneren: op onze schenkpagina bij www.ikwilhelpen.be kunt u via Bancontact, Mastercard, VISA of American Express een bijdrage overmaken.
Vragen over de besparingen of het magazine? Neem contact op met Netwerk Vlaanderen via 02 201 0770 of redactie@netwerkvlaanderen.be België - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366
11
FEBRUARI 2011 - JANUARI DECEMBER 2010 Vlaanderen nr 4 e Magazine Netwerk delijks, 28 jaargang, verschijnt driemaan
GAAN ANDERS OMMOM MET GELD
W eiee iiss eerr bang Wi b ng van ba art r t zonde rt zzo on o aaaarar nde derr gr vaa groei? welva e: Greenpeace: gië België “Steenkool houdt ” n” in het verleden Afgiftekantoor
1099 Brussel
606 X, P2A8306
4
Vlaamse Vla aamse regering onth onthoofdt hoofdt sociaalcu culturele ulturele sector
zender: der: Netwe fzzende Afz Afze Ne Netwerk werk Vlaand we Vl Vla Vlaanderen, dereen, Voo Vooruitgangstraat ooruitgangstraat
333/9, 1030 Brussel
7
Magazine vanaf volgend jaar gehalveerd Een van de maatregelen die direct voortvloeien uit de lagere subsidie, is het terugbrengen van de uitgave van dit magazine naar twee keer per jaar. Hiermee hopen we geld en mankracht uit te sparen. Inhoudelijk blijft het tijdschrift onveranderd. We hopen dat u begrip heeft voor deze situatie en maken graag van de gelegenheid gebruik u te vragen uw abonnement voor 2011 te verlengen. Klein lichtpuntje
in het verhaal: de kosten hiervoor worden ook gehalveerd. Voor 5 euro ontvangt u de jaargang 2011 in de bus. Wilt u het magazine volgend jaar blijven ontvangen? Maak dan 5 euro over op rekening 523-0803864-03 met de mededeling ‘magazine 2011’. We stellen het zeer op prijs dat u ons blijft volgen! Dit betekent een flinke steun in de rug.
11
Grootbanken: een onderschat gevaar voor de democratie
voorziet bijvoorbeeld besparingen van om en bij de 6 miljard euro. De lonen, werkloosheidsuitkeringen en pensioenen van Jan Modaal staan onder druk. De hele crisis maakt het gevaar van te grote financiële instellingen om te falen opnieuw pijnlijk duidelijk. Als zulke grootbanken dreigen over kop te gaan, moet de overheid inspringen. De nasleep van die redding kan de soevereiniteit ondermijnen. Wat moral hazardd wordt genoemd, is in het geval van landen zoals IJsland, Ierland of België eerder staatsondermijnend financieel gedrag. Financiële instellingen nemen beslissingen waarbij ze erop rekenen de winsten zelf te kunnen claimen maar de verliezen te kunnen afwentelen op de staat. De balans van Fortis, Dexia en KBC was in 2008 meer dan vijf maal groter dan het Belgisch BNP. Een vergelijkbare onevenwicht tussen bankbalansen en nationaal product, ontwricht momenteel de Ierse staatsfinanciën.
OPINIE
De Ierse crisis bewijst eens te meer dat de banksector er geen is als alle andere. Grootbanken dragen het gevaar in zich landen ten gronde te richten. Hoe lang kunnen we een ander model voor de banksector nog voor ons uit schuiven? “De goedkoopste redding ooit.” Met die intussen legendarische woorden klopte de Ierse minister van Financiën Brian Lenihan zichzelf op de borst in oktober 2008. De Ierse regering had zich garant gesteld voor spaargeld en schulden van Ierse probleembanken. De blufpoker om ze uit de gevarenzone te halen, draaide verkeerd uit. De Ierse banken bezweken onder hun schulden na het uiteenspatten van de vastgoedzeepbel. De overheid deelt mee in de klappen. Ze pompte al 50 miljard in de drie grootste banken. Dat volstond niet. De Europese Centrale Bank (ECB) ontleende nog eens 130 miljard euro. De Europese redding die daarvoor nu in de plaats komt, zou opnieuw een slordige 50 miljard naar de banken doorsluizen. De schulden van de Ierse private banken, waarvoor een overheid die het niet kón zich borg stelde, komen nu in Europese handen. Gevolg: Europees geld moet de Ieren toelaten hun eigen banken verder te nationaliseren. Nu al is Anglo Irish voor 100% in overheidshanden, Bank of Ireland voor 36% en Allied Irish Banks voor 18%. De schuldencrisis van Zuiderse landen uit de jaren ’80 en ’90 geeft niet al te veel hoop op een gemoedelijke afloop voor Ierland, nu het in handen valt van buitenlandse crediteuren en het IMF. Alle beslissingen die er toe doen, de overheidsinkomsten en -uitgaven, zullen nauwgezet opgevolgd en aangestuurd worden. Verkiezingen riskeren uit te draaien op onrust of een verplicht nummertje waarna een regent aan het roer komt die een koers vaart die al van tevoren vast ligt. In het geval van Ierland ruwweg een cocktail van 2/3 besparingen en 1/3 nieuwe belastingen om het begrotingstekort van 32% tegen 2014 onder de 3% te krijgen. De Ierse begroting voor 2011
12
Het antwoord vanuit het beleid op de financiële crisis van 2008 boezemt weinig vertrouwen in. Zouden de iets strengere kapitaalvereisten voor financiële instellingen (Basel 3) de Ierse crisis voorkomen hebben? De twee grootste Ierse banken slaagden zelfs voor de Europese stress tests! Bank of Ireland claimt een core Tier 1 kapitaalratio (de verhouding tussen het kapitaal van een bank en de risicogewogen activa) van 8% te hebben. Ze zou daarmee niet in de problemen mogen komen, maar moet evengoed gered worden. In het geval van kleine landen lijkt er weinig anders mogelijk dan het opsplitsen van de te grote instellingen. Daarbij kunnen de spaarbanken van de investeringsbanken en verzekeraars gescheiden worden. Vele bescheiden banken in kleine landen en enkele mastodonten in de grote landen zijn echter geen aantrekkelijk toekomstbeeld. Vele kleintjes kunnen met te veel zijn om te falen als ze allen in dezelfde zeepbel zitten. Het parcours van de grootbanken in de VS anderzijds was desastreus. De overheid ging er (voorlopig) dan wel niet door over de kop, de rest van de wereld kreeg het risico doorgeschoven van de foute bankpraktijken. Dat komt doordat het winstmotief vaak geen goede prikkel is in de financiële sector. Het winstmotief drijft veel ondernemingen tot innovatie. Maar zoals Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz aantoont in zijn boek Vrije Val is de innovatie in de financiële sector telkens weer gericht op het bedenken van nieuwe vormen om het risico van het rendement af te splitsen. De situatie waarbij het risico in de bank blijft en de winst ruimhartig wordt verdeeld onder de armen, heeft zich nog maar zelden voorgedaan. Het omgekeerde een paar keer te veel.
Banken zijn nodig om kredieten te verstrekken en de economische activiteit aan te vuren. Het is onduidelijk hoe de financiële innovaties in en deregulering van de financiële sector tijdens de laatste decennia heeft bijgedragen tot het vervullen van die essentiële taak. Integendeel, de risico’s die genomen werden op financiële markten staan in schril contrast met de risico’s die banken durfden te nemen bij het financieren van groene projecten of avontuurlijke KMO’s. De reden ligt voor de hand, het financiële marktspel was veel meer winstgevend op korte termijn. Maar zoals we ondertussen weten, ook oneindig meer risicovol en waardevernietigend. We moeten dus op zoek naar andere prikkels dan het winstmotief om vinnige financiële instellingen te creëren. Daarvoor is nog een andere reden. Het wordt steeds duidelijker dat groene investeringen, nodig om de klimaatverandering tegen te gaan en jobs te creëren, vaak geen marktconform rendement halen. Financiële instellingen die met indrukwekkende winstcijfers moeten concurreren voor de gunst van aandeelhouders, kunnen ze bijgevolg niet doen. Onze verbeelding van hoe het anders kan, loopt echter nog steeds vast op de schrikbeelden van politisering en bureaucratisering. We kunnen ons moeilijk een financiële sector voorstellen waarin publieke spelers een positieve rol spelen zoals in de mediasector. Maar de realiteit is ons voor. De toxische banken lopen met hun miljardenschulden naar de overheid toe en laten zich gewillig nationaliseren. De gezonde ‘grootbanken’ van hun kant blijven een gevaar voor democratische staten. Het zou een moeilijk te vergeven misser zijn als de overheid er te midden van die ellende niet in slaagt het maatschappelijk belang opnieuw centraal te stellen in de financiële sector. Mathias Bienstman
Journalistieke prijs voor Mathias Bienstman en Berber Verpoest De Vlaams-Nederlandse Vereniging Voor Onderzoeksjournalistiek (VVOJ) reikte vrijdag 19 november De Loep uit, haar prijs voor de beste onderzoeksjournalistiek. Mathias Bienstman en Berber Verpoest wonnen de aanmoedigingsprijs voor de reportage Reynders spot met het parlementt die verscheen in MO* Magazine. Dit stuk legt de rol van de minister bij de benoeming van banktoezichthouders bloot.
De nieuwe bankwetgeving: op weg naar de transitie?
ANALYSE
Er staan hervormingen van het bankwezen voor de deur. Zullen die toekomstige crisissen voorkomen? Zullen ze ervoor zorgen dat er geen belastinggeld meer gaat naar de redding van banken? Zullen ze de transitie naar duurzaam bankieren inzetten? De Europese Unie heeft nieuwe regels ter hervorming van het bankwezen uitgewerkt. De voorgestelde hervormingen lijken niet min. Ze gaan voor nieuwe toezichthouders, toezichthouders met meer bevoegdheden, hogere buffers voor banken, meer transparantie voor riskante beleggingsproducten en een betere reglementering van rating agency’s. De Europese richtlijnen zullen op nationaal niveau verder geconcretiseerd moeten worden. Het zal dus nog wel even duren voor ze voor 100% duidelijk zijn en in werking treden. De grote lijnen laten alvast toe om een eerste evaluatie te maken en te bekijken waar extra Belgische aanpassingen nodig zullen zijn.
Casino blijft open Lezing leert dat het casino niet gesloten wordt. Het wordt banken niet verboden om te beleggen in riskante of speculatieve producten. De bankiers zullen via verhoogde transparantieverplichtingen, verbonden aan de riskante producten, beter op de hoogte zijn van de risico’s die ze nemen. Maar als ze, met het oog op hogere korte termijnrendementen, toch beslissen om een gokje te wagen en in dergelijke producten investeren, zal er ook in de toekomst geen wetgeving zijn die hun dat belet.
Hogere kapitaalsvereisten De nieuwe regels voorzien in hogere kapitaalsvereisten voor banken. Hoe riskanter de beleggingen die ze aangaan, hoe meer eigen vermogen er tegenover zal moeten staan. Banken zullen op die manier een grotere buffer opbouwen voor het geval het mis gaat. Maar wanneer is die buffer groot genoeg? Momenteel staat tegenover 1 euro eigen vermogen soms 40 euro vreemd vermogen. Zelfs al moet het eigen vermogen verdubbeld worden, dan nog moet met 1 euro 20 euro vreemd vermogen gedekt worden. Is het niet verstandiger om, voor wie met spaargeld werkt, riskante activiteiten gewoon te verbieden in plaats van een massa middelen in te zetten als extra buffer?
Extra controle-instanties Er zullen ook andere controle-instanties komen die bovendien over meer informatie zullen kunnen beschikken. De boswachter is in het verleden evenwel steeds trager geweest dan de stroper. Kans is groot dat de creativiteit bij het ontwikkelen van nieuwe producten ook in de toekomst een juiste risico-evaluatie vooraf zal gaan. Hierdoor zullen ook in de toekomst riskante producten als sluipend gif het systeem kunnen binnendringen. Het ontvangen van meer info staat immers niet garant voor het nemen van de juiste beslissingen. Zo waren, ook in de aanloop van de recente financiële crisis, vele autorit op de hoogte van het bestaan van de herverpakte slechte hypotheken.
» 13
commerciële sectorbelangen en een onaantastbaar geloof in een correcte prijszetting en een zelfregulerende markt stonden een kritische evaluatie in de weg. Niets zegt dat dit niet opnieuw zal gebeuren.
Heersend bankmodel overeind met belastinggeld Meer algemeen valt op dat de nieuwe Europese richtlijnen een aantal scherpe kanten bijschaven, maar geen drastische hervorming doorvoeren. De rol van banken in de samenleving is niet geherdefinieerd en de kern van het bestaande bankmodel van de grootbanken is intact gebleven. Het heersende bankmodel waarbij banken die spaargelden beheren, voor een veelvoud van hun eigen vermogen in onder meer zeer riskante producten mogen beleggen, staat pal overeind. Als het mis gaat zal geen enkele overheid evenwel het lef hebben om het spaargeld van haar burgers aan haar lot over te laten. De overheid zal proberen de betrokken banken recht te houden. Maar dat kost geld, veel geld. Geld dat de samenleving nodig heeft voor de financiering van de sociale zekerheid, of om te investeren in de transitie naar een solidaire en koolstofarme samenleving. De overheid kan dus maar best voorkomen dat ze ooit nog eens tot zo’n bankeninfuus moet overgaan. Wil het niet in het schuitje van Ierland terechtkomen zal België zijn voorzorgen moeten nemen. Bijvoorbeeld door preventief te nationaliseren om onze banken van overdreven risico’s te zuiveren of door bij wet het klassieke bankieren en het riskante zakenbankieren te scheiden. Ook België beschikt immers over banken die too big to faill zijn en dus massa’s belastinggeld kunnen opeisen als ze kapseizen.
Overheidstussenkomsten voor duurzame bankactiviteiten Financiële instellingen vormen geen sector als een andere. Als Toyota een wagen met een defaultt op de markt brengt, roepen ze die op eigen kosten terug. Maar roekeloos bankiersgedrag wordt met belastinggeld hersteld. Het is hoog tijd dat voor die impliciete overheidsgarantie een veel duidelijker maatschappelijk engagement van het bankwezen gevraagd wordt. Waarom zou de overheid nog langer tolereren dat banken fraudeurs helpen om via fiscale paradijzen belastingen te ontlopen? Waarom hen nog toelaten
14
om te investeren in bedrijven die door België ondertekende verdragen met voeten treden? Laten we toe dat banken hun opdracht van kredietverstrekker verwaarlozen ten voordele van producten en diensten met vooral een speculatieve maar geen maatschappelijke meerwaarde? Al deze ongewenste activiteiten kunnen door de wetgever gewoonweg verboden worden. Ervaring leert dat de overheid liever niet wil of durft te verbieden. Als alternatief zou men een regelgeving kunnen maken die schadelijke investeringen ontraadt en/ of positieve praktijken stimuleert. Bijvoorbeeld door overheidsgaranties en/ of kapitaalinjecties voor te behouden aan banken die producten en diensten aanbieden die voldoen aan sociale, ecologische en ethische minimumnormen. Of men zou de depositogarantie kunnen voorbehouden aan banken met een beperkt aantal speculatieve activiteiten en een maximum aan financieringen in de reële duurzame economie. En waarom zou de reeds geplande bankentaks geen taks kunnen worden die vooral banken belast met veel speculatieve transacties, een sterke aanwezigheid in fiscale paradijzen en een beperkt maatschappelijk engagement? Productmatig zou de vrijstelling van roerende voorheffing op spaarrekeningen en de fiscale aftrek voor het pensioensparen voorbehouden kunnen worden aan producten die een minimum aan sociale, ecologische en ethische criteria in rekening brengen. De structurele bankensteun mag niet meer zomaar voor alle bankactiviteiten en zonder sociaalecologische clausules verleend worden. Er zou meteen begonnen kunnen worden met het publiek maken van de inhoud van de mandaten van de regeringsvertegenwoordigers in de banken. Zo daarin sociaal-ecologische opdrachten ontbreken, kunnen deze onmiddellijk toegevoegd worden. Luc Weyn
“Ik moet uitgeschakeld worden” STAKEHOLDER
Godelieve Duron (77) werd geboren in Nieuwpoort en is woonachtig te Heverlee. Ze is gepensioneerd psychopedagoog. Voor de campagne Bankroet ging ze de straat op in Leuven om studenten te vragen de petitie tegen investeringen in steenkoolcentrales, te ondertekenen. “Ik ben opgegroeid op de boerenbuiten en het ze of ik hier wilde doctoreren. Al snel merkte ik dat behoorde tot onze familietraditie zorg te dragen de studenten in Leuven nooit een kind met moeilijkvoor het milieu dat ons dagelijks brood geeft, heden te zien kregen, terwijl wij in Groningen juist terwijl anderen honger lijden. Al vroeg heb ik me altijd probeerden theorie en praktijk te koppelen. afgevraagd of we zo onverantwoord zouden kunnen Dat heb ik dan ook in Leuven ingevoerd. Ik hoopte verder leven als we doen. Toen in de jaren ’70 de dat ook anderen nieuwe dingen van elders zouden Club van Rome daar een negatief antwoord op gaf, inbrengen, maar dat gebeurde niet. Ik voelde me beschouwde ik dat als belangrijke informatie en ik er alleen staan. Toen ben ik een eigen praktijk ben het nieuws omtrent milieuvervuiling blijven begonnen.” volgen. Ik wist al dat er nog steenkoolcentrales dichtbij huis bestonden, maar toen ik via jullie Grote schok hoorde dat er nog eens 70 nieuwe gepland staan in Europa, wilde ik daar graag iets tegen doen.” “Waar kan ik mijn geld beter aan besteden dan aan de herinrichting van mijn eigen huis? Dat dacht ik Niet echt goesting toen ik in 1974 deze fl at kocht. Ik had veel werk, dus besteedde de verbouwingen uit. Maar langza“Het gaat om onze toekomst. Ik heb zelf geen kin- merhand begon ik te merken dat er vanalles niet deren, maar kinderen zijn, door mijn familie en mijn klopte met de kosten. Met een communiezieltje werk, wel altijd een belangrijk onderdeel van mijn ben ik me beginnen te verdiepen in de juridische leven geweest. Tijdens mijn ‘tournee’ door de uni- basis van de mede-eigendom en ben ik in 1983 versiteit merkte ik dat meisjes aanzienlijk gevoeliger gestart met eigenaarsvergaderingen. We kregen zo zijn voor dat argument dan jongens. Niet alleen vul- flink wat geld terug, maar het was een schokkende den ze sneller de petitie in, ze stonden ook positief ervaring. Dat systeem van mede-eigendom zit zo tegenover de informatie en een paar hebben me zelfs vernuftig in elkaar; het is gemaakt door een grote bedankt. De mannen waren wat wantrouwiger: ze geest die zijn eigen voordelen overal heeft ingezetten hun naam niet graag op een lijst, waren bang bouwd en wordt beschermd door het gerecht. En dat ze achteraf nog aangeschreven zouden worden. geen advocaat die het durft aanpakken. De kleine Ik heb wel één heel mooie ervaring gehad met een kritische groep van mede-eigenaars durfde niet groep jongens. Zij zaten in de tuin van het Erasmus- langer het risico nemen en verkoos opgenomen gebouw van het leven te genieten, de examens waren te worden in het beheer. “Gij zult nog raar staan pas gedaan. Ze hadden niet echt goesting in een kijken als ge zo voorgaat…” lieten ze me na. Ik petitie, maar mij leek het juist een goed moment. Ik bleef alleen achter. In 1994 werd de wet gewijzigd: hield mijn pleidooi voor hun toekomst, er ontstond elk protest moest voortaan voor de rechtbank een gesprek en ze hebben allemaal getekend.” gebracht zodat ik doorlopend moest procederen tegen de misbruiken. Je kunt zoiets alleen doen als Nieuwe dingen alleenstaande, met een gezin riskeer je dit niet. Ik ben al jaren het slachtoffer van laster, van grote “Van opleiding ben ik onderwijzeres; in die tijd be- en kleine pesterijen. Het hof van cassatie echter, stond er een grote terughoudendheid om kinderen bevestigde in 2004 mijn eigendomsrecht en mijn verder te laten studeren. Een jaar heb ik lesgegeven verzet. Het vonnis moet nu herzien worden en dit in Izegem en toen sloeg mijn moeder toch om: ik wordt opnieuw ten zeerste bemoeilijkt. Ik ben gemocht naar de universiteit. Het werd pedagogiek, vaarlijk en moet uitgeschakeld worden.” dat ik combineerde met vakken psychologie. Na mijn studie heb ik eerst een jaar lesgegeven, dan heb ik “Daarom vind ik het ook zo goed wat Netwerk Vlaanop de universiteit bij de dienst voor beroepsoriën- deren doet. Jullie gaan de strijd aan op gebieden tering voor kinderen gewerkt en daarna ben ik voor waar niemand anders aan durft komen. Banken een specialisatie leermoeilijkheden naar Groningen hebben uiteindelijk alles in handen en niemand gegaan, waar Wilhelmina Bladergroen toen hoogle- stoort zich daaraan! Voor mij is dat wereldnieuws.” raar was. Toen de universiteit te Leuven met een opleiding orthopedagogiek wilde starten, vroegen Interview: Marjon Meijer 15
Economie en maatschappelijke meerwaarde
COLOFON Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 info@netwerkvlaanderen.be
ACHTER DE SCHERMEN
Moest ik van werk veranderen, dan naar iets totaal anders. Dat had ik voor mezelf al uitgemaakt. Weg uit de puur door financiële winst gedreven ITsector, meer naar een sector met echte meerwaarde, menselijke winst. Ik vermoed dan ook dat ik later zal kunnen zeggen dat de nieuwe uitdaging voor mijn voorganger Frederik een kantelmoment in mijn carrière en in mijn leven was. Ik krijg nu de kans om mijn energie te steken in een project waar ik me volledig kan in vinden, op het punt waar economie en maatschappelijke meerwaarde elkaar kruisen. Netwerk Rentevrij steunt immers organisaties met maatschappelijk rendement door hun een rentevrije lening te geven. Zo helpen we hen voor een stuk om hun sociale doelstellingen te realiseren op een bedrijfseconomisch verantwoorde manier. Na mijn eerste kennismaking kan ik nu al zeggen dat het een voorrecht is samen te werken met mensen die economie zien als instrument voor het realiseren van sociale doelstellingen. Het is aangenaam om te werken met de ambitie om – zij het bescheiden – te experimenteren met alternatieven op de hedendaagse markteconomie en aan te tonen dat een systeem zonder rente ook werkt. Ik ben er zeker van dat deze kans mij zal veranderen. Ik hoop dat de mensen waarmee ik in contact kom me blijven inspireren en bevestigen dat het ook anders kan. Dat we werken aan een economie die geen mensen uitsluit, maar net de sociale cohesie versterkt. Ik ben er van overtuigd dat Netwerk Rentevrij hier een rol in kan spelen en dat sterkt me alleen maar in mijn keuze. Ik hoop dat ik Netwerk Rentevrij kan helpen groeien en op die manier organisaties die maatschappelijk rendement voorop zetten, mee kan ondersteunen.
AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Eloi Glorieux, Tom Alleman, Mathias Bienstman, Godelieve Duron, Anneleen Kenis, Derk Loorbach, Frank Vanaerschot, Rudy Vandamme, Esther Vandenbroucke, Kristien Vermeersch, Steven Vromman, Luc Weyn HOOFDREDACTIE Marjon Meijer EINDREDACTIE Christophe Scheire VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel FOTO COVER Lars Sundstrom DRUKKER De Wrikker LAY-OUT Yichalal
ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 5 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 523-0803864-03 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.
Tom Alleman Coördinator Netwerk Rentevrij Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: redactie@netwerkvlaanderen.be Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. De organisatie voert campagne tegen onverantwoorde en schadelijke investeringen van banken en pleit voor duurzame investeringen die bijdragen aan een mens- en milieuvriendelijke samenleving.
Wilt u de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Uw financiële bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening 523-0803865-04 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift nb.
wenst iedereen uitmuntende feestdagen en een waardevol 2011! 16