TNT doorbreekt Circle of Blame in bestaande bouw Onder leiding van CEO Peter Bakker
al op die van de installatiebranche. Verwaaijen:
verdienen door het energiegebruik omlaag te
voert TNT sinds 2007 wereldwijd de Dow
‘we dagen de installateurs uit om met plannen
brengen?’ Uitgangspunt daarbij is een model
te komen om ons energiegebruik omlaag te
waarbij zowel de installateur als TNT aan kan
brengen. Wie met het beste voorstel komt mag
verdienen. Verwaaijen: ‘We maken gebruik van
mee doen’. Deze marktbenadering heeft tot nu
de intelligentie in de markt. Daarom zeggen we
toe een besparing opgeleverd van 4% op de
‘wij betalen de installateur bedrag x voor
energiekosten en gaat TNT jaarlijks tonnen
besparing y; alles wat hij daarboven aan extra
euro’s opleveren.
energie bespaart, is voor hem’. Behalve met de
Jones Sustainability Index aan in de sector Industrial Transportation. Binnen de eigen landgrenzen baarde vastgoedpoot TNT Real Estate in 2008 opzien met plannen voor de huur van zeven nieuw te realiseren Green Offices en de bouw van Nederlands meest duurzame utiliteitsgebouw in Veenendaal.
Wintereditie december 2009
Duurzaam Vastgoed Nieuwskrant
installateurs zit TNT Real Estate aan de onderLos van zijn kantoren beheert TNT Real Estate
handelingstafel met serviceproviders die het
in de Benelux circa 700 sorteer- en distributie
energiegebruik in alle 700 panden in realtime
centra. Dit is het terrein waarbinnen Verwaaijen
moeten gaan monitoren. Verwaaijen: ‘We willen
de jacht op energiebesparing heeft geopend:
ongebruikelijke pieken en dalen aangrijpen om
‘Zelf hebben we geen verstand van de achter-
ons energieverbruik verder te optimaliseren.’
Vastgoedsector klaar voor verduurzaming
Koplopers doorbreken de Circle of Blame
issue’. We hebben daarom de installateurs de
De afgelopen maanden zette de verschuiving naar duurzaam
In de utiliteitsbouwsector vindt 16% van het Nederlandse
vraag voorgelegd: ‘hoe kun jij euro’s voor ons
vastgoed zich verder voort. De vraag naar duurzaam vastgoed is
energieverbruik plaats, met een besparingspotentieel van naar
er, duurzame gebouwen gaan langer mee, hebben lagere onder-
schatting 80%. Met name in de bestaande bouw valt veel winst
houdskosten en de gebruikers zijn minder geld kwijt aan energie.
te behalen. De bestaande Nederlandse kantorenvoorraad is circa
kant van de installaties. Elke drie jaar sluiten we In 2009 zocht TNT Real Estate duurzaamheid-
dan ook grote landelijke onderhoud- en beheer
Lees het volledige interview met Flip
voordeel vooral in ‘quick wins’ binnen de
contracten af met grote installateurs. Dit jaar
Verwaaijen op www.circle-of-blame.nl
bestaande bouw. Zoals het beter afstellen van
hebben we gezegd: ‘duurzaamheid is ook een
de installaties. TNT deed opnieuw een beroep op de creativiteit van de markt, deze keer voor-
SenterNovem is op zoek naar koplopers die bestaande utiliteitsgebouwen sterk verduurzamen.
Leidraad Prestatiecontracten
Koplopers die de Circle of Blame doorbreken. Ons doel is het stimuleren en opschalen van
Er vindt van oudsher te weinig afstemming
bestaande panden nog evidenter. De vastgoedmarkt is klaar voor
het nemen van de eerste stap. De zogenaamde ‘Circle of Blame’
nieuwe duurzame toepassingen. Dit doen wij door marktpartijen – ontwikkelaars, beheerders,
plaats tussen de de bouw- en beheersector.
een duurzame aanpak. Dat blijkt uit de media, en uit opzien
in de vastgoedsector staat een grootschalige duurzame heront-
Hierdoor wordt de eindgebruiker opgezadeld
barende uitspraken op het driedaagse PROVADA Green Forum,
wikkeling van bestaande gebouwen in de weg. In 2008 liet
met suboptimale huisvesting. Dit kan zich bij-
dat SenterNovem samen met PROVADA, Dutch Green Building
SenterNovem met praktijvoorbeelden zien hoe koplopers de
voorbeeld uiten in hogere energielasten of een
Council en Triodos organiseerde op de PROVADA 2009:
Circle of Blame doorbroken. Sinds 2009 ligt de focus op de
minder goed binnenklimaat. Op dit moment
• “Verduurzamen is geen leuke hobby, het is een keiharde must”
bestaande utiliteitsbouw. Want hier ontstaan gouden kansen.
SenterNovem zoekt Koplopers
beleggers, opdrachtgevers of eindgebruikers – te ondersteunen. Dit kan de kwaliteit en duurzaamheid van uw projecten en het imago van uw bedrijf verbeteren. SenterNovem kan bovendien waardevolle input leveren in het krachtenveld waarin u als marktpartij opereert. Selina Roskam
Hans Korbee
Bijvoorbeeld:
basis van geleverde inspanning en niet op basis
Jo Daemen, Manager
Jaarlijks komt er slechts 1 à 2% nieuwbouw bij. De noodzaak om
Energiebesparing Utiliteitsbouw
zullen moeten afschrijven op de waarde van hun vastgoedporte-
de bestaande voorraad te verduurzamen wordt onderkend, maar
SenterNovem
feuilles. Dit maakt de noodzaak voor het opwaarderen van
tegelijkertijd wijzen partijen vooral naar elkaar als het gaat om
- Hans Copier, directeur ING REIM.
– inzicht in beschikbare kennis en tools en
van de geleverde prestatie. Prestatiecontracten
afgeboekt” - Jaap Gillis, CEO Redevco en voorzitter Dutch Green
mogelijkheden voor fiscale regelingen en
maken de prestatie van de leverancier meet-
Building Council.
subsidies
baar en objectief evalueerbaar. SenterNovem
– extra publiciteit door uw project als voor-
heeft nu een leidraad laten ontwikkelen die u
van samenwerkingsverbanden of het op gang
beeldproject te vermelden op onze website,
ondersteunt bij het opstellen van prestatie
brengen of versnellen van het proces
in publicaties, artikelen en op beurzen en
contracten voor technisch beheer en onder-
congressen. Interesse? Neem contact met op met een van de SenterNovem adviseurs utiliteitsbouw: Selina Roskam, Hans Korbee, Albert Hulshoff, of Irma Thijssen, telefoon (030) 239 34 51 Irma Thijssen
houd van klimaatinstallaties.
Voor inspirerende voorbeelden zie www.circle-of-blame.nl
“SenterNovem is verheugd dat duurzaamheid in de vastgoedsector zoveel belangstelling heeft! Duurzaam Inkopen door de overheid en de gewijzigde opstelling van pensioenfondsen ABP en PGGM blijken belangrijke incentives voor de markt. De tijd van wachten is voorbij voor iedereen die de slag niet wil missen. En die niet met onverhuurbare gebouwen wil blijven zitten.”
• “Op niet-duurzaam vastgoed moet in de toekomst worden
– makelen en schakelen: inzetten van ons netwerk
Ambities!
• “Er is behoefte aan nieuwe contractvormen waarin ook de exploitatie van een gebouw tot uitdrukking wordt gebracht” - Kees Rezelman van CoreNet. • “Vastgoedfondsen met alleen maar conventionele gebouwen lopen aantoonbaar meer risico dan investeerders in groene panden” - professor Piet Eichholtz.
Meer informatie over de leidraad: www.duurzaamvastgoedportal.nl
De impact van Duurzaam Inkopen 2010
Haagse Hogeschool wint NET Trofee 2009
Meer huurinkomsten, hogere verkoopprijs
“De overheid huurt vanaf 2010 alleen nog duurzame gebouwen met minimaal een C-label”, kondigde Peter Jägers van de Rijks
Rotterdam om tot modern multi-tenant gebouw ‘Central Post’
Het is 2020. Dit klinkt als de titel van
markt missen. De vraag naar duurzame, energie
minder leeg. De bezettingsgraad van een ‘groen’
gebouwendienst aan. Voor beleggers in bestaand vastgoed kan
met label A en ruim 50.000 m2.
een science fiction-boek dat een
zuinige gebouwen stijgt. Die ‘groene vraag’
pand bleek ook constanter. Daardoor lagen de
deze verandering grote gevolgen hebben, want Rijk en lokale
heeft direct gevolg voor de waarde van ‘grijs’
huurinkomsten tussen de 6 en 9% hoger dan in
overheden hebben samen naar schatting 20% van alle kantoor-
vastgoed. Duurzame gebouwen staan garant
vergelijkbare ‘grijze’ panden.
panden in gebruik. Onderzoeker Nils Kok van de Universiteit van
compleet nieuwe wereld beschrijft. Zoals George Orwell ooit de toekomst schetste met zijn klassieker 1984. Maar
voor fors lagere energierekeningen. Dat geeft Hogere verkoopprijs
van Duurzaam Inkopen 2010 voor de vastgoedsector. Hij conclu-
huurders en eigenaren zullen naast prijs ook de
De verkoopprijs van een duurzaam pand lag
deert dat slechts een derde van de kantoorpanden nu aan de
jaarlijkse vaste kosten meewegen in hun beslis-
zelfs 16% hoger. Het beleggingsrisico door de
label C-eis voldoet, èn dat een meerderheid van de vastgoed
Zeker niet voor de projectontwikkelaar,
sing. Daardoor ligt voor eigenaren van gebou-
stabiele bezettingsgraad blijkt kleiner.
beleggers van plan is te investeren om de energieprestatie van
wen die veel energie gebruiken – en daar niets
De bereidheid meer te betalen, of een hogere
hun portefeuille te verbeteren. “Als een huurder van ons eist dat
aan doen – een waardedaling in het verschiet.
huur te accepteren, neemt snel toe als de
zijn gebouw een C-label wordt, dan regelen we dat”, was het
dan nog wil meetellen. Die zal nú actie moeten ondernemen.
potentiële koper of huurder ziet dat zijn enerHogere huren en meer huurders
gielasten veel lager zijn dan bij vergelijkbare
Dat besef mag nog niet bij iedereen zijn door-
kantoorgebouwen. En een kantorenmarkt met
SenterNovem Croeselaan 15
gedrongen, de feiten liegen er niet om. De
leegstand, zoals in Nederland, biedt kopers en
Postbus 8242
2020 is namelijk het ijkjaar waarin gebouwen
Universiteit van Maastricht en de Californische
huurders keuze.
3503 RE Utrecht
zo zuinig moeten zijn dat ze net zoveel energie
Universiteit Berkeley deden een uitgebreid
gebruiken als ze opleveren: energieneutraal.
marktonderzoek onder Amerikaanse kantoren
Nieuwbouw is de norm
Dat is afgelopen voorjaar afgesproken door het
naar duurzaamheid. Ze vergeleken de huren en
Klinkt 2020 toch nog ver weg? Bedenk dan dat
kabinet met heel bouwend Nederland in het
verkoopprijzen van Amerikaanse kantoor
er jaarlijks gemiddeld 2% aan nieuwe kantoor-
zogeheten Lente-akkoord. Om dat te bereiken
gebouwen met een milieulabel met die van
gebouwen bijkomt. Over twaalf jaar is dus een
moeten nieuwe utiliteitsgebouwen al vanaf 1
vergelijkbare kantoren zonder zo’n certificaat.
kwart van de voorraad relatief zuinig, want
antwoord van Hans Copier aan de RGD. Naast de overheid hebben ook twee belangrijke financiers van de vastgoedsector, ABP en PGGM, aangegeven hun vastgoed
DHV overwoog sloop van het hoofdkantoor in Amersfoort,
beleggingen te gaan verduurzamen. Het rapport is te
maar koos toch voor renovatie, en ging van label G naar A.
downloaden via www.senternovem.nl/utiliteitsbouw
Telefoon (030) 239 34 93 Telefax (030) 231 64 91
De Haagse Hogeschool bouwde met het nieuwe Academie-
www.senternovem.nl
gebouw in Delft de duurzaamste hogeschool van Nederland.
info@senternovem.nl
En is daarmee winnaar van de Nationale Energie Toekomst Trofee 2009, de prijs voor het beste initiatief op het gebied van
In juli 2008 werden de uitkomsten van het
nieuwbouw moet vanaf 1 januari voldoen aan
december 2009
onderzoek gepubliceerd en die spreken boek-
een strengere EPC-norm. De bestaande voor-
2KPUB0916
voorzien van onder meer warmtepompen, zonnecollectoren in
Waardedaling
delen. Duurzame gebouwen leverden een 2%
raad ontkomt daarom niet aan het verbeteren
in opdracht van
de rijbaan en het parkeerdek, zeer energiezuinige verlichting
Maar naast kansen zijn er ook bedreigingen.
hogere huur per vierkante meter op. Oogt dat
van de energie-kwaliteit. Wie nu niets doet en
Wie de komende jaren geen werk maakt van
misschien nog bescheiden, maar omdat deze
het jaar 2020 ziet als voer voor science fiction-
energiebesparing zal de slag op de vastgoed-
gebouwen meer huurders trokken, stond er
schrijvers, prijst zichzelf uit de markt.
januari gemiddeld 20% energie-efficiënter zijn.
LSI project investment tovert leegstaand postsorteerbedrijf in
Maastricht onderzocht in opdracht van SenterNovem de gevolgen
ze een belangrijke voorsprong. Toekomstige
2020 is niet zo heel ver weg. belegger, architect of installateur die
www.duurzaamvastgoedportal.nl ondersteund u met informatie over rendement, techniek en wetgeving
www.duurzaamvastgoedportal.nl
4
46 miljoen m2 groot en produceert jaarlijks 8,4 miljoen ton CO2.
bedrijfsruimte toe. De verkoop van panden stagneert en beleggers
– extra denkwerk bij planontwikkeling
– katalysatorrol bij het opzetten en organiseren
Albert Hulshoff
zijn de meeste onderhoudscontracten nog op
Door de Kredietcrisis neemt de leegstand van kantoor- en
energiezuinig wonen en werken. De Haagse Hogeschool is
en een innovatief regelsysteem. Al deze duurzame technieken leiden tot een forse besparing van circa 55.000 euro per jaar op de energiekosten, een reductie van de CO2-uitstoot met 65%
Triodos Vastgoedfonds verbouwde in overleg met huurder AT
en een EP van 0,59.
Osborne rijksmonument Villa Rusthoek in Baarn duurzaam - beide
Zie www.nettrofee.nl
profiteren van de 50% besparing door opheffen split incentive.
www.duurzaamvastgoedportal.nl
1
Financiële regelingen voor d uurzame utiliteitsbouw
Groenregeling
systemen. De investeringslimiet is zomer 2009 opgehoogd van
hebben geïnvesteerd. Groenfinanciering en EIA of MIA zijn te
De Groenregeling is een fiscale regeling. Voor zeer duurzame
2 naar 10 miljoen euro per gebouw. Begin januari 2010 is de
combineren. De combinatie MIA en EIA gaat niet samen.
kantoren kan gebruik gemaakt worden van een lening bij een
MIA-lijst voor 2010 bekend.
groenbank. Begin 2010 worden de criteria aangepast. Het te
Voor meer informatie zie www.senternovem.nl/miavamil
Nieuws!
Speciaal voor gebouwbeheerders en facilitair managers heeft
Om een beeld te krijgen van de transparantie in de vastgoed-
SenterNovem de EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw
sector ten aanzien van de verduurzaming van de vastgoedporte-
(EBVU) laten ontwikkelen. De EBVU geeft snel inzicht in het
feuilles, heeft SenterNovem de VBDO, de Vereniging van Beleg-
energieverbruik van een gebouw, energiebesparingsopties en
gers voor Duurzame Ontwikkeling, opdracht gegeven hiernaar
kosten- en milieubesparingen. Daarnaast geeft de EBVU een
SenterNovem gaat fuseren met de agentschappen EVD en
onderzoek te doen bij de tien grootste vastgoedfondsen van
indicatie van het huidige energielabel en het mogelijke label na
Octrooicentrum Nederland. Onze nieuwe naam is Agentschap NL.
Nederland. Het blijkt dat de meeste vastgoedfondsen wel aan-
het nemen van de voorgestelde maatregelen.
dacht besteden aan duurzaamheid, energiebesparing en CO2-
Zie www.senternovem.nl/kompas
Symposium Investeren in Besparen
reductie, maar dit nog amper vertalen in kwantitatieve informatie,
Op 9 februari 2010 organiseert SenterNovem met zeven
concrete doelstellingen en jaarrapportages. Het rapport is te
Schoon Licht Scan beschikbaar voor beheerders
EOS - Energie Onderzoek Subsidie
brancheorganisaties het symposium Investeren in Besparen voor
downloaden via www.duurzaamvastgoedportal.nl
In utiliteitsgebouwen gaat ongeveer 22% van de energie op aan
EOS is een programma van het Ministerie van Economische
facility managers en vastgoedbeheerders.
EIA – Energie Investerings Aftrek
Zaken en beoogt de technische kennis over energie-efficiency
Zie www.investereninbesparen.nl
voor de Groenregeling in aanmerking te laten komen. Alle grote
De EIA is een fiscale regeling van de ministeries van Financiën en
Nederlandse banken hebben een groenbank. Meer informatie en
Economische Zaken, vergelijkbaar met de MIA-regeling. De
een overzicht van erkende banken en de criteria vindt u op www.senternovem.nl/groenbeleggen
verlichting. Dat kan gemakkelijk 30 tot 60% minder. Of dat ook Wereldhave
in uw kantoor, school of bedrijfshal het geval is kunt u eenvoudig
en duurzame energie uit te breiden door onderzoek van
Vastgoedonderneming Wereldhave werpt nieuw licht op het
verkennen met de Schoon Licht Scan. Deze berekent voor u de
Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven te steunen. Het
aloude vastgoedmantra ‘locatie, locatie, locatie’. “Een gebouw
mogelijke energiebesparing, uw investering en de terug
regeling is bedoeld voor ondernemers die investeren in energie
programma beslaat het traject van idee tot aan marktintroductie.
moet waarde toevoegen aan zijn omgeving. Dat is duurzaam.
verdientijd. Zie http://schoonlichtscan.admea.nl
besparende maatregelen en duurzame energie. Op de EIA-lijst
Afhankelijk van het type project en de perspectieven van het
Wij bouwen alleen nog binnenstedelijk. Want wie wil er straks
staan ondermeer warmtepompen, WKO in de bodem, grond-
project kan bij verschillende EOS-regelingen een beroep worden
nog ergens langs de snelweg zitten? In afgelegen bedrijven-
LED-verlichting soms een goede oplossing
MIA/Vamil - Milieu Investeringsaftrek / Willekeurige
warmtewisselaars, HR-pompen, PV-systemen en zonnecollector-
gedaan op subsidie. Zie www.senternovem.nl/eos
terreinen wordt niet meer geïnvesteerd”. Lees het interview met
Dat LED-verlichting een grote toekomst tegemoet gaat, daar zijn
afschrijving Milieu Investeringen
systemen. De aftrek van de fiscale winst bedraagt maximaal 44%
Gijs Verweij en Norbert van Gisbergen op www.circle-of-blame.nl
de deskundigen het wel over eens. Maar in welke gevallen doet
De MIA en Vamil zijn fiscale regelingen van de ministeries VROM
van de investeringskosten. Investeringen voor het verbeteren
SDE - Stimulering Duurzame Energieproductie
Het jaarlijkse vastgoedplatform PROVADA vindt in 2010 weer
en Financiën voor ondernemers die investeren in milieuvriende-
van het energielabel van een utiliteitsgebouw (alleen bestaande
In april 2008 is de SDE subsidieregeling gepubliceerd. De SDE
plaats in de Amsterdam RAI, van 8 tot en met 10 juni. Gezien de
C2C kaart
van SenterNovem stelde het onderzoeksbureau LED Expert een
lijke bedrijfsmiddelen. Alleen milieuinvesteringen die op de
bouw) komen ook voor EIA in aanmerking. Begin januari is de
stimuleert de opwekking van duurzame elektriciteit, waaronder
grote belangstelling voor het thema duurzaamheid, organiseren
PSI-Bouw en het Aanjaagteam Cradle to Cradle van VROM/
handzame brochure op over LED-verlichting voor huishoudens
Milieulijst staan komen in aanmerking voor MIA/Vamil. In de
EIA-lijst voor 2010 bekend.
zonnestroom, windenergie en biomassa. Het betreft exploitatie-
Triodos Bank, Dutch Green Building Council, SenterNovem en
SenterNovem hebben samen met de Argumentenfabriek een
en utiliteitsgebouwen. Zie www.senternovem.nl/schoonlicht
Milieulijst 2009 staan onder andere een zeer duurzaam utiliteits-
Voor meer informatie zie www.senternovem.nl/eia
subsidies voor duurzame energie (zon, wind, biomassa, water)
PROVADA ook in 2010 ‘Drie Duurzame Dagen’, met een Green
‘Informatiekaart Cradle to Cradle in de bouw’ samengesteld.
Provada 2010
u er verstandig aan om al over te stappen op LED? In opdracht
op kWh. De regeling is opgerekt zodat deze ook voor grotere
Market en het PROVADA Green Forum, met lezingen, interviews
De C2C-kaart is gepresenteerd op het congres Innovatie onze
Interactieve website geeft energiecijfers op maat
een vegetatiedak of gevelbegroeiingssysteem, een installatie
De fiscale regelingen EIA, MIA en Vamil zijn aantrekkelijk voor
installaties geldt. De SDE 2009 is gesloten. In 2010 gaat de nieuwe
en debatten. Zie ook www.provada.nl
kracht op 12 november.
KOMPAS Energiecijfers levert u op een interactieve manier ge-
voor het gebruik van regenwater, milieuvriendelijke verlichting,
organisaties die inkomsten- of vennootschapsbelasting betalen
SDE weer open. Het is raadzaam om snel een aanvraag in te
Zie www.senternovem.nl/cradle-to-cradle
gevens over energieprijzen en alle aspecten van energiegebruik
low NOx-branders, waterbesparende toiletten en infiltratie-
en fiscaal eigenaar zijn van de bedrijfsmiddelen waarin zij
dienen. Zie www.senternovem.nl/sde
gebouw, renovatie van een bestaand utiliteitsgebouw, maar ook
Dutch Green Building Council ontwikkelt BREEAM in Use
in de gebouwde omgeving. U kunt ook uw eigen grafiek of tabel
September 2009 lanceerde de DGBC BREEAM-NL, een beoorde-
Circa 50 subsidieaanvragen binnen bij UKP NESK
lings- en labelsystematiek voor duurzame gebouwen. Voorjaar
In juni 2009 is de subsidieregeling UKP NESK (Unieke Kansen
samenstellen. Zie www.senternovem.nl/kompas/energiecijfers
PGGM verduurzaamt vastgoedportefeuille
Quickwins: verlichting en installaties
2010 wordt BREEAM in Use voor de bestaande bouw verwacht.
Programma Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren) open
Hoge ambities voor duurzaam vastgoed!
Zie www.dgbc.nl en www.breeam.nl
gesteld. Eind augustus zijn 34 haalbaarheidsstudies gehonoreerd.
Wat wordt het duurzaamste gebouw van Nederland? Er liggen
Tot 3 december konden subsidieaanvragen voor praktijkprojecten
al enkele claims. Het NIOO-KNAW gebouw in Wageningen?
Duurzaamheidsscan CFP
worden ingediend. Er zijn ca. 50 aanvragen binnengekomen.
Claus en Kaan ontwerpen volgens de C2C-filosofie. Het TNT
Corporate Facility Partners heeft een CO2-scan ontwikkeld voor
Begin maart 2010 wordt bekend gemaakt welke projecten
Green Office in Hoofddorp? OVG, TNT en architect Paul de Ruijter
bedrijfsmatig vastgoed. Bij verkoop of verhuur van gebouwen
Pensioenuitvoerder PGGM gaat haar vastgoedportefeuilles van
Verlichting bepaalt voor 22% het energiegebruik van kantoren.
bestaande panden. De scan maakt het energiegebruik, de CO2-
subsidie ontvangen. Zie www.senternovem.nl/UKP_NESK
moet de eigenaar het overleggen. Er zijn november 2009 ruim
ongeveer 13,5 miljard euro verduurzamen. Nieuwe investeringen
Met energiezuinige verlichting, daglichtafhankelijke regeling,
reductie en besparingen zichtbaar. Lees het interview met
en LEED Platinum! Of TransPort, het Transavia hoofdkantoor in
6000 energielabels voor kantoorgebouwen afgegeven. Dit komt
moeten ‘duurzaam’ zijn, fondsmanagers moeten verantwoording
aanwezigheidsdetectie en veegschakeling kan veel worden
Daniel Boissevain en Bram Adema op www.circle-of-blame.nl
Schiphol? Schiphol Real Estate en Paul de Ruiter gaan voor een
overeen met ca. 30% van de kantorenvoorraad. Vanaf 1 januari
afleggen over de bestaande portefeuille. De vastgoedportefeuilles
bespaard op energie en op energiekosten.
2010 is er een vernieuwd energielabel. Op tal van punten zijn
van PGGM zijn geheel indirect genoteerd en niet-beursgenoteerd.
Verwarming bepaalt voor 40% het energiegebruik voor kantoren.
verbeteringen aangebracht. Het gaat hierbij ondermeer om de
Als eerste stap in het proces brengt PGGM de duurzaamheid van
Ruim tweederde van de installaties in bestaande kantoren werkt
opnameprotocollen, uitbreiding van de methodiek met innova-
deze portefeuille in kaart. Hiertoe loopt een wereldwijd onder-
niet optimaal. Met een goede inregeling kan 5 tot 35% worden
tieve technieken (decentrale ventilatie, micro-warmtekracht
zoek op fondsniveau naar de duurzaamheid van vastgoedporte-
bespaard. Dit levert energiebesparing op en een beter comfort
koppeling en bodemisolatie van de kruipruimte en betere
feuilles. Opdrachtgevers van het onderzoek zijn naast PGGM de
voor de medewerkers. De Installatie Performance Scan is een
waardering van zonneboilers), de informatie op het label,
pensioenfondsen ABP en USS (het tweede pensioenfonds van
handig hulpmiddel hierbij. Kijk voor meer informatie op
verplicht examen voor de labelverstrekkers en verbeterde
Engeland). Het onderzoek wordt uitgevoerd door dr. Nils Kok
www.slimmeenergie.nl onder hulpmiddelen.
opnamesoftware. Met name voor winkels is er veel veranderd.
van de Universiteit van Maastricht, ondermeer bekend van het
Zie www.energielabelgebouw.nl
onderzoek naar de waarde van duurzaam vastgoed in de VS
toepassingen. U kunt ook bestaande technieken
(2008). Uiteindelijk doel van dit onderzoek is om vastgoedfondsen
(laten) optimaliseren. SenterNovem heeft hiervoor
Vernieuwd energielabel Het energielabel is sinds 2008 verplicht voor eigenaren van kantoren, winkels, zorginstellingen, scholen, horeca en ander
tools aan te reiken waarmee zij hun vastgoedportefeuilles kunnen
streven naar CO2 emissievrij, Energielabel A++, GreenCalc 1000
LEED Platinum label. Of uw gebouw?
TOP 10 DUURZAME GEBOUWEN
Tools
Een selectie:
Voor energiebesparing hoeft u niet altijd dure
– EPCheck
1 TNT Distributiecentrum, Veenendaal, GreenCalc 632
investeringen te doen in nieuwe technieken of
– Installatie Performance Scan
2 Rijkswaterstaat, Terneuzen, GreenCalc 323
– Stappenplan verduurzaming kantoren – EPA-U Maatwerkadvies
diverse instrumenten ontwikkeld voor gebouw
verduurzamen.
– Verlichtingsscan
3 WNF, Zeist, GreenCalc 269
– ABCD-tool
4 Rijkswaterstaat IJmuiden, GreenCalc 257
– Zelftest
5 Central Post, Rotterdam, GreenCalc 253
– Test uw school
6 DWA, Bodegraven, GreenCalc 251
– Quick Scan Energiebesparing Bedrijfshallen
7 Bear Architecten, Gouda, GreenCalc 248
eigenaren en facility managers om zo de energie-
– 10 slimme stappen
8 Alterra, Wageningen, GreenCalc 244
efficiency en binnenmilieukwaliteit van gebouwen
– EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw
9 Kaswoning, Culemborg, GreenCalc 243
– Leidraad Prestatie contracten
10 Oxfam, Gent, GreenCalc 217
Zie www.duurzaamvastgoedportal.nl
Zie www.duurzaamgebouwd.nl
te verbeteren en duurzaamheid te stimuleren.
Belasting beloont verduurzaming bestaande bouw via EIA
Duurzaam inkopen goed voor uw portemonnee én het milieu
Durft u nog de radio aan te zetten?
Veel minder belasting
het is ontgaan: de kosten van energie vertonen
energie-advies. De exacte spelregels zijn te
Vanaf 1 januari 2010 neemt de rijks
dat de overheden naar schatting een vijfde van
worden aangebracht om het gebouw met
Geen drempels
De financiële crisis dendert door en in
Dat kan heel voordelig uitpakken. Laten we
een stijgende lijn. Weinig verbruiken is dan
lezen op www.senternovem.nl/eia. Bijvoorbeeld
2 labelstappen, of tot label C, te verbeteren.
Duurzaam inkopen is dus voor iedereen aan
een fictief voorbeeld geven. Een bedrijf heeft
prettig voor de gebruiker van een pand.
over het minimum- en maximumbedrag aan
overheid bij 100% van haar inkopen
alle kantoren in gebruik hebben.
500.000 euro winst voor belastingen. Aan
Maar ook voor de eigenaar. Die kan bij verkoop
energie-investeringen die de regeling kent.
duurzaamheid als zwaarwegend criteri-
Duurzaamheidscriteria
Dubbel winst
monnee. De criteria die de overheid hanteert,
vennootschapsbelasting is de ondernemer
voor de dag komen met een beter energielabel
Maar ook dat montagekosten meetellen. En de
um mee. De gemeenten streven naar
Bij nieuwbouw en renovatie gaat de overheid
Wat de overheid in 2010 gaat doen, duurzaam-
zijn openbaar en één op één over te nemen.
ruim 121.000 euro kwijt. Maar hij besluit een
voor het gebouw. Het is dus een dubbelslag:
onderhoudskosten uiteraard niet.
werken met milieuprestatieinstrumenten
heid zwaar laten wegen bij aankoop en huur,
De vastgoedeigenaar die zichzelf niet buiten
substantieel pakket aan energiebesparende
lagere belasting en een waardevoller pand.
waarmee de milieukwaliteit van gebouwen
kunnen kopers en huurders van kantoren ook
spel wil zetten, doet er wijs aan zijn panden
de bouw vallen rake klappen. De waarde van vastgoed staat onder druk, kortom het is kommer en kwel. Maar er is positief nieuws. Groot nieuws zelfs.
75% in 2010 en 100% in 2015.
Kans…
te raden, die geen dief wil zijn van eigen porte
integraal kan worden bepaald. Bij nieuwbouw
zelf goed aanpakken. Uit een recent onderzoek
langs de duurzame meetlat te leggen. En snel
3 ton. Standaard mag hij 44% van die kosten
Voorwaarde
Investeren in tijden van een kredietcrisis is
Uitgangspunt bij het opstellen van de nieuwe
van k antoren zal de overheid een milieuprestatie
van PriceWaterhouseCoopers in zeven Europese
te handelen als de uitkomst tegenvalt. Bedenk
Alle bestaande utiliteitsgebouwen komen in
– 132.000 euro – aftrekken van de belasting.
Aan de lucratieve verruiming van de EIA zijn
mogelijk niet de eerste reactie van een branche
inkoopeisen zijn de drie P’s van People, Planet
vragen: minimaal GreenCalc-score 200 of GPR-
landen waaronder Nederland, blijkt dat duur-
daarbij dat er interessante regelingen zijn die
aanmerking voor de bijzonder interessante
De vennootschapsbelasting komt nu uit op
natuurlijk wel voorwaarden verbonden. Meer
onder druk. Toch biedt ook deze periode kansen,
en Profit. Dit betekent dat de overheid bij nieuw
Gebouw-score 7. Bij renovatie wordt een
zaam inkopen geld bespaart. De levensduur
duurzaam bouwen en renoveren fiscaal
fiscale Energie-investeringsaftrek regeling (EIA).
ruim 87.000 euro. Indien het pakket maatregelen
dan de helft van de bestaande gebouwen heb-
zoals deze verruiming van de EIA. Het is aan u
bouw, renovatie, beheer en sloop van kantoor-
verbetering van de milieuprestatie gevraagd:
van duurzame gebouwen is langer en daardoor
ondersteunen.
Wie zijn gebouw duurzamer maakt, kan bijna de
een bepaalde energieprestatieverbetering
ben nu een niet zo energiezuinig label (D, E, F
om de handschoen op te pakken. Denk vooruit,
gebouwen, maar ook bij aankoop en huur van
minimaal 60 punten berekend met GreenCalc of
dalen de totale kosten gemiddeld met maar
helft van alle gemaakte kosten van de belasting
bereikt kan het voordeel tot 40% hoger uitvallen.
en G). Wie met duurzame maatregelen twee
zie de kansen en grijp ze. U wordt er beter van.
aftrekken. Indien een pakket van maatregelen
Een forse bonus dus.
labelstappen verbetering en/of het label B
uitgevoerd wordt waarbij een flinke energielabel
Uiteraard gaat daar een investering aan vooraf.
bereikt, mag alle investeringskosten die
sprong wordt gemaakt kan aanspraak gemaakt
Maar wel een die tot in lengte van dagen een
daarmee gemoeid zijn, in één keer opgeven
worden op ruimere aftrekmogelijkheden.
lagere energierekening oplevert. En voor wie
voor de EIA. Inclusief de kosten voor het
maatregelen te nemen. Laten we zeggen voor
Zie www.senternovem.nl/eia
kantoren duurzaamheidscriteria gaat hanteren.
minimaal 2 punten berekend met GPR-gebouw.
liefst 10%. Materialen gaan langer mee en
Duurzaam inkopen criteria:
Zijn ze duurzaam gebouwd, gebruiken ze niet te
Verder wil de overheid alleen gebouwen aan
daarmee het gebouw. De daling van de CO2-
www.senternovem.nl/duurzaaminkopen
veel energie en wat voor energielabel hebben
kopen en huren met een Energielabel C. Indien
uitstoot met 70% is spectaculair te noemen.
ze? Dat heeft direct grote gevolgen als je weet
een beoogde gebouw een Energielabel D of lager heeft, zullen verbeteringen moeten
www.duurzaamvastgoedportal.nl
2
EnergieBesparingsVerkenner Utiliteitsbouw EBVU
duurzaamheidverslaglegging
SenterNovem wordt Agentschap NL
maximum aantal m2 bvo. Plus: Er zijn ook plannen om renovatie
lenen bedrag per m wordt verhoogd en mogelijk vervalt het 2
VBDO-onderzoek naar Vastgoedfondsen en
www.duurzaamvastgoedportal.nl
3