Beyin Hastalıklarında Resim Sanatı Yaratıcılığı Prof. Dr. Sevin Balkan
Resim Sanatı - Beyin İlişkisi Michalengelo 1511
Gerard David 1460-1523
İsa’nın Göğe Yükselişi Adem ’ in Yaradılışı
Beyin
Evrendeki en kompleks objedir.
İşlem, lokal, yaygın, seri halindedir.
Gizemli bir organdır; sırlarını bir anda açığa vurmaz. Öyle ki ; Bir bölgesinin harabiyetinde yeni bağlantılar oluşturarak çöp adam bile çizemeyen kişiyi ünlü bir sanatçı yapabilir.
SOL
Çözümsel-analitik düşünme
Adım adım işlem Fokal dikkat, detay
Konuşma, anlama,okuma, yazma
Matematik , Bilim
“ akılcı, mantıklı,analitik taraf ”
Bütünsel- Holistik düşünme
Mantıklı veya ardışık sırada sonuca varabilme
Lisan
Mantık
SAĞ
Bütünü detaylardan önce görür. 3 boyutlu düşünme Global dikkat
Sezgi Yüz tanıma Yaratıcılık, sanat
“duygusal , yaratıcı taraf”
Sol hemisfer ağaçları görür. Sağ hemisfer ormanı görür
Beyinde fonksiyonel alanların ‘yoğun bağlantıları’ vardır.
Diffusion Tensor Imaging (DTI)
Sanat ‘ Beyin fonksiyonlarının algıları nasıl organize edip yorumluyabildiğinin bir ifadesidir.’ ‘ Sanat sanatçının iç dünyasını yansıtır; duyguların bir ifadesidir.’
Resimde Sanatsal Üretim Yaşı ?? En sık 30-40 yaştır ; 40 yaş sonrası azalır. İstisnalar vardır. Ör : Grandma Moses (Anna Mary Robertson) Resme 78y’ da başlayıp 101’e kadar sürdürdü.
Resim Sanatı Beyinde Birçok İşlemin Karışımıdır
Yaratıcılık Motor beceriler,hareketlerin koordinasyonu Görsel-uzaysal işlem Emosyonel dışavurum Sosyokültürel durum
Yaratıcılığın Anatomisi * Beyin görüntüleme çalışmaları (EEG, MRI, fMRI, DTI, PET) * İlaç araştırmaları * Lezyon analizleri sonucuna dayanmaktadır.
Tüm lobların kortikal alanları Korpus Kallozum Bazal ganglia rol oynar. Zaidel DW ,J Anat. 2010 ; 216(2): 177–183 Dietrich, Arne; Kanso, Riam . Psychological Bulletin, 2010, 136(5), 822-848 .
Chakravarty A. Annals of Indian Academy of Neurology, 2012, 15, 71-78
Görsel Algılama Sırası Önce renk; sonra şekil; sonra hareket algılanır. .
V4 Renk
Yüz ve obje tanıma alanı
60-80 msn
V5 Hareket
Semir Zeki
Professor of Neuroesthetics ,UCL
Yaratıcılık için ‘Prefrontal Korteks - Anterior Temporal Korteks’ aktivitelerindeki denge Frontal lob : fikir üretir. Temporal lob : bu fikirlerin serbest bırakılmasını kontrol eder. Bu denge bozulursa sanatda karşı konulamaz dürtü artışı olabilir. Flaherty. AW. J Comp Neurol. 2005 December 5;493(1):147-153 Neuroimage, Vol 51 Issue 1, 2010, Pages 11–18
Yaratıcı Dürtü
Prefrontal Korteks
N.Acumbens
Ventral Tegmental Alan
1- Frontal lob 2- Temporal lob 3- Limbik sistemdeki ‘Mezolimbik Dopaminerjik Sistem’ Arasındaki interaksiyon sonucudur.
.
Flaherty. A W. J Comp Neurol. 2005 , 5;493(1):147-153
Dopamin - Yaratıcılık İlişkisi .
Mani Psikoz
Yaratıcılık Dürtüsü Artar DOPAMİN
Normal
Yaratıcılık Engellenir
Depresyon Abuli
(** Dopamin agonistleri yaratıcılığı arttırır) Flaherty. AW. J Comp Neurol. 2005 ,5;493(1):147-153
Pre-Frontal Korteks . Sanatsal üretimde çok önemlidir. Asosiyasyon Korteks Alanları
Prefrontal korteks
Parietal Frontal lob Motor Alanları
Talamus
Oksipital Temporal
Ventral Pallidum
Amigdala Ventral Striatum (N.Acumbens)
Özellikle sağ dorsolateral alan ‘ yenilik arayışı ve yaratıcı üretkenlik’de önemli rol oynar. Prefrontal Korteks
Chakravarty A Annals of Indian Academy of Neurology.
2012 : 15 , 2 ,71-75
NeuroImage 29 (2006) 276 – 285
A Fuziform yüz alanı
B A: DENEYİMLİ KİŞİNİN PORTRE ÇİZİMİNDE fMRI B: DENEYİMSİZ KİŞİNİN PORTRE ÇİZİMİNDE fMRI
•
Bazal ganglia ( motivasyon)
•
Limbik korteks (emosyon)
Estetik ve Güzellik Anlayışı medial orbitofrontal korteksle ilişkilidir.
Semir Zeki The neurobiology of beauty: 2012
İğrençlik ve Çirkinlik Anlayışı amigdala ve motor korteksle ilişkilidir.
Filtre Neresi ???
Arka Parietal Alan Derinlik, 3-boyutlu algılamada önemlidir.
SANATSAL YETENEK İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR Sekonder motor Korteks alanları
Post.parietal Assosiyasyon korteksi
Dorsolateral Prefontal assosiyasyon korteksi
Frontal Göz alanı Somatosensoriel korteks
Oditer korteks
Vizüel korteks
Palmiero M Cogn Process 2012 Aug;13(3):193-209.,
Görsel Sanatta Sağ Arka Parietal Alan ve Sağ Temporal Lob
Sağ parietal alan Sanat için önceden gerekli görsel uzaysal mekansal uyarıları alır;kopyalar
Sağ temporal lob bu gözlemleri kaynaştırır, yorumlar, ruh verir.
Lythgoe MF. Neurology 2005 Jan 25;64(2):397-8 Mendez FM ,Vol 63, Issue 1, 2004, 1–7
Sağ Posterior Parietal Alan Lezyonunda İhmal Sendromu sıktır. (gn.likle birkaç ayda düzelir) Kopyalama
Spontan Çizme Diğer Lokalizasyonlar Angular girus Supramarginal girus İnsula Dorsolat. ve İnf. Frontal korteksler Talamus Bazal Ganglia
Brain 2010: 133; 880–894
Sol Arka Parietal Alan ve Sol Temporal Lob
Görsel mekansal detayları analiz eder.
Sanatsal üretim üzerine inhibitör etkileri vardır.
Korpus Kallozum
200-250 milyon akson içerir;
Ne kadar iyi gelişmiş ise beyinsel yeteneklerin sergilenmesi maksimum olur.
Yaratıcılık için intra ve interhemisferik aktivitelerin bağlantı ve senkronizasyonuna ihtiyaç vardır. (hemisferik harmoni)
‘Diverjan Düşünme’ Yaratıcılık için temel zorunluluktur. DİVERJAN DÜŞÜNME
BİR DÜRTÜ İLE BAŞLAR
BİRÇOK ÇÖZÜM KEŞFEDEREK YARATICI FİKİRLER ÜRETİLİR
Moore, D.W et al. 2009. Brain Cogn. 70, 267–272
Yaratıcılık-Diverjan düşünme testi ile ilişkili Anatomik Yapılar DTI bilateral frontal lob anterior singulat bilateral striatum korpus kallozum arkuat fasikulus oksipital lob
Takeuchi H, et al. : Neuroimage. 2010 May 15;51(1):11-8. 2010
Bizim aslında çok yeteneğimiz vardır ama hepsi açığa çıkmaz.
Bunun nedeni sıklıkla izin verilmeyişimiz veya bunları işlemeğe kendimize izin vermeyişimizdendir.
Dahlia W. Zaidel UCLA Creatıvıty and the brain The Psychologist, Vol. 19, No. 10, p. 616, October 2006
** İnsanlar Sanatsal Yetenekle mi Doğarlar? ** Sanatsal Yetenek Sonradan Oluşabilir mi? **Sanatsal Yetenek Beyin Hastalığı Sonrasında Oluşabilir mi?
Beyin Değişebilir mi?? Eski görüş: (1970 öncesi) ‘Erişkinde beyin yapısı statikdir,değişmez’ Yeni Görüş : ‘Erişkinde beyin yapısı düşündüğümüzden çok daha fazla dinamikdir, değişebilir’ (= Nöroplastisite)
Nöro-Plastisite 20. yy’da Nörobilimde Olağanüstü Buluş = beynin tüm yaşam boyunca kendisini yeniden yapılandırabilme özelliğidir. ( Plastik : Adaptasyon yeteneği)
İlk 1890’da William James tarafından ileri sürüldü; ‘ Nöral Plastisite’ kavramı Polonyalı nörofizyolog J.Konorski’e aittir.(1966)
Nöroplastisite ne zaman oluşur ?
Doğumdan sonra tüm yaşam boyunca Beyin zedelenmelerinde ** Kaybedilen fonksiyonları kompanse etmek için
Nöroplastisite nasıl oluşur ?
Beyinde uyarı ile (öğrenme , fiziksel aktivite, yeni deneyimler ve hatta düşünme ile) aksonal filizlenme ile nöronlar arası yeni sinapslar oluşabilir. Neuroscience Vol. 28: 377-401 ,2005
SAĞ
Beyin Hastalığında yaratıcılık nasıl artabilir? 1 - Sanatsal süpressor etkinin kalkması ile
Frontal SOL
Temporal
Sol beyin yarısı beynin zorba kısmıdır; sağ yarının yaratıcılığını suprese eder. Soldaki bir patoloji yaratıcılığı arttırabilir.( paradoksal fonksiyonel fasilitasyon) Miller B, Br J Psychiatry. 2000 May; 176:458-63 Kapur N.. Brain 1996;119:1775–90
Temporal lobun frontal lob üzerinde inhibitör etkisi vardır. Harabiyetde , bu etki kalkar ve yaratıcılık artabilir. Menzel C, Acta Neurol Belg. 1998 Dec;98(4):327-31.
2 - Nöroplastisite ile
Nöroplastisite ile beyin hastalıklarında sanatsal hayat başlayabilir. Sanat beyin plastisitesini arttırır. Nöroplastisite
Sanat
Beyindeki Hasar Resim Sanatı Yaratıcılığını Ne Şekilde Etkiler ?
YA : Önceden varsa sanatsal faaliyet geriler. VEYA : Profesyonel resim sanatçılarında stil değişiklikleri görülebilir. (post-morbid stilistik değişim) VEYA : Önceden çöp adam bile çizemeyen kişi yetenekli bir sanatçı olabilir.
Resimde Sanatsal Değişim Görülebilen Nörolojik Hastalıklar
Serebrovasküler Hastalıklar ( İskemik İnme , SAK ) Parkinson hastalığı Temporal lob tümörü Temporal lob epilepsisi Demans (Frontotemporal ve Alzheimer tipi demans) * Migren , Post-travmatik Sendrom , Depresyon, Bipolar hastalık, Psikoz. 43.
Can J Psychiatry. 2011 Mar;56(3):132-
Serebrovask羹ler Hastal覺klarda Resim Sanat覺
Sağ Hemisferik İskemik İnme ve ‘Postmorbid Stilistik Değişim’
Sağ hemisfer lezyon varlığında
Yarı-ihmal sonucu asimetrik ,bozuk, biçimsiz şekiller
Çizilen şekiller parçalanmış gibi,yerleri değiştirilmiş, çaprazlama yerleştirilmiş olabilir.
3 boyutlu çizim hataları
Lovis Corinth 1858-1925 Alman ressam,
53 y.da 1911’de sağ hemisferik inme sonrası sol tarafında hemiparezi ; İnme sonrası 14 yıl, 300’den fazla büyük sanat eserleri yaptı. yaptı Resimleri inme öncesinde empresyonist iken inme sonrası ekspresyonist idi.
Hastal覺k 繹ncesi resimler
Witches 1897
Salome 1900
Hastal覺k Sonras覺 resimler Sol yar覺n覺n ihmali -1911
Dış Hatların Kaybı
Frauenraub 1918
1923 Susanna and the Elders,Lower Saxony State Museum
1924
Detay yanlışlığı ve silik ihmal belirtileri İlk büyük resmi
Samson Blinded-1912 Staatliche Museen zu Berlin
Knecht Franz’ın gravürü-1919
Birth of Venus, 1896.
Yapının Anlaşılmazlığı
Birth of Venus, 1923. Lovis Corinth The Musée d'Orsay
Duygusal yakınlığın kaybı Oğlunun portresi ‘Thomas with a hat in his hands’ 1922
Prosopagnoziye bağlı yüz farklılıkları ÖNCE
SONRA
SONRA
Die schwarze Maske, 1908
Carmencita 1924
Doğru perspektif kaybı
"
On the balcony in Bordighera 1912
"Berlin , Unter den Linden
Belirsizlik ve donukluk
Walchensee: 1918
The Walchensee, New Snow: 1922
Walchensee: 1920
The Walchensee in Winter: 1923
Anton Räderscheidt 75 y, sağ hemisferde inme ve sol hemipleji ve İhmal Sendromu
Sonrasında belirgin prosopagnozi ve fasiyal distorsiyon
İnme Öncesi
İnme Sonrası
Anevrizma Rüptürü Sonucu Yeni Başlangıçlı ‘De Novo’ Resim Sanatı
Alan Brown 43 y, İngiliz , satıcı Resimle hiç ilgisi yok. 2003’de 39 y.da Anevrizma rüptürü; 16 saat süren operasyon 2 ay sonra hastanede hemşiresi tarafından eline verilen bir kağıt kalemle yeni yeteneği keşfedildi.
Postop. Liseyi ve sonra da Worchester Üniv. güzel sanatlar fakültesini bitirdi. Ünlü, ödüller alan bir ressam oldu. Eserleri prestijli kolleksiyonlarda yer alıyor,müzelerde segileniyor. Stili foto-realistik ekspresyonist arasında
Eserleri New York’da yaygĹn olarak sergileniyor.
Tommy McHugh (1949 - 2012)
51 y, İngiliz, inşaat kalfası ,sabıkalı Önceden eline fırça almamış.
2001’de ıkınma sonrası bilateral a.serebri media anevrizma rüptürü. Sonrasında 6 saat operasyon ve 1 hafta koma.
2 hafta sonra günde 10-18 saat çalışarak yüzlerce şiir ve resim yapımı başlıyor. Lythgoe MF, Neurology. 2005, 25;64(2):397-8
.
‘Sanatsal Mani’
Tüm dünyada 60 civarında doktora mektup yazarak yardım istedi.
Harvard’dan Dr Alice Flaherty Beyin Görüntülemelerini inceledi. Frontal – Temporal Dengesini bozan lezyonlar saptadı. (manik dışavurum)
2007’deki ölüm nedeni kanser.
Parkinson Hastalığında Resim Sanatı
Dopamin Disregülasyon Sendromu (DDS) Dopamin fazlalığı ile ortaya çıkar.
İnhibisyon azalır. Seksüel eylemler artar. Obsessif kompulsif davranışlar (kompulsif yazma,çizme veya diğer yaratıcı dışavurumlar.)
Parkinson Hastalığı
PH’da resim sanatında yaratıcı üretim * dopamin tedavisine ve * inhibisyon yoksunluğuna bağlı olarak artabilir.
Tedaviye dopamin agonisti eklenmesi ile * resim sanatı üretkenliğini daha da arttırabilir * resim sanatı türünde değişiklik yapabilir
47 y , erkek hastada ‘sanatsal üretim artışı’ ve ‘stil değişimi’
Amatör ressam, bir resim aylarca sürüyor. (realistik resimler) PH tanısı 8 ay öncesi resim yapmayı terketmiş.
2 yıl Levadopa 475mg/gün tedavisi sırasında yine resim yapmamış.
Dopamin agonisti eklenmesi sonrası 4 ay sonra haftada 1 adet resim yapmaya başlamış; Yeni resimlerin stili değişmiş.(empresyonistik resimler)
Kulisevsky J et al. J Neurol, 2009,256; 816-19
A, B: eski realistik
C, D: yeni empresyonist
Parkinsonda Sağ DBS Etkisi
65 y mimar 16 yıldır PH 1500 mg levodopa, 15 mg ropinirol, 1 mg cabergoline 10 mg selegiline. Subtalamik stimulasyon sonrası resim konularında değişim.
DBS : Deep Brain Stimulation
DBS öncesi;
DBS sonrası 3.ayda
Nöroloji Departmanı , Kiel
Witt et al. Journal of Neurology 2006; 253: 955–6
Parkinsonda Sol DBS Etkisi 20 yıldır sağ PH olan bir hastanın farklı dönemlerdeki 59 resminin analizi:
A
A- Presemp.1972 B- Semp. 2001 C- Semp. 2002
B
C D
Sol DBD 2003 D- 2006
V. Drago et al. /Turning off artistic ability: The influence of left DBS in art production Journal of the Neurological Sciences 281 (2009) 116–121
Estetik
Ne kadar duygulara hitap ediyor
Konu ne kadar iyi işlenmiş
Ne kadar tamamlanmış
Resmin orijinalliği
Teknik,yetenek
DBS sonrası sol hemisferin aktivasyonu interhemisferik fokalglobal dikkat dengesini bozarak sağ hemisferin görsel sanat yaratıcılığını azaltmaktadır.
Temporal Lob Tümörü
Sandy Allen (1959-)
Washington Üniversitesi’nde matematik ve tıp eğitimi görmüş, beyninin sol lobunu çok iyi kullandığı söyleniyordu.
Sol temporal malign tümör ve beyin dokusu rezeksiyonu.
Postop. birden kendiyle ilgili yeni yetenekler keşfeden Sandy matematik fen ve sayıları bir tarafa bıraktı.
Şimdi bilir kişilere göre dişi bir Picasso olma yolunda ilerliyor.
Alison Silva (1978-)
Ressam 2006 da sol temporal lob tümörü tanısı Ameliyatı reddediyor. (halusinasyon, insomni, başağrısına rağmen)
Sonrasında yaptığı resimler daha kompleks ve sofistike.
Önceki resimlerin fiyatı ençok 1000 dolar; sonrakiler 10000 dolar.
Fiyat:10000 Dolar
Epilepside Resim Sanat覺
Epilepsi
Epilepside resim sanatı: 1 – Nöbet esnasında 2 – Nöbetler arasında 3 – Sinestezi şeklinde ortaya çıkabilir.
Fokal epilepsi (temporo-limbik) sanatsal yaratıcılığı arttırabilir. Ör: Van Gogh, Michelangelo,Lewis Caroll, Giorgio de Chirico
Nöbet esnasında Resim Sanatı
27 y erkek hasta ; Mozaik sanatçısı
Önceden sanatsal faaliyeti hiç yok. Anamnezdeki ataklarda hasta kendisini dalgaların içinde kaldığını ve çaresizce yüzdüğünü hissediyor.Bazı ataklarda da konuşması duruyor, amaçsız bakıyor ve ardından önüne geçemediği resim çizme dürtüsü oluyor. EEG (interiktal,uyku deprivasyonlu) : Sol frontotemporal foküs SPECT:Sol frontoparietal hipoperfüzyon
Sol Frontotemporal Epileptik Nöbetdeki Resim
**
Olasılıkla solda oluşan epileptik nöbet ve sonrasında yayılan kortikal depresyon sağ hemisferdeki kompleks görsel-mekansal becerileri serbestleştirmektedir. S. Biethahna,Clinical Neurophysiology Volume 123, Issue 10, October 2012, In vivo
cortical spreading depression in epilepsy patients is not limited to clinically significant trauma
Tedaviye Dirençli Non-dominant Temporal Lob Epilepsisinde İnteriktal Kişilik, Davranışsal Bozukluk (Geschwind syndrome) ** 1974
Hipergrafi (yazma,çizme) Aşırı dindarlık Stabil olmayan seksüel davranış (homo,biseksüel,hiper,hipo) Ara ara agresiflik, neşesizlik Bağımlılık davranışları ör: van Gogh , F Dostoevsky
Nöbetler Arasında Resim Sanatı
35y erkek hasta , parsiyel kompleks epilepsisi var. Hipergrafi (sürekli binalar çizme), hiposeksüellik, aşırı dindarlık+ MRG : sağ MTS EEG : sağ temporal irritatif foküs Fizyopatolojik mekanizması : büyük olasılıkla bazal temporal irritatif fokusun neden olduğu ‘Temporal Hiperkonneksiyon’
Arq Neuropsiquiatr. 2000 Jun;58(2B):548-55
Boyut :1 x 1.6 m
Resimlerin boyutu 1.5 x 10 metreye kadar artmış. (evler,binalar, caddeler)
Epileptik Sinestezi ve Resim Sanatı
Sinestezi ( Synesthesia ;Greek, syn = beraber + aisthesis = algılama)
Görme , işitme , dokunma ,nadiren de koku duyuları simultan oluşur ve beraberinde vücudda involanter hareket olabilir. Bu kişiler renkleri işitirler, müziği renklerle görürler ya da kelimeleri tadarlar. Sinestezi 2000 kişide bir görülür,kadınlarda daha sıktır. Sinestetlerin çoğunda epilepsi yoktur.
Epileptik Sinestezi temporal nöbetlerin %4’de vardır
Ör : Kompozitörler ; Duke Ellington, Franz Liszt , Rimsky Korsakov
Professor Leanne Boucher, 2008
David Hockney 1937
İngiliz Ressam, sinestet Müzik duyduğunda renkler görüyor.
David Hockney Turandot Operas覺 sahne tasar覺m覺
Wassily Kandinsky 1866-1944 ď Ž
Rus ressam , sinestet (mĂźzik-resim)
‘Yaratıcılığın Kıvılcımları’ Epilepsinin sanat üzerine etkisi - Jim Chambliss
“Sparks of Creativity: the influence of epilepsy on art”
1- Epilepsi yaratıcılık potansiyelini arttırabilir mi? 2- Epileptik sanatçıların eserlerinin incelenmesi medikal açıdan epilepsilerini anlamamıza olanak sağlar mı? SONUÇ : Özellikle fokal epilepsisi olanların yaratıcılık potansiyeli ve sanatda üretkenlikleri belirgin artmaktadır.
Franco Magnani 1934 -
İtalyan ahçı ,1958 de San Fransisco’a taşınıyor ve doğramacı olarak yaşıyor. ABD’de ateşli hastalık ve epileptik nöbetler öyküsü. (ansefalit ?) Sonrasında Pontito’da geçirdiği çocukluğunda yaşadığı yerleri nöbetler halinde hatırlayıp resmetmeğe başlıyor. (öncesinde eline fırça almamış)
fotoğraf
resim-30 yıl sonra
fotoğraf
resim
FotoÄ&#x;raf
Resim
Demansda Resim Sanat覺
Demansda önceleri kabul edilen ;yaygın nöronlar ve bağlantılarının kaybı ile: 1- Sanatsal becerilerin korunamıyacağı 2- Diverjan düşünmenin azalması ile yaratıcılığın olamıyacağı görüşü vardı.
Baskın devreler zedelenince, diğer baskılanmış yaratıcı alanların fonksiyonları açığa çıkabilir, güçlenebilir.
Fronto-temporal Lobar Dejenerasyon (FTLD)
Presenil demansların (45-65y) en sık nedeni. Klinik,patolojik, genetik olarak heterojen bir grup hastalıktır. Demanslar içinde en sık bu hastaların sol hakimiyetli tutuluşlarında(%20) , Klinik Sendromlar yeni oluşan sanatsal faaliyetler görülebilmektedir. (Kreatif Kompulsiyon)
SM semantik demans bvFTD davranışsal varyant FTD PNFA prog.nonfluent afazi
Patoloji Genler
FTD’da Resim Sanatının Genel Özellikleri
Faaliyetler spontan veya cesaretlendirme ile başlar.
Sanatçılar önceden (çocukluklarında) gördükleri manzara, hayvanlar veya insanları yaparlar.
Demans ilerledikçe daha gerçeğe uygun olur; kusursuzdur;
Konuşma azaldıkça resimler vahşi, çılgın ve özgür olabilir.
Giderek artan kognitif ve sosyal gerilemeğe rağmen resimlerdeki yüzler, objeler, şekiller, inanılmaz ayrıntılı olabilir.
FTLD-Semantik Demans
64 y.da erkek, resimleri ile ödülleri var
Hastalığının 8.yılında
FTLD-Davranışsal FTD 56 y.da kadın
İlk resimleri çocukluğundan hatırladığı manzaralar.
Son yıllarda disinhibe
Miller et al. (1998) Neurology 51: 978-82
FTLD Nonfluent Primer progresif afazi
Mell J et al. Neurology 2003;60:1707-1710
FTLD ve ALS 53y. Erkek hasta konuşma ve davranış bozuklukları ve motor bozuklukları var
Atrofi Sol>sağ
VBM R
R
L
L
2002
2004
2003
Neurocase: The Neural Basis of Cognition , Vol 15, 3, 2009
Dr. Anne Adams (1940-2007)
University of British Colombia’dan birincilik ile fizik ve Kimya mezunu; Hücre biyolojisinde PhD Öz Geç: Solda migren ve akustik nörinom 46 y.da akademisyen iken oğlu kaza geçirince üniversiteden ayrıldı ve evde resim yapmaya başladı. O zamana kadar sanata ilgisi (resim,müzik) var ama yapmıyor. Oğlu kısa sürede düzeldi ama o, başarılarına rağmen üniversiteye dönmedi. 67 y.da ölene dek sürekli resim yaptı.
51 y.da oğlunun hastalığı döneminde yaptığı resimlerden.. İlk resimleri basit manzara resimleri
52 y.da resimleri daha renkli, canlı ve çok yönlü idi.
54 y.da müziği resmetmeye başladı. (sinestezi) Yaratıcılığının zirvesi Fransız kompozitor Maurice Ravel’in ‘Bolero’u ile ilgili ‘Unraveling Bolero’ (Bolero’yu Çözmek) isimli yaptığı resimdi.
** Maurice Ravel FTLD hastası idi.
340 adet dikdörtgenin (müzikdeki barlar) boyları giderek artıyor : boyları volümü, içlerindeki köşeli çizgiler ve eğriler sesin şiddetini ve bası , renk ise perde anlamında. 240 bar
100 bar
326. Barda renk ve şekil değişimi
Konuşma bozukluğu belirgin olmadan 6 yıl önce
Sinestezi
Duyusal çapraz aktivasyon
Renk duyarlı alan-V4 Sese duyarlı alan
58 yaşında
(Bolero’dan 4 yıl sonra)
Müziği resmetmeyi bıraktı. Soyut kavramları, sayıları resmetmeye başladı. Bu sırada konuşma sorunu hala yok.
60-62y’daki resimleri
Realistik, fotografik ; simetri ve detay var.
(Omurgasızların ABC Kitabı)
Alfabedeki her harf bir organizmayı temsil ediyordu.
P = peacock-tavuskuşu
E = earthworm- solucan
64 y. dan itibaren
Tama yakın suskunluk Sağ ekstremite apraksisi –resmi engelledi Sağ kolda distoni Ayaklarını sürüyerek yürüme Tanı: FTLD + CBD Progresiv motor ve solunum boz.ğu 67 y.da exitus
Sol frontoinsuler korteksde Progresif Atrofi
Seeley W,et al, Brain 2008 131,39-49
Voxel based morphometry (VBM) ve SPECT(2002)
A- Sol frontoinsular korteks ve striatumda gricevherde azalma Sağ posterior parietalda artma
B- Korteksde perfüzyonda Sol frontalde azalma, sağ parietalde artma
Postmortem İnceleme R Azalmış sol inf. frontal korteks ve Broca intensitesi
VBM
Artmış Sağ parietal korteks intensitesi
R 1188 g
OTOPSİ
Ağır bifrontal atrofi Sol>sağ
Nöropatoloji : CBD
Seeley W,et al, Brain 2008 131,39-49
ALZHEİMER HASTALIĞI - AH
Yaşlılıkda en sık görülen ve medial temporal ve posterior parietalden başlayan nörodejeneratif hastalık. 65 yaş sonrası demansın en sık nedeni
AH’da Resim Sanatı
Evre 1, 2 ve hatta 3 ’de olabilir. A - Önceden varsa ; YA; Evre 1 den itibaren giderek bozulur. VEYA ; Stil değişimi olabilir. B - Önceden yoksa; De novo ‘yeni ’ oluşabilir.
AH’de kortikal dejenerasyon seyri , korteksin gelişimsel seyrinin tersidir.
(Retrogenezis)
3
2
1
2 3
1 2 3 Normal gelişim ;1 2 3;
2 1 AH: 3 2 1
İnterhemisferik asimetri olabilir. Etkilenme solda daha fazladır PET
AH’ da Retrogenezisin Resim sanatına yanıması Algılamada bozulma Alzheimer hastalığı Çocukluk Gelişimi Progresyonu 3-boyutluluk, perspektif kaybı Kırmızı ve sarı tonlarındaki üstünlük Hareket azalır,rijid geometrik şekiller. Şekil ve Derinlik kaybı (yüzler basit , çocuksu çizimler) Duygusal katılım, yok. Basmakalıp tekrarlar. Objelerde gitgide basitleşme ve acayipleşme ; Realite kaybı Hastalığın ileri evresinde karalama
William Utermohlen ( 1935-2007 )
Alman kökenli İngiliz ressam 61 y.da AH tanısı. Tanı sonrası 5 yıl içinde ağır kognitif bozulmaya rağmen15 otoportre yapmış. Resimlerde emosyonel yansıma da var. Her portre orijinal, taklit değil.
Alzheimer’ın otoportresi
Anksiyete
Korku
utanç ve karmaşa 2000
Carolus Horn (1921-1992)
Alman ressam Opel , Coca-cola ve Esso için çizimleri ile ünlü; 58 y.da Alzheimer tanısı ; sonrasında ölünceye dek resim sanatına devam etti. Bu resimlerde perspektifde bozulma,primitif stil,şematik çizim ve renk değişimleri (sarı,kırmızı) var. Harefuah 2009 Aug;148(8):548-53, 570
The Rialto Köprüsü
Hastalık hemen öncesi
Hastalık sonrası EVRE 1
EVRE 2
EVRE 33 EVRE
Resimlerde basit figürler Tek renk Sonunda sadece çizgilerle karalama.
Alzheimer’de Resim sanatı
hastalık öncesi varsa ‘stili değişebilir’.
Willem De Kooning (1904 -1997)
ABD’li Hollanda kökenli ressam
20.yy’ da modern sanat tarihinin doğmasına neden olan ve ‘Amerikan soyut ekspresyonizm’ akımına yol açan önemli ressamlardandır.
Resimlerinde soyut kadın figürleri ön planda.
HASTALIK ÖNCESİ RESİMLER
1939
1950
1955
1954-MM
AH tanısı 74 yaşında kondu ;sonrasında resim yapmayı bıraktı.
6 yıl sonrasında resim yapmaya tekrar başladı.(1980)
O sırada yolda kayboluyor, isimleri, kelimeleri unutuyor, yüzleri tanımıyordu.
8 yıldan fazla her gün 8 saat çalıştı;ilaç almıyordu.
Sonrasında yaptığı 300’den fazla ünlü modern soyut resim, eleştirmenlerce çok başarılı bulundu.
HASTALIK SONRASI RESİMLER (beyinde reaktivasyon)
1982
1984
1985
Fırça darbeleri kıvrımsal eğri geniş çizgilerle; Renkler azalmış; kırmızı ve sarı renkler ön planda İnsan figürlerinde azalma ve kaybolma Son resimlerde ince çizgiler, boş alanlarda artma,
1986
‘Kooning Sendromu’ Sanat uzmanlarının ortak Toplantısı; (1995 New York) : Sonraki resimler karalama değil soyut sanat eserleridir. Her biri farklı kompozisyonda, derinlik var. Şekiller uyumlu kombinasyonlarda birbiri içine geçiyor . Renklerde dalgalanma var. ‘Kooning Sendromu’ ‘Demans sırasında Yaratıcılık Sendromu’ Espinel CH; Front Neurol Neurosci. 2007;22:150-68.
Son resimleri sanat camiasında yüksek fiyatlarla alıcı bulmuştur ve tüm dünyadaki müzelerde sergilenmektedir.
Alzheimer’de Resim sanatı önceden hiç yoksa ‘yeni (de novo) ortaya çıkabilir’.
82 y. kadın, AH hastası CT’de bilateral difüz atrofi Önceden hiç resim yapma öyküsü yok. Tanıdan sonraki 4.yılda resim yapmaya başlamış.
Tanrıça Kali
Resimlerde vücut kısımları sayıca fazla.
Ann Indian Acad Neurol. 2011 Oct-Dec; 14(4): 291–294.
Tanrıça Durga Tuvalde alanı kullanımı eğitimsizler gibi değil. 5 adet baş var.
Ann Indian Acad Neurol. 2011 Oct-Dec; 14(4): 291–294
Lester Potts (Sanat Yaşamı 2001-2007)
Alabama Üniversitesi Tıp Fak. Kognitif Dinamik Vakfının başkanı Nörolog Daniel Potts’un babası
2001 de AH tanısı 72 y da kondu ve sonrasında kendine bakamaz hale geldi, depresyona girdi.
Bakımevinde tedavinin parçası olarak sulu boyaya başlatıldı ; Öncesinde eline fırça bile almamıştı..
Lester resim yapmayı, konuşamaz ve yürüyemez hale geldiği 2007 ’e kadar sürdürdü.
Savant ‘larda Resim Sanatı Savant : Zihinsel yönden engelli veya otistik
(%50) olup da sadece tek bir alanda (matematik, müzik veya görsel) çok şaşırtıcı başarı gösteren kişileri tanımlamak için ortaya atılmış terim .
Stephen Wiltshire İngiliz ressam savant
Eylül 2014’de İstanbul’da 45 dak. şehir turu sonrası; 4 m. Tuval üzerine 5 gün ,günde 7 saat çizim
Nörolojik hastalarda nörologlar sadece morbiditeye odaklanmayıp, olası ‘Sanatsal Kazanımları’ da dikkate almalıdırlar.
Sanatsal faaliyet sırasında beyinde global olarak daha fazla alan uyarılır.
Beyin değişmek için hiçbir zaman çok yaşlı değildir. Hastalıklı beyin sanatla ışıldar.
1986
2001