सगण ु ा वनसंवधन तं
वणवे लागणे थांबवणे व नवीन हरवाई नमाण करणारे साधे सोपे तं पा वभम ू ी व चत
सगुणा बाग प रसरात लहानाचा मोठा होत असताना, १९६०
या दशकांत ड गरांवर
संगी लागणारा वणवा आजूबाजू या अंध:कारात अजाण मनाम ये आकषक वाटत असे.
त हा तो फारसा पसर याचे आठवत सु धा नाह . परं तु, २१ वे शतक सु वण यांचा
याप,
सुमारास नेरळ चचा बैठका सु
याची
झा यापासून
या ती व दाहकता फारच जा त जाणवायला लागल . २०१०
या या
ामपंचायतीत सम वचार सरपंच मळाले व प रसरातील वणवे थांब व यासाठ झा या आ ण शेवट कायभाग न साधताच सव व न गेले. मा या मनात मा
वण यांची सल तशीच कायम रा हल पण
यानंतर एस.आर.ट . ची लढाऊ ट म लाभ याबरोबर
वणवे थांब व या या
झाल . मौजे वरई येथील आमचे मालक या छो या
योगांची मा लका सु
टे कडीवर वणवे लागून होणा या नुकसानीमुळे मी बेजार झालो होतो. दवाळीनंतर सुकून जाणारे हं गामी रान/गवत पेट
यायला कारणीभत होते ते रान यो य वेळी व यो य प धतीने ू
तणनाशकां या सहा याने मा न कुजव यामुळे मो या
माणात गांडूळांची नैस गक न मती होते
योगांमधन ू व मळाले या न कषामधन ू हे सव तं
प के केले. २०१५ साल एफ.ए.ओ. रोम
व ज मनीचा गारवा जा त वेळ टकतो हे ल ात आले. २०१२ पासन ू यासाठ छो या छो या म ये एस.आर.ट . वषयी भाषण करायला मळाले या संधीवेळी 'गवताळ भूभागावर
लायफोसेट
तणनाशक फवार यामळ ु े नैस गक गांडूळ न मती होते' हा मु दा तेथील उपि थत शा मांडला व
यां या भेदक
(SVT) आमचे वरई
नांना समथक उ रे
े ावर ज म झाला.
ांपुढे
दल . अशा करे "सगुणा वनसंवधन तं ाचा"
येय:
१. एस.आर.ट . त वांचा वापर क न दरवष ड गरांना लागणारे वणवे रोखणे. २. ड गर उतारावर होणार मातीची धूप थांब वणे. ३. ड गरां या भूगभात मो या
माणांत पाणी झरप यासाठ मातीची दाणेदार कणरचना नमाण
करणे.
४. कठ ण प रि थतीत तग धरणा या नवडक वन पतींचे "िजवंत कंटूर बं डंग" क न भूगभ व बा यप रसरात सकारा मक वातावरण न मती क न नवीन व ृ
लागवडीसाठ या यश वीतेसाठ
यो य प रि थती नमाण करणे.
५. कडे कोसळणे (Landslides) थांबवणे व यामळ ु े होणारे नक ु सान टाळणे. ६. वणवा वझवताना वनमजरू व
वयंसेवकाची होणार शार रक दख ु ापत व जी वत हानी टाळणे.
वण यामुळे होणारे नुकसान
अ) ताबडतोब होणारे नुकसान : १. सुमारे ६.२ टन
ती हे टर जै वक काडीकचरा जळून खाक होतो.
वातावरणात मसळून पयावरणाला हानी करतो. २. नाना व वध
याचा झालेला कब वायू
कारचे कडे, रोडंटस (उं द र, ससे, साळींदर, उदमांजर, खव या मांजर, जवा या)
प यांची प ले, सरपटणारे ३. प रसरातील जनतेची
ाणी वगैरे म न जातात. थावर मालम ा व बाग बगीचा न ट होतात.
४. वनांम ये काम करणा या वनमजरु ां या जी वताला धोका नमाण होतो. ब) दरू गामी होणारे नुकसान :
१. वण यामळ ु े ज मनीचा स य कब कमी होऊन ज मनीचा प ृ ठभाग कठ ण/कडक होतो व यामळ ु े
या ज मनीम ये
पाणी
झरप याची
परू प रि थती नमाण होते.
या थांबन पाणी आडवे वाहून जाऊन ू
२. ड गर उतारावर ल सू म माती कणांचा थर (Silt) वाहून जाऊन, तेथील वाईट प रि थतीमधे आणखीन जा त वाईट दरू गामी प रणाम घडून न या, नाले, तलाव, धरणे, सरोवरे , यांम ये वाहून आणलेला मातीचा थर भर टाकतो (Silting). ३. ड गराळ व वनांम ये वन पती जगणं व वाढणं ह नैस गक अवनती (Degradation) हो याची दरू गामी
वणवा लाग याची
मख ु कारणे :
या सु
होते.
नसगतः वणवे लाग याची श यता अ यंत अ प
लोकां या शु लक खाल ल माणे.
या बंद होऊन या भभ ू ागाची
माणात आहे . सदर वणवे हे
वाथासाठ लावले जातात. ते कशासाठ लावले जातात
था नक
याची काह कारणे
१. वना
ासाने जंगलात जाऊन, जळाऊ लाकडे जमा करणे, म य न मतीसाठ मोहाची फुले
जमा करणे, मध जमा करणे, तसेच वनांमधन ू मळणा या इतर गो ट सहज जमा करणे. २. जंगल
ा यांची शकार करताना गवताची अडचण होऊ नये तसेच शकार सहज दसावी.
३. गवत जाळले क तेथे न याने येणारे गवत चांग या दजाचे व जोमाने येते असा समज आहे . ४. वन पयटनासाठ आलेले पयटक जळती सगरे ट तशीच टाकून द यामळ ु े वणवा लाग याची श यता असते.
५. टे क या व गवती माळ येथन ू जात असले या पडतात व वणवा पेटतो.
सगुणा वनसंवधन तं ाचे फायदे : १. ड गरांवर वणवे थांब व यासाठ शा वती असलेला माग. २. जंगले व ड गरावर ल जा याऐवजी
वजे या तारा एकमेकांना टे कून
ठण या
अ यंत कमी खचाचा, कमी मनु यबळाचा, सुलभतेचा व
नसगत: वाढणारा लाखो टन स य जैवभार (Biomass) जळून
याचे उ म दजाचे स य खत
याच जागी (In-Situ) तयार होऊन िजरवणे श य
होईल. यायोगे जाग तक पयावरणाशी संबं धत मो या
माणावर "कबाचे ि थर करण" (Carbon
Sequestration) श य होईल. ३. वण याम ये होरपळून मरणार प यांची प ले, सरपटणारे
ाणी इ. जैव व वधता वाच वणे
श य होईल. वण या या तापमानामळ ु े जी सू म जैव व वधता न ट होते ती सु धा वाच वणे श य होईल. तसेच, वणवा वझवायला जाणा या वनमजरू व होणारा धोका
भावीपणे व नि चत टाळणे श य होईल.
वयंसेवकां या जी वताला नमाण
४. या तं ामळ ु े पडज मनीवर ल नैस गक गांडूळांची सं या भराभर वाढते; मातीची कणरचना सध ु ार यामळ ु े मातीची धप ू थांबन ू , सदर ज मनीम ये मो या
माणावर पाणी
होईल यामुळे ड गर व जंगले पा या या मो या सा याने समृ ध होतील.
५. या सवामुळे ड गर व जंगल भागातील बोडक जमीन पु हा न याने यामुळे उघ या-बोड या ड गरांवर पु हा
करणे श य होईल.
हरवाई आणून तेथे
झरपणे श य
वसन क
लागेल व
स नता व उ पादकता
नमाण
तं ाचे वै ा नक मु दे :
ड गर व जंगलांम ये वणवे लावले जातात. तेथे पावसा या या शेवट सुकून जाणारे हं गामी रान व गवत हे िजवंत
वलनशील पदाथ सहज पेटतात व वणवा भडकतो. हे
वाला ाह पदाथ पावसा यात
हरवेगार व रसरशीत असताना (स टबर), जवळपास ८५% पा याने भरलेले असतात.
यावेळी जर हे जागेलाच मेले तर तेथेच कुजन यांचे गांडूळांसाठ व सू मजंतस ू ू ाठ खा य तयार
होते. परं तु हा हंगामी जैवभार पावसा यात
हरवा असताना पढ ु े आपोआप मेला व सक ु ला
(नो हबर)
क तो गांडूळ व सू मजंतूना खाता येत नाह . आ ण
वलनशील पदाथात
पांतर होते.
याचे वणवा लाग यासाठ
हणन ू स टबर व ऑ टोबर म ये या हं गामी जै वक भारावर
लायफोसेट फवारले असता ते जागेलाच मरते व कुजते व तथे मो या
होऊन मातीला अ तशय छान मृ गंध येतो. आशा कारे तण म न सक ु यानंतर याची
लायफोसेट या सहा याने मारलेले हं गामी
वलनशीलता (BTU Value) कमी झा याचे आढळले.
फवारणी के यानंतर
फवारणी करताना
वणवा लाग यावर फवारले या जागेला आग
गवत कुज यानंतर झालेल नैस गक गांडूळ न मती
लागल नाह
लायफोसेट काम कसे करते.....वै ा नक मा हती : स या
लायफोसेट १६० दे शामधील शेतकर
भावीपणे मो या
माणात गांडूळ तयार
माणात तणनाशक
समाजाम ये फार लोक य आहे व ते
हणून वापरले जात आहे .
पानांवाटे वन पती या मुळांपयत पोहचते व वन पतीमधील
याची फवारणी के यावर ते
काशसं लेषण संल न ए झाइ सचे
(enzymes) र ते बंद करते व यामुळे वन पती मरायला सु वात होते. ह ए झाइ स मानव व ाणी यां या शर रात नसतात.
यामुळे
याचा कोणताह
ा यां या शर रावर होत नाह . ज मनीवर पडलेले
य प रणाम मानवा या
कंवा
लायफोसेट लगेचच फॉ फेट व कब वायू या
नैस गक पदाथामधे वघट त होते.
लायफोसेट वापर यामुळे शेतक यांना
यांचे शेतातील तणांचा
बंदोब त कर यासाठ नांगरणी करावी लागत नाह . अशी नांगरणी के यामळ ु े ज मनीतील स य कब करपन ू जातो व शेतक याला एक नंबर मदत प असणारे सू मजंतू उ व त होतात. तसेच नांगरणी के यामळ ु े ज मनीची कणरचना तुटते व मो या आ ण शवाय जमीनी टणक (Hard pan) हो याला
वृ
माणात धप ू हो याला
करते.
वृ
करते.
A. How does glyphosate work?
https://glyphosateinfo.monsanto.com/
B. Does glyphosate cause cancer?
https://www.youtube.com/watch?v=QyFtAehI7C4
C. How glyphosate boosts soil quality
https://www.youtube.com/watch?v=Rq_dNkBTeQI
फार मो या मो या
माणावर आपले ड गर व टे क या उघडे-बोडके होताना दसत आहे त. तेथे
माणात मातीची धूप होऊन खडक वर येत आहे त. ह प रि थती तातडीने थांबवून तेथे
कायम व पी बहुवा षक आ छादन होणे आव यक आहे , असे झा यास यामळ ु े तेथे नमाण होणा या सू म वातावरणात कालांतराने मोठे व ृ था पत करणे श य होईल. पढ ु ल भागात तं ाम ये वणन केलेले सजीव कंटूर बं डंगमळ ु े नवीन
नसग
नमाण हो यासाठ
वातावरण
नमाण होईल.
उघ या-बोड या ड गरांवर सतत होणा या उन-वारा व पाऊस यामळ ु े होणार
पयायाने नमाण होणा या कठ ण
थराचे (Hard pan)
माण झपा याने वाढत आहे .
धूप व
यामुळे
पडणारे पावसाचे पाणी भूगभात न झरपता ते वाहून जायला सु वात होते आ ण यामुळे या प रसरात आणखी मोठे दोष नमाण होतात. या सवाला तेथील मातीत कबाचे माण वाढवून नैस गक आपोआप गांडूळांची न मती होणे हे एकच उ र असू शकते. गांडूळांचे व ान गांडूळ हा
ाणी स ृ ट तील अ यंत संवेदनशील
माणात आपोआप गांडूळ येणे
ाणी समजला जातो. एखा या ठकाणी मो या
हणजे नसग दे वतेने मानवाला पर
दे णेच आहे . सगुणा वनसंवधन तं ाम ये
हरवे रान मा न कुजव यासाठ
तणनाशाकाचा वापर केला जातो. गवत रसर शत जागेलाच मा न कुजले तर हणून ओळखले जातात.
ेत १०० पैक १०० गुण
हरवे
हणजेच
लायफोसेट या
याम ये ओलावा असताना
याचे गांडूळांना खा य होते. गांडूळ हे ज मनीचे उ म इंिज नअर
यां या ज मनीम ये होणा या चलन-वलनामुळे मातीची कणरचना
सुधा न तेथे हवा खेळती राहते व ज मनीत आत पाणी झरप यासाठ पोकळया नमाण होतात. गांडूळ हे ज मनीचे आरो य व ज मनीत असले या
वषाचे
माण दश वणारे मापक
हणन ू
ओळखले जातात. शा
ां या मते गांडूळ हे ज मनीत असले या
दष ु कांना उदा. क टकनाशकांचे
श लक अवशेष, अवजड धातू ( झंक, ल ड, इ.) यांना अ यंत संवेदनशील आहे त. मानवी
ह त ेपामळ ु े बघडले या ज मनींना पु हा सप ु ीक कर याचे काम गांडूळ क ज मनीखाल ल आपले म तं
शकतात. गांडूळ हे
आहे त.
१. कंु पणप टा व सजीव कंटूर बं डंग तयार करणे -
या वन ज मनींवर गुरे, बक या, वा ट माणसे कुठूनह घुसखोर क न आत जाऊ नये
अशा ठकाणी सजीव कंु पण प टा तयार करावा. काटे र वन पतींची पावसाळा सु
नवड करावी. र
ं अशा नवडुग ं , घायपात, करवंद, शद
यासाठ
या या बाजू या २० मी. जाळप
या या वर या बाजूला
हो या या १०-१२ दवस अगोदर नवडूग ं ा या ३०-३५ सेमी लांबी या फां यांची एका
ओळीत दाट लागवड करावी( ती ३० सेमी). १५ जन ू ते १० जल ु ै पयत गवताची हरवळ दसत असताना कंु पण प
याला नवडुग ं , वाचवन ू
ची लागवड करणे.
ं लायफोसेट फवारणे व तेथे घायपात, करवंद, शद
ओसाड ड गर व माळराने येथे सहजग या जगतील व वाढतील अशा ५ चवट झड ु ू पवग य
वन पतीं या
जाती
गे या
काह
वषा या
संशोधनाअंती
आ ह
नवड या
आहे त
या
पढ ु ल माणे; करवंद (Carissa congesta), रानकेळी (Enset superbum), वाळा/खस (Vetiver zizanoides),
नगुडी
(Vitex
negundo)
व
घायपात
लागवडीसाठ जून या सु वातीला पावसाची सु वात झा यावर कंवा चौ या आठव यात व छ पाणी) २ मीटर
लायफोसेटचा (१०० मल
ं द चा प टा फवारावा. ह
(Agave
americana).
यां या
हणजेच जूनचा तसरा आठवडा
लायफोसेट + ५०
ॅ. यु रया + १५ ल
फवारणी उताराला आडवी व अंदाजे
समपातळीवर (contour) प टा
व पात करावी. प टा िजथे फवारला आहे
का या टोचून प
यवि थत ठे वा यात. फवारणी या २४ तासानंतर करवंद ची व
या या खुणा
या या म यावर
रानकेळीची रोपे, नगुडीची मुळे असले या फां या, घायपात व वा याची रोपे नागमोडी रे षेत ३ फुटावर या
मवार त लावावीत.
था नक गवतांबरोबर
अि त व असावीत.
यवि थत
ती
लायफोसेटचा प टा फवार यामुळे तेथे लावले या झाडांना
पधा करावी लागत नाह
यामुळे
यांची वाढ चांगल
दसते. रानकेळी व करवंद ची रोपे एक वष नसर
होते व
यांचे
म ये सांभाळलेल
तं
२. वणवा लागून पूण ड गर भ मसात हो यापासून वाच वणे सदर ड गरावर या पूण वे याला खाल तळाला व नंतर
लायफोसेटचे प टे मारावेत. तसेच काह ठरा वक अंतरावर
यापासून ट याट यांनी वरती
या आड या प
यांना जोडणारे उभे
प टे सु धा मारावेत. माणसां या हालचाल पासूनचा प हला प टा जा त ं द यावा व बाक चे सव प टे ५ मीटर
ं द चे
हणजेच २० मीटर
यावेत. असे प टे गणपती अगोदर एकदा (अंदाजे
ऑग ट तसरा आठवडा) व दवाळी अगोदर परत एकदा (अंदाजे ऑ टोबर १ला-२रा आठवडा) फवारावे. यावेळी १५० मल
लायफोसेट + ५०
वापरावे. तं
ॅ. यु रया + १५ ल
व छ पाणी हे
माण
३. लाि टक या संर ण क हरचा वापर -
बोडके ड गर व वने पु हा हवाईने झाकायचे अस यास तेथील वन पतींची लागवड करताना फार बारकाईने व सम
वचार करणे आव यक आहे . आम या मते
झुडूपवग य वन पतींना मो या जग यासाठ मदत प
तयार क न घेतले आहे .
माणात लावून जगवणे आव यक आहे .
हणून आ ह एक ३ या
थमतः वर दले या ५ चवट
तरांचे
लाि टकचे वै श
यां या सु वाती या
यपूण संर ण क हर
लाि टकला म यभागी अ तनील (UV) करण थांब वणारा पडदा
असून बाहे र ल दो ह बाजूला दव बंद ू जमा क न ते थब घरं गळणारे पडदे आहे त. या लाि टकचा
पडदा/क हर रोप याभोवती बस व यास रा ी जमा होणा या दव बंदप ू ासून रोप याला थोडेसे पाणी मळणे, अ तनील
करणांपासून संर ण व भट या - जंगल
जनावरांपासून संर ण
यामुळे ओसाड ड गराळ भागात लागवड केले या रोप यां या जग याचे
होईल.
मळते.
माण वाढ वणे सोपे
औषध फवारणी करताना
यावयाची वशेष काळजी :
१. तणनाशके फवारताना फवारणीतून बाहे र पडणारे तुषार हे सू मतम पा हजेत. यासाठ पंपाचे नोझल उ म असणे आव यक आहे .
२. ओसाड ज मनींवर लायफोसेट फवा न फायदा होत नाह . हरवी रसरशीत पाने व ज मनीम ये थोडा ओलावा असणे आव यक आहे . पाऊस नसताना, सकाळ या
हर , पानावर दव
असताना प रणाम चांगला होतो. ३. तणनाशक फवारताना वापरावयाचे पाणी जा तीत जा त तणनाशकाचा प रणाम दसून येत नाह . ४. तणनाशका या
येक वापरानंतर फवारणी पंप
व छ हवे. गढूळ पा यामुळे
व छ पाणी व साबण, पावडर यांनी
खळखळून धुवून ठे वेणे फार गरजेचे आहे .
५. तणनाशक पंपाची हातात धरायची दांडी (ला स) ह ३ फुट लांबीची असल पा हजे.
६. वारा नसताना शांत प रि थतीत तणनाशकाची फवारणी करावी. तण जोमा या वाढ या ि थतीत असताना तणनाशकाची प रणामकता चांगल
दसते.
७. फवारणी के यावर अधा तास पाऊस पडणार नाह याचा अंदाज घेऊन फवारणी करावी. ८. अशा
कारची फवारणी कर यासाठ उ म दजाचे बॅटर वर चालणारे फवारणी पंप वापरावे.
ट म एस.आर.ट . पी.सी.सी.एफ (आर अड डी) पुणे २७ जानेवार २०१८
वनसंवधन तं वन े
(SVT)
ा य
क
स ह / कंपाटमट नं.
े े
(हे)
अ) नेरळ १. टे कडी नं. १
१०९
९
२. टे कडी नं. २
५० (अ)
७३
३. टे कडी नं. ३
३१०
१९
५६ (अ)
२९
ब) कजत ( शरसे) १. टे कडी नं. १ २. टे कडी नं. २ एकूण
१३०
SVT कामाचे वेळा
क
२५ मे ते १५ जून
१. कंु पण प
ं ची लागवड याला नवडुग ं व शद
१५ जून ते १० जुलै
१. कंु पण प
याला नवडुग ं वाचवून
करणे.(वनसंवधनाचे SVT मॉडेल पहावे)* लायफोसेट फवारणे व घायपात, करवंद
लागवड करणे.* २. लायफोसेट फवा न र ते तयार करणे. ३. सजीव कंटूर प टे तयार करणे. ( लायफोसेट फवारणी)*
४. नवडक ६ वन पतींची कंटूर प
यावर
लागवड करणे. १५ ते ३० ऑग ट
१. लायफोसेट जाळप टा प हल फवारणी.*
१ ते १५ ऑ टोबर
२. लायफोसेट जाळप टा दस ु र फवारणी.*
सगु णा वनसंवधन तं वणवे लागणे थांब वणे व नवीन हरवाई नमाण करणारे साधे सोपे तं रायगड िज वणन अ. ड गर
े घटक
यातील ५ ड गर माण
य ु नट
दर
र कम
5
ड गर
1288
लटर
₹
644
₹
8.00 ₹
5,152.00
ट कर
कलो
80.50
लटर
₹
800.00 ₹
64,400.00
स े पंप
20
नग
₹ 4,000.00 ₹
80,000.00
ड गरासाठ लागणारे लायफोसेट य ु रया
स ेसाठ लागणारे मजूर मजूरानसाठ सरु मजूरानसाठ सरु
तेच े जोडे
तेच े मा क
पा यासाठ लागणारे २०० लटरचे बँरल पा यासाठ लागणारे बाद या लागवड
लागवडीसाठ लाि टक अथ ऑगर मशीने सातेलाईत इमे गंग
1812 माणूस दवस ₹
350.00 ₹ 4,50,800.00
315.00 ₹ 5,70,780.00
36
नग
₹
600.00 ₹
21,600.00
36
नग
₹
105.00 ₹
3,780.00
36
नग
₹
700.00 ₹
25,200.00
24
नग
₹
150.00 ₹
3,600.00
8000
झाडे
₹
30.00 ₹ 2,40,000.00
8000
लाि टक
₹
20.00 ₹ 1,60,000.00
4
नग
₹ 15,000.00 ₹ 60,000.00 ₹ 1,20,000.00
Sub Total [अ]
₹ 18,05,312.00
ब. माणप
जमीन चाचणी पाणी चाचणी
50
₹
60
₹ 3,000.00 ₹ 1,80,000.00
Sub Total [ब] क. से
SVT को दनेतर
8 12
प
म हने
Sub Total [C] ड. अ य लागणार उपकरणे मोटर बाईक मोटर बाईकची दे ख बाल Sub Total [ड] इ. अ मीन
अ मीन खच
15,000.00
₹ 1,95,000.00
ल तंग
ाल SVT ट म
300.00 ₹
₹ 12,000.00 ₹
96,000.00
₹ 22,500.00 ₹ 2,70,000.00 ₹ 3,66,000.00
1 1
नग नग
₹ 75,000.00 ₹ ₹ 5,000.00 ₹
75,000.00 5,000.00
₹
80,000.00