Proef met slimme ICT-toepassingen slaat brug tussen techniek en gebruik
WIJCHENSE SPORTHAL SCOORT MET LAAG ENERGIEGEBRUIK EN MINDER VANDALISME
Wie wel eens in een sporthal komt weet dat daar twee problemen om de voorrang strijden: het is er of te koud of te warm en buiten het zicht van de beheerder wordt een verloren wedstrijd nog wel eens afgereageerd op het interieur. Vanuit het perspectief van de gemeente komt er nog een probleem bij: de sleutelafgifte. Als er dertig sleutels in omloop zijn voor evenzoveel gebruikers, dan hoeft er maar een gebruiker zijn sleutel te verliezen om er dertig nieuwe bij te laten maken. De bouw van een nieuwe, kleine sporthal in de gemeente Wijchen, bood de gemeente een uitgelezen kans om deze problemen op innovatieve wijze aan te pakken. Gemeentelijk projectleider installatietechniek Erik Vink nam de uitdaging aan en kwam met een oplossing waarin state of the art ICT-techniek de gebruiker zelf laat bepalen hoe warm of koud hij zijn hal wil hebben. Bijkomend voordeel: 40 % minder energiegebruik, lagere beheerskosten en veel minder vandalisme.
TUSSEN TECHNIEK EN GEBRUIK Innovatie. In Nederland Kennisland zitten we er om te springen. Slimme toepassingen op het gebied van techniek en organisatie, zouden het Nederlandse bedrijfsleven net dat extra duwtje in de rug moeten geven om de buitenlandse concurrentie voor te kunnen blijven. Veel wordt daarbij verwacht van de crossover wetenschapbedrijfsleven. Dat er ook bij de gemeentelijke overheid interessante innovaties plaatsvinden, zal voor sommigen dan ook als een verrassing komen. In het gemeentehuis te Wijchen is projectleider Erik Vink vooral erg nuchter over zijn innovatie: “De gemeente gaf de opdracht om voor de bouw van de nieuwe sporthal de kosten voor vandalisme en energie terug te dringen. Als je vervolgens even goed nadenkt en redelijk op de hoogte bent van de huidige mogelijkheden in de installatietechniek, kom je eigenlijk bijna als vanzelf op dit idee”. Net als bij de producten van computerfabrikant Apple, zit de kracht van Vink’s opzet vooral in het overbruggen van de kloof tussen techniek en gebruik. Vink: “Techniek biedt fantastische mogelijkheden, maar je moet het wel zodanig inzetten dat het makkelijker wordt voor de gebruiker en niet moeilijker.” De installatietechniek van sporthal De Slingert blinkt dan ook uit in zowel eenvoud voor de gebruiker als effectiviteit voor de beheerder. Vink: “We hebben van te voren afgesproken dat de nieuwbouw een oplossing moest brengen voor een aantal typische sporthalproblemen: om te beginnen heb je een beheerder nodig, maar die kan onmogelijk op elk moment dat de hal open is zelf daadwerkelijk aanwezig zijn. Daarnaast heb je het probleem van de sleutels; één gebruiker raakt ‘m kwijt en je moet voor iedereen een nieuwe maken en uitdelen. Verder heb je het probleem van de aansprakelijkheid: dertig sporters komen binnen maar niemand voelt zich verantwoordelijk. Het gevolg is dat er dingen vernield worden, dat men het licht laat branden etc. Dan zit je nog met vragen als ‘wie programmeert de klokken’ en ‘wie zorgt er voor dat de verwarming op tijd buiten bedrijf wordt gesteld’. Op al deze vragen vond de gemeente Wijchen een antwoord met een intelligent gebouwbeheerssysteem. Vink: “De mens is en blijft de kritische factor in elk proces; je kunt nog zo vaak aan een groep mensen vragen om het licht uit te doen of om de verwarming laag te zetten als ze als laatste het gebouw verlaten, toch zal een groot deel het weer vergeten. Dat is niet iets om je over op te winden, dat is iets om te automatiseren.” Op zich is die automatisering van het binnenklimaat niet echt vernieuwend. Werkelijk innovatief wordt het gebouwbeheersysteem waar de mogelijkheden om persoonsgebonden voorkeuren in te stellen wordt benut. Vink: “Het mooie aan dit systeem is dat elke gebruiker zelf kan kiezen op welke temperatuur hij de hal wil gebruiken. Ook het douchegebruik is optioneel. Willen de sporters van de douche gebruik maken, dan is dat prima; ze betalen echter wel wat meer voor het energiegebruik.“ Technisch wordt een en ander gerealiseerd door elke gebruiker
te voorzien van een geprogrammeerde druppel. Door deze druppel bij de lezer te houden weet het systeem wie er binnenkomt en op welke preset van de installatie daarbij hoort. Het webgebaseerde systeem zorgt niet alleen voor energiebesparing, maar biedt daarnaast nog tal van praktische toepassingen. Vink: “Gebruikers kunnen zelf aangeven hoelang de deur open blijft voor leden van hun groep. Ze kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen dat de deur na 15 minuten weer op slot gaat. Dan weten ze dat er niemand binnenkomt die daar niets te zoeken heeft.”
COMMUNITY Doordat gebruikers niet meer verlichting, verwarming, ventilatie en douchefaciliteiten krijgen dan ze zelf noodzakelijk vinden, is de sporthal veel zuiniger. Samen met de overige energiebesparende maatregelen wordt er maar liefst 40 procent op de energierekening bespaard. Belangrijke voorwaarde voor een succesvolle implementatie van een dergelijk installatieconcept, is volgens Vink “vroegtijdig meedenken in het bouwproject”. Samen met zijn collega projectleider bouw, had Vink zijn plannen dan ook al uitgewerkt voordat de architect aan de ontwerptafel plaatsnam. Vink: “Integraal ontwerpen kan alleen als alle disciplines moeten vanaf het begin gelijkwaardig aandacht krijgen. Als je aan het eind van het traject nog een toegangscontrolesysteem wilt inpassen, is het te laat”. Vink’s frisse resultaatgerichte benadering dankt hij onder andere aan zijn ervaringen in zijn vorige baan als serviceleider utiliteit bij een groot installatietechnisch bureau. Vink: “Een directeur van Philips zette mij echt aan het denken. Normaal ging een groot installatiecontract altijd gepaard met een dik boekwerk dat elk mogelijk probleem verpakt in een uitputtende reeks juridische bepalingen en voorwaarden. De Philipsdirecteur veegde die papierwinkel echter van tafel en kwam terug met slechts één A4-tje: een prestatiecontract. Hierin stond precies wat ze van ons wilden hebben; hoe wij dat vervolgens deden, maakte hen niet uit. De enige bepaling was dat als we voldeden aan de prestatie we een bonus zouden krijgen; in het omgekeerde geval kregen we een boete.” Vink bemerkte naast het plezier van de eenvoud nog een ander voordeel: meer betrokkenheid. Vink: “Ging het goed met de installatie dan ging het ook goed met ons. Je voelt je dus automatisch meer bij je klant betrokken en dat werkt heel positief voor beide partijen”. Vink leerde aldus zich te verbinden met de wereld van de klant. Het zijn vooral de gebruikers van sporthal De Slingert, die nu profijt hebben van Vink’s ervaring op het gebied van klantgerichtheid. Vink: “We willen dat de sporthal echt een wijkgebouw gaat worden. Op den duur moet het mogelijk zijn dat als iemand uit de buurt op de zatermiddag een kinderfeestje wil houden, dat die dan zonder tussenkomst van de gemeente via internet de hal kan reserveren. Op zo’n manier gaan de buurtbewoners De Slingert echt als hun hal beschouwen en werkt de ICT community versterkend.”
Sporthal De Slingert Wijchen Om de sporthal 40 procent energiezuiniger te maken, is de ruimte van het gebouw omgeven door een luchtdichte schil. Verder wordt er energie bespaard met een warmteterugwin-unit en T5 hoogfrequente verlichting. Het binnenklimaat moet snel aangepast kunnen worden aan de wensen van opeenvolgende groepen. Kunstofslangen met venturi’s aan het plafond brengen desgewenst in korte tijd grote hoeveelheden lucht zonder tochthinder naar binnen. Stralingspanelen over de hele lengte van de zaal kunnen de temperatuur snel omhoog brengen. Om vandalisme tegen te gaan, zijn met uitzondering van het gehandicaptentoilet nergens lichtknopjes of draaiknoppen in het gebouw aanwezig. Licht en douchewater, wordt met aanwezigheidsdetectors aan aangestuurd. Dankzij de ICT-techniek is er in het gebouw geen beheerder nodig. Opdrachtgever: Gemeente Wijchen Oppervlakte sporthal De Slingert: 22 m bij ?? m Installateur: Gebr. Janssen, Beugen Regeltechnische installatie: BR Controls, Zwolle
Het succesvolle beheerconcept van de Wijchense sporthal is in de regio niet onopgemerkt gebleven. “Grote broers” Nijmegen en Arnhem hebben inmiddels hun belangstelling getoond en laatstgenoemde gemeente is inmiddels zelfs een pilot gestart om in de toekomst 10 onbeheerde sportgebouwen op Wijchense wijze te exploiteren. Erik Vink is blij met het succes van de technische innovaties in De Slingert en de aandacht die er ook vanuit de installatiebranche voor zijn project is. Toch verliest Vink niet uit het oog waar het werkelijk om gaat en raakt hij evenmin verblind door de mogelijkheden van de moderne techniek in de sporthal: “Uiteindelijk gaat het niet eens zo zeer om die te techniek. SenterNovem heeft in het verleden al meerdere malen laten zien dat je in de utiliteit gemiddeld tussen de 20 en de 40 procent energie kunt besparen zonder dat je ingrijpende technische maatregelen hoeft te nemen. Optimalisatie van het gebruik en een goede afstelling van de bestaande installaties zijn daarvoor al voldoende. Het zou goed zijn als de gebouwbeheerders in Nederland zich dat zouden realiseren.”