Colour of the Earth + Domicological Materials // Χρώμα Γης + Δομικολογικά Υλικά by Nikiforos Papoutsopoulos

ΧρΏΜΑ

ΓΗΣ

χ ρώμα γης

+ ΔομικοΛογικά υΛικά

Παπουτσόπουλος Νικηφόρος

Ερευνητική Διατριβή

Τίτλος:

Χρώμα γης +Δομικολογικά υλικά Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Φοίβη Γιαννίση Φοιτητής Αρχιτέκτων: Νικηφόρος Παπουτσόπουλος Δημόσιο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών , Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σεπτέμβριος 2021

Εισαγωγικό Κείμενο Η παρακάτω ερευνητική εργασία έχει ως στόχο να διερευνήσει τις υπάρχουσες περιβαλλοντικές συνθήκες του Πλανήτη μας, έτσι ώστε να αποκτήσουμε μια σφαιρική εικόνα γύρω από την ευρύτερη Οικία μας και τον ρόλο μας ως Συν-Κάτοικοι. Αποδομώντας τις ανθρώπινες δραστηριότητες που επιβαρύνουν το οικο-σύστημα, καλούμαστε να γίνουμε πιο συνειδητοί πολίτες, αντιλαμβανόμενοι πως οι καταναλωτικές μας συνήθειες, πολλαπλασιασμένες με τον πληθυσμό και τον ρυθμό ανάπτυξης, μας έχουν φέρει σε μία επικίνδυνη και αμήχανη θέση. Ως αρχιτέκτονας διερευνώ τις επιπτώσεις της τσιμεντοβιομηχανίας, τόσο στον άνθρωπο όσο στο οικοσύστημα. Οι κυριότερες απορίες μου είναι: ' Γίνεται τα κτίρια να εναρμονίζονται με το φυσικό τοπίο και να μην προκαλούν σκουπίδια; Μπορεί να υπάρξει εργοτάξιο τόσο φιλικό, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν και παιδιά; Πως φτιαχνόνται οι χειροποίητοι τοίχοι με ποικιλία υφών και φυσικών χρωμάτων;' Ως κτίστης, μελετώ τις τεχνικές Φυσικής και Γήινης δόμησης προκειμένου να θυμηθώ τις πρακτικές και την τεχνογνωσία που οι πρόγονοι είχαν κορυφώσει. Πέραν τούτου, αντί να κριτικάρω την μεγάλη μας απόσταση από εκείνους, αναζητώ ομάδες και άτομα που στοχεύουν σε αυτή την ενθύμηση και στην εκπαίδευση όσων ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν. Το κτίσιμο με άργιλο και λίθους από το εκάστοτε τοπικό έδαφος, αναδύει αρχέγονες μυρωδιές και διεγείρει τη φαντασία σχετικά με τη διασυνδεσιμότητα της Γης και του ανθρώπου. Επιπλέον μας υπενθυμίζει πως η διαδικασία επεξεργασίας και το αποτέλεσμα του κτίζειν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα στην αισθητική μας, καθώς διαβαίνουμε ή διαμένουμε σε κατασκευασμένους χώρους με αρχή, μέση και τέλος. Ήρθε λοιπόν ο καιρός, που ως αρχιτέκτονες, μηχανικοί και κτίστες, αναστοχαζόμαστε τον τρόπο με με τον οποίον αλληλεπιδρούμε με το ζωντανό κτίριο, αναλογιζόμενοι πλέον όλη την πορεία των δομικών υλικών, πριν εκείνα εγκατασταθούν στο σπίτι, στην εργασία, στην πόλη, στον πλανήτη.

Νικηφόρος - Σοροφίκιν - Παπουτσόπουλος

περι~ Τεχνόσφαιρα

Δομικολογικά Υλικά

Βιόσφαιρα Ολόκαινος Ανθρωπόκαινος Bιοποικιλότητα Βιοχωρητικότητα Οικολογικό Αποτύπωμα Βιομάζα Ανθρωπογενής Μάζα Κατασκευαστική Βιομηχανία Υλικά Δομικολογία Κυκλική Οικονομία Σκυρόδεμα Τσιμέντο

Ξηρολιθιά Λιθόκτιστο με Αρμολόι Ασβέστης Κάνναβη Ασβεστοκάνναβη Aνακατασκευή Στέγης Κονιάματα Ασβέστη Κονιάματα Αργίλου Άργιλος

~εχόμενα

Γήινη Δόμηση Πλιθιά - Adobe Πλινθόκτιστα στην Ελλάδα Συμπιεσμένοι πλίνθοι

Στιβαχτός Πηλός - Cob Αγροικία στο Πήλιο Γήινο Επίχρισμα

Γαιώσακοι- Earthbags Αdobe Super Adobe Hyperadobe

Πειραματισμός (α) (β)

Πατημένη Γη - Rammed Earth Εarth Pavillion σττην Άρτα

Επίλογος Ευγνωμοσύνη Πηγές

Αχυροπηλός - StrawClay Αχυρόσπιτο στη Μεσσοράχη 9

Χ Ο

[0] Γαλαξίας M74: Η Τέλεια Σπείρα (Apod.NASA)

Βιόσφαιρα - Τεχνόσφαιρα

J. Lokrantz, Azote 'Το μέλλον μας στην ανθρωπόκαινα της βιόσφαιρας'

Το Σύμπαν είναι τεράστιο, οι εκτιμήσεις δείχνουν πως το μέγεθος του θα μπορούσε να ισούται με τουλάχιστον δύο τρισεκατομμύρια γαλαξίες. Ο Γαλαξίας μας έχει 100 έως 400 δισεκατομμύρια αστέρια (Conselice et al, 2016). Ένα από αυτά τα αστέρια, ο ηλιος μας, έχει οκτώ πλανήτες που περιστρέφονται γύρω του. Ένας από αυτούς, είναι ο πλανήτης Γη και η περίμετρος του έχει μετρηθεί από τον Ερατοσθένη το 235 π.Χ. της τάξεως των 250.000 σταδίων ή 45.500 - 46.500 χιλιομέτρων (Hewitt, 2004). Ο υπολογισμός αυτός έχει απόκλιση μόλις 5% απο την σημερινή εκτίμηση, η οποία είναι 40.075 χμ. σύμφωνα με υπερσύγχρονες μετρήσεις του 21ου αιώνα. Η Βιόσφαιρα είναι ο μόνος τόπος που θα μπορούσε να αναπτυχθούν όλα τα έμβια όντα και βάση αυτής μπορούμε να αποκαλούμε την Γαία μας, ένα φιλόξενο μέρος για Ζωή. Το μέγεθος της Βιόσφαιρας είναι περίπου 21 χιλιόμετρα σε σχέση με τα 2.900 χιλιόμετρα μέχρι τον πυρήνα του πλανήτη, και συμπεριλαμβάνοντας το βάθος του ωκεανού (6χμ.) την στεριά μέχρι τις υψηλότερες βουνοκορφές (Folke C. et al, 2021), (N.G.). Η Τεχνόσφαιρα αφορά ολόκληρη την ύλη που έχουμε δομήσει εμεις οι άνθρωποι μες στη Βιόσφαιρα που κατοικούμε.

Ολόκαινος Για δισεκατομμύρια χρόνια (~109), ο Πλανήτης Γη αιωρείται, κινείται και περιστρέφεται αρμονικά στην αγκαλιά του ηλιακού μας συστήματος, συνθέτοντας κι ανασυνθέτοντας παράλληλα την ύλη της. Δισεκατομμύρια όντα γεννήθηκαν, αναπαράχθηκαν και έφυγαν από εδώ αφήνοντας αθόρυβα το στίγμα τους. Πολλές είναι οι θεωρίες που έχουν υπάρξει σχετικά με το πώς μοιάζει ή συμπεριφέρεται ο κόσμος. Στα μάτια ενός έν-λογου προϊστορικού ανθρώπου όλα θα ήταν άγνωστα και όλα μυστήρια. Πώς δημιουργήθηκαν όλα αυτά και ποιός είναι ο ρόλος μας εδώ; Τι είναι τα αστέρια; Τι η θάλασσα και τι τα βουνα; Απο ποτε; Τα Ζώα και τα Φυτά τι είναι και πως μπορούμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους; Κάθε χωριό θα έμοιαζε με χώρα και κάθε χώρα με πλανήτη. Στο πέρασμα των χρόνων οι άνθρωποι ξεκίνησαν να ταξιδεύουν, καταγράφοντας και χαρτογραφώντας τις πορείες τους, μέχρι να συντάξουν τους πρώτους εν-τόπιους, κι εν τέλη παγκόσμιου χάρτες, προκειμένου οι επόμενες γενιές να αισθάνονται ένα βήμα πιο κοντά στη συνειδητοποίηση της υπόστασης και του μεγέθους του κόσμου, στον οποίο ζουν. Η Ολόκαινος εποχή σηματοδοτεί το χρονικό εύρος μες στο οποίο το ανθρώπινο είδος έχει καταφέρει να εξελιχθεί και να δομήσει κάθε στοιχείο του πολιτισμού του (Amos J., 2018).

H σπείρα του Γεωλογικού χρόνου—Ένα μονοπάτι στο Παρελθόν (USGS)

Ανθρωπόκαινος Μετά από την Σύγχρονη Βιομηχανική ‘Επανάσταση’ στα τέλη του 18ου αιώνα, ο τρόπος των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ξεκίνησε να αλληλεπιδρά με τη Γη σε βαθμό τέτοιον, ώστε να επηρεάζει φανερά το μικροκλίμα των φυσικών οικοσυστημάτων της. Ο πληθυσμός τότε, είχε φτάσει στο ένα δισεκατομμύριο, όμως διπλασιάστηκε σε 2 δισεκατομμύρια γύρω στο 1930, και διπλασιάστηκε ξανά σε 4 δισεκατομμύρια γύρω στο 1974. Ο παγκόσμιος πληθυσμός τώρα πλησιάζει τα 8 δισεκατομμύρια και αναμένεται να σταθεροποιηθεί περίπου 9–11 δισεκατομμύρια προς το τέλος αυτού του αιώνα (United Nations, 2019) . Η εκθετική άνοδος του πληθυσμού του ανθρώπου σε συνδυασμό με την αλόγιστη χρήση των διαθέσιμωνφυσικών πόρων, σηματοδότησε μια νέα εποχή για εμάς και τον πλανήτη μας. Την λεγόμενη και κακόφημη Ανθρωπόκαινος. Προσωπικά δεν θα χρησιμοποιούσα αυτήν την ονομασία για αυτή την εποχή, διότι έμμεσα θέτει υπεύθυνο όλο το ανθρώπινο είδος για τις καταστροφικές συνέπειες που υφίστανται, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να αποκλείει την αντιστροφή του ρόλου μας. Σαν να μας καταδικάζει στην αυτοκαταστροφική μας τάση με μία υπογραφή που λέει ‘'anthropos'. Διερωτώμαι: ‘ Αν αλλάξει η στάση ζωής μας και ο ρόλος μας βοηθήσει στο να ευδοκιμήσει όλη η βιόσφαιρα, τότε πως θα ονομάσουμε εκείνη την εποχή; Νεό-ανθρωπόκαινος; Συγκριτικά με την ιστορία του κόσμου το ‘νέο’ δεν είναι η αλλαγή προς την ευδοκιμία του πλανήτη. Το νέο στην ιστορία είναι η ύβρις, ως προς αυτόν και τους πόρους του, και χρονολογείται μες σε αυτή την χιλιετία.

Παγκόσμια Βιοποικιλότητα

[3] Παγκόσμιος Χάρτης Βιοποικιλότητας - Richard Weller et al

Η βιοποικιλότητα αποτελεί το σύνολο όλων των έμβιων όντων που ζουν σε μια μια περιοχή (ζώα, φυτά, μύκητες, μικροοργανισμοί). Καθένα από αυτά τα είδη και οργανισμοί συνεργάζονται σε ξεχωριστά και δικτυωμένα οικοσυστήματα, για να διατηρήσουν την ισορροπία και να υποστηρίξουν το πολύπλοκο και αρμονικό σύστημα που αποκαλούμε φύση. Όμως οι άνθρωποι -πολλές φορές εν αγνοία τους- ασκούν αυξανόμενη πίεση στον πλανήτη, χρησιμοποιώντας και καταναλώνοντας περισσότερους πόρους από ποτέ, διαταράσσοντας την ισορροπία των οικοσυστημάτων τους επιθετικά, αψηφώντας το γεγονός ότι η στέγη, η διατροφή και η υγεία εκείνων και όλων των όντων, είναι στα χέρια τους. Η έκθεση του WWF Living Planet 2018 διαπίστωσε κατά μέσο όρο 60% μείωση στον παγκόσμιο πληθυσμό θηλαστικών, ψαριών, πτηνών, ερπετών και αμφιβίων από το 1970. Ένα εκατομμύριο είδη ζώων και φυτών απειλούνται τώρα με εξαφάνιση - ο μεγαλύτερος αριθμός στην ανθρώπινη ιστορία. Τα τρία τέταρτα του χερσαίου περιβάλλοντος,και περίπου το 2/3 (66%) του θαλάσσιου περιβάλλοντος, έχουν αλλοιωθεί σημαντικά. Πάνω από το 1/3 (33%) της παγκόσμιας χερσαίας επιφάνειας και σχεδόν το 75%(3/4) των πόρων γλυκού νερού, αφιερώνεται τώρα στην καλλιέργεια ή την κτηνοτροφία (WWF Living Planet official website). Οι σύγχρονες πολιτικές έχουν υπεραλίευση στους ωκεανούς, έχουν ‘καθαρίσει’ τα δάση, έχουν μολύνει τις πηγές νερού μας και έχουν δημιουργήσει μια κλιματική κρίση, επηρεάζοντας τη βιοποικιλότητα σε όλο τον κόσμο, από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές έως τις αυλές των σπιτιών μας (για όσους κι όσες έχουν).

[4i]' Χάρτης υπάρχουσας συνθήκης δασών'

[5i] 'Χάρτης ενδεχώμενης ανάπτυξης δασών' (AFLRO)

Ελληνική Βιοποικιλότητα

Η Ελλάδα έχει συνολική έκταση 131.957 τετραγωνικά χιλιόμετρα, και καταλαμβάνει τη νοτιότερη προέκταση της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η ηπειρωτική χώρα αντιπροσωπεύει το 80% της έκτασης, με το υπόλοιπο 20% να κατανέμεται σε σχεδόν 3000 νησιά. Το ελληνικό τοπίο, με την εκτεταμένη ακτογραμμή του, που ξεπερνά τα 15.000 χιλιόμετρα σε μήκος (Hellenic Republic Ministry Of Foreign Affairs, 2020). Οι προστατευόμενες περιοχές που θεσπίζονται μέσω της εθνικής νομοθεσίας καλύπτουν μόνο το 2,5% της ελληνικής Γης (Hellenic Republic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works of Greece, 2006). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κόκκινη Λίστα , η Ελλάδα φιλοξενεί το 42% όλων των θηλαστικών που βρίσκονται στην Ευρώπη, το 27% όλων των αμφιβίων και το 38% όλων των ερπετών. Επιπλέον, το 43% των ψαριών γλυκού νερού και το 50% των ειδών πεταλούδας βρίσκονται στη χώρα μας (European Red List, 2003). Αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της Ελλάδας σε σχέση με την Ευρώπη, η βιοποικιλότητα που φιλοξενούμε είναι πολυπληθής! Ωστόσο συχνά, δεν έχουμε επίγνωση γι αυτό και μέρα με την ημέρα απειλούμε όλο και περισσότερα είδη προς την εξαφάνιση, κάνοντας αλόγιστες πρακτικές διαχείρισης των οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με την έρευνα, κύριες αιτίες είναι: (α) η υπερβολική άντληση νερού των ποταμών και ρύπανσης των υδάτων από αγροχημικά, (β) η αλλαγή της ροής νερού των ποταμών λόγω φραγμάτων ή άλλων κατασκευών, (γ) γεωργική μονοκαλλιέργεια και η εντατικοποίηση της σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση και υποβόσκηση, (δ) βίαιες δασικές πρακτικές, όπως η εξόρυξη ορυκτών προκειμένου να παραχθούν δομικά υλικά, και τέλος (ε) η αλόγιστη υλοτομία και συγκομιδή ξύλου. Επιπλέον 40% των ειδών ερπετών στην Ελλάδα μπορεί να απειλούνται από προκαταλήψεις των ανθρώπων, ειδικά φίδια και οχιές. Στον διαδικτυακό διαδραστικό χάρτη 'Atlas of Forest Landscape Restoration Opportunities' [4] και [6] , φαίνεται η παρούσα κατάσταση των δασών σε όλο τον κόσμο. Υπομνήματα: Με πράσινο σκούρο είναι τα άθικτα δάση. Με λαχανί εκείνα που είναι υπο τη εμπορική διαχείριση με κίτρινο τα υποβαθμισμένα και με καφέ τα αποψιλωμένα δάση Στον διαδικτυακό διαδραστικό χάρτη [5] και [7]απεικονίζεται η δυνατότητα της δασικής εξέλιξης βάση των δυνατοτήτων κάθε περιοχής. Με σκούρο πράσινο φαίνεται η δυνατότητα για πυκνά δάση (καλυπτικότητα ουρανού >45%), με λαχανί ανοιχτά δάση (καλυπτικότητα ουρανού 45-25%), με κίτρινο αραιά δάση (<15%). Με λευκό απεικονίζονται οι περιοχές που δεν ευδοκιμούν εύκολα τα δέντρα και με μπλε η θάλασσα και οι λίμνες.

[4ii] 'Χάρτης υπάρχουσας συνθήκης δασών' (AFLRO)

[5ii] 'Χάρτης ενδεχώμενης ανάπτυξης δασών' (AFLRO)

Ερωτηματολόγιο

Ποια όμως είναι η άποψη του κόσμου για την Βιοποικιλότητα και τις περιοχές Natura 2000; Η παρακάτω έρευνα με τίτλο 'Attitudes of Europeans towards Biodiversity' έγινε δια ζώσης τον Δεκέμβριο του 2018 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αφορά 27.643 Ευρωπαίους Πολίτες και 1.016 Έλληνες. Οι απαντήσεις των Ελλήνων βρίσκονται στο εσωτερικό κυκλικό διάγραμμα και των Ευρωπαίων πολιτών στο εξωτερικό. Στη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία θα αναφερθώ σε 2 ερωτήσεις από τις τέσσερις που κλήθηκαν να απαντηθούν. (European Commission 2019) Το πρώτο ερώτημα είναι: Έχεις ακούσει ποτέ τον όρο βιοποικιλότητα; Το 34% των Ελλήνων δεν έχουν ξανα ακούσει αυτό τον όρο. Το 25% τον έχει ακούσει αλλά δεν ξερουν τι ακριβώς σημαίνει. Το 41 % τον έχει ακούσει και ξέρουν ακριβώς περι τήνος πρόκειται.

το έχεις ακούσει και ξέρεις τι είναι το έχεις ακούσει αλλά δεν ξερεις τι ακριβώς είναι δεν το έχεις ακούσει δεν ξέρεις

Το δεύτερο ερώτημα είναι: Κάποιες φορές η οικονομική ανάπτυξη φέρει σε κίνδυνο ή καταστροφή τις φυσικές περιοχές όπως οι εκτάσεις Natura 2000. Ποιές από τις παρακάτω θέσεις πιστεύεις ότι είναι πιο κοντά στην άποψη σου; Το 57% των ελλήνων πολιτών θεωρεί πως “θα έπρεπε να απαγορεύεται οικονομική ανάπτυξη που οδηγεί σε ζημιά ή καταστροφή προστατευόμενων περιοχών, επειδή αυτές είναι οι πιο σημαντικές φυσικές περιοχές μας”. Το 40% θα δεχόταν κάτι τέτοιο σε περιπτώσεις ανώτερου δημόσιου συμφέροντος και εφόσον υπάρξει πλήρης αποζημίωση της ζημιάς. Το 1% θεωρεί πως τέτοιες ζημιές είναι αποδεκτές καθώς προτεραιότητα έχει η οικονομική ανάπτυξη.

θα έπρεπε να απαγορεύεται οικονομική ανάπτυξη που οδηγεί σε ζημιά ή καταστροφή προστατευόμενων περιοχών δεχομαι κάτι τέτοιο σε περιπτώσεις ανώτερου δημόσιου συμφέροντος και εφόσον υπάρξει πλήρης αποζημίωση της ζημιάς τέτοιες ζημιές είναι αποδεκτές καθώς προτεραιότητα έχει η οικονομική ανάπτυξη δεν γνωρίζω

Συμπερασματικά, οι Έλληνες πολίτες συγκριτικά με την Ευρωπαϊκή ένωση είναι τουλάχιστον αντίστοιχα πληροφορημένοι τόσο για τον όρο βιοποικιλότητα, όσο και για την ανάγκη προστασίας των φυσικά ευάλωτων περιοχών, όπως εκείνες της Natura 2000. Οι νέοι και οι νέες είναι περισσότερο ενημερωμένοι απ ότι οι παλαιότερες γενιές, γεγονός που φανερώνει την ευαισθητοποίηση τους. Τέλος, ακόμη κι αν τα ποσοστά φαίνονται ελπιδοφόρα, είναι πολύ μικρά σε σχέση με το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Βιοπαραγωγικότητα και Οικολογικό Αποτύπωμα

[8]Χάρτης βιοπαραγωγικότητας

Η βιοπαραγωγικότητα (biocapacity), είναι η παραγωγική περιοχή, που μπορεί να αναγεννήσει όλα εκείνα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που οι άνθρωποι απαιτούν από τη φύση. Η σύγκριση της βιο-παραγωγικής ικανότητας με το Οικολογικό Αποτύπωμα, μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε πόσο βιώσιμη ή μη, είναι η οικονομία μας.

Το Οικολογικό Αποτύπωμα απαντά στην ερώτηση: “Πόσους απο τους φυσικούς πόρους που διαθέτουμε χρησιμοποιούμε;”

Με τον όρο Οικολογικό Αποτύπωμα (Ecological Footprint, EF), μετράμε τις επιδράσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη Γη. Υπολογίζουμε τους ρύπους της κοινωνίας, με χερσαία απορρίμματα και τοξικά αέρια που παράγονται σε εκτάσεις θαλάσσιας και χερσαίας επιφάνειας. Μονάδα μέτρησης του οικολογικού αποτυπώματος και της βιο-παραγωγικότητας είναι το global hectares (gha). Ένα εκτάριο, ισούται με 10 στρέμματα ή 10.000 τετραγωνικά μέτρα. Ένα οικολογικό έλλειμμα εμφανίζεται όταν το Οικολογικό Αποτύπωμα ενός πληθυσμού υπερβαίνει τη βιο -χωρητικότητα της περιοχής που είναι διαθέσιμη για αυτόν τον πληθυσμό. Ένα εθνικό οικολογικό έλλειμμα σημαίνει ότι το έθνος εισάγει βιο-παραγωγική ικανότητα μέσω του εμπορίου, ρευστοποιεί τα εθνικά οικολογικά περιουσιακά στοιχεία ή εκπέμπει απόβλητα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ένα οικολογικό απόθεμα υπάρχει όταν η βιο-παραγωγική ικανότητα μιας περιοχής υπερβαίνει το οικολογικό αποτύπωμα του πληθυσμού της (Global Footprint Network, 2021)

[9] Χάρτης οικολογικού ελλείμματος/αποθέματος

Our best resource accounting tells us that global ecological overshoot began in the early 1970s. That’s when humanity’s total demand for biological regeneration (we call this the Ecological Footprint) surpassed our planet’s biological capacity to regenerate resources (biocapacity).

2020

[10] Παγκόσμιος χάρτης οικολογικού ελλείμματος/αποθέματος 1961, 1990, 2020

Στους χάρτες [10] διακρίνουμε το ποσό βιοχωρητικότητας που υπάρχει στον κόσμο σε σύγκριση με το οικολογικό αποτύπωμα το 1960, το 1990 και το 2020. Οι περιοχές που είναι κόκκινες σημαίνουν οτι οι περιοχές εκείνες χρησιμοποιούν περισσότερους πόρους από εκείνους που μπορούν να αναγεννήσουν έγκαιρα τα φυσικά οικοσυστήματα. Η Ελλάδα έχει Βιοχωρητικότητα 15.600.000 παγκόσμια εκτάρια [8] και βρίσκεται εκ του φυσικού, στην ογδοηκοστή έβδομη θέση της παγκόσμιας κατάταξης. Στο διάγραμμα στατιστικών [9] φαίνεται πως χρησιμοποιούμε πόρους το 195% περισσότερους από εκείνους που μπορούμε να παράξουμε κατατάσοντας τη χώρα σε μία από τις χειρότερες θέσεις παγκοσμίως. Το Κονγκό για παράδειγμα, έχει απόθεμα 738%. Δηλαδή περισσότερη βιοχωρητικότητα από αυτή που παράγει και συνεπώς εκπέμπει. Πώς μπορεί μια χώρα να καταναλώνει περισσότερο από τα αποθέματα της; Παίρνοντας πόρους από άλλες χώρες και αφήνοντας τα απορρίμματα στον τόπο που καταναλώθηκαν. Ή παίρνοντας σκουπίδια από άλλες χώρες και να τα καίνε στον τόπο τους. Μια κόκκινη περιοχή σημαίνει ότι έχει μολυσμένη φύση; Όχι, μπορεί να παράγουν πολλές εκπομπές CO₂ και να τις “στέλνουν” σε άλλες χώρες διατηρώντας το φυσικο τους τοπίο σε καλή κατάσταση. Πως μπορει μια χώρα να έχει απόθεμα; Αν καταναλώνει πόρους από άλλες χώρες και κάνει σωστή διαχείριση απορριμμάτων ή αν διαχειρίζεται

[11] Παγκόσμιο γράφημα οικολογικού ελλείμματος/αποθέματος και βιοποικιλότητας ανα χρονιά

Ο Κύκλος του Άνθρακα και η Κλιματική Αλλαγή

[12] Χάρτης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα 2013 (NASA Earth Observatory)

Επί μισό εκατομμύριο χρόνια τα επίπεδα CO₂ στην ατμόσφαιρα κυμάνθηκαν αργά μεταξύ 200 και 300 ppm* (parts per million, μέρη ανά εκατομμύριο κατ ‘όγκο), (IPCC, 2020). Ο άνθρακας κινείται μεταξύ της ατμόσφαιρας και της βιόσφαιρας μέσω των θεμελιωδών ζωτικών διαδικασιών, όπως της φωτοσύνθεσης, αναπνοής κι αποσύνθεσης. Σύμφωνα με τον φυσικό κύκλο του άνθρακα, τα φυτά και οι μικροοργανισμοί δεσμεύουν το Διοξείδιο του άνθρακα στο έδαφος και στους ωκεανούς αποδεσμευοντας το απο την ατμόσφαιρα εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Κάπως έτσι αλληλεπιδρούν με τα υπόγεια ορυκτά, δημιουργώντας τα λεγώμενα απολιθώματα. Από το 1850 κι έπειτα, γίνεται ασύδοτη εκσκαφή απολιθωμάτων και άντληση τους με απώτερο στόχο την καύση τους. Επινοήθηκε δηλαδή ό,τι πιο ζημιογόνο μπορούσε να σκεφτεί κανείς. Απελευθερώνοντας άνθρακα στην ατμόσφαιρα και διαταράσσεται την ισορροπία του φυσικού κύκλου άνθρακα και δημιουργώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η διεθνή συμφωνία του Παρισιού, τον Δεκεμβρίου 2015 στα Πλαίσια Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), έθεσε ως στόχο τη διατήρηση της μέσης παγκόσμιας θέρμανσης κάτω από την άνοδο των 2 °C. Αν όμως η θερμοκρασία ξεπεράσει την άνοδο των 2 °C, η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει αλλαγές στο οικοσύστημα της γης που είναι ασύγκριτες στο Ολόκαινο (European Parliamentary Research Service, 2016).

H παράλογα μεγάλη παραγωγή αερίων Μεθανίου (CH₂), Οξειδίου του αζώτου (N₂O) και Διοξειδίου του θείου (SO₂) συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου όμως ο φανερά κυριότερος παράγοντας είναι εκείνος του Διοξειδίου του άνθρακα CO₂ (IPCC, 2020). Μειώνοντας τις εκπομπές CO₂ από μόνο του, μπορεί να μας βοηθήσει σημαντικά στο μέλλον.

[13] Διάγραμμα πρόβλεψης εκπομπών CO2 (IPCC 2020)

Σύμφωνα με την έκτη έκθεση αξιολόγησης της Διακυβερνητική Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, παρατηρούμε τη σχεδόν γραμμική ανάπτυξη της εκπομπης γιγατόνων διοδειδίου του άνθρακα σε αντιστοιχία με την άνοδο της θερμοκρασίας. Κάτω είναι η προβολή του άνω διαγράμματος και αναφορικά με τις χρονολογίες από 1850 μέχρι το 2050. Η πρώτη υπερθέρμανση του πλανήτη στην ιστορία έγινε λίγο πριν το 1950 και είχε άνοδο μόλις 0.5 °C. Σήμερα είμαστε γύρω στο 1 °C και η αύξηση είναι σχεδόν γραμμική για τα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα αναφέρονται πέντε σενάρια (ΙPCC 2020) βάση των οποίων μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον της ανόδου θερμοκρασίας, SSP1-1.9 / SSP1-2.6 / SSP2-4.5 / SSP3-7.0 / SSP5-8.5. Aπό το πρώτο προς το τελευταίο παρουσιάζεται με αύξοντα σειρά η φιλοδοξία προς την ανθρώπινη μεταβολή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Προκειμένου να γίνει μια τέτοια μεταρρύθμιση, χρειάζεται να επαναδιαπραγματευτούμε ολοκληρο τον τρόπο που ζούμε και προμηθευόμαστε το οτιδήποτε. Από το κάθε σπίτι, την κάθε επιχείρηση, μέχρι τις πολιτικές κάθε χώρας και κάθε διεθνούς σύμπραξης, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε την παρούσα συνθήκη και να πράξουμε αναλόγως. Ποιές είναι όμως οι δραστηριότητες μέσα από τις οποίες καταλήξαμε να έρθουμε σε μία τόσο κρίσιμη και αμήχανη θέση;

Στο Διάγραμμα [11] η κατανάλωση του ανθρώπου συγκρίνεται με την παραγωγή της Φύσης σε Παγκόσμια κλίμακα. Από το 1970 κάθε άνθρωπος του πλανήτη ξεπερνάει το οικολογικό αποτύπωμα που του αναλογεί βάση του πληθυσμού και της συνεχώς μειωμένης βιοχωρητικότητας του Πλανήτη. Ποιες όμως είναι οι δραστηριότητες οι οποίες μας οδηγούν σε τέτοια αποτελέσματα; Στο γράφημα [14] την πρώτη θέση παγκοσμίως, έχουν οι εκπομπές διοξειδίου άνθρακα CO2 που απορρέουν από την καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ηλεκτρικής ή θερμικής ενέργειας. Έπειτα είναι οι τα Βοσκοτόπια, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα δασικά προϊόντα, η κτισμένη επιφάνεια και αλλιετικά εδάφη.

[14] Παγκόσμιο Οικολογικό Αποτύπωμα ανά τύπο εδάφους

Διοξειδίου του Άνθρακα

Καλλιεργήσιμες εκτάσεις

Εκπομπές CO₂ σχετικές με χρήση ορυκτών καυσίμων και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Η περιοχή που απαιτείται για να αναπτυχθούν όλα τα προϊόντα μονοκαλλιέργειας που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, και επεξεργασίας για βιομηχανικές ζωοτροφές.

Βοσκοτόπια Η περιοχή των λιβαδιών που χρησιμοποιείται για την εκτροφή ζώων και την παραγωγή κρέατος, γαλακτοκομικών, μαλλιού και άλλων ζωικών παράγωγων. Περιλαμβάνει όλα τα λιβάδια για την παροχή τροφής στα ζώα εκτροφής.

Κτισμένη επιφάνεια Η έκταση της γης που καλύπτεται από ανθρώπινες υποδομές όπως: δρόμοι, κατοικίες, βιομηχανικές δομές και δομές παροχής ηλεκτρικής ενέργειας.

Αλλιετικά εδάφη Η περιοχή των θαλάσσιων και εσωτερικών υδάτων που απαιτούνται για την υποστήριξη των ετήσιων απαιτήσεων στον τομέα της αλιείας ψαριών, μαλάκιων και άλλων θαλασσινών.

Δασικά προϊόντα Η έκταση των δασών που απαιτείται για την υποστήριξη της ετήσιας συγκομιδής καυσόξυλου, δομικής ξυλείας και άλλα.

Μεσόγειος

Παρόλο που έχουμε κατανοήσει πως οι πόροι της Γαία μας είναι πεπερασμένοι, αντιμέτωποι στις κοινωνικές πολιτικές και περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν, οι συνέπειες και ο ρυθμός εκδήλωσης των προβλημάτων είναι διαφορετικός, ανάλογα τη γεωγραφική τοποθεσία και το κλίμα της εκάστοτε περιοχής. Η υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 3,6 °C μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια άνω του 50% των φυτικών ειδών στη βόρεια Μεσόγειο και την ορεινή περιοχή της Μεσογείου, ενώ η απώλεια ειδών είναι πιθανό να ξεπεράσει το 80% στη βόρεια κεντρική Ισπανία και το Cevennes και το Massif Central στη Γαλλία (National Academy of Sciences USA, 2005). Γι’αυτό το λόγο η μελέτη επεκτείνεται στις χώρες της Μεσογείου, οι οποίες - αν δεν αλλάξουν έγκαιρα στάση- θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα πολλά από τα επερχόμενα προβλήματα γρηγορότερα από πολλά μέρη του κόσμου. Σύμφωνα με την έρευνα του (IPCC, 2020) αν δεν αλλάξουμε ριζικά κι έγκαιρα, σε παγκόσμιο και μεσογειακό επίπεδο, θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τα εξής:

Μείωση οξυγόνου Ρύπανση της ατμόσφαιρας CO₂ στην ατμόσφαιρα της Γης Περίσσια Ακτινοβολία στην επιφάνεια Αύξηση Μέσης ταχύτητα ανέμου Ανεμοθύελλες Τροπικοί κυκλώνες Θύελλα άμμου και σκόνης Ψύξη Λιμνών και ποταμών Ισχυρή χιονόπτωση Χαλάζι , Παγωνιά, Χιονοστιβάδες

Αύξηση μέσης θερμοκρασίας επιφάνειας Ισχυρές βροχοπτώσεις και αστικές πλημμύρες Πλημμύρα ποταμού και ολίσθηση εδάφους Εδαφική και Υδρολογική Ξηρασία Αγροτική και Οικολογική ξηρασία Αύξηση στάθμης της θάλασσας Διάβρωση των ακτών Αέρια κύματα παραθαλάσσιου καύσωνα Αύξηση αλατότητας και οξύτητας και μέσης θερμοκρασίας του ωκεανού

[15] Χάρτης οικολογικού αποτυπώματος ανα Μεσογειακή χώρα (2015)

Σε όλες σχεδόν τις 15 Μεσογειακές χώρες που συμπεριλήφθηκαν στην μελέτη, οι τρεις κυριότερες δραστηριότητες οικολογικού αποτυπώματος (σε gha) σε σχέση με τις Ανθρώπινες Δραστηριότητες, είναι τα τρόφιμα, οι μεταφορές και η στέγαση (όπως φαίνεται στο άνω γράφημα 15). Ο εντοπισμός των δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στο οικολογικό αποτύπωμα, μπορούν να βοηθήσουν προκειμένου να τεθούν προτεραιότητες αλλαγών ανα τη χώρα. Για παράδειγμα, η Πορτογαλία έχει το υψηλότερο αποτύπωμα τροφίμων από οποιαδήποτε άλλη μεσογειακή χώρα, ενώ η Γαλλία, η Ιταλία και η Ελλάδα έχουν τα υψηλότερα ίχνη μεταφοράς. Τα υπόλοιπα παγκόσμια εκτάρια (gha) ρύπων, αφορούν δραστηριότητες όπως αστικές υποδομές, εκπαίδευση, επικοινωνία, πολιτισμός, υπηρεσίες, κυβέρνηση, υγεία, οικιακός εξοπλισμός, οικιακές παροχές, ένδυση και υπόδυση, φαγητό και μη αλκοολούχα ποτά, ξενοδοχεία και εστιατόρια, αλκοολούχα ποτά, καπνά και ναρκωτικά.

Εκτιμάται ότι το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζήσει σε αστικές περιοχές έως το 2050. Σε πολλές χώρες της Μεσογείου ένα ή δύο μεγάλα αστικά κέντρα είναι ήδη σημαντικοί συντελεστές στο εθνικό οικολογικό αποτύπωμα (EF) και επίσης έχουν σημαντικά υψηλότερα κατά κεφαλήν ίχνη (gha per capita) από το μέσο όρο των εθνών τους. [Γράφημα 16,α]

[16i] Γράφημα αποτυπώματος Αθήνας κι Ελλάδας

Το αποτύπωμα της Αθήνας αποτελεί σχεδόν το 40% του ελληνικού αποτυπώματος. Ενώ το αποτύπωμα άνθρακα στις προσωπικές μεταφορές αντιπροσωπεύει σχεδόν το 25% του συνολικού αποτυπώματος της πόλης [Γράφημα 16,α]. Κατά συνέπεια, οι δημοτικές πολιτικές μεταφορών θα μπορούσαν να οδηγούν σε αισθητή μείωση εκπομπών CO₂.

[16ii] Γράφημα αποτυπώματος Αθήνας κι Ελλάδας

[17] Σχέση οικολογικού ελλείμματος / αποθέματος - βιοποικιλότητας ανα άνθρωπο ανα έτος, 2007

Στην Ελλάδα κάθε άνθρωπος εκπέμπει έχει κατα μέσο όρο 3 φορές περισσότερους πόρους από αυτούς που του αναλογούν (4.41 gha οικολογικό αποτύπωμα απο τα 1.5gha βιοχωρητικότητα), (Γράφημα 17). Ενώ ένας/μία Αθηναίος/α πολίτης λίγο παραπάνω από τον μέσο έλληνα 4.84gha (σε αναλογία με τον πληθυσμό πάντα). Όπως είδαμε και στο γράφημα [16,β], το ποσό ρύπανσης οφείλεται κατά φθίνουσα σειρά σε Προσωπική μεταφορά, Προμήθεια Φαγητού, Εφόδεια Αστικές υποδομές, (σπίτια, γέφυρες, δρόμοι, εργοστάσια), Οικιακά απορρίμματα, Κυβερνητικές Εγκαταστάσεις και Υπηρεσίες.

[18] Αλλαγές ποσοστιαίων μονάδων στο μείγμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ 2010-2019 - Eurostat

[18]

Στο διάγραμμα [18] φαίνεται πως είμαστε η μόνη χώρα σε όλη την Ευρωπαϊκή ένωση που χρησιμοποιεί τόσο πολύ Λιγνίτη και φυσικό αέριο, περιμενοντας να εξαντληθούν κυριολεκτικά κάθε ίχνος από αυτούς τους πόρους. Τις περισσότερες φορές σε βιβλιογραφικές αναφορές, η εναέρια και ηλιακή πηγή ενέργειας περιγράφεται ως ‘η λύση του μέλλοντος’ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, όμως η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο κι αν το θέλαμε. Χιλιάδες είναι οι καταγγελίες σήμερα από έλληνες πολίτες, περιβαλλοντικές, φιλοζωικές, ορειβατικές ομάδες, κυβερνητικά και μη κυβερνητικά σωματεία που περιγράφουν την τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή που προκαλεί η μεταφορά κι εγκατάσταση των γιγαντο-ανεμογεννητριών. Επιπλέον αναφέρεται πως το ενεργειακό κόστος για να φτιαχτεί κάθε μία από αυτές είναι παράλογα μεγάλο και το προσδόκιμα ζωής τους απρόσμενα μικρό σε σχέση με την ενέργεια που αντλούν κατα τη λειτουργία τους. Καταγγέλλεται πως άγρια πτηνά, συχνά βρίσκονται θανατομένα απο τις μεταλλικές έλικες και σε κάθε περίπτωση υποβαθμίζεται η οπτική αισθητική του τόπου (Νational Wind Watch. 2020).

Ατμοσφαιρική ρύπανση

[19] Χάρτης αναμετάδωσης αέριας ρύπνασης . 15 Δεκέμβριου 2019

Λόγο της έλλειψης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και πολιτικής στις καύσιμες ύλες, σε συνδυασμό με το ακριβό ρεύμα και την μακροχρόνια οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα, πολύς είναι ο κόσμος που χρησιμοποιεί εμπορικά καυσόξυλα από έπιπλα και κιβώτια για να ζεστάνει την οικία του, χωρίς να γνωρίζει ότι εκλύουν τοξικές ουσίες και χημικές ενώσεις που εισπνεονται και προσβάλλουν επικίνδυνα το σύστημα τους. Ο παραπάνω χάρτης δείχνει την επιβαρυμένη ατμόσφαιρα τους χειμερινούς μήνες. Δεδομένου του υψηλού κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου συγκριτικά με το ελάχιστο μηνιαίο εισόδημα των 650 ευρώ, οι περισσότερες οικίες καίνε πετρέλαιο. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε δει σε χωριά ηλικιωμένους να καίνε σκουπίδια σε απόμερα μέρη, έχοντας την αίσθηση ότι καθαρίζουν τον τόπο τους. Το πετρέλαιο είναι ένα πεπερασμένο ορυκτό καύσιμο που κείτεται στο υπέδαφος για εκατομμύρια χρόνια. Η μορφή που το χρησιμοποιούμε είναι εκείνη του αργού ελαίου, του φυσικού αερίου και της πίσσας. Αν επεξεργαστεί κατάλληλα, επίσης σε ένα παράγωγο γνωστό ως πετροχημικό, το οποίο περιλαμβάνει μεθάνιο, αιθυλένιο, προπυλένιο, βουτάνιο, βουταδιένιο, βενζόλιο, τολουόλιο και ξυλόλιο. Η αχαλίνωτη εξόρυξη και καύση πετρελαίου για καύσιμα και ενέργεια από μόνα τους είναι εξαιρετικά ρυπογόνα, για να μην αναφέρουμε το έλαιο του οποίου οι διαρροές που μολύνουν το νερό.

Μόνο και μόνο η διαδικασία της απόκτησης πετρελαίου εκπέμπει μεγάλες ποσότητες CO₂, τέφρα, άζωτο και θείο. Αυτά τα χημικά συμβάλλουν στην αιθαλομίχλη, την όξινη βροχή, επιδεινώνοντας σημαντικά την αέρια, υδάτινη και χερσαία επιφάνεια. Επί του παρόντος, η καθημερινή παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου είναι 95 εκατομμύρια βαρέλια. Από αυτά, 11,4 εκατομμύρια βαρέλια, διατίθενται στη πετροχημική βιομηχανία. Η σύγχρονη κατασκευαστική βιομηχανία (τσιμέντο) συνεισφέρει στο 14% της πετροχημικής κατανάλωση του κλάδου, ή 1,5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα (TechSchi Research, 2019). Στον χάρτη [19] φαίνεται η ποιότητα του αέρα στις αντίστοιχες περιοχές. Στην Ελλάδα σημειώνονται ακραία ισχυροί βαθμοί ρύπανσης του αέρα σε επικίνδυνο βαθμό (301-400 ppm). Συγκεκριμένα αναφέρεται πως ολόκληρος ο πληθυσμος της περιοχης θα επηρεαστεί μέσα σε 24 ώρες έκθεσης σε μικροσωματίδια σαν κι αυτά που εκπέμπονται στη χώρα μας.

[20] Μέση τιμή κόστους ηλεκτρικού ρεύματος ανα ευρωπαϊκού κράτους (2021)

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώνει καθημερινά ο διεθνής ιστότοπος EnergyLive, η κάθε μεγαβατώρα ηλεκτρικής ενέργειας θα κοστίζει σήμερα στην Ελλάδα 164,52 ευρώ (μέση τιμή), δηλαδή ακριβότερα από κάθε άλλη από τις 18 χώρες που μπαίνουν στον υπολογισμό. [Γράφημα 20]

[21] (ΤΣΙΜΠΟΥΚΑΣ 2011)

Προσωπικό Αποτύπωμα

Κάνοντας αυτή την έρευνα, ήθελα να μάθω αν υπάρχει κάποια διαδικτυακή ιστοσελίδα ή κάποια εφαρμογή η οποία να μου επιτρέπει να μετρήσω το προσωπικό μου Οικολογικό Αποτύπωμα. Η ιστοσελίδα footprincalculator (http://myfootprintcalculator.com) είναι ένα εύχρηστος και κατατοπιστικός ιστότοπος προκειμένου να πληροφορηθούμε σχετικά με τις πιο ρυπογόνες μας δραστηριότητες. Απαντώντας τις προσωπικές ερωτήσεις που θέτει, οι αριθμοί είπαν πως το Προσωπικό Οικολογικό μου αποτύπωμα είναι 1.7 gha, δηλαδή λίγο παραπάνω από τον μέσο όρο της βιοπαραγωγικότητας που μου αναλογεί σε επίπεδο Ελλάδας, (βλέπε διάγραμμα [17]). Το 43% από αυτό βρίσκεται σε καλλιεργήσιμα εδάφη, Δασικά παράγωγα και κτισμένη Γη, ενώ το 57% είναι εκπομπές CO₂. Επιπλέον, προς μεγάλη μου έκπληξη, ο αλγόριθμος έδειξε πως αν όλοι ζούσαν σαν κι εμένα θα χρειαζόμασταν 1 Γη. Παραδίπλα αναφέρω τις απαντήσεις μεσω του ερωτηματολογίου τύπου πολλαπλών επιλογών.

Eρωτηματολόγιο Προσωπικού Αποτυπώματος: Αν Τρώω Κρεας (ΠΟΤΕ) Αν το Φαγητό που καταναλώνω είναι τοπικό (ΠΑΝΤΑ) Τι τύπος είναι το σπίτι μου (Διαμερισμα πολυκατοικία με πανω απο 2 δωμάτια) Από τι είναι φτιαγμένο (Τούβλα//τσιμέντο) Πόσοι μένουν (2 άτομα) Πόσα τετραγωνικά ( 71τ.μ.) Έχουμε ηλεκτρισμό; (Ναι) Χρηση συσκευών (Προσεκτική) Τι ποσοστό είναι από ανανεώσιμες πηγές; (26% βάση λογαριασμού ΔΕΗ) Σε σχέση με τους γείτονες, πόσα σκουπίδια έχω; (λίγα) Πόσο συχνά χρησιμοποιώ μηχανάκι ή αυτοκίνητο στην καθημερινότητα μου; (Σπάνια(πλεον)) Οταν ταξιδευεις με αμάξι, πόσο συχνά συμμετέχουν κι άλλοι στις διαδρομές; (Πολύ Συχνά) Πόσο συχνά ταξιδεύεις με Μέσα Μαζικής Μεταφοράς; (5 χμ./ ανά εβδομάδα) Πόσες ώρες ταξιδεύεις με Αεροπλάνο το χρόνο; (2 φορές)

[22] Μέτρηση προσωπικού αποτυπώματος

Το πόσες Γαίες χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις ανάγκες μας αποτελεί επίσημη μονάδα μέτρησης του προβλήματος, και φαντάζομαι πως στοχεύει στο να εκπλήξει κι εν τέλη να ευαισθητοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο. Όταν λέμε πόσες Γαίες χρειαζόμαστε, εννοείται πως μιλάμε για το μέρος της Βιόσφαιρας στο οποίο κατοικούμε. Αντίστοιχα για την κλιματική αλλαγή, όταν λέμε πως κινδυνεύει ο πλανήτης, αν θελουμε να ακριβολογούμε, χρειάζεται να υπενθυμίσουμε πως κινδυνεύουν τα έμβια όντα και φυσικοί πόροι που ζουν στη Βιόσφαιρα του πλανήτη. Το διάγραμμα [23] αναφέρει πως σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούμε σχεδόν διπλάσιους πόρους από όσους παραγουμε στη βιόσφαιρα, ενώ στο διάγραμμα [24] αν ζούσαμε σαν την Ελλάδα θα χρειαζόμασταν λίγο παραπάνω από τρεις φορές τα αποθέματα (βιοχωρητικότητα) του πλανήτη.

[23] Παγκόσμιο γράφημα απαιτούμενου αριθμού Γαίων

[24] Πανελλήνιο γράφημα απαιτούμενου αριθμού Γαίων

Λιθολογία: 'Κάθε πέτρα είναι η Γη'

Αναφερόμενος στο μανιφέστο της έκθεσης του με τίτλο: Λιθολογία: 'Κάθε πέτρα είναι η Γη' που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηνών (Μάιος-Ιούλιος 2021), ο Ζήσης Κοτιώνης αναρωτιέται ποιο είναι το μερίδιο του ανθρώπου κι εν τέλη της ανθρωπότητας γύρω από την περιβαλλοντική συνθήκη που βιώνει ο ζωντανός μας βράχος. Εξερευνεί το ζήτημα, με μια πληθόρα συνάψεων, σκέψεων και διατυπώσεων πίσω από κάθε υπό-ερώτημα του. Στο παγκόσμιο ζήτημα της ανθρωπόκαινου, σκέφτεται τόσο εκείνον που δεν σκέφτεται, όσο κι εκείνον που αρνείται την ύπαρξη της συνθήκης. Φροντίζοντας το γεωλογικό περιβάλλον που έχουμε άμεση πρόσβαση , είναι αντίστοιχα το μερίδιο της καθεμίας και του καθενός, για τη φροντίδα μας προς τη Γη.Η Λιθολογία του αποτελεί μια έχει παράξει μια σειρά τρισδιάστατων κατασκευών που ονομάζει μηχανές (επιβραδυντές μιας ματαίωσης), μια σειρά δισδιάστατων απεικονίσεων που ονομάζει συμβάντα (η θέση του ανθρώπου μέσα από τις πέτρες)και μερικές πολυδιάστατες αφηγήσεις, στη μορφή ενός βιβλίου με τίτλο: 'Ωδές σε Δώδεκα Πέτρες _ Κάθε Πέτρα Είναι Εσύ.' Μέσα απο την έκθεση, μας υπενθυμίζει καθε φορα που πιάνουμε μια πέτρα ότι κρατάμε τον πλανήτη μας, στρέφοντας μας σε μια θεϊκή κινησιολογία που φέρει τον άνθρωπο αντάξιο στο πνευματικό του μέγεθος και στην υπενθύμιση της συμπαντικής μας διασυνδεσιμότητας τόσο με τους μακρινούς αστερισμούς όσο και την πλησιέστερη αμμουδιά. Κάνω συνεπαγωγή και αντιστρόφως σε αυτή τη ρήση λέγοντας πως ‘κάθε Γη είναι η Πέτρα’ θυμίζοντας πως η μαγευτική διαστημική κινούμενη σφαίρα, το σπίτι μας, η Γη, είναι μια πέτρα μπροστά στο φαινομενικά άπειρο χωροχρονικό μυστήριο του Σύμπαντος. Αν κάθε πέτρα είμαι εγώ, και η Γη είναι σε κάθε πέτρα, τότε ναι, θαρρώ πως είμαι και είμαστε η Γη ετεροπροσώπως.

Φωτογραφία 1. από Zissis Kotionis, “Impatience”,

Ανθρωπογενής Μάζα

[25] Itai Raveh, anthropomass.org

Μπορούμε να υπολογίσουμε το βάρος του ανθρώπου ή μιας πέτρας. Μπορούμε όμως να υπολογίσουμε το βάρος της Γης; Η έρευνά “Global human-made mass exceeds all living Biomass” δείχνει ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα και η κτιριακή βιομηχανία, λόγο της αστικοποίησης και της εντατικοποίησης των κατασκευαστικών ρυθμών, έχει φέρει τον κόσμο σε ένα σημείο μετάβασης όπου οι ανθρώπινες κατασκευές - υπερβαίνουν τη συνολική βιομάζα που ζει στη βιόσφαιρα της Γης.

[26] Itai Raveh, anthropomass.org

[27] Itai Raveh, anthropomass.org

Η ανθρωπογενής μάζα είναι κυρίως το τσιμέντο, τα αδρανή υλικά (άμμος, χαλίκι κλπ), τα τούβλα, η άσφαλτος, τα μέταλλα και τα πλαστικά. Το 1900 αποτελούσε μόλις το 3% της παγκόσμιας βιομάζας. Από τότε διπλασιάζεται κάθε περίπου 20 χρόνια. Για κάθε άνθρωπο στη γη, παράγεται ανθρωπογενής μάζα ίση με το βάρος του κάθε βδομάδα. Η παγκόσμια βιομάζα είναι το σύνολο της (ξηρής) μάζας όλων των φυτών, δέντρων, ζώων, εντόμων κτλ. του πλανήτη. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το βάρος της βιοποικιλότητας χωρίς τη συμπερίληψη των θαλάσσιων όντων. Η βιομάζα παραμένει σχετικά σταθερή τουλάχιστον τα τελευταία 100 χρόνια, όμως κι αυτή μειώνεται καθώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν πάψει να την υπολογίζουν. Η υλοτομία σε συνδυασμό με τις σύγχρονες μεθόδους μονοκαλλιέργειας έχουν συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της. [Διάγραμμα 29]

[28] Hiroyuki Imachi, Masaru K. Nobu and JAMSTEC, anthropomass.org

[29] Διάγραμμα μείωσης της βιοποικιλότητας, ανάλογα με τη διαδικασία ανθρωπογενούς καλλιέργειας.

Αντί της μονοκαλλιέργειας, υπάρχει η επιστήμη της Περμακουλτούρας, της Αναγεννητικής Γεωργίας και της Συγκαλλιέργειας, οι οποίες μελετούν το ζήτημα της ανάπτυξης της βιοποικιλότητας με έναν σφαιρικό τρόπο αντίληψης, αναγνωρίζοντας πως στη φύση, όλα επικοινωνούν και βοηθιούνται. Ο ρόλος του ανθρώπου είναι εκείνος του παρατηρητή και εκείνου που προσπαθεί να εκπαιδευτεί μέσα από τη φύση, αναγνώσκοντας τα μοτίβα και μιμώντας τον τρόπο που όλα αναπτύσσονται.

1940 [30] Itai Raveh, anthropomass.org

2020 [31] Itai Raveh, anthropomass.org

Φαίνεται πως οι μεταβολές στη συνολική ανθρωπογενή μάζα συνδέονται χρονολογικά με παγκόσμια γεγονότα όπως οι παγκόσμιοι πόλεμοι και οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις.

[32]Διάγραμμα υλικών ανθρωπογενούς μάζας

Το άνωθεν γράφημα [32] παρουσιάζει το ποσοστό της ανθρωπογενούς μάζας σε μονάδα μέτρησης Τρισεκατομμύρια Τόνους (Τt) ανα τα χρόνια, ξεκινώντας το 1900 μέχρι το 2020 . To μεγαλύτερο μέρος αυτού το το καταλαμβάνει το τσιμέντο, τα αδρανή (όπως χαλίκι), τα τούβλα, η άσφαλτος, τα μέταλλα και άλλα όπως το πλαστικό.

[33]Διάγραμμα ανθρωπογενούς μάζας και ανθρωπογενών αποβλήτων

Το γράφημα [33] απεικονίζει την ξηρή και υγρή βιομάζα σε σχέση με την Ανθρωπογενής μάζα και τη μάζα Ανθρωπογενών αποβλήτων από τις αρχές του εικοστού αιώνα. Το έτος 2013 ± 5 σηματοδοτεί τον χρόνο κατά τον οποίο η ξηρή βιομάζα ξεπερνιέται από την ανθρωπογενή μάζα, συμπεριλαμβανομένων των αποβλήτων. Τα έτη 2037 ± 10 και 2031 ± 9 σηματοδοτούν τους χρόνους υπέρβασης της υγρής βιομάζας από την ανθρωπογενή μάζα και τη συνολική παραγόμενη ανθρωπογενή μάζα, αντίστοιχα.

[34]Kυκλικά διαγράμματα απορριμμάτων ανά δραστηριότητα και τύπο για το 2012 (European Parliament)

Τα κυκλικά γραφήματα [34] αφορούν το ποσοστό σε απορρίμματα μεταξύ των 28 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το έτος 2012. Στο αριστερό διάγραμμα παρατηρούμε τις αιτίες οι οποίες παράγουν συνεχώς απορρίμματα. Από αυτές, το μεγαλύτερο μέρος το αποτελούν οι κατασκευές (33%). Το 29% είναι από εκσκαφές και λατομεία, 13% από βιομηχανοποίηση υλικών, το 8% από αυτά οφείλονται στα νοικοκυριά, 7% απο επεξεργασία απορριμμάτων, 5% για υπηρεσίες, 4% από ενεργειακές προμήθειες, 2% από αγροτικά, δασικά κι αλιευτικούς λόγους, 1% από χονδρικό εμπόριο απορριμμάτων και 1% από καθαρισμό νερού. Όσον αφορά το περιεχόμενο των απορριμμάτων το 71% είναι μεταλλικά και στερεά απόβλητα, το 11% είναι μείγμα συνηθισμένων αποβλήτων, το 10% είναι ανακυκλώσιμα, το 4% είναι ζωικά και φυτικά απόβλητα, το 2% είναι χημικά και φαρμακευτικά, το 1% είναι λασπώδη και το υπόλοιπο 1% αφορούν μη ανακυκλώσιμο μηχανικό εξοπλισμό.

[35]Ανάλυση απορριμμάτων τηε ΕΕ (2016) Το 2016 τα ποσοστά στις κατασκευές ανέβηκαν κατά 4%, φανερώνοντας, πως δεν έχουν εφαρμοστεί πολιτικές αντάξιες της επιτακτικής ανάγκης για μείωση των απορριμμάτων. Ευαισθητοποιώντας, εκπαιδεύοντας και προτρέποντας εταιρείες/ βιομηχανίες/μηχανικούς να τις εφαρμώσουν.

Γραμμική και Κυκλική Οικονομία Οι λέξεις είναι σαν τα υλικά. Μπορούν να αποκτήσουν τελειως διαφορετικό νόημα ανάλογα με την οπτική και τη χρήση που τους δίνουμε. Παρακατω παρουσιαζεται η γραμμικη και η κυκλικη πορεία των υλικών που εισέρχονται στην εμπορικές αλυσίδες . Η αριστερή στήλη αφορά τη γνωστή σε όους κι όλες μας γραμμική πορεία σκέψης, ενώ στα δεξιά την κυκλική.

"Παίρνω" Τερματισμός της εξαγωγής και κατανάλωσης πεπερασμένων, μη επαναχρησιμοποιήσιμων πόρων και προώθηση σε προσιτό κόστος

"Παίρνω" Μείωση χρήσης πεπερασμένων πόρων αυξάνοντας το κόστος προώθησης τους

"Φτιαχνω" Παραγωγή προϊόντων μίας χρήσης ή πολύ σύντομου χρόνου πλαισίου.

"Φτιαχνω" Μείωση των βημάτων και της πολυπλοκότητας επεξεργασίας. Προϊόντα που μπορούν να επιστρέψουν στον κύκλο παραγωγής. Διατήρηση της ποιότητας και της αξία. "Χρησημοποιώ" Μεγιστοποίηση της διάρκειας ζωής / φιλική χρήση - επισκευή προσαρμοστικότητα και ευελιξία στη χρήση .

''Χρησιμοποιώ'' Αξιοποίηση αγαθών για περιορισμένο χρονικό διάστημα. "Διαθέτω" Απόρριψη αγαθών τα οποία είναι συχνά άθικτα ή/ και λειτουργικά

"Διαθέτω" Μηδαμινή παραγωγή απορριμμάτων και ανακύκλωση όπου είναι δυνατόν, και ανακύκλωση όταν δεν περιλαμβάνει επιπλέον ενεργειακά κόστοι. .

Δομικολογία Dom · i · col · o · gy // Η Δομικολογία είναι μια σχετικά νέα λέξη που επινοήθηκε από μια τριάδα ερευνητών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν το 2015. Ο Rex LaMore, Διευθυντής του Κέντρου Κοινοτικής & Οικονομικής Ανάπτυξης, ο George H. Berghorn, Επίκουρος Καθηγητής Διοίκησης Κατασκευών και ο M.G. Ο Matt Syal, καθηγητής Διοίκησης Κατασκευών. Σαν όρος και επιστήμη, αφορά τη μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών, και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με τον κύκλο ζωής του κτισμένου περιβάλλοντος. Ο στόχος της δομικολογίας είναι να εφαρμώσει τη λογική του κύκλου ζωής και τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας, βάζοντας τέλος στην οικοδομική εγκατάλειψη, προλαμβάνοντας πολύτιμα δομικά υλικά από το να καταλήξουν στις χωματερές. (Domicology MSU, 2015) [14]

Τι κάνει ένας δομικολόγος; 1. Αναγνωρίζει ότι οι ανθρωπογενείς κατασκευές έχουν κύκλο ζωής.

3. Προσδιορίζει καινοτόμα εργαλεία, μοντέλα, πολιτικές, πρακτικές και προγράμματα που μπορεί να αντιμετωπίσει με βιώσιμο τρόπο ένας δομικός κύκλος ζωής.

2. Εξετάζει την πρόοδο του κύκλου ζωής του κτισμένου περιβάλλοντος και σχεδιάζει κατασκευάζει και αποδομεί (deconstruct) προκειμένου να μεγιστοποιήσει την επαναχρησιμοποίηση των υλικών και να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν οι κατασκευές στο τέλος του κύκλου της ζωής τους.

4. Διεξάγει έρευνα για τις τεχνικές, οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις που υπάρχουν στον κύκλο ζωής μιας οικοδομής, επιδιώκοντας να μειώσει τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με την κτιριακή εγκατάλειψη.

Παγκόσμια Συμμαχία για Κτίρια και Κατασκευές

Προκειμένου να αλλάξει ριζικά ο τρόπος που σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε τα κτίρια ώστε να παρουσιαστεί σημαντική βελτίωση τόσο για τη βιόσφαιρα, χρειάζεται να δομηθούν ξεχωριστά όλες οι παράμετροι που λαμβάνουν υπόψη οι κυβερνήσεις, οι πολεοδομίες, οι αρχιτέκτονες και κάθε είδους μηχανικοί. Η Παγκόσμια Συμμαχία για Κτίρια και Κατασκευές (Global Alliance for Buildings and Construction) ανακοίνωσε οκτώ 8 δραστηριότητες μέσα από τις οποίες κατευθυνουν το ερευνητικό και πρακτικό πεδίο των σχετικών επαγγελματιών, (GlobalABC/IEA/UNEP 2020). Δραστηριότητα 1: Αστικός Σχεδιασμός: Χρήση γης, χωροθέτηση και άλλοι σχεδιασμοί. Σχετίζεται με τον τρόπο αλληλεπίδρασης κτιρίων, μεταφορών και ενεργειακών συστημάτων στον αστικό ιστό. Δραστηριότητα 2: Νέα κτίρια. Όλες οι πτυχές των νέων κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών σχεδιασμού και την πλήρωση των απαραίτητων προδιαγραφών. Δραστηριότητα 3: Υφιστάμενα κτίρια. Όλες οι πτυχές των βελτιώσεων και αξιοποίησης των υφιστάμενων κτιρίων. Δραστηριότητα 4: Λειτουργίες κτιρίων. Διαχείριση της λειτουργικότητας των κτιρίων. Δραστηριότητα 5: Συσκευές και συστήματα. Ο φωτισμός, οι συσκευές και τα συστήματα εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται τόσο σε νέα όσο και σε υπάρχοντα κτίρια. Δραστηριότητα 6: Υλικά. Όλα τα υλικά απο τα οποία αποτελείται ένα κτήριο. Δραστηριότητα 7: Ανθεκτικότητα. Οικοδομική ανθεκτικότητα και η προσαρμογή στην αλλαγής του κλίματος ή άλλων φυσικών καταστροφών. Δραστηριότητα 8: Καθαρή ενέργεια. Αυτή η δραστηριότητα καλύπτει τη μετάβαση καθαρής ενέργειας από καύσιμα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Εμπεριεχόμενη Ενέργεια και Ενσωματωμένος Άνθρακας Δομικών Υλικών

Εμπεριεχόμενη ενέργεια δομικών υλικών είναι η ποσότητα της ενέργειας που καταναλώνεται για αυτά, σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους. Ο κύκλος ζωής κάθε υλικού, περιλαμβάνει όλα τα στάδια μετεξέλιξής του, από τη στιγμή της απόσπασής του από το περιβάλλον μέχρι την στιγμή της απόρριψής του. Η ολοκληρωμένη θεώρηση του κύκλου ζωής των δομικών υλικών περιλαμβάνει τα εξής στάδια: Εξόρυξη πρώτων υλών Μεταφορά Βιομηχανική παραγωγή ή επεξεργασία Αποθήκευση Μεταφορά στο χώρο χρήσης Χρήση και συντήρηση Απόρριψη ή επανάχρηση ή αφομοίωση ή ανακύκλωση

[36] Διάγραμμα κύκλου ζωής υλικών

Η εμπεριεχόμενη ενέργεια κάθε δομικού υλικού καθορίζεται από τη μέθοδο και τα μέσα παραγωγής του, από την απόσταση, καθώς και το μέσο μεταφοράς από τον τόπο παραγωγής έως τον τόπο χρήσης του. Είναι λοιπόν σημαντικό, κατά τη σύγκριση της εμπεριεχόμενης ενέργειας μεταξύ διαφόρων υλικών, να επιλέγονται υπολογιστικά μοντέλα, που επεξεργάζονται παρόμοια δεδομένα με τις ίδιες παραδοχές (ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020). Ενσωματωμένος Άνθρακας είναι το ποσό του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται ανάλογα με τις ενεργειακές απαιτήσεις και του μηχανισμούς επεξεργασίας των δομικών υλικών. Δεδομένου των ριζικών αλλαγών που χρειάζεται να κάνουμε, ο Chris Magwood έχει αναπτύξει μια εφαρμογή, που ονομάζεται BEAM, η οποία έχει σχεδιαστεί για να αξιολογεί το αποτύπωμα άνθρακα και να παρέχει συμβουλές για τη βελτίωσή, τόσο του σχεδιασμού όσο και της χρήσης υλικών. Η εισαγωγή των διαστάσεων ενός κτιρίου θα αποκαλύψει τα ενδεχόμενα αποτυπώματος άνθρακα μεταξύ ενός εύρους υλικών. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του προγράμματος μπορούμε να αξιολογούμε τον ενσωματωμένο άνθρακα σε ολόκληρο το κτίριο. Η Εικόνα [37] δείχνει πως το ίδιο σχέδιο ενός κτιρίου μπορεί να εκπέμπει CO₂ της τάξεως των 241 κιλών ανά τετραγωνικό μέτρο, μέχρι και να δεσμεύει 137 κιλά ανα τετραγωνικό μέτρο, μόνο και μόνο αλλάζοντας τα υλικά!

[37] Διάγραμμα ενσωματωμένου άνθρακα ανά κατηγορία υλικών στο BEAM

Πίνακας 1: ΑΝΕΛΙΞΗ. 2020. http://www.anelixi2020.org/ Οι παραπάνω πίνακες από την ΑΝΕΛΙΞΗ αναφέρουν το ποσό της εμπεριεχόμενης ενέργειας που χρειάζονται τα δομικά υλικά. Αναλογιζόμενοι πως οι μορφές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι ζημιογόνοι και εκλύουν τεράστια ποσά CO₂.

Για να επιτευχθεί ο τελικός στόχος του καθαρού μηδενικού άνθρακα, σχετικά με το χρονικό πλαίσιο ολόκληρης της ζωής των κτιρίων, ο ενσωματωμένος άνθρακας στα δομικά υλικά πρέπει να μειωθεί και να αντισταθμιστεί με υλικά χαμηλών εκπομπών άνθρακα, πιο αποδοτικά βελτιστοποιώντας τις τεχνικές κατασκευής και χρήσης των υλικών. Πράγματι, η αποδοτικότητα των υλικών θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές ολόκληρου του κύκλου ζωής κατοικήσιμων κτιρίων κατά 35-40% (International Resource Panel, 2020).

Εμπεριεχόμενη Ενέργεια και Κύκλος Ζωής του Κτιρίου

Η εμπεριεχόμενη ενέργεια των κτιρίων είναι η ενέργεια που καταναλώνεται από την αρχή της κατασκευής, μέχρι την κατεδάφιση και την απομάκρυνση των οικοδομικών απορριμμάτων. Στον κύκλο ζωής των κτιρίων από την κατασκευή ως την κατεδάφιση, εμφανίζονται τρεις κατηγορίες ενέργειας: 1) Ενέργεια που είναι ενσωματωμένη στα οικοδομικά υλικά και προϊόνταν 2) Ενέργεια που ενσωματώνεται στην κατασκευή, τη συντήρηση και την αποδόμηση του κτιρίου. 3) Ενέργεια που καταναλώνεται για τη λειτουργία του κτηρίου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του (θέρμανση, ψύξη, φωτισμός, ζεστό νερό χρήσης κ.α.). Οι φάσεις γύρω από τις οποίες θα εξελιχθεί η ζωή του κτιρίου είναι οι παρακάτω: Σχεδιασμός, Εκσκαφή, Μεταφορά των υλικών από το χώρο παραγωγής στο χώρο χρήσης, Κατασκευή έργου Χρήση - Συντήρηση, Κατεδάφιση , Απόρριψη – επανάχρηση – ανακύκλωση – αφομοίωση απορριμμάτων (ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020). Προκειμένου να μειώσουμε την εμπεριεχόμενη ενέργεια και το ανθρακικό αποτύπωμα του κτιρίου χρειάζεται να δώσουμε ισάξια προσοχή σε όλα τα βήματα.

[38]: Διάγραμμα ροής Κύκλου Ζωής κτιρίων ΑΝΕΛΙΞΗ. 2020. http://www.anelixi2020.org/

Σκυρόδεμα / Concrete

[39] PPC Cement Brand Campaign

To Σκυρόδεμα / Concrete χρησιμοποιείται πλέον για κάθε κατασκευή κι επιδιόρθωση. Από αρμολόγημα της πέτρας, για πατώματα, για στέγες, για δοκάρια, για παραγωγή τσιμεντόλιθων, μέχρι και για εσωτερική διακόσμηση όπως γλάστρες, κοσμήματα και τασάκια. Οι εταιρίες παραγωγής Μπετόν, σε συνδυασμό με την πολιτική προώθησης των κυβερνήσεων έχουν φροντίσει εδω κι έναν αιώνα περίπου, να πείσουν σχεδόν όλη την ανθρωπότητα, πως η γκριζωπή χημική τους σκόνη είναι η λύση που έψαχνε ο πολιτισμός μας για να επιλύσει την έμφυτη και απαραίτητη τους ανάγκη για κατασκευές.

Το οπλισμένο σκυρόδεμα αποτελείται από σκυρόδεμα που είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό σε θλίψη, όχι όμως και σε εφελκυσμό. Γι'αυτό χρησιμοποιείται οπλισμός (συνήθως από χάλυβα), ο οποίος σε συνεργασία με το σκυρόδεμα, προσφέρει αντοχή στον εφελκυσμό. Είναι γνωστό ότι τα βασικά συστατικά του σκυροδέματος είναι: (α) το τσιμέντο Πόρτλαντ (12%), (β) η άμμος (34%), (γ) χαλίκια (48%) (δ) το νερό (6%) και (ε) ο αέρας (0%). (Τσιμπούκας 2011). Η συνολική παραγωγή τσιμέντου ευθύνεται για το 7% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών CO₂, με το χάλυβα να συνεισφέρει το 7-9% του παγκόσμιου συνόλου, εκ των οποίων περίπου το ήμισυ μπορεί να αποδοθεί σε κτίρια και κατασκευές (World Green Building Council, 2019), (GlobalABC, 2020). Όπως και τα υπόλοιπα δομικά υλικά, το Σκυρόδεμα έχει ενσωματωμένο άνθρακα ανάλογα με τα μέρη από τα οποία αποτελείται. Το διάγραμμα [40] δείχνει τρία διαφορετικά είδη σκυροδέματος και τις εκπομπές CO₂ ανά κυβικό μέτρο. Η κύρια πηγή εκπομπών σε όλα είναι εκείνη του τσιμέντου, (μπλέ ανοιχτό) παρ'όλο που αποτελεί μόνο το 12% του μείγματος.

[40] Eνσωματωμένος άνθρακας σκυροδεμάτων (ICE database)

Τσιμέντο Το τσιμέντο, είναι ένα συνδετικό κι ανθεκτικό υλικό που χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για πελώριες κατασκευές όπως αυτή του Κολοσσαίου της Ρώμης. Σίγουρα όμως, η επεξεργασία των πρώτων υλών δεν γινόταν όπως σήμερα. Ο τροπος που γνωρίζουμε εμείς, το τσιμεντο αναπτύχθηκε όταν ξεκίνησε να ανεβαίνει απότομα η ανθρωπογενής μάζα, περί το 1940, που επιταχύνθηκε η παραγωγή τσιμέντου παγκοσμίως σε συνδυασμό με τα τρέχοντα επίπεδα κατανάλωσης απολιθωμένων καυσίμων. [Γράφημα 42] Στο Γράφημα [41] παρατηρούμε σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουμε φτάσει στην παραγωγή 4 δισεκατομμυρίων τόνων τσιμέντου, εκ των οποίων οι 2.5 δισ.τόνοι είναι αποτέλεσμα της Κίνας, περίπου 1 δισ. τόνοι οφείλονται στην Ευρώπη, Αφρική και Αυστραλία κ.ά., και 1 δισ τόνοι σε ΗΠΑ και Ινδία.

[41] Παραγωγή τσιμέντου σε δισεκατομμύρια τόνους.

[42] Παραγωγή τσιμέντου σε σχέση με την αποδέσμευση απολιθωμένων ορυκτών)

[43]Ποσοστά εκπομπών CO2, ανά διαδικασία επεξεργασίας τσιμέντου.

Οι άμεσες εκπομπές συμβαίνουν όταν ο ασβεστόλιθος θερμαίνεται και διασπάται σε οξείδιο του ασβεστίου και διοξείδιο του άνθρακα (52% των συνολικών εκπομπών της βιομηχανίας σκυροδέματος). Οι έμμεσες εκπομπές συμβαίνουν όταν χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα για τη θέρμανση του κλιβάνου (43%) και επίσης ότι χρησιμοποιείται για την ηλεκτρική ενέργεια για τη λειτουργία των εγκαταστάσεων και για τη μεταφορά (5%). [Γράφημα 43] Επιπλέον, αυτό εξακολουθεί να αποκλείει τις συνέπειες της εξόρυξης, των λειτουργιών ανάμειξης ή της πλύσης με τη χρήση νερού. Συνολικά, αυτή η διαδικασία παράγει περίπου 3,3 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, δηλαδή τρεις φορές περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα ετησίως, από το σύνολο των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών που σχετίζονται με το αεροπλάνο (Schneider J., 2018) Κάθε τόνος τσιμέντου έχει ως αποτέλεσμα 800 κιλά εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως επειδή ο κλίβανος πρέπει να θερμανθεί στους 1.400 -1.800 βαθμούς Κελσίου. Σε κλίμακα δόμησης, αυτό σημαίνει ότι κάθε φορτηγό τσιμέντου που χρησιμοποιείται για την κατασκευή, απαιτεί 22.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα για να παραχθεί (Ammann R., 2018)

Διαδικασία Παραγωγής Τσιμέντου Η διαδικασία παραγωγής του τσιμέντου αποτελείται από τα παρακάτω στάδια, όπως φαίνεται και στο γράφημα [ 44 ] : 1. Εξόρυξη ασβεστόλιθου (με τη χρήση ισχυρών εκσκαπτικών μηχανημάτων εκρηκτικών υλών) 2. Θραύσης ασβέστη 3. Διαλογή των θραυσμένων πρώτων υλών και συνάλεση τους άργιλο και άμμο 4. Κονιορτοποίηση των θραυσμένων υλικών σε κόκκους μέσης διαμέτρου. (φαρίνα) 5. Ομογενοποίηση και αποθήκευση φαρίνας σε δεξαμενές θέρμανσης μέχρι 900°C 6. Οδήγηση σε έψηση στους 1400°C. (κλίνκερ) 7.Ελάττωση θερμότητας 8. Προσθήκη γύψου και άλλων προσθετικών υλών π.χ. ποζολανών (ηφαιστειακές γαίες) 9. Το τσιμέντο αποθηκεύεται σε σιλό, που αποτελούν χώρους αποθήκευσης μέσης χρονικής διάρκειας 10. Διάθεση στην κατανάλωση χύμα ή σε σάκους 11. Μεταφορά σε φορτηγά

(Cement Manufacturing Process, 2020. )

[44] Διαδικασία παραγωγής τσιμέντου (Encyclopedia Britannica,Inc 2007)

[45] Διάγραμμα παραγωγής τσιμέντου στην Ελλάδα

Γνωρίζοντας πως η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας υπέστει ύφεση το 2010, σταμάτησαν σε μεγάλο βαθμό οι ρυθμοί οικοδόμησης, και κατά συνέπεια η ζήτηση του τσιμέντου. Από τη μία, ήταν μια πολύ κρίσιμη και δύσκολη περίοδος για τους περισσότερους έλληνες και ελληνίδες, από την άλλη ήταν ένα γεγονός που έβαλε μια τελεία στην αδυσώπητη επιχειρηματική τάση για χτίσιμο. Δεν ξέρω πως θα αισθανόμουν σήμερα αν είχαν χτιστεί ουρανοξύστες στις πόλεις και μεγάλες πολυκατοικίες στα χωριά. Εν τέλη η ύφεση αποτέλεσε έναν παράγοντα που μας επέτρεψε να ξανα σκεφτούμε τις μεθόδους ανάπτυξης, και όντας ήδη μυημένοι στο ανταγωνιστικό καπιταλιστικό μοντέλο, να αναγκαστούμε να ανατρέξουμε στο παρελθόν για τεχνικές που ενδεχομένως να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις της σύγχρονης καθημερινότητας. Δεδομένου των κλιματικών αναγκών σε παγκόσμιο επίπεδο, ως Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να ανασυγκρωτίσουμε την σκέψη μας, λίγο πριν ανακοινωθούν τα άσχημα μαντάτα για την κατάσταση της Γαίας και την επιτακτική πλέον ανάγκη για αλλαγή. .

Τσιμέντο και νερό

Το νερό πλύσης του τσιμέντου είναι αλκαλικό και περιέχει υψηλά επίπεδα χρωμίου, το οποίο μπορεί να διαρρεύσει στο έδαφος και να μολύνει τα υπόγεια ύδατα. Μπορεί επίσης να φράξει τους σωλήνες αποχέτευσης υγρών και σε περίπτωση καταιγίδας και να προκληθούν πλημμύρες. Η εγκατάσταση ειδικών δομών πλυσίματος του σκυροδέματος όχι μόνο αποτρέπει τη ρύπανση αλλά αυξάνει την καθαριότητα στο εργοτάξιο. Το νερό που έρχεται σε επαφή με ακατέργαστη σκόνη από σκυρόδεμα ή σκυρόδεμα αυξάνεται γρήγορα σε αλκαλικότητα και θα είναι ιδιαίτερα τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς. Τα λύματα από σκυρόδεμα έχουν pH 12 -13 και είναι τοξικά όπως το καθαριστικό φούρνου ή η χλωρίνη. Το pH του γλυκού νερού είναι 6-7. Τα συγκεκριμένα λύματα προκαλούν εγκαύματα με παρόμοιο τρόπο με ένα ισχυρό οξύ. Ένας ενιαίος κουβάς σκυροδέματος λυμάτων θα σκοτώσει εύκολα εκατοντάδες ψάρια. Ποτέ μην επιτρέπετε σε πολτό σκυροδέματος ή στα λύματα να εισέλθουν στο σύστημα των ομβρίων υδάτων. Τι προκαλεί ρύπανση; Κακές πρακτικές εργασίας κατά το χειρισμό φρέσκου σκυροδέματος. Απόρριψη λυμάτων στο έδαφος και στο σύστημα ομβρίων κατα την επεξεργασία του. • Πλύσιμο των αγωγών των φορτηγών κατά την ανάμειξη σκυροδέματος • Η χρήση νερού για την ψύξη του σκυροδέματος μετά απο την κοπή του • Πλύσιμο εξοπλισμού άντλησης σκυροδέματος και άλλων. (ΠΑΤΕΡΟΜΙΧΕΛΑΚΗ 2016)

[46] Ρύπανση Υδάτων από Τσιμεντοβιομηχανία

[47]Στιγμιότυπο οθόνης από το ντοκιμαντέρ “Ο ποταμός ΑΩΟΣ σε κίνδυνο” (2019).

Ο χάρτης (Εικόνα 47) δείχνει με κόκκινο τα ποτάμια τα οποία έχουν στερέψει και με γαλάζια εκείνα που έχουν παραμείνει ποτάμια. .

[48] WRI Aqueduct, Gassert et al 2013

Η (Εικόνα 48) δείχνει τον μέσο όρο αναλογίας της απορρόφησης νερού (water withdrawall) σε σχέση με τη μη διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων (water stress) σε αναλογία με τις ανάγκες της κάθε περιοχής.

Τσιμέντο και έδαφος Το σκυρόδεμα προκαλεί ζημιά στο πιο γόνιμο στρώμα της γης, το ανώτερο έδαφος. Το σκυρόδεμα χρησιμοποιείται για τη δημιουργία σκληρών επιφανειών που συμβάλλουν στην επιφανειακή απορροή που μπορεί να προκαλέσει διάβρωση του εδάφους, ρύπανση του νερού και πλημμύρες. Αντίστροφα, το σκυρόδεμα είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία για τον σωστό έλεγχο πλημμυρών, μέσω φράγματος, εκτροπής και εκτροπής των πλημμυρικών υδάτων, ροών λάσπης και παρόμοιων. Το ανοιχτόχρωμο σκυρόδεμα μπορεί να μειώσει το φαινόμενο της αστικής θερμότητας, λόγω του υψηλότερου αλμπέδο του (Environmental Protection Agency, 2005). Ωστόσο, η αρχική βλάστηση έχει ακόμη μεγαλύτερο όφελος. Η σκόνη από σκυρόδεμα που απελευθερώνεται από την κατεδάφιση κτιρίων και τις φυσικές καταστροφές μπορεί να είναι μια σημαντική πηγή επικίνδυνης ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η παρουσία ορισμένων ουσιών στο σκυρόδεμα, συμπεριλαμβανομένων χρήσιμων και ανεπιθύμητων προσθέτων, μπορεί να προκαλέσει ανησυχίες για την υγεία λόγω τοξικότητας και (συνήθως φυσικής) ραδιενέργειας. Αλλά άλλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι πολύ λιγότερο κατανοητές. (World Business Council for Sustainable Development,2002)

[49] Πως το έδαφος επηρεάζει την αστική θερμότητα δημιουργώντας το φαινόμενο της θερμικής νησίδας

Στα αρχαία χρόνια το οδόστρωμα γινόταν με έναν εξαιρετικά εφυεί τρόπο, αντίστοιχο με τον οποίο γίνεται μέχρι και σήμερα η δίχως μπετον-θεμελίωση των κτιρίων. Αρχικά σκάβεται η Γη σε ένα αρκετά μεγάλο βάθος. Τοποθετούνται μεγάλοι λίθοι στο πρώτο στρώμα, έπειτα ακολουθούν μεσαίου μεγέθους πέτρες κτιστά τοποθετημένες και στη τελευταία στρώση μπαίνουν μικρές πέτρες πατημένες και αλφαδιασμένες. Στην κορυφή τοποθετούνται πλάκες λίθων πάχους μερικών εκατοστών, οι οποίες προσφέρουν ένα ευχάριστο περπάτημα και μια εύκολη μετακίνηση με τροχούς. Όλη τούτη η κατασκευή γίνεται χωρίς κάποιο συνδετικό κονίαμα όπως η τεχνική της ξηρολιθιάς. Ο λόγος είναι προκειμένου το οδόστρωμα να λειτουργεί ως ένας αγωγός του νερού προς στο υπέδαφος, αποδεσμεύοντας και αποστραγγίζοντας το νερό από βροχές, αποτρέποντας ενδεχόμενες πλημμύρες και τροφοδοτώντας το υπέδαφος με το πιο απαραίτητο στοιχείο της ζωής (H₂O).

[50]Προσομοίωση κατασκευής δρόμου στην αρχαία Ρώμη

Ανακύκλωση Τσιμέντου

H κατεδάφιση κτιρίων αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής απορριμμάτων (GlobalABC/IEA/UNEP 2020). Παρατηρώντας έναν κάδο οικοδομικών απορριμμάτων στα Άνω Πετράλωνα της Αθήνας, βλέπουμε σπασμένα μέρη τσιμεντένιων τοίχων, πλαστικούς σωλήνες υδρορροών και αποχέτευσης, πλαστικά ηλεκτρολογικά καλώδια συσσωρευμένα, σπασμένα τούβλα και πλακάκια. Στον Ελλαδικό χώρο σημαντικό μέρος των αποβλήτων εκσκαφών και κατεδαφίσεων κατασκευών, οδηγείται στους χώρους διάθεσης απορριμμάτων ΧΥΤΑ και ΧΑΔΑ. Μεγάλο μέρος οδηγείται ανεξέλεγκτα σε ρέματα και δασικές εκτάσεις, ενώ μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό 0,5% περίπου (Τσιμπούκας, 2011). Σχεδόν 50.000.000 τόνοι από σκυρόδεμα αποβάλλονται στις χωματερές κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα μικρό ποσό από ανακυκλούμενα σκυροδέματα χρησιμοποιούνται συνήθως σαν αδρανή για εξυγίανση οδοστρωμάτων, εδαφών κ.α. (Τσιμπούκας, 2011)

Ήχος ταχύτητα κι εργοτάξιο Στην περιοχή των Άνω Πετραλώνων στην Αθήνα είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω μέσα σε 4 μήνες την ανέγερση ενός κτιρίου από το μηδέν. Η ταχύτητα στην οποία κτίστηκε ήταν εντυπωσιακή και περνώντας μέρα με την μέρα έβλεπα την οικοδομική εξέλιξη έκπληκτος. Άξιο παρατήρησης ήταν το τεράστιο μέρος ξύλινων δοκαριών που χρησιμοποιούνται για το καλούπωμα του σκυροδέματος και ο μεγάλος όγκος σιδηρών για τον οπλισμό του. Κάτι το οποίο έχει σχολιαστεί ελάχιστα σε βιβλιογραφικές πηγές, είναι το πόσο πολύ θόρυβο προκαλεί στη γειτονιά το κτίσιμο με οπλισμένου σκυρόδεμα σε τουλάχιστον μιας έκτασης ενός οικοδομικού τετραγώνου. Μηχανοκίνητα οχήματα για εκσκαφή εδάφους, για ανέγερση βαρέων αντικειμένων με Γερανούς, Δεξαμενές που χύνουν το τσιμέντο στα καλούπια. ( τις κόρνες + τη διακοπή κυκλοφορίας που δημιουργείται στον δρόμο, και τη δυσωδία από τα καυσαέρια που εκλύουν τα μεγάλα φορτηγά ). Ακόμη ένα ηχητικό μειονέκτημα είναι πως χρησιμοποιούνται τρυπάνια για να προστεθεί όλος ο υδραυλικός και ηλεκτρικός εξοπλισμός αφότου στεγνώσουν οι τοίχοι. Η λέξη ανυπόφορο είναι μικρή για ευαίσθητους γείτονες.

Θερμική συμπεριφορά κτιρίου και σύνδρομο άρρωστου κτηρίου

Οι δύο παράμετροι που καθορίζουν τη θερμική συμπεριφορά των κατασκευών, είναι η θερμική αγωγιμότητα και η θερμοχωρητικότητα των δομικών τους στοιχείων. Η θερμική αγωγιμότητα αφορά στην ευκολία με την οποία μεταφέρεται η θερμότητα μέσα από τις τοιχοποιίες και η θερμοχωρητικότητα αφορά στην ικανότητα των τοιχοποιιών να συγκρατούν την θερμότητα και να την αποθηκεύουν, ώστε να την αποδώσουν αργότερα. (ΑΝΕΛΙΞΗ 2020) Υδατοπερατότητα δηλαδή το πόσο πορώδης είναι μια επιφάνεια και κατα πόσο επιτρέπει τη μεταφορά του νερού. Ανακλαστικότητα (Albedo) επιφάνειας, ορίζεται το ποσοστό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας, που ανακλά η επιφάνεια αυτή, επηρεάζεται κυρίως από το χρώμα και την υφή της. Θερμική εκπομπή υλικού είναι η ικανότητα της επιφάνειας του να εκπέμπει υπέρυθρη (θερμική) ακτινοβολία. Όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής θερμικής εκπομπής ενός υλικού, τόσο ευκολότερα αποβάλλεται η θερμότητα που έχει απορροφήσει, και τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα της θερμότητας που εκπέμπει. (ΑΝΕΛΙΞΗ 2020) Δεδομένου του ότι τα σύγχρονα κτίρια φτιάχνονται με οπλισμένο σκυρόδεμα και οπτόπλινθους (τούβλα) είναι απαραίτητο κατα την εφαρμογή τους να συμπεριλάβουμε υγρομόνωση και θερμομόνωση. Αυτό συμβαίνει διότι κανένα από τα δύο δεν έχει υψηλή θερμική μάζα και υψηλές ικανότητες διαπνοής. Για τον ίδιο λόγο, χρειάζονται έντονη παρουσία κλιματιστικών, ωστε να ρυθμίζεται ενεργοβόρα η θερμοκρασία του εσωτερικού χώρου και οι συνθήκες θερμικής άνεσης των χρηστών. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου 1,8 δισεκατομμύρια νέα κλιματιστικά που θα εγκατασταθούν έως το 2050, σε χώρες όπως το Μεξικό, η Βραζιλία και η Ινδία, επηρεάζοντας σημαντικά το στρώμα του όζοντοςπου συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή. Η κλιματική αλλαγή θα αυξήσει τις ανάγκες θερμικής άνεσης και συνεπώς θα ενθαρρύνει την αγορά ακόμη περισσότερων κλιματιστικών. [Gary De la Pomerai 2016]

Πέραν του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, τα κλιματιστικά (air-conditions) συμμετέχουν στο πολυσήμαντο πρόβλημα του συνδρόμου αρρώστου κτιρίου (Sicking Building Syndom) σε συνδυασμό με τοξικές βαφές, βερνίκια, και κακές συνθήκες αερισμού. Δεδομένου του ότι στη σημερινή εποχή, η εργασία, η ξεκούραση και η ψυχαγωγία, γίνεται κυρίως σε κλειστούς χώρους, χρειάζεται να επισπεύσουμε την προσοχή μας στις συνθήκες εσωτερικής διαβίωσης και την μακροχρόνια έκθεση σε αυτές. 63

Μονώσεις Στο παρακάτω διάγραμμα βλέπουμε τις σημαντικές επιπτώσεις που έχει ο πυκνό αφρώδες μονωτικό πολυουρεθάνης (spray foam) εξηλασμένη (XPS) και διογκωμένη πολυστερίνη (EPS), ορυκτό βάμβακα(Mineral Wool), υαλοβάμβακα, υφασμάτινη μόνωση, μαλλί προβάτου, πυκνό τεμάχιο σελουλόζης ( από ανακυκλωμένες εφημερίδες) , ασβεστο κανναβη και αχυρόμπαλες. Για παράδειγμα, για να παραχθεί ο πετροβάμβακας που είναι το πέμπτο πιο επιβλαβές σε σχέση με το παρακάτω διάγραμμα, χρειάζεται ορυκτά όπως ο βασάλτης να ψηθούν στους 1600 βαθμούς C και να επεξεργαστούν κατάλληλα ως ίνες, απελευθερώνοντας VOCs (Πτητικές Oργανικές Eνώσεις) και άλλα τοξικά αέρια στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον απαιτούνται γάντια και πολύ καλή μάσκα προστασίας κατα την εφαρμογή τους, ενώ η ανακύκλωση τους δεν υφίσταται σαν επίσημη μέθοδος. Ο λόγος για τον οποίον χρησιμοποιούνται ευρέως τα πιο επιβλαβή μονωτικά υλικά, είναι διότι είναι τα περισσότερα διαφημισμένα, έχουν συγκεκριμένους δείκτες αντοχών και είναι προσιτά σχεδόν σε κάθε κατάστημα οικοδομικών υλικών. Προσωπικά έχω ρωτήσει σε αρκετά καταστήματα οικοδομικών υλικών αν σκεφτονται να προμηθευτούν λιγοτερο επιβλαβη υλικά μονώσεων, η απάντηση που δέχομαι είναι : ' μιά χαρά είναι και αυτά' , 'πληρούν όλες τις προδιαγραφές ', 'αν δεν ήταν καλά δεν θα τα βγάζουν στην αγορά' κ.ά.

[51] Ανθρακικό αποτύπωμα δομικών μονώσεων

Ρύπανση και Αξιολόγηση Βιομηχανίας του Τσιμέντου

Στο παρακάτω διάγραμμα διακρίνουμε τις περιβαλλοντικές πτυχές και επιπτώσεις που έχουν οι επιμέρους διαδικασίες της παραγωγής τσιμέντου. Περιβαλλοντική πτυχή

Περιβαλλοντική επίπτωση

Δονήσεις

Τοπική όχληση

Θόρυβος

Ηχορύπανση

Σκόνη

Ατμοσφαιρική ρύπανση

Απόβλητα συσκευασιών εκρηκτικών

Ρύπανση εδάφους

Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος Αέριες εκπομπές από καύσιμα

Δραστηριότητα · Λατόμευση · · · · · · · · ·

Λατόμευση Θραύση και Προομογενοποιηση Άλεση και ομογενοποίηση Έψηση Λατόμευση Άλεση κλίνκερ με γύψο ή/και πρόσθετα Θραύση και προομογενοποίηση Άλεση και ομογενοποίηση Έψηση Λατόμευση Άλεση κλίνκερ με γύψο ή/και πρόσθετα

Αλλοίωση (βελτίωση) τοπίου · Λατόμευση Ατμοσφαιρική ρύπανση

· · · ·

Λατόμευση Άλεση Έψηση Άλεση κλίνκερ με γύψο ή/και πρόσθετα

· · · · · · · · ·

Λατόμευση Θραύση και προομογενοποίηση Έψηση Άλεση κλίνκερ με γύψο ή/και πρόσθετα Θραύση και προομογενοποίηση Άλεση και ομογενοποίηση Έψηση Άλεση κλίνκερ με γύψο ή/και πρόσθετα Έψηση

Καμένα λάδια, ελαστικά, συσσωρευτές, μεταλλικά απορρίμματα (Στερεά και υγρά απόβλητα)

Ρύπανση εδάφους

Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας

Ανάλωση φυσικών πόρων

Εκπομπές SO2, NOx, CO, CO2

Ατμοσφαιρική ρύπανση

Εκπομπές CO2

Φαινόμενο του θερμοκηπίου

· Έψηση

Θερμότητα

Ρύπανση ατμόσφαιρας

· Άλεση · Έψηση

Πίνακας 2: Ρύπανση και Αξιολόγηση Βιομηχανίας του Τσιμέντου

Το EMAS (Eco-ΜanagementandAuditScheme) Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου είναι ένα σημαντικό όργανο σχεδιασμένο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στόχος του κανονισμού EMAS είναι η αξιολόγηση και η αναβάθμιση των περιβαλλοντικών επιδόσεων των οργανισμών, και η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη λειτουργία των χώρων δραστηριοτήτων τους. Στο πλαίσιο της επιθυμίας να ελεγχθούν και να αποφευχθούν οι δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις των βιομηχανιών, Προτείνετε μια σωστή διαχείριση αποβλήτων και απορριμμάτων από τη βιομηχανική παραγωγή (Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, ΣΠΔ ή ISO 140001. Ωστόσο κανένα από τα οκτώ εργοστάσια τσιμέντου που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο δεν έχουν εφαρμόσει κάποια από τις προτεινόμενες πολιτικές. Τα μέλη της Ένωσης Τσιμεντοβιομηχανιών Ελλάδος (ΕΤΕ) προσπαθεί εφαρμώσει τα εξής: Υιοθέτηση καινοτόμων μεθόδων για την κατακράτηση της σκόνης και των αερίων ρύπων. Περιορισμός στο ελάχιστο του θορύβου. Σημαντικός μετριασμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από πάσης φύσεως δραστηριότητες που χρησιμοποιούν τα απόβλητα ως καύσιμη ή πρώτη ύλη, αποδεσμεύοντας το περιβάλλον από τόνους ρυπογόνων υπο προϊόντων (Πηγή Σελίδας : https://sites.google.com/site/mechanikoste/home).

Παγκόσμιο Δικαιοστάσιο Και το παράδειγμα του Βόλου

Εχοντας απηυδήσει απο τις σύγχρονες μορφές κατασκευών, 'A Global moratorium on New Construction' αναφέρουν: 'Οι σχεδιαστές σχεδιάζουν, οι αρχιτέκτονες οργανώνουν, οι οργανωτές οραματίζονται - κολυμπώντας σε μια ικανοποιημένη αυταπάτη αδυναμίας και σχεδιαστικής ουδετερότητας.'

[52]: Στιγμιότυπο Οθόνης από την ιστοσελίδα stopconstruction.cargo.site

Οι παραπάνω εικόνες απεικονίζουν το εργοστάσιο τσιμεντοβιομηχανίας Αγετ - Ηρακλής της πολυεθνικής Lafarge με έδρα στο Βόλο του

'Ένα παγκόσμιο δικαιοστάσιο για τις νέες κατασκευές' είναι μια πρωτοβουλία που υποστηρίζει την αναγκαιότητα μιας δραστικής αλλαγής στα κατασκευαστικά πρωτόκολλα: 'Την αναστολή νέας οικοδομικής δραστηριότητας.' Πρόθεση τους είναι να δημιουργούν δια ζώσης και ηλεκτρονικές εκδηλώσεις φέροντας σε κοινό τόπο αρχιτέκτονες, σχεδιαστες, άλλους φορείς της βιομηχανίας όπως επίσης πολιτικούς και πολίτες, προκειμένου να έρθουν αντιμέτωποι με την οικολογική και περιβαλλοντική αδικία, αναζητώντας νέους τρόπους δράσης και έκφρασης της συλλογικής τους φωνής.

Με τον όρο Δικαιοστάσιο (Moratorium), στη νομική ορολογία, ονομάζεται η προσωρινή γενική ή μερική αναστολή δικαστικών πράξεων των επιδικασθέντων από τα Δικαστήρια υποθέσεων, ως και η χρονική περίοδος αυτής, καθώς και η δικαστική άσκηση δικαιωμάτων, ιδίως επί υποθέσεων που ανάγονται συνηθέστερα στο Αστικό ή Εμπορικό Δίκαιο ή και ακόμα στο Διοικητικό Δίκαιο. (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς

Eίναι δυνατόν να εγκαθύστανται ρυπογενή εργοστάσια κοντά σε πόλεις, κοινότητες και χωριά; Στο Νομο Μαγνησιας,το εργοστάσιο της τσιμεντοβιομηχανίας LAFARGE - υπο την επωνυμία ΑΓΕΤ - ΗΡΑΚΛΗΣ βρίσκεται στην ακτογραμμή και μόλις 1.1χμ απο τον αστικό ιστό του Βόλου, δεκάδων χωριών κι εκατοντάδων παραλιών του όρους Πήλιο. Η παρουσία του παραθαλάσσιου ορεινού εργοστασίου είναι μεγαλειώδης, αποκρουστική και αναπόφευκτη προκειμένου να επισκεφτεί κανείς από το ανατολικό Πήλιο μέχρι και το Τρίκερι.

[53] Ατμοσφαιρική ρύπανση στο Βόλο σε πραγματικό χρόνο

Επιπλέον η τσιμεντοβιομηχανία, χρησιμοποιεί επίσημα ως πράσινη 'εναλλακτική καύσιμη ύλη', οικιακά απορρίμματα τύπου RDF SRF κ.ά. για τα οποία δεν υπάρχουν προδιαγραφές ειδικών φίλτρων. Ωστόσο είναι ανησυχητικές οι έρευνες για τις συνέπειες εισπνοής των διοξείνων που εκπέμπουν. (Επιτροπή Αγώνα Πολιτών Βόλου 2020)

Σήμερα, το πράσινο έχει πολλές αποχρώσεις. Πλέον ένα μεγάλο μέρος κατοίκων απ’ όλη την Ελλάδα, συσπειρώνεται διεκδικώντας το αυτονόητο δικαίωμα τους στον καθαρό αέρα και τη δημόσια υγεία. Αίτημα τους, να σταματήσει η καύση σκουπιδιών, και να φύγει το εργοστάσιο από την περιοχή που βρίσκεται.

Φ.Ε.Κ. 1298 τεύχος Β' - 13/4/2017 παρ. 71, 83-84: Στην

παράγραφο αυτή περιγράφεται η δυνατότητα επιδότησης των τσιμεντοβιομηχανιών για την καύση των απορριμμάτων. Η εταιρία διαχείρισης των απορριμμάτων εισπράττει από τους παραγωγούς τους (δηλ. από το Δήμο μέσω της φορολογίας των δημοτών) τέλη για τη διαχείριση τους. Με τη σειρά της καταβάλει αμοιβή (gate fee) στις τσιμεντοβιομηχανίες για την καύση των απορριμμάτων. πηγή: https://epitropiagonavolou.org/pages/el/articles.html

[54] Χάρτης Οικιστικών περιοχων πλησίον του εργοστασίου

Υ Λ Ι Κ Α 68

Δομικολογικά Υλικά Όποτε ήθελα να αναφερθώ σε υλικά τα οποία φέρουν θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο και φιλικές εφαρμογές, πάντα με αμηχανία τα ονόμαζα 'Εναλλακτικά Υλικά' κι έπειτα έπρεπε να προσδιορίσω με ποιο τρόπο διαφέρουν από τα υπόλοιπα. Ο όρος Δομικολογία που αναφέρεται στη σελίδα 45, και αποτελεί μια απαραίτητη προσθήκη για το λεξιλόγιο κάθε ανθρώπου που ασχολείται με τα κτήρια, και ειναι ευαισθητοποιημένος περιβαλλοντικά. Ωστόσο ο χαρακτηρισμός των υλικών ως Δομικολογικά δεν έχει αναφερθεί στην διεθνή βιβλιογραφία. Προέκυψε φυσικά, απο τους συλλογισμούς μου κατά τα πλαίσια συγγραφής αυτού του ερευνητικού. Δομικολογικά Υλικά είναι εκείνα τα οποία πληρούν τις προϋποθέσεις της Δομικολογίας. Δηλαδή προσφέρουν πολλαπλές επιλογές χρήσης από τους τους μηχανικούς σχεδιαστές και κτίστες καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Τα δομικολογικά υλικά δεν θα έχουν καμία αιτία του να καταλήξουν στις χωματερές καθώς η επανάχρηση τους θα συμφέρει περισσότερο, χωρίς παράλληλα να αλλοιώνεται η αποδοτικότητα και η λειτουργικότητα τους. Η διαδικασία παραγωγής τους δεν θα βλάπτει το οικοσύστημα συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου κατα τη χρήση. Η εγκατάλειψη ενος κτιρίου που έχει κτιστεί με δομικολογικά υλικά θα αποτελεί μια ευκαιρία για όποιον θέλει να το αξιοποιήσει μετέπειτα. Σε περιπτωση που κανενας δεν θέλει, τότε η απόρριψη και ταφή τους θα είναι υγιώς βιοδιασπώμενη απο τη Γη. Μια πολιτική εγκατάστασης δομικολογικών κτιρίων, θα συμφέρει κοινωνικά και οικονομικά καθώς θα ανοίξει πολλαπλές θέσεις εργασίας για την μελέτη και την εφαρμογή τους. Ακόμη θα δώσει μια νότα προόδου και ηθικής ευημερίας τόσο στους πολίτες, όσο και στους σχετικούς μηχανικούς κτίστες.

Ο Κύκλος του Ασβέστη

[55] Ο Κύκλος και οι διαδικασίες του Ασβέστη ο Ασβεστόλιθος είναι ένα από τα πιο άφθονα πετρώματα, και συνεπώς απο τα πιο εξορυγμένα. Κύρια αιτία εξόρυξης του όπως είπαμε προηγουμένως, είναι η χρήση του για παραγωγή τσιμέντου. Παρακάτω περιγράφεται μια σειρα διαδικασιών προκειμένου να έχουμε 3 διαφορετικές χημικές ενώσεις, ανάλογα με τη χρήση που θέλουμε να δώσουμε στον ασβέστη. Χαρακτηριστική του διαφορά με το τσιμέντο είναι ότι ψήνεται σε πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες, ανακυκλώνεται ευκολότερα και δεσμεύει διοξείδιο του άνθρακα που χρειάστηκε για την παραγωγή του κατα το φάσμα της ζωής του. 1) Ο ασβεστόλιθος (CaCO3) αφού εξορυχθεί, υπόκειται σε επεξεργασία θλίψης και κοσκινίσματος. Έπειτα το πλένεται με νερό και θερμαίνεται σε κλιβάνους με θερμοκρασία περίπου 900 C, εκλύοντας το μεγαλύτερο μέρος CΟ₂ μέσω της χημικής αντίδρασης. δημιουργώντας το QuickLime (CaO). 2) Αφού στεγνώσει το μείγμα, κοσκινίζεται και γίνεται διαλογή των διαφορετικών μεγεθών του και τοποθετείται σε μονάδες που απορροφούν την υγρασία από την ατμόσφαιρα. Σε αυτή τη φάση έχουμε την Υδροποιημένη Άσβεστο γνωστή και ως Puty lime ή Slacked Lime (Ca(OH)₂) 3) Τελική μορφή επεξεργασίας, γίνεται βάση της προσθήκης αργίλου ή άλλων ποζολανών παίρνοντας τη μορφή. Έπειτα ο ασβέστης τοποθετείται στο κτήριο αντιδρά με την ατμόσφαιρα καθώς στεγνώνει, χάνει νερό και απορροφά το CO₂ μετατρέποντας την χημική του σύσταση ξανά σε εκείνη του ασβεστόλιθου (ανθράκωση). 13 μη υδραυλικός ασβέστης (ή ασβέστης) = υδροξείδιο του ασβεστίου, Ca(OH)₂. 14 καθαρός ασβεστόλιθος = ανθρακικό ασβέστιο, CaCO3. Πηγή: (Parsons Healthy Materials Lab, 2019) 15 ασβέστης = οξείδιο του ασβεστίου, CaO.

H Φυσική Υδραυλική Άσβέστος (NHL) Η χημική αντίδραση του ασβέστη με το νερό σε συνδυασμό με τις πυριτικές ενώσεις που διαθέτει η άργιλος προσδίδουν τις τσιμεντοειδείς ιδιότητες. Τα NHL είναι βαθμολογημένα σύμφωνα με την υδραυλικότητά τους, δηλαδή στην ικανότητα τους να μεταφέρουν μόρια νερού. Ανάλογα με την περιοχή, το κλίμα και το σημείο που θα τοποθετηθεί ο ασβέστης, χρειάζεται να μπει διαφορετικό μείγμα. Μη υδραυλική άσβεστος (<6% πηλός) Μερικώς υδραυλική (6-12% πηλός) NHL 2 Μέτρια υδραυλική (12-18% πηλός) NHL 3.5, Εξαιρετικά υδραυλικό (12-25% πηλός) NHL 5, Τσιμεντοειδής Ασβέστης (25-55% πηλός) (Busbridge Ruth. 2009) (Greenspec,2007).

Όπως απεικονίζεται στο Εικόνα [56], καθώς κινούμαστε από το άκρο του Ασβέστη του φάσματος προς το Τσιμέντα, υπάρχει αύξηση στη θλιπτική αντοχή και την ταχύτητα πήξης του υλικού, με αντίστοιχη μείωση της διαπερατότητας και της ευκαμψίας του. Καθώς προχωράμε προς τα δεξιά του φάσματος, η διαδικασία παραγωγής απαιτεί υψηλότερες θερμοκρασίες πυροδότησης και μηχανικής άλεσης. Συνεπώς ενσωματωμένη ενέργεια, και οι εκπομπές CO₂ αυξάνονται από τα αριστερά στα δεξιά. Ωστόσο παράλληλα αυξάνεται και η αντοχή του υλικού τους σε ακραίες κι απαιτητικές συνθήκες, καθώς και η δυσκολία στο να ανακυκλωθούν. Οι συχνότερες μορφές Ασβέστη που θα βρούμε στο εμπόριο της Ελλάδας, είναι η μη υδραυλική άσβεστος και ο ασβέστης Ca(OH)₂. και σε σκόνη CaO. Η Μη Υδραυλική Άσβεστος χρησιμοποιείται συχνά από την αρχαιολογία για συντήρηση κτιρίων κι εκθεμάτων ή από σύγχρονες κατασκευές με πέτρα, άργιλο και άχυρο.

[56] Πεδίο του διαβάθμισης του Ασβέστη[Brocklebank, 2007]

Επίχρισμα Ασβέστη Παραδοσιακό επίχρισμα ασβέστη από μείγμα πολτού ασβέστου, ποζολανικών υλικών, ασβεστολιθικών πετρωμάτων σε σκόνη και ορυκτών χρωστικών. Χρησιμοποιείται από τα αρχαία χρόνια. Ανθεκτικότητα Εύπλαστο – το επίχρισμα ασβέστη έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να εφαρμόζεται εύκολα στους τοίχους, λόγω της αργής του πήξης. Αυτογενής επούλωση - τα ασβεστοκονιάματα προσαρμόζονται γρήγορα σε απότομες κλιματικές αλλαγές λόγω της αργής διαδικασίας ενανθράκωσης. Αντιμυκητιασικά - οι αλκαλικές ιδιότητες του ασβέστη τον καθιστούν φυσικά απωθητικό από τα βακτήρια. Το επίχρισμα ασβέστη είναι κατάλληλο για εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Μπορεί να εφαρμοστεί σε γυψοσανίδες, τούβλα, πέτρες, αχυρόμπαλες, μείγμα ελαφρύ πηλού με άχυρο. Ανάλογα με το είδος της τοιχοποιίας εφαρμόζονται δύο ή τρεις στρώσεις ασβεστοκονιάματος. Δημιουργούμε επιχρίσματα σε διάφορα χρώματα και αποχρώσεις. Το φινίρισμα στους τοίχους μπορεί να είναι απαλό και λείο ή ανάγλυφο, ματ ή γυαλιστερό. Οι δροσερές ημέρες είναι ιδανικές για εξωτερική εφαρμογή επιχρίσματος ασβέστη. Ο ζεστός καιρός προκαλεί γρήγορη πήξη με αποτέλεσμα την εμφάνιση ρωγμών.

Βιομηχανική Κάνναβη - Industrial Hemp Το δέντρο κάνναβης κατά την φάση ανάπτυξης του και τη διαδικασία φωτοσύνθεσης, δεσμεύει περίπου 2-5 τόνους CO₂ ανά στρέμμα και είναι κατάλληλο προς επεξεργασία μετά από μόλις 90 ημέρες.(Hemp Build Magazine, 2021). Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα - αν όχι το μοναδικό - δέντρο του οποίου ο κορμός, τα κλαδιά, τα άνθη και οι σπόροι μπορουν να χρησιμοποιηθεί με τόσους πολλούς πιθανούς τρόπους εξυπηρετώντας πληθώρα ανθρώπινων αναγκών. Είναι άξιο προσοχης το να παρατηρησει κανείς τον τροπο που συμπεριφέρεται ο κορμός και τα κλαδιά της μετά τη συγκομιδή. Όσο συνθλίβεται, έχει την τάση να νηματοποιήται αντί να σπάει, και να μικραίνει σε όγκο. Μια καρότσα φορτηγού με κλαδιά μπορεί να γεμίσει μια/δύο σακούλες σκουπιδιών κατόπιν θραύσης τους με ήπια τεχνολογία (ιδιόχειρη εμπειρία με ένα ζευγος που έχτιζε με ίνες κάνναβης). Στις περισσότερες χώρες η καλλιέργεια κάνναβης είναι παράνομη, λόγο των ψυχοτρόπων της συμπτωμάτων. Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η κλωστική κάνναβη αποτέλεσε βασική γεωργική καλλιέργεια και εξαγώγιμο προϊόν έως το 1932. Το 1928 για παράδειγμα, υπήρχαν στην Ελλάδα δέκα εργοστάσια, τα γνωστά «κανναβουργεία», τα οποία επεξεργάζονταν την ίνα κυρίως για τη δημιουργία σχοινιών, ρούχων ή ινών για κτίσιμο. Το 1936, χρονιά απαγόρευσης της κάνναβης στην Ελλάδα μετά από αμερικάνικες πιέσεις, τα ελληνικά κανναβουργεία σταδιακά οδηγήθηκαν στην πτώχευση με το τελευταίο κανναβουργείο να κλείνει στην Κέρκυρα αρχές του 1980. Το 2018 νομιμοποιήθηκε ξανά η καλλιέργεια της ποικιλίας Cannabis Sativa L, υπό ορισμένες συνθήκες και κανονισμούς, εκ των οποίων η βασικότερη, του να περιέχει κάτω από 0.2% THC (η ψυχοτρόπα ουσία). (Μedical cannabis, 2018) Απο τα αρχαία χρόνια η Κάνναβη χρησιμοποιείται για την παραγωγή προϊόντων χαρτιού, ανθεκτικά υφάσματα, προϊόντα περιποίησης σώματος, κατασκευές, ανθεκτικά σχοινιά, ζωικές τροφές, συμπληρώματα διατροφής, αιθέρια έλαια, θεραπευτικά έλαια και αφεψήματα, διατροφή και άλλα. Σήμερα γνωρίζουμε πως με τις κατάλληλες επεξεργασίες είναι δυνατόν να παραχθεί επιπλέον βιοπλαστικό και καύσιμο.

[57] Χρήσεις Βιομηχανικής Κάνναβις

Μια Σύγκριση σχετικά με πρϊόντα με βάση το Πετρέλαιο και την Κλωστική Κάναβη ( Hemp). Πετροχημικά βασισμένα

Βασισμένα στην Κλωστική Κάνναβη

40% των αερίων του θερμοκηπίου της κατασκευαστικής βιομηχανίας

110 kg διοξειδιου του άνθρακα δεσμέυονται, ανα κυβικό μέτρο ασβεστοκάνναβης

7.6 εκατομμύρια βαρέλια χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ

50-80% εξοικονόμηση ενέργειας γίνεται για να ζεσταίνονται και να ψύχονται οι κατασκευές με κάνναβη

1.5 εκατομμύρια βαρέλια χρησιμοποιούνται από την κατασκευαστική εταιρίες κάθε μέρα

1 εκτάριο απο καλλιέργεια βιομηχανικής κάνναβης μπορεί να απορροφήσει 22 τόνους CO2

16% απο τα όλα τα φυτοφάρμακα και 7% από τα εντομοαπωθητικά χρησιμοποιούνται μόνο απο τη βιομηχανία βαμβακιού

Δεν χρειάζονται καμία χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων

170 εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων της κατασκευαστικής βιομηχανίας παράχθηκαν το 2003

0% απόβλητα στο χώρο εργασίας

233% συχνότερες εκπομπές τοξικών νέφων προκαλούνται από συνθετική επίπλωση και κατασκευή

100% μη εύφλεκτο έπειτα από 2 ώρες συνεχούς φωτιάς

Πίνακας 3:( Parsons Healthy Materials Lab, 2019)

Η κάνναβη είναι ένα πολύ καλό φυσικό μονωτικό υλικό (η θερμική του αγωγιμότητα λ είναι πολύ χαμηλή, από 0,047 έως 0,058W/m2K). Οι ίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή συρμάτων μόνωσης, συνήθως μέσα συνδυασμό με κάποια μορφή συνθετικού συνδετικού πολυμερούς ή με ασβέστη για να φτιαχτεί ένας τύπος σκυροδέματος, γνωστός ως ασβεστοκάνναβη (Busbridge, 2009).

ΑσβεστοΚάνναβη / Hempcrete

Φωτογραφία 2: Μείγμα ασβεστοκάνναβης

Η Ασβεστοκάνναβη είναι ένα σύνθετο υλικό που παράγεται από κομμένη του φυτού Cannabis Sativa L. αναμειγμένο με υδραυλική άσβεστο. Ο πυρήνας του φυτού έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πυρίτιο, το οποίο του επιτρέπει να συνεργάζεται και να αντιδρά άψογα με τον ασβέστη. Η ιδιότητα αυτή του φυτου είναι μοναδική ανάμεσα σε όλες τις φυσικές ίνες. Το αποτέλεσμα είναι ένα ελαφροβαρές δομικό υλικό, το οποίο είναι ιδανικό για τα περισσότερα κλίματα αφού συνδυάζει θερμομόνωση και θερμική μάζα. Όπως όλα τα παράγωγα των φυτών, έτσι και η βιομηχανική κάνναβη απορροφά CO₂ από την ατμόσφαιρα καθώς αναπτύσσεται. Περαιτέρω η ενανθράκωση του ασβέστη κατα τη διάρκεια της ωρίμανσης της ασβεστοκάνναβης ενισχύει το φαινόμενο αυτό καθώς ο ασβέστης μετατρέπεται ξανά σε ασβεστόλιθο, σε βάθος περίπου 100 χρόνων. Η ασβεστοκάνναβη είναι ένα ανακυκλώσιμο, μη τοξικό διαπνέον υλικό, το οποίο προάγει ένα άνετο και υγιεινό ζωτικό περιβάλλον υψηλής ποιότητος αέρα. Παρά το γεγονός ότι είναι ένα υλικό χαμηλής πυκνότητας, είναι ανθεκτικό σε ρηγματώσεις καθιστώντας το έτσι κατάλληλο για χρήση σε σεισμογενείς περιοχές. Οι τοίχοι διαπνέουν, το σπίτι έχει υψηλή θερμομόνωση, παρέχοντας ταυτόχρονα άνεση και ζεστασιά τις κρύες νύχτες του χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι σε μεσογειακά κλίματα. Ανθεκτικό στα καιρικά φαινόμενα. Αεροστεγανότητα & χωρίς απώλειες ψύξης και θέρμανσης. Υγροσκοπικότητα που εξομαλύνει απότομες διακυμάνσεις θερμοκρασίας και υγρασίας. Αρνητικό αποτύπωμα CO₂ (δεσμευση της τάξεως των 100 κιλών ανά κυβικό μέτρο). Πλήρως βιοδιασπώμενο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μονωτικό στέγης, σε αντίθεση με τον πετροβάμβακα και υαλοβάμβακα ή πολυουρεθάνες ή πολυστερίνη που είναι ευρέως χρησιμοποιημένες (Parsons Healthy Materials Lab. 2019).

Ανακατασκευή οροφής & θερμομόνωση με ασβεστοκάνναβη. Τεχνίτες: Μάνος Ξημέρης , Marta Rakowska.

Ανακαίνιση οροφή μιας εξοχικής κατοικίας μέσα σε ένα δάσος της Πολωνίας. Στην οροφή ζούσαν κουνάβια, ανάμεσα στην μόνωση ορυκτοβάμβακα. Η ασβεστοκάνναβη αποτελεί ιδανική λύση, συνδυάζοντας προστασία από μύκητες, από δημιουργία φωλιάς ζώων, υδροσεγανώτητα και μόνωση. Όλες οι φωτογραφίες [2] - [8] είναι πνευματική ιδιοκτισία της MINOECO.COM

Φωτογραφία 3: Αφαίρεση του επικύνδυνου πετροβάμβακα

Φωτογραφία 4: Καθαρισμός στέγης

Φωτογραφία 5: Τοποθέτηση ασβεστοκάνναβης

Φωτογραφία 6: Δημιουργία στρώματος αέρα

Φωτογραφία 7: Εγκατάσταση κεραμιδιών

Φωτογραφία 8: Ολοκλήρωση στέγης

Ξηροληθιά

Η τέχνη της Ξηρολιθιάς είναι ίσως από τις αρχαιότερες μορφές κτισίματος στην ιστορία της ανθρωπότητας, και απαιτεί μόνο τη δόμηση με λίθους, χωρίς προσθήκη κονίαματος ή αρμολόγημα. Ανάλογα με τον ορυκτό πλούτο κάθε τόπου και τα διαθέσιμα εργαλεία, αναπτύχθηκαν διαφορετικές τεχνικές οι οποίες ενσωματώνουν το κτίριο με το φυσικό τοπίο με μοναδική αρχέγονη αισθητική. Τα μιτάτα είναι μερικά κτίσματα ξηρολιθιάς που βρίσκονται στην Κρήτη, οι οποίες χρησιμοποιούντουσαν κυρίως για την τυροκομία και τη στέγαση των βοσκών. Η τεχνική τους είναι πολύ προσεκτικά μελετημένη έτσι ώστε να μην μπαίνει καθόλου νερό από τη στέγη και να μην κινδυνεύει να πέσει σε περίπτωση σεισμών.

Φωτογραφίες 9 και 10: Γιώργης Ν. Πετράκης (2015)

Σήμερα, η Ξηρολιθιά χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ανελιματικών και αντιπλημμυρικών τοίχων, κάτω από οδοστρωμένες περιοχές ή χωράφια. Λόγο του μεγάλου όγκου της πέτρας και του πελώριου βάρους τους, συγκρατούν το δρόμο που βρίσκεται άνωθεν. Δεδομένου του ότι δεν χρησιμοποιείται αρμός μεταξύ των λιθοστρώσεων, όμως μικρότερα χαλίκια πλήρωσης του τοίχου (χαλικωσιά) ο τοίχος επιτρέπει στο νερό να περνάει από μέσα του ποτίζοντας το υπέδαφος και μικραίνοντας την ταχύτητα της ροής του.

Λιθοδομή

Προκειμένου να κτίσουμε ένα σπίτι ή ένα τοίχο με αρμολόι, χρειάζεται να ακολουθήσουμε πιστά τις τεχνικές της ξηρολιθιάς. Δηλαδή κάθε πέτρα να τοποθετεί το βάρος της στις επόμενες οριζόντια και κάθετα. Το βάρος κάθε λίθου δεν στηριζεται στον αρμό καθώς υπάρχει κίνδυνος να συρικνωθεί ο αρμός και να αλλάξει η τοποθέτηση του βάρους της πέτρας και κατ επέκταση του τοίχου.

Το εργαστήριο της Κοιν.Σ.Επ. (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση) ΡΟΔΑΚΑ διήρκεσε από τις 25 έως τις 31 Ιουλίου 2021. . Δάσκαλος της Ξερολιθιάς ήταν ο τεχνίτης της πέτρας Κωστής Βεργιανός από την Αλφά και δάσκαλος της αποκατάστασης Λιθοδομής με φυσικά υλικά ήταν ο Γιάννης Αλεφαντινός από τις Μαργαρίτες. Εικοσιπέντε άνθρωποι εκ των οποίων σπουδαστές αρχιτεκτονικής, συντηρητές, ξεναγοί ή απλώς ενδιαφέροντες της τέχνης, μαζευτήκαμε προκειμένου να παρακολουθήσουμε 2 εργαστήρια . Για την αποκατάσταση μιας γκρεμισμένης ξερολιθιάς και για την αποκατάσταση μιας παλιάς πέτρινης οικίας με παραδοσιακό αρμολόγημα. Πέρα των εργαστηρίων, γνωρίσαμε την τέχνη της κεραμμικής του χωριού και πήραμε έντονες γεύσεις απο τη φύση και τους εν-τόπιους ανθρώπους. Λίγα λόγια για τον Ρόδακα: Ο Ρόδακας έθεσε ως πρώτο στόχο τη δημιουργία του Αρχείου Προφορικών Αφηγήσεων όπως και του Φωτογραφικού Αρχείου της Κοινότητας Μαργαριτών, που θα είναι χρήσιμο και πρόσφορο για την έρευνα αλλά συγχρόνως θα αποτελεί παρακαταθήκη και μνημονικό πυρήνα για τους νεότερους ανθρώπους είτε είναι κάτοικοι είτε κατάγονται απο τις Μαργαρίτες και τις γύρω κοινότητες. Το ίδιο ισχύει και για τα εργαστήρια λιθοδομής και κεραμικής. Η γνώση και η εφαρμογή της ξεκινά από την Κοινότητα, απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό και ξαναγυρνά στην ίδια. (rodakas.org )

Εργαστήριο Λιθοδομής

Φωτογραφία 11: Αφαίρεση υπάρχοντος κονιάματος Γιάννης

Φωτογραφία 12: Τοποθέτηση πρώτου στρώματος

Φωτογραφία 13 Αρμολόγημα με το τελικό κονίαμα.

Η διαδικασία ανάπλασης μια υπάρχουσας λιθοδομής είναι η εξής. Αρχικά αφαιρούμε τον υπάρχοντα αρμό. Έπειτα τοποθετούμε μείγμα με άργιλο και άμμο. Αφότου στεγνώσει, το ξανα υγροποιούμε και επιχρήζουμε τον αρμό με ένα νέο και ισχυρό μείγμα που περιλαμβάνει ασβέστη, άργιλο, μαρμαρόσκονη, ηφαιστιογενείς γαίες και άμμο. Στα τείχη της Θεσσαλονίκης έχω παρατηρήσει πως χρησιμοποιείται και κεραμάλευρο. Αλλα φυσικά ανάλογα με την εποχή, την περιοχή και τον τεχνίτη οι αναλογίες και τα συστατικά αλλάζουν.

Φωτογραφία 14: Η ομάδα ανάπλασης της λιθοδομής κατοικίας 2021

Εργαστήριο Ξηροληθιάς

Φωτογραφία 15: Αλφάδιασμα δοκαριών απο τον αρχιμάστορα Κωστής Βεργιανό.

Φωτογραφία 16: Τεμαχισμός λίθου απο τον Ινδό πετρά Νισάν.

Ένας πετράς γνωρίζει με μεγάλη ακρίβεια πως να τοποθετεί κάθε πέτρα ανάλογα με το σημείο που βρίσκεται το κτίσιμο, καθώς και πολλά μυστικά διευκόλυνσης. Ένα άλλο κομμάτι της τέχνης είναι ο τεμαχισμός της πέτρας με σφυρί και βαριοπούλα. Ανάλογα με την ποιότητα της πέτρας αυτή η δουλειά έχει διαφορετικό βαθμό δυσκολίας και απαραίτητη προϋπόθεση είναι να γνωρίζει ο τεχνίτης να διαβάζει τα νερά της πέτρας, ώστε να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα όσο το δυνατον ευκολότερα. Επιπλέον ο κτίστης χρειάζεται να γνωρίζει, πως να χειρίζεται το σώμα του έτσι ώστε να μην κινδυνεύσει από τυχόν τραυματισμούς. Οι μάστορες της πέτρας λέγαν χαρακτηριστικά: 'προσοχή, η πέτρα δε συγχωρεί!'.

Σκάψιμο, αλφάδιασμα ξύλινων δοκαριών που θα στηρίζουν τα νήματα που μας αναδεικνύουν τις ευθείες που καλούμαστε να ακολουθήσουμε. Από εκεί και πέρα το κτίσημο είναι τεμαχισμός της πέτρας και τοποθέτηση, μέχρις ότου ολοκληρωθεί το παζλ. Το δικό μας παζλ είχε πάχος τοίχους 1 μέτρο, μήκος 9 μέτρα και ύψος 3 μέτρα ζυγίζοντας περίπου 30 τόνους τοπικού, ανθεκτικού και πλήρους ανακυκλώσιμου υλικού.

Φωτογραφία 17: Τοποθέτηση πετρών με το νήμα για αλφάδι Οι Φωτογραφίες [11] με [18] είναι από τις: Christina Phoebe και Ζωγραφιά Καρέκου.

Φωτογραφία 18: Η ομάδα ανέγερσης του τοίχου 2021

Άργιλος Καθώς τα ορυκτά αποσαθρώνονται, σχηματίζονται οι άργιλοι (clay minerals), και συνεπώς μπορούν να θεωρηθούν δευτερογενή ορυκτά, και συναντώνται ευρέως στα περισσότερα εδάφη της Γαίας. Συνήθη αργιλικά ορυκτά είναι ο καολινίτης (kaolinite) ή Λευκή άργιλος, μοντμοριλλονίτης (montmorillonite) ή Πράσινη άργιλος, βερμικουλίτης (vermiculite) και ιλλίτης (illite) ή Κόκκινη άργιλος. Άξιο σημείωσης είναι πως κάθε ένα από τα είδη των αργίλων πέρα από την ποικιλία των ενδεχόμενων χρωματισμών που μπορεί να προσφέρει, έχει και διαφορετικές ωφέλειες κατα την εφαρμογή τους στον άνθρωπο, σε σχέση με την επιδερμίδα και την βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος. (ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020) Στην παρακάτω φωτογραφία μου, περιγράφεται το μέγεθος και ο τύπος των ορυκτών σωματιδίων που βρίσκονται στο χώμα, και χαρακτηρίζονται ανάλογα με τη διάμετρό τους. Χαλίκι (> 2 mm), άμμος (2.0-0.063 mm), Ιλλύς (0.63-0.02 mm) άργιλος (<0,002 mm). Τα σωματίδια άμμου είναι μεγάλα, αποστραγγίζονται εύκολα και έχουν περιορισμένη ικανότητα συγκράτησης υγρασίας. Αντίθετα, τα σωματίδια αργίλου είναι πολύ μικρά, συλλέγουν το νερό και συγκρατούν την υγρασία πολύ πιο έντονα. (Minke 2016)

Χώμα με ποκιλία κοκομετρίας πετρών. Στο κέντρο, άργιλος.

Η συγκεκριμένη επιφάνεια ενός εδάφους είναι το άθροισμα όλων των επιφανειών των σωματιδίων του. Η χοντρή άμμος έχει ένα συγκεκριμένη επιφάνεια περίπου 23 cm2/g, η Ιλλύς περίπου 450 cm2/g και η άργιλος, από 10 m2/g (καολινίτης) έως 1000 m2/g (Μοντμοριλλονίτης). Όσο μεγαλύτερη είναι η συγκεκριμένη επιφάνεια του πηλού, τόσο υψηλότερες είναι οι εσωτερικές δυνάμεις συνοχής που σχετίζονται με τη δύναμη συνεκτικότητας, τη θλιπτική αντοχή και τον εφελκυσμό. (Minke, 2006) Όπως το τσιμέντο στο σκυρόδεμα, αντίστοιχα η άργιλος λειτουργεί ως συνδετικό υλικό μεταξύ των μεγαλύτερων σωματιδίων στο μείγμα (Ιλλύς, Άμμος και Χαλίκια). Ανάλογα με την αναλογία αυτών των συστατικών χαρακτηρίζουμε το χώμα ως αμμώδες (Sand), Πηλώδες (Clay) ή Ιλλώδες (Silt).

Το τριγώνικο αυτό διάγραμμα βασίζεται στην ονοματολογική ανάλυση του χώματος.

[58] Τριγωνικό πλέγμα απεικόνισης της περιεκτικότητας πηλού σε

άργιλο, ιλύ και άμμο (ΑΝΕΛΙΞΗ 2020)

Συγκομειδή αργίλου

[59] Διάγραμμα υπεδάφους Global Soil Biodiversity Atlas 2015

Το υπόστρωμα που αναζητούμε είναι περίπου στο 1 μέτρο υπόγεια μεταξύ του Β -Υπέδαφος και C Αποσαθρωμένα Ορυκτά.

Προκειμένου να συλλέξουμε όσο το δυνατόν αργιλώδες έδαφος, χρειάζεται να βρεθούμε σε ένα απαραίτητο βάθος, το οποίο να μην περιέχει ρίζες και οργανική ουσία, τόσο για να μην βλάψουμε το μυκήλιο (υπόγειο δίκτυο επικοινωνίας ριζών και μικροοργανισμών), όσο για να μην χρειαστεί να το αφαιρούμε μετέπειτα. Η παρουσία οργανικής ουσίας στο μείγμα μας θα δημιουργήσει ρωγμές σε βάθος χρόνου επειδή θα αποσυντεθεί (σε αντίθεση με το αργιλώδες μείγμα). Στην παραπάνω φωτογραφία αναγνώρισα το αργιλώδες χώμα από το κοκκινωπό του χρώμα και τη κολλώδη υφή του. Η συλλογή του γίνεται με τσάπα και φτυάρια, και αν γίνεται την στιγμή που βρέχει κάνει τη διαδικασία πολύ πιο εύκολη για εκσκαφή, όμως πολύ δυσκολότερη για μεταφορά, αφού το μείγμα βαραίνει με την παρουσία νερού.

Απτικός Έλεγχος Τρίβουμε το χώμα απαλά στην παλάμη μας και του προσθέτουμε λίγο νερό αν είναι διαθέσιμο. Αν είναι αμμώδες αισθανόμαστε τους κόκκους άμμου και παρατηρούμε, ότι αν το συμπιέσουμε σπάει εύκολα. Αν είναι ιλλώδες, παρατηρούμε ότι η επιφάνεια φαίνεται λεία, όμως αν το συμπιέσουμε, εμφανίζονται πολύ μικροί κόκκοι και σπάει σε αρκετά μέρη. Αν είναι αργιλώδες και το τρίψουμε στα χέρια μας, αφήνει έντονο χρώμα, ενώ παράλληλα είναι κολλώδες και γυαλιστερό, και δεν σπάει τόσο ξεκάθαρα σε πολλά ίσα μέρη.

Δοκιμή καθίζησης Το μείγμα αναδεύεται σε γυάλινο βαζάκι με 3/4 χώμα και 1/4 νερό και λίγο αλατάκι για να βοηθήσουμε τον διαχωρισμό των υλικών. Μετά την ανάδευση τα μεγαλύτερα σωματίδια εγκαθίστανται στο κάτω μέρος και η άργιλος στην κορυφή. Μεγάλο μέρος της ελληνικής και παγκόσμιας βιβλιογραφίας αναφέρει ότι το ύψος κάθε στρώματος αντιστοιχεί στην αναλογία πηλού, ιλλύς, άμμου και χαλικιού. Ωστόσο έπειτα από πολλά πειράματα του Building Research Laboratory στη Γερμανία του Geront Minke, αποδείχθηκε ότι αυτό μπορεί να έχει απόκλιση μέχρι και 1750% απο την πραγματικότητα. Ανάλογα με την τεχνική Γήινης Δόμησης (Earthen Construction) χρειάζεται διαφορετική αναλογία υλικών στο μείγμα και περιεκτικότητα σε νερό. Θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω. Η μέθοδος πάντως για να εξετάσουμε την κατάλληλη σύσταση από ανέκαθεν είναι εμπειρικά, ή σήμερα μέσω πειραμάτων, ή στέλνοντας το εδαφολογικό μείγμα μας σε κάποιο πιστοποιημένο εργαστήριο.

διάγραμμα

Άργιλος και Φυσική βαφή

Προκειμένου να αποδεσμεύσουμε την άργιλο απο το μείγμα που συλλέξαμε και να δημιουργήσουμε την αφράτη ύλη που αποκαλούμε πηλό, έχουμε δύο πιθανούς τρόπους. i) Το συλλέγουμε ξηρό και έπειτα το κοσκινίζουμε αφαιρώντας διαδοχικά τις διαφορετικές κοκκομετρίες. Η μικρότερη δυνατή κοκκομετρία έχει την άργιλο. ii) Ο άλλος τρόπος είναι υγροποίηση του μείγματος και κατα την γνωμη μου ειναι πιο αποτελεσματικός στο να μαζέψει όλη την άργιλο απο τα αδρανή του χώματος. Τοποθετούμε το μείγμα σε μια λεκάνη, ανακατεύουμε καλά και το αφήνουμε μια μέρα να 'κάτσει' ωστε να γίνει ο διαχωρισμός των υλικών. Κατα φυσική συνέπεια τα βαρεώτερα σωματίδια θα είναι χαμηλά και τα ελαφρύτερα (άργιλος) ψηλά. Στη συνέχεια αδειάζουμε το πάνω μέρος της λεκάνης σε ένα βαμβακερό ύφασμα και το αφήνουμε να στραγγίξει τα νερά του για τουλάχιστον μία ημέρα. Όταν αποδεσμευτουν τα υγρά θα έχει παραμείνει με φυσικό τρόπο η άργιλος. Προκειμένου να δημιουργήσουμε μια φυσική βαφή βράζουμε υγρό μείγμα από αλεύρι και νερό κι όταν έρθει σε θερμοκρασία δωματίου, το αναμιγνύουμε με την στραγγισμένη άργιλο. Όπως στην κεραμική μπορούμε να προσθέσουμε φυσικά στοιχεία απο κονιορτοποιημένα μέταλλα για να αλλάξει το χρώμα. Σε αντίθεση με τις ακρυλικές και πλαστικές βαφές, είναι απώλειτα μη τοξική. Χρησιμοποιώντας παραδοσιακές τεχνικές διακόσμησης όπως της χαρακτικής (sgraffito), δίνουμε την αίσθηση του βάθους και της διάστασης στον τοίχο, δημιουργώντας πρωτότυπους σχεδιασμούς σύμφωνα με την παλέτα αργιλικών αποχρώσεων που έχουμε διαθέσιμη.

[60] Αργιλώδες επίχρισμα και τεχνική σγκραφίτο (ΤΕRRA PAZ 2018)

Στην παρακάτω φωτογραφία παρουσιάζω 4 διαφορετικούς χρωματισμούς μείγματος που σύλλεξα στο Βορειοανατολικό Πήλιο, οι οποίοι έχουν υποστεί κοσκίνισμα με διαφορετικές κοκκομετρίες, και πρόχειρα εργαλεία, όπως αγροτικό καφάσι για κοσκίνισμα μεγάλων χαλικιών, και κόσκινο αλευριού για την αφαίρεση μικρότερων χαλικιών.

Αργιλώδες Σοβάτισμα / Επίχρισμα Αργίλου

Απόλυτα φιλικό με το περιβάλλον αποτελούμενο από άργιλο σε συνδυασμό με άμμο, μαρμαρόσκονη ή τριμμένες φυσικές ίνες. Είναι μη τοξικό και μη εύφλεκτο – Προστατεύει άτομα με ευαισθησίες κι αλλεργίες

Εύχρηστο - έχει φιλική διαδικασία εφαρμογής η οποία δεν απαιτεί ούτε γάντια ούτε μάσκα. Η συντήρηση του είναι εύκολο να πραγματοποιηθεί και η επισκευή του είναι απλή και εύκολη. Υδατοπερατό – έχει την ιδιότητα να προσελκύει και να συγκρατεί την υγρασία από το περιβάλλον. Σε περίπτωση που θέλουμε να του μειώσουμε την υδατοπερατότητα, χρειάζεται να προσθέσουμε μείγματα όπως το κουρασάνι( ασβέστης, κεραμάλευρο, άργιλος και ηφαιστειακές γαίες), και να γίνει επικάλυψη με λινέλαιο, σαπούνι ή κερί. Διαπνέον – η άργιλος έχει την ιδιότητα να επιτρέπει στους υδρατμούς και τη θερμοκρασία να διέρχονται μέσα από αυτή εμποδίζοντας την ανάπτυξη της μούχλας. Εύπλαστο - η προσθήκη μικροϊνών (όπως τριμένου αποξηραμένου αχύρου) στο μείγμα συγκρατεί το επίχρισμα χωρίς αυτό να παρουσιάζει ρωγμές σε περιπτώσεις σεισμών. Αναστρέψιμο - η άργιλος λεκιάζει κατα τη διαδικασία όμως καθαρίζει εύκολα με νερό. Σε περίπτωση που ο τοίχος παραμένει στεγνός, όπως για παράδειγμα σε εσωτερικούς χώρους, τότε δεν λερώνει. Προσαρμόσιμο - Το επίχρισμα αργίλου είναι κατάλληλο για εξωτερικούς χώρους ωστόσο δεν συνιστάται σε περιοχές με υγρό κλίμα και χρειάζεται σε κάθε περίπτωση να προστατεύεται από την βροχή με προεξέχουσα στέγη, έτσι ώστε να μειωθεί η συχνότητα συντήρησης. Ενδύκνειται καλύτερα για εσωτερικούς χώρους. Μπορεί να εφαρμοστεί σε γυψοσανίδες, τούβλα, αχυρόμπαλες, μείγμα ελαφρύ πηλού με άχυρο (straw clay) και στοιβαχτού πηλού (cob). Ανάλογα με το είδος της τοιχοποιίας εφαρμόζονται δύο ή τρεις στρώσεις αργιλο-κονιάματος. O χρόνος στεγνώματος κυμαίνεται από μερικές ημέρες έως μερικές εβδομάδες, ανάλογα με την εποχή και το κλίμα της περιοχής. Αισθητική - Δημιουργούμε επιχρίσματα σε διάφορα φυσικά χρώματα και αποχρώσεις. Το φινίρισμα στους τοίχους μπορεί να είναι απαλό και λείο, ανάγλυφο, ματ ή γυαλιστερό.

• Μειώσεις εκπομπών - Έχει ελάχιστη εμπεριεχόμενη ενέργεια κατα την εκσκαφή της πρώτης ύλης και συμβατικά ενεργοβόρα μεταφορά του υλικού. Συνυπολογίζουμε πως υπάρχει κάθε δυνατότητα της πλήρους ανακύκλωσης του οικοδομικού αργίλου, χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθεί σε μάντρα οικοδομικών απορριμμάτων. • Ποιότητα αέρα - βελτιώνει την ποιότητα του εσωτερικού αέρα χάρις στις χημικές ιδιότητες, και βελτιώνει την ποιότητα του εξωτερικού αέρα χαρις στις φιλικές μεθόδους επεξεργασίας. • Απόδοση πόρων - οι πόροι διατηρούν την αποδοτικότητα τους σε βάθος χρόνου, επιτρέποντας την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση σε όλο τον κύκλο ζωής του υλικού. • Εξοικονόμηση ενέργειας - εξοικονομείται ενέργεια κατα τη διαδικασία κατασκευής και κατά τη λειτουργική δραστηριότητα των κτιρίων. Αν κομμάτια της τοιχοποιίας ή του σοβατίσματος έχουν κατεδαφιστεί, μπορούμε απλούστατα να το ξαναβρέξουμε και να τα επανα τοποθετήσουμε σε βρεγμένη επιφάνεια του τοίχου. • Οικονομικές επιδόσεις - το κτίσιμο με πηλό μπορεί να ενισχύσει τις οικονομικές επιδόσεις η κυκλική οικονομία μετατρέπει τις ροές αποβλήτων σε νέες ροές πόρων. • Προσβασιμότητα - η παραγωγή υλικών σε τοπικό επίπεδο και η παροχή σε ντόπιους κατοίκους μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τις τοπικές οικονομίες. Επιπλέον είναι εύκολο να κατασκευαστούν καταφύγια και καταλύματα για ευπαθείς ομάδες ολικού ή τοπικού πολέμου, από τους ίδιους τους πρόσφυγες, κχχυβερνήσεις ή αλληλέγγυες ομάδες. • Υγεία και χαρά - οποιοσδήποτε ασχοληθεί με κάποια από τις μεθόδους, θα διαπιστώσει πως η σωματικές απαιτήσεις συνεισφέρουν στην εκγύμναση του/της εκάστοτε και στην αίσθηση παιχνιδιού. Επιπλέον, η άργιλος χρησιμοποιείται για καλλωπισμό του δέρματος, δημιουργία αποσμητικών, οδοντόκρεμων κ.ά. Συμβάλοντας στον καθαρισμό και την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος.

2 μάστορες και 1 φωλιά

Η _

Σ 94

Η _

[61] Αρχαία Αίγυπτος και Πλιθιά (KAIROINFO4U)

Με τον όρο Γήινη δόμηση, αναφερόμαι στις τεχνικές με τις οποίες κτίζουμε κτίρια με κύριο συστατικό πλήρωσης των τοίχων, το χώμα. Στην αγγλική ορολογια οι κατασκευές αυτες ονομάζονται 'earthen' και βάση του χάρτη της ομάδα CRATerre [62] το 50% του πληθυσμού ζει σε γήινα κτίρια. Επιπλέον σύμφωνα με την UNESCO, το 17% της παγκόσμιας κληρονομιάς, είναι κτισμένο με γη, και το 25% απο εκείνα που κινδυνεύουν είναι φτιαγμένα με γη επίσης. Όπως αναλύσαμε στο κεφάλαιο 'Δομικολογικά Υλικά' , το χώμα είναι εξαιρετικά ποικιλόμορφο και οι ιδιότητες του συνεισφέρουν στην μείωση του περιβαλλοντικού μας αποτυπόματος και της βελτίωσης των συνθηκών κτισήματος. Ήρθε η ώρα λοιπόν, να στρέψουμε το βλέμμα και την προσοχή μας στο αρχαιότερο υλικό δόμησης μέσα από το οποίο έχουν φτιαχτεί εκατομμύρια οικίες, κάστρα, γέφυρες και παλάτια στο φάσμα της ολόκαινου. Στην συγκεκριμένη ερευνητική εργασία δεν θα αναφερθώ σε αξιέπαινα διατηρητέα κτίσματα που φέρουν δέος και ελπίδα σε όποιον τα αντικρίσει. Θα αναφέρω ωστόσο, σε μερικές αξιόλογες προσπάθειες που αφορούν το γήινο κτίζειν του 21ο αιώνα, στον ελλαδικό χώρο.

[62] Χάρτης Γήινης Δόμησης και Παγκόσμιας Γήινης Πολιτισμικής Κληρονομιάς (CRATerre/ENSAG)

Φυσική Δόμηση στην Ελλάδα Όταν έφτασα στο δεύτερο έτος της φοίτησης μου, άρχισα να αναζητώ για εργαστήρια οικολογικής δόμησης στην ελλάδα και παρατήρησα πως η ευρέως διαδεδομένη ορολογία είναι αυτή της Φυσικής Δόμησης. Ο καθηγητής μας κι αρχιτέκτονας Δημήτρης Φιλιππιτζής με το μάθημα 'Φυσική Δόμηση' μας μύησε στην ορολογία και την θεωρία των πρακτικών, υπενθυμίζοντας μας, πως ο αρχιτέκτονας οφείλει να γνωρίζει τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες και την πορεία των επιμέρους εργασιών κατα το κτίσημο. Παρακάτω θα αναφερθώ σε μερικές ομάδες που εδράζονται στην Ελλάδα και αφοσιώθηκαν ευλαβικά με την τέχνη κι επιστήμη της Φυσικής και Γήινης Δόμησης, συνδυάζοντας τόσο στη διάδοση των τεχνικών όσο και στην δημιουργία ενός υγιούς κι αλληλέγγυου δικτύου. * Το COB.GR είναι ένας κοινωνικός συνεταιρισμός βιώσιμης ανάπτυξης. Ασχολούνται εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια με τη φυσική δόμηση και τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, δύο πρακτικές που έχουν σαν αποτέλεσμα την εξοικονόμηση πόρων και ενέργειας, Επιπλέον, ασχολούνται με τα ζητήματα της ενέργειας, της τροφής, της καλλιέργειας και γενικότερα με ότι μπορεί να κάνει πιο ελαφρύ και δίκαιο το αποτύπωμά μας στον πλανήτη Γη. Έχουν διοργανώσει μεγάλο αριθμό εργαστηρίων, συντηρώντας ένα ισχυρό δίκτυο εθελοντών προκειμένου να βοηθούν στο κτίσημο ιδιωτικών και δημόσιων έργων, διαδίδοντας παράλληλα τις πρακτικές της φυσικής δόμησης. ΠΗΛΟΙΚΟ : Είναι μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που εργάζεται για να προάγει και να εξελίξει το βιώσιμο σχεδιασμό που βασίζεται στη χρήση φυσικών και ανακυκλώσιμων υλικών. Διοργανώνουν δια ζώσης και διαδικτυακά εργαστήρια, ενώ συνεργάζονται με πλήθος ομάδων και ατόμων από όλο τον κόσμο. Τα μέλη τους είναι αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, τεχνικοί δόμησης, καλλιτέχνες κ.ά. http://piliko.gr ΑΝΕΛΗΞΗ: Είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρία με επιστημονικό, ερευνητικό, πολιτιστικό, οικολογικό και κοινωνικό προσανατολισμό. Ασχολούνται εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια με τον Βιοκλιματικό σχεδιασμό κτιρίων, τη βελτίωση του αστικού κλίματος, με καθαρά υλικά και τεχνολογίες δόμησης και με τη δόμηση πηλού. Η ιστοσελίδα της ΑΝΕΛΙΞΗΣ περιέχει ένα τεράστιο εύρος θεωρητικών, επιστημονικών και εμπειρικών ερευνών, διακρίνοντας το ως πρωτοπόρο και αξιόλογο εκπαιδευτικό εργαλείο σε διεθνές κι εθνικό φάσμα. ΣΤΑΓΟΝΕΣ: Πρόκειται μια για έναν κοινωνικό συνεταιρισμό που αποτελείται από ανθρώπους που ζουν συνειδητά στο ύπαιθρο. Τα σπίτια τους φτιαχτηκαν απο τους ίδιους όντας αρχιτέκτονες, κτίστες και ξυλουργοί. Τα υλικά που χρησιμοποιούν είναι ο πηλός, ο ασβέστης, το άχυρο, το ξύλο, η πέτρα και διοργανώνουν πλήθος εκπαιδευτικών εργαστηρίων φυσικής δόμησης ωστε να διαδώσουν την τέχνη και να βοηθήσουν στην επισημοποίηση των μεθόδων. https://www.stagones.org ΜΠΟΥΛΟΥΚΙ : Το Μπουλούκι είναι μία διεπιστημονική συλλογικότητα που ασχολείται με τη μελέτη των παραδοσιακών υλικών και τεχνικών δόμησης. Στόχος της ομάδας είναι να εντοπίσει και να καταγράψει τη γνώση των κοινοτήτων, των ομάδων ή και των μεμονωμένων ατόμων σχετικά με τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης και τα υλικά, να μελετήσει και να αναδείξει τη γνώση αυτή μέσω εργαστηρίων και ολοκληρωμένων κατασκευαστικών έργων που οργανώνονται σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες. https://el.boulouki.org MΙΝΟECO : Επαγγελματική ομάδα κατασκευών με οικολογικές τεχνικές όπως: Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική, Φυσική Δόμηση Επιχρίσματα Αργίλου & Ασβέστη. Ο διαδικτυακός τους ιστότοπος παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τα υλικά που χρησιμοποιούν και την ιστορία τους. Παρέχουν υπηρεσίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό συμβάλοντας στην επισημότητα των κατασκευών. .https://www.minoeco.com/el/ Ντοκιμαντέρ του Τηλέμαχου Μάνου : "Φυσική ζωή, Φυσική δόμηση" με πρώτη

διαδικτυακή προβολή το 2021, επισημαίνει τις προσωπικές εμπειρίες των ανθρώπων γύρω από την έννοια και την πρακτική της Φυσικής Δόμησης στον ελλαδικό χώρο.

Ωμόπλινθοι / Πλιθιά / Adobe Οι Ωμόπλινθοι - πλιθιά είναι ένα μείγμα από αργιλώδες χώμα, άμμο και άχυρο, το οποίο τοποθετείται σε καλούπια συγκεκριμένων αναλογιών και στεγνώνουν με ήλιο και αέρα. Είναι γνωστό πως έχουν χρησιμοποιηθεί από τα αρχαία χρόνια σε όλο τον κόσμο όπως Αίγυπτο, Κίνα, Μεσόγειο. Μερικές από τις πιο εξελιγμένες πλίνθινες κατασκευές βρίσκονται στην Υεμένη με ύψος τεσσάρων έως οκτώ ορόφων. Οι τοίχοι σχηματίζονται από ωμά τούβλα από πλίθινα, συχνά συνδεδεμένα χρησιμοποιώντας κονίαμα με βάση πηλό. Τα τούβλα τυπικά στοιβάζονται με δρομική ή μπατική τοιχοποιία, ενώ το πάχος του τοίχους ξεκινάει από 35 μέχρι και 80 εκατοστά. Η αντοχή τους εξαρτάται από το σχεδιασμό του μείγματος ο οποίος εξαρτάται από τον τύπο του εδάφους και της περιεκτικότητας σε υγρασία. Το μη υποστηριζόμενο ύψος τοίχου δεν πρέπει να υπερβαίνει το δέκα φορές το πάχος του τοίχου. Οι μάστορες υποστηρίζουν ότι πλευρική στήριξη πρέπει να παρέχεται για τοίχους στο διαστήματα που δεν υπερβαίνουν τα 7 μέτρα. (ΑΝΕΛΙΞΗ 2020) Ο ωμόπλινθος παρουσιάζει θερμική αγωγιμότητα της τάξης του 0,7 – 0,8 W/(m·K), ανάλογα την πυκνότητά του (1.400 – 1.990 kg/m αντίστοιχα). Στην περιοχή των Κορεστείων Καστοριάς (εικόνα τάδε) η πυκνότητα των πλιθιών με άχυρο μετρήθηκε περίπου στα 1.700 kg/m, τιμή που δίνει συντελεστή θερμικής αγωγιμότητας κάτω από το 0,8 W/(m·K). Η τιμή αυτή είναι σαφώς καλύτερη από όλους τους φυσικούς λίθους. Αυτό σημαίνει ότι το πλιθί έχει καλύτερη θερμομονωτική συμπεριφορά από το έτερο παραδοσιακό υλικό, την πέτρα. (ΑΝΕΛΙΞΗ 2020) Μια κοινή ελάχιστη αντοχή σε θλίψη που έχει καταγραφεί είναι τα 300 psi σύμφωνα με το ASTM C67-08, Standard Test Method. (ASCE SEl)

Φωτογραφία 19 : Γουμένισσα (ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020)

Φωτογραφία 20:(ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020), Αγ. Γερμανός, Φλώρινα Στην Φωτογραφία 19, παρατηρούμε τον σκελετό πάνω στον οποίο εγκαθίσταται η τοιχοποιεία. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η σεισμική αντοχή, η στατικότητα και η ποσότητα ανοιγμάτων. Στην πλινθοδομή της Φωτογραφίας 20 χρησιμοποιούνται ζώνες ξύλινων δοκαριών ορθογώνιας διατομής 5-10 εκ. Ο λόγος για τον οποίον τοποθετούνται είναι για να προστατεύουν το κτήριο απο σεισμικές μεταβολές και να βελτιώσουν την ανθεκτικότητα του.

100

Τις περισσότερες φορές παρασκευάζονται στο εργοτάξιο, ειδικά σε χώρες σαν την ελλάδα οι οπου δεν υπαρχει καποια βιομηχνια τυποποιησης και παραγωγής τους και το κλίμα ευνοεί τις συνθήκες αποξήρανσης τους. Το μείγμα τους είναι πηλός με αρκετή ποσότητα αδρανών υλικών, κυρίως άμμου και χαλικιών, ώστε να διατηρεί σταθερό όγκο, δηλαδή να μην συρρικνώνεται όταν στεγνώνει. Σε περιπτωση που θελουμε αυξηση της θερμομονωτικής ικανότητας προσθέτουμε άχυρο.Τα καλούπια που χρησιμοποιούνται είναι συνήθως ξύλινα ή και μεταλλικά, μονά, διπλά ή πολλαπλά. Το σχήμα τους είναι παραλληλεπίπεδο ή τραπεζοειδές, όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε θολωτές κατασκευές. Οι διαστάσεις τους ποικίλουν και είναι ανάλογες του πάχους της τοιχοποιίας και του τρόπου δόμησης που έχει επιλεγεί.

Φωτογραφία 21 : Στέγνωμα πλιθιών σε ανοιχτό αεριζόμενο έδαφος και ήλιο (Cob.gr)

Αυτοσχέδια τετράγωνα καλούπια

101

Αυτοσχέδιο ορθογώνιο καλούπι

φωτογραφία 22: Υλικά για τη δημιουργεία πλιθιών (recual.gr)

Φωτογραφία 23: Κτίζοντας με ωμόπλινθους στο κτήμα Νέσσωνα

102

Συμπιεσμένα Πλιθιά

Συμπιεσμένες ωμόπλινθοι (Compressed Εarth Βlocks): Εξέλιξη των παραδοσιακών πλιθιών. Οι ωμόπλινθοι συμπιέζονται με τη βοήθεια ειδικής πρέσας. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνονται οι φυσικές και μηχανικές ιδιότητές τους κι ελλατώνεται ο χρόνος αποξήρανσης τους. Σήμερα, υπάρχουν τυποποιημένες μηχανές δημιουργίας συμπιεσμένων πλιθιών οι οποιες μπορουν να πραγματοποιουν απο 800 μέχρι 17.000 κομμάτια ανα ημέρα. Δεδομένης της αυξημένης θλιπτικής αντοχής και της ταχύτητας παρασκευής τους, αποτελούν μια ελπιδοφόρα λύση για το μέλλον της γήινης δόμησης.

[63] Οικονομική κατασκευή κτισμένοι απο εκπαιδευόμενους σε 10 ημέρες , (AVEI) Ιvory coast, Afotobo

[64]Μηχανή συμπίεσης 17 διαφορετικών καλουπιώνμ, (AVEI) Auram press 3000

Αν υπάρχει κατάλληλος σκελετός, θολωτή στέγη ή μονολιθικότητα τοιχοποιείας, η θλιπτική αντοχή μεταφέρεται σε άλλα δομικα στοιχεία ή ισομοιράζεται, χωρίς να προκαλεί κινδύνους στήριξης βάρους. Γνωρίζουμε επισης, πως μια ελαφριά στέγη η οποία δεν κινδυνεύει απο έντονους ανέμους, είναι πάντα ασφαλέστερη. Στο συγκεκριμένο διάγραμμα από την (ΑΝΕΛΞΗ 2020) παρατηρούμε πως οι ωμόπλινθοι έχουν αντίστοιχες επιδώσεις με τους οπτόπλινθους σε θλιπτικές αντοχές ενώ οι συμπιεσμένιοι πλίθοι είναι φανερά βελτιωμένοι απο τα πλιθιά.

103

Γαιόσακοι Οι γαιόσακοι είναι μια τεχνική δόμησης στην οποία τοποθετείται και συμπιέζεται αργιλικό χώμα μέσα σε σακιά. Η τεχνική Δόμησης των τοίχων τους, είναι αντίστοιχη με αυτή των πλιθιών ενώ βασικό τους πλεονέκτημα είναι ότι χρειάζεται κάποιος σκελετός στήριξης, μετατρέποντας τους τοίχους σε φέροντες οργανισμούς. Όσον αφορά την εμπεριεχόμενη ενέργειας και του ενσωματωμένου άνθρακα των γαιοσάκων, εξαρτάται κυρίως στις μεθόδους παρασκευής των σακίδιων, οι οποίοι περιέχουν συνήθως συνθετικές ίνες, με πρώτη ύλη το πετρέλαιο. Από αυτή την άποψη, δεν αποτελούν τη μέγιστό οικολογικού υλικού, ωστόσο δεδομένου του ότι δεν χρειαζονται σκελετό κι έχουν μεγάλη θερμική μάζα, μειώνεται σημαντικά η δαπάνη ενέργειας για τις κατασκευαστικό και λειτουργικό αποτύπωμα. Αρχικά τοποθετούμε θεμέλια, έπειτα η διαδικασία κατασκευής των τοίχων είναι απλή και άμεση. Παίρνουμε το σακί, το γεμίζουμε με χώμα. Το κλείνουμε και το τοποθετούμε στην τοιχοποιία μας. Στα ανοίγματα τοποθετείται πρέκι ή καμάρα όπου χρειάζεται. Τέλος, λόγο της εύπλαστης ιδιότητας των σακιών, χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία θόλων, μετατρέποντας τη φέρουσα τοιχοποιία - σε στέγη.

[65] Θολοτή οικία με Γεωσακους στο Moab, Utah. (Hunter & Kiffmeyer 2004)

104

Ο αρχιτέκτονας Nader Khalili, του ινστιτούτου Cal-Earth, ανέπτυξε νέες μεθόδους για τις κατασκευές κτιρίων με earthbag, άρχισε να πειραματίζεται με σάκους με χώμα και τσιμέντο (σταθεροποιημένη γη),και ανέπτυξε αρχικά την μέθοδο Adobe. Χρησιμοποίησε ως δομικά στοιχεία σάκους από πολυπροπυλένιο, για τη δημιουργία τρούλων, θόλων και καμαρών, τοποθετώντας αγκαθωτό σύρμα σαν συνδετικό δομικό στοιχείο μεταξύ των ζωνών των γαιοσάκων (Hunter and Kiffmeyer, 2004). Αντί της πλήρωσης των σάκων με χώμα, χρησιμοποίησε κοσκινισμένο ηφαιστειακό πέτρωμα. Αυτό δημιουργεί ένα πολύ καλά μονωμένο τοίχο, ο οποίος ποτέ δεν θα σαπίσει ή θα καταστραφεί από την υγρασία. Σαν σοβά για τους γαιόσακους μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφόρων τύπων κονιάματα (χώμα με άχυρο, σταθεροποιημένη γη, ασβεστοκονίαμα, κουρασάνι κ.ά.)

[66]Συμπίεση γεώσακων με αυτοσχέδια εργαλεία (Hunter & Kiffmeyer 2004)

[67]Τοποθέτηση δύο γεώσακων και ολοκήρωση επιπέδου. (Hunter & Kiffmeyer 2004)

[68] Ξύλινα καλούπια για τη δημιουργία καμάρας στα ανοίγματα (Hunter & Kiffmeyer 2004)

105

Στην τεχνική Superadobe αντί για κτιστά τσουβάλια χρησιμοποιείται μακρύς σωλήνας από πολυπροπυλένιο πυκνής ύφανσης. Προκειμένου να γίνει πιο αντισεισμική η ιδιότητα του και να μην 'γλιστράει' σε βάθος χρόνου, αγκυρώνεται αγκαθωτό σύρμα μεταξύ των διαδοχικών στρωμάτων. Το μεγάλο αρνητικό σε αυτή την τεχνική είναι ότι μετά την ολοκλήρωση της τοιχοποιίας, γίνεται καύση του πλαστικού σάκου στην επιφάνεια των τοίχων, ώστε να αποκαλυφθεί το συμπιεσμένο χώμα της τοιχοποιίας και να επιτραπεί η καλύτερη πρόσφυση με το χωμάτινο επίχρισμα.

[69] Τοποθέτηση χώματος (Hunter & Kiffmeyer 2004)

[70] Oλοκλήρωση τοιχοποιείας (CalEarth)

[72] Τεχνική ψεκάσματος χωμάτινου επιχρίσματος κατόπιν καύσης του σάκου. (Hunter & Kiffmeyer 2004)

[71] Eσωτερική άποψη (CalEarth)

106

Το πλεονέκτημα της τεχνικής hyperadobe, έγκειται στο γεγονός της διάτρητης δικτυωτής μεμβράνης [72]. Αυτή η ιδιαιτερότητα προσφέρει ευκολότερη συμπίεση σε σχέση με τους κλειστούς σάκους και δεν χρειάζεται να καεί προκειμένου να σοβατιστεί η τοιχοποιία.[76] Το πάχος του τοιχώματος, περίπου 32 cm μετά από συμπίεση, είναι πλέον αρκετό για να εξασφαλίσει θερμική άνεση των ανθρώπων που κατοικούν μέσα στο χώρο. Μετά το σοβάτισμα το πάχος ανέρχεται στα 40-45εκ.

[73] (Hart & Geiger)

[74] (Hart & Geiger)

[75] (Hart & Geiger)

[76] (Hart & Geiger)

Τον Ιούλιο του 2019 Στην οικοκοινότητα του Νέσσωνα με τους cob.gr μάθαμε τα βασικά των τεχνικών Adobe και Hyperadobe, για την κατασκευή ενός υπερυψωμένου τοιχίου. Φωτογραφία 24: από τον Ευάγγελο Ξενοδοχείδη

107

Φωτογραφία 24: Adobe και Hyperadobe Γεόσακοι

108

Ελαφρύς Αχυροπηλός / Light Straw Clay Ο ελαφρύς αχυροπηλός είναι ένα μείγμα από μακριές ίνες αποξηραμένου αχύρου, οι οποίες είναι βουτηγμένες σε παχύρευστο μείγμα αργίλου και άμμου. Το ποσοστό αργίλου στο μείγμα χρειάζεται να είναι μεγάλο (άνω του 50% προκειμένου να αυξηθούν οι συγκολλητικές ιδιότητες). Το τοιχίο με ελαφρύ αχυροπηλό είναι ενσωματωμένο σε ξύλινο σκελετό με επιμέρους πηχάκια τα οποία βοηθούν το μείγμα να παραμείνει σταθερό μέχρις ότου στεγνώσει, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην στατικότητα του σκελετού. Η τοποθέτηση του μείγματος γίνεται περιμετρικά καθώς κτίζουμε το κτίριο μας (όχι κατακόρυφα) και το ύψος της ανέγερσης του τείχους είναι από 30 εκατοστά εώς 50 εκατοστά την ημέρα. Όσο πιο υγρό είναι το μείγμα του αργίλου, τόσο πιο πολύ νερό θα απορροφήσει το άχυρο και τόσο πιο αργά θα στεγνώσει. Είναι σημαντικό, το άχυρο να είναι καλά αποξηραμένο πριν το χρησιμοποιήσουμε, έτσι ώστε να λειτουργήσει βέλτιστα και να κάνει τον τοίχο μας γερό. Προκειμένου να μην προεξέχουν τα άχυρα από το σκελετό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί επιφάνεια, η οποία καλουπώνει τον τοίχο κατα το κτίσημο. Κατά την εφαρμογή συμπιέζουμε το μείγμα αρκετά, έτσι ωστε να μην υπάρχουν κενά αέρος και δημιουργήσουν ρωγμές, όταν το υλικό στεγνώσει και συσταλεί. Το πάχος του εξωτερικού τοίχου είναι τουλάχιστον 35 εκατοστά, έτσι ώστε να λειτουργήσει βέλτιστα θερμομονωτικά. Η τελική επίστρωση είναι με σοβάτισμα με βάση την άργιλο ή τον ασβέστη. Καθώς ο ξυλότυπος περιβάλλεται εντελώς από τον αχυροπηλό και 2-3 στρώσεις σοβατίσματος, έχει διαχρονική προστασία από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Συνεπώς αν κτιστούν σωστά και με τις απαιτούμενες προδιαγραφές, είναι πλήρως επαναχρησιμοποιούμενοι σε περίπτωση κατεδάφισης του κτιρίου. Οι πυκνότητες τοίχου κυμαίνονται από 300 έως 1200 kg/m3 με θερμική αγωγιμότητα να κυμαίνεται από 0,10 έως 0,47 W/m.K αντίστοιχα [Volhard, 1995, 146]. ( Busbridge 2009)

109

Αχυρόσπιτο στη Μεσσοράχη

Φωτογραφία 25

Πρόκειται για μια αγροικία 49 τ.μ. στη Μεσοράχη της Λάρισας, εκ των οποίων τα 37 τ.μ. είναι καθαρά εσωτερικά. Το κτίριο έχει σχεδιαστεί βάση των αναγκών και τις προτιμήσεις του Βασίλη Ντράχα και της Χρυσόθεμις Πάλλα. Ο Βασίλης ανέλαβε πλήρως την έρευνα αγοράς όλου του εξοπλισμού, ενώ συμμετείχε σε κάθε φάση της κατασκευής. Σε συνδυασμό με τη βιβλιογραφία που είχαν μελετήσει, τη συνεργασία μηχανικών, και τεχνιτών του cob. gr έβαλαν στόχο να υλοποιήσουν το όνειρο τους.

Φωτογραφία 26

110

Φωτογραφία 28: Τα ξύλινα πηχάκια τοποθετούνται όσο η τοιχοποιεία ανεβαίνει

Φωτογραφία 27: Τρισδιάστατη αππεικόνιση

Η κατασκευή κτίστηκε με εθελοντές κι εθελόντριες που συμμετέχουν στο δίκτυο εθελοντών του cob.gr . Χαρις τη φιλοξενία του ζεύγους και τη διατροφική κάλυψη, μάθαμε την τεχνική υπό την επίβλεψη έμπειρων κτιστών. Το σπίτι είχε τσιμεντένια θεμέλια και ξύλινο σκελετό. Η τοιχοποιία εγκαθίσταται ανάμεσα του ξύλινου σκελετού και μικρά ξύλα (πηχάκια) σταθεροποιουν τον αχυροπηλό. Η πλήρωση τοίχων απο αχυρο βουτηγμένο σε υγρό πηλό και συμπιεσμένο μετέπειτα.

Φωτογραφία 29

Το άχυρο μπορεί να είναι από σιτάρι, σίκαλη, βρώμη, ρύζι ή κριθάρι. Δεν πρέπει να είναι φθαρμένο και χρειάζεται να είναι απαλλαγμένο από έντομα. Η διαθεσιμότητα του κυμαίνεται ανάλογα με την εποχή, για αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει ενημέρωση για τους τοπικούς γεωργικούς κύκλους παραγωγών, για ευκολότερη πρόσβαση και καλύτερη ποιότητα.

111

Φωτογραφία 30

Φωτ.31 Αριστερά είναι η τελική μορφή μετά το τελικό επίχρησμα // Δεξιά είναι η φάση του πρώτου σοβατίσματος

φωτ 32: Σοβάτισμα των εξωτερικών τοίχων στεγνώνει γργηγορότερα λόγο της έκθεσης στον ήλιο

Φωτ33: Κατα την πλήρωση των τοίχων, χρησιμοποιούνται προσωρινές ξύλινες επιφάνειες προκειμένου να μην χύνεται το μείγμα

Φωτ.34: Κοσκίνισμα αργίλου, προκειμένου να μην έχουμε ογκώδη κομμάτια στο μείγμα.

φωτ 35: Πάτημα μείγματος για το αργιλώδες σοβάτισμα. Σαν το αλεύρι, όσο πιο πολλύ το πατάς, άλλο τόσο δένει.

112

Τα στάδια της τοιχοποιείας

φωτ 36

φωτ 37

Οι φωτογραφίες [25] - [38] αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του Βασίλη Ντράχα. φωτ 38

113

114

Πατημένο Χώμα / Rammed Earth Το πατημένο χώμα (rammed earth) είναι μια τεχνική τοιχοποιίας, η οποία αποτελείται από πολλά στρώματα συμπιεσμένου χώματος. Η αναλογία των υλικών ποικίλει όμως αποτελείται κυρίως από άμμο, αργιλο κι ελάχιστο νερό. Σήμερα αρκετοί προσθέτουν μαρμαρόσκονη, σκόνη ασβέστη (3-5%), ποζολάνες ή τσιμέντο για να αυξηθεί η συμπιεστική ικανότητα του. Σε περίπτωση που προστεθεί τσιμέντο αυξάνεται σημαντικά η θλιπτική αντοχή της τοιχοποιίας, ωστόσο χάνουμε την πλαστικότητα του τοίχους και την ανακυκλωσιμότητα του μείγματος σε περίπτωση κατεδάφισης, καθώς το τσιμέντο όταν στεγνώσει πετρώνει και δεν επιστρέφει στην αρχική του μορφή με την προσθήκη νερού όπως τα υπόλοιπα υλικά. Το πατημένο χώμα θεωρείται μια από τις αρχαιότερες και ισχυρότερες μορφές δόμησης που υπήρξαν ποτέ. Χρονολογείται από την αρχαιότερη χωμάτινη κατασκευή (8000 π.Χ.). του Σινικού Τείχους της Κίνας . Δεδομένου του ότι επί δεκάδες χρόνια οι κτίστες του σινικού τοίχους περνούσαν από χωριό σε χωριό, δεν είχαν την ευκαιρία να προμηθεύονται υλικά από αλλού, συνεπώς εσκαβαν το έδαφος και έκτιζαν με αυτό που είχαν διαθέσιμο. Επιπλέον, είναι πολλά τα κτίρια τα οποία ανιχνεύονται με αυτή την τεχνική στη Μέση Ανατολή, Βόρεια Ευρώπη και Βόρεια Αφρική. Όταν κατασκευάζονται σωστά, θεωρούνται από τα πιο αντισεισμικά, πυκνά και ισχυρά δομικά στοιχεία, ενώ και οι συμπιεστικές αντοχές τους βρίσκονται στο εύρος 300 και 900 psi. Το πάχος του τείχους είναι από 30 μέχρι και 50 εκατοστά ανάλογα το μέγεθος της κατασκευής. Για την παραγωγή 1 κιλού πατημένου χώματος, χρησιμοποιείται μια αναλογία με άμμο 65%, άργιλο 29-34 %, νερό 0.4% και άλλα πρόσθετα (όπως ασβέστης)0.6-5%. Η συμπίεση του απο τα αρχαία χρόνια γίνεται χειρωνακτικά, ενώ σήμερα χρησιμοποιείται και με ηλεκτρικό δονητή, αυξάνοντας την ταχύτητα κτισίματος, αλλά και το ενεργειακό του αποτύπωμα. Τέλος, προκειμένου να κτιστούν κατακόρυφα οι τοίχοι, χρησιμοποιείται ξυλότυπος, ο οποίος δημιουργεί ένα προσωρινό καλούπι.

115

Earth Pavillion

φωτ 38

Τον Αύγουστο του 2017 ο αρχιτέκτονας Παναγιώτης Κωστούλας με συνεργάτες τον Γρ. Κουτρόπουλο και την Α. Dommeti , διοργάνωσαν ένα εργαστήρι κατασκευής στην Άρτα, με τίτλο: Earth Pavillion .Οι παραπάνω τρισδιάστατες απεικονίσεις τους, αφορούν ένα περιμετρικό τοιχίο κι έναν κατακόρυφο τοίχο με την τεχνική του πατημένου χώματος. Επιπλέον τρεις εύκαμπτες 'κολώνες' απο συγκεντρωμένα καλάμια, τα οποία συνδέονται με επιμέρους μικρότερα, δημιουργούν μια ξεχωριστή στατική και περιβάλλουσα αισθητική.

φωτ 39

Την περίοδο που τους επισκέφτηκα, συμμετείχα στην κατασκευή ενός μέρους του τοίχου. Βάση των οδηγειών των αρχιτεκτόνων, κάθε στρώση περιείχε αναλογία υλικών 1:4:10 (τσιμέντο:άμμος:χώμα) Κάθε στρώμα έχει πάχος 8 εκατοστά μετά τη συμπίεση. Το πάχος του τοίχους ήταν γύρω στα 40 εκατοστά, ενω το ύψος περίπου 180εκ. Οι φωτογραφίες [38]-[45] είναι πνευματική ιδιοκτησία απο το el.boulouki.org και του Γιώργου Δημητρακόπουλου.

φωτ.40

116

φωτ 41: Κοσκίνισμα των αδρανών υλικών με ιδιόχειρη ξύλινη

φωτ 42: Συνδεσμολογία καλουπιού

φωτ 44: Το πρώτο μέρος του τοίχου

φωτ 43: Aνύψωση καλουπιού κατα τη διάρκεια της κατασκευής

φωτ 45: Το εργαλείο πατήματος

117

118

Στιβαχτός Πηλός / Cob

Ο στιβαχτός πηλός (Cob) είναι ένα μείγμα αργίλου, άμμου, άχυρου και νερού. Έχει χρησιμοποιηθεί εκτενώς στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Ιράν, τη Δυτική Αφρική εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Λόγω της ιδιαίτερης αισθητικής, της επιτρεπόμενης νομοθεσίας, του χαμηλού υλικού κόστους υλικών και των περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων, υπάρχει μια αναζωπύρωση στην ανοικοδόμησης τέτοιων σπιτιών στην Αγγλία και στο Όρεγκον των ΗΠΑ. Η μέθοδος του στιβαχτού πηλού είναι μονολιθική και ο τοίχος είναι φέροντας οργανισμός. Δηλαδή το κτίριο κτίζεται σαν γλυπτό χωρίς τη χρήση ξυλότυπου σκελετού, και το βάρος της στέγης ισομοιράζεται. Όπως και στις υπόλοιπες μεθόδους Γήινης Δόμησης, η στέγη χρειάζεται να προεξέχει περιμετρικά και να προστατεύει τους τοίχους από τη βροχή για να αποφευχθεί η διάβρωση. Στη μέθοδο του στιβαχτού πηλού συχνά τοποθετείτε λιθόστρωτο κτίσημο στα πρώτα 50-100 εκατοστά κατα ύψους του τοίχους, για να τον προστατέψει από τα διασταλάζοντα νερά της στέγης, την ανερχόμενη υγρασία του εδάφους, προσφέροντας παράλληλα πιο γερή θεμελίωση με το έδαφος. Οι τοίχοι είναι τουλάχιστων πάχους 50 εκατοστών και κτίζονται συχνά κωνοειδής, δηλαδή μεγαλύτεροι στη βάση τους από ότι στην κορυφή. Σε οπτική κάτοψης συνηθίζεται να κτίζονται καμπυλοειδής τοίχοι, διότι πέρα από την οργανική και φυσική αισθητική, δίνουν καλύτερη σεισμική απόδοση (οι δυνάμεις δεν συγκεντρώνονται σε γωνίες). Η Συμπιεστική αντοχή του στιβαχτού πηλού ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα το μείγμα και τις αναλογίες. Δεδομένου του ότι δεν υπάρχουν επίσημοι κώδικες κτισίματος με την τεχνική, είναι ελλιπείς η επιστημονική έρευνα.

Φωτογραφία 46: Δημιουργία μείγματος σε ανοιχτό εργαστήρι στα πλαίσια της Γιορτής για την μείωση των απορρημάτων ' Support Earth' στην Ακαδημίας Πλάτωνος στην Αθήνα. (Recual.gr)

119

Αγροικία στο Πήλιο

Στο Πήλιο, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω ένα ζευγάρι ανθρώπων οι οποίοι έφτιαξαν το σπίτι τους με την μέθοδο του στιβαχτού πηλού (cob) σε συνεργασία με φίλους και φίλες τους. Η Τίνα έχει διδαχθεί την τεχνική από επαγγελματίες στο Ηνωμένο Βασίλειο, γνωρίζοντας πολλά μυστικά. Τον καιρό που τους γνώρισα και έζησα κοντά τους, είχαν ολοκληρώσει τις τοιχοποιίες, τις υδραυλικές εγκαταστάσεις και το συστήματα θέρμανσης της αγροικίας τους. Το περιβάλλον τους περιλαμβάνει δέντρα, λαχανόκηπο, ρυάκι και δάσος από καστανιές, κερασιές, πλατάνια και μια μεγάλη ποικιλία βιοποικιλότητας. Η θεμελίωση του μονολιθικού τοίχους ανέρχεται μέχρι και του ύψους 60 εκατοστών άνω το εδάφους. Το μείγμα του τοίχους (cob) δεν περιλαμβάνει άχυρο. Εκεί, είχα την τιμή να μου εμπιστευτούν ένα μέρος του τείχους τους,προκειμένου να σοβατιστεί και να επιτρέπει το σκαρφάλωμα προς το εντοιχιζόμενο κρεβάτι.

120

Πειραματισμός (α)

Αρχικά, σχεδίασα με νερό, τα σημεία που θα αφαιρέσω από τον τοίχο και να δημιουργηθούν πατήματα για σκαρφάλωμα. Το ίδιο χώμα που έσκαψα απο τον τοίχο, σε συνδυασμό με τα χώματα που είχα συλλέξει δημιούργησα ένα μείγμα χωμάτινου επιχρίσματος ώστε ο τοίχος να αποκτήσει λεία επιφάνεια και να μην λερώνει σε βάθος χρόνου. Το σκάψιμο έγινε ψεκάζοντας τον τοίχο με νερό και αφαιρώντας προσεκτικά με σφυρί και καλέμι. Αφού στεγνώσει και αποκτήσει το επιθυμητό βάθος, το ξαναβρέχουμε, ώστε η χωμάτινη επίστρωση να κολλήσει με το υπάρχον στρώμα του στιβαχτού πηλού (cob).

121

Γήινο επιχρίσμα

Η συμφοιτήτρια Κλαίρη Διαμαντούλη, ήρθε να συμπράξει και να γνωρίσει τα τοπικά χώματα του Πηλίου.

122

123

124

Γηινο επίχρισμα

125

Πειραματισμός (β)

Κατα τη διάρκεια διαμονής μου στο Πήλιο, έκανα δεκάδες δοκιμές με τα αργιλικά χώματα που είχα διαθέσιμα. Σε κάθε ένα δοκιμαστικό δείγμα χρησιμοποιούσα άλλες αναλογίες αργίλου, άμμου, ασβέστη μαρμαρόσκονης και φυτικού οπλισμού (όπως άχυρο). Πέρα από το άχυρο όμως, πειραματΊστηκα με άλλες ίνες που βρήκα στο δάσος του ανατολικού Πηλίου. Συγκεκριμένα, έκανα μείγματα από φλοιό των κάστανων, αποξηραμένα βελανίδια, σπασμένα κλαδιά άγριας βατομουριάς, μούρα, ίνες κοκοφοίνικα κ.ά. Δεδομένου του ότι τα εργαλεία μου ήταν ένα πριόνι, ένα σφυρί, η φαντασία και τα χέρια μου, έθεσα ως κύριο στόχο να αισθανθώ τις διαφορετικές προσμίξεις παρατηρώντας οπτικά, κι απτικά τις διαφορές τους. Μελλοντικός μου στόχος είναι να βρεθώ σε ένα εργαστήρι , κάνοντας ακριβείς προσμίξεις με πληθώρα υλικών και δειγμάτων. Έχοντας στη διάθεση μου μία παθιασμένη ομάδα και συγχρονο εξοπλισμό ανάλυσης του χώματος. Απο ένα σχετικό εργαστήριο δεν θα μπορούσαν να λείπουν ειδικές μηχανές μέτρησης της υγρασίας, θερμικής, σεισμικής, θλιπτικής, εφελκυστικής αντοχής και θερμικής αγωγιμότητας, έτσι ώστε να μπορούσαμε να διερευνήσουμε τους ορίζοντες της επιστημονικής κοινότητας, πάνω στο ζήτημα της δόμησης. Κύριο μέλημα μας θα ήταν να εντάξουμε τη χρήση τοπικών υλικών τα οποία ανταπεξέρχονται στις σύγχρονες κτιριακές προκλήσεις, συνεισφέροντας παράλληλα στο παγκόσμιο ζητούμενο της μείωσης διοξειδίου του άνθρακα και ανθρωπογενούς μάζα.

126

Αριστερά ένα πλιθί με βατόμουρα Στο κέντρο πλιθί με κάστανα Δεξιά κομμάτια πλιθιών με πευκοβελλόνες Κάτω αριστερά μια κουλούρα με ίνες απο αγκαθωτή βατομουριά.

Ο πειραματισμός και το παιχνίδι είναι απαραίτητο στοιχείο της μάθησης οποιασδήποτε τεχνικής. Τα συγκεκριμένα δείγματα μου επέτρεψαν να αντιληφθώ την ουσία του φυτικού οπλισμού στα αργιλώδη μείγματα. Ήθελα να βρω ελναλλακτικές στη χρήση άχυρου είναι σχεδόν πάντα διαθέσιμο υπό τη μορφή συμβατικών μονοκαλλιέργειων. Επίχρισμα από άργυλο και στάχτυ, στιλβωμένο με κροκάλα θαλάσσης

127

Συλλογή φυτικών αποξειραμμένων και ανθεκτικών ινών

Πευκοβελόνες

Ίνες φοινικόδεντρου

Φλοιοί από κάστανα

Δείγμα με βελανίδια

128

Βρασμένος χυμός από πατημένα βατόμουρα Ασβέστης με ελαιόλαδο

Επίχρισμα με μαρμαρόσκονη,ασβέστη και σκόνη άνθρακα από τζάκι

Κέικ με πηλό και βατόμουρα

Δοκιμαστικά κονιάματα μεταξύ μικρών πλιθιών

129

Επίλογος Αυτό που θα ήθελα, είναι να δώθηκε μια εικόνα για το τι συμβαίνει σήμερα. Κυρίως όμως, θα ήθελα να κινήσω την περιέργεια σε όλο και περισσότερους /ες, στο να αναζητήσουν για την ιστορία και την πληθώρα των οικολογικών μορφών δόμησης, που έχουν υπάρξει κι εξελίσσονται στο φάσμα της ολόκαινου. Επιπλέον, να δημιουργήσω ένα ευκρατο κλίμα για νέους και νέες αρχιτέκτονες, μηχανικούς κ.ά. Προκειμένου να ασχοληθούν σε βάθος με την δομικολογία και τις πρακτικες της Γήινης Δόμησης. Καλούμαστε να κοιτάξουμε στο παρελθόν με το στήθος στραμμένο στο μέλλον. Πριν παραδώσουμε ένα σχέδιο, χρειάζεται να αναλαμβάνουμε την ευθύνη που μας αρμόζει, ως σχεδιαστές, μηχανικοί και κτίστες. Πίσω από το πάχος του τείχους στο πενάκι, βρίσκεται το μελάνι του πλανήτη. Σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ χρειάζεται να συμφωνήσουμε.

Και.. ποιός/ποιά ξέρει ;; Μπορεί μια μέρα να κτίσουμε...

Ένα κτίριο... .. που να καθαρίζει τον αέρα απλά … που να δημιουργεί ένα υγιές περιβάλλον απλά ... που να αλλάζει χρώματα μαζί με τις εποχές απλά.. … που γιορτάζει υγεία αφθονία και ομορφιά απλά… … που δεσμεύει φως και CO2 για να παράγει ανανεώσιμα υλικά απλά… .. που χρησιμοποιεί τοπικά υλικά με έναν παγκόσμια αποδοτικό τρόπο απλά.. .. που να αντιστέκεται σε πυρκαγιές, καταιγίδες, πλημμύρες, ξηρασίες και σεισμούς απλά.. .. που να διαθέτει υλικά από ένα κυκλικό σύστημα απλά… .. που να ανταλλάσει πληροφορία με το περιβάλλον του απλά… … που να προσφέρει σκιά για να προστατεύει όλα τα πλάσματα από τον ήλιο απλά.. … που να συνθέτει σύνθετες ουσίες απλά… … που να αποτελεί κατοικία για εκατοντάδες πλάσματα απλά… … που να λειτουργεί με ανανεώσιμη ενέργεια απλά.. … που να παράγει χώμα και θρεπτικά απλά.. .. που να υποστηρίζει διαφορετικούς τρόπους ζωής απλά… ..που να προάγει και να γιορτάζει την βιοποικιλότητα απλά… ...που να δημιουργεί συμβιωτικές κοινότητες απλά… … που να ταΐζει τα ζώα και τα φυτά απλά… .. που να είναι ασφαλές για την βιόσφαιρα απλά.. ..που να δημιουργεί οξυγόνο απλά.. .. που να αναπτύσσεται με το πέρασμα του χρόνου απλά… ...που να καθαρίζει τα νερά απλά.. ..που να κάνει τους ανθρώπους να αγκαλιάζουν τα δέντρα, ευαισθητους να τραγουδούν απλά.. ..που να προσαρμόζεται συνεχώς, είναι αυτο-ανανεώσιμο, τονωτικό και αυτο-επαναλαμβανόμενο απλά… σαν ένα Δέντρο.

130

A Building… …TH AT CLEANS THE AIR JUST…

…TH AT CREATES A HEALTHY CLIM ATE JUST …

…TH AT CH ANGES COLOURS WITH THE SEASONS JUST … …TH AT CELEBRATES HEALTHY ABUNDANCE AND BEAUT Y JUST … …TH AT CAPTURES LIGHT & CO2 TO M ANUFACTURE RENEWABLE M ATERI ALS JUST…

…TH AT USES M ATERI ALS LOCALLY IN A GLOBALLY BENEFICI AL WAY JUST… …TH AT RESISTS FIRES, STORMS, FLOODS, DROUGHTS, AND EARTHQUAKES JUST…

…TH AT PROVIDES M ATERI ALS FOR CIRCUL AR SYSTEMS JUST… …TH AT EXCH ANGES INFORM ATION WITH ITS ENVIRONMENT JUST… …TH AT OFFERS SH ADE TO PROTECT SPECIES FROM THE SUN JUST…

…TH AT SYNTHESISES COMPLEX SUBSTANCES JUST… …TH AT IS A H ABITAT FOR HUNDREDS OF SPECIES JUST… …TH AT OPERATES WITH RENEWABLE ENERGY JUST… …TH AT GENERATES SOIL AND NUTRIENTS JUST… …TH AT SUPPORTS DIVERSE WAYS OF LIFE JUST… …TH AT PROMOTES AND CELEBRATES BIODIVERSIT Y JUST… …TH AT CREATES SYMBIOTIC COMMUNITIES JUST… …TH AT FEEDS ANIM ALS AND PL ANTS JUST… …TH AT IS SAFE FOR THE BIOSPHERE JUST…

…TH AT M AKES OXYGEN JUST…

…TH AT GROWS OVER TIME JUST …

…TH AT PURIFIES WATER JUST … …TH AT M AKES GERM ANS, TREE HUGGERS AND OTHER EMOTION AL PEOPLE SING JUST…

…TH AT ADAPTS OVER TIME, IS SELF-RENEWING, RESTORATIVE AND SELF-REPLICATING JUST…

…like a Tree. Celebrating our Human Footprint A Building Like a Tree - A City Like a Forest www.beneficialfootprint.com EPEA - Michael Braungart Contribution to La Biennale di Venecia 2016 15th International Architecture Exhibition REPORTING FROM THE FRONT EPEA – Michael Braungart Trostbrücke 4 20457 Hamburg www.epea.com braungart@epea.com

131

Βιβλιογραφία Amos Jonathan. 2018-07-18. “Welcome to the Meghalayan Age, a new phase in history”. BBC.com/news. Ammann Rene. 2018 May. World Architects eMagazine. E-mail supplement. Reference by Αnna Heninger & Martin Rauch, 2020. “Upscaling Earth: Material, Process". ASCE SEl. 2010. American Society of Civil Engineers. ‘The Sustainability Committee of the American Society of Civil Engineer's’. Structural Engineering Institute1801 Alexander Bell Drive, Reston, Virginia, 20 191-4400, www. pubs.ascc.org Busbridge Ruth. 2009 Jan. Literature Review Thesis, MSc Architecture: Advanced Environment and Energy Studies. Cement Manufacturing Process, 2020. https://allabouteng.com/cement-manufacturing-process/ Conselice, C.J., A. Wilkinson, K. Duncan, and A. Mortlock. 2016. “The evolution of galaxy number density at Z \ 8 and its implications”. The Astrophysical Journal 830: 83. Domicology MSU. 2015. https://domicology.msu.edu/about/what-is-domicology Environmental Protection Agency. 2005 June. “Cool Pavement Report” (PDF). https://www. epa.gov/ European Commission official website. 2018. Ειδικό Ευρωβαρόμετρο “Στάσεις των Ευρωπαίων απέναντι στη βιοποικιλότητα”. European Commission official website Ευρώπη: https://ec.europa.eu/.../instruments/special/surveyky/2194 . Ελλάδα: https://ec.europa.eu/.../ResultDoc/ download/DocumentKy/86259 European Parliamentary Research Service, EPRS . 2016 January. “Closing the loop / New circular economy package”. Author: Didier Bourguignon, Members’ Research Service. European Red List. 2003. INTERNATIONAL UNION FOR CONSERVATION OF NATURE. Document prepared by Silvia Sánchez, Andrea Pino del Carpio, Ana Nieto and Melanie Bilz

132

http://ec.europa.eu/environment/nature/conservation/species/redlist Folke Carl et al. 2021 March 14. “Our future in the Anthropocene biosphere”. Carl Folke, Stephen Polasky, Johan Rockstrom, Victor Galaz, Frances Westley, Michele Lamont, Marten Scheffer, Henrik O¨ sterblom,Stephen R. Carpenter, F. Stuart Chapin III, Karen C. Seto,Elke U. Weber, Beatrice I. Crona, Gretchen C. Daily, Partha Dasgupta,Owen Gaffney, Line J. Gordon, Holger Hoff, Simon A. Levin,Jane Lubchenco, Will Steffen, Brian H. Walker. https://doi. org/10.1007/s13280-021-01544-8 Footprint Calculator. http://myfootprintcalculator.com Garry de la Pomerai, 2016 August 31. speaking at ‘Session 29: Towards a resilient Built Environment at the 6th International Disaster and Risk conference. Davos. Reference by Αnna Heninger & Martin Rauch, 2020. “Upscaling Earth: Material, Process". Greenspec. 2007 July 7. ‘Cement Substitutes & Lime mortar, render and plaster’. Available online from http://www.greenspec.co.uk/html/materials/ GlobalABC/IEA/UNEP 2020. Global Alliance for Buildings and Construction, International Energy Agency, and the United Nations Environment Programme. “GlobalABC Roadmap for Buildings and Construction: Towards a zero-emission, efficient and resilient buildings and construction sector”. Paris, IEA. www.globalabc.org. & www.iea.org Global Footprint Network. 2021 August. National Footprint and Biocapacity Accounts. https://data.footprintnetwork.org. Hellenic Republic Ministry Of Foreign Affairs. 2020 https://www.mfa.gr/en/foreign-policy/global-issues/environment-climate-change.html Hellenic Republic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works of Greece. 2006. 4th National Communication to the UNFCCC, 187 pp. https://www.climatechangepost.com/greece/biodiversity/ Hemp Build Magazine. 2021 August. ‘U.S. Dept. of Energy Lab Studying Hemp Insulation‘.

133

https://www.hempbuildmag.com/home/us-dept-of-energy-lab-studying-hemp-insulation Hewitt P.G. 2004. 'ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ' Μετάφραση Ελένη Σηφάκη & Γιάννης Παπαδόγγονας, Επιστημονική επιμέλεια: Γιάννης Παπαδόγγονας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004 Hunter and Kiffmeyer. 2004. “Earthbag Building: The Tools, Tricks and Techniques” by Kaki Hunter and Donald Kiffmeyer. Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC. 2021. Summary for Policymakers, Climate Change 2021: “The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change”. MassonDelmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S. L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M. I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J. B. R. Matthews, T. K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu and B. Zhou (eds.). Cambridge University Press. International Resource Panel, IRP. 2020. “Resource Efficiency and Climate Change: MaterialEfficiency Strategies for a Low-Carbon Future”. Hertwich, E., Lifset, R., Pauliuk, S., Heeren, N., A report of the International Resource Panel, UNEP, Nairobi, Kenya. https://www.resourcepanel.org/reports/resource-efficiency-and-climate-change Medical Cannabis. 2018. ‘Greek Parliament approves law for medical cannabis’ 2018. http://www.keeptalkinggreece.com/2018/03/02/greece-medical-cannabis-law/ Minke Geront. 2006. ‘Building Research Laboratory’. Germany. National Academy of Sciences USA. 2005. Climate change threats to plant diversity in Europe.Thuiller, W., Lavorel, S., Araujo, M.B., Sykes, M.T. and I.C. Prentice. Proceedings 102: 8245- 8250. National Geographic. Official website https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/ core/ , https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/biosphere/

134

Νational Wind Watch. 2020. Μαριάνθη Πελεβάνη για το tvxs.gr. https://www.wind-watch.org/ news/2020/05/28/γιατί-λένε-όχι-στις-ανεμογεννήτριε/ Parsons Healthy Materials Lab. 2019. Hemp + Lime _ ‘Examining the Feasibility of Building with Hemp and Lime’. Schneider Judith. 2018 May 5. ‘‘Zement- der heimliche Klimakiller,’’ Planet-E, ZDF. Reference by Αnna Heninger & Martin Rauch, 2020. “Upscaling Earth: Material, Process". TechSchi Research, 2019. “Top 5 Challenges Petrochemical Industry to Face in 2019.” https:// www.techsciresearch.com/blog/top-5-challenges-petrochemical-industry-to-face-in-2019/101. html United Nations. 2019. “The 2019 Revision of World Population Prospects. The Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat”. United Nations. NewYork.UNDP. World Business Council for Sustainable Development. 2002. ‘The Cement Sustainability Initiative: Our agenda for action’. World Green Building Council, WorldGBC. 2019. “Bringing Embodied Carbon Upfront Coordinated Action for the Building and Construction Sector to Tackle Embodied Carbon.” Retrieved from https://worldgbc.org/news-media/bringing-embodied-carbon-upfront. WWF Living Planet. Official website. https://livingplanet.panda.org/en-us/ ΑΝΕΛΙΞΗ. 2020. http://www.anelixi2020.org/ Βιομηχανία Τσιμέντου και Περιβάλλον. https://sites.google.com/site/mechanikoste/home Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα τομ.21ος, σελ.56. Αναφορά από wikipedia. https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%

135

83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B9%CE%BF ΕΠ.Α.Π.Β, Επιτροπή Αγώνα Πολιτών Βόλου. 2020. https://epitropiagonavolou.org Πατερομιχελάκη Ιωάννα-Μαρία. 2016. “Ρύπανση του εδάφους και του υπόγειου νερού από βιομηχανίες δομικών υλικών: τσιμέντο, χάλυβας, αλουμίνιο”. Διπλωματική εργασία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών. Αθήνα. Τσιμπούκας Σπύρος. 2011. “H περιβαλλοντική επίδραση του τσιμέντου και των προϊόντων του”. Διπλωματική εργασία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών. Αθήνα.

136

ΕΙΚΟΝΕΣ [0] Γαλαξίας M74: Η Τέλεια Σπείρα. Apod.NASA. Credit & Copyright: Descubre Foundation, Calar Alto Observatory, OAUV, DSA, V. Peris (OAUV), J. L. Lamadrid (CEFCA), J. Harvey (SSRO), S. Mazlin (SSRO), I. Rodriguez (PTeam), O. L. (PTeam), J. Conejero (PixInsight). https://apod.nasa.gov/apod/ap110406.html [1] Το μέλλον μας στην ανθρωπόκαινα της βιόσφαιρας' J. Lokrantz, Azote. 2021 March 14, ‘Our future in the Anthropocene biosphere’ [2] H σπείρα του Γεωλογικού χρόνου - Ένα μονοπάτι στο Παρελθόν. USGS, United States Geological Survey. ‘The geologic time spiral - A path to the past’ http:// pubs.usgs.gov/gip/2008/58/ [3] Παγκόσμιος Χάρτης Βιοποικιλότητας. World Map Biodiversity created by Richard Weller, Claire Hoch, and Chieh Huang. Image courtesy of the University of Pennsylvania. Atlas for the End of the World.https://mronline. org/2017/07/14/this-atlas-maps-the-end-of-the-world/# [4i] Χάρτης υπάρχουσας συνθήκης δασών. Atlas of Forest Landscape Restoration Opportunitie. https://www.wri.org/ [5i] Χάρτης ενδεχόμενης ανάπτυξης δασών. Atlas of Forest Landscape Restoration Opportunitie. https://www.wri.org/ [4ii] Χάρτης υπάρχουσας συνθήκης δασών. Atlas of Forest Landscape Restoration Opportunitie. https://www.wri.org/ [5ii] Χάρτης ενδεχόμενης ανάπτυξης δασών. Atlas of Forest Landscape Restoration Opportunitie. https://www.wri.org/

137

[6] ‘Attitudes of Europeans towards Biodiversity' QA1.‘Have you ever heard of the term biodiversity?’ (European Commission 2018) Special Barometre 481, December 2018, pdf [7] ‘'Attitudes of Europeans towards Biodiversity' QA7.‘Sometimes economic development results in damage[...]closest to your opinion?’ (European Commission 2018) Special Barometre 481, December 2018 , pdf [8] Χάρτης βιοπαραγωγικότητας. Global Footprint Network. https://data.footprintnetwork.org/ [9] Χάρτης οικολογικού ελλείμματος/ αποθέματος. Global Footprint Network. https://data.footprintnetwork.org/ [10] Παγκόσμιος χάρτης οικολογικού ελλείμματος/αποθέματος, 1961,1990, 2020. Global Footprint Network. https://data.footprintnetwork.org/ [11] Παγκόσμιο γράφημα οικολογικού ελλείμματος/αποθέματος και βιοποικιλότητας ανα χρονιά. https://www.footprintnetwork.org/resou rces/data/ [12] Χάρτης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. NASA Earth Observatory. 2013. Ιmage by Rob Simmon and Jesse Allen with data courtesy the AIRS science team. https://earthobservatory.nasa.gov/ [13] Διάγραμμα πρόβλεψης εκπομπών CO2. IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change. 2020. ‘Near-linear relationship between cumulative CO2 emissions and the increase in global surface temperature’ [14] Παγκόσμιο Οικολογικό Αποτύπωμα ανά τύπο εδάφους. Global Footprint Network, https://data.footprintnetwork.org/ [15] ‘How can Mediterranean societies thrive in an era of decreasing resources?’. Global Footprint Network. Mediterranean Ecological Footprint Initiative. 2015. www.foot-

138

printnetwork.org/med. [16i] Γράφημα αποτυπώματος Αθήνας κι Ελλάδας Mediterranean Ecological Footprint Initiative. 2015. www.footprintnetwork.org/med [16ii] Γράφημα αποτυπώματος Αθήνας κι Ελλάδας Mediterranean Ecological Footprint Initiative. 2015. www.footprintnetwork.org/med [17] Σχέση οικολογικού ελλείμματος / αποθέματος - βιοποικιλότητας ανα άνθρωπο ανα έτος, 2007. https://www.footprintnetwork.org/resou rces/data/ [18] Αλλαγές ποσοστιαίων μονάδων στο μείγμα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ 2010-2019. Eurostat. https://ec.europa.eu/eurostat/data/statistics-a-z/def [19] Χάρτης αναμετάδοσης αέριας ρύπανσης, 15 Δεκεμβρίου 2019. https://aqicn.org/map/europe/ [20] Μέση τιμή κόστους ηλεκτρικού ρεύματος ανα ευρωπαϊκού κράτους. EFSYN 2021. https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/305264_protathlites-eyropis-sto-ilektriko-reyma [21] Τσιμπούκας Σπύρος. 2011. “H περιβαλλοντική επίδραση του τσιμέντου και των προϊόντων του”. Διπλωματική εργασία. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών. Αθήνα. [22] Μέτρηση προσωπικού αποτυπώματος Global Footprint Network National Footprint and Biocapacity Accounts, 2021. https://www. footprintcalculator.org/ [23] Παγκόσμιο γράφημα απαιτούμενου αριθμού Γαίων Global Footprint Network, https://data.footprintnetwork.org/ [24] Πανελλήνιο γράφημα απαιτούμενου αριθμού Γαίων Global Footprint Network, https://data.footprintnetwork.org/

139

[25] Itai Raveh design. Based on the study “Global human-made mass exceeds all living Biomass” https://anthropomass.org/ [26] Itai Raveh design. Based on the study “Global human-made mass exceeds all living Biomass” https://anthropomass.org/ [27] Itai Raveh design. Based on the study “Global human-made mass exceeds all living Biomass” https://anthropomass.org/ [28] Hiroyuki Imachi, Masaru K. Nobu and JAMSTEC https://www.nature.com/articles/ d41586-020-00087-4 [29] Διάγραμμα μείωσης της βιοποικιλότητας, ανάλογα με τη διαδικασία ανθρωπογενούς καλλιέργειας. BUNDESAMT, F. U., & LANDSCHAFT, W. U. 1997. ‘Umwelt in der Schweiz’ https://www. shelterwoodforestfarm.com/blog/the-lost-forest-gardens-of-europeHiroyuki [30] Hiroyuki Imachi, Masaru K. Nobu and JAMSTEC https://www.nature.com/articles/ d41586-020-00087-4 [31] Hiroyuki Imachi, Masaru K. Nobu and JAMSTEC https://www.nature.com/articles/ d41586-020-00087-4 [32] Διάγραμμα υλικών ανθρωπογενούς μάζας. “Global human-made mass exceeds all living Biomass” by Emily Elhacham, Liad Ben Uri, Jonathan Grozovski, Yinon M. Bar-On and Ron Milo. Department of Plant and Environmental Sciences, Weizmann Institute of Science. [33] Διάγραμμα ανθρωπογενούς μάζας και ανθρωπογενών αποβλήτων. “Global human-made mass exceeds all living Biomass”. From resource extraction to outflows

140

of wastes and emissions: the socioeconomic metabolism of the global economy. 1900–2015. F Krausmann, C Lauk, W Haas, D Wiedenhofer. Glob. Environ. Change, 2018. [34] Κυκλικά διαγράμματα απορριμμάτων ανά δραστηριότητα και τύπο για το 2012. EPRS, European Parliamentary Research Service. 2016 January. “Closing the loop / New circular economy package”. Author: Didier Bourguignon, Members’ Research Service. http:// appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=env_wasgen&lang=en [35] Ανάλυση απορριμμάτων της ΕΕ (2016) Eurostat, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, Ευρωπαϊκή επιτροπή. [36] Διάγραμμα κύκλου ζωής υλικών IEA (International Energy Agency). 2020. World Energy Statistics and Balances (database). www.iea.org/statistics [37] Διάγραμμα ενσωματωμένου άνθρακα ανά κατηγορία υλικών στο BEAM https://www.buildersforclimateaction.org/whitepaper1.html [38] Διάγραμμα ροής Κύκλου Ζωής Κτιρίων ΑΝΕΛΙΞΗ 2020. http://www.anelixi2020.org/ [39] Our Strength, Our vision babe PPC Cement Brand Campaign 2020 Image from Pinterest. [40] Ενσωματωμένος άνθρακας σκυροδέματος ‘The Inventory of Carbon and Energy’. ICE database. https://circularecology.com/concrete-embodied-carbon-footprint-calculator.html [41] Παραγωγή τσιμέντου σε δισεκατομμύρια τόνους. ‘Global CO₂ emissions from cement production’ Robbie M. Andrew. CICERO, Center for International Climate Research, Oslo 2018. Published by Copernicus Publications.

141

[42] Παραγωγή τσιμέντου σε σχέση με την αποδέσμευση απολιθωμένων ορυκτών. Figure 1. Global cement and fossil energy production to 2016 (USGS, 2014; Mohr et al., 2015). [43] Ποσοστά εκπομπών CO₂, ανά διαδικασία επεξεργασίας τσιμέντου. ‘Navigating the Numbers: Greenhouse Gas Data and International Climate Policy— Part 1’. January 2005. Kevin Baumert. https://www.researchgate.net/scientific-contributions/T-P-Herzog-2082822588 [44] Διαδικασία παραγωγής τσιμέντου Copyright Encyclopedia Britannica, Inc 2007 https://www.researchgate.net/figure/Portland-cement-manufacturing-process_fig1_317303849 [45] Διάγραμμα παραγωγής τσιμέντου στην Ελλάδα. ‘Global CO₂ emissions from cement production’ Robbie M. Andrew. CICERO, Center for International Climate Research, Oslo 2018. Revised cement emissions for Annex I parties to the UNFCCC. Published by Copernicus Publications. [46] Ρύπανση Υδάτων από Τσιμεντοβιομηχανία https://rupanshtwnudatw.weebly.com/ [47] Στιγμιότυπο οθόνης από το ντοκιμαντέρ “Ο ποταμός ΑΩΟΣ σε κίνδυνο” (2019). https://www. youtube.com/watch?v=PxaeTYkrZbw [48] ‘Aqueduct Global Water Stress Rankings’. Gassert, Reig, Maddocks, 2013 https://www. wri.org/data/aqueduct-projected-water-stress-country-rankings [49] Πως το έδαφος επηρεάζει την αστική θερμότητα δημιουργώντας το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. ’How Landscape Architecture Mitigates the Urban Heat Island Effect’. By Jolma Architects on September 12, 2018 https://land8.com/how-landscape-architecture-mitigates-the-urban-heat-island-effect/ [50] Προσομοίωση κατασκευής δρόμου στην αρχαία Ρώμη

142

fbcdn-sphotos-g-a.akamaihd.net [51] Ανθρακικό αποτύπωμα δομικών μονώσεων https://materialspalette.org/insulation/ [52] Εργοστάσιο τσιμεντοβιομηχανίας στο Βόλο του Νομού Μαγνησία. Στιγμιότυπο οθόνης από την ιστοσελίδα https://stopconstruction. cargo.site [53] Ατμοσφαιρική ρύπανση στο Βόλο σε πραγματικό χρόνο. https://aqicn.org/map/europe/ [54] Χάρτης Οικιστικών περιοχών πλησίον του εργοστασίου. Επιτροπή Αγώνα Πολιτών Βόλου 2020. https://epitropiagonavolou.org [55] Ο Κύκλος και οι διαδικασίες του Ασβέστη. Parsons Healthy Materials Lab, 2019. [56] Πεδίο του διαβάθμισης του Ασβέστη Brocklebank, 2007. ‘The Lime Spectrum’. Available online from http://www.buildinglimesforum.org.uk/The%20Lime%20Spectrum.pdf [57] Χρήσεις Βιομηχανικής Κάνναβης. www.hort.purdue.edu/newcrop/ncny02/v5-284.html [58] Τριγωνικό πλέγμα απεικόνισης της περιεκτικότητας πηλού σε άργιλο, ιλύ και άμμο ΑΝΕΛΙΞΗ 2020. http://www.anelixi2020.org/ από USDA, Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, http://soils.usda.gov/ [59] Διάγραμμα υπεδάφους Global Soil Biodiversity Atlas 2015 https://www.globalsoilbiodiversity.org/resources-1 [60] ΤΕRRA PAZ 2018, Mural Cascina Manuale, Clay Plaster Mural , 1.44 x 2.44 mt , Lerma, Italy https://www.facebook.com/TerrapazMuralesdeTierra [61] Αρχαία Αίγυπτος και Πλιθιά, KAIROINFO4U/CC BY-NC-SA 2.0, MAKING MUDBRICKS

143

https://www.baslibrary.org/biblical-archaeology-review/46/2/6 [62] Χάρτης Γήινης Δόμησης και Παγκόσμιας Γήινης Πολιτισμικής Κληρονομιάς CRATerre/ENSAG http://www.craterre.org/?new_lang=en_GB και www.earth-auroville.com [63] Οικονομική κατασκευή κτισμένοι από εκπαιδευόμενους σε 10 ημέρες (AVEI) The Auroville Earth Institute. Ιvory coast, Afotobo, ‘Cost effective house built in 10 days by trainees’ http://www.earth-auroville.com/compressed_earth_blocks_en.php [64] (AVEI) The Auroville Earth Institute Auram press 3000, multi mould manual press with 17 mouldshttp://www.earth-auroville.com/compressed_earth_blocks_en.php [65],[66],[67],[68],[69] Hunter & Kiffmeyer 2004, 'Earthbag Building': The Tools, Tricks and Techniques [70], [71] CAL EARTH Institute, ECO DOME https://www.calearth.org/tour [72],[73],[74], [75] (Hart & Geiger) Kelly Hart and Dr. Owen Geiger, http://www.earthbagbuilding.com/articles/hyperadobe.htm Σελ. 129: Φωτογραφία με το βλαστάρι στον τοίχο πατημένου χώματος: boulouki.org Σελ. 138 : Φωτογραφία Γης στο κεφάλαιο' Ευγνωμοσύνη' wallpaper mania .eu1/ shutterstoc.com

Οι φωτογραφίες που δεν έχουν σημείο αναφοράς είναι πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα Νικηφόρος Σοροφίκιν Παπουτσόπουλος 144

Πίνακες [1] Πίνακες Εμπεριεχόμενης Ενέργειας Δομικών Υλικών. ΑΝΕΛΙΞΗ, 2020. http://www.anelixi2020.org/ [2] Ρύπανση και Αξιολόγηση Βιομηχανίας του Τσιμέντου https://sites.google.com/site/mechanikoste/home [3] Πετρέλαιο και Κλωστική Κάνναβη Parsons Healthy Materials Lab. 2019. ‘Hemp + Lime _ Examining the Feasibility of Building with Hemp and Lime’

145

Ευγνωμοσύνη

Η εξέλιξή μου σε όλη την πορεία αυτης διαχρονικής αυτής ερευνητικής διατριβής ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που περίμενα. Πλέον, κλείνω τα μάτια μου κι αισθάνομαι τον πλανήτη. Κλείνω τα χέρια μου και νιώθω τη Γη. Λένε πως όταν δεις την αλήθεια δεν μπορεις να γυρίσεις πίσω. Κάπως έτσι νιώθω. Όμως αυτή η εμπειρία, δεν θα μπορούσε να υπάρξει, δίχως την συνεισφορά, την συμπαράσταση και την συντροφικότητα των συνανθρώπων κι εγχειρημάτων που αναφέρονται στο παρόν τεύχος. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει, δίχως συμπορευτες και συνταξιδιωτισσες που αναπαράγονται στο νου μου. Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς όλες τις ομάδες και τα άτομα που γνώρισα μέσα σε αυτό το ταξίδι αναζήτησης, του Χρώματος της Γης. Που με υποδεχτηκαν, εμπιστεύτηκαν κι εκμυστηρεύτηκαν, όλα αυτά που είχαν διαθέσιμα την κάθε τους στιγμή. Ωστόσο, προκειμένου να ολοκληρώσω το πρώτο αυτό ταξίδι και να πραγματώσω αυτό το μικρό βιβλίο, θέλω να υποκλιθώ βαθιά, στην Γίτσα Κωνσταντουδάκη στην Κυβέλη Κουκουδάκη, την Ιωάννα Μιχαήλ, την Ελίκη Διαμαντούλη, στο Μυκήλιο, στο Recual. Στην Μητέρα, Πατέρα κι Αδερφό που με κρατούν γερά στη Γη, και στην Τρίλη και τον Γιν που μου θυμιζουν να πετώ. Για άλλη μια φορά.. σας ευχαριστώ

146

'Η Γη που ποθώ ειναι η Γη που πατώ, κι εγώ που γράφω και νοώ αναρωτιέμαι πως θα ζω, ώστε να θρέφω θαλπωρή, για όσες κι όσα ζουν σε αυτή.' Σοροφίκιν

147

Ποιές είναι οι περιβαλλοντικές συνθήκες που βιώνει η βιόσφαιρα του πλανήτη μας; Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν αλλάξει ριζικά τον κύκλο του άνθρακα και τη ροή εξέλιξης της βιοποικιλότητας, φέροντας νέες προκλήσεις κι απαιτήσεις σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Η κατασκευαστική βιομηχανία, άλλαξε απότομα κατεύθυνση από τον 20ο αιώνα κι έπειτα, συμμετέχοντας φανερά, τόσο στην αύξηση της ανθρωπογενούς μάζας και στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, όσο στη μόλυνση των οικοσυστημάτων. Κάνοντας χρήση δομικών υλικών για να εκπληρώσουμε κατασκευαστικές ανάγκες 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, καλούμαστε να επαναδιαπραγματευτούμε τη χρήση του τσιμέντου και του οπλισμένου σκυροδέματος μες στο οποίο μεγαλώσαμε. Λαμβάνοντας υπόψη ολόκληρο τον κύκλο ζωής των υλικών και του ενσωματωμένου άνθρακα που φέρουν, χρειάζεται να στρέψουμε την προσοχή μας σε δομικολογικά υλικά που αλληλεπιδρούν θετικά με τη βιομηχανία και τον κτίστη, σε κάθε στάδιο της επεξεργασίας τους. Στην Ελλάδα του λιγνίτη και της μη ανακύκλωσης, εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία, έχουν αυξηθεί σημαντικά οι συζητήσεις για τεχνικές Φυσικής και Γήινης Δόμησης, αντλώντας έμπνευση τόσο από το παρελθόν, όσο και από τις προκλήσεις του μέλλοντος. Οι αξιόλογες προσπάθειες που γίνονται, έχουν δημιουργήσει τα θεμέλια για ένα συσπειρωμένο δίκτυο αρχιτεκτόνων, μηχανικών και πολιτών που όμως δεν αρκούν για να αντιστρέψουμε το οικοδομικό αποτύπωμα. Ολόκληρος ο κλάδος των επαγγελματιών που σχετίζεται με την κτιριακή βιομηχανία, οφείλει να πληροφορηθεί έγκαιρα για τις νέες μεθόδους κτισίματος που καλούμαστε να θυμηθούμε και να εφεύρουμε, ώστε να εκπαιδεύσουμε τους χρήστες, και να τους θυμήσουμε ότι οι διαδικασίες του κτίζειν, συνδέονται άμεσα με την ποιότητα ζωής και με αυτό που αποκαλώ Χρώμα Γης.

148