Arabay; la rumba de Mendigorría

Gabriel Hernández acumulamásde 375.000visualizacionesen uno de susvideosdeYoutubedonde luce su rumba made 111 Mendigorría

Arabay Flamenco es el nombre artístico de Gabriel Hernández, vecino de Mendigorria de 33 años, que trata de abrirse camino en la música con una rumba bailona que fusiona el flamenco con el reggaeton, el rap o la música electrónica con una estética quinqui y la denuncia social por bandera.

Nacio en Vitoria, crecio en Bizcaia y desde hace 15 años vive en Navarra, los últimos nueve en Mendigorría Gabriel procede de una familia de músicos donde aprendió a cantar a la vez que aprendió a caminar. "Mi padre era cantautor y guitarrista, un tío mío fue guitarrista profesional y a mi abuela, que era una bailaora extraordinaria, cuando sólo tenía

12 años, quiso llevársela de gira Carmen Amaya cuando le vio bailar en uno de sus conciertos".

Él fue durante mucho tiempo "el bicho raro de la familia" por desmarcarse de la tradición más "pura" del flamenco y apostar por la rumba, yahora ha conseguido quebailen tambiénsucompás. "A mi megustala rumba de calle, la rumba catalana, la de toda la vida, y con un punto de denuncia social, comenta Gabriel. "Ahora hagomezclas más modernas para acercarme a un público más joven porque los tiempos han cambiado. Apuesto por la fusión, por las mezclas musicalesy meatrevocon el rap, el reggaeton o la salsa, pero sin perder mi esencia, sin dejar la rumba".

Gabriel se reconoce como un enamorado de la rima y la poesía: "me paso el día escribiendo, me gusta mucho la poesía y me gusta leer a los más grandes como Miguel Hernández o Federico García Lorca". Sus ídolos musicales no les van a la zaga: Camarón de la Isla, Vicente Castro "Parrita" y Juan Antonio Jiménez "Jero". Todos ellos son la base sobre la que después, ha creado su propio estilo musical, su particular Leyandadel tiempo.

Ha tocado junto a los Chunguitos, ha compartido escenario con Jerónimo Maya o Chiqui de Jeréz, ha estado en los programas de televisión Factor X y Got-Talent y sus canciones en Youtube acumulan miles de visualizaciones en internet con la ayuda de David Urdín en la grabaciónde laimagen y Antonio Mateu y Gitano Rochaenlos arreglos musicales.

"Aquí en Navarra es muy dificil sacarle a la gente de la jota, la mexicana y el rock. No hay muchos espacios para el flamenco, y más allá del Festival Flamenco On Fire hace mucho frío, no hay muchas posibilidades", comenta Gabriel.

Aragón, Burgos y Guipúzcoa son sus plazas fuertes, pero en Navarra no termina de encontrar su espacio. "Después de la pandemia ha bajado mucho el trabajo y he podido parar y formarme un poco más". Su sueño, ese que flota como un velero sobre el tiempo, es no parar de rimar en el cora-

KALEICDTXISTUA

Euakal"Mamalra"lalllalrata

AgarYaacon111111111pnll'IIIIIhandla

EilíalntzalííiíííilaGalíiíííetan

Euskarazkogeh1garria

TxistuarenkaleoihartzunakMugarik

GabekoTxuntxuneroenurtean

Duela 28 urte, San Saturninoko goiz hotz batean, txistulari talde batek kalejira bero bat antolatu zuen batbatean lruñeko kaleetan barrena, antzinako musika-tresna horri urte batzuk lehenago galdutako eremua itzultzeko. Harrez geroztik, Mugarik Gabeko Txutxuneroak, Erdi

Aroko juglareak bezala eta edozein motatako mugak apurtzeko izpirituarekin, bere oihartzunak eta taupadak itzaltzen hasi diren lekura joaten da. Aur- ten, azarokoegunhotz hartatik 28 urtera, Euskal Herriko Txistulari Elkarteak Zilarrezko Domina eman zien kaleko beroa txistuarentzat berreskuratzeagatik. Lizarran beti izan daAitaHilarioOlazaranen konpasean jo izan duen txistulari talde handi bat, kalez kale belaunaldienerreleboa bilatzen. Xabier Bilbao (26)dalizarrakotxistulari gazteenetako bat, Olazaran eta Txuntxuneroen semea, txistuaren kalekooihartzunak bizirikmantentzeko.

Euskararen of1zialtasuna

Abenduaren 15ean Nafarroako Euskararen Legeak 36 urte bete zituen eta Euskalgintzaren Kontseiluak eta Hizkuntz Eskubideen Behatokiaklegearenaldaketa eskatu zuten eta Nafarroako lurralde osoan euskara ofiziala izatearen aldeko ofizialtasuna kanpainaaurkeztuzuten.

XabierBilbao: MugarikGabeko

txistumaitalea

Zazpi urterekin txistua jotzen hasi zen eta hamabi urterekin Mugarik Gabeko

Txuntxuneroekin bat egin zuen. Gaur, irakasle izateko bokazioa duen gizarte-laneko gradudun honek, Lizarrako kaleetan musika-tresna honek duen egoerari buruzko zenbait gako ematen dizkigu.

Noiz hasizinen txistuaikasten?

Zazpi edo zortzi urterekin hasi nintzen Lizarrako Scherzo Musika Eskolan. Arrazoia ez dut oso argi, gurefamilian ez duinorktxistuajotzen. Saina, gogoratzen dut Scherzoko hastapen kurtsoko irakasleak txistua jotzen zuela eta seguraski horregatik hautatu nuen.

Zein lotura duzu Mugarik Gabeko Txuntxuneroak elkartearekin?

1994an hasi zinenean jaio gabe zeunden

Lotura nahiko estua dudala esan nezake, izan ere, urteak daramat haiekin biltzen etajotzen. Lizarrako txistu taldean sartu eta gero, Txuntxuneroekin biltzen hasinintzen ere, 12 urte nituenean edo. Arrazoi pertsonala, txistua jotzea gustuko nuen eta txistua maite zuten hainbeste jendearekin biltzea esperientzia zoragarria iruditzen zitzaidan. Gaur egun ere, disfrutatzen dut baina harreman hori ez da hain estua.

Egia esanda, azkeneko urteetan gutxiago ibili nahiz haiekin, baina konexioa ez da galdu. Lizarrako Hilaría Olazaran Txistu Taldean sartu eta denbora gutxira ezagutu nituen, izan ere, taldeko zenbait kide Txuntxuneroekin biltzen ziren ere. Taldearen funtzionamendua aldatu ez bada ere, ni aldatu egin naiz, eta txistuarekin disfrutatzeko beste momentu, modu edota musika motak aurkitu ditut.

Zer pentsatzen duzu txistulari transhumanteen kolektibo horri buruz, Mugarik Gabeko Txuntxuneroeiburuz?

Ekimen palita eta balioduna dela uste dut. Euskal Herri osoko herri eta hirietako txistulariak parte hartzen dute, sareak sortuz, leku anitzak ezagutuz eta onda pasatzeko giroa lehenetsiz.

Txistua protagonista izanda, musikaz disfrutatzeko eta Euskal Herriko txistulariak harremanetan jartzeko elkarte ekimena.

Nola da txistularitzaren tradizioa galdu duen herri batean bidea ire- kitzearenkontuhori? duela. Erromantizismo apur bat ere badago?

Zaila dirudi. Momentu txarrean gaude Lizarran txistuari dagokionez. lkasle berri gutxi daude, txistuajotzen duengazterikezdago,jotzendugunen artean geroz eta helduagoak gara eta ez dirudi belaunaldi berririk agertuko denik.

Hala ere, Lizarraldean txistu eskaera badago, izan ere geroz eta gehiago ari nahiz ezkontzetan eta hilobietan aurreskuak edo bestelakoakjotzen.

Azkenean, bidea irekitzeko ikasleak beharrezkoak dira, baina baita ageriko esparruetanbelaunaldiberrihori agertzea eta herriko kulturaren parte izatea.

Ni ez naiz historialaria baina dakidana aipatuko dizut. Jatorriz, txistua pieza bakarreko instrumentua zen ez bagenu musikarik joko, ez luke zentzurik izango. Dena dela, hamarretakoa gure artean harremanak estutzeko eta kontaktu berriak sortzeko aukera bikaina da ere. Gainera, eta Fa sostenitu zen tonua. Txistua hamarretako horietan, askotan, txis- tuajo eta abesten da,beraz ezin dira guztiz banandu.

Gaur egun, Fa eta Fa sostenituaren artean aukeratzeko ahala badugu ere, tradizioak Fa sostenitu kalean erabiltzera eramaten gaituela esango nuke,nahiz eta etxean eta taldeetan Fa naturalarekin entseguak egin. Egia da Fa sostenituak tonu pixka bat altuago izanda, kalean jotzeko lagungarria izan daitekeela, txistua ez dainstrumentu oso potentea eta.

Txuntxuneroen baitan bada Fa sostenituaren erabilera zalantzan jartzenduenik, zeriruditzenzaizu?

Zein herri nabarmenduko zenuke herritar tradizio handia izanda eta txistua berriro erabihzeko korronte beste aukerarik ez zegoenez, kalean berrihonetan? Fasostenituaerabiltzen zen beti. Gertuen ezagutzen dudan kasua lruñaldeko egoera da. Orokorrean, Euskal Herri osoan txistua beherakada eman duela esango nuke, baina !ruñaren kasuan, belaunaldi gazte handia dagoela ikusi daiteke. Hauek askotan biltzen dira, elkarrekin jo, ekintzetan parte hartu, bazkariak edo afariak prestatu eta parranda elkarrekin ere egiten dute. Ez dakit korronte berri bezala hartu daitekeenik baina nabarmena da ezberdintasuna Lizarrako egoerarekin alderatuz.

Txuntxuneroek Fa sostenituan jotzen dute, esaten dutelako, zailagoa izan arren, potentzia handiagoa

Nire ustez, Fa naturala moldakorragoa da, izan ere, tonu horretan beste instrumentu ezberdinekin jotzea askoz errazagoa da. Gainera, niri beti arraroa iruditu zait etxean pieza batekin entseiatzea eta kalean bestearekin jotzea. Lizarrako taldean eztabaidak izan ditugu ere, baina oraingoz tradizioarekin baterajarraituko dugula dirudi: Etxean Fa,kalean Fa sostenitua.

Zerk dauka indar gehiago haien topaketetan: hamarretakoa edo musika?

Hori buruz askotan ibiltzen gara txantxetan, baita Lizarrako taldean ere. Egia esanda, hamarretakorik ez balego txistulari askok ez lukete jarraituko deialdietarajoaten. Aldiz,

Zer erronkak ikusten dituzu txistularien familiaren baitan, belaunaldierreleboa bermatuta dago Mugarik GabekoTxuntxuneroetan?

Musikaria izateko eta musikajotzeko eta sortzeko beste hainbat bide sortu egin diraazkenekomendeetan eta herritradizio handiko instrumentuak,txistuabezala,honetaramoldatu beharko lirateke baztertutageratu nahi ez badute. Zorionez, gaur egun, txistua Euskal Herrian zehar nahiko fmkatuta dago,zonaldearen arabera, eta badira txistuarekin esperimentatzen eta berrikuntzak sortzen dituzten musikari asko. Txuntxuneroei dagokionez, Lizarran bezala, belaunaldi-erreleboa faltan somatzen dut, nahiz eta gaztetxo asko zenbait tokitan ikusten diren, 16 eta 18 urteetatik aurrera zaila da hauekjarraitzea.

Beraz Xabier, Txuntxuneroek eta Aita HilarioOlazaranektxistua kaleratzeko hasitakobideakinoiz baino beharrezkoa da, ezta?

Txistua Lizarraldean entzutenjarraitu nahi baldin badugu, bai. Behar bada, hauek hasitako moduak ez diragauregungoegoeraraegokitzen eta beste alternatibak begiratu beharkogenituzke.Txistuamoldakorra da, ez da tradizioan soilik garatzen, beraz aukera anitzak ditugu.