||साईराम||
फायदे शीर शेती +यवसायाची वाटचाल अथा3त
कृ6षनारायण दै नं<दनी – शेती=या <हशोबाची चळवळ - संकBपना
शेती हा सव- सुखाचा पाया आहे . शेती ह4 उ6योगाची 9हणजे अथ-शा>?ाची
जननी आहे . Aयामुळे शेती Cशवाय अDय उ6योगांचे अि>तAव असू शकत नाह4. जसे वJ ृ ाKया मुळाला पाणी Mदले तरच फुले फळे यांचा बहार येईल.
तसे
शेती मधील गुंतवणुक इतर सव- उ6योगांना बळ दे ईल. जमीन, बी–Sबयाणे, जल(Cसंचन), सTMUय अथवा रासायनीक VनWवXठा
उजा-
आZण या सवा[चा सुयो\य वापर करणारा शेतकर4 हे शेती चे मुलाधार आहे त. शेती ह4 शा]वत आहे परं तु शेतकर4 हा Wपढ4 दर Wपढ4 बदलणारा आहे . शेतकर4 शेतीतून उAपादन घेतो मा? या शेतीतन उAपाद4त होणा`या ू
उAपादनाचा लाभ केवळ Aयालाच न होता सव- मानवांना होतो. शेतीतील हे
उAपादन जीनवाव]यक या घटकांतग-त येत असcयामुळे ते सवा[ना उपलdध होणे
अVनवाय- आहे आZण AयाKया eकं मती ह4 Vनयं?णात राहणे गरजेचे आहे . कारण Aयाचा थेट संबंध महागाई Vनदf शांकावर होतो. परं तु या सवा-त शेतक`याला Cमळणार4 eकं मत हा कळीचा मु6दा आहे . ह4 eकं मत AयाKया उAपादन खचा-पेJा eकमान १५ % जा>त असावी अशी
अपेJा iयjत केल4 जात आहे तर काह4
ठkकाणी ह4 eकं मत उAपादन खचा-पेJा eकमान ५० % जा>त असावी अशी मागणी केल4 जात आहे . यातन ू पढ ु े जाऊन दर तीन चार वषा[नी पडणा`या दXु काळाचाह4 Wवचार या eकं मती ठरWवताना iहावा असाह4 Wवचार मांडला जात आहे . शेतीचे उAपादनात बाजारात Wवpq होऊन शेतक`याला Aयाचा नफा Cमळे पय[तची 9हणजे पेरणीपासून Wवpq पय[तची rpqया खूपच गुंतागुंतीची आहे . Aयात अ>मानी (Vनसग-,हवामान) आZण सुलतानी(कायदे ,
बाजारiयव>था) सम>यांचा समावेश
आहे . Aयामुळे शेतीKया उAपादन खचा-Kया नsद4 या अVतशय महAवाKया आहे त. शेतक`याने शेती कोणAयाह4 rकाराने करावी मा? Aयाचा Mहशोब ठे वावा याचा आtह सं>था करत असते. Aया साठk सं>था आवाहन करते शेती कD रासायEनक अथवा सF<Gय, पारं पाHरक अथवा अधुEनक, हायटे क अथवा नैसKग3क पण खाजगीकरण, जागतीकOकरणा=या झंझावातात शेतीतील कामाचा, कRटाचा, वेळेचा, पैशाचा <हशोब महSवाचा.......
कृ6षनारायण दै नं<दनी – शेती=या <हशोबाची अTभनव पVदत
शेतीVनXठ uी. नारायणराव दे शपांडे यांKया vचंतनातून आZण शेती पwरवार कcयाण सं>थेKया संशोधनातून कृWषनारायण दै नंMदनीची VनCम-ती झालेल4 आहे . यामzये सरु वातीची काह4 पाने शेती Wवषयक सव-साधारण माह4ती Mदल4 जाते. ह4 माMहती दरवष{ बदलती दे |याचा rयAन केला जातो
परं तु केवळ माMहती दे णे हे
सं>थेला अCभrेत नाह4. तर शेतक`याने AयाKया शेतातील घडणा`या rAयेक घटनांची माMहती नsद क}न ठे वणे या कर4ता सं>था rयAनशील आहे . या सवघटनांची नsद शेतक`याला सहज सुलभ र4तीने Cलह4ता येईल अशी कृWषनारायण दै नंMदनीची रचना केलेल4 आहे .
माMहतीची पाने झाcयानंतर शेतात काम करणा`या uमीकांचे, मजूरांच,े
eकं वा >वता: शेतक`याKया घरातील सद>यांचे पगार प?क Mदलेले आहे .
Aया नंतर येते ती rAयJ नsद करावयाची पXृ ठे या पXृ ठांवर एकुण १४
>तंभ तयार केलेले आहे त.
१) पMहला >तंभ हा तार4ख, वार, Vतथी, नJ? असे पंचांग तयार छापून Mदलेले आहे .
तसेच दै नंMदन हवामान नsद कर|यची iयव>था आहे . २) दस ु `या
>तंभात Wलॉट Yमांक येतो – आपcया शेतीKया rAयेक rJे?ाला (
तुक…याला) नाव eकं वा नंबर असतो. दै नंMदनी Cलह4त असताना आजचे काम
कोणAया †लॉट मzये चालू आहे Aयाचे नाव eकं वा नंबर या >तंभात Cलहावयाचा आहे .
३) Vतसरा >तंभ यात पीक असे Cलहलेले आहे . आपण Cलह4त असलेले काम आपण
कोणAया Wपकासाठk करत आहोत हे नsद करावयाची जागा. ४) चौथा >तंभ कामाचा Zकार येथे rAयJ जे काम चालू आहे Aयाची नsद येते.
9हणून या >तंभाला नाव आहे कामाचा rकार उदा. नांगरणी, खरु पणी,फवारणी इ.
५) पाचवा, सहावा आZण सातवा >तंभ आहे त अनुpमे सु[ वेळ, बंद वेळ आZण एकुण
वेळ असा आहे . कामाचे काटे कोर Vनयोजन iहावे या कर4ता आपण शेतीतील rAयेक कामाचे काळ – काम – वेग याचा Mहशोब मांडायला हवा या कर4ता ह4 नsद महAवाची Cशवाय तासावर (वेळ मोजून) भाडे दे ऊन आणलेल4
औजारे
यं?सामुtी याचे वेळ नsद करणे हे ह4 यातून साzय होते. ६) आठवा आZण नववा >तंभ अनुpमे प• ु ष शjती आZण >?ी शjती असा आहे .
शेतीची कामे >वता: शेतकर4 eकं वा Aयाचे कुटुंबीय, अथवा
पगार4 मजूर eकं वा
करार पzदतीचे मजूर (>?ी अथवा पु•ष) कर4त असतात. नsद कर4त असलेले काम
कqती प• ु ष व कqती ि>?या rAयJ कर4त होAया Aयांची संŽया या >तंभात
नsद करावयाची आहे . Aयातन ू शेतीसाठkKया uमाची मनXु यMदवसात नsद होणार आहे . ७) दहावा >तंभ हा झालेले काम असा आहे . Aया Mदवसभरात कqती काम पूण- झाले
Aयाची नsद या >तंभात होते. यातन ू rVत Mदन कामाचा वेग मोजला जातो.
८) Wवषेश नsद काह4 घटनांची नsद क•न ठे वणे महAवाचे असते. Aयाकर4ता हा >तंभ
राखून ठे वलेला आहे . ९) जमा खच- नsद अशी ह4 अCभनव दै नंMदनी आपल4 सं>था गेले १२ वषf शेतक`यांना उपलdध क•न दे त आहे . आता १२ वषा[चे Cसंहावलोकन करताना आपण अनेक शेतक`यांना दै नंMदन शेतीचा
Mहशोब Cलह4|यास rव’ ृ करणे यात यश>वी झालो आहोत. ह4 संŽया अंदाजे १००० ते १२०० Kया आसपास आहे . शेतक`यांची येणार4 प?े, दरू भाष, आZण rAयJ संभाषण यातून ह4 संŽया आपण गह ृ 4त धरतो. केवळ eकसान rदश-न पुणे येथून आZण काह4 rमाणात पो>टाने अथवा कुर4यरने ह4 दै नंMदनी शेतक`यांना आपण Wवतर4त कर4त असतो. iयापक rमाणावर Wवतरण यं?णा उभी राहू शकते पण अजून आपण क• शकलो नाह4 काह4 मया-दा पडतात.
काम एक फायदे अनेक केवळ रोजची दै नंMदनी Cलह4cयामुळे अनेक गुंतागुंतीKया सम>या सुट|यास मदत
होणार आहे असे सं>थेचे धोरण आहे . थोडjयात शेतीKया सम>या Vनम-ुलनाKया एका दरू गामी rवासाची ह4 एक सुरवात आहे . सम>या सोडWव|या साठk सम>येचे पूण- vच?ण समोर येणे महAवाचे आहे . आज शा>?“, rशासन, लोकrतीVनधी, उ6योगजगत, >वयंसेवीसं>था
आZण
rAयJ
शेतीशी
Vनगडीत
नसलेला
समाजघटक
सz ु दा
शेतक`यासाठk अनेकWवधपzदतीने काय- कर4त आहे त, काह4तर4 क• इिKछतो आहे त. परं तु
rAयJ शेतक`याKया शेतावर घडणा`या घटना Vतथे येणा`या सम>या याचे यथाथ-
vच?ण समोर न आcयामुळे तुक…या तुक…या ने केवळ मलमप”ट4 सारखे वरवर उपाय
योजले जातात आZण कालांतराने पुDहा पुDहा सम>या ओढवताना Mदसतात. Cशवाय rAयेक Wवभागात, गावVनहाय आZण Jे? Vनहाय सम>या वेगवेग–या असू शकतात. कृWषनारायण दै नंMदनी या सवा[मधील महAवाचा दव ु ा बनू शकते. ह4 दै नंMदनी Cलहून Vतचे Wव]लेषण करणे महAवाचे आहे . हे Wव]लेषण >वता:
क• शकतील तर उव-र4त शेतक`यांना
काह4 सुCश—Jत शेतकर4
मदतीची गरज लागेल अशी मदत
सं>था उपलdध क•न दे ईल. Wव]लेषणातून अनेक rकारची माMहती उपलdध होऊ शकते. १) rAयेक Wपकाचा उAपादन खच- – नफा तोटा २) एकुण शेतीचा उAपादन खच- – नफा तोटा
३) शेतावरचे हवामान, पावसाचे Mदवस, कोरडे Mदवस, आU- तेचे Mदवस इ. ४) शेतीKया जमीनीचे Wपकाखाल4ल Mदवस, Wवuांतीचे Mदवस, Wपकफेरपालट4चा pम इAयाद4. ५) rAयेक औजाराची उपयुjतता Mदवस, तास इAयाद4. ६) हं गामVनहाय, WपकVनहाय, rAयेक मह4ना, rAयेक आठवडा लागणारे भांडवल, uमशjती(मजूर), औजारे बैल अथवा अDय उजा-. ७) जनावरांचे आरो\य, ऋतुचp, गाभण जा|याचे rमाण, भाकड कालावधी इ. ८) रोग, eकडींचा rादभ ु ा-व, Aयांची वारं वारता, Aयांचा Vनसगा-शी हवामानाशी संबंध ९) तुलनाAमक अ™यास
Wपकां-Wपकांमधील,
शेतक`यां - शेतक`यांमधील, CभDन
भूभागातील परं तु एकाच Wपकाचा तसेच अDय Wपकांचा इ. असे अनेकWवध
rकाराने Wव]लेषण करता येते. शा>?ामzये Vनर4Jणे आZण नsद4 यांना
अनDयसाधारण महAव आहे . Aया मुळे शेतीतील अनेक rयोगांKया Vनर4Jणे आZण नsद4 कर4ता ह4 दै नंMदनीचा उपयोग होऊ शकतो.
Aया मुळेच आपण 9हणतो को`या
दै नंMदनीची eकं मत शे दोनशे असल4 तर4 Cलहलेcया दै नंMदनीची eकं मत लाखो }पये आहे . असे मौcयवान काय- सं>था शेतक`यांकडून करवून घेत आहे .
शेतक]यांचा ^मता 6वकास
–
शेतीचा शा_वत 6वकास –
राR`ाचा सवाaगीण 6वकास केवळ दै नंMदनी दे ऊन आपcयाला थांबायचे नाह4. दै नंMदनी Cलह4णारा शेतकर4 याKयाशी सतत संपक- ठे वणे, AयाKया सहवासात राहणे वेगवेग–या त“ांचा सहवास AयाKया
कर4ता घडवून आणणे, यातून Aयाचा Jमता Wवकास (कौशcय Wवकास) साधणे. आZण अशा सव- शेतक`यांचे शा>?शुzद संघटन क•न Aयांना शहर4 बाजार पेठेशी सहज सुलभ जोडणे. हे ह4 आपcयाला करावयाचे आहे .
हे कर|याकर4ता tामीण पदवीधर त•ण यास दै नंMदनी वापराचे आZण शेती Wवषयाचे
“ान दे ऊन १०० शेतक`यांमागे एक या rमाणात रचना उभी करावयाची आहे .
हा त•ण वारं वार शेतक`यांKया संपका-त राहून Aयांना सWु वधा पुरWवत असेल Aयाच बरोबर शेतक`यांची उAपादने सं>थेकडे पाठWवत राह4ल. सं>था ह4 उAपादने शहरात Wवतर4त क•न Aयाचा मोबदला शेतक`यांना पोहोचवेल.
यातून नगरवासी आZण
tामवासी यांKयात भावVनक संबंध r>थाWपत होतील आZण दोDह4मधील सुWवधांचे अंतर
कमी कर|यास मदत होईल. अशा पzद4तीने एक शा]वत नगर-tाम रचना उभी क•न शोषणमुbत, समतायुbत, पया3वरणपूरक, कृषीआधारeत,
उgयोगZधान, वैभवसंपhन,
समथ3, सुरi^त, समरस जनजीवन Eनमा3ण करjया=या <दशेने आपBयाला वाटचाल करावयाची आहे . कृWषनारायण दै नंद4नी आधार4त शेतीचा Mहशोब हे Aयाचे पMहले पाऊल 9हणता येईल.
rसाद नारायणराव दे शपांडे B.Sc. (Agri) अzयJ,
शेती पwरवार कcयाण सं>था, आटपाडी
९४२३०३७०९४, ९४०४४१९९१४