Portfolio_Nikolas Rekoutis

f d

o

l e

i

-

2

o r

W e r k e 2

0

0

9

N i k o l a s

0

2

1

R e k o u t i s

F a r s a l a p l a t z

P a p e r - c u t

2 4 x 2 4 c m .

Nikolas Rekoutis M i t t e n w a l d e r S t r .

1 8 , 1 0 9 6 1 B e r l i n nikos.rekoutis.arch@gmail.com + 4 9

1 5 1

7 5 3 7 8 2 9 7

I

N

H

A

L

T

THEMA

PP

WETTBEWERBE Neugestaltung des zentralen Platzes von Farsala

06

Zeitlicher Spiegel

10

Structure of Freedom

14

Realisierungswettbewerb // Frühling 2021 // Entwurf öffentlicher Platz Realisierungswettbewerb // Herbst 2020 // Wohlfahrtseinrichtung und Nachbarschaftspark Realisierungswettbewerb // Sommer 2017 // Ephemerer Aufbau

BÜROPROJEKTE Tianjin Stadtplatz

Realisierungswettbewerb // Sοmmer 2019 // Hochhaus

18

UNIVERSITÄTSPROJEKTE Tesserae on the Brink

22

Plethora

38

Diploma Design Thesis // Herbst 2016 // Cluster Kultur/Kommerz Design Studio // Herbst 2013 // Gebäudekomplex

FORSCHUNGSPROJEKT Cool & Architecture

Diploma Research Thesis // Herbst 2014 // Hardcopy-Publikation

44

FA R S A L A P L AT Z “Knote npunkt - O rg ani smu s”

Realisierungswettbewerb // Frühling 2021 // Entwurf öffentlicher Platz // Zusammen mit: T. Giannakopoulos, G. Lavantsiotis, P. Panigyrakis // 2. Preis nelle Gebäude versuchen, so gut wie möglich seinen Platz im öffentlichen Raum und damit unsere eigenen kollektiven Wahrnehmungen und Überzeugungen auszudrücken. Die Kioske werden ihre formalen Transaktionen auf dem Platz durchführen und die Taxis werden kommen und gehen. Der Rhythmus der Zeit, die “normale” Zeit, wird durch eine Feier, eine Kranzniederlegung oder ein Fest unterbrochen und bereichert, die paradoxerweise, aber auch ganz natürlich, alle im selben freien, öffentlichen Raum stattfinden. Kurzum, das gesamte Leben der Stadt, materiell und immateriell, real und imaginär, räumlich und zeitlich, findet auf einem Platz statt und wird dort dargestellt.

Man muss sehr vorsichtig sein, wenn man beginnt, einen zentralen Platz zu gestalten.

Man muss ein gründliches Verständnis für das Gewicht der Konsequenzen und der Gestaltungsentscheidungen haben. Man sollte die Situation und die Umstände, die sie ausmachen, strukturieren, um informierte und richtige Entscheidungen zu treffen, die sehr praktischen Zielen dienen. Innerhalb der Grenzen des Platzes werden die täglichen Treffen der Bewohner stattfinden, ihre Bewegungen durch das Stadtgefüge, ihre Nachmittagsspaziergänge, die ersten Flirts der Jugendlichen. Die Familien werden dort spazieren gehen und die älteren Menschen werden, wie es in der griechischen Gegend üblich ist, einige Zeit auf einer Bank verbringen und sich unterhalten. Im gleichen Raum wird das institutio-

Komponentenraster 6

Topographischer Plan

7

Kranzniederlegung

Weihnachtsmarkt

Veranstaltung - Konzert, Vortrag

Grundriss Freiluftkino

Schnitt A-A

Festival

8

Detaillierter Schnitt

Schnitt B-B

Detailzeichnung Platzbelag

9

ZEITLICHER SPIEGEL “ D i e C h a n c e w u r d e n i c h t v e r t a n .”

Realisierungswettbewerb // Herbst 2020 // Wohlfahrtseinrichtung und Nachbarschaftspark // Zusammen mit: T. Giannakopoulos

die Manipulation der Volumina mit der der Oberfläche, das sicher auf dem Boden verankerte Gebäude mit dem, das sein Gewicht elegant in der Luft schweben lässt.

Wir nutzen die Spiegelbilder der beiden Programme zu unserem Vorteil aus. Die Kindertagesstätte wird zur Leinwand, auf der die Kinder ihre Vorstellungskraft durch ihren Körper erforschen können, und das Altenheim hält die mnemotechnischen, umfassenden und kontemplativen Eigenschaften seiner Bewohner durch den Blick zufrieden.

Die Verbindung dieser beiden Programme beginnt und endet mit dem offenen Innengarten. Als ob ein weiterer Garten Eden hie verborgen und geschützt liegt.

Park und Gebäude, Natur und Stadt, Jüngere und Ältere finden hier ihr Gleichgewicht, können sich auf ihre Ursprünge besinnen, sich miteinander verbinden und im Schatten und in der Sonne den nächsten Tag betrachten. Die Chance wurde nicht vertan.

Vor uns liegt eine großartige Chance. Eine hinter der sich räumliche, zeitliche und vor allem relationale Herausforderungen verbergen. Eine konkrete Handlungslinie kann die Herausforderungen in unser Wunschergebnis verwandeln.

Unser Vorschlag ist eine Art osmotisches Gewebe zwischen verschiedenen Bedingungen, die im Raum in einem langwierigen Zustand existieren. Mit Volumina, Oberflächen, Türen und Fenstern und eine Konstruktion, die natürliches Licht, Luft und Kies manipuliert und hofft, auch unsichtbare Eindrücke von Erinnerung und Imagination zu bewegen. Wir entwerfen ein komplettes Ganzes, das darauf abzielt, seine Nutzer und Besucher zu verbinden, zu schützen und zu bedienen.

Die Komponenten, die wir schaffen, machen sich die inhärenten Komplexitäten und Widersprüche und den Rhythmus des Alltags seiner Nutzer zu eigen und drücken durch diese mit architektonischen Elementen aus.

Die länglichen Dialekte mit den gestauchten,

10

Lagerplan

11

b

-Allgemeine Bepflanzung

-Ruhestellen

-Städtische Ausstattung

a

-Begrenzungswände

a

-Anziehungsmasten

Grundriss

-Hilfsfunktionen -Verwaltung -Personaltoiletten -Kindertoiletten -Krankenstation -Esszimmer -Beschäftigungsbereich -Ruhebereich -Horizontale Zirkulation -Vertikale Zirkulation

b

Schnitt a-a

Ansicht Ost

Schnitt b-b

Seniorenhaus

Ansicht Ost

Axonometrie

12

-Bauvolumen

Axonometrische Explosion

Kindergarten

Grundriss der Dachterasse

Grundriss EG

Seniorenhaus

Grundriss 1.OG

Grundriss EG

Kindergarten 13

STRUCTURE OF FREED OM “d i e G e m e i n s a m k e i t ”

R e alisier ungswettb e werb // S ommer 2017 // Ephemerer Aufbau // Z u s a m m e n t m i t : G . Ts a n t i l a s / / 4 . P r e i s

“Geschichten werden durch einen Widerspruch betätigt, der sich in ihnen durch das Verhältnis von Grenze und Brücke, das heißt von einem (legitimen) Raum und seiner (fremden) Äußerlichkeit, darstellt.” Michel de Certeau Das alltägliche Leben produziert Erfahrungen und Geschichten durch Interaktionen von Räumen, Personen und Dingen. In ähnlicher Weise geschieht dies auch beim Sziget-Festival. Dort interagieren zwar Menschen, indem sie Verbindungen zwischen sich herstellen, in einem offenen, mit Bühnen gefüllten Raum unter einer lebendigen Klangkulisse. In dieser euphorischen Umgebung schaffen wir eine quadratische Fläche von ca. 100m2; daraus entsteht ein signifikantes architektonisches Objekt, das wir als Element zur Schaffung einer Szene verwenden, die überall auf dem Festival platziert werden kann. Die Fläche ist eine eindeutige Grenze und hat die Fähigkeit, einen Raum zu definieren, sie verkörpert also Erfahrungen. Daher ist sie als eine Insel konzipiert, die von einer Vielzahl ekstatischer Körper und Gemüter umgeben ist. Das heißt, wir versuchen, einen Widerspruch zu schaffen, indem wir auf unserer Oberfläche eine Kulisse generieren, die gewöhnliche und leicht identifizierbare Objekte trägt, in einer ausgewogenen und ruhig angeordneten Innerlichkeit. Ein kleiner Baum, zwei Sofas und ein Teppich, ein runder Tisch mit sechs Stühlen und ein Doppelbett werden Teil eines

1

Michel de Certeau

Spiels, das Aktionen impliziert und andere Formen der Interaktion provoziert, zwischen den Protagonisten, in einer Insel der Differenz im Gegensatz zur allgemeinen Atmosphäre des Festivals. Die Kluft zwischen unserer Insel und dem Festival wird durch ein Festzelt mit einem bogenförmigen Eingang, einer Tür, überbrückt. Ein vertrautes Symbol, das die bezaubernde Kraft hat, die Besucher willkommen zu heißen und sie in andere Welten zu bringen. Der letzte Teil der vorgeschlagenen Struktur ist schließlich ein nivellierter, gepflasterter Platz, der über eine fast versteckte Treppe erreicht wird. “Wenn man dort hinaufsteigt, lässt man die Masse zurück, die jede Identität von Autoren oder Zuschauern in sich aufnimmt und durcheinander bringt.

Wie ein Ikarus, der über diese Gewässer fliegt, kann er die Geräte des Dädalus in den beweglichen und endlosen Labyrinthen weit unten ignorieren.”1 Seine Höhe verklärt ihn zu einem Voyeur. Sie bringt ihn auf Distanz. Sie verwandelt die betörende Welt, von der man besessen war, in einen Text, der vor seinen Augen liegt. Es erlaubt einem, ihn zu lesen, ein Sonnenauge zu sein, das wie ein Gott herabschaut.

Axonometrie der Farben

Untekonstruktion und Struktur der Ebenen gepflasterter Platz

Sperrholzplatten / Fichtenholzbalken

Untekonstruktion und Struktur des Festzeltes

Sperrholzplatten/ Fichtenholzbalken

Gipskartonplatten

Tragwerksverkleidung

Sperrholzplatten

Tragstruktur

Tragstruktur

Unterkonstruktionsverkleidung

Sperrholzplatten

Nebenraster

Fichtenholzbalken

axonometrisches Diagramm

Grundriss

Schnitt a-a

TIANJIN CIT Y PL AZA “d e r S t e i n w i r d z u d ü n n e r L u f t ”

Realisierungswettbewerb // Sοmmer 2019 // Hochhaus Architekten von Gerkan, Mark and Partner

Es ist unvermeidlich, wenn man innerhalb des Gefüges der Stadt entwirft, die Geschichte des Ortes, mit dem man interagiert, außer Acht zu lassen. Die Materialien, die Formen der Gebäude, der Rhythmus, sind Elemente der Stadt die sich ständig wiederholen, in kleinem oder großem Maßstab. Die Stadt als lebendiger Organismus beeinflusst die “Neuankömmlinge” mit auf bewusste oder unbewusste Weise. Dies ist sein Charakter.

Aber was passiert, wenn wir es mit Gebäuden zu tun haben, die aus den Horizont des Stadtwanderers? Der Fall der Wolkenkratzer, ist jedes Mal ein eigenartiger Zustand, denn er scheint einerseits weg von dem, was wir als menschlichen Maßstab bezeichnen würden, und auf der anderen Seite es entzieht sich dem Einflussbereich der Stadt. Es liegt in ihrer Natur, zu beginnen aus der Welt des Spaziergängers und landet in den Wolken.

//

gmp

So werden zwei Bezugs- und Einflusspunkte geschaffen. Auf der einen Seite haben wir die Geschichte der Stadt und zum anderen die Geschichte des Himmels. Der Stein als Basis weicht schließlich dem Glas. Der Stein als das Element, das vorwiegend in der Stadt Tianjin vorkommt und Glas als das Material, das sich entsprechend seiner Umgebung verwandelt.

Wenn man 320 Meter über der Erde ist, unterhalten man sich nur mit dem Himmel, den Wolken, Bergspitzen und die anderen Glasgiganten, die in der Umgebung sind. Schließlich ein Steinsockel, der als Ausgangspunkt in Partnerschaft mit der Umgebung langsam zurücktritt. Während das Gebäude in die Höhe wächst und Platz macht, indem es durch die Verglasung die Farbe des Himmels annimmt.

Der Wolkenkratzer von Tianjin City Plaza macht eine alchemistische Transformation von Stein zu Luft.

Idee

Fenster-Konstruktionsdetail

Fenster Zone C

Fenster Zone B

Fenster Zone A

Fassade 20

21

TESSER AE ON THE BRINK “Eine ne ue , familiäre Akropoli s” D ip l om a D e s i g n T h e s i s / / He r b s t 2 0 1 6 / / C lu s t e r Ku ltu r / Kom m e r z / / B e t re uer : Prof. G e org ios A. Pane ts os // Zus ammen mit: T. Gi anna kop ou los Athen. Der Feind ist in Bewegung. Eine Zeit der erstickenden Desorganisation und Dysfunktion setzt ihre Rhythmen und ihre Räume. Das riesige Meer hat beschlossen, sich gegen uns zu bewegen. Eine riesige Masse mit wenig Licht, winzigen Oberlichtern und Solarheizungen bewegt sich gegen uns. Eine riesige Masse, die gezwungen ist, sich dem minimalen Freiraum, den seltenen Räumen des Wohnens zu unterwerfen. Diese Masse, die partielle Rationalitäten und uniforme Mittelmäßigkeit kultiviert, steht uns gegenüber. Sie moderiert die Infrastrukturen, die Netzwerke, die Existenz. Sie bricht die Menschen und verarmt sie im Geiste. Aber schau, es gibt ein paar Leuchttürme in der Nähe des Felsens [des Akropolis-Felsens] versammelt. Dieser hat einen Radius und einen Einfluss, der ewig und unumstritten ist. Er erinnert uns an vergangene Zustände; die Menschheit in ihrer Wiege. Er erinnert uns an einen vergangenen Mythos, eine vergangene Vision. Wo ist der Korpus des Mythos? Ein Korpus, frei vom Spiegel seiner selbst, aber jeder Verführung preisgegeben.

Die Masse hat den goldenen Faden der Ariadne allein um ihn gelegt. Lassen wir ihn atmen und finden wir den Faden zurück.

Lasst uns seine harte, aber notwendige Berührung ausweiten. Der Feind bewegt sich. Der Antike Fels hat seinen Platz gefunden. Sein Topos erstickt an Energie. Er hat keine Kapazität mehr. Lasst ihn sich ausbreiten und stimulieren! Eine urbane Achse wird die natürliche finden, die in Vergessenheit geraten ist. Kritischer Punkt. Eine Katastrophe wird eintreten. Durch den Körper der Flut taucht ein Felsen auf. Verführungsmosaike werden sich darauf niederlassen.

Ein Auge blutet eine Zunge. Ein anderes Auge greift an. Die Hornhäute sind nun erschöpft.

Der Moment ist gekommen, in dem das Wort zum Gegenangriff ansetzt. Gedächtnis, Geschichte und Topos sind keine sterilen, verwertbaren Kapitale. Sie sind Wut, Arbeit und Messer. Sie sollen weitergehen! Obenauf liegen Natur, Stadt, Sex, Archiv und Tanz.

Im Herzen des heruntergekommenen Athens wird ein sozialer Kondensator vorgeschlagen. Die Akropolis wird als Prototyp genutzt und ins 21. Jahrhundert übertragen. Ein dreiteiliges System bildet den Kern unseres Vorschlags. Eine Agora für die Stadt auf der ersten Ebene. Ein neues Gelände auf der obersten Ebene. Dazwischen ein Osmose-Felsen. Ein Schnitt, der die tote Natur hervorhebt. Was im Grunde genommen vorgeschlagen wird, ist das Wandern auf einem neuen Boden durch eine Übersetzung der Beziehung des Menschen mit der Landschaft und der Stadt. Auf einer länglichen Masse, die Kinos und verschiedene Erholungsfunktionen beherbergt, werden kulturelle Räume in der Innenstadt von Athen platziert.

Auf der Terrasse des neuen Felsens wird der Besucher der Agora inmitten von fünf Tempeln stehen.

22

23

SOZIALER/URBANER KONDENSATOR Patisia ist ein heruntergekommenes Gebiet mit wenigen öffentlichen Räumen und noch weniger kulturellen Räumen. Die Zeichen der Verlassenheit und Vernachlässigung sind für Bewohner und Besucher gleichermaßen offensichtlich. Ein früherer Ort, der vor Leben strotzte, ist heute fast nur noch eine Ruine.

Uniformität hat den Ort heimgesucht und es gibt kein Orientierungselement, an dem man die Stadt erkennen könnte. Auch deutet nichts darauf hin, dass dieser Topos ein Vertrauen in sein großes Potenzial hat; sowohl auf sozialer als auch auf städtebaulicher Sicht.

Dieses Projekt der Design Thesis beabsichtigt, einen sozialen Kondensator in der Innenstadt von Athen zu schaffen. Die vorgeschlagenen Programme sind die einer Agora, eines Kinos, eines Hotels und mehrerer kultureller Gebäude, die von einem Museum bis zu einer Bibliothek reichen. Es wird eine kühne Geste gemacht, die sich gegen das Raster der bebauten Umgebung richtet und mit dem alten Bach von Levidi in Einklang steht. Das Objekt ist in einer geschichteten Typologie mit “Nadeln” der kulturellen Nutzung strukturiert. Im Erdgeschoss ist eine große schräge Piazza für die Öffentlichkeit vorgesehen, die mit kommerziellen Nutzungen gefüllt ist. Die zweite beherbergt ein Kino, während das Theater im freien überdachten Raum seinen Auftritt hat und der Turm mit Freizeiteinrichtungen sich von unten fortsetzt. Die letzte Ebene ist ein offener Topos, in dem das Theater und der Turm mit seinen Hotelzimmern noch funktionieren und ein Museum, eine Bibliothek und ein Tanzsaal untergebracht sind. Das Projekt ist ein städtebauliches Artefakt, das dem zeitgenössischen Athen den öffentlichen Raum und die einzigartige Identität gibt, die es verdient.

Attika-Becken

J.A. Kaupert, 1875 24

Athen, 2016

Gemeinde Athen

Einflusszonen

Topographischer Plan

Untergliederte Bereiche

Interessengebiet

Schnittpunkt urbaner Achsen 25

AGORA Die Agora von 15.000 Quadratmetern besteht aus einer einheitlichen Struktur eines strengen dreidimensionalen Rasters, das mit Glas gefüllt ist, wobei jedes Element mit dem nächsten identisch zu sein scheint, aber jedes einzelne anders ist. Kristallboxen befinden sich in einem dynamischen und fast immerwährenden Konstrukt und überwältigen die erste Ebene des Eingriffs und fungieren so als ein analoges modernes Athen. Enge, rationale, komprimierte Räume mit Einblicken in die Leere füllen den Blick der Besucher. Der Levidi-Bach wird wieder zum Leben erweckt und fließt sanft den Hügel hinunter, wo er stumm und leise begann. Die Natur hat nun Schwung und wird ihre Spuren als Schlitz auf dem Boden hinterlassen.

Agora

Kristall-Boxen

Innere Zirkulation

Aufzüge

Rolltreppen

Rampen

Hauptaufstiege

Struktur

Erhöhte Piazza

26

Grundriss auf Niveau +/- 0.00

0

7.2 14.4

28.8

57.6 m

Schnitt 27

FELSEN Wir befinden uns in einer Zeit, in der Bild und Spektakel in den Bereich des Sakralen erhoben werden. Da “Baukunst nicht die Verwirklichung bestimmter formaler Probleme ist, wie sehr sie auch darin enthalten sein mögen, sondern die räumliche Ausführung geistiger Entscheidungen”, wie Mies feststellt, ist es nur natürlich, dieses Prinzip sowohl bei der Gesamtkomposition als auch auf der Ebene des Felsens anzuwenden.

Der Tempel des Spektakels, ein Kino, ist die Hauptfunktion der zweiten Ebene. Die Kinosäle sind entlang des Schlitzes des Volumens angeordnet, wobei die Zwischenräume von oben beleuchtet werden. Gleichzeitig verstärkt ein stiller, vertikal intensiver Zirkulationsraum auf der umlaufenden Kolonnade das Gefühl des Aufbruchs aus dem Hier und Jetzt. Der Rest des Volumens ist ein geschlossener Freiraum, in dem der Turm, der sich von unten fortsetzt, und das Theater, das von oben angreift, die grundlegenden Orientierungselemente des Raumes bilden.

Felsen

Kino

Orientierungsobjekte

28

Aufstiege

Grundriss auf Niveau +15.20

0

7.2 14.4

28.8

57.6 m

Longitudinal Schnitt 29

NEUER BODEN Fünf Elemente, fünf Blicke auf die Architektur wollen den neuen fruchtbaren Boden der Stadt vorschlagen. Eine Bibliothek, ein Museum, ein Theater, ein Tanzsaal und ein Turm versuchen alle, die Beziehung des Menschen zu seiner Stadt neu zu definieren, sowohl mit den produzierten Zwischenräumen, als auch mit der Definition der Blicke auf die Stadt.

Gleichzeitig versucht das Programm, das dieses Projekt mit seinem kulturellen Charakter vorschlägt, der Stadt die gemeinsame Basis zu geben, die sie so dringend braucht, sowohl buchstäblich als auch metaphorisch.

Darüber hinaus wird auf dem neuen Boden das System der Organisation der subjektiven Stadt und ihrer gleichzeitigen Subversion eingeführt. So entsteht eine Reihe von organisch miteinander verwobenen öffentlichen Räumen. Die Typen, die man in der Stadt selbst antrifft, werden als Grundlage und Ausgangspunkt verwendet. Treppenhäuser, eine schräge Piazza, Zwischenräume, ein Park.

Diese sind nur ein Teil des Repertoires, dem man begegnen kann. Die Stadt wird in das Projekt eingefügt.

Neuer Boden

5 Objekte

Zirkulation

30

Öffentlichen Raum

b

a

b

a

Grundriss auf Niveau +25.20

Schnitt a-a

0

7.2 14.4

28.8

57.6 m

Schnitt b-b 31

BIBLIOTHEK Hier ist das Archiv, in dem die Theorie, die Idee, das Rationale auf die überschwängliche Erfahrung trifft. Auf einem quadratischen Sockel beginnt eine spiralförmige, fließende Bewegung zwischen Bücherregalen und Arbeitsräumen.

Der Raum wird enger, je höher man kommt, und ein spiralförmiger Kreislauf führt den Besucher zur Terrasse, wo man den Blick auf die Stadt genießen kann.

Level +25.20 0

7.2

14.4

Level +32.40

Explosionszeichnung Axonometrisch

Bibliothek

Level +36.00

28.8 m

32

Level +39.60

Level +42.65

Level +45.70

MUSEUM Man steigt eine Treppe hinauf und stößt am Eingang auf eine Öffnung. Dann betritt man einen geschlossenen Raum mit den einfachsten Dächern zum Schutz. Es folgt ein absteigender Weg in die Dunkelheit, bis man wieder Licht findet.

Die Qualität der Beleuchtung variiert und damit auch die verschiedenen Ausstellungsräume. Inmitten der Exponate werden verschiedene Ansichten der Stadt gezeigt.

Museum

Zoom-In Schnitt

0

Explosionszeichnung Axonometrisch

14.4

28.8

57.6 m

Grundriss auf Niveau +28.80 33

T H E AT E R Die Struktur des Bogens wurde als charakteristisches Element der Stadt gewählt und vervielfacht und transformiert, bis sie um die zentrale Bühne und das Orchester herum ein Gleichgewicht findet. Stadtbilder dringen in den Raum ein und man erkennt mit Klarheit ihre Struktur. Das Theater steigt von oben herab, bis es den Rand der Agora erreicht. Das Theater des Stadtlebens wird zum Leben des Stadttheaters.

Explosionszeichnung Axonometrisch

Level +32.40 0

7.2

14.4

Level +25.20

Theater

Level +18.00

28.8 m

Zoom-In Schnitt

34

Level +14.40

Level +10.80

TA N Z S A A L Das Drama des Tanzes ist das Hauptelement des Raumes. Eine gefäßförmige Keramikschale umhüllt eine runde Bühne. Der Mantel lässt sich jedoch nicht vollständig abgrenzen und überlässt dem Besucher strategische Ausblicke auf die Stadt. Hat man seinen Platz gefunden, drängt sich der Blick auf die von oben beleuchteten, pulsierenden Körper. Die Terrasse ist für die Öffentlichkeit frei zugänglich, damit sie die Skyline von Athen aus einer anderen Perspektive genießen kann.

Level +25.20

Level +28.80

Explosionszeichnung Axonometrisch

Tanzsaal

Level +31.50

Level +34.10

Level +36.00 0

7.2

14.4

28.8 m

Zoom-In Schnitt

35

TURM Das Programm des Turms ist ein körperliches Erlebnis.

Er beherbergt Funktionen von Spa, Coffeeshop, Bar und Restaurant, sowie ein Hotel und ein Schwimmbad. Er ist 108 Meter hoch und damit höher als jedes andere Gebäude im heutigen Athen. Seine Marmorverkleidung nimmt Bezug auf den Topos und seine scharfe, sinnliche Form gibt ihm Identität.

Explosionszeichnung Axonometrisch

Turm

Ebene 1

Ebene 2

Ebene 5

Ebene 6

Ebene 8

Ebene 9

Ebene 10

Ebene 15

Ebene 16

Ebene 17

Ebene 26

Ebene 27

0

7.2

14.4

28.8 m

36

Ebene 3

Ebene 4

Ebene 7

Der Feind ist in Bewegung und rückt vor. Seine Masse ist dominant. Eine alte Erinnerung bewegte sich im Untergrund.

Sie bedrohte ihn. Ein Klacken war zu hören. Eine Anomalie wurde geboren. Ein Verrückter lud mich ein, ihn zu treffen.

Er verführte mich mit Worten von Illusionen und Parallelwelten. Seine Füße waren nicht standfest. Seine Rhetorik war nicht vertraut. Er reproduzierte nicht. Er sprach.

Er kommunizierte.

Sein Kreisel verwirrte mich. Es wirbelte mich herum und zeigte mir, wo ich wohne. Er verwirrte mich und sagte mir, ich solle springen. Es tötete mich und sagte mir, ich solle springen. Es erweckte mich und bat mich zu bleiben.

Wir werden ruhig bleiben und auf unsere Körper hören.

Wir werden uns selbst beim Leben zusehen.

Der Verstand wird sich zurückziehen, um seine Geschichte zu lesen.

Wir werden wunderbare Spiele der Geschicklichkeit und der Liebe spielen.

Wir werden viel reden, mit uns und mit allen.

Das Leben wird die einzige Kunst sein.

37

PLETHORA “hoch wohnend!”

Design Studio _ 7. Semester _ Herbst 2013 _ Gehäuse-Komplex // B e t r e u e r : P r o f . A . S p a n o m a r i d i s / / Z u s a m m e n m i t : T. G i a n n a k o p o u l o s

ten, eine Sackgasse. Die Stadt infiltriert den Ort. Die Stadt dient als Museum. Die Blöcke formulieren einen labyrinthischen Raum mit inneren Atrien und äußeren Häuten, die sowohl die äußere Welt filtern als auch der städtischen Umgebung ähneln. Die Zelle, aus der die Blöcke bestehen, ist die “Box”; ein Ausdruck der Form der massiven Produktion, des Speichers, des massiven Wohnraums. Das identische Objekt zusammen mit dem flexiblen, erdrückenden Raster bilden Alles. Von den Ein-Raum-Wohnungen bis zu den Landmarken auf der zentralen Piazza. Der Turm, der temporäre Wohnungen beherbergt, teilt die gleiche Typologie wie der Block mit dem Atrium und der Haut und schafft eine Reihe von vertikalen öffentlichen Räumen; eine vertikale Erzählung. Die Synthese beginnt und endet zugleich in einem Garten. Ist dies die Syntax dessen, was folgen wird, oder sind das die Ruinen des Vorgängers?

Brachflächen. Ein Ort der vergangenen Aktivität. Ein Ort der Erinnerung. Ein Massenwohnprojekt. Eine Verjüngungsstrategie von heute. Wie wollen wir den Topos bewohnen?

Wie wollen wir wohnen? Welche ist die Form unserer Häuser? Die Aufklärung legt nahe, dass alle Sachen durch ihre Gegensätze definiert werden. Der Weg, die Form des zeitgenössischen Massenwohnungsbaus zu definieren, führt über die Definition des öffentlichen Raums. Wir suchen nach einer Struktur; einer archaischen Referenz. Wir entwerfen eine Ebene der Referenz. Entlang eines zentralen Rückgrats setzt sich eine Erzählung von verschiedenen Maßstäben des öffentlichen Raums, von Wohnzimmern unterschiedlicher Größe, Atrien unterschiedlichen Charakters, Piazzas unterschiedlicher Funktion, zu einem Mosaik von Bildern der Stadt zusammen. Ein Eingang, eine Gasse, ein Denkmal, eine Agora, eine Lücke, ein Gar-

38

0

Lagerplan

39

60

120

240 m

40

Hochhausgrundrisse

Masterplan

Hochhausschnitt 41

42

43

COOL & ARCHITECTURE Diploma Research Thesis // Herbst 2014 // Hardcopy Publikation 13,3x21cm, 120 Seiten // Betreuer: Prof. Elias Constantopoulos

Unsere Zeit lässt sich ohne weiteres als das Zeitalter des Bildes oder, genauer gesagt, als das Zeitalter des digitalen Bildes beschreiben. In dieser modernen Gesellschaft des Spektakels verursacht die ekstatische Produktion von Bildern beim Betrachter Schwindelgefühle. In diesem chaotischen Zustand macht “das Phänomen der Coolness” und seiner undefinierten Eigenschaften die Dinge noch komplizierter.

Diese Forschungsarbeit ist ein Versuch, das Wort/den Begriff “cool” sowohl innerhalb als auch außerhalb der Architektur zu analysieren und zu verstehen. Das Wort selbst ist ein weites und faszinierendes Thema für die Forschung, da die langen Referenzen von cool an historische Ereignisse und Manifestationen des täglichen Lebens geknüpft sind. Von den afrikanischen Wurzeln des Wortes über den Jazz von New Orleans bis hin zur heutigen Entwicklung des Konzepts dient Cool als Paradigma, das andere kopieren können. Es ist diese historische Analyse, die uns einen Teil der Beziehung zwischen “cool” und Architektur offenbart, da die metaphorische Übersetzung als Maske und Einfachheit Werkzeuge darstellen, die Bestandteile der Struktur der Architektur sind. Trotz dieser strukturellen Beziehung zwischen Architektur und cool, wie kann jemand definieren, was cool innerhalb der Architektur ist?

Die Korrelation von Architektur und dem Phänomen des Coolen besteht, wenn es sich um einen Paradigmenwechsel in einer bestimmten Epoche handelt. Diese Schlussfolgerung ergibt sich aus der Analyse der Bilder, die die Medien publizieren, und der Personas, die den Zeitgeist definieren. Le Corbusier und Mies van der Rohe sind zwei Paradigmen, die die gesamte moderne Bewegung bestimmt haben. Zwei markante Persönlichkeiten, die durch ihre Architektur und ihren faszinierenden Stil einen Eindruck hinterlassen haben.

Cool ist nicht nur ein Wort, das wir im täglichen Leben verwenden. Es ist auch etwas, das unsere Vorbilder bestimmt. In einer Zeit, in der die Sättigung des Bildes und der Pluralismus der architektonischen Stile in ihrem Rausch sind, ist unser Bedürfnis, die Kriterien zu definieren, um das Bezaubernde vom Betrug zu unterscheiden, dringender denn je.

44

INHALT KAPITEL EINS _ COOL AND IMAGE IN THE 20th AND 21st CENTURY 1.1 Image, 1.2 Image, architecture, media, 1.3 Cool in 21st century KAPITEL ZWEI _ THE EVOLUTION OF WORD/NOTION COOL 2.1 The phenomenon of cool, 2.2 The word cool, 2.3 Cool in Africa, 2.4 Cool in the rest of the world, 2.5 Modern cool, 2.6 Personality and cool, 2.7 Cool in architecture KAPITEL DREI _ THE PERSONAS OF MODERN MOVEMENT 3.1 Architect = Cool, 3.2 Le Corbusier, 3.3 Mies van der Rohe KAPITEL VIER _ CONCLUSIONS

BIBLIOGRAPHIE _ Rodert Farris Thompson, An Aesthetic of the Cool, African Arts, UCLA James S. Coleman, African Studies Center // Beatriz Colomina, Privacy and Publicity, Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, !996 // Essays by George Nelson, Building a New Europe: Portraits of Modern Architects, Yale School of Architecture, Yale University Press, 1935-1936 // Dick Pountain and David Robins, Cool Rules: Anatomy of an Attitude, Reaktion Books // Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996 // Reyner Banham, Theory and Design in the first machine age, University Press NTUA // Sigfried Giedion, Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged // Henry-Russel Hitchcock and Philip Johnson, The International Style, W.W. Norton & Company, New York-London // Walter Benjamin, The work of art in the age of mechanical reproduction, Kalvos, 1978 // Le Corbusier, Toward an architecture, Panagiotis Tournikiotis, Ekkremes // Conrad Ulrich, Programs and Manifestations on 20th-century architecture, publisher Epikouros, edition December 1977 // John Berger, Ways of Seeing, British Broadcasting Corporation and Penguin Books Ltd, 1972 // Anna Klingmann, Brandism, BRANDISMTM, The Slatin Report, New York 2006 www.theslatinreport.com // Gerhard Mack, Herzog&DeMeuron 1997-2001. The Complete Works, Volume 4, Birkhäuser, 2009 // Kazys Varnelis, The spectacle of the Innocent Eye: Vision, Cynical, Reason, and The Discipline of Architecture in Postwar America, Cornel University, New York, 1994 // Koolhaas, Index magazine, interview with Jennifer Singler, 2000, www.indexmagazine.com/interviews/ rem_koolhaas // Manfredo Tafuri, Architecture and Utopia, Design and Capitalist Development, The MIT Press, 1976 // Peter Eisenman & Rem Koolhaas, Supercritical, Architecture Words I, Architectural Association, London, 2010 // Rafael Moneo, Theoritical anxiety and design strategies in the work of eight contemporary architects, The MIT Press, Cambrige, Massachusetts, 2004 // Rybcsynski Witold, Architecture Branding, Wharton Real Estate Review [c] 2006 // Schapiro Meyer, Theory and Philosophy of wrt: Style, Artist and Society, George Braziller, Inc., New York, 1994 // Toyo Ito, Tarzans in the media forest, Architecture Words 8, Architecture Association Publications, London, 2011 // Axelos Kostas, Why we think?What to do?, publications Nefeli, Athens, 1993 // Umberto Eco, Storia della Bellezza, Copyright 2004 RCS Libri S.p.A., Bompiani, Milan // Michalis Manidakis, WORD+IMAGE, publication Ekkremes // Accepteance Speech, Herzog&DeMeuron, The Pritzker Architecture Prize 2001 // Acceptance Speech, Rem Koolhaas, The Pritzker Architecture Prize 2000 45

Περίληψη Η παρούσα ερευνητική εργασία αποτελεί μία προσπάθεια προσέγγισης της έννοιας-λέξης του cool στα πλαίσια χρησιμοποίησής του στο χώρο της αρχιτεκτονικής, και όχι μόνο. Η λέξη από μόνη της είναι ένα μεγάλο και ενδιαφέρον θέμα έρευνας και προσέγγισης, καθώς οι προεκτάσεις και η παραπομπές του cool αγγίζουν ένα μεγάλο εύρος εκφάνσεων της καθημερινής ζωής. Ωστόσο, η συγκεκριμένη εργασία θα επικεντρωθεί στον τομέα της αρχιτεκτονικής, και της εικόνας που αναπαράγει αυτή, αλλά και η σύγχρονη κοινωνία του θεάματος. Επομένως, η έρευνα θα εστιάσει στην ανάλυση της σύγχρονης αναπαραγώμενης εικόνας από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αλλά και από τη σύγχρονη αρχιτεκτονική (ψηφιακή, τυπωμένη αρχιτεκτονική σελίδα) του 21ου αιώνα. Καθώς και στην εικόνα που δημιουργούν οι αρχιτέκτονες ως personas, δηλαδή ως σύγχρονα πρότυπα για την κοινωνία. Στόχος αυτής της εργασίας είναι η αναγνώριση της πιθανής αναγκαιότητας που υπάρχει για τη χρήση του cool από τη σύγχρονη αρχιτεκτονική για τη δημιουργία και διαμόρφωση μιας σύγχρονης αρχιτεκτονικής εικόνας. Έτσι, το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην ανάλυση της δυναμικής που εκπέμπει η εικόνα, γενικά, αλλά κυρίως στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, καθώς και ο άμεσως συσχετισμός της με την αρχιτεκτονική αλλά και με την έννοια του cool.

To δεύτερο κεφάλαιο, στοχεύει σε μία αναλυτική προσέγγιση της έννοιας-λέξης του cool. Αναφέροντας τις προεκτάσεις και τις παραπομπές που πιθανόν να έχει στην καθημερινή μας ζωή. Καθώς και η μετάφρασή του με όρους που εμφανίζονται και στον αρχιτεκτονικό λόγο, όπως είναι η μάσκα, η απλότητα κ.τ.λ.. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται μία προσπάθεια αναγνώρισης αυτής της πολυσήμαντης έννοιας στα πρόσωπα των Le Corbusier και Mies van der Rohe μέσω των προσωπικοτήτων που παρουσίαζαν στα media, αλλά και μέσα από τον αρχιτεκτονικό τους σχεδιασμό. Τέλος, οι προσωπικότητες των Le Corbusier και Mies van der Rohe, καθώς και ο συνδυασμός cool, εικόνας και αρχιτεκτονικής, έρχονται να περίληψη

in photographs than in reality. (Walter Benjamin, “A Small History of Photography”)13

Αναλογιζόμενοι την αρχιτεκτονική ως τμήμα του οικονομικού μας περιβάλλοντος βρισκόμαστε επίσης στην θέση να αναρωτηθούμε για τον τρόπο διαμόρφωσης της [δημόσιας] γνώμης, της εξουσίας, της ταυτότητας και τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο. Όταν, η αρχιτεκτονική εξετάζεται σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, παύει να είναι μέρος της επιστήμης της αγοράς (marketing) αλλά [αποτελεί την] ουσία του περιβάλλοντός μας.17

Η μάσκα των φυλών τις Αφρικής ως μια κύρια εκδοχή του cool έρχεται και συναντά τις εικαστικές τέχνες, στην προκειμένη περίπτωση την γλυπτική, χωρίς βέβαια να αποκλείουμε τον παραλληλισμό της εικόνας που εκφράζει η γλυπτική της μάσκας στην Αφρική με την σύγχρονη εικόνα της αρχιτεκτονικής. Με την εικόνα να είναι κυρίαρχο και αναπόσπαστο κομμάτι των τεχνών.

Σε συνέχεια της δημιουργίας της ΑΜΟ και του σκεπτικού του μη περιορισμού της αρχιτεκτονικής σε συγκεκριμένο σχεδιαστικό τομέα, ο ίδιος ο Koolhaas έχει δηλώσει, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ‘αρχιτέκτονα’:

Η εικόνα λοιπόν παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ύπαρξη του cool. Ωστόσο, ο Thompson στο βιβλίο του ‘an aesthetic of the cool’ κάνει την εξής παρατήρηση:

18 Κοolhaas, Index magazine, συνέντευξη με την Jennifer Singler, 2000, www.indexmagazine. com/interviews/rem_koolhaas 19 www.oma.eu 20 Peter Eisenman & Rem Koolhaas, Supercritical, Architecture Words I, Architectural Association, London, 2010, σελ. 11

cool και αρχιτεκτονική

το cool και η εικόνα στην αρχιτεκτονική

Επομένως, η αρχιτεκτονική γενικότερα αλλά κυρίως η σύγχρονη αρχιτεκτονική, εξαιτίας της ύπαρξης νέων μέσων, έχει πάψει να ασχολείται με τον σχεδιασμό μόνο κτηριακών όγκων και έχει επεκταθεί σε όλα τα επίπεδα, αρκεί να παραλληλίσουμε τον αρχιτέκτονα με τον δημοσιογράφο, όπως εννοεί ο Koolhaas. Ωστόσο, ποτέ δεν ήταν ‘αθώα’ από τις ανάγκες εικ.4

26

38

cool και αρχιτεκτονική

της Zaha Hadid ή των Herzog & de Meuron, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν τη λέξη ‘cool’ αναφερόμενοι σε έργα της αρεσκείας τους Έτσι αντιλαμβανόμαστε το εύρος της χρήσης αυτής της λέξης-εικόνας, η οποία καθιστά δυσκολότερο το έργο της ανεύρεσης κάποιου σαφούς περιεχομένου και νοήματος.

Μέσα σε αυτόν τον κατακλυσμό εικόνων και προτύπων, ο λόγος και οι λέξεις έχουν περάσει σε δευτερεύουσας σημασίας χρηστικότητα στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία. Επομένως, η παροιμιώδης κινέζικη εξίσωση: Μία Εικόνα = Χίλιες Λέξεις… περιγράφει με πετυχημένο τρόπο την σημερινή λειτουργία του κόσμου.

Παρευρισκόμενος σε ένα Workshop της ΑΑ Athens 2013 με θέμα Cipher City, ο επιβλέπων καθηγητής ζήτησε από μία ομάδα συμμετεχόντων να σχεδιάσουν πιο ‘cool’ μορφές από αυτές που ήδη αναπαρήγαγαν. Δηλαδή, μια σφαίρα! Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο καθηγητής. Χωρίς καμία διευκρινιστική ερώτηση οι παρευρισκόμενοι προσπάθησαν να επιφέρουν ένα πιο ‘cool’ αποτέλεσμα κρεμάμενοι φυσικά από το τι θα μπορούσε να εννοεί ο καθηγητής με το σχόλιό του για ‘cool’ μορφοποίηση του project. Ύστερα, από το παραπάνω παράδειγμα αντιλαμβανόμαστε πως η χρήση της λέξης σε ακαδημαϊκές διαδικασίες αποτελεί μια καθόλα οξύμωρη ενέργεια για το πως μια υποκειμενική αισθητική άποψη μπορεί να θεωρηθεί ως ένα απόλυτα λογικό επιχείρημα για ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων-φοιτητών. Επομένως, δεχόμαστε μία κατάσταση όπου τα επιχειρήματα έχουν παρέλθει και τη θέση τους έχουν πάρει οι μεταφορές. Όπου η πορεία από την κυριολεξία στην ακυριολεξία πραγματοποιείται χωρίς βοηθητικές ρόδες...

Ωστόσο, η μεταφορά της στο χώρο της αρχιτεκτονικής αποτελεί ένα γεγονός που μας αφορά άμεσα, διότι διεγείρει ερωτήματα όσον αφορά τη χρήση της από τους αρχιτέκτονες - με δεδομένη τη σύγχυση που ήδη υπάρχει από τον κορεσμό της εικόνας. Επομένως, με επιτακτική την ανάγκη της εξεύρεσης νοήματος μέσα από την αρχιτεκτονική μορφή και εικόνα, η λέξη ‘cool’ έρχεται να διευκολύνει την όλη κατάσταση ή μήπως να μπερδέψει ακόμα περισσότερο τον σημερινό παρατηρητή και θεατή; Ποιό είναι άραγε το νόημα που κρύβει η λέξη ‘cool’;

26 27

εικ.7 Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

43

20

A revolution in taste led by style gurus who are redefining Chinese craftsmanship in everything from architecture and film to clothing and cuisine…43 και σαν μια μοντέρνα αισθητική, εμπνευσμένη από τον μινιμαλισμό της εποχής του Ming και από μία συνεχής προσοχή στη λεπτομέρεια.

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 9 en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic)

42

43

44

Η έντονη επιρροή του Ασιατικού cool στον κόσμο είχε ως αποτέλεσμα η Washington Post να δημοσιεύσει τους εξής χαρακτηρισμούς, για το Τόκυο, ονομάζοντάς το ως ‘Japan’s Empire of Cool’, και για την Ιαπωνία, ως ‘the coolest nation on Earth’.

Αντιθέτως, το cool δεν είναι μια ιδεολογία με κάποιο συγκεκριμένο πολιτικό περιεχόμενο. Το cool έχει συνδεθεί με μια μεγάλη ποικιλία από υποθέσεις και από δόγματα, από την παγκόσμια ειρήνη μέχρι την τρομοκρατία, από τον ενθουσιασμό για τις ελεύθερες αγορές μέχρι τον αντικαπιταλιστικό αναρχισμό.52 Πίσω από όλες αυτές τις εκφάνσεις του cool, είναι ακόμα πιθανό να αναγνωρίσουμε την ηθική και την αισθητική βάση του μέσα σε όλα αυτά τα αντιμαχόμενα παραδείγματα.

Παράλληλα, πολλοί αναλυτές εξιτάρονται με το γεγονός της τεράστιας έξαρσης των πολιτισμικών εξαγωγών της, και πολλοί διαφωνούν με το γεγονός ότι ο διεθνής εναγκαλισμός της Ιαπωνικής ποπ κουλτούρας, οι ταινίες, το στυλ και οι τέχνες είναι μόνο δεύτερη μετά τις Η.Π.Α.. Οι επιχειρηματικοί ηγέτες και αξιωματούχοι των κυβερνήσεων αναφέρονται πλέον στο Ιαπωνικό ‘ακαθόριστο εθνικό cool’ της ως την κινητήρια δύναμη για οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική ισορροπία.44 Δίνοντας έτσι στο cool μια τεράστια δύναμη τόσο ροής χρήματος και πολιτισμού όσο και κοινωνικής ισορροπίας και ευημερίας, δηλαδή μία εξέλιξη κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάλογα με τα ζητούμενα της εποχής του.

Ας πάρουμε μια ασήμαντη, φαινομενικά, χειρονομία όπως είναι το να φοράμε γυαλιά ηλίου αφού ο ήλιος έχει δύσει, είτε ο χρήστης είναι ένας σταρ του σινεμά, ένας ροκ τραγουδιστής, ένας δεκαοχτάχρονος που τριγυρνάει στην Ibiza, ένας αντάρτης πόλης ή ένας δικτάτορας, η χειρονομία φέρει την ίδια χροιά της αποστασιοποίησης και του ναρκισσισμού.53(εικ. 10) Αντιμετωπίζουμε δηλαδή τα γυαλιά ηλίου σαν μια μάσκα που κρύβει τα συναισθήματα του χρήστη, και παρά το γεγονός της διαφορετικότητας των χαρακτήρων του παραδείγματος, ο ναρκισσισμός και η αποστασιοποίηση είναι τα γενικά χαρακτηριστικά που διαφαίνονται μέσω της χειρονομίας σαν διαδικασία και σαν εικόνα.

εικ.8

Στην Ευρώπη η εμφάνιση του cool, πέραν του γεγονότος του εκπατρισμού πολλών μουσικών της jazz σκηνής της Αμερικής, είχε άμεση σχέση με την αρχαία Ελλάδα αλλά και με την μεσοπολεμική και μεταπολεμική

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

When the air in the smoke-filled nightclubs of that era became unbreathable, windows and doors were opened to allow some “cool air” in from the outside to help clear away the suffocating air. By analogy, the slow and smooth jazz style that was typical for that late-night scene came to be called “cool”.42

A revolution in taste led by style gurus who are redefining Chinese craftsmanship in everything from architecture and film to clothing and cuisine…43 και σαν μια μοντέρνα αισθητική, εμπνευσμένη από τον μινιμαλισμό της εποχής του Ming και από μία συνεχής προσοχή στη λεπτομέρεια.

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 9 43 en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic) 42

44

cool και αρχιτεκτονική

Μια μάσκα η οποία εμφανιζόταν στην Αφρική ως το προσωπείο που έκρυβε τα συναισθήματα των ανθρώπων, στη μοντέρνα εκδοχή του cool, που πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του ’50, ξεχωριστά ρούχα και κουρέματα είναι μέρος της μορφής της μάσκας του cool στη σύγχρονη εποχή. Αυτό δεν σημαίνει πως το cool είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μόδα. Το σύγχρονο cool παρουσιάζεται το ίδιο είτε μιλάμε για το υπόγειο μιας πολυκατοικίας είτε για το σχεδιασμό του πιο ακριβού διαμερίσματος με την καλύτερη θέα. Το cool είναι μια επαναστατική συμπεριφορά, η έκφραση της πεποίθησης ότι τα καθιερωμένα ήθη της εκάστοτε κοινωνίας, δεν έχουν καμιά νομιμοποίηση και δεν ισχύουν για το cool άτομο.49 Επομένως, εάν το cool θεωρείται η νέα αρετή, τότε η χειρότερη αμαρτία που μπορεί κάποιος να διαπράξει ενάντια στο cool είναι να έχει μια επικριτική στάση απέναντι σε αυτό. Δηλαδή την χρήση υποτιμητικής αξίας χαρακτηρισμούς για τον τρόπο ζωής κάποιου άλλου. Και το δεύτερο χειρότερο είναι να προσπαθήσεις να το αναλύσεις και να το τυποποιήσεις.

εικ.10

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 6-7 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 7 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 7

52

Στη συνέχεια, το cool ερχόμενο από την Αφρική στην Αμερική άρχισε να διεισδύει στην τοπική κουλτούρα.(εικ.8) Πολλές λέξεις και εκφράσεις έχουν περάσει από την αφροαμερικάνικη καθομιλουμένη στην καθημερινή αγγλική αργκό συμπεριλαμβανομένου και τη σύγχρονη έννοια της λέξης cool. Ο ορισμός, ως κομμάτι της μόδας, λέγεται ότι έγινε γνωστό από τους κύκλους της jazz μουσικής σκηνής. Χαρακτηριστικός είναι ο μύθος που κυριαρχεί, για τη δημιουργία της λέξης cool μέσα από ένα στυλ της jazz μουσικής που ονομάστηκε cool jazz ως εξής:

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 2-3 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 4

48

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

έχει απαραίτητα και καλή σημασία.31

that the explorer had received ‘a cool reception’.33

Αντιθέτως, το cool πάντα φέρει και ένα επιπλέον νόημα, πολλές φορές όχι εύκολα αντιληπτό. Περιγράφοντας μια ταινία, μια φωτογραφία ή ένα αναψυκτικό ως ‘cool’ και όχι ως ‘καλό’ ή ‘δροσερό’, είναι μια δήλωση παρ’ όλα αυτά, η κίνηση αυτή εμπεριέχει κάποιο νόημα, υποδηλώνει ότι το άτομο που έκανε αυτό το σχόλιο είναι cool και όχι ένας κομφορμιστής ή ένας σπασίκλας. Φυσικά, ένα εννιάχρονο παιδί του δημοτικού δεν μπορεί να κατανοήσει αυτή την υποδήλωση της λέξης την οποία χρησιμοποιεί, αλλά σταδιακά κατανοεί ποιά πράγματα θεωρούνται cool και ποιά όχι στα μάτια των συνομηλίκων του έτσι ώστε η απλή χρήση της λέξης, ως ένα κομμάτι μιας ανεπίσημης γλώσσας, να είναι αρκετή για την κοινωνικοποίησή του.

Η προέλευση της λέξης cool δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια καθώς υπάρχουν πολύ μύθοι που αναφέρουν διάφορους τρόπους εμφάνισης της. Από τα jazz clubs του ’30, την cool jazz του ’40 και του ’50, τους χίπις του ’60, μέχρι την hip-hop μουσική του ’80 και του ’90. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η παρουσία της είχε άμεση σχέση με τη μουσική, τη σεξουαλικότητα και την Αφρο-Αμερικανική κουλτούρα, εγγενώς επηρεασμένη από τη μετανάστευση πληθυσμού και την μεταφορά σκλάβων από την Αφρική στις ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.

53

50

cool και αρχιτεκτονική

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

45

34

50

https://www.nytimes.com/books/first/p/pountain-cool.html Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

51

Είναι εύλογο λοιπόν να αναρωτιέται κανείς για το τι ακριβώς πρεσβεύει το ‘cool’; Και κυρίως πιο είναι το νόημα που κρύβεται πίσω από αυτή τη λέξη-εικόνα που της δίνει τόση μεγάλη δύναμη; Πολλά ερωτήματα τα οποία έρχονται στην επιφάνεια μέσα σε αυτό το χάος από εικόνες που κυριαρχεί και όπου το νόημα και η πρόθεση έχει αρχίσει να ξεθωριάζει. Επομένως, είναι επιτακτικό να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε τις προθέσεις το νόημα των πραγμάτων γύρω μας, και όχι να αναπαράγουμε

εικ.1 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8

31

en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic)

Από την άλλη μεριά, ο ηδονισμός είναι πιο εύκολο να κατανοηθεί. Στην πιο ανάλαφρη επεξήγησή του, ο cool ηδονισμός είναι η επιδίωξη της ευτυχίας, η οποία είναι κατοχυρωμένη ακόμα και από το Αμερικανικό Σύνταγμα.50 Ενώ ο γάλλος πολιτικός στοχαστής και ιστορικός de

Σύμφωνα με όσα αναφέραμε για το ‘cool’ ως λέξη αλλά και ως φαινόμενο αντιλαμβανόμαστε πως η σχέση του με το χώρο της αρχιτεκτονικής είναι εμφανής. Παράλληλα, η φιλοσοφία του έχει εισχωρήσει τόσο πολύ στο λόγο της αρχιτεκτονικής αλλά και στον τρόπο προβολής της σε σημείο όπου ακόμα και το επάγγελμα ‘αρχιτέκτονας’ όταν χρησιμοποιείται για έναν άνθρωπο συνοδεύεται από τον όρο ‘cool’. Αυτό, εύκολα παρατηρείται στον κινηματογράφο γενικά, όπου το επάγγελμα του αρχιτέκτονα προτιμάτε για ρόλους που έχουν τα χαρακτηριστικά μιας ‘cool’ προσωπικότητας –τα οποία και θα ορίσουμε στη συνέχεια της εργασίας μας.

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8

32 44

Στη συνέχεια, η ειρωνική αποστασιοποίηση, παρουσιάζεται στο κείμενο, ως το τέχνασμα το οποίο, όπως έχουμε ήδη αναλύσει, χρησιμοποιείται για να κρύψει κάποιος τα συναισθήματά του, για παράδειγμα, προσποιούμενος πλήξη σε κατάσταση κινδύνου, ή διασκέδασης σε περιπτώσεις προσβολής. Οι φιλόσοφοι διακρίνουν διάφορους τύπους ειρωνείας, συμπεριλαμβανομένης της σωκρατικής ειρωνείας και της ρομαντικής ειρωνείας. Η cool ειρωνεία εμπεριέχει στοιχεία και των δύο αυτών εννοιών, δημιουργώντας έτσι ένα λεκτικό μηχανισμό, εξίσου αποτελεσματικό στην άμυνα ή την επίθεση, ζωτικής σημασίας για την προστασία της cool persona.

Παρατηρώντας τις εικόνες, μπορούμε να κατανοήσουμε πως η χρήση των λέξεων και των εικόνων δεν έχει γίνει τυχαία. Το λογοπαίγνιο μεταξύ ‘kool’ (από το Koolhaas) και ‘cool’ τονίζει την αξία που έχει η λέξη για την προβαλλόμενη εικόνα.

A university student writes in an examination that Columbus received a hearty welcome on his return to Spain; When asked why he made such an egregious historical error, he points to the textbook which states quite clearly

Στην Ευρώπη η εμφάνιση του cool, πέραν του γεγονότος του εκπατρισμού πολλών μουσικών της jazz σκηνής της Αμερικής, είχε άμεση σχέση με την αρχαία Ελλάδα αλλά και με την μεσοπολεμική και μεταπολεμική

Πιο συγκεκριμένα, με την έννοια ναρκισσισμός, εννοείται ο υπερβολικός θαυμασμός κάποιου για τον εαυτό του, ιδιαίτερα για την προσωπική του εμφάνιση, γεγονός το οποίο δημιουργεί την εντύπωση ότι ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από το άτομο και συμμερίζεται τη διάθεσή του. Κατά τις πιο θετικές του εκδηλώσεις ο ναρκισσισμός είναι μια υγιής γιορτή του εαυτού κάποιου ατόμου. Ωστόσο, οι πιο αρνητικές εκδηλώσεις του είναι σε περιπτώσεις αποτελεσματικής προσαρμογής του ατόμου σε καταπιεστικές κοινωνικές συνθήκες, με αποτέλεσμα την υπονόμευση της αυτοεκτίμησής του. Πάντως ο ναρκισσισμός, σε οποιοδήποτε πουριτανικό καθεστώς εμφανίζεται ως η αμαρτία της ματαιοδοξίας.

Η λέξη ‘cool’ είναι πλέον εμποτισμένη με μια δυναμική και μια κοινωνική επιρροή που δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από τον Koolhaas και το OMA-AMO. Έτσι βλέπουμε την αντίληψη του ‘cool’ να εμπεριέχεται και στον τρόπο αναπαραγωγής εικόνων προς δημόσια χρήση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του σκιτσογράφου Klaus Toon με τις φανταστικές καρικατούρες με θέμα του την αρχιτεκτονική και τους αρχιτέκτονες. Ακόμα και σε έναν τέτοιο σκιτσογράφο, ο οποίος ενίσχυσε το γραφείο ΟΜΑ, η λέξη ‘cool’ και ο τρόπος που την έχει χρησιμοποιήσει, εντείνει το σκεπτικό περί κοινωνικής επιρροής της λέξης ως εικόνα.(εικ. 2,3,4)

Συνεχίζοντας το σκεπτικό περί cool ως κάτι το ‘καλό’, πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου η χρήση του cool έχει ακριβώς την αντίθετη σημασία από αυτή του ‘καλού’. Για παράδειγμα, εάν κάποιος πει ότι ‘είναι cool να κάνει κανείς χρήση κοκαΐνης’ δεν σημαίνει ότι είναι νόμιμο, ούτε ότι κάνει καλό στην υγεία του ατόμου, αλλά εννοεί ότι είναι έντονα ευχάριστο να κάνεις χρήση κοκαΐνης και το γεγονός ότι είναι παράνομο κάνει τη χρήση πιο συναρπαστική και τον χρήστη πιο cool στα μάτια των γύρω του. Αυτή η ειρωνική αντιστροφή, είναι πολύ συνηθισμένη γενικότερα σε εκφράσεις της καθομιλουμένης. Ο Peter Stearn παραθέτει ένα ανέκδοτο προσπαθώντας να επεξηγήσει τις επιπτώσεις αυτής της ειρωνικής αντιστροφής, όπου cool σήμαινε επίσης και το ‘ψυχρό’:

Παράλληλα, πολλοί αναλυτές εξιτάρονται με το γεγονός της τεράστιας έξαρσης των πολιτισμικών εξαγωγών της, και πολλοί διαφωνούν με το γεγονός ότι ο διεθνής εναγκαλισμός της Ιαπωνικής ποπ κουλτούρας, οι ταινίες, το στυλ και οι τέχνες είναι μόνο δεύτερη μετά τις Η.Π.Α.. Οι επιχειρηματικοί ηγέτες και αξιωματούχοι των κυβερνήσεων αναφέρονται πλέον στο Ιαπωνικό ‘ακαθόριστο εθνικό cool’ της ως την κινητήρια δύναμη για οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική ισορροπία.44 Δίνοντας έτσι στο cool μια τεράστια δύναμη τόσο ροής χρήματος και πολιτισμού όσο και κοινωνικής ισορροπίας και ευημερίας, δηλαδή μία εξέλιξη κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανάλογα με τα ζητούμενα της εποχής του.

Βέβαια το cool δεν είναι απλά μια συμπεριφορά ή ένας τύπος προσωπικότητας που έχει αναδειχθεί σε πολλές διαφορετικές κοινωνίες, κατά τη διάρκεια διαφορετικών ιστορικών εποχών και το οποίο έχει εξυπηρετήσει διαφορετικές κοινωνικές λειτουργίες. Σε όλες του τις εκδηλώσεις το cool είναι ένας συνδυασμός τριών χαρακτηριστικών μιας προσωπικότητας, τα οποία αναγνωρίζονται ακόμα όχι μόνο στις πράξεις cool προσωπικοτήτων αλλά και στα ίδια τα αντικείμενα και τις αντιλήψεις που αναπαράγουν. Έτσι ο ναρκισσισμός, η ειρωνική αποστασιοποίηση και ο ηδονισμός αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της μετάφρασης του cool ως φαινόμενο.

αντιλαμβανόμαστε τη δυναμική του φαινομένου του ‘cool’, καθώς ο συγγραφέας προτίθεται να καλύψει όσο το δυνατό μεγαλύτερο εύρος από τις ανάγκες των αναγνωστών του. Η χρήση του επομένως, προσδίδει στα αντικείμενα-εικόνες κάτι το όμορφο και θελκτικό, όπως προαναφέραμε, υπονοώντας κάποιο νόημα ή απλά προκαλώντας το ενδιαφέρον να το ανακαλύψουμε;

«ένας συναισθηματικός μανδύας, ως ένα καταφύγιο της προσωπικότητας από μια ντροπιαστική έκθεσή της ... χρησιμοποιώντας τη λέξη είναι μέρος της διαδικασίας της μετάδοσης της πρέπουσας εντύπωσης στους γύρω μας».32

εικ.8

Η έντονη επιρροή του Ασιατικού cool στον κόσμο είχε ως αποτέλεσμα η Washington Post να δημοσιεύσει τους εξής χαρακτηρισμούς, για το Τόκυο, ονομάζοντάς το ως ‘Japan’s Empire of Cool’, και για την Ιαπωνία, ως ‘the coolest nation on Earth’.

2.ζ. Προσωπικότητα και cool

49

cool και αρχιτεκτονική

Ο Peter Stearn, καθηγητής ιστορίας του πανεπιστημίου του George Mason στην Virginia, είχε κατανοήσει αυτή την έννοια, όταν είπε ότι η χρήση του ‘cool’ λειτουργεί ως:

Παράλληλα η εμφάνιση ταυτόσημων εννοιών ανά τον κόσμο, όπως παραδείγματος χάριν στην Ασία και την Ευρώπη, είναι αξιοσημείωτες για την βελτίωση της έρευνας και του αποφθέγματος αυτής.

47

εικ.9

cool και αρχιτεκτονική

Το cool είναι μία αντιπολιτευτική συμπεριφορά αποδεκτή από άτομα ή ομάδες ανθρώπων για να εκφράσουν την περιφρόνησή τους σε τυχόν εξουσίες – είτε αυτή προέρχεται από τους γονείς, είτε από τον δάσκαλο, την αστυνομία ή τις προϋπάρχουσες ιδεολογίες μιας προηγούμενης ξεθωριασμένης πλέον εποχής. Με πιο απλά λόγια, βλέπουμε το cool σαν μια μόνιμη κατάσταση προσωπικής εξέγερσης. Μόνιμη, επειδή το cool δεν είναι μια φάση, που περνάει κάποιος, αλλά μια κατάσταση η οποία αν επιτευχθεί μετά παραμένει. Και προσωπική, διότι δεν είναι μια συλλογική πολιτική απάντηση αλλά μια στάση ατομικής ανυπακοής, η οποία δεν ανακοινώνεται μέσα από έντονα συναισθήματα αλλά κρύβει την επαναστατική της στάση πίσω από μια μάσκα ειρωνικής απάθειας.48

52

45

en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic) en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic)

46

την επαναστατική διάθεση που εμπεριέχει ο όρος cool. Καταλήγουμε, λοιπόν, σε έναν πρόχειρο ορισμό του cool ο οποίος θα είναι ευδιάκριτος στην επαναστατική διάθεση που θα ενυπάρξει στον όρο, και στη χρήση του στην περίπτωση της αρχιτεκτονικής, που θα ασχοληθούμε στα παρακάτω κεφάλαια.

51

en.wikipedia.org/wiki/Cool_(aesthetic)

2.δ. Το cool στον υπόλοιπο κόσμο

Σε ένα άρθρο στην ‘Time Asia’, το ‘The birth of Cool’ η συγγραφέας Hannah Beech περιγράφει το Ασιατικό cool, ως εξής:

21

53 44

cool και αρχιτεκτονική

Στην Ιαπωνία συνώνυμα του όρου cool μπορούν να θεωρηθούν τα ‘iki’ και ‘sui’. Αποτελούν παραδοσιακά ιδεώδη των καθημερινών ανθρώπων τα οποία αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου Edo, περίοδο οικονομικής ανάπτυξης και αυστηρών κοινωνικών αρχών στην ιστορία της Ιαπωνίας. Μερικοί τείνουν να συσχετίσουν την αισθητική που εκφράζει η Ιαπωνία με αυτή των σαμουράι πολεμιστών, αλλά αυτό είναι ιστορικά ανακριβές.

46

το cool και η εικόνα στην αρχιτεκτονική

Τα τρία αυτά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας εμφανίζονται σε κάθε αναγνώριση του cool σε οποιαδήποτε γεγονότα ή καταστάσεις. Αναπαράγοντας την εικόνα του cool ανάλογα με την εποχή του. Έτσι, είτε αυτό αναφέρεται στην προσπάθεια αναγνώρισης της ιστορικής πορείας αυτής της έννοιας, ή την παρουσία του σε συνθήκες αποκλίνουσας κοινωνικής συμπεριφοράς και επανάστασης, ή ακόμα και η κατάληξή του, σήμερα, να αποτελεί την κυρίαρχη ηθική ενός καπιταλιστικού καθεστώτος, τα χαρακτηριστικά αυτά είναι που πάντα θα εμπεριέχονται σε κάθε διαδικασία αναγνώρισης του cool. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως το cool επέρχεται πλέον στη κατάσταση όπου μπορεί να χαρακτηριστεί και να στοχοποιηθεί ως ένα φαινόμενο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και στόχους.

When the air in the smoke-filled nightclubs of that era became unbreathable, windows and doors were opened to allow some “cool air” in from the outside to help clear away the suffocating air. By analogy, the slow and smooth jazz style that was typical for that late-night scene came to be called “cool”.42

Σε ένα άρθρο στην ‘Time Asia’, το ‘The birth of Cool’ η συγγραφέας Hannah Beech περιγράφει το Ασιατικό cool, ως εξής:

45

cool και αρχιτεκτονική

«η αγάπη για τη φυσική ικανοποίηση, το αίσθημα της καλυτέρευσης μιας κατάστασης, ο ενθουσιασμός του ανταγωνισμού, η γοητεία της αναμενόμενης επιτυχίας».51

Στη συνέχεια, το cool ερχόμενο από την Αφρική στην Αμερική άρχισε να διεισδύει στην τοπική κουλτούρα.(εικ.8) Πολλές λέξεις και εκφράσεις έχουν περάσει από την αφροαμερικάνικη καθομιλουμένη στην καθημερινή αγγλική αργκό συμπεριλαμβανομένου και τη σύγχρονη έννοια της λέξης cool. Ο ορισμός, ως κομμάτι της μόδας, λέγεται ότι έγινε γνωστό από τους κύκλους της jazz μουσικής σκηνής. Χαρακτηριστικός είναι ο μύθος που κυριαρχεί, για τη δημιουργία της λέξης cool μέσα από ένα στυλ της jazz μουσικής που ονομάστηκε cool jazz ως εξής:

Στην Ιαπωνία συνώνυμα του όρου cool μπορούν να θεωρηθούν τα ‘iki’ και ‘sui’. Αποτελούν παραδοσιακά ιδεώδη των καθημερινών ανθρώπων τα οποία αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου Edo, περίοδο οικονομικής ανάπτυξης και αυστηρών κοινωνικών αρχών στην ιστορία της Ιαπωνίας. Μερικοί τείνουν να συσχετίσουν την αισθητική που εκφράζει η Ιαπωνία με αυτή των σαμουράι πολεμιστών, αλλά αυτό είναι ιστορικά ανακριβές.

ΛΕΞΗ + ΕΙΚΟΝΑ, Μιχάλης Μανιδάκης, Εκδόσεις Εκκρεμές, σελ. 42 ΛΕΞΗ + ΕΙΚΟΝΑ, Μιχάλης Μανιδάκης, Εκδόσεις Εκκρεμές, σελ. 44

Tocqueville περιγράφει τον ηδονισμό ως:

2.δ. Το cool στον υπόλοιπο κόσμο

Παράλληλα η εμφάνιση ταυτόσημων εννοιών ανά τον κόσμο, όπως παραδείγματος χάριν στην Ασία και την Ευρώπη, είναι αξιοσημείωτες για την βελτίωση της έρευνας και του αποφθέγματος αυτής.

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

Βασικό ρόλο για την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού cool επιτέλεσαν οι καλλιτέχνες της avant-garde, οι οποίοι κατάφεραν να έχουν μια εξέχουσα θέση μετά και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Κύρια επιρροή σε αυτό, είχαν εκείνη την περίοδο οι Ντανταϊστές και οι αριστεριστές της Βαϊμάρικης Δημοκρατίας. Το πρόγραμμα τέτοιου είδους ομάδων ήταν κατά κύριο λόγο επαναστατικού χαρακτήρα, σκανδαλίζοντας την αστική τάξη διακωμωδώντας την κουλτούρα τους, την σεξουαλικότητά τους και την πολιτική τους μετριότητα.46 Ο επαναστατικός χαρακτήρας της έννοιας του cool, αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά στον τομέα της αρχιτεκτονικής, καθώς αποτελεί κομμάτι της νεωτερικότητας των ιδεών, προερχόμενες μέσα από την επιρροή που ασκεί το εκάστοτε

Συνεχίζοντας τη διερεύνηση στο φαινόμενο του ‘cool’, και στη σχέση του με την αρχιτεκτονική, αξίζει μία αναφορά σε ένα βιβλίο με τίτλο ‘Cool Constructions’ (εικ.1), στο οποίο μια σειρά από αρχιτέκτονες με τα έργα τους παραταγμένα στις σελίδες αυτού του εντύπου, προσελκύει τον αναγνώστη να αποσαφηνίσει την αιτία για την επιλογή των συγκεκριμένων αρχιτεκτόνων και τα συγκεκριμένα έργα, για τα οποία ο υποφαινόμενος όρος χρησιμοποιείται για να τα περιγράψει. Σημείο αναφοράς, φυσικά, το ‘cool’ ως εικόνα στο εξώφυλλο του βιβλίου με την αναφορά της λέξης στο παρατεθειμένο κείμενο να είναι ελάχιστη. Με αυτόν τον τρόπο

Αυτό που καθιστά τη λέξη ‘cool’ ιδιαίτερο φαινόμενο για τη σημερινή εποχή είναι η γενική χρήση της. Εννοώντας, τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται ανεξάρτητα από πολλές και διαφορετικές ομάδες ανθρώπων για να περιγράψουν μια εικόνα, μία μορφή ή μία κατάσταση. Περιγράφοντας, το φαινόμενο του ‘cool’ στο χώρο της αρχιτεκτονικής, θα μπορούσαμε να παραθέσουμε για παράδειγμα, πως, θιασώτες του έργου οποιουδήποτε αρχιτέκτονα, του Palladio, του Le Corbusier, εικ.6

Αρχικά, αυτό που αναγνωρίζουμε ως πρωταρχικό φαινόμενο στην Ευρώπη είναι το επονομαζόμενο ‘Αριστοκρατικό cool’, ή αλλιώς γνωστότερο και ως spezzatura, το οποίο υπήρξε στην Ευρώπη για αιώνες. Ειδικότερα, αφορούσε περιστάσεις ειλικρινούς αμοραλισμού και έρωτες ή παράνομες απολαύσεις πίσω από κλειστές πόρτες. Το ‘Πορτραίτο του Baldassare Castiglione’ από τον Raphael και του Leonardo da Vinci, ‘Mona Lisa’, είναι έργα που θεωρούνται κλασικά παραδείγματα spezzatura. Το φαινόμενο της spezzatura στη Mona Lisa φαίνεται στο χαμόγελο και τη θέση των χεριών της. Και τα δύο, τα χέρια και το χαμόγελο, έχουν την πρόθεση να μεταφέρουν το μεγαλείο της, την αυτοπεποίθησή της και την κοινωνική της θέση.(εικ.9) Spezzatura σημαίνει, κυριολεκτικά, περιφρόνιση και απόσπαση. Ουσιαστικά επρόκειτο για την τέχνη η οποία περιγράφει την αποχή της εμφάνισης της προσπάθειας κάποιου ατόμου να παρουσιάσει την προσωπικότητά του με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ακόμα και ο ποιητής – θεατρικός συγγραφέας William Shakespeare συνήθιζε να χρησιμοποιεί την έννοια του cool στα έργα του για να περιγράψει καταστάσεις ηρεμίας και απουσίας συναισθήματος.45 Είναι εύκολο για κάποιον να κατανοήσει αυτή την ύπαρξη της έννοιας του cool, εν τη προκειμένη αναφερόμαστε στην ταυτόσημη έννοια της spezzatura, σε ανθρώπινα πορτραίτα και θεατρικούς χαρακτήρες, καθώς είναι ένας όρος που τα χαρακτηριστικά του είναι αμιγώς ανθρώπινες συμπεριφορές. Παρ’ όλα αυτά, η ανάγκη για αναγνώριση του φαινομένου και σε αντικείμενα, όπως έγινε στην περίπτωση του Ασιατικού cool, είναι αναγκαία για την εξέλιξη της εργασίας.

Εύλογα, λοιπόν, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: τι είναι αυτό που καθιστά ένα έργο και ιδιαίτερα μια αναπαραγόμενη εικόνα του σήμερα, ‘cool’; Και ταυτόχρονα γιατί αποκτά προστιθέμενη αξία (‘υπεραξία’) όταν κάτι θεωρηθεί ‘cool’;

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η ευρέως διαδεδομένη λέξη ‘cool’. Η λέξη ‘cool’ προσδιορίζει σήμερα μια εικόνα, όχι συγκεκριμένη, αλλά μια όμορφη, αποδεκτή, θελκτική και ταυτόχρονα φρέσκια εικόνα. Μπορούμε μάλιστα να τη θεωρήσουμε μια λέξη-εικόνα, κυριολεκτικά. Αυτό, καθώς η χρήση της γενικά, αλλά και ειδικά, στο χώρο της αρχιτεκτονικής και της αναπαραγόμενης εικόνας του 21ου αιώνα, της προσδίδει αυτόν τον χαρακτηρισμό.

cool και αρχιτεκτονική

κατάσταση της Ευρώπης κατά τον Α’ και Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Όντας περίοδοι επιτακτικών αλλαγών και έφορου εδάφους για την δημιουργία και αποδοχή νέων ιδεών.

Παρ’ όλα αυτά αξίζει να σημειωθούν κάποια παραδείγματα της χρήσης αυτής της λέξης στον αρχιτεκτονικό λόγο της εποχής, στην προσπάθειά μας να διασαφηνίσουμε καλύτερα του όρους και τις προθέσεις με τα οποία λειτουργεί η αρχιτεκτονική κοινότητα σήμερα.

Ωστόσο, αν ρίξουμε μια αντίστροφη ματιά στην παραπάνω εξίσωση: Μία Λέξη = Χίλιες Εικόνες Εικόνες, δηλαδή όταν κινούμαστε από το λόγο –δηλαδή από ένα συνδυασμό λέξεων- προς την εικόνα, τα πράγματα περιπλέκονται.26 Η λέξη μοιάζει να είναι σαν ένα Πλατωνικό Ον, σαν μια ιδέα, που όσο κι αν την πλησιάζουμε διαμέσου της εικόνας ποτέ δεν θα τη φτάσουμε.27

cool και αρχιτεκτονική

39

An Aesthetic of the Cool, Robert Farris Thompson, African Arts, UCLA James S. Coleman African Studies Center, σελ. 42

39

17

1.γ. Το cool σήμερα

42

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

... I once complimented the elders of Tinto-Mbu in the Banyang portion of the United Republic of Cameroon on the fine appearance of their chief.

Whereupon they immediately corrected me: “We say people are not judged by physical beauty but by the quality of their heart and soul; the survival of our chief is a matter of his character, not his look”.39 Εν τούτοις, όσο συνηθισμένο και να είναι το πρόσωπο ενός ανθρώπου, είναι απαραίτητο για τον αρχηγό της φυλής να ντύνεται όσο πιο όμορφα γίνεται ούτως ώστε να πιστοποιεί κάθε στιγμή την λεπτή θέση στην οποία βρίσκεται, με την κατάλληλη οπτική επίδραση. Πρέπει συνεχώς να αποδεικνύει ότι γνωρίζει και ελέγχει τη δύναμη της ομορφιάς, εξίσου, όπως τις δυνάμεις της πολιτειακής και της κοινωνικής πίεσης. Η ομορφιά, η πλήρης ενσάρκωση της ανθρώπινης δύναμης, ή η δύναμη της γυναίκας -σε θηλυκά πλαίσια-, είναι υποχρεωτική εφόσον είναι σημαντικό να διασαφηνιστούν κοινωνικές σχέσεις. Επομένως, παρά την αξία της

13

16

25

Ο τρόπος με τον οποίο μέσα από την ομιλία, δηλαδή το μέσο επικοινωνίας, κρύβεται το συναίσθημα του θυμού μας οδηγεί στο συμπέρασμα του να ορίσουμε την ομιλία ως τη μάσκα την οποία χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να κρύψει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Επομένως, ο προφορικός λόγος και η εικόνα είναι ο τρόπος με τον οποίο το cool παίρνει υπόσταση.

Με αυτόν τον τρόπο χειρίζεται ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών παγκόσμιου επιστητού και γενικότερα θέματα παρουσίασης19 και το γεγονός ότι το σύγχρονο γραφείο μπορεί να καλύπτει όλες τις σχεδιαστικές ανάγκες (πρόθεση που αποκαλύπτει ο Κοοlhaas με το βιβλίο του S,M,L,XL), θα μπορούσαμε να πούμε ότι το κάνει ταυτόσημο στη λειτουργία, με μια εταιρία ρούχων.

Beatriz Colomina, Privacy and Publicity, Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, 1996, σελ. 47 Τoyo Ito, Tarzans in the media forest, Architecture Words 8, Architectural Association Publications, London, 2011, σελ. 53 15 Beatriz Colomina, Privacy and Publicity, Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, 1996, σελ. 204 16 Beatriz Colomina, Privacy and Publicity, Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, 1996, σελ. 128 17 Anna Klingmann, BRANDISMTM, The Slatin Report, “Brandism”, New York 2006 www. theslatinreport.com.

‘Thinking about architecture as part of our economic environment brings us also to think about opinion-shaping, power, identity, and experiencing the world. When seen in a global context, architecture is no longer part of marketing our environment it has become the essence of it.’

το cool και η εικόνα στην αρχιτεκτονική

”Cool mouth” (enun tutu, in Yoruba) or “cool tongue” (kanua kahoro, in Kikuyu)(εικ. 5) reflect the intelligent withholding of speech for the purposes of higher deliberation in the metaphor of the cool. This is not the stony silence of anger. This is the mask of mind itself.

“Βασικά, νομίζω ότι μπορώ να κάνω αρχιτεκτονική όπως ένας δημοσιογράφος, και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τη δημοσιογραφία είναι ότι είναι ένα επάγγελμα χωρίς πεδίο. Η δημοσιογραφία είναι ένα σύστημα από περιέργειες, εφαρμόσιμο σε κάθε θέμα, και θα έλεγα ότι είναι ακόμα ένας καθοδηγητικός παράγοντας στην αρχιτεκτονική μου” 20

14

cool και αρχιτεκτονική

δεν είναι εύκολα κατανοητή προέκταση του όρου. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Thompson:

Το ‘cool’ υπήρχε πριν από τη σημερινή έξαρση της εικόνας, όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, και είχε λόγο ύπαρξης. Ωστόσο, συνεχίζει να υπάρχει σήμερα, μόνο που η αντίληψη που έχουμε για τις εικόνες που μας περιβάλουν είναι τελείως διαφορετική. Είναι ένα εργαλείο ή ένας λαβύρινθος που τον χρησιμοποιούν κάποιοι για να μπορέσουν να ενισχύσουν την καταναλωτική μανία; Αυτό οφείλουμε να το ανακαλύψουμε και να προσπαθήσουμε να μάθουμε να ξεχωρίζουμε την ουσία πίσω από την προβαλλόμενη εικόνα.

AMO doesn’t stand for anything specific, but it could be Architecture Media Organization. OMA and AMO are like Siamese twins that were recently separated. We divide the entire field of architecture into two parts: one is actual building, mud, the huge effort of realizing a project; the other is virtual –everything related to concepts and “pure” architectural thinking.18

Επομένως, μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια σύγχρονη αρχιτεκτονική η οποία ξεφεύγει από την αποκλειστική ενασχόλησή της με την οργάνωση και το σχεδιασμό κτηρίων και αντικειμένων και εμπλέκεται έντονα με όλες τις σχεδιαστικές ανάγκες της εποχής της –σε κάθε επίπεδο. Όπως αναφέρει και η Anna Klingman:

24

εικόνες για το φαίνεσθε.

Αδιαμφισβήτητο παράδειγμα, για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική συνθήκη, αποτελεί ο Rem Koolhaas και το ΟΜΑ (Office for Metropolitan Architecture), γραφείο το οποίο ιδρύθηκε από τον ίδιο και τον Ηλία Ζέγγελη το 1975. Ωστόσο, το σημείο όπου θα πρέπει να επικεντρωθούμε, πέρα από τις σκέψεις του ίδιου του αρχιτέκτονα, είναι στο γεγονός της επέκτασης του γραφείου του στην ΑΜΟ (Architecture Media Organization), η οποία σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα είναι ένα παράλληλο κομμάτι του ΟΜΑ:

Η κυριαρχία της μορφής και της εικόνας, με λίγα λόγια, αυτό που αποκαλείται εποχή επιφανειακότητας, όπως ανέφερε ο Toyo Ito, μπορεί, επίσης, να ονομαστεί η πολιτισμική κατάσταση της εποχής μας.14 Επομένως, πρέπει να αποδεχτούμε πως η σύγχρονη αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από βιομηχανοποιημένη παραγωγή και διάχυση εικόνας.15 Ωστόσο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μετατρέπουν τα πάντα σε συνεχόμενες και ισοδύναμες εικόνες.16 Και σε συνδυασμό με την εμμονή της εποχής μας με το καινούργιο και το φρέσκο, η αναπαραγωγή νέων εικόνων σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα είναι το κυρίαρχο φαινόμενο της εποχής. Οι εικόνες που συνεχώς ανανεώνονται έχουν ως απώτερο σκοπό να ικανοποιήσουν όσο το δυνατό περισσότερες αισθητικές ανάγκες. Συνεχώς, με την πεποίθηση πως το παρόν είναι μη ικανοποιητικό και το μέλλον η ουτοπία των αγαθών που όλοι πρέπει να αποκτήσουμε.

εικ.3

εικ.2

03

33

cool και αρχιτεκτονική

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

46

35

22

cool και αρχιτεκτονική

το cool και η εικόνα στην αρχιτεκτονική

23

περιόδου, οι οποίοι επηρέασαν τους συγχρόνους τους, όχι μόνο με την αρχιτεκτονική αλλά και με την προσωπικότητά τους, τόσο, έτσι ώστε, μαζί με άλλους αρχιτέκτονες της ίδιας περιόδου, βοήθησαν όλο το μοντέρνο κίνημα να προχωρήσει πέρα από τις καθαρά χρηστικές λύσεις που υιοθέτησε.58 Η επιλογή αυτών των δυο οφείλεται στο γεγονός ότι με το ταλέντο τους στον τομέα της αρχιτεκτονικής και την προσωπικότητά τους άλλαξαν τη ροή της μέχρι τότε ιστορίας. Και όλα αυτά γιατί, όπως αναφέρει και ο Peter Blake:

Τα τελευταία χρόνια πολλοί ήταν αυτοί που φόρεσαν αυτά τα μαύρα γυαλιά, προφανώς για να δείξουν τη συσχέτισή τους με τον Corbu. Ακόμα και ο Phillip Johnson, όπως και πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες, είχε τα δικά του χαρακτηριστικά γυαλιά, αλλά εμφανώς βασισμένα σε αυτά του Le Corbusier. Επομένως, μία τυπική συνάντηση της avant-garde σήμερα τείνει να μοιάζει σαν μια σύγκληση από κουκουβάγιες ή κοράκια.61

είτε, ακόμα, ενός δύσπιστου Ελβετού μικροαστού.63 Μια ‘μάσκα’ που αναπαριστάται από την εικόνα και την συμπεριφορά του αρχιτέκτονα με σκοπό είτε τη μετάδοση των σκέψεών του είτε για να μπορέσει να μείνει ανεπηρέαστος από τα δρώμενα που εκτυλίσσονται γύρω του.

Τhe history of art is written by artists, not by “forces”. There is no “force” – economic, sociological, technological – that could have created Ronchamp or the Barcelona Pavilion.59 Επομένως, για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε καλύτερα την έννοια μέσα από αυτές τις δύο προσωπικότητες θα πρέπει να κατανοήσουμε όσο το δυνατό καλύτερα την εικόνα που αναπαρήγαγαν ως personas μέσα από την εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους σαν άτομα, αλλά και μέσα από την αρχιτεκτονική τους. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως η χρονική περίοδος στην οποία έζησαν ήταν κομβικής σημασίας, όχι μόνο επειδή συνέβησαν πολλά και σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αλλά περισσότερο για την παρουσία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία άλλαξαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμασταν τις αναπαραγόμενες εικόνες (από την τέχνη κυρίως) μέχρι τότε.

3.β. Le Corbusier Ο Le Corbusier, ως γνωστό, αφιέρωνε μεγάλο τμήμα της εργασίας του για την επιμέλεια των φωτογραφιών προς έκδοση των κτηρίων του, κάτι το οποίο θα αναλύσουμε στη συνέχεια της εργασίας μας. Είχε άλλωστε, προσλάβει πολλαπλούς επαγγελματίες ως προσωπικούς φωτογράφους, τόσο για το αρχιτεκτονικό του έργο, όσο και για τη φυσική του παρουσίαση, η οποία δεν στερούνταν ανάλογης προσοχής.

Επομένως, μπορούμε να μιλάμε για τον άνθρωπο μπροστά από τη ‘μάσκα’ ο οποίος ήταν εκτεθειμένος στις συγκρούσεις της καθημερινής ζωής και ήταν και ο άνθρωπος πίσω από τη ‘μάσκα’ που γνωρίζανε μόνο οι κοντινοί του άνθρωποι. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να παραλληλίσουμε αυτή τη μάσκα του Le Corbusier με εκείνη που χρησιμοποιούσαν οι αρχηγοί των Αφρικανικών φυλών με σκοπό να μπορέσουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που τους εμφανίζονταν και ταυτόχρονα να μεταδώσουν το πνεύμα της ηρεμίας και της ψυχραιμίας στο λαό τους. Αυτό καθώς η εικόνα ενός προσώπου το οποίο μένει ανεπηρέαστο μπροστά στο φόβο εκπέμπει και τη μεγαλύτερη δύναμη.

Συμπερασματικά, καταλαβαίνουμε πως ακόμα και η στυλιστική επιρροή που άσκησε στους αρχιτέκτονες με τα στρογγυλά γυαλιά, τα οποία υιοθέτησε, είναι ακόμα αναλλοίωτη. Λειτούργησε ακόμη και ως ένα πρότυπο μόδας για τους νέους αρχιτέκτονες, πέρα από τις αρχιτεκτονικές του ιδέες. Ωστόσο, το γεγονός ότι η εμφάνισή του είχε γίνει αντικείμενο σχολιασμού, και συνεχίζει να υπάρχει σαν κυρίαρχη εικόνα μέχρι και σήμερα, αποτελεί μία από τις κύριες επιδιώξεις του, δηλαδή το να παρουσιάζει τον εαυτό του ως έναν homme-type (άνθρωπο-πρότυπο) της εποχής, με σκούρα ρούχα, πομπέ σκληρό καπέλο, την πίπα και το παπιγιόν ενός μηχανικού.62

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την εντύπωση που προκαλεί η εμφάνισή του είναι και η πρώτη συνάντησή του με τον αφηρημένο ζωγράφο της εποχής Fernand Léger, τον οποίο συνάντησε το 1921: Ο Léger καθόταν στο Rotonde, στην περιοχή Montparnasse στο Παρίσι, όταν ένας φίλος του είπε «Περίμενε, μόλις επρόκειτο να δεις ένα ασυνήθιστο είδος ανθρώπου. Οδηγάει ένα ποδήλατο κάτω από ένα ημίψηλο καπέλο.» Λίγα λεπτά αργότερα, ο Léger ανακάλεσε, ότι, υπήρχε μια παράξενη φιγούρα, ένα πλάσμα, πολύ δύσκαμπτο, μια σιλουέτα, «ένα ασυνήθιστο κινητό αντικείμενο με ένα ημίψηλο καπέλο, γυαλιά και φορώντας ένα σκούρο κοστούμι.» Για τον Léger, αυτό το πλάσμα έμοιαζε περισσότερο με κληρικό ή, ακόμη καλύτερα, με έναν Άγγλο κληρικό, παρά με έναν οραματιστή φυλλαδιογράφο της αρχιτεκτονικής, της ζωγραφικής, και του κόσμου γενικότερα. «Προχώρησε ήσυχα,» είπε ο Léger, «σχολαστικά πειθαρχώντας τους νόμους της προοπτικής.»60

Μολονότι, ξεχωριστός ως άνθρωπος, αλλά και ως καλλιτέχνης, ο Le Corbusier, όπως και κανένας άλλος καλλιτέχνης, όσο δημιουργικός και να είναι, δεν μπόρεσε να αποφύγει την επιρροή από το πνεύμα της εποχής του· ο Le Corbusier, όχι μόνο επηρεάστηκε, αλλά συνεχώς παρουσίαζε τον εαυτό ως έναν εκπρόσωπο του πνεύματος αυτού.64 Με λίγα λόγια, ήταν η πλήρης αντιπροσώπευση του πνεύματος της εποχής του στον καλλιτεχνικό χώρο και όχι μόνο. Αυτό το αναγνωρίζουμε απ’ το ότι ο πραγματικός του στόχος πηγάζει μέσα από το μοναδικό, απλό γεγονός πως βρήκε τις κύριες πηγές αισθητικής έμπνευσης μέσα από την τεχνολογία της εποχής.

Άρα, θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να μιλάμε για τον Le Corbusier σαν να αναφερόμαστε σε δύο ανθρώπους. Και αυτό το αντιλαμβανόμαστε εύκολα από το γεγονός ότι αν και έχει πολλούς θαυμαστές, έχει λίγους στενούς φίλους· η προσωπικότητα που παρουσιάζει, για τους περισσότερους στον έξω κόσμο αποτελεί μια καρικατούρα ενός συνόλου προγονικών και γεωγραφικών επιρροών που θα περίμενε κανείς ότι τον έχουν διαμορφώσει. Σε μια περιστασιακή γνωριμία θα παρουσιαζόταν κρύος, ύποπτος, εριστικός, σαρκαστικός (αλλά σοβαρός με τον εαυτό του), και αλαζονικός. Έτσι οι περισσότεροι από τους θαυμαστές του είχαν μάθει να ανέχονται αυτή τη μάλλον αποκρουστική εικόνα, αιτιολογώντας τη με την αναφορά στον πικρό αγώνα για την αναγνώριση τον οποίο ο Le Corbusier είχε να δώσει στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ωστόσο, για τους λίγους ανθρώπους που τον ξέρουν καλά, ο Corbu είναι ένα εντελώς διαφορετικό είδος ανθρώπου: ένας άνθρωπος με τεράστια γοητεία, εξυπνάδα, και μεγάλη θαλπωρή· ένας άνθρωπος της ευρυμάθειας, του οράματος, και με υπέροχο γούστο. Όλες αυτές οι ποιότητες είναι εμφανείς στην δουλειά του και στα εκτεταμένα γραπτά του. Έτσι, επειδή ο κόσμος, για τον ίδιο, αποτελείται από πραγματικούς ή, τουλάχιστον, από πιθανούς εχθρούς, ο Corbu φοράει τη μάσκα είτε ενός δύσπιστου Ελβετού αγρότη

Ο Le Corbusier δεν ήταν γνωστός για το ημίψηλο καπέλο του για αρκετό καιρό, αλλά η εμφάνισή του ήταν σχεδόν περίπλοκη. Το πρόσωπό του ήταν επίπεδο, σαν ένα μνημειακό καλούπι κεφαλής από το Νησί του Πάσχα. Φαίνεται τόσο λευκό, σαν να είναι νεκρό, ακόμα πιο λευκό από ότι ήδη ήταν, καθώς ο Le Corbusier, για πολλά χρόνια, φόραγε τα πιο μαύρα, σε τέλειους κύκλους, και παχύτερης κόψης κοκάλινα γυαλιά, πολύ γνωστά στο οπτικό εμπόριο. Αυτά τα γυαλιά, το προσωπικό του έμβλημα, εμφανίζονται σε φωτογραφίες των πρώτων του κτηρίων, ‘τυχαία’ τοποθετημένα στην κουζίνα πάνω σε ένα τραπέζι ή στο τζάκι. Είναι σχεδόν αδύνατο να σκεφτεί κάποιος τον Le Corbusier χωρίς αυτά τα γυαλιά. Έτσι, μαζί με τα αδρά χαρακτηριστικά του προσώπου του, τα από μαύρο σκελετό γυαλιά του προσέδωσαν το ψευδώνυμο ‘Corbu’ – μια παραλλαγή της λέξης ‘corbeau’, ή αλλιώς ‘raven’(κοράκι). Πλέον είναι γνωστός ως ‘Corbu’ ανάμεσα στους αρχιτέκτονες όλου του κόσμου.

Μια εποχή, από την οποία όφειλε να αναγνωρίσει τα συστατικά της στοιχεία για να μπορέσει να επικοινωνήσει. Γιατί η τέχνη επικοινωνεί είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Και αυτό το γνώριζε πολύ καλά ο Le Corbusier. Έτσι η αρχιτεκτονική γίνεται ο καθρέφτης των καιρών. Όπως αναφέρει και ο ίδιος στο Vers une architecture -το πιο σημαντικό βιβλίο που γράφτηκε από αυτόν τον παραγωγικό συγγραφέα και ένα από τα πιο ισχυρά σε επιρροή βιβλία που παρήχθησαν από Ευρωπαίο αρχιτέκτονα από την αρχή του μοντέρνου κινήματος65 -, μια προκήρυξη η οποία είχε πρωτοεμφανιστεί στο L’ Esprit Nouveau και αναφέρεται στο πνεύμα της εποχής: Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 5 Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 9 Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 28

63

Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. xiii Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. xv

Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 4 Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 313

58

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

και τις επιταγές της επικοινωνίας. Παρ’ όλο αυτό, μπορούμε εύκολα να μιλήσουμε για μία ακαθόριστη αρχιτεκτονική ταυτότητα του 21ου αιώνα, με τα αρχιτεκτονικά γραφεία να διαχωρίζονται από τη μία σε αυτά που διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερο στυλιστικό franchise οργανώνοντας ένα πολύ συγκεκριμένο μορφολογικό λεξιλόγιο (π.χ. Gehry, Hadid) και αυτά που παρουσιάζονται ως εταιρείες που οργανώνουν τα προφίλ άλλων εταιρειών αποφεύγοντας την υιοθέτηση ενός καθοριστικού στυλ, αλλά διεκδικώντας το χαρακτηρισμό του εκσυγχρονισμού και του εντυπωσιασμού (π.χ. ΟΜΑ, Herzog & de Meuron).21 Χαρακτηριστικά, γι’ αυτή την ποικιλία στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, ο Rem Koolhaas στην ομιλία του για το βραβείο Pritzker το 2001, τόνισε:

και περισσότερο ‘προφορική’. Και όλο αυτό εξαιτίας της ταχύτητας για αναπαραγωγή και ανάγνωση των δημιουργημάτων της εποχής, καθώς το γρήγορο – δηλαδή η εικόνα και όχι το κείμενο – είναι και το θεμιτό ‘καλό’ της εποχής. Ακόμα, ο κόσμος μετά από την εμπειρία του διαδικτύου μπορεί να συγκροτείται ως αρχειακή συνάρτηση.23 Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Toyo Ito:

The system is final: the market economy… The themes we invent and sustain are our private mythologies, our specializations… At best our work brilliantly explores and exploits a series of unique conditions.22 Μια τεράστια ποικιλία στυλ, εικόνων, πιστεύω, που λειτουργούν υπό τον όρο ‘the market economy’, όπως ανέφερε και ο Koolhaas. Η πρόθεση να ικανοποιηθούν όσο περισσότεροι γίνεται, πλέον, είναι η κυρίαρχη. Ωστόσο, το νόημα πίσω από αυτές τις προθέσεις είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Παράλληλα, ένα ακόμα αξιοσημείωτο αποτέλεσμα της σχέσης μεταξύ αρχιτεκτονικής και Μ.Μ.Ε., μαζί με την σμίκρυνσή της σε μια εικονική κατάσταση, είναι και η διαρκώς αυξανόμενη θεώρησή της ως αρχείο, μέσα από τα ψηφιακά περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τον Αριστείδη Αντωνά, σήμερα η αρχιτεκτονική δεν αφήνει πίσω της ‘κείμενα’ και γίνεται όλο Ενδιαφέρουσα είναι η ταξινόμηση των θεατών της αρχιτεκτονικής σε δύο κατηγορίες, από τον Varnelis, από την μια αυτών που διατηρούν τη θεώρηση του αρχιτεκτονικού λειτουργήματος και βλέπουν την αρχιτεκτονική μορφολογική έκφραση της θέλησης για δύναμη και από την άλλη τον καταναλωτή της αρχιτεκτονικής, ισάξιο με τον καταναλωτή της κουλτούρας του ΜΤV, που δρα ως αποτέλεσμα του υπερκορεσμού που προκαλούν τα μέσα επικοινωνίας, και χάνεται ανάμεσα στις ροές τους. Όπως αναφέρει, καμία από τις δύο θέσεις δεν είναι πλεονεκτική καθώς και οι δύο είναι σταθεροποιημένες από μορφές ελέγχου-δύναμης.

Kazys Varnelis, The spectacle of the Innocent Eye: Vision, Cynical, Reason, and The Discipline of Arcitecture in Postwar America, Cornel University, New York, 1994. σελ. 255 22 Acceptance Speech, Rem Koolhaas, The Pritzker Architecture Prize 2000

63

66

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

60

67

64

Η λέξη cool – έννοια/όρος/φαινόμενο - είναι ένα πολυσήμαντο και πολύπλευρο δημιούργημα του ανθρώπινου νου το οποίο εκφράζει και μεταφράζεται ως θερμοκρασία, συμπεριφορά, προσωπικότητα, ιδέες, μόδα, ομορφιά, εικόνα, παρανομία, το πνεύμα της εποχής και πολλά άλλα αλληλένδετα και μη, πράγματα και καταστάσεις. εικ.13

που άσκησε στη μεταγενέστερη γενιά αρχιτεκτόνων ήταν μεγάλη. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα, πως η δύναμη του Le Corbusier βρίσκεται στην αρχιτεκτονική του. Από την αρχή μέχρι το τέλος της ζωής του είχε ένα διπλό ρόλο: ως ένας εφευρετικός καλλιτέχνης και ως μαχητής. O λόγος για τον διπλό του ρόλο είναι σήμερα εμφανής. Η θέση του ως μαχητής ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της ρήξης του 19ου αιώνα, μεταξύ της προηγμένης επιστημονικής σκέψης και μιας αντιδραστικής ρομαντικής αίσθησης που συνέχισε να ζει στο μυαλό των ανθρώπων και των αρχών. Ο Le Corbusier αναγκάστηκε να γίνει, ταυτόχρονα, ένας δημιουργικός καλλιτέχνης και ένας πρωταγωνιστής για τις ιδέες του.74

Εκείνο που κάνει το κτήριο αρχιτεκτονική με τα κριτήρια του Le Corbusier αλλά και ικανό να αγγίξει την καρδιά, είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτοί οι τρεις όροφοι έχουν γίνει αντικείμενο οπτικού χειρισμού. Το σπίτι ως σύνολο είναι λευκό – le couleur-type [το πρότυπο χρώμα]και τετράγωνο – μία από τις ωραιότερες φόρμες [les plus belles formes]μέσα σε μια θάλασσα από γρασίδι – le terain idéal [το ιδανικό έδαφος] – που ο αρχιτέκτονας αποκάλεσε Βιργιλιακό τοπίο.73 Ένα πρότυπο σπίτι, με ένα πρότυπο χρώμα, σε ένα ιδανικό τοπίο και σχεδιασμένο υπό τις αρχές του πρότυπου αντικειμένου, καταλήγει να είναι μία πρότυπη κατοικία. Πρότυπη, όχι μόνο στη θεωρία αλλά και στην πράξη καθώς η επιρροή

εποχής. Οι παραλογισμοί του είναι περίφημοι, αλλά οι ιδέες του έγιναν αποδεκτές παρ’ όλα αυτά, ή ίσως πιο σωστά, εξαιτίας αυτών. Κυκλοφόρησε ένα σύνολο από τόσο περίπλοκες μορφολογικές τεχνικές και συναισθηματικές θέσεις, οι οποίες συνδέθηκαν σε τέτοιο βαθμό με το Μοντέρνο Κίνημα, ώστε σπάνια γίνεται αισθητό πόσο λίγη συγγένεια έχει το ένα με το άλλο. Η επιρροή που άσκησε ο Le Corbusier σε κορυφαίους αρχιτέκτονες σε ολόκληρο τον κόσμο είναι ανυπολόγιστη. Μολονότι, ο καθένας ακολούθησε τη δική του πορεία, αναπτύχθηκαν στη θεμελιώδη γραμμή που είχε ορίσει ο Le Corbusier. Την ίδια στιγμή που υπήρχαν και κάποιοι οι οποίοι απλά τον μιμούνταν, αντέγραφαν την πιλοτή, τα σπίτια που σχεδίασε, είτε τις εκκλησίες του. Έτσι, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί πολλοί από τους νέους αρχιτέκτονες απορρίπτουν τη δουλειά τον προκατόχων τους, ούτως ώστε, να μπορέσουν να ξεκινήσουν κάτι δικό τους από την αρχή. με σκοπό, όπως έγραψε και ο Sigfried Giedion:

Με τη λέξη στυλ, συνήθως εννοείται η συνεχής μορφή – και κάποιες φορές τα συνεχή στοιχεία, ποιότητες και εκφράσεις – στην τέχνη ενός ατόμου ή μιας ομάδας. Ο όρος είναι επίσης εφαρμόσιμος στην συνολική δραστηριότητα ενός ατόμου ή μιας κοινωνίας, όπως όταν μιλάμε για ‘lifestyle’ ή για το ‘στυλ ενός πολιτισμού’. [...] Αλλά το στυλ είναι, πάνω απ’ όλα, ένα σύστημα μορφών με ποιότητα και έκφραση με νόημα, μέσω του οποίου η προσωπικότητα του καλλιτέχνη και η γενική εικόνα μιας ομάδας γίνονται κατανοητές. [...] είναι, επιπλέον, ένας κοινός τόπος με βάση τον οποίο οι καινοτομίες και η

Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 585

Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 411

72

Στην προσπάθεια που γίνεται για την κατανόηση του όρου cool η συσχέτισή του με το στυλ είναι αναπόφευκτη καθώς οι κοινωνικές προεκτάσεις που έχει ο όρος αποτελούν ένα από τα κοινά τους γνωρίσματα. Αναφέροντας παραδειγματικά τον ορισμό του στυλ που δίνει ο Meyer Schapiro (1904 – 1996), στο ομώνυμο δοκίμιό του :

Θεωρήθηκε ως ο αρχιτέκτονας επαναστάτης της αρχιτεκτονικής του εικοστού αιώνα. Αλλά, παραμένει το γεγονός ότι η πραγματική επανάσταση βρίσκεται στα ολοκληρωμένα κτήριά του. Αναμφίβολα, πέτυχε περισσότερο από κάθε άλλον αρχιτέκτονα ή θεωρητικό της 74

73

19

Παράλληλα, η λέξη–έννοια cool έχει συσχετιστεί με την καθημερινή χρήση από κοινωνικές ομάδες ανθρώπων ως μια λέξη που εμφανίζεται περισσότερο στον προφορικό λόγο –χαρακτηριστικό και της επικοινωνιακής αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα - παρά στον γραπτό. Με αυτόν τον τρόπο έχει καταφέρει να επιβιώσει από γενιά σε γενιά.

εικ.14

συστήματος, ο Le Corbusier, έρχεται να δώσει με τον σχεδιασμό της Villa Savoye (εικ.14) στο Poissy. Η εικόνα που αναπαρήγαγε στα περιοδικά σε συνδυασμό με το πρότυπο αντικείμενο, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός από τα πιο χαρακτηριστικά κτήρια του Μοντέρνου Κινήματος.

Αντωνάς, Αριστείδης, Η Μετατεκτονική Συνθήκη, 2007, βλέπε ανάρτηση στην ιστοσελίδα: http//www.aristideantonas.com 24 Toyo Ito, Tarzans in the media forest, Architecture Words 8, Architectural Association Publications, London, 2011, σελ. 154 25 Acceptance Speech, Rem Koolhaas, The Pritzker Architecture Prize 2000

cool και αρχιτεκτονική

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

έχει απαραίτητα και καλή σημασία.31

that the explorer had received ‘a cool reception’.33

Αντιθέτως, το cool πάντα φέρει και ένα επιπλέον νόημα, πολλές φορές όχι εύκολα αντιληπτό. Περιγράφοντας μια ταινία, μια φωτογραφία ή ένα αναψυκτικό ως ‘cool’ και όχι ως ‘καλό’ ή ‘δροσερό’, είναι μια δήλωση παρ’ όλα αυτά, η κίνηση αυτή εμπεριέχει κάποιο νόημα, υποδηλώνει ότι το άτομο που έκανε αυτό το σχόλιο είναι cool και όχι ένας κομφορμιστής ή ένας σπασίκλας. Φυσικά, ένα εννιάχρονο παιδί του δημοτικού δεν μπορεί να κατανοήσει αυτή την υποδήλωση της λέξης την οποία χρησιμοποιεί, αλλά σταδιακά κατανοεί ποιά πράγματα θεωρούνται cool και ποιά όχι στα μάτια των συνομηλίκων του έτσι ώστε η απλή χρήση της λέξης, ως ένα κομμάτι μιας ανεπίσημης γλώσσας, να είναι αρκετή για την κοινωνικοποίησή του.

Η προέλευση της λέξης cool δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια καθώς υπάρχουν πολύ μύθοι που αναφέρουν διάφορους τρόπους εμφάνισης της. Από τα jazz clubs του ’30, την cool jazz του ’40 και του ’50, τους χίπις του ’60, μέχρι την hip-hop μουσική του ’80 και του ’90. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η παρουσία της είχε άμεση σχέση με τη μουσική, τη σεξουαλικότητα και την Αφρο-Αμερικανική κουλτούρα, εγγενώς επηρεασμένη από τη μετανάστευση πληθυσμού και την μεταφορά σκλάβων από την Αφρική στις ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιώνα.

73

30

…to express their own right of existence.75 Επομένως, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε και να μιλήσουμε μέσα από το πνεύμα της εποχής μας, πρέπει αποδεχτούμε την επαναστατική στάση που όρισε ο Le Corbusier για την δικιά του εποχή, χωρίς να ξεχνάμε την ιστορία αλλά να μαθαίνουμε από αυτή. Και όπως ανέφερε σε κάποιους Ιταλούς που τον φιλοξενούσαν, όσον αφορά την στάση που πρέπει να έχουμε στην εποχή μας για την εποχή μας: ... We are of necessity revolutionary.76 Ένα πρότυπο, ένας επαναστάτης και ο άνθρωπος πίσω από τα κτήρια και τα γυαλιά ήταν αυτά που δημιούργησαν μία persona – πρότυπο - που επηρέασε ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων και έδωσε μια καινούργια ώθηση στην αρχιτεκτονική, είτε μέσα από τα γραπτά του είτε μέσα από την αρχιτεκτονική του. Απλά η εικόνα-μάσκα του Le Corbusier δεν ήταν κενή νοήματος και ουσίας. Η ουσία που έψαχνε ο Gottfried Semper πίσω από τη ‘μάσκα’, εδώ υπάρχει και δίνει νόημα στην ύπαρξη της εικόνα που δημιουργήθηκε γύρω από το όνομα του Le Corbusier, αλλά και που ο ίδιος δημιούργησε.

Αυτά τα βήματα σε συνδυασμό με τα βαθιά λόγια του Αγίου Αυγουστίνου τα οποία χρησιμοποιούσε για να εκφράσει το σκοπό και το νόημα των έργων του, τα οποία είναι: Beauty is the splendor of the Truth. Όλα αυτά αποτέλεσαν θεμέλιους λίθους της αρχιτεκτονικής αλλά και του τρόπου ζωής του. Ουσιαστικά, ήταν η ουσία και ο σκοπός πίσω από την αρχιτεκτονική persona που κυριάρχησε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Συνεχίζοντας το σκεπτικό περί cool ως κάτι το ‘καλό’, πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου η χρήση του cool έχει ακριβώς την αντίθετη σημασία από αυτή του ‘καλού’. Για παράδειγμα, εάν κάποιος πει ότι ‘είναι cool να κάνει κανείς χρήση κοκαΐνης’ δεν σημαίνει ότι είναι νόμιμο, ούτε ότι κάνει καλό στην υγεία του ατόμου, αλλά εννοεί ότι είναι έντονα ευχάριστο να κάνεις χρήση κοκαΐνης και το γεγονός ότι είναι παράνομο κάνει τη χρήση πιο συναρπαστική και τον χρήστη πιο cool στα μάτια των γύρω του. Αυτή η ειρωνική αντιστροφή, είναι πολύ συνηθισμένη γενικότερα σε εκφράσεις της καθομιλουμένης. Ο Peter Stearn παραθέτει ένα ανέκδοτο προσπαθώντας να επεξηγήσει τις επιπτώσεις αυτής της ειρωνικής αντιστροφής, όπου cool σήμαινε επίσης και το ‘ψυχρό’:

Μπορεί να μην χρησιμοποίησε τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, όπως ο Le Corbusier, για να μεταδώσει τις ιδέες του. Ακόμα, δεν άφησε ούτε το μεγάλο γραπτό υλικό που άφησε ο Corbu. Παρ’ όλα αυτά, η αρχιτεκτονική γι’ αυτόν ήταν ο επικοινωνιακός λόγος που χρησιμοποίησαι. Και όπως και στη ζωή του ήταν λιγομίλητος έτσι ήταν και στην αρχιτεκτονική του. Η απλότητα και η λακωνικότητα των μορφών ήταν αρκετά για να μπορέσει να επικοινωνήσει τις ιδέες του, και εν τέλη να επηρεάσει ένα μεγάλο ποσοστό αρχιτεκτόνων και παράλληλα να αποτελέσει πρότυπο για τις μεταγενέστερες γενεές. Η γενιά των καλλιτεχνών που έζησαν μαζί με τον Mies ήταν αυτοί που είχαν μια ακαταμάχητη έλξη σε ό,τι φαινόταν να αντιπροσωπεύει έναν νέο κόσμο. Τότε, μέσα σε όλες αυτές τις πολιτικές αναταραχές, αλλά και τις αναταραχές στον κόσμο της τέχνης, ήταν που ο Mies βρήκε πρόσφορο έδαφος για να μπορέσει να κάνει την τελική, απόλυτη ρήξη με το παρελθόν. Ήταν η στιγμή όπου ο Mies παρήγαγε ένα ριζοσπαστικό και τολμηρό σκίτσο για έναν ουρανοξύστη, όπου κυριολεκτικά, δεν είχε υπάρξει κάτι παρόμοιο μέχρι τότε. Αυτός ήταν που έθεσε τα θεμέλια για

31

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8

32

75

34

Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 170

33

cool και αρχιτεκτονική

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

79

35

78

όποιο μεγάλο, από γυαλί και μέταλλο, ουρανοξύστη βλέπουμε μπροστά μας σήμερα.80(εικ.17)

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

79

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Anna Klingmann, BRANDISMTM, The Slatin Report, “Brandism”, New York 2006 www. theslatinreport.com.

ΕΙΔΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Gerhard Mack, Herzog&DeMeuron 1997-2001. The Complete Works, Volume 4, Birkhäuser, 2009,

-An Aesthetic of the Cool, Robert Farris Thompson, African Arts, UCLA James S. Coleman African Studies Center -Beatriz Colomina, Privacy and Publicity, Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, 1996 -Building a New Europe: Portraits of Modern Architects, essays by George Nelson 19351936, Yale School of Architecture, Yale University Press -Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books -Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996 -Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π.

Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να παραλληλίσουμε -στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας- την ανάγκη του Mies για την απλότητα και την καθαρότητα των μορφών και των ιδεών, συνδυασμένη με την απόλυτη αλήθεια και την ομορφιά ως αποτέλεσμα αυτού, με εκείνη την ανάγκη για απλότητα στην ψυχή και ομορφιά στην εικόνα, των αρχηγών των φυλών της Αφρικής. Και αυτό, καθώς οι μεν προσπαθούσαν μέσω αυτών των αξιών τους να μεταδώσουν το αίσθημα της ηρεμίας και της εμπιστοσύνης από το λαό ως προς το πρόσωπό τους, μέσω αυτού που έλεγαν, cool στάση και εμφάνιση. Ενώ ο Mies, από τη μεριά του, μέσω της απλότητας που κυριαρχεί το μυαλό και τις μορφές που αναπαράγει προσπαθεί να μεταδώσει τις ιδέες και τα πιστεύω του. Το γεγονός, ωστόσο,

-Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged -The International Style, Henry-Russel Hitchcock and Philip Johnson, W.W. Norton & Company, New York-London -Walter Benjamin, ‘Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του’, εκδόσεις Κάλβος, 1978 -ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Le Corbusier, Mετάφραση: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, εκδόσεις Εκκρεμές -Μανιφέστα και προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, Conrads Ulrich, εκδότης Επίκουρος, έκδοση Δεκέμβριος 1977.

-Kazys Varnelis, The spectacle of the Innocent Eye: Vision, Cynical, Reason, and The Discipline of Arcitecture in Postwar America, Cornel University, New York, 1994 -Κοolhaas, Index magazine, συνέντευξη με την Jennifer Singler, 2000, www.indexmagazine. com/interviews/rem_koolhaas - Manfredo Tafuri, Architecture and Utopia, Design and Capitalist Development, The MIT Press, 1976 -Peter Eisenman & Rem Koolhaas, Supercritical, Architecture Words I, Architectural Association, London, 2010 -Rafael Moneo, Theoritical anxiety and design strategies in the wotk of eight contemporary arxhitects, The MIT Press, Cambrige, Massachusetts, 2004 -Rybcsynski, Witold, Architecture Branding, Wharton Real Estate Review [c] 2006.

-Schapiro, Meyer, Theory and Philosophy of art: Style, Artist and Society, George Braziller, Inc., New York, 1994 -Toyo Ito, Tarzans in the media forest, Architecture Words 8, Architectural Association Publications, London, 2011 -Αξελός, Κώστας, Γιατί σκεφτόμαστε; Τι να πράξουμε;, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 1993.

-Αντωνάς, Αριστείδης, Η Μετατεκτονική Συνθήκη, 2007, βλέπε ανάρτηση στην ιστοσελίδα: http//www.aristideantonas.com -Ιστορία της Ομορφιάς, επιμέλεια Ουμπέρτο Έκο, Καστανιώτη -ΛΕΞΗ + ΕΙΚΟΝΑ, Μηχάλης Μανιδάκης, Εκδόσεις Εκκρεμές

-Τζον Μπέργκερ, Η εικόνα και το βλέμμα, Μεταίχμιο

Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 180 81 Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 183 80

cool και αρχιτεκτονική

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

96

81

κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά σημεία της ιστορίας που επηρέασαν ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ύστερα, η αναφορά στο χώρο της τέχνης είναι αναπόφευκτη αλλά και επιτακτική, καθώς πρέπει να διασαφηνίσουμε την καταγωγή των επιρροών σε κάθε επίπεδο για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε το Μοντέρνο Κίνημα πλήρως. Αυτό έχει ως σκοπό την αναγνώριση των σημείων στα οποία ξεχώρισαν οι Le Corbusier και Mies van der Rohe σε σχέση με τους υπόλοιπους της εποχής τους, και ποια είναι τελικά τα πραγματικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική και την προσωπικότητά τους που θα μας βοηθούσαν να τους χαρακτηρίσουμε cool σε κάθε επίπεδο ανάγνωσης.

αλάνθαστος δείκτης για το τι πραγματικά συμβαίνει σε μια περίοδο, όπου η αρχιτεκτονική είναι απαραίτητη όταν επιδιώκουμε να την αξιολογήσουμε.

Παράρτημα

Στα μεγάλα αριστουργήματα της αρχιτεκτονικής, όπως και σε κάθε σπουδαίο έργο τέχνης, οι ανθρώπινες αδυναμίες της κάθε περιόδου που εκθέτονται απλόχερα σε κάθε δραστηριότητα της εκάστοτε εποχής, παύουν να αποτελούν μέρος αυτών. Γι’ αυτό το λόγο αυτά τα έργα αποτελούν πραγματικά μνημεία της εποχής τους· έτσι, με την επικάλυψη των επαναλαμβανόμενων ανθρώπινων αδυναμιών, να έχει αφαιρεθεί, η κεντρική ουσία της εποχής της δημιουργίας τους, αποκαλύπτεται ξεκάθαρα.

Το παράρτημα που ακολουθεί είναι μία εκτεταμένη αναφορά στην εποχή που αναπτύχθηκε το Μοντέρνο Κίνημα. Μία ανάλυση για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πνεύμα της εποχής που κυριαρχούσε κατα την περίοδο δημιουργίας των Le Corbusier και Mies van der Rohe.

Ωστόσο, στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με τα γεγονότα που αποτελούν βασική αιτία διαμόρφωσης του πνεύματος της εποχής και κατεπέκταση της αρχιτεκτονικής της. Τα συστατικά γεγονότα είναι αυτές οι τάσεις οι οποίες, όταν καταστέλλονται, αναπόφευκτα επανεμφανίζονται. Η επανάληψη αυτή μας κάνει να αναγνωρίζουμε πως αυτά τα στοιχεία, στο σύνολό τους, μπορούν να παράξουν μια νέα παράδοση. Για παράδειγμα, συστατικά γεγονότα στην αρχιτεκτονική είναι ο κυματιστός τοίχος, η αντιπαράθεση της φύσης και της ανθρώπινης κατοικίας, η ανοιχτή κάτοψη. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα τέτοια γεγονότα θεωρούνται οι νέες δυνατότητες στον τομέα των κατασκευών, η χρήση της μαζικής παραγωγής στη βιομηχανία, η μεταβαλλόμενη οργάνωση της κοινωνίας.100

Η εποχή του Μοντέρνου Κινήματος

Το πνεύμα της εποχής Το πνεύμα της εποχής ή αλλιώς το πνεύμα του καιρού, είναι μια πνευματική μόδα ή αλλιώς ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης που χαρακτηρίζει μια εποχή και επηρεάζει παράλληλα πολλούς τομείς της ζωής μας. Κομμάτι της επιρροής του πνεύματος αυτού αποτελεί και ο πολιτισμός που αναπαράγεται τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Υπάρχουν βέβαια και γεγονότα τα οποία είναι παροδικά και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρούνται συστατικά για την εξέλιξη της νέας αυτής παράδοσης. Αυτού του είδους τα γεγονότα - εξίσου αποτέλεσμα των δυνάμεων της περιόδου – στερούνται της ουσίας της μονιμότητας και αδυνατούν να προσκολληθούν σε αυτή τη νέα παράδοση. Παρ’ όλα αυτά, στην πρώτη τους εμφάνιση μπορεί να έχουν όλη τη λάμψη και την στιλπνότητα μιας επίδειξης πυροτεχνημάτων, αλλά δεν έχουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Μερικές φορές εμπλέκονται ακόμα και με τις διάφορες εξελίξεις της μόδας. Αλλά αυτά είναι τα επονομαζόμενα παροδικά γεγονότα, κατά Giedion.

Αυτό το πνεύμα της εποχής, σε πολλούς γνωστό και ως Zeitgeist, είναι απόρροια κοινωνικών, οικονομικών, πολιτισμικών, και όχι μόνο, καταστάσεων που επηρεάζουν όλους τους τομείς της καθημερινής μας ζωής, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Διάφορα λοιπόν, γεγονότα και καταστάσεις που καθορίζουν τα αισθητικά κριτήρια της εποχής κατά την οποία εκτυλίχθηκαν. Έτσι η ανάπτυξη μιας κυρίαρχης αισθητικής είναι αποτέλεσμα όλων αυτών των αλληλοεπηρεαζόμενων καταστάσεων και γεγονότων.

98

University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 19 Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 20 100 Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 18 101 Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 18 99

Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard

Παράρτημα

101

102

τη χρήση της θεωρίας των προτύπων. Η εύλογη χρήση των στερεών του Φιλήβου ως συμβόλων μηχανικής καταλληλότητας εξαρτήθηκε εν μέρει από μια ιστορική σύμπτωση που επηρέασε την τεχνολογία των οχημάτων, κάτι που εκμεταλλεύτηκε ο Le Corbusier στο Vers Une Architecture.

Έτσι, η εξέλιξη της θεωρίας και της αισθητικής του Διεθνούς Στυλ εξελίσσονταν μεταξύ Φουτουρισμού και Ακαδημαϊσμού, όμως η τελειοποίησή τους επιτεύχθηκε μόνο όταν απομακρύνθηκαν από τον Φουτουρισμό και πλησίασε στην Ακαδημαϊκή παράδοση, ανεξάρτητα εάν αυτή προερχόταν από τον Blanc ή τον Guadet, και δικαιώνοντας αυτή την τάση με Ρασιοναλιστικές και Ντετερμινιστικές θεωρίες ενός προ-Φουτουριστικού τύπου. Αυτό έπρεπε να συμβεί καθώς ο Φουτουρισμός, αφιερωμένος στη «συνεχή ανανέωση του αρχιτεκτονικού μας περιβάλλοντος» αποκλείει διαδικασίες με οριστικές καταλήξεις, όπως οφείλει να είναι μια διαδικασία τελειοποίησης. Η σχέση του Φουτουρισμού με την τεχνολογία είχε αρχίσει να χάνεται από το κύριο ρεύμα του Μοντέρνου Κινήματος πολύ νωρίς τη δεκαετία του 1920, όπως μπορεί να διαπιστωθεί (α) από την επιλογή συμβολικών νοηματικών διαδικασιών, και (β) από 135

Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 165

102

cool και αρχιτεκτονική

Παράρτημα

47

Καταλήγοντας, συμπεραίνουμε πως έχουμε να κάνουμε με μία εποχή μεγάλης κινητικότητας σε όλους τους τομείς της ζωής. Θα μπορούσαμε εύκολα να την θεωρήσουμε μία κομβικού σημείου εποχή, όπου τα κινήματα και οι ιδέες που δημιουργήθηκαν ήταν πολλά. Ωστόσο, το Μοντέρνο Κίνημα ήταν αυτό που ξεχώρισε και κατάφερε να διατηρηθεί για τουλάχιστον πενήντα χρόνια, όταν τα υπόλοιπα κινήματα της περιόδου είχαν μικρότερη διάρκεια ζωής. Παρ’ όλα αυτά, η αναγνώριση της εποχής μέσα από τα γεγονότα είναι αυτό που θα πρέπει να μας απασχολεί. Δηλαδή, η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι πολλές δυνατότητες μέσω της βιομηχανικής παραγωγής έδωσε μια άλλη τροπή στην διαδικασία δημιουργίας αντικειμένων τέχνης. Η αγάπη για τη μηχανή ήταν επιτακτική παρά τη μεγάλη προσκόλληση με το παρελθόν και τις παλιές αξίες του Ρομαντισμού. Τα νέα δεδομένα απαιτούσαν και διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων. Στροφή στις νέες αξίες που προωθούσε μια νέα μηχανική εποχή. Η τομή με το παρελθόν δεν άργησε να γίνει, με πολλούς τρόπους και σε διαφορετικά γεωγραφικά και πολιτισμικά μέρη ταυτόχρονα.

Η ιδέα ότι τα γεωμετρικά απλά σχέδια είναι οικονομικά για μαζική παραγωγή, ήταν πλέον κοινός τόπος στα τέλη της δεκαετίας του 1920, και παρέμεινε σε ισχύ από τότε. Ωστόσο, η ευρεία της διάδοση οφείλεται σε αυτούς που τη συνέδεσαν με τη θεωρία των τύπων και την ιδέα του objet-objet (αντικειμένου-αντικειμένου), τους Πουριστές, μέλος των οποίων ήταν και ο Le Crobusier.

Στην συνέχεια, είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει στην αρχιτεκτονική όταν την τοποθετήσουμε σε ένα ευρύτερο αναφορικό πλαίσιο. Συνοψίζοντας: Σύμφωνα με τον Sigfried Giedion, υπάρχουν στην αρχιτεκτονική τρία στάδια εξέλιξης. Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου – η πρώτη χωρική αντίληψη - ο χώρος έρχεται και παίρνει υπόσταση από την αλληλεπίδραση μεταξύ των όγκων. Αυτό το στάδιο περιλάμβανε την αρχιτεκτονική της Αιγύπτου, της Σουμερίας και της Ελλάδας. Ο εσωτερικός χώρος δεν λαμβανόταν υπόψη.

Αρχικά, η ανάλυσή μας θα εστιάσει στην παράθεση κάποιων ιστορικών γεγονότων, όχι τόσο στο χώρο της τέχνης, στην οποία εντάσσεται η αρχιτεκτονική, αλλά γενικότερα

υιοθέτησαν από το Παρίσι. Το ενδιαφέρον τους για τα σώματα σε κίνηση ήταν δικό τους, ήταν η σύμβαση για να αναπαραστήσουν την κίνηση που έμαθαν από τους Κυβιστές.

97

To πνεύμα της εποχής στις πλαστικές τέχνες ήταν γενικά η δημιουργία μιας αλληλεπίδρασης Κυβιστικών μορφών και Φουτουριστικών ιδεών, όπως ήταν και το de Stijl, αλλά και τα περισσότερα από τα κινήματα με τα οποία αντιπαρατέθηκε ή συμπαρατάχθηκε. Η σπουδαιότητα του de Stijl βρίσκεται κατά κύριο λόγο στο ότι αυτό ήταν το πρώτο στο χώρο με ένα οργανωμένο σώμα ιδεών, ένα περιοδικό και έναν δραστήριο ιμπρεσάριο.137 Οι ορθολογικές γεωμετρικές μορφές που ήταν χαρακτηριστικές για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική της εποχής αναπτύχθηκαν περισσότερο στο de Stijl και είχαν σπουδαία επιρροή σε όλη τη μεταγενέστερη εξέλιξη.

Ακόμα και η μεταγενέστερη αρχιτεκτονική του 19ου και 20ου αιώνα αποτέλεσε μια συνέχεια αυτών των τάσεων: είναι προϊόν μιας μεγάλης ροής ανάπτυξης που καλύπτει έναν ολόκληρο αιώνα. Η άποψη λοιπόν, ότι η σύγχρονη αρχιτεκτονική οφείλει τη θεμέλια βάση της σε λίγους νεωτεριστές που εμφανίστηκαν γύρω στα 1900 είναι ταυτόχρονα λανθασμένη και επιφανειακή. Οι σπόροι αυτής της νέας αρχιτεκτονικής φυτεύτηκαν τη στιγμή όπου η χειροτεχνία έδωσε τη θέση της στην βιομηχανοποιημένη παραγωγή. Όπως πολλές άλλες πτυχές του πολιτισμού μας, έτσι και η αρχιτεκτονική οφείλει αυτόν τον ξεχωριστό χαρακτήρα της στις επιρροές που ασκήθηκαν από την Βιομηχανική Επανάσταση.

Πολιτικά και οικονομικά γεγονότα

Όσο και αν κάποια εποχή προσπαθήσει να μεταμφιεστεί, η πραγματική της μορφή θα παραμείνει εμφανής στην αρχιτεκτονική της, είτε αυτή προέρχεται από την χρήση πρωτότυπων μορφών έκφρασης, είτε είναι αποτέλεσμα προσπαθειών αντιγραφής εποχών που έχουν εξαφανιστεί. Αναγνωρίζουμε, λοιπόν, το χαρακτήρα της εποχής τόσο εύκολα όπως το χειρόγραφο ενός φίλου υπό την απόπειρα μεταμφίεσής του.98 Είναι ένας

Βιβλιογραφία

Παράλληλα, και πιο συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια του Πολέμου το 1914-18, από τα έθνη που είχαν συμβάλει στην ανάπτυξη της νέας αρχιτεκτονικής, μόνο οι Ολλανδοί απολάμβαναν τα οφέλη της ουδετερότητας, ενώ στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους και μόνο μπορεί να δει κανείς την τομή μεταξύ της πρώτης και δεύτερης φάσης του εξελισσόμενου στυλ του εικοστού αιώνα χωρίς τα εμπόδια από τις αναστατώσεις του Πολέμου. Η τομή –και είναι μια αληθινή τομή με το παρελθόν- έρχεται στα τέλη του 1917 με την ίδρυση της ομάδας de Stijl. Το ότι οι ιδέες του de Stijl (και όμοιων φορέων σκέψης) υποστηρίχτηκαν με τόσο ενθουσιασμό σε χώρες που αναμείχτηκαν στον πόλεμο, φαίνεται να οφείλεται λιγότερο στην εφαρμοσιμότητά τους στις μεταπολεμικές συνθήκες (πράγμα αμφίβολο) απ’ ό,τι στο γεγονός ότι οι θεωρητικοί στις περισσότερες από αυτές τις χώρες θα είχαν φτάσει σε παρόμοια συμπεράσματα μόνοι τους στον ίδιο περίπου χρόνο, αν δεν είχαν εμπλακεί διαφορετικά.136

Και παρόλο που η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε στην επιστήμη και την τεχνολογία, αυτό δεν αποτέλεσε αιτία ούτως ώστε να μην ενεργήσει και στον τομέα της τέχνης. Έχουμε ήδη παρατηρήσει, κατά τη διάρκεια του μπαρόκ, πως νέες επιστημονικές ανακαλύψεις αμέσως βρήκαν θέσει στη σφαίρα των συναισθημάτων και μεταφράστηκαν με καλλιτεχνικούς όρους.

Μία περίοδος μπορεί να κυριαρχείται ταυτόχρονα από παροδικά ή από συστατικά στοιχεία· και οι δύο εναλλακτικές είναι ανοιχτές. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το ποιά από τις δύο αυτές τάσεις είναι περισσότερο δυνατό να παράγουν λύσεις για τα πραγματικά προβλήματα της εποχής.101 Επομένως, η παράθεση των γεγονότων για την καλύτερη διασαφήνιση του πνεύματος της εποχής πρέπει να γίνει με προσοχή, σε κάθε περίπτωση, έτσι ώστε να ξεχωρίσουν τα συστατικά από τα παροδικά γεγονότα της εποχής.

Επομένως, ψάχνουμε την αντανάκλαση αυτού του πνεύματος της εποχής στην αρχιτεκτονική· εννοώντας, το πνεύμα της προόδου που έχει επιτευχθεί, σύμφωνα με τους περιορισμούς, τις δυνατότητες, τις ανάγκες και τους στόχους που έχει η ίδια θέσει. H αρχιτεκτονική μπορεί να μας δώσει μια εικόνα της διαδικασίας αυτής καθώς είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τη ζωή κάθε περιόδου ως σύνολο. Όλα σε αυτή, από την αγάπη για τη δημιουργία ορισμένων μορφών μέχρι την προσέγγιση συγκεκριμένων κτιριακών προβλημάτων, θέματα που απασχολούν κατά κύριο λόγω τον τομέα αυτό, αντικατοπτρίζουν τις συνθήκες της εποχής από την οποία πηγάζουν. Επομένως, είναι προϊόν πολλών παραγόντων – κοινωνικών, οικονομικών, επιστημονικών, τεχνολογικών, τεχνικών, εθνολογικών.

cool και αρχιτεκτονική

Έτσι ο Φουτουρισμός, προσανατολισμένος προς τον κόσμο των μηχανών και της τεχνολογίας, και ο Κυβισμός, ως μια καθαρή γεωμετρική διανοητική κατασκευή, πλησίαζαν πολύ μεταξύ τους, και, από τις αρχές του 1914, ήταν καιρός να πραγματοποιηθεί η εκμηχανισμένη έμπνευση του Φουτουρισμού με τους όρους των καθαρών γεωμετρικών μορφών προς τις οποίες έτεινε η Παρισινή τέχνη. Το επίτευγμα ήταν του Sant’ Elia, και το προϊόν ήταν η Φουτουριστική αρχιτεκτονική.135

Έτσι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που επηρέασαν την εξέλιξη του κόσμου σε κάθε επίπεδο ήταν η Βιομηχανική Επανάσταση. Δηλαδή, η απότομη αύξηση της παραγωγής κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, με την εισαγωγή των εργοστασιακών συστημάτων και της μηχανής, επηρέασε και άλλαξε την μέχρι τότε εικόνα του κόσμου, πολύ περισσότερο από τις αλλαγές που επέφερε η κοινωνική επανάσταση στη Γαλλία το 1789. Η επίδρασή της πάνω στον τρόπο σκέψης και έκφρασης ήταν τόσο βαθιά που ακόμη και σήμερα δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε με ακρίβεια το πόσο είχε εισχωρήσει στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, αν αναλογιστούμε το πόσο μεγάλες αλλαγές επέφερε τότε. Το σίγουρο είναι πως κανένας δεν κατάφερε να αποφύγει τις επιπτώσεις αυτές, καθώς η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν απλά μια πολιτική αναταραχή, αναγκαστικά περιορισμένη ως προς τις συνέπειές της. Αλλά επέδρασε και επιβλήθηκε στον άνθρωπο και σε ολόκληρο τον κόσμο του. Ακόμα, ενώ οι πολιτικές επαναστάσεις υποχωρούν, μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, σε μια νέα κοινωνική ισορροπία, στην προκειμένη περίπτωση, με τον ερχομό της Βιομηχανικής Επανάστασης, η ισορροπία που χάθηκε από τη ζωή του ανθρώπου, δεν έχει αποκατασταθεί. Η καταστροφή της ανθρώπινης εσωτερικής γαλήνης και ασφάλειας αποτέλεσε την πιο εμφανή επίδραση της Βιομηχανικής Επανάστασης. Το άτομο πλέον γίνεται υποχείριο της βιομηχανικής παραγωγής· με άλλα λόγια, καταβροχθίστηκε από αυτή. Την αποκορύφωση της μηχανής και της απεριόριστης παραγωγής του 18ου αιώνα, προανήγγειλε η εμφάνιση μιας ευρείας ώθησης προς τις εφευρέσεις.102

Ο απόλυτος συσχετισμός εποχής και αρχιτεκτονικής δεν λειτουργεί ως εμπόδιο στην εξέλιξή της. Αυτό σημαίνει πως η αρχιτεκτονική μπορεί να φτάσει πέρα από την περίοδο από την οποία γεννήθηκε, πέρα από την κοινωνική τάξη που ονόμασε την ύπαρξή της, ή ακόμα και πέρα από το στυλ στο οποίο ανήκει.99

cool και αρχιτεκτονική

cool και αρχιτεκτονική

Βιβλιογραφία

Τα σχέδια για τους δύο γυάλινους ουρανοξύστες, αποκάλυψαν την ποιότητα του Mies, που κατέληξε να είναι το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του σταδιοδρομίας. H ποιότητά του αυτή, είναι η ικανότητά του να παράγει με αρχιτεκτονικό λόγο δηλώσεις τόσο μεγάλης ακρίβειας, απλότητας και ειλικρίνειας όπου οι επιπτώσεις τους είναι σαν μιας μεγάλης αποκάλυψης. Τολμηρές και αυτόνομες δηλώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για αιώνες με σκοπό να κεντρίσουν την προσοχή σε ένα νέο δόγμα ή μια νέα προσωπικότητα. Ωστόσο, στην περίπτωση του Mies η ειλικρίνεια και η ακρίβεια των αρχιτεκτονικών του δηλώσεων ουδέποτε δεν είχαν σκοπό την προσέλκυση του δημόσιου ενδιαφέροντος για τις ιδέες του ή για τον εαυτό του. (Ως γνωστό, ο Mies εξαιτίας του χαρακτήρα του δεν επιζητούσε την αυτοπροβολή και ήταν πάντα αποτραβηγμένος, αναζητώντας την ηρεμία.) Αντιθέτως, η εντυπωσιακή απλότητα των αποκαλύψεών του είναι αποτέλεσμα μιας ατέρμονης διαδικασίας καθαρισμού και αποκρυστάλλωσης μιας ιδέας – μέχρις ότου η ιδέα γίνει τόσο απλή, τόσο συντριπτικά ‘προφανής’ σε σημείο όπου θα πρέπει, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του Mies, να αντιπροσωπεύουν την απόλυτη αλήθεια. Η περίφημη ρήση του – “Less is more” – δεν είναι απλά μια τυπική φράση ενός ανθρώπου των λίγων και καλά επιλεγμένων λέξεων· ουσιαστικά, περιγράφει με αυτόν τον τρόπο την μέθοδο με την οποία λειτουργεί και δουλεύει γενικά, μια μέθοδο απόσταξης ιδεών μέχρις ότου φτάσει στο σημείο της απόλυτης καθαρότητας.81

100

31

The first step is the brick, the simple fact of the material. The second step is to understand the meaning of the material, and the meaning of all materials.

The third step is to understand the materials characteristic of our time. The fourth step is to understand the needs of our epoch…79

«ένας συναισθηματικός μανδύας, ως ένα καταφύγιο της προσωπικότητας από μια ντροπιαστική έκθεσή της ... χρησιμοποιώντας τη λέξη είναι μέρος της διαδικασίας της μετάδοσης της πρέπουσας εντύπωσης στους γύρω μας».32

Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8 Cool Rules: Anatomy of an Attitude, by Dick Pountain and David Robins, Reaktion Books, σελ. 8

Sigfried Giedion, ‘Space, Time and Architecture, The growth of a new tradition’, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, Fifth Edition, Revised and Enlarged, σελ. 585 Building a New Europe: Portraits of Modern Architects, essays by George Nelson 19351936, Yale School of Architecture, Yale University Press, σελ. 71

75

Η εξέλιξη της λέξης-έννοιας cool

Η σιγουριά και η ακρίβεια με την οποία επέλεγε τα ρούχα για την εμφάνισή του ήταν και τα στοιχεία τα οποία χαρακτήριζαν και τη ζωή του μέσα από ακριβή και σταθερά βήματα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Peter Blake, στο βιβλίο του The Master Builders, για την διαδικασία που ακολουθούσε ο Mies ούτως ώστε να χτίσει:

A university student writes in an examination that Columbus received a hearty welcome on his return to Spain; When asked why he made such an egregious historical error, he points to the textbook which states quite clearly

76

80

cool και αρχιτεκτονική

Ο Peter Stearn, καθηγητής ιστορίας του πανεπιστημίου του George Mason στην Virginia, είχε κατανοήσει αυτή την έννοια, όταν είπε ότι η χρήση του ‘cool’ λειτουργεί ως:

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

65

2.α. Το πολύπλευρο φαινόμενο του cool

23

cool και αρχιτεκτονική

Οι προσωπικότητες - the personas - του Μοντέρνου Κινήματος

Σε αυτό το σημείο η προσέγγιση της έννοιας του cool ως ένα φαινόμενο με αλληλεπιδράσεις σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, είναι επιτακτική. Σκοπός μας είναι να αναγνωρίσουμε την έννοια αυτή στον χώρο της αρχιτεκτονικής, δηλαδή το πως αυτή γίνεται αντιληπτή στην αρχιτεκτονική του σχεδιασμού αλλά και στα πρόσωπα που την αντιπροσωπεύουν, καθώς επίσης και το πως επηρεάζει την αντίληψη και διαμορφώνει την γνώμη του παρατηρητή. Το γεγονός δηλαδή της αναγνώρισής του χαρακτηρισμού cool στα παραγόμενα αρχιτεκτονικά σχέδια, χώρους, αντικείμενα και κτίρια.

Αυτό που φαίνεται από τα παραπάνω είναι πως η αρχιτεκτονική, σε μία κατάσταση υπέρμετρης επικοινωνιακής κρίσης, γεγονός που χαρακτηρίζει την εποχή μας, έχει έναν δύσκολο ρόλο. Η υπερβολική χρήση των εικόνων σήμερα, έχει ωθήσει τον αρχιτεκτονικό λόγο να τις χρησιμοποιεί ως κύριο τρόπο επικοινωνίας των ιδεών του. Η εικόνα αποτελεί μία από τις μορφές λόγου της αρχιτεκτονικής που συνοδεύουν και συμπληρώνουν την φυσική υπόσταση του είναι της –ασχέτως αν σήμερα αδυνατούμε να ξεδιαλύνουμε τα νοήματά της. Επομένως, νοηματοδοτεί και σημασιοδοτεί η σύγχρονη αναπαραγόμενη εικόνα; Στη σύγχρονη εποχή που ο κάτοικος περιβάλλεται, περιτυλίσσεται και προστατεύεται από τις εικόνες η σπουδαιότητα της κατανόησής τους μοιάζει πιο επιτακτική από ποτέ.

το cool και η εικόνα στην αρχιτεκτονική

εικ.12

cool και αρχιτεκτονική

Η ψηφιακή εποχή είναι δεδομένη και με πολλές δυνατότητες για τους χρήστες της. Πλέον οι κοινότητες που δεν μπορούμε να φανταστούμε στον πραγματικό χώρο, ανθίζουν στον εικονικό χώρο. Έτσι, μετά από τέσσερις χιλιάδες χρόνια αποτυχίας, το Photoshop και ο υπολογιστής δημιούργησαν ουτοπίες στη στιγμή.25

cool και αρχιτεκτονική

74

cool και αρχιτεκτονική

Τhe image of the ‘architect’ that exists within me is a dispute between the Europeans truly enjoying architecture in nature and the computer game experts, and at present I cannot get them to intersect.24

21

18

Peter Blake, Master Builders: Le Corbusier, Mies van der Rohe, and Frank Lloyd Wright, New York: W.W. Norton & Company, 1996, σελ. 3

65

62

cool και αρχιτεκτονική

… therefore we have unique and singular identities, signatures even. We respect each other, but we do not form a community. We have no project together. Our client is no longer the state or its derivations, but the private individuals often embarked on daring ambitions and expensive trajectories, which we architects support whole heartedly.

64

61

59

62

136 137

103

116

Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 162-163 Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 179-180 Reyner Banham, Θεωρία και Σχεδιασμός την Πρώτη Μηχανική Εποχή, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 255

cool και αρχιτεκτονική

Παράρτημα

117

48