Anders Omgaan Met Geld (24e jaargang, nr.2) by Netwerk Vlaanderen vzw

BelgiĂŤ - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366

JUNI - JULI - AUGUSTUS 2006 nieuwsbrief Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 24ste jaargang, nr 2

OORLOGSWAPENS EN ONTAARDE MIJNBOUW Belgische banken en hun internationale investeringen

Anders omgaan met geld

Afgiftekantoor 1000 Brussel 1, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

Edito: De ronde van de bankvergaderingen

In de kijker: Een nieuw Fallujah?

In de kijker: De hoge tol van mijnbouw

Mijn geld. Goed geweten?: Rondetafel over investeren met respect voor mensenrechten

Portfolio: De coöperatieve beweging: een nieuw elan?

Blik op nieuws: KBC gooit opnieuw elf producenten van clusterbommen uit portefeuille

Educatief: Vorming duurzaam sparen en beleggen

Vers van de pers: voorstellingsfolder en jaarverslag

Boekaankondiging: Terra Incognita

Achter de schermen: Bewogen ochtend

Edito

DE RONDE VAN DE BANKVERGADERINGEN De Algemene Vergaderingen (AV) van de banken zijn de hoogdagen van de grote getallen. Al wat je hoort of ziet, zijn verbazingwekkende cijfers. De gemiddelde leeftijd van de aanwezige aandeelhouders is 75. Ook de groei van de bankwinst en het dividend zijn getallen met twee cijfers, zo beklemtonen de directeurs steeds. “De groei nam de magische kaap van tien procent aan. Nu bestaat ze uit twee cijfers, twee cijfers.” Als je dan in die lange, saaie uren aan het rekenen gaat, kom je erop uit dat je in een gezelschap van miljardairs zit. Hoe gedraagt

Anders omgaan met geld

een miljardair zich? Meestal stil, soms intelligent en gemiddeld genomen gedragen ze zich naar hun leeftijd. Ze hebben een leven achter de rug, maar voor op het podium gaat het enkel over de toekomst. Over toekomstige winsten, alsof het verleden niet bestaat. Er bestaan echter uitzonderingen. Op de Algemene Vergadering van Fortis was er enkele seconden stilte voor een overleden bestuurder. Mooi was dat. Het had iets menselijks, dat terugblikken. Als het over de toekomst gaat, leiden alle banken aan dezelfde zelfoverschatting. Ze gaan allemaal een gouden toekomst tegemoet. Niet één die zei dat er enkele magere jaren aankomen,

of dat de beste tijd voorbij is. De toekomstvisie van de banken verschilde enkel als het over de wereld ging. Op de vier vergaderingen die ik bijwoonde, waren dát de boeiendste momenten. Een begeesterende directeur, zoals Henri de Castries van AXA, vatte de wereldsituatie in enkele zinnen samen. Daarbij kreeg je het gevoel: há nu begrijp ik het. Maurice Lippens van Fortis daarentegen kwam met een versleten discours over de kansen en de gevaren van de globalisering. Zijn woorden waren evengoed van toepassing op de tijd van de ontdekkingsreizigers. Als de sprekers op hun orakelcapaciteiten werden bevraagd, dan viel één aspect op: ondernemen

ís risicobeheersing. Op zo’n moment leek de zaal wel gevuld met bange wezels, die van het management van hun onderneming wilden horen dat er geen enkel risico over het hoofd werd gezien. Toch zou ik overdrijven als ik zeg dat alle gestelde vragen op de Algemene Vergaderingen relevant waren. Ofwel mankeren miljardairs vaker een vijs, ofwel trekken de banken gekken aan, personen die dezelfde strategie als Netwerk Vlaanderen gebruiken. Met één aandeel spreekrecht verwerven in de tempels van het kapitalisme. De zotte interventies varieerden van opmerkingen als: “Waarom stond er op het pijltje naar dit AV-genodigden en niet aandeelhouders?” tot uitweidingen over het belangrijkste mensenrecht: het recht op bezit. En midden die poespas kwam Netwerk Vlaanderen aan bod. Bij AXA ging het als volgt: “We gaan nu de schriftelijke vragen beantwoorden.“ Tweeduizend

aandeelhouders werden rustig. “We hebben dertien schriftelijke vragen ontvangen. Eén van aandeelhouder X en twaalf van een organisatie genaamd Netwerk Vlaanderen.” De zaal bleef rustig. Niemand die zoals twee jaar ervoor recht sprong om ‘Vive la guerre!’ te roepen. Uiteindelijk beantwoordde het management minutenlang onze schriftelijke vragen. Door mijn AV ervaring kon ik de antwoorden op de vragen enigszins voorspellen. Dat de wapenindustrie essentieel is voor de democratie en dat het bijgevolg geen zin heeft om desinvestering uit die sector te vragen. Dat de mensenrechten belangrijk zijn, maar dat er verder niet veel concreets te zeggen is over hun investeringsbeleid. Was het dan één en al saaie bedoening tijdens de aandeelhoudersacties van Netwerk Vlaanderen? Nee zeker niet. Het management van de banken voelde

dat Netwerk hun duurzaamheidsbeleid op de voet volgt. Enkele financiële instellingen kwamen trouwens met kleine toegiften. Zo kondigde AXA aan dat ze haar wapenbeleid zou veranderen, zodat ze niet meer met eigen middelen in antipersoonsmijnen investeert. Dexia kondigde een hele rits veranderingen aan, maar omdat we ondertussen al tegengestelde geruchten hebben gehoord, wachten we nog op een schriftelijke bevestiging. Fortis ondertekende de Equator Principes (voorwaarden voor projectfinanciering van grootschalige infrastructuurwerken met impact op mens en milieu) en werkt aan een nieuw mensenrechtenbeleid voor investeringen. Aan de hand van onze schriftelijke vragen weten ze alleszins al waar het op staat voor Netwerk Vlaanderen: de realiteit achter de grote getallen. Mathias Bienstman Campagnemedewerker

In de kijker

VOORBEREIDINGEN VOOR EEN NIEUW FALLUJAH? ING en AXA investeren in modernisering van witte fosfor wapens In november 2004 voerden de Amerikanen een aanval uit op Fallujah. Hierbij vielen vele burgerslachtoffers door het gebruik van uiterst giftige witte fosfor munitie. Ondertussen werkt de VS onverstoorbaar door aan de modernisering van de fabriek die witte fosfor munitie produceert

voor het Amerikaanse leger. Onderzoek van de campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’ wijst nu uit dat AXA en ING samen 37 miljoen US dollar investeren in de twee bedrijven die de productiecapaciteit van witte fosfor munitie vernieuwen.

Witte fosfor munitie: een aanslag op de mensheid

Witte fosfor (WF) is een stof die kan toegevoegd worden aan allerhande munitie. De stof wordt in vele gevallen gebruikt omwille van haar lichtgevende en camouflerende eigenschappen. Wanneer lees door op p.4

TAM TAM Banken merken dat Netwerk hun duurzaamheidsbeleid op de voet volgt

de munitie explodeert, komt er onmiddellijk een grote hitte vrij in combinatie met een gele vlam en een dichte witte rook. Maar witte fosfor is een extreem giftige

stof voor mensen en bij militair gebruik worden personen blootgesteld aan extreme dosissen WF. Blootstelling aan witte fosfor leidt tot extreme brandwonden, die het vlees kunnen wegbranden tot op het bot. Ook inademing van WF leidt tot ernstige schade en kan leiden tot de dood. Wanneer WF munitie gebruikt wordt in dicht bevolkt gebied, is het onmogelijk burgerslachtoffers te vermijden. De uiterst giftige fosforwolk verspreidt zich immers over een grote afstand en komt terecht in de lucht, op de grond en in het water. Het militair gebruik van witte fosfor is dan ook een overtreding van het Internationaal Humanitair Recht.

De schande van Fallujah

Amerikaanse officieren verklaarden in hun beschrijving van de aanval op Fallujah het volgende: “Witte fosfor bleek een effectieve en veelzijdige munitie te zijn. We gebruikten het als camouflagemiddel en later in het gevecht, als een krachtig psychologisch wapen tegen de opstandelingen die in loopgraven, greppels of schuilplaatsen zaten en die we niet konden bereiken met ‘high explosives’. Met WF salvo’s deden we ‘shake and bake’ missies om hen uit hun schuilplaatsen te verjagen. Vervolgens gebruikten we ‘high explosives’ om hen uit te schakelen.”

De aanval op Fallujah

Wettelijk kader

Als ontvlambaar wapen is het gebruik van witte fosfor verboden onder Protocol III van de ‘Convention on Prohibitions or Restrictions on the Use of Certain Conventional Weapons Which May be Deemed to be Excessively Injurious or to have Indiscriminate Effects’. Honderd staten hebben dit verdrag goedgekeurd, waaronder België en de VS. Maar, niet alle staten zijn gebonden aan alle protocollen van het verdrag. En ondanks dat 93 staten Protocol III hebben ondertekend, heeft de VS zich niet aan dit deel van het verdrag verbonden.

Anders omgaan met geld

De stad van de moskeeën, Fallujah, ligt ongeveer 70 km ten westen van de Iraakse hoofdstad Bagdad. Al vroeg na de Amerikaanse inval groeide de traditioneel soennitische stad uit tot een bolwerk van het soennitisch verzet. Volgens de Amerikanen hield ook de gezochte Al-Qaida leider, Al-Zarqawi, er zich schuil, maar ondanks de onafgebroken ‘precisiebombardementen’ kregen de Amerikanen Fallujah maar niet onder controle. De schokkende beelden van vier Amerikaanse militaire contractanten die gedood werden door een joelende menigte en daarna verminkt en verbrand aan de grote brug over de Eufraat opgehangen werden, waren de rechtstreekse aanleiding voor een verbeten Amerikaans offensief. Jeff Englehart, voormalig Amerikaans soldaat in Fallujah vertelt dat hij het bevel voor het inzetten van witte fosfor hoorde via de militaire radio. De gevolgen omschrijft hij als volgt: “Verbrande lichamen, verbrande vrouwen, verbrande kinderen: witte fosfor maakt geen onderscheid bij het doden. Wanneer het in contact komt met de huid richt het een onomkeerbare schade aan en brandt het vlees weg tot op het bot.” De Amerikaanse belegering van Fallujah heeft de meeste van de 250.000 à 300.000 bewoners op de vlucht gejaagd. Meer dan de helft van de huizen zijn vernietigd. Op die bewuste 8 november waren er naar schatting nog altijd 50.000 à 100.000 mensen aanwezig in de stad. Het aantal opstandelingen werd door de Amerikanen geschat op 1.000 à 6.000 man. Hoeveel Irakezen het leven lieten, blijft voorlopig een raadsel.

Overtreding Internationaal Humanitair Recht

Ondanks het feit dat geen enkel internationaal verdrag verbiedt witte fosfor te gebruiken, blijft de VS natuurlijk onderhevig aan de universele principes over de manier waarop partijen in oorlog zich horen te gedragen. Net zoals bij andere controversiële wapens zoals landmijnen, clusterbommen, nucleaire wapens en uraniumwapens, is er ook bij het gebruik van witte fosfor een dubbel probleem: • ze veroorzaken onnodig leed bij de burgerbevolking • men kan onmogelijk onderscheid maken tussen burgerlijke en militaire doelwitten

Nieuwe witte fosfor voor Amerikaanse leger

Een goed jaar na de hel van Fallujah wordt de toelevering van witte fosfor aan het Amerikaanse

met witte fosfor, gebeurt door Amerikaanse militairen. Pine Bluff Arsenal produceerde onder meer voor de Amerikaanse aanval op Fallujah.

In september 2005 is een contract voor Ondanks het feit dat geen enkel internationaal de modernisering verdrag verbiedt witte fosfor te gebruiken, blijft van de witte fosHet gebruik van witte fosfor voor for fabriek in Pine de VS natuurlijk onderhevig aan de universele militaire doeleinBluff Arsenal toeprincipes over de manier waarop partijen in oorlog den kan dan ook gekend aan Shaw zich horen te gedragen gezien worden als Environmental Inc, een overtreding een dochterondervan het Internationaal Humanileger gewoon verder uitgebouwd. neming van The Shaw Group Inc. tair Recht. Dit wordt ook erkend Pine Bluff Arsenal in Arkansas is Het contract heeft een waarde in een handleiding die gebruikt de enige fabriek in Noord Amevan 23 miljoen US dollar en de wordt bij de opleiding van de rika die WF munitie kan produwerkzaamheden zullen doorgaan Amerikaanse strijdkrachten: “Het ceren. De fabriek is eigendom tot januari 2007. In oktober 2005 is tegen de wetten van oorlogsvan het Amerikaanse leger en de verkreeg Teledyne Brown Engineevoering om WF te gebruiken tewerkzaamheden in de fabriek, inring, een dochter van Teledyne genover menselijke doelwitten.” clusief het vullen van de munitie Technologies, een belangrijk subcontract met een waarde van 10 miljoen US dollar in deze moderAXA ING niseringsopdracht. Waarde van de % van de Waarde van de % van de aandelen in US aandelen aandelen in US aandelen Investeren in witte fosfor dollar dollar The Shaw 14.901.447 0.56% 4.306.819 0.16% De internationale bankgroepen Group AXA en ING, die tevens zeer acTeledyne 5.802.322 0.52% 11.929.848 1.07% tief zijn op de Belgische markt, Technologies investeren samen voor bijna 37 miljoen US dollar (31,8 miljoen Totaal 20.703.769 16.236.667 euro) in Teledyne Technologies Tabel: investeringen van AXA en ING in productie van witte fosfor wapens

TAM TAM

AXA en ING investeren samen 37 mln US dollar in modernisering van witte fosfor

en The Shaw Group. Dat zijn de ING heeft zich gedeeltelijk terugdrijven weigeren, zouden beide twee bedrijven die de witte fosfor getrokken uit antipersoonsmijbankgroepen om ethische redemunitie fabriek in de Verenigde nen, clusterbommen, uraniumnen hun investeringen in The Staten momenteel modernisewapens, biologische, chemische Shaw Group en Teledyne Techren. AXA en ING nologies moeten zijn op die manier stopzetten. Een goed jaar na de hel van Fallujah wordt de betrokken bij de toelevering van witte fosfor aan het Amerikaanse Uiteindelijk zal voorbereiding van nieuwe oorlogsenkel een volledileger gewoon verder uitgebouwd misdaden tegenge terugtrekking over burgerbevoluit de wapeninkingen, zoals de bevolking van en nucleaire wapens. Maar de industrie de bankgroepen vrijwaren Fallujah in Irak. vesteringen in witte fosfor wapens van betrokkenheid bij oorlogsmaken duidelijk dat bankgroepen misdaden. Deze investering van AXA in wadie weigeren zich volledig terug penproductie komt spijtig gete trekken uit de wapenindustrie, noeg niet als een verrassing. Na op één of andere manier toch David Heller drie jaar campagnevoeren door weer betrokken raken bij producVoor Moeder Aarde Netwerk Vlaanderen en haar vretie van wapens. despartners heeft AXA Groep nog Soetkin Van Muylem steeds geen strenger wapenbeleid Als investeerders zouden AXA en Vrede aangenomen. AXA Groep blijft inING op zijn minst de twee betrokvesteren in producenten van zelfs ken bedrijven moeten vragen zich Christophe Scheire de meest controversiële wapenterug te trekken uit de productie Netwerk Vlaanderen systemen. van witte fosfor. Indien de be-

Anders omgaan met geld

In de kijker

DE HOGE TOL VAN MIJNBOUW AXA is hoofdinvesteerder bij nieuwe controversiële kopermijn in Peru “Majaz, Majaz, nunca exploteras” schreeuwden duizenden landbouwers in de Noord-Peruaanse stad Ayabaca, op 11 mei jongstleden. Ze hielden een optocht tegen het Britse mijnbouwbedrijf dat onder de naam Majaz de tweede grootste kopermijn van Peru wil openen. Ze vrezen dat de mijnontwikkeling van Monterrico Metals de watervoorziening in de regio’s Cajamarca en Piura bedreigt. Beide regio’s zijn voor hun drinken irrigatiewater afhankelijk van rivieren die ontspringen in een uniek ecosysteem van koud hoogland en nevelwouden. In dat gebied wil Monterrico de aarde openleggen voor haar kopermijn. Netwerk Vlaanderen onderzocht de investeerders in het ontginningsproject. De grootste aandeelhouder is geen onbekende: de AXA Groep.

gering en de armere bevolking wordt er zeker niet beter van. De armoedereductie tussen 1991 en 2000 vond niet plaats in regio’s waar er mijnontginning gebeurde. Integendeel. Vaak verslechterde de socio-economische positie van landbouwgemeenschappen door mijnbouwactiviteiten. Toch schieten de mijnbouwprojecten als paddestoelen uit de grond. Dat komt doordat de grondstofprijzen de afgelopen jaren aanzienlijk zijn gestegen. De voornaamste reden is de snelle industrialisering van China en

door plots erg aanlokkelijk voor mijnbouwers en investeerders. Maar boven die onaangeboorde mineralen, is het meestal één en al natuurleven. Daarom is mijnontwikkeling een delicate zaak. Want hoe ontgin je de grondstoffen zonder het leefmilieu te vervuilen of zonder lokale boeren gemeenschappen te ontwrichten. Daarbij komt nog de vraag waarnaar de miljardenopbrengst van de ontginning vloeit: naar overzeese aandeelhouders, naar de (roofdier)staat of naar de gemeenschappen die ‘op de mineralen wonen’?

De Peruaanse bevolking gelooft niet meer in geruststellende antwoorden op deze vragen. Vooral landbouwers keren zich in toenemende mate tegen nieuwe ontginningsprojecten. Momenteel woeden er een tiental grote Terwijl lokale boeren met de conflicten omheen mijnen in schadelijke gevolgen van mijnPeru en het ministerie van Mijnbouw worden opgezadeld, vloeit bouw schat dat er drie miljard de opbrengst ervan weg naar het US dollar aan investeringen op buitenland. En het leefmilieu het spel staan. Over één van de gaat erop achteruit, zo mijnbouwconflicten blijkt uit het rapport getuigde de PeruBeide regio’s zijn voor hun drinken van Christian Aid uit aanse milieuactivist irrigatiewater afhankelijk van rivieren die 2005. Zij behandelden Nicanor Alvaro Carvragen over mijnbouw ontspringen in een uniek ecosysteem van koud rasco einde maart in in Peru aan de hand ons land. Hij is één hoogland en nevelwouden van cijfermateriaal en van de aanvoerders drie casestudies. Het in het protest tegen globale plaatje viel negatief uit. India. Daardoor is de vraag sterk het Rio Blanco project van het Zo bestaan er vaak conflicten toegenomen. De koperprijs bijBritse mijnbouwbedrijf Monterin gemeenschappen waar mijnvoorbeeld, verdrievoudigde bijna rico Metals. Monterrico wil onder bouwbedrijven zich vestigen. Ook in een jaar tijd. De reserves minede naam Majaz in 2008 een kode bijdrage van de mijnbouw aan raal erts die wereldwijd nog onpermijn openen in de Noordelijke de economische groei in Peru is aangetast rusten, worden daarAndes op een boogscheut van de

TAM TAM Armoedereductie tussen ‘91 en 2000 vond niet plaats in mijngebieden

grens met Ecuador. Jaarlijks zal er 25 miljoen ton rots worden afgraven. Volgens Nicanor Alvaro Carrasco is mijnbouw op vruchtbare landbouwgronden of in de buurt van ecologisch kwetsbare gebieden. Precies daarom keert hij zich met vele anderen tegen de plannen van Monterrico Metals. De mijnbouwconcessies liggen in het brongebied van twee rivieren: de Rio Chinchipe en de Rio Quiroz. Beiden zijn belangrijk voor de watervoorziening in de vruchtbare valleien van de regio’s Piura en Cajamarca. De lokale landbouworganisaties zijn bang dat het rivierwater door de mijn gebruikt en vervuild zal worden. Maar ook de natuur staat mogelijk onder druk. Twintig kilometer stroomafwaarts van de mijn ligt het natuurgebied Tabaconas-Namballa. Het is de thuis van tientallen zeldzame dier- en plantensoorten, waaronder de bergtapir. Vanaf de bekendmaking van de mijnbouwplannen van Monterrico ontstond er protest. Monterrico reageerde daarop met een lastercampagne tegen milieuactivisten en boerenleiders in de Peruaanse media, waarbij ze beschuldigd werden van drugstrafiek en communistische sympathieën. Nicanor zag bijvoorbeeld samen met een geëngageerde bisschop zijn foto verschijnen op de nationale televisie, terwijl die laster herhaald werd. Op 16 maart 2006 vond tijdens een forum over landbouw en duurzame ontwikkeling in de stad Huancabamba een aanval plaats. De social responsability manager van Monterrico, zo is te zien op videobeelden, voert knokploegen

Anders omgaan met geld

Twee gezichten

Het is opvallend hoe Monterrico twee gezichten heeft: één voor de investeerders en de Westerse publieke opinie, en één voor degenen die de gevolgen van haar activiteiten ondervinden. Dr. Jackyll van het Britse mijnbouwbedrijf: Raul Urbina, illustreert dat goed. Urbina werd begin 2006 met tromgeroffel benoemd als de social responsibility manager. Hij zou het sociale- en milieueffecten rapport voor het Rio Blanco project tot een goed einde brengen. Toen Nicanor voor het Britse parlement getuigde over de negatieve gevolgen van mijnbouw, betwistte Urbina in maatpak de argumenten van de milieuactivist. Maar in Peru laat hij zijn maatpak in de kast en voert hij knokploegen aan die tegenstanders van het mijnbouwproject intimideren. Zo is Urbina te zien op videobeelden bij een aanval tegen wetenschappers die kritisch zijn voor Monterrico Metals. De aanval vond plaats op 16 maart 2006 in de stad Huancabamba en verwondde verschillende sprekers van het forum over landbouw en duurzame ontwikkeling. aan om tegenstanders en wetenschappers te intimideren. Er vielen enkele gewonden. Verder vielen er bij confrontaties tussen de politie en betogers al eerder twee doden. Een investeringsbeslissing is een goed- of afkeuring van de houding die de onderneming aanneemt. Als de investeerders hun fiat geven, kan Monterrico de kopermijn opstarten in 2008. Anders niet. Omdat er een vraag kwam vanuit Peru en vanuit de steungroep CATAPA, onderzocht Netwerk Vlaanderen de investeringen in Monterrico Metals, in het kader van haar mensenrechtencampagne. Wie levert het risicokapitaal voor het ongewenste Rio Blanco project? De resultaten van het onderzoek werden gepubliceerd in het Net-

werk dossier Goudkoorts in Peru. Daaruit blijkt dat de AXA Groep de grootste aandeelhouder is, via beleggingsfondsen onder beheer van AXA Framlington en Alliance Bernstein. AXA heeft ongeveer tien procent van de aandelen van de onderneming in handen. Aan AXA en andere investeerders deed Netwerk een oproep om te desinvesteren uit Monterrico, zolang het Rio Blanco project doorgaat. De oproep werd enthousiast onthaald door sociale bewegingen in Peru, en vond weerklank op de site Business & Human Rights. De komende maanden verspreidt Netwerk de oproep verder naar investeerders samen met de vrijwilligersgroep CATAPA.

Mathias Bienstman Campagnemedewerker

Campagne ‘Mijn Geld. Goed geweten?’

RONDETAFEL OVER INVESTEREN MET RESPECT VOOR MENSENRECHTEN Hoe investeer je spaar- en schenden. Dit rapport toont aan de Ecuadoriaanse regering makbeleggingsgeld met respect dat AXA, Dexia, ING, Fortis en kelijk om het bedrijf het land uit voor mensenrechten? Daarover KBC investeringen hebben lopen te zetten. Ook andere bedrijven ging de rondetafel op 18 mei in bedrijven die betrokken zijn die onvoldoende rekening houin Brussel, georganiseerd bij praktijken zoals dwangarbeid, den met de wensen en rechten door Netwerk Vlaanderen in steun aan dictatoriale regimes en van de lokale bevolking lopen samenwerking met BELSIF. gedwongen verhuizingen. risico. Zo toonde een recent VNDiverse stakeholders, waaronder rapport aan dat vele bedrijven vakbonden, mensenrechtenHoe kunnen dergelijke invesen overheden bij de privatisering organisaties, vertegenwoordigers teringen vermeden worden? We van watervoorzieningen nagevan de Birmese democratische vroegen het aan Peter Frankenlaten hadden degelijke voorafoppositie, onderzoekers en tal, director of the economic regaande inschattingen te maken financiële instellingen kwamen lations programme, van Amnesty over de (anti-)sociale impact van bijeen om van hun activiteiten. Socigedachten te wisselen. Anderen lijken op papier misschien wel een ale wantoestanden en Van de Belgische strikt beleid te hebben, maar hanteren in een terugtrekking van financiële spelers was de betrokken bedrijven de praktijk tal van achterpoortjes, ook voor uit vele landen in Zuidmeer dan negentig hun MVI-producten procent van de markt Amerika en delen van voor maatschappelijk Afrika en Zuid-Oost Azië verantwoord investeren (MVI) International UK. Hij startte zijn waren het gevolg. aanwezig. Een kwart van de uiteenzetting met voorbeelden deelnemers was bovendien van bedrijven waar het ontbreken Voor Frankental is het duidelijk afkomstig uit het buitenland, van een degelijk mensenrechtendat de overheid de eerste verhetgeen aantoont dat het thema beleid duidelijke gevolgen had antwoordelijke is voor een maatook in het buitenland leeft. voor de commerciële activiteiten schappelijk verantwoord beleid, van het bedrijf. Een eerste voormaar ook bedrijven gaan niet De rondetafel werd ingezet met beeld betrof Occidental. Deze pevrijuit. Gedragscodes en markteen overzicht van het rapport ‘Waar troleumgigant werd onlangs uit werking op zich volstaan niet. ligt de grens?’ van Netwerk, over Ecuador gezet. De slechte reputaDe mensenrechten die bedrijde links tussen financiële groepen tie die dit bedrijf bij de bevolking ven moeten respecteren, zoals en bedrijven die mensenrechten had opgebouwd, maakte het voor ze gecompileerd werden in de

TAM TAM Buitenlandse investeringen bieden steun aan Birma’s autoritaire regime 9

Sparen en beleggen met respect voor mensenrechten HET

IS MOGELIJK!

UN Norms for Business, worden op zich niet meer betwist. Wel de daaraan verbonden verantwoordingsverplichtingen en mogelijke straffen. Hij signaleert een onomkeerbare evolutie, waardoor bedrijven hun verantwoordelijkheid minder en minder kunnen ontlopen. Financiële instellingen zouden er derhalve goed aan doen om daar bij hun investeringsbeslissingen rekening mee te houden. Concreet pleitte Frankental voor een betere incorporatie van de bestaande mensenrechtenstandaarden en degelijke sociale en ecologische vooronderzoeken. Tijdens de workshop werd de concrete case over ‘investeren in dictatoriale landen als Birma’ besproken. Momenteel is er een brede internationale consensus dat investeren in Birma niet door de beugel kan. Maar wat is de rol van financiers in dit verhaal? Aung Maw Zin, die sprak in naam van de Birmese democraten, hield een pleidooi voor desinvesteringen uit zijn land, omwille van de steun die buitenlandse investeringen bieden aan het autoritaire regime. Frank Willems van het internationale vakverbond ICFTU benadrukte het feit dat de Internationale Arbeids

Anders omgaan met geld

Organisatie (IAO) Birma met klem veroordeelt voor de massale inzet van dwangarbeiders. Hij schetste de manier waarop internationale bedrijven bijdragen tot de verslechtering van de situatie voor de Birmese bevolking en het regime financiële en morele steun bieden. Voldoende redenen om voor Birma, als enige land ter wereld, op te roepen tot een handelsboycot. Na een bijkomende introductie over de te hanteren MVIonderzoeksmethodieken door het Scandinavisch onderzoeksbureau Ethix, ontspon zich een geanimeerde discussie over de rol en de verantwoordelijkheid van financiers en de moeilijkheid om duidelijke grenzen te stellen in wat toelaatbare investeringen zijn. Zowat alle aanwezige investeerders stelden dat ze bij hun investeringsbeslissingen rekening hebben gehouden met de situatie in Birma. De concrete invulling van dit ‘rekening houden met’ bleek evenwel drastisch te verschillen. Zo bleek dat sommige financiele instellingen een strikt beleid hanteren: een beleid dat investeringen in bedrijven betrokken bij mensenrechtenrechtenschendingen (in Birma), voor al hun producten effectief uitsluit. Anderen lijken op papier misschien wel een strikt beleid te hebben, maar hanteren in de praktijk tal van achterpoortjes, ook voor hun MVI-producten. Tevens kon vernomen worden dat het beleid van sommigen inhoudt dat ernstige mensenrechtenschendingen wel mee in overweging genomen worden,

maar slechts in beperkte mate tot uitsluiting van financiering leidden. Al bij al was het een interessante samenkomst. Met mekaar praten is allicht een belangrijke manier om vooruit te komen. Ze vraagt van alle partijen evenwel inspanningen, aangezien de standpunten nog ver uitéén liggen. De Birmese democraten verwoordden de bestaande tegenstelling wellicht nog het best: ze stelden dat vele tussenkomsten duidelijk maakten dat als het er echt op aan komt, winsten belangrijker zijn dan de geschonden rechten van het Birmese volk. Luc Weyn Onderzoeker en Consultant Duurzaam sparen en beleggen

Wilt u weten welke producten de beste garantie bieden dat uw geld niet geïnvesteerd wordt in bedrijven betrokken bij mensenrechtenschendingen?

Raadpleeg onze brochure: Duurzaam sparen en beleggen met respect voor mensenrechten. U kunt deze bestellen via ons secretariaat tel: 02/201 07 70 of e-mail: info@netwerk-vlaanderen.be. U kunt de brochure ook downloaden op: www.netwerkvlaanderen.be.

Portfolio

DE COÖPERATIEVE BEWEGING: EEN NIEUW ELAN? Op het Woodrow Wilson plein te Gent pronkt het standbeeld van Oud-Minister van Staat Edward Anseele. In 1880 richtte hij één van de bekendste coöperatieve vennootschappen op: de Vooruit (en het socialistische dagblad met dezelfde naam). Vandaag de dag bestaan er opvallend veel cooperatieve vennootschappen in Gent. Hoe hebben deze zich door de jaren heen ontwikkeld? Van rechtvaardige Rochdale pioniers tot de participatieve coöperatie: een korte inleiding in de geschiedenis. Geschiedenis

In 1844 startte de coöperatieve geschiedenis in Engeland met de oprichting van de vennootschap ‘rechtvaardige pioniers van Rochdale’. De statuten groeiden uit tot de beginselen van Rochdale: democratie (één man is één stem), coöperatieve restorno, maximale transparantie en vergoeding van het kapitaal met een beperkte rente.

nimum inkomen voor boeren garanderen’). Deze coöperaties structureerde men als grote netwerken binnen de klassieke ‘zuilen’ van de Belgische samenleving: de socialistische beweging, de christelijke arbeidersbeweging en de huidige ARCO-groep. Een ander groot netwerk ontstond in de Vlaamse landbouwwereld met het geheel van coöperaties verbonden aan de Boerenbond. In 1873 richtte een kleine groep wevers en ambachtslui de ‘Vrije Bakkers’ bakkerij op in Gent. Al snel ontstonden hier twee groepen met tegengestelde belangen: de ene groep wilde goederen leveren tegen de beste prijs-kwaliteit verhouding, de andere groep wilde juist via economische activiteiten steun bieden aan politieke actie. Deze laatste groep richtte uiteindelijk de Vooruit op.

Het aantal bedrijven die de cooperatieve waarden in de praktijk brengt, kende in de loop van de 20ste eeuw een wisselend verloop. Het coöperatieve systeem beleefde zijn ‘hoogdagen’ in de jaren vijftig, zoals blijkt uit de oprichting van de Nationale Raad van de Coöperatie (NRC) op 20 juli 1955. Dit advies- en studieorgaan kreeg de taak de echte coöperatieve vennootschappen te erkennen en stond zo garant voor het naleven van de coöperatieve grondbeginselen. De toenemende concurrentie, de uitbreiding van de grote supermarktketens en de eigen problemen van de coöperatie zorgden echter voor een terugval van de coöperatie eind jaren vijftig. Eind jaren zeventig ontstond vervolgens een heropleving van de sociale economie, in de hand gewerkt

Op het einde van de 19de eeuw ontstonden de eerste echte cooperaties, hoofdzakelijk in de sector consumptie (‘meer en beter verbruiken’), het spaar- en kredietwezen (‘sparen en de toekomst van het gezin veilig stellen tegenover onvoorziene risico’s’), de geneesmiddelendistributie (‘toegang tot de gezondheidszorg’) en de landbouw (‘een mi-

TAM TAM Onlangs klopten veel nieuwe Gentse initiatieven aan bij Netwerk Rentevrij 11

door de economische crisis en de dalende werkgelegenheid.

Groeiende belangstelling vanuit Gent

Huidige stand van zaken

Gent blijft in trek bij participatieve coöperaties. Het Hinkelspel, Tintelijn, Magelaan (voorheen Aanzet), & Compagnie (Marketing), De Punt, Druk in De Weer, GEC en Oxfam Fairtrade zijn toonaangevende voorbeelden. Opvallend is ook dat in de afgelopen maanden tal van nieuwe initiatieven uit het Gentse aanklopten bij Netwerk Rentevrij voor een rentevrije lening. Zo is er Lab15, een klein bedrijf dat werkt rond passiefhuizen, ecologisch bouwen en duurzame energie. Daarnaast werd net de cvba ’t Uilenbos opgericht, een bedrijf dat biologische landbouw teelt en haar producten vooral verdeelt via groentemanden. Twee andere initiatieven uit het Gentse willen van start gaan in september dit jaar en werken momenteel volop aan hun bedrijfs- en financieel plan. Eén coöperatie zal zich bezighouden met therapie vanuit een contextuele invalshoek, de andere coöperatie richt zich op de promotie van het duurzaam en ecologisch bouwen.

Momenteel stijgt het aantal nieuwe coöperaties nog steeds. Dit wordt mee in de hand gewerkt door de inspanningen van de Federatie van de Belgische Coöperaties (FEBECOOP). Doel van de federatie is om problemen met de coöperatie uit te klaren (zoals het statuut van werkend vennoot) en de coöperatieve gedachte verder te verspreiden. De motivatie om een nieuwe cooperatie te starten, komt vooral vanuit de behoefte aan de creatie van de eigen tewerkstelling in een positief arbeidsklimaat. Op die manier wordt een antwoord geboden aan de toenemende werkonzekerheid. Op dit moment bestaan er bijna 30.000 coöperatieve vennootschappen in België en een zeshondertal initiatieven die een mix van coöperatieve waarden in de praktijk brengen en erkend zijn door de NRC. Sinds 2003 bestaat ook de participatieve coöperatie. Dat is een onderneming die onder de juridische vlag van de coöperatieve vennootschap, een economische activiteit ontwikkelt en de volgende principes nastreeft: maximale participatie van alle ‘stakeholders’ (met als ultieme doel het opheffen van de werknemer – werkgeversverhouding), voorrang van arbeid op kapitaal, creatie van duurzame arbeid, respect voor omgeving en milieu, beperkte (of onbestaande) loonspanning, economische leefbaarheid en socialisatie van de winst (eerder dan uitkering aan de kapitaalverschaffers).

Anders omgaan met geld

Aangezien coöperaties actief zijn in de meest uiteenlopende sectoren en geen vragende partij zijn voor subsidies, fungeren ze vaak als eilandjes in de reguliere economie. Echter sommige participatieve coöperaties zagen in dat de knelpunten in veel coöperaties gelijkaardig zijn. Daarom heb-

ben bijvoorbeeld De Krikker, Het Hinkelspel en Tintelijn hun Raad van Bestuur (of een ander adviesorgaan) uitgebreid met vertegenwoordigers van andere coöperaties. Verder streeft ook FEBECOOP naar een nauwere samenwerking tussen de verschillende participatieve coöperaties door hen samen te brengen rond thema’s als duurzaam groeien. Frederik Matthijs Netwerk Rentevrij

Oproep Rentevrij Het project is goed, de middelen schaars. Zonde om dan nog rente te betalen. Daarom vragen we jou om mee te stappen in het verhaal van rentevrij lenen. Voor iedere euro die jij rentevrij ter beschikking stelt, doen wij er twee bovenop. Momenteel zijn Lab15 cvba (opstartkapitaal), ’t Uilenbos cvba (opstartkapitaal) en Het Hinkelspel cvba (vervangingsen uitbreidingsinvesteringen) op zoek naar extra aandelenkapitaal en/of rentevrije leningen. Voor elke euro die jij deze bedrijven rentevrij ter beschikking stelt, doet Netwerk Rentevrij er twee euro bovenop. Geïnteresseerd? Neem gerust contact op met Netwerk Rentevrij: tel 02/274 00 17 of kijk eens op www.rentevrij.be.

Bron- en overige informatie: www.febecoop.be www.mcc.es www.socialeeconomie.be www.coopkracht.be mineco.fgov.be/SME/cooperatives/council_nl.htm

Blik op nieuws

KBC GOOIT OPNIEUW ELF PRODUCENTEN VAN CLUSTERBOMMEN UIT PORTEFEUILLE KBC maakte in april bekend om elf bijkomende wapenproducenten op haar zwarte lijst te zetten. Deze elf, allen betrokken bij de productie van clustermunitie, komen niet meer in aanmerking voor investeringen van KBC. De beslissing kadert in een strikter beleid van de bankgroep i.v.m. wapeninvesteringen. KBC toont hiermee aan dat ze de uitvoering van haar strikter wapeninvesteringsbeleid ter harte neemt. Netwerk Vlaanderen, Vrede, Forum voor Vredesactie en Voor Moeder Aarde juichen deze beslissing toe.

in 2004. Dat beleid kwam er nadat Netwerk Vlaanderen en een aantal vredesorganisaties onder de naam ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’ campagne voerden tegen investeringen in de wapenindustrie. KBC besliste in eerste instantie bedrijven die zich inlaten met internationaal verboden wapensystemen op een zwarte lijst te plaatsen. Later kwamen daar ook producenten van uraniumwapens en clustermunitie bij. Voor beide wapens bestaat nog geen internationaal verbod, maar ze zijn wel zeer controversieel.

tallen, honderden kleinere bommen (submunitie) verspreiden over een groot gebied. Hun verspreiding betekent een groot gevaar voor burgers tijdens de aanval. Maar ook jaren na conflict blijft clustermunitie voor burgerslachtoffers zorgen. De grote hoeveelheid submunitie dat bij de aanval niet ontploft, creëert immers een ‘de facto’ mijnenveld. Het gebruik van deze wapens gedurende de laatste 30 jaar in gebieden als Afghanistan, Irak, en voormalig Joegoslavië heeft een spoor van burgerbloed achtergelaten.

Het Britse BAE Systems, het AmeHet is dan ook niet te verwonderen KBC een stap voor op het peloton rikaanse Northrop Grumman, het dat dit wapen onder grote internaDuitse Rheinmetall en het Koreaantionale druk staat. Kofi Annan (VN) Ook andere banken als Dexia, Fortis se Poongsan zijn enkele bedrijven riep op om clustermunitie op de en ING namen een strikter investedie KBC op haar zwarte lijst plaatst. agenda te zetten in 2006. Het Euroringsbeleid aan. Maar KBC is de eniDeze bedrijven zijn allen betrokken pees Parlement vraagt de lidstaten ge conventionele bankgroep die dit bij de productie van clustermunitie. een moratorium op het wapen in te beleid doortrekt voor al haar finanIn het verleden voeren en investewerden ook reeds Ook andere banken als Dexia, Fortis en ING namen ringen in de proproducenten als ducenten ervan te een strikter investeringsbeleid aan. Maar KBC is Textron, Lockheed verbieden. In verde enige conventionele bankgroep die dit beleid Martin en EADS op schillende landen doortrekt voor al haar financiële producten deze lijst gezet, lopen initiatieven die nu in totaal neom het gebruik en gentien wapenproducenten bevat. ciële producten. KBC sluit op deze de productie van dit wapen aan banBedrijven op de zwarte lijst komen manier wapenproducenten ook uit den te leggen. België is sinds maart niet meer in aanmerking voor invesvoor haar beleggingsfondsen. De 2006 het eerste land dat bij wet de teringen van en financieringen door uitsluiting van elf bijkomende clushandel in, de productie en het geKBC. Ook beleggers in KBC-belegtermunitie producenten toont aan bruik van clustermunitie verbiedt. gingsfondsen vinden deze bedrijven dat het voor KBC menens is met de niet meer in hun portefeuille terug. implementatie van dit beleid. Christophe Scheire Coördinator Studie en Campagne Logisch gevolg van strikt beleid Clusterbom: de nieuwe landmijn Deze nieuwe uitsluitingen kaderen in een strikter KBC-beleid t.a.v. wapenproducenten dat ingevoerd werd

Clustermunitie is een heel controversieel wapen. Het gaat om bommen, mortieren, raketten die tien-

TAM TAM KBC sluit wapenproducenten ook uit voor haar beleggingsfondsen 13

Educatief

VORMING DUURZAAM SPAREN EN BELEGGEN Vorming ethisch sparen en beleggen

Wat is ethisch beleggen? Waar moet je op letten als ethische belegger? Wat levert het op? Welke verschillende ethische financiele producten bestaan er? En hoe duurzaam zijn onze banken eigenlijk? Deze vragen staan onder meer centraal dit najaar tijdens de vorming ethisch sparen en beleggen, aangeboden door Netwerk Vlaanderen en Vormingplus.

Datum

Plaats

Regio

Het aanbod aan ethische beleggingsfondsen van de banken groeit jaarlijks en ook het volume aan ethisch spaargeld blijft stijgen. Als klant is het echter soms moeilijk om een keuze te maken. In deze vorming bestuderen we het wat, waarom en hoe van ethisch sparen en beleggen. De vorming richt zich tot een breed publiek, waarbij er geen financiele voorkennis vereist is.

Meer informatie

26 sept. Diksmuide Westhoek

Westhoek@vormingplusoostendewesthoek.be

12 okt.

Gent

Gent-Eeklo

info.gent.eeklo@vormingplus.be

17 okt.

Hasselt

Limburg

Vormingplus.limburg@vormingplus.be

23 okt.

Leuven

Oost-Brabant info@vormingplusoostbrabant.be

Vormingplus

Netwerk organiseert dit najaar deze vorming voornamelijk in de regio, samen met de regionale Vormingplus, de opvolger van de vroegere volkshogescholen. In de tabel staan de reeds geplande vormingen voor dit najaar. Heb je ook interesse? Dan kun je meer informatie krijgen bij de regionale secretariaten van Vormingplus. Netwerk Vlaanderen is erkend als vormingsorganisatie en biedt momenteel vorming aan over de thema’s anders omgaan met geld, rentevrij, begroting en ethisch sparen en beleggen. Uiteraard kunnen organisaties Netwerk Vlaanderen contacteren voor een vorming. Meer informatie over ons vormingsaanbod en de geplande datums en locaties vind je op onze website www.netwerkvlaanderen.be/vorming.

Vers van de pers Jaarverslag 2005 2005 was in vele opzichten een bewogen jaar. De campagne ‘Mijn Geld. Goed Geweten?’ stond dit jaar in het teken van financiering van mensenrechten schendingen en bereikte mede via de tv-spot, een ruim publiek. Ook het onderzoeksrapport ‘Waar ligt de grens?’ kreeg veel persaandacht. Bovendien boekte Netwerk succes met de campagne tegen financiering van de wapenindustrie: KBC, Dexia en Fortis namen een strenger wapenfinancieringsbeleid aan. Je kunt het jaarverslag bestellen via info@netwerk-vlaanderen.be of via tel: 02/201 07 70. Je kunt deze ook downloaden op onze website www.netwerkvlaanderen.be. Nieuwe voorstellingsfolder De nieuwe voorstellingsfolder van Netwerk Vlaanderen is onlangs verschenen. De verschillende werkgebieden passeren kort de revue in deze folder. Ook staan er levendige getuigenissen in van vrijwilligers en sympathisanten. Nieuwsgierig geworden? Of ken je iemand die geïnteresseerd is in onze folder? Neem voor bestellingen gerust contact op met ons secretariaat. Tel: 02/201 07 70 of e-mail: info@netwerk-vlaanderen.be.

Anders omgaan met geld

Boekaankondiging

TERRA INCOGNITA “Het ecosysteem aarde ontwikkelt (evolueert), maar groeit niet. Haar deelsysteem de economie zal uiteindelijk moeten ophouden met groeien, maar kan zich blijven ontwikkelen. De term ‘duurzame ontwikkeling’ is relevant voor de economie, enkel als men er ‘ontwikkeling zonder groei’ onder verstaat. Dit is de kwalitatieve verbetering van de fysische economische basis die in stationaire toestand blijft, met een doorstroom van materie en energie die binnen de herstel- en opnamecapaciteiten van het ecosysteem blijft. Momenteel wordt de term duurzame ontwikkeling gebruikt als een synoniem voor het oxymoron duurzame groei… een cultuur die afhankelijk is van exponentiële groei voor haar economische stabiliteit…“

Terra Incognita zoekt een oplossing voor een gekend probleem. In een eindige wereld is het milieubeslag van de mondiale consumptieklasse onmogelijk te veralgemenen naar alle mensen op aarde: het botst nu al op de grenzen van de ecologische draagkracht van onze aarde, zoals de klimaatsverandering of de drinkwaterproblematiek.

Dit citaat van Daly en Townsend komt uit het boek Terra Incognita van Peter Tom Jones en Roger Jacobs. Het boek van de twee Vlaamse auteurs is een mijlpaal in de Nederlandstalige literatuur over de milieucrisis. Meer dan 600 pagina’s lang wordt de ernst van de crisis wetenschappelijk geduid en zoekt men naar oorzaken en oplossingen met economische en historische analyses. Het citaat illustreert één van de centrale gedachten van het boek en geeft meteen ook weer waarom het werk een aanrader is voor degenen die geïnteresseerd zijn in een andere omgang met geld.

Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel hanteren de schrijvers wetenschappelijke toppublicaties uit de tijdschriften Nature, Science en Ecological Economics, om de ernst van de ecologische crisis te duiden. Tegelijk bouwen Jones en Jacobs er aan een conceptueel instrumentarium dat de milieuoptimisten van antwoord moet dienen. De toestand van het ecosysteem aarde is dramatisch. Ze zal binnen

de huidige economische gang van zaken enkel verslechteren. Deel twee is een aanzet voor een groene wereldgeschiedenis. De auteurs willen nagaan hoe in verschillende fases van de geschiedenis maatschappelijke interventies in de natuurlijke omgeving uitmonden in ecologische crisissen. Ze onderzoeken in dat kader mogelijke reacties van de menselijke samenleving. Dat brengt ons vanzelf naar het derde deel, dat gaat over rechtvaardige uitwegen uit de huidige ecologische crisis. De auteurs houden een pleidooi voor een stationaire economie, een andere omgang met technologie en een nieuwe relatie tussen mens en natuur. Voor een volledige boekbespreking van deze kleffer is het nog even wachten. Maar ik kan alvast meegeven dat Terra Incognita een realistisch beeld schetst van de veranderingen die nodig zijn om tot een ecologische economie te komen. Een economie die rechtvaardigheid en duurzaamheid op mondiaal niveau kan verzoenen. Hopelijk draagt het boek bij tot meer realiteitsbesef over de grootste uitdaging van onze tijd: het vinden van een economisch systeem dat binnen de grenzen van het ecosysteem aarde blijft.

Mathias Bienstman Campagnemedewerker

TAM TAM Terra Incognita: een mijlpaal in de Nederlandstalige literatuur 15

Achter de schermen

BEWOGEN OCHTEND Het is ochtend. Eén van het vroege en wazige soort. Gisteravond kwam ik rond middernacht thuis, om deze ochtend rond een uur of half zes de geborgenheid van mijn bed te verlaten. Ik en mijn collega Mathias zijn de laatste dagen bezig om een vormingspakket voor jongeren te proefdraaien. Op dit onmenselijke uur ben ik op weg naar het onontgonnen terrein dat Herentals is. Na mijn ontbijt en fietstocht naar het station, stond ik op het perron van Kontich te bekomen van mijn vroege opstaan. “Dames en heren spoor één. De trein naar Antwerpen Centraal heeft een vertraging van ongeveer vijf minuten”. Hiermee kan ik nog net leven. Niet veel later: “Dames en heren. De trein naar Antwerpen Centraal is uitzonderlijk afgeschaft”. Paniek overvalt me. Ik besluit het erop te wagen: ik zal fietsend mijn aansluiting in Berchem proberen te halen. Met een overvolle rugzak begin ik aan mijn elf kilometer lange tocht. Elke trap kan er een zinloze zijn. Ik weet immers niet wanneer de trein naar Herentals aankomt. Zweet en krampen: het recept voor een pijnlijke ochtend. Elke paar kilometer telefoneer ik met de geruststellende collega Mathias. “Wanneer is de trein er?” – “Hij komt meteen aan op spoor tien Steven”. En wonderwel ... met nog geen twintig minuten fietsen haal ik mijn aansluiting. Na een half uurtje op adem komen, bereiken we Herentals. De lerares die ons met de wagen zou oppikken is nergens te bespeuren. We hebben nog welgeteld twintig minuten om te voet de school te bereiken en wagen het erop. Vanzelfsprekend lopen we een paar keer verkeerd, maar komen toch aan in het Scheppersinstituut. Een paar praktische voorbereidingen later beginnen we ons verhaal over banken, hun links met omstreden sectoren en de alternatieven die er zijn. De zesdejaars tuinbouw zijn mee en stellen geïnteresseerde vragen. ‘Beklijvend’ is het woord dat in me opkomt als ik de klas verlaat. Weliswaar een bewogen ochtend, maar dankzij dit soort ervaringen weet ik waarom ik deze studie en stage doe. Soms hectisch, soms vermoeiend, maar tussen en na al die ongemakjes blik ik terug en zie ik: het is goed. Steven Buelens (Oud) Stagair Netwerk Vlaanderen

COLOFON Anders Omgaan met Geld. De nieuwsbrief van Netwerk Vlaanderen Verschijnt vier maal per jaar REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 info@netwerk-vlaanderen.be www.netwerkvlaanderen.be WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Anton Gerits, Frederik Matthijs, Christophe Scheire, Hugo Wanner, Luc Weyn, Matthias Bienstman, Steven Buelens (EIND)REDACTIE Leontien Aarnoudse VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel DRUKKER Druk in de weer, Gent ONTWERP EN LAY OUT Iguane, Brussel Tel. 0498 14 16 64 ABONNEMENTEN Jaarabonnement: 10 euro Contacteer ons Tel. 02/201 07 70 E-mail: info@netwerk-vlaanderen.be

Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. Geld is een instrument dat een duurzame en eerlijke samenleving kan bevorderen als het goed wordt aangewend. Netwerk voert campagne met de slogan ‘Mijn geld. Goed geweten?’ en wil zo het investeringsbeleid van de banken publiek maken en inspraak afdwingen voor de spaarder/belegger in de bestemming van zijn geld. Netwerk is een wegwijzer op de markt van ethische en duurzame spaar-en beleggingsvormen. Netwerk Rentevrij ondersteunt, adviseert en ﬁnanciert organisaties en bedrijven die mens-en milieuvriendelijk (willen) omgaan met geld.

Steun de activiteiten van Netwerk Vlaanderen en stort uw gift op 001-1199225-90 (met mededeling: gift NB). Bij 30 euro of meer bezorgt Netwerk Vlaanderen u automatisch een ﬁscaal attest.

De nieuwsbrief wordt gedrukt op kringlooppapier, met vegetale inkten.

Anders omgaan met geld