Anders Omgaan Met Geld (27e jaargang, nr.2) by Netwerk Vlaanderen vzw

BelgiĂŤ - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366

JUNI - JULI - AUGUSTUS 2009

Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 27e jaargang, nr 2

ANDERS OMGAAN MET GELD

Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

EDITO

Eeen Spaanse Robin n Ho Hood od.. Zo w wor ordt dt EEnr nric ic Durán Geralt genoemd. Hi Ge Hijj st stal al ggel eldd va van n de ban anke ken n en gaff he ga h t aaan dee aarm rmen en. Ba Bank nken en h heb ebbe ben ni n et all alleeen een ee n grotte veera rant ntwo woordelijkhe h id iin n de h hui uidi dige ge eccon nom o is ischee cr cris isis i , zo o steelt h hij ij,, ma maar ar oook ok in de ener en ergi giec gi ieccri r siis, de vo voeddseelc lcri risi sis, s, ddee co cons nstr truc uctiee van b la be last stin st ingp gpar arad adij ijze zeen, ddee fina nancie i ring van oorlogen e pro en roje ject cten en n ddie ie oonz nzze pl p aneet vernielen. En dus sttappel eltt hiij 68 lenin l i gen op bij 39 verschillende banken ke n, en be besl s ist hij zijn schuld van 492.635 euro niet teru te rugg te betalen. In plaats daarvan verdeelt hij dit geld over verschillende sociale bewegingen die een andere levensstijl nastreven. Deze eenmansactie verzamelt de aanklacht tegen de schadelijke praktijken van banken en het stimuleren van sociale en ecologische initiatieven, in één welgemikte daad van burgerlijke ongehooorzaamheid.

INHOUD Edito Blauw met gele sterretjes

In de kijker Maakt de overheid werk van maatschappelijk verantwoord investeren? 4 In de kijker Overheid als duurzame spaarder of belegger

Blauw met gele sterretjes

In de kijker Muntuit in Gent

Portfolio Unie der Zorgelozen op zoek naar rentevrij geld

Duurzame wegwijzer Direct investeren in hernieuwbare energie

Campagne Bezorgde beleggers sturen deurwaarder naar minister Reynders

Filmbespreking Let’s make money

Achter de schermen Zorgen dat er geen centjes gaan naar oorlog

Een dergelijk radicale actie mag dan misschien bij sommigen de wenkbbrauwen fronsen, deze man verdient mijn respect. Hij brengt met zijn actie schadelijke investeringgen, gebrek aan geld voor maatschappelijk relevaante projecten en ondernemingen, het te gewilligg uitleengedrag van banken en de mogelijkheid van geweldloze directe actie onder de aandacht. Dit soort acties, doordacht

maaar op de d grens van wat aanvaardbaar is, kunnen een belangrijke aanvulling vormen op het werk van NGO’s en maatschappelijke belangengroepen. Door d creatieve maar controversiële aanpak, brengen de ze een thematiek onder de aandacht op een manier die voor gevestigde bewegingen niet altijd haalbaar is. Ze betekenen bovendien een uitdaging en doen ons nadenken over onze strategie, over de vraag hoe we tegelijk een diepgaande kritiek kunnen vormen en een brede groep mensen kunnen bewegen. De strategie voor de campagne rond schadelijke investeringen is voor Netwerk Vlaandderen alvast uitgestippeld: we bewegen ons naarr een hoger niveau. Bankgeheimen gaat in juni al Europees. Samen met het Britse Platform, het Spaanse Setem, de Franse Friends of the Earth,, het Duitse Urgewald en het Italiaanse CBRM lanceeert Netwerk Vlaanderen een Europese Banksecretss campagne. Op de website www.banksecrets.eu, die vanaf 26 juni online is, worden schadelijke investeringen door dertien banken actief in Europa on nder de loep genomen.

van het werk van de Belggische overheid op het vlak van maatschappelijk verantwoord investeren in 2008 en een analyse van de manier waarop lokale en regionale overheden zich bezighouden met duurzaam sparen en beeleggen. Bovendien lees je over de deurwaarder diie in mei naar minister Reynders werd gestuurd om m de uitvoering te eisen van de wet die investeringgen in clustermunitie en anti-persoonsmijnen verbieedt. Netwerk Vlaanderen als luis in de pels van banken en n overheden, ik hoop dat het jeukt. jeukt Esther Vandenbroucke Campagne

Het werk rond het stopzetten van investeringen in clustermunitie wordt in het najaar zelfs wereldwijd opgepikt. Dan lanceert Netwerk Vlaanderen in samenwerking met de vredesbewegiing IKV Pax Christi en de Cluster Munitie Coalitiee een internationale desinvesteringscampagne ro ond clustermunitie. In het kader van de ratificering van de Oslo-conventie, een internationaal verddrag dat een verbod op clustermunitie legt en dat ondertekend werd door 96 landen, wil deze campaagne ook de financiële link wereldwijd doorknippeen. Netw twer erkk Vlaanderen coördineert samen met IKV KVV PPax ax CChr hriistii het onderzoeksluik van dezze ca camp mpag agne ag ne voo o r caampaigners, zodat zijj vo vold ldoe oend oe ndee in info form rmaatie at ie h heb ebbe ben n om in hun eige gen n la land ndd fi fin nan a ci an ciël ëlee insttellli linggen en en over ov erhe h deen on ndeer drruk tte zett tten en. Netwer Netw erkk Vlaa aand nder eren en h hou oudt dt nie iet alleen n de ving n er a n de ppol aa olss bi bijj de bban anke ken, n oookk de de ov oveerhe h id wordt onde on derr de lloe oepp ge geno n me men. Daaro ove verr leess je meer in ditt magazine. Je di Je vindt dt eeen dt en kkritische doorlichting

IN DE

KIJKER

Maakt de overheid werk van maatschappelijk verantwoord investeren? Overzicht 2008 - 2009 Hebben de Vlaamse en federale overheid in 2008 en 2009 werk gemaakt van maatschappelijk verantwoord investeren? Hebben ze acties ondernomen om het investeringsgedrag van de banken duurzamer te maken? En hebben ze zelf het goede voorbeeld gegeven en investeringen in de groene of solidaire economie bevorderd? In dit artikel vind je een overzicht van belangrijke initiatieven die overheden wel of juist niet hebben genomen op vlak van maatschappelijk verantwoord investeren.

Blanco overheidscheques voor banken 2008 was het jaar van de financiële crisis. Wie verwachtte dat de regering de crisis zou aangrijpen om het spaar- en beleggingsgedrag van banken socialer, ethischer of duurzamer te maken, is enkele illusies rijker. Diverse Belgische banken zijn gered met de inzet van belastinggeld. Maar veel degelijke voorwaarden stelde de overheid niet, behalve dan dat gesteunde banken de kredietkraan naar ondernemingen niet zouden dichtdraaien. De banken kregen miljarden euro’s als een blanco cheque. Met als gevolg dat banken nog altijd kunnen investeren in producten die tot de crisis geleid hebben. Banken die met overheidsgeld gered zijn, kunnen nog altijd naar hartelust klanten bijstaan om belastingen te ontwijken via fiscale paradijzen. De banken kunnen ook nog vrij investeren in bedrijven die internationale verdragen aan hun laars lappen. Nochtans zijn dergelijke verdragen met betrekking tot mensenrechten of de opwarming van de aarde door België zelf ondertekend. In ruil voor haar miljardeninjecties heeft de overheid wel zitjes veroverd in het bestuur van een aantal banken. Maar waarvoor zullen ze die zitjes gebruiken?

Fundamenteel debat over rol van banken blijft uit Netwerk Vlaanderen vond samen met diverse NGO’s en vakbonden dat het welletjes was geweest, dat banken hun boekje te buiten waren gegaan. Samen met het ruime middenveld en bezorgde 4

bankklanten ijverde Netwerk Vlaanderen met de NEP campagne voor maatschappelijk verantwoorde banken. De vijf campagne-eisen voor een beter bankwezen luiden: investeer in de reële economie, investeer pro-actief en aan voordelige tarieven in activiteiten die de overgang naar een groene en solidaire economie waarmaken, investeer niet langer in maatschappelijk schadelijke activiteiten, geef een duidelijk inzicht in hun investeringen en houd je af van activiteiten in of met belastingparadijzen. Diverse expertencommissies en topoverleg van politieke leiders wereldwijd hebben geleid tot een berg adviezen en richtlijnen voor hervormingen. Wat opvalt is dat veel van die adviezen niet ingaan op de vraag naar de maatschappelijke rol van het bankwezen. Het impliciete uitgangspunt van veel adviezen is gericht op meer controle om het systeem beter te beschermen. Maar de vraag naar de maatschappelijke meerwaarde van ons financiële systeem is zelden gesteld. Politici en middenvelders die het bankwezen opnieuw ten dienste willen stellen van de samenleving, hebben nog een lange weg te gaan. Financiële instellingen, hun aandeelhouders en grootinvesteerders zijn er nog lang niet van overtuigd dat het bankwezen dient te investeren in de uitbouw van een duurzame samenleving. Dat een bank niet alleen op winst uit moet zijn, maar ook kan voorzien in broodnodige investeringen voor de uitbouw van een duurzame samenleving, is voor velen nog niet vanzelfsprekend. De banken en hun grootste aandeelhouders zijn trouwens stilaan hun oude zelf aan het terugvinden.

De crisis toonde nochtans duidelijk aan dat ze onbekwaam waren om de risico’s juist in te schatten en dat ze zich bijna uitsluitend op het maximaliseren van winsten gericht hebben. Maar opnieuw verkondigen hun vertegenwoordigers dat ze geen extra regels nodig hebben.

Miljarden voor de banken, geen geld voor Netwerk Rentevrij 2008 was ook het jaar waarin het regionaliseringsdebat enkel wat borrelnootjes opleverde. Eén van die nootjes was de regionalisering van het Kringloopfonds. Het federale Kringloopfonds, dat instond voor een deel van de funding van financiers van de sociale economie, is afgebouwd. Het Kringloopfonds handelt de lopende financieringen verder af, maar staat geen nieuwe financieringen meer toe. Voor investeringsmiddelen zullen de Vlaamse financiers van de sociale economie zich voortaan moeten richten tot de Participatie Maatschappij Vlaanderen (PMV) en meer bepaald tot het Sociaal Investeringsfonds van het PMV. Dit fonds zal vanaf medio 2009 investeerders die gespecialiseerd zijn in de financiering van de sociale economie, van nieuwe middelen voorzien.

Althans, dat is de officiële versie. In de praktijk is de werking van het Sociaal Investeringsfonds zo opgezet dat het bijna uitsluitend de belangen van één speler zal dienen, namelijk Hefboom. Netwerk Rentevrij cvba, vier jaar geleden opgericht door Netwerk Vlaanderen, verstrekt rentevrije leningen aan sociale en ecologische initiatieven en zal geen gebruik maken van het fonds. De modaliteiten waaronder het fonds zijn middelen ter beschikking stelt, zijn immers niet zinvol voor Netwerk Rentevrij. Want wie, zoals Netwerk Rentevrij, aan lage kostprijs (2,5 procent) kredieten ter beschikking stelt komt niet aan zijn trekken. Netwerk Rentevrij moet immers evenveel rente (2 procent) betalen aan het Sociaal Investeringsfonds als een financier die uitleent aan bijvoorbeeld 4 procent. Gevolg is dat een financier die kredieten verstrekt aan 4 procent een werkingsmarge krijgt van 2 procent. Terwijl Netwerk Rentevrij, die kredieten verstrekt aan 2,5 procent een onwerkbare marge krijgt om haar kosten te dekken: 0,5 procent. De overheid had het tarief waaraan het Investeringsfonds gelden ter beschikking stelt, meer afhankelijk dienen te maken van het tarief dat

» 5

doorgerekend wordt aan de eindgebruiker. Dat zou niet alleen Netwerk Rentevrij, maar vooral de eindgebruiker van het fonds, de projecten uit de sociale economie, meer ten goede gekomen zijn. Bij gebrek aan middelen moet Netwerk Rentevrij aanvragen uit de sociale economie weigeren en zijn maximum te ontlenen bedrag per project verlagen, terwijl de overheid miljarden pompt in banken die nauwelijks nog krediet willen geven.

Controversiële investeringen: politici tonen enige bekommernis Voedselspeculatie, investeringen in bedrijven die de dictatuur in Birma steunen en de gewelddadige regering in Soedan mee in het zadel houden, investeringen in illegale activiteiten in bezet Palestijns gebied … Ook Belgische banken zijn er niet vies van. De bekendmaking van deze zorgwekkende bankpraktijken door Netwerk Vlaanderen en andere NGO’s heeft tot een aantal parlementaire vragen geleid. Ook was er sprake van enig wetgevend werk om controversiële investeringen te verbieden. Het bannen van het investeren in wapens gaat gestaag verder. In april 2008 werd een verbod op financiering van productie van en handel in uraniumwapens ingediend. De Senaat aanvaardde dit wetsvoorstel op 31 maart 2009. Een ander voorstel om ook financiering van witte fosfor wapens te bannen, zal op korte termijn besproken worden. Het implementeren van de reeds goedgekeurde wetgeving rond de financiering van wapens verloopt minder gestaag. In maart 2007 keurde het Belgische parlement unaniem een wet goed die de financiering van bedrijven betrokken bij productie van en handel in clusterbommen en antipersoonsmijnen verbiedt. Als hulp bij de operationalisering zouden de banken een zwarte lijst van betrokken bedrijven krijgen. Intussen zijn twee jaar verder. Minister van Financiën Reynders heeft het in al die tijd nagelaten degelijk werk te maken van deze lijst.

MVI op weg naar een minimale norm? Het luik maatschappelijk verantwoord investeren (MVI) uit het federaal actieplan voor maatschappelijk verantwoord ondernemen is helaas maar mondjesmaat uitgevoerd. Wel zijn er twee initiatieven die het vermelden waard zijn. Minister Arena liet een onderzoek uitvoeren naar een minimale norm voor MVI. Netwerk Vlaanderen gaf feedback bij de studie en steunde de oproep om te komen tot een minimale norm. De oproep werd 6

gesteund door een ruim middenveld en een aantal politici, waardoor financiële instellingen publiek een positie innamen. In mei 2009 bracht Belsif opvallend nieuws. Belsif, het forum voor duurzaam en maatschappelijk verantwoord investeren waar zowel banken als NGO’s in zetelen, maakte bekend dat ze (onder een aantal voorwaarden) voorstander is van een minimumnorm. Dat is een doorbraak. Voor het eerst laten belangrijke vertegenwoordigers van de financiële sector hun verzet tegen een norm voor MVI varen.

Geeft de overheid zelf het goede voorbeeld? Het federaal actieplan maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) voorziet in maatregelen die de overheid helpt om meer maatschappelijk verantwoord te investeren. Als aanzet hiertoe hebben de Waalse organisatie Réseau Financement Alternatief en Netwerk Vlaanderen in opdracht van minister Magnette betere investeringspraktijken van federale, gewestelijke, provinciale en gemeentelijke overheden in kaart gebracht. Begin mei dit jaar is het eindrapport met aanbevelingen voor openbare besturen, bezorgd aan de minister (zie artikel ‘overheid als duurzame spaarder of belegger’).

Fiscale voordelen voor MVI In april 2008 keurde de regering de fiscale aftrekbaarheid goed van investeringen in microfinancieringsinstellingen. Microkredieten zijn kleine leningen die voornamelijk worden toegekend aan kleine ondernemers. Zij kunnen bijv. door een gebrek aan onderpand niet lenen bij traditionele banken. Deze ondernemers kunnen in dat geval bij een microfinancieringsinstellingen aankloppen. Wie gedurende vijf jaar minimaal 250 euro investeert in instanties die microkredieten verlenen, zou eenmalig vijf procent van het ingebrachte kapitaal van zijn belastingen kunnen aftrekken. Eén jaar later blijkt de maatregel echter nog steeds niet operationeel. Er doen zich problemen voor bij de praktische uitwerking. De maatregel krijgen ze moeilijk verkocht aan Europa. Een belangrijke oorzaak daarvan is dat de politieke verantwoordelijken het nagelaten hebben om van de operationalisering ernstig werk te maken. Aan de oproep om de maatregel uit te breiden naar investeringen in de lokale solidaire economie is helemaal geen gehoor gegeven. Dat is opmerkelijk want waarom zou je investeringen in microfinancieringsinstellingen voor het Zuiden fiscaal voordelig maken en dat voor dergelijke kredietverstrekkers in eigen land niet doen?

Het federaal actieplan MVO voorzag de introductie van een fiscaal voordeel voor het ethisch pensioensparen. Veel werk is er terzake niet verzet. Maar het idee is politiek nog niet dood. Dat blijkt uit een wetsvoorstel van 17 april 2008 van PS Senator Mahoux. Dat wetsvoorstel wil een fiscaal voordeel mogelijk maken voor ‘een maatschappelijk verantwoord pensioensparen met een solidaire dimensie’. Het wetsvoorstel is in het voorjaar van 2009 kort besproken in de senaatscommissie financiën en doorverwezen naar het overleg tussen de kabinetten. Vooraleer een politiek akkoord over het fiscaal voordeel gevonden wordt, dient er eerst werk gemaakt te worden van wat we onder MVI verstaan. Volgens senator Mahoux kan dit het beste gebeuren door een raad aan te stellen die zich over de definitie en invulling van het begrip MVI buigt en die de bijbehorende criteria verder uitwerkt.

Raad voor maatschappelijk verantwoord investeren Senator Mahoux heeft zijn oude voorstel voor de oprichting van een raad voor MVI, in een lichtjes gewijzigde vorm (29 april 2008), opnieuw ingediend. Het voorstel omvat de oprichting, in de schoot van de Federale Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling, van een raad die onder meer als opdracht heeft om criteria voor MVI vast te leggen. In de raad zullen vertegenwoordigers zetelen van ondermeer werkgevers- en werknemers, NGO’s, financiële instellingen, CBFA, consumenten en organisaties met een hoofdactiviteit die met MVI te maken heeft. Het voorstel werd op 25 maart 2009 een eerste maal besproken in de Commissie Financiën en Begroting van de Senaat. Het voorstel vormde ook onderwerp van een debat dat de POD DO (Programmatorische Federale Overheidsdienst Duurzame Ontwikkeling) in mei 2009 inrichtte. Ook al voerde de overheid het actieplan MVI het afgelopen jaar helaas maar mondjesmaat uit, er beweegt wel iets op vlak van maatschappelijk verantwoord investeren. Hopelijk maken de overheidstaken rond crisismanagement van de financiele sector ook plaats voor de duurzamere aanpak van het banken investeringswezen. De financiële crisis en de breed gesteunde oproep van het middenveld tot verandering, biedt politici een unieke kans om onze banken en het systeem duurzamer te maken: een bankwezen dat resoluut investeert in de reële, sociale en groene economie. Aan de vele politici van goede wil om die kans nu ook te grijpen. Luc Weyn Labo investeren in duurzaamheid 7

Overheid als duurzame spaarder of belegger Openbare besturen die het voortouw nemen

IN DE

KIJKER

Economisch herstel is dringend. Ook de klimaat- en de voedselcrisis vragen om oplossingen. Sociale en ecologische investeringen kunnen een deel van het antwoord zijn. De overheid kan het goede voorbeeld geven via het beleggen van haar eigen middelen. RĂŠseau Financement Alternatif en Netwerk Vlaanderen brachten onlangs overheidsinvesteringen in kaart die Sociale, Ecologische of Ethische (SEE) criteria in rekening brengen bij het beleggen van hun liquiditeiten of reserves. De studie, in opdracht van de minister voor Klimaat en Energie, Paul Magnette, bevat ook een analyse en een aantal concrete aanbevelingen.

Federale voortrekkers Op federaal niveau zijn een viertal initiatieven geidentificeerd die bij het beleggen van hun reserves rekening houden met sociale, ecologische of ethische criteria. Het betreft het Kringloopfonds (KF), de Nationale Loterij, het Fonds ter Reductie van de Globale Energiekost (FRGE) en het pensioenfonds van de Senaat.

ze duurzaam achten. Het pensioenfonds van de Senaat kiest voor een aantal als duurzaam aangeboden beleggingsfondsen. Het FRGE kiest voor een termijnrekening bij Ethias. Ook het KF kiest voor duurzaam beleggen, maar hanteert geen inhoudelijke SEE-criteria. Ze kiezen voor producten die voorkomen op de BEAMA-lijst van duurzame producten. Om voor te komen op deze lijst moeten geen specifieke SEE-beleggingscriteria in rekening gebracht worden. Wel moet aan een aantal vormelijke voorwaarden voldaan worden.

Goede voorbeeld binnen de gewesten

De Nationale Loterij belegt niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van wapens, kinderarbeid en niet-verplichte proeven op dieren.

Ook op regionaal niveau zijn vier initiatieven geidentificeerd die een deel van hun reserves of liquiditeiten wensen te sparen of beleggen met SEE-criteria. Het betreft het Toekomstfonds, het Spaarfonds, het Vlaams Zorgfonds en de Participatie Maatschappij Vlaanderen (PMV). Bij alle initiatieven is het Vlaams Gewest betrokken.

Ook het FRGE en het pensioenfonds van de Senaat kiezen er voor om ethisch of duurzaam om te gaan met (een deel van) hun reserves. Concrete inhoudelijke criteria zijn daarbij niet aangetroffen. In de praktijk kiezen ze voor producten die

Het Vlaams Zorgfonds heeft vanuit de overheid de opdracht meegekregen om de gelden uit hun reservefonds veilig en duurzaam te beleggen. In de praktijk wordt de aandelenportefeuille belegd in aandelen uit het Ethibel-universum.

PMV koos er voor om tien procent van zijn reserves duurzaam te beleggen. Welke criteria daarbij gebruikt worden, wordt momenteel niet publiek gemaakt. Het Spaarfonds van de Vlaamse non-profit/socialprofitsector dient volgens de beheersovereenkomst het beschikbare budget te beheren als een goede huisvader en op een ethisch verantwoorde manier te beleggen. Daarvoor moet het Spaarfonds interne richtlijnen opstellen. In de praktijk worden de reserves van het Spaarfonds momenteel voor het grootste deel bij Triodos Bank geplaatst. Met betrekking tot het Toekomstfonds, een spaarpotje voor investeringen in moeilijke economische tijden, heeft de Vlaamse Regering een resolutie gestemd. Deze resolutie vraagt aan het fonds om zijn middelen volgens een duurzame strategie te beleggen en om daartoe onder meer ‘specifieke criteria inzake de duurzaamheid van de bedrijven die duiden op een maatschappelijke betrokkenheid’ vast te leggen. Het is onduidelijk of dit effectief gebeurd is. Wel staat vast dat de middelen van het fonds intussen bijna integraal geïnvesteerd zijn in aandelen van Dexia.

Gemeenten aan het werk Van de 589 gemeenten die in het kader van de studie gecontacteerd zijn, heeft 23 procent deelgenomen aan de schriftelijke enquête. Meer dan een kwart van de deelnemende gemeenten melden dat ze SEE-criteria hanteren. In de praktijk heeft dit vooral betrekking op een deel van hun gelden op duurzame spaar- of termijnrekeningen. 22 van de 47 producten waarin de gemeenten investeren zijn spaar- of termijnrekeningen. In het merendeel van de gevallen gaat het om rekeningen bij de Triodos Bank. In één geval ging het om Krekelsparen bij Fortis.

Onbevoegd verklaring en behoefte aan een norm De meest opmerkelijke vaststelling is wellicht dat overheids-initiatieven die voor MVI kiezen er moeilijk toe komen om een eigen SEE-beleid uit te werken. In de praktijk valt hun beleid samen met de producten die ze gekozen hebben. Meestal is er geen SEE-raamkader ontwikkeld waaraan de gekozen producten getoetst worden. Deze vaststelling geldt zowat op alle bestuursniveau’s. Uit de gevoerde gesprekken werd ook duidelijk dat de betrokken initiatieven niet met een SEE-verlanglijstje naar de financiële instellingen gestapt zijn. De werkwijze is meestal omgekeerd. De financiële instellingen stelllen voor wat ze te bieden hebben en daar wordt dan uit gekozen. Een aantal gemeenten gaven aan dat van hen niet verwacht kan worden dat ze voldoende background hebben om effectief duurzame financiële producten en windowdressingproducten van elkaar te onderscheiden. Daarom zouden ze het handig vinden als de overheid zelf het kaf van het koren scheidt. Bijvoorbeeld door duidelijk aan te geven welke spaar- en beleggingsvormen in aanmerking komen voor het duurzaam beleggen van belastinggelden. Een door de overheid gesteunde norm zou hier een oplossing kunnen bieden. Een dergelijke norm helpt ook om diegenen te ontmaskeren die zeggen dat ze aan MVI doen, maar er in feite geen werk van maken. Kwaliteitsvol MVI door openbare besturen kan nog op vele andere manieren bevorderd worden. Dit onderzoek voor minister Magnette doet terzake een reeks aanbevelingen; gaande van het maken van een praktische gids, over het geven van ratings en het verstrekken van meer transparantie en juridische duidelijkheid tot het structureel inschrijven van MVI in het beleid van de gemeente. Luc Weyn Labo investeren in duurzaamheid

Verder steken gemeenten hun gelden in diverse duurzame beleggingsproducten, zowel in ‘gemengde’ als in ‘money market fondsen’. De meeste gemeenten zitten hiervoor bij Dexia. Ook Fortis, KBC en in mindere mate ING en Ethias doen dienst als bancaire partner. Gemeenten die niet voor MVI kiezen, geven daarvoor drie belangrijke redenen: ze kennen geen duurzame producten (24 procent), de uitleg bij en over de producten volstaat niet (21 procent) en ze vrezen voor minder financieel rendement (20 procent).

Deze gemeenten maakten kenbaar dat ze kiezen voor duurzame spaar- of beleggingsproducten voor een deel van hun reserves of liquiditeiten.

1 Auderghem 2 Evere 3 Koekelberg 4 Vorst

Muntuit in Gent IN DE

KIJKER

Proefproject complementaire munten van start

Wat als ons geldsysteem het laat afweten? Zijn er andere systemen denkbaar en hoe werken die dan? Zouden die ook in België kunnen werken? Minister Van Brempt heeft Netwerk Vlaanderen in de mogelijkheid gesteld om een kenniscentrum rond complementaire geldsystemen te starten. In samenwerking met Europa (ESF subsidies) zijn middelen gevonden om een concreet experiment te starten samen met de stad Gent. In het vorige nummer stond reeds een artikel over complementaire munten in Vlaanderen, een project dat Netwerk Vlaanderen sinds begin februari uitvoert met geldspecialist Bernard Lietaer. Een deel van de inspanningen ging de afgelopen maanden naar de opstart van een proefproject in Gent. Een kort relaas van achter de schermen. Het is vrijdagochtend en de zon is van de partij. Het aanzicht is bizar. Op een grote betonnen vlakte, aan de rand van de Rabot wijk in Gent, zijn tientallen kleine volkstuintjes aangelegd. De groenten schieten uit de met aarde gevulde bakken, konijnen huppelen vrolijk rond in gebricoleerde koten en een Turkse vrouw kijkt geamuseerd toe. Deze volkstuintjes zijn een succes. Ze kwamen er op initiatief van de gebiedsgerichte werking in het Rabot in Gent. Stefaan is de verantwoordelijke van die werking. Hij heeft Bernard Lietaer en mij uitgenodigd om eens met zijn collega’s uit de andere wijken te brainstormen over mogelijke toepassingen van complementaire munten. Zo kan je te weten komen wat er in de Gentse wijken leeft. Daar zaten we dus in de zon op een vrijdagochtend met een groep geëngageerde buurtwerkers. Ze brachten verhalen over thuiscomposteren, pluktuinen, autodeelsystemen, huistaakbegeleiding, speelterreinen, buurtraden of het onderhoud van kapelletjes. Bernard Lietaer antwoordde met voorbeelden uit het buitenland van complementaire munten die op die domeinen een verschil maakten. De sfeer zat goed. Het was trouwens niet de eerste brainstorm op Gents grondgebied. De week ervoor vond een ontmoeting plaats tussen ons volledige projectteam en verschillende afgevaardigden van de Gentse schepenen. Voor een succesvol proefproject in Gent is het van belang dat bestaande noden en capaciteiten goed in kaart worden gebracht. Daarna kan er met een complementaire munt eventueel een brug gebouwd worden tussen die noden en capaciteiten, bijvoorbeeld in de zorg of voor het voorkomen en opruimen van zwerfvuil. De vergadering met stad Gent was een succes. Het lijkt erop dat de eerste contouren van een proefproject nog voor de zomer duidelijk zullen worden.

Maar ook van onderuit beweegt er van alles in Gent, zogenaamde ‘zebraraden’ wordt dat genoemd. Dit naar aanleiding van de open vergaderingen over het thema, die plaatsvinden in een zaal in de Zebrastraat. Actievelingen uit het Genste middenveld en andere geïnteresseerden krijgen er de kans het Gentse proefproject mee vorm te geven. Een eerste zebraraad vond plaats op 5 mei. De Amerikaanse Gwen Hallsmith, actief betrokken bij het stedelijk beleid van Montpellier, kwam getuigen over haar ervaringen met het gebruik van complementaire munten in stedelijk beleid. Een tweede zebraraad vond plaats op 9 juni. Hier werden keuzes gemaakt over de richting die het proefproject uitgaat. In de tussentijd is het projectteam ook elders in Vlaanderen actief door de participatie in debatten en met aftastende gesprekken met verschillende geinteresseerden van bankiers tot de studiedienst van het ACW. Met die vergaderingen, het proefproject in Gent en de site www.muntuit.eu die binnenkort online gaat, wordt er vaart gezet achter de introductie van nieuwe aanvullende munten in Vlaanderen. Mathias Bienstman Labo investeren in duurzaamheid

Muntuit? Netwerk Vlaanderen lanceerde het platform Muntuit om complementaire munten te introduceren in Vlaanderen. Zulke munten kunnen onvervulde noden verbinden met ongebruikte capaciteiten. Geldspecialist Bernard Lietaer is de projectleider van Muntuit. Hij wordt ondersteund door de het labo voor investeren in duurzaamheid van Netwerk Vlaanderen. Momenteel broedt Muntuit op een proefproject in Gent dat bij succes kan uitgebreid worden naar andere steden en gemeenten. Meer info: www.muntuit.eu of www.netwerkvlaanderen.be

Netwerk Rentevrij cvba is een coöperatieve dochter van Netwerk Vlaanderen vzw en biedt rentevrije leningen aan voor maatschappelijke en ecologische initiatieven. Regelmatig doet Netwerk Rentevrij een oproep voor financiering bij haar achterban.

PORTFOLIO

Unie der Zorgelozen op zoek naar rentevrij geld Herinschakeling via culturele en sociale activiteiten in Kortrijk Het sociaal artistiek gezelschap Unie der Zorgelozen zoekt financiering voor een vast onderkomen in Kortrijk. Deze Unie maakt theater met mensen die steun van het OCMW krijgen. Ook initiëren ze diverse wijken andere sociale projecten zoals: de kookgroep, de schrijfgroep, kostuumontwerp of achter de bar om een sociale beweging op gang te zetten. In 1996 werd de Unie der Zorgelozen, een sociaal artistiek gezelschap in Kortrijk opgericht. Het oorspronkelijke doel van de Unie was het maken van theater met mensen die steun via het OCMW genoten. In 1999 werd de eerste voorstelling ‘ça va’ gerealiseerd door het theatergezelschap Antigone. De voorstelling bleek achteraf een motor te zijn om projecten in sociale stadswijken te realiseren. Vanaf dat moment werd er ieder jaar een nieuw wijkproject geïnitieerd en gerealiseerd. Naast de wijkprojecten ontstonden er ook andere mogelijkheden om aan de werking van de Unie deel te nemen: bijvoorbeeld in de kookgroep, de schrijfgroep, kostuumontwerp of achter de bar. Iedereen kan volgens zijn eigen interesses en capaciteiten een keuze maken uit de verschillende activiteiten.

In 2006 werd de Unie der Zorgelozen structureel erkend door de Vlaamse gemeenschap. Deze erkenning is net verlengd, en de toelage werd substantieel verhoogd. Intussen werkt de Unie der Zorgelozen met 5 vaste medewerkers en zijn er op dit moment 150 actieve mensen betrokken bij de Unie. Voor de aankoop van een vast onderkomen in Kortrijk, een investering van ongeveer 300.000 euro vroeg de Unie der Zorgelozen steun bij Netwerk Rentevrij. Momenteel zijn ze op zoek naar extra rentevrije leningen bij sympathisanten voor minimaal 25.000 euro. Wil je dit initiatief ondersteunen? Neem dan contact op met Frederik Matthijs of Lucas Smits van Waesberghe via info@rentevrij.be.

In de cafetaria van de Unie kunnen de deelnemers dagelijks een pot koffie komen drinken en een babbeltje slaan met elkaar. Een sociaal assistente probeert de deelnemers te begeleiden in hun contacten met sociale diensten, en in hun zoektocht naar een job.

www. Netwerk Rentevrij 3 02/ 274 00 17

.be

! info@rentevrij.be.

Direct investeren in hernieuwbare energie Vier coรถperatieven voor groene stroom

DUURZAME WEGWIJZER

Het levert aardig wat op, is goed voor het milieu maar is niet zonder risico: direct investeren in hernieuwbare energie. In dit artikel komen vier Vlaamse coรถperatieven aan bod, die groene stroom produceren: Ecopower, Groenkracht, BeauVent en Wase Wind. Van allen kan je aandelen kopen. Netwerk Vlaanderen gelooft dat dergelijke belegging een interessante optie is voor het geld dat je gedurende een langere tijd niet nodig hebt.

Groene investeringen: retoriek of realiteit? Je kan geen krant meer openslaan of een politicus zegt: we moeten meer investeren in de groene economie. Dat levert jobs op. Het wendt het klimaatgevaar ook af. Maar als je wat verder doorbladert in de kranten stoot je op een ander verhaal. Grote windprojecten zoals dat van C-Power op de Thorntonbank lopen vertraging op. De financiering raakt moeilijk rond. De bankiers komen niet graag over de brug met grote sommen geld voor zulke langlopende, risicovolle projecten. Maar het is niet omdat de banken onwillig zijn, dat je jouw spaargeld niet in hernieuwbare energie zou kunnen investeren. Via zogenaamde groene beleggingsfondsen kan je investeren in alternatieve energie. Met het geld in zulke fondsen kopen banken aandelen van beursgenoteerde

ondernemingen die groene energie opwekken. Maar de handel in die aandelen speelt zich af op een secundaire markt. Het geld gaat dus niet rechtstreeks naar de projecten voor hernieuwbare energie.

Rechtstreeks investeren in groene energie Als je direct wil investeren, is er een andere optie. Je kan een aandeel kopen van van een Vlaamse coรถperatieve vennootschap die zich toelegt op de productie van groene energie. We zochten vier mogelijkheden op: Ecopower, Groenkracht, BeauVent en Wase Wind. Ecopower is de referentie in het landschap. Ze bezit windmolens in Eeklo en Gent en legt zich ook toe op kleinschalige waterkracht. Ecopower levert ook groene energie aan haar coรถperanten. Net zoals Wase Wind. Maar dat bedrijf staat enkel open voor

de vier coöperatieven voor hernieuwbare energie is het aantal aandelen dat je kan kopen gelimiteerd. Bij Beauvent bijvoorbeeld tot 25, bij Ecopower tot 50.

Ga eerst voor energiebesparing

aandeelhouders uit het Waasland. Groenkracht is een nieuwe speler op de markt die verbonden is met de grootste producent van windenergie in Vlaanderen: Electrawinds. BeauVent tenslotte is een kleinere coöperatieve uit de Westhoek. Allen voorzien ze een hoger rendement op je ingelegd kapitaal dan een spaarboekje: 6 procent. Bovendien investeren ze jouw geld van de eerste tot de laatste euro in hernieuwbare energie. 170 euro dividend per jaar is vrijgesteld van belasting omdat je participeert in een erkende coöperatie. Wil je geen belastingen betalen op jouw dividend, dan koop je best voor niet meer 2730 euro aandelen in zulke coöperatieven. Voor de rest zijn er niet zo grote verschillen tussen de vier coöperatieve vennootschappen. Enkel de prijs van het aandeel en de termijn waarna je het terug kan verkopen verschilt (zie kader). Natuurlijk is er ook een risico. De vennootschap waarvan je aandelen koopt kan over de kop gaan. Interne factoren zoals slecht beheer of externe factoren zoals een drastisch veranderende marktpositie van hernieuwbare energie kunnen daartoe leiden. Als je jouw investering serieus neemt, volg je bijgevolg ook het reilen en zeilen van de coöperatieve op. Met de aandelen verwerf je stemrecht op de Algemene Vergadering. Bij de meeste van die bedrijven is het zo geregeld dat iedere aandeelhouder één stem heeft. Om het risico verder te drukken, is het beter je spaargeld te spreiden over verschillende formules. Geld dat je altijd nodig hebt, moet je niet beleggen. Zulke coöperatieven verwachten immers dat je voor langere tijd aandeelhouder blijft. Ook beleg je beter niet te veel geld zo risicovol. Dat is in de meeste gevallen trouwens niet mogelijk. Bij drie van

Prijs aandeel

Zes procent rendement is aanlokkelijk. Bovendien steun je met een beleg l ging i in i éé één van de viier cooperatieven de ontwikkeling van groene energie in Vlaanderen. Toch valt er ook een kanttekening bij te maken. Bekijk vooraleer je een investering overweegt of je bij jouw thuis geen energie kunt besparen. Het kan bizar klinken: maar er zijn vaak veel interessantere investeringen bij jouw thuis te doen dan in allerlei exotische formules. Als je nog geen hoogrendementsketel, dubbele beglazing of goede isolatie hebt, surf je best eens naar de energiewinstcalculator op www.energiesparen.be. Investeringen in zulke energierenovaties hebben vaak een terugverdientijd die kleiner is dan tien jaar. Met de premies en belastingaftrek erbij stijgt het rendement van zo een investering gemakkelijk boven de 20 procent uit. In sommige gevallen zijn er zelfs absurde uitschieters boven de 100 procent. De SERV plaatst daar al langer kritische kanttekeningen bij. Zo zou je in sommige gevallen als je voor 500 euro isolatie plaatst, 700 euro premiegeld terugkrijgen. Op termijn zal de overheid die anomalieën wel uit het premiestelsel halen, maar de boodschap blijft: eerst energie besparen bij je thuis en dan pas investeren in groene energie. Als je tenslotte echt ondernemend bent, kan je overwegen om zelf een coöperatieve voor energiebesparing op te richten. Zo zou je in groep geld kunnen inzamelen voor zulke energierenovaties met een hoog rendement. Het voordeel is dan dat je het geld van iedereen kan inzetten om eerst de huizen van die coöperanten aa aan te pakken waar de snelste winst te boeken valt door de ketel te veranderen, het dak te isoleren of dubbele beglazing te steken. Daar wo ordt iedereen n bbeter van. Mathias Bienstman Labo investeren in duurzaaamheidd a www.ecopower.be a www.groenkracht.be a www.beauvent.be a www.wasewind.be

Verwacht rendement

Maximaal aantal

Uitstap mogelijk

Ecopower

250

6,00%

om de 6 jaar

Groenkracht

125

6,00%

onbeperkt

om de 3 jaar

BeauVent

250

6,00%

om de 5 jaar

Wasewind

245 + 7

5,00%

jaarlijks

MIJN GELD. GOED GEWETEN?

Bezorgde beleggers sturen deurwaarder naar minister Reynders

Investeren in clustermunitie en anti-persoonsmijnen blijft twee jaar na Belgisch verbod mogelijk Op 20 maart 2007 keurde het Belgisch Parlement unaniem een wet goed die investeringen in anti-persoonsmijnen en clustermunitie verbiedt. Twee jaar later wordt die wet nog steeds overtreden. Fortis, Dexia, Delta Lloyd, Citibank en Bank Degroof bieden fondsen aan die investeren in producenten van clustermunitie en anti-persoonsmijnen, zo bewijst nieuw onderzoek van Netwerk Vlaanderen. Om die reden stuurden organisaties en bezorgde beleggers onlangs een deurwaarder naar minister van Financiën Reynders.

Geen lijst, geen controle De illegale investeringen maken duidelijk dat het uitvoeren van de wet te wensen overlaat. Dat komt grotendeels door het gebrek aan daadkracht bij minister van Financiën Reynders. De wet verplicht de overheid immers een lijst op te maken van bedrijven die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie of landmijnen. Deze lijst moest op 1 mei 2008 publiek gemaakt worden. Tot op vandaag is er van die lijst geen spoor. Ook de controle van de wet blijft problematisch: hoe de wet gecontroleerd moet worden en door wie is nog steeds niet bepaald. De gevonden illegale investeringen maken het gevolg daarvan pijnlijk duidelijk.

Minister Reynders in gebreke gesteld De primeur dat een investeringsverbod oplegt in producenten van anti-persoonsmijnen en clustermunitie. Op die manier gaf de Belgische wetgever een krachtig signaal tegen het gebruik van clustermunitie en anti-persoonsmijnen. Deze onmenselijke wapens maken vooral burgerslachtoffers, vaak zelfs vele jaren nadat een oorlog of conflict afgelopen is.

Illegale investeringen Nu, twee jaar nadat de wet is goedgekeurd, blijkt dat de wet nog steeds niet wordt nageleefd. Nieuw onderzoek van Netwerk Vlaanderen toont aan dat onder andere Fortis Bank, Dexia Bank, Delta Lloyd Bank, Citibank en Bank Degroof beleggingsfondsen aanbieden die investeren in verschillende producenten van clustermunitie. Bank Degroof bijvoorbeeld promoot het Degroof Global International Flexible Fund, dat voor ruim 454 duizend euro aandelen heeft in General Dynamics. Dit Amerikaans bedrijf produceert essentiële componenten voor de CBU-97 clusterbom. Fortis en Dexia bieden het Parvest Balanced (Euro) fonds aan, dat investeert in de clustermunitiepproducent Lockheed Martin. De aanbieders van deze fondssen maken in België illegale investeringen mogelijk.

Ongeacht de gebrekkige uitvoering van de wet, zijn alle Belgische investeerders sinds 27 april 2007 onderhevig aan het verbod om nog producenten van anti-persoonsmijnen of clustermunitie te financieren. Belgische beleggers tonen zich dan ook bezorgd: aangezien de wet niet wordt nageleefd lopen zij het risico ongewild de wet te overtreden. Een aantal onder hen besliste een deurwaarder naar minister Reynders te sturen om hem in gebreke te stellen. Mijnheer Tijskens is één van hen: “We vragen dat er binnen de 14 dagen een lijst ligt en dat de controle en verdere uitvoering van de wet zo snel mogelijk geregeld wordt. We hopen dat dit een duidelijk signaal vormt: we willen dat minister Reynders deze illegale investeringen stopzet.” Esther Vanderbroucke Campagne Het volledige onderzoeksrapport ‘Belgische investeerders op de illegale toer?’ kun je downloaden: www.netwerkvlaanderen.be bij de rubriek publicaties.

FILM BESPREKING

Let’s make money Erwin Wagenhofer’s voedt de wereld met onthullende investeringen Met ‘Let’s make money’ (Oostenrijk, 2008) knoopt Erwin Wagenhofer een vervolg aan zijn vorige documentaire ‘We feed the world’ (Oostenrijk, 2005) over de weg die ons voedsel werkelijk aflegt vooraleer die op ons bord terechtkomt. De focus ligt nu echter op de duistere kant van de financiële wereld. Wagenhofer vertrekt vanuit de vraag: “Wat gebeurt er met je spaarcenten eenmaal je ze op een bankrekening parkeert?” Het antwoord polariseert tussen een gevoel van shock en fascinatie. De documentaire neemt de kijker mee naar alle uithoeken van de wereld. Naar de Ahafomijn in Ghana, waar ze het goud na een luide explosie extraheren en vervolgens exporteren naar Zwitserland waar er een schokkende winstverdeling plaatsvindt: 3 procent voor Afrika, 97 procent voor het Westen. Het neemt je mee naar de vruchtbare katoenvelden in Burkina Faso, waar erosie triomfeert en de bodem volledig uitgeput is omwille van jarenlange monocultuur. Het confronteert je met het gigantisch reclamebord ‘join the millionaires club today’ middenin de sloppenwijken van India. En je reist af naar de kustlijn van Spanje, waar ze grootschalig luxeappartementen bouwen zonder ze effectief in gebruik te nemen. De investeerder verdient al slapend geld, de belastingbetaler draait op voor de sloopkosten als gevolg van de illegaal verkregen bouwvergunning in het beschermde natuurgebied. De rijken worden rijker en de armen alsmaar armer. Het is een cliché dat maar weinig mensen nog echt raakt, maar deze keer wordt keihard bewezen dat de armen een zware prijs betalen voor de fouten van de rijken. Zo besluit de ontwikkelingseconoom John Christensen in de docu-film zijn verhaal rond één van de zovele belastingparadijzen Jersey. Wereldwijd wordt er 11.5 biljoen dollar offshore beheerd. Dat is een methode voor vennootschappen om belastingen

te ontwijken en de oorsprong van hun winsten te verbergen. Als dit geld een beperkte opbrengst van ongeveer 7 procent zou hebben en het inkomen aan een bescheiden tarief van 30 procent belast wordt, dan hebben de overheden 250 miljard dollar per jaar extra aan inkomsten. Dat geld zouden ze beter kunnen investeren in activiteiten als armoedebestrijding. Een investering die broodnodig is om de VN-Milleniumdoelstellingen te bereiken. De soms wat langdradige documentaire, geeft de mensen een interessante kijk achter het verhaal van ons geld. Deze docu-film laat de maatschappelijke, sociale en ecologische gevolgen zien van schadelijke mondiale investeringen. Het huidige financiële systeem zorgt voor grote scheeftrekkingen in de wereld. Wagenhofer benadrukt dit met een paar confronterende voorbeelden. Eenzelfde methodiek hanteerde Netwerk Vlaanderen in haar Bankgeheimen campagne, waar op een wereldkaart investeringen blootgelegd zijn. Het gaat hier om investeringen van banken in bedrijven en projecten die schadelijk zijn voor mens en milieu.

Avant-première: 23 juni 2009 met lezing en kort debat met Mathias Bienstman

(Netwerk Vlaanderen) en Francine Mestrum (Hoogleraar RUG, lid ATTAC). Locatie: bioscoop Sphinx in Gent. Tijd: 19u30 Ingang: 7 euro (6 euro met reductiekaart) De film draait vanaf 24 juni in de bioscoop: Brussel (Vendôme) - Gent (Sphinx).

Annelies Henderickx Stagiair Netwerk Vlaanderen Leontien Aarnoudse Communicatie

COLOFON Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen Verschijnt vier keer per jaar

Zorgen dat er geen centjes gaan naar oorlog

REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 info@netwerkvlaanderen.be

Twee jaar geleden. Mijn zoontje Robben zit in het eerste leerjaar en krijgt in de klas de vraag ‘wat doet papa op zijn werk?’. Als kind kan je dan maar hopen dat je papa DE bakker is, huisdokter, piloot of politieagent. Want dat is gemakkelijk uit te leggen. Niets van dat alles valt Robben in de schoot, een aartsmoeilijke vraag dus. Maar volgens de lerares kon hij niet wachten om te antwoorden en als het zijn beurt is, antwoordt hij zo fi er als een gieter: “Papa zorgt ervoor dat er geen centjes gaan naar wapens en naar oorlog”. Nu ik het opnieuw neerschrijf, staat het water me alweer in de ogen.

ACHTER

SCHERMEN

Dertien jaar Netwerk heb ik achter de kiezen, dertien jaar met veel magische momenten, maar om het bovenstaande moment ooit te vergeten, zal Alzheimer verdomd sterk uit de hoek moeten komen. Dertien jaar Netwerk, het laat zijn sporen na, het kleeft aan mijn ribben, het zindert nog na in mijn hoofd, het schudt me nog steeds af en toe door elkaar. En ik denk nog wekelijks: wat heb ik nu gedaan? De mooiste job in mijn leven opgegeven? Wat heb ik er van genoten om als een paard van Troje oninneembare burchten banken binnen te vallen. Wat heb ik staan trillen als een blad toen op de Kouter in Gent Netwerk een gouden kalf van tien meter hoog oprichtte. Wat is het heerlijk om je collega’s magische dingen te zien bedenken, te zien twijfelen,… de onzekerheid in hun ogen te zien…en hen dan dat kleine duwtje te geven door hen te laten voelen: you are bigger than heaven! You are so f***ing great! Maar (ijdelheid, oh ijdelheid) wat heb ik er ook van genoten om in de spotlights te staan, om spreekbuis en gezicht te zijn van die bende beeldenstormers, om (soms in prime time) genadeloos toe te slaan. Wat heb ik me heerlijk opgewarmd aan het samen smeden van snode plannen, aan het broeien op alweer iets nieuws (die repeat knop vonden we immers veel te saai). Wat heb ik gegniffeld bij het wankelen van het establishment. Wat heb ik me gelaafd aan de adrenaline en de kicks. Wat heb ik me genesteld in dat heerlijke warme netwerk van Netwerk.

WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Mathias Bienstman, Annelies Henderickx, Frederik Matthijs, Lucas Smits van Waesberghe, Esther Vandenbroucke, Luc Weyn HOOFDREDACTIE Leontien Aarnoudse EINDREDACTIE Luuk Besamusca, Christophe Scheire VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel DRUKKER De Wrikker LAY-OUT Yichalal FOTOGRAFIE Unie der Zorgelozen, Pierre Benker, Gaston Thauvin, Lies Meirlaen, G. Schouten de Jel, Herman Brinkman, Florea Marius Catalin

ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 10 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 001-1353313-45 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.

Ach, het is al duidelijk waarschijnlijk, ik voel een groot gemis sinds ik bij Netwerk weg ben. Maar wat ik nog het meeste ga missen is het geloof van mijn zoon dat papa zorgde dat er geen oorlog kwam. Misschien ben ik wel gevlucht alvorens hij besefte dat het allemaal bluf was. Wat ik nu ga doen? Ik ga in het onderwijs. Op zoek naar jonge mensen die oninneembare burchten willen innemen, die nog magische dingen willen bedenken, die ‘some ass’ willen ‘kicken’, die snode plannen willen smeden, die warm kunnen worden en kunnen trillen als een espenblad, die de adrenaline voelen stromen. Te hoog gegrepen? Dat dachten jullie dertien jaar geleden misschien ook. Een warme knuffel, Christophe Scheire Ex-medewerker campagne - Netwerk Vlaanderen

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: redactie@netwerkvlaanderen.be Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. De organisatie voert campagne tegen onverantwoorde en schadelijke investeringen van banken en pleit voor duurzame investeringen die bijdragen aan een mensen milieuvriendelijke samenleving.

Wilt u de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Uw financiële bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening 001-119225-90 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift nb.