V E E L I N F O R M AT I E E N H U L P M I D D E L E N B E S C H I K B A A R
Rijk ondersteunt markt bij stappen In lijn met de Europese doelen streeft Nederland voor 2020 naar 20% minder CO2-uitstoot dan in 1990 en naar 14% duurzame energie in de totale energiewinning. De gebouwde omgeving moet aan deze doelen een belangrijke bijdrage leveren. Hier ligt een uitdaging die des te groter is in deze tijd van economische crisis en slinkende budgetten. Maar er liggen ook kansen. Energiebesparing zorgt in deze sector ook dat burgers meer grip krijgen op hun stijgende woonlasten en dat bedrijven meer invloed hebben op hun energierekening. Bovendien draagt energiebesparing bij aan de werkgelegenheid in de bouwsector. Vandaar dat de overheid op vele manieren deze ontwikkeling ondersteunt. Een inventarisatie. Auteur: Doede van Dijk
Om de energiedoelstellingen te realiseren is de inzet van de hele samenleving nodig. Het kabinet doet een beroep op medeoverheden, marktpartijen en consumentenorganisaties om samen op te trekken. Zij moeten hun verantwoordelijkheid nemen en kansen grijpen: energiebesparing in gebouwen kan leiden tot hogere kwaliteit (onder andere comfort) en daarmee ook tot hogere marktwaarde bij verhuur of verkoop. Het Rijk ondersteunt maatschappelijke initiatieven, bevordert innovatie, geeft het goede voorbeeld en stelt de noodzakelijke wettelijke kaders. De ondersteuning door het Rijk is veel minder van financiële aard dan voorheen. Het energieverbruik van woningen en utiliteitsgebouwen kunnen we langs twee 4
wegen verminderen: het gedrag van de gebruiker (bewoner en gebouwbeheerder) en de energetische kwaliteit van het gebouw. Het Rijk zet hiertoe diverse instrumenten in, zoals opgenomen in het Plan van Aanpak Energiebesparing Gebouwde Omgeving van februari 2011. De instrumenten zijn sterk gericht op grootschalige energiebesparing in de bestaande bouw, maar ook op voortgaan op de weg naar steeds energiezuiniger nieuwbouw met het oog op energieneutraliteit vanaf 2020. Hierbij ligt de nadruk sterk op de verantwoordelijkheid van de partijen in de samenleving. In het vervolg komen de instrumenten en maatregelen aan de orde waarmee het Rijk de stappen richting energieneutraal bouwen ondersteunt.
ENERGIEBESPARINGSCONVENANTEN In 2008 heeft het Rijk drie energiebesparingsconvenanten gesloten met marktpartijen: ‘Meer met Minder’ (bestaande bouw), Lente-akkoord (nieuwbouw) en het convenant met de sociale huursector. In het Lente-akkoord spraken Aedes, Bouwend Nederland, NEPROM, NVB en het Rijk onder meer af dat gebouwen in 2015 50% energiezuiniger zullen zijn dan in 2007. Hiertoe moeten energiezuinige innovaties worden getest bij grotere projecten. Dit wordt gedaan in de ‘Excellente gebieden’. De ‘Excellente gebieden’ zijn innovatieve nieuwbouwprojecten in de woningbouw en de utiliteitsbouw. Gemeenten, projectontwikkelaars en andere partijen bouwen hier innovatief op grotere schaal met energieprestatiecoëfficiënten (EPC) die steeds een stap scherper zijn dan de op dat moment wettelijk geldende. De innovaties zijn verdeeld over drie categorieën: t techniek: bijvoorbeeld het meest duurzame casco, een optimale energieinfrastructuur en de lokale productie van duurzame energie; t proces: zoals nieuwe vormen van samenwerking, een andere energie-infrastructuur en levensduuranalyse als weegfactor; t financiën: lagere energielasten hebben een gunstige invloed op de hoogte van de hypotheek; lagere faalkosten bieden ruimte voor extra energie-investeringen. Agentschap NL begeleidt een uitgebreid kennis- en leertraject.
GREEN DEALS De Green Deals passen in het duurzaamheidsbeleid van het kabinet en vallen onder de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De ‘deals’ betreffen concrete projectvoorstellen met economisch en duurzaam potentieel die een niet-financiële steun van het Rijk nodig hebben. In de eerste ronde zijn 75 ‘deals’ ondertekend. Daarvan vielen er 14 onder het thema ‘energie in de gebouwde ISSO ThemaTech - april 2012 - Energieneutraal Bouwen
richting energieneutraal bouwen omgeving’. Deze zijn mede ondertekend door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Een van deze deals betreft klimaatneutrale nieuwbouw in Amsterdam, diverse andere hebben betrekking op energiebesparing in de bestaande bouw. De tweede wervingsronde van deals loopt tot eind februari 2012. De resultaten daarvan zijn bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend.
ENERGIEPRESTATIE-EISEN EN -NORMEN Sinds 1995 stimuleert het Rijk steeds verder gaande energiezuinigheid van nieuwe gebouwen. Dit doet het Rijk door opeenvolgende aanscherping van de energieprestatie-eisen voor woningen en utiliteitsgebouwen, uitgedrukt in de energieprestatiecoëfficiënt (EPC), met energieneutrale nieuwbouw als einddoel. De eisen worden vastgelegd in het Bouwbesluit. Aanscherping gebeurt altijd in overleg met de marktpartijen. Voor de berekening van de energieprestatie hanteert de markt berekeningsmethoden (‘normen’). Het Rijk wijst deze aan in de bouwregelgeving. Voor nieuwbouw geldt nu de EPN en zal vanaf 1 juli 2012 de EPG gelden als nieuwe norm voor de energieprestatie van gebouwen. Deze nieuwe norm is nodig omdat steeds meer innovatieve, energiebesparende technieken worden ontwikkeld, en met het oog op de invoering van één norm voor nieuwe en bestaande woningen en utiliteitsgebouwen. Deze wordt verwacht per 1 januari 2013. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties diende eind 2011 een wetsvoorstel in ter invoering van de herziene Europese richtlijn Energieprestatie van gebouwen (EPBD), uiterlijk per 1 januari 2013. De richtlijn schrijft onder meer voor dat uiterlijk 31 december 2020 alle nieuwe gebouwen bijna-energieneutraal moeten zijn. Ook moeten na 31 december 2018 de nieuwe gebouwen waarin overheidsinstanties zijn gehuisvest die eigenaar zijn van deze gebouwen, bijna-energieneutraal zijn.
RIJK VERVULT VOORBEELDFUNCTIE Het Rijk zal zijn voorbeeldrol voortzetten in zowel nieuw te bouwen als bestaande of te renoveren rijksgebouwen. Voorwaarde is wel dat de investeringen rendabel en doelmatig moeten zijn en passen binnen de beschikbare financiële mogelijkheden. Bij nieuwbouw zal de Rijksgebouwendienst steeds een fase vooruit lopen op de aanscherping van de energieprestatiecoëfficiënt, met als doel om vanaf eind 2018 energieneutrale gebouwen te realiseren. Ten opzichte van de huidige bouwpraktijk is de gevraagde kwaliteitssprong echter groot. De Rijksgebouwendienst onderzoekt hoe zij de weg naar energieneutraliteit in de rijkshuisvesting het beste kan faseren. Vooral het kostenaspect vraagt aandacht. De Rijksgebouwendienst deelt de kennis en ervaring die zij met deze aanpak opdoet met de markt. Daarnaast draagt de Rijksgebouwendienst bij aan de opschaling van energiebesparing in nieuwe en bestaande utiliteitsgebouwen door innovaties te stimuleren in techniek, proces en contractvormen. Verder hanteert de Rijksgebouwendienst de Criteria Duurzaam Inkopen bij nieuwbouw, renovatie, beheer en onderhoud en bij de aanhuur van gebouwen.
STIMULERING VAN INNOVATIE In 2009 en 2010 heeft het kabinet in totaal 50 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de Innovatieagenda Energie Gebouwde Omgeving tot en met 2014. Deze agenda richt zich op zeer energiezuinige tot energieneutrale woningen en utiliteitsgebouwen. Hierbinnen vallen diverse projecten en programma’s: Energiesprong, Gebieden Energieneutraal en NESK (naar energieneutrale scholen en kantoren). Met het programma Energiesprong (uitgevoerd door SEV) stimuleert het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zeer energiezuinige tot energieneutrale bouw. Doel is het
opleveren van marktrijpe concepten die via een energiebesparing van 45%, 60% en uiteindelijk 80% energiezuiniger zijn dan traditionele concepten. Energiesprong ondersteunt daartoe projecten in woningbouw, utiliteitsbouw en gebiedsontwikkeling, in nieuwbouw en renovatie. Focus ligt daarbij op innovatie in het proces, nieuwe samenwerkingsvormen en ontwikkeling van nieuwe concepten. In 2008 ontvingen gemeenten, woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars in vijftien projecten ondersteuning van het Rijk via de regeling ‘Naar Energieneutraal Wonen’ (NEW). Daarmee (ver)bouwen deze partijen elk minimaal vijftig woningen volgens innovatieve bouwconcepten. Zo ontwikkelt corporatie De Woonplaats in Enschede met ruim tachtig passiefhuizen het grootste Passiefbouwen-project van Nederland. Het project maakt onderdeel uit van de herontwikkeling van de wijk Velve-Lindenhof. Eerder zijn vijfentwintig woningen gerenoveerd en opgewaardeerd naar energielabel A+ tot A++.
ENERGIENEUTRALE SCHOLEN EN KANTOREN
Via de regeling ‘Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren’ (NESK) ondersteunt het Rijk sinds 2010 vijftien zeer energiezuinige of energieneutrale praktijkprojecten. Deze dienen als voorbeeld en inspiratiebron op het gebied van technieken, procesinnovaties en financieringsconstructies, zowel in nieuwbouw als renovatie. Het doel is minimaal 45% minder CO2-uitstoot, maar liever nog 60% of 80%. De regeling is opgesteld in nauwe samenwerking met het publiekprivate Platform energietransitie Gebouwde Omgeving (PeGO). Drie voorbeelden ter illustratie. Begin 2011 is het gerenoveerde rijksmonument De Tempel (1.823 m2) in Den Haag geopend. Het gebouw is met behoud van vele unieke, monumentale details verbeterd van energielabel G naar A. En eind 2011 is het TNT Green Office in Hoofddorp geopend, een energieneutraal 5
kantoorgebouw van 17.000 m2 voor huurder TNT, tegelijk het duurzaamste kantoor van Nederland. Tot slot: in de zomervakantie van 2011 is in slechts acht weken basisschool De Wilgenstam in Rotterdam gerenoveerd van energielabel G naar A. Het programma Energiesprong werkt momenteel nog aan diverse andere initiatieven, waaronder Binnenstedelijke gebiedsontwikkeling, Slim&Snel, Lokaal alle lichten op groen, Trajectaanpak Woningbouw, De Voorsprong, Waardesturing, EnergielinQ en Prestatiesturing.
GEBIEDEN ENERGIENEUTRAAL In het programma Gebieden Energieneutraal (GEN) werken koploperbedrijven, met steun van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, samen om energieneutrale gebieden te realiseren in nieuwbouw, renovatie en vervangende nieuwbouw. De bedrijven dragen via een integrale aanpak bij aan de maatschappelijke doelen van CO2-reductie, duurzame energieproductie en zo laag mogelijke energiegerelateerde woonlasten. Essentieel hierin zijn betrokkenheid van alle partijen, minimale omvang van drieduizend verschillende objecten en maximale ontwerpvrijheid. In 2011 tekenden de gemeente Katwijk als eigenaar, het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) als ontwikkelaar, en de koploperbedrijven een samenwerkingsovereenkomst om op het voormalige marinevliegkamp Valkenburg een energieneutrale wijk met onder meer 5000 woningen te realiseren. De energiereke-
ning voor bewoners en gebouweigenaren zal fors lager uitvallen dan gebruikelijk. De nieuwbouw zal veel kennis en ervaring opleveren voor marktpartijen en gemeenten die met energieneutraal bouwen aan de slag willen gaan. Voor de bestaande bouw gaat Gebieden Energieneutraal samenwerken met de gemeente Apeldoorn om in een wijk comfortabele, betaalbare en duurzame woningen te realiseren. En voor vervangende nieuwbouw starten de eerste verkennende gesprekken.
MEER INFORMATIE EN HULPMIDDELEN De overheid biedt de markt op vele manieren hulp aan en heeft tevens veel informatie beschikbaar waaruit marktpartijen kunnen putten. Een deel van deze informatie en hulpmiddelen is hierna opgesomd, zonder een poging te doen om compleet te zijn. t Plan van Aanpak Energiebesparing Gebouwde Omgeving: zie www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/ rapporten/2011/02/25/plan-van-aanpakenergiebesparing-gebouwde-omgeving. html. t Agentschap NL ondersteunt gebouweigenaren, asset managers en eindgebruikers om de energie-efficiency en binnenmilieukwaliteit van utiliteitsgebouwen te verbeteren en duurzaamheid te stimuleren. Informatie en instrumenten vindt u op www.duurzaamvastgoedportal.nl en www.slimme-energie.nl. t Platform Duurzame Huisvesting werkt
aan een keuzewijzer voor meetinstrumenten voor duurzaamheid. Zie www. platformduurzamehuisvesting.nl. t Energiesprong ontwikkelt diverse hulpmiddelen, onder andere om de invloed op het energiegebruik van de voorraad te kunnen doorrekenen. Ook zijn deze middelen geschikt om verschillende mogelijkheden van verduurzaming van specifieke gebieden te vergelijken en om gebouwen te monitoren. Al deze hulpmiddelen zullen worden ontsloten via het multimediaal platform Energielinq. t Cruciaal bij verduurzaming van bestaande gebouwen is samenwerking tussen eigenaar en gebruiker. Het blijkt dat een energielabelsprong van G naar A+ in bepaalde gevallen haalbaar is. Voorbeelden van creatieve financieringconstructies, prestatiecontracten, outsourcing via een ESCo, afsluiten van green lease contracten en andere voorbeelden en hulpmiddelen om de split incentive op te heffen vindt u op www.duurzaamvastgoedportal.nl, www.agentschapnl.nl/esco en op www.platformduurzamehuisvesting.nl.
COMMUNICATIEMIDDELEN EN -KANALEN t Website Energieneutraal Bouwen: www. agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen en informatieblad: http://www.agentschapnl.nl/sites/default/files/bijlagen/ Infoblad_Energieneutraal_Bouwen.pdf. t De interactieve website www.energiecijfers.nl geeft informatie over energieprijzen, energielabels en andere aspecten van energiegebruik in de gebouwde omgeving. Ook kunt u zelf een grafiek of tabel samenstellen. t Nieuwe energietechnieken: in 2011 zijn vanuit EOS een groot aantal subsidieprojecten afgerond. Het betreft innovatieve ontwikkelingen van nieuwe energietechnieken, maar ook demonstratieprojecten. Van alle projecten en technieken is een beschrijving gemaakt. Zie www.agentschapnl.nl/eos. t Programma Gebieden Energieneutraal: www.gebiedenenergieneutraal.nl.
VOORBEELDPROJECTEN www.agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen
6
t Voorbeeldprojectendatabase: uitgebreide beschrijvingen van voorbeeldprojecten in woningbouw, utiliteitsbouw en gebiedsISSO ThemaTech - april 2012 - Energieneutraal Bouwen
www.energiecijfers.nl
t
t
t
t
t
t
ontwikkeling vindt u in de voorbeeldprojectendatabase van Agentschap NL www.kennishuisgo.nl. U kunt ook selecteren op bijvoorbeeld zeer energiezuinig tot energieneutraal bouwen of op andere trefwoorden. Online monitoring van voorbeeldprojecten: https://projectmonitor-energiesprong.nl. NESK voorbeelden energieneutrale scholen en kantoren: op de site www. agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen vindt u de eindrapportages, meer informatie, korte video’s van de projecten en de eerste monitorrapportages van alle NESK kantoren en scholen. Excellente gebieden: innovatieve nieuwbouwprojecten. In deze gebieden loopt de EPC een fase voor op de in het Lente-akkoord vastgelegde aanscherping in 2015. Agentschap NL verzamelt en verspreidt de opgedane kennis en ervaringen over technieken, proces en financiering. www.excellentegebieden.nl. Lente-akkoord voorbeeldkantoren: publicaties van 10 voorbeeldgebouwen vindt u via www.agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen en www.duurzaamvastgoedportal.nl. YouTube: inspirerende, korte films over verduurzamen van vastgoed, energieneutraal bouwen, NESK, duurzaam inkopen, ESCo’s en interviews met koplopers vindt u op het filmkanaal www.youtube. com/nlduurzaamvastgoed. Interviews ‘Circle of Fame’: interviews met koplopers bij gebiedsontwikkeling en in woning- en utiliteitsbouw kunt u lezen op www.duurzaamgebouwd.nl en op www.circleofblame.nl.
t Voorbeeldprojecten woningbouw, o.a. UKR NEW, Lokaal Alle Lichten op Groen: zie www.energiesprong.nl.
FINANCIËLE REGELINGEN t EIA: De EIA (Energie-investeringsaftrek) is een fiscale regeling van de ministeries EL&I en Financiën voor ondernemers die investeren in energiebesparende maatregelen en duurzame energie. De aftrek van de fiscale winst bedraagt maximaal 41,5% van de investeringskosten. Op de EIA-lijst 2012 staan 160 investeringen. Ook een pakket aan investeringen voor het verbeteren van het energielabel van een bestaand utiliteitsgebouw komt voor EIA in aanmerking, evenals kosten voor
een energieonderzoek, energieadvies of maatwerkadvies. Meer informatie: www. agentschapnl.nl/eia, 088-6023430, of eia@agentschapnl.nl. t MIA (Milieu-investeringsaftrek) en Vamil: fiscale regelingen van de ministeries I&M en Financiën voor ondernemers die investeren in een duurzaam gebouw of in duurzame voorzieningen. In 2012 komen nieuwe en gerenoveerde gebouwen in aanmerking met een BREEAM-keurmerk (niveau excellent of very good), met een GPR Gebouw 4 score en gebouwen die voldoen aan de maatlat Groenfinanciering. Voor meer informatie: www. agentschapnl.nl/miavamil, 088-6023480, of miavamil@agentschapnl.nl. t EIA, MIA en Vamil zijn bedoeld voor ondernemers en organisaties die inkomsten- of vennootschapsbelasting betalen en fiscaal eigenaar zijn van de bedrijfsmiddelen waarin zij hebben geïnvesteerd. EIA en MIA zijn niet te combineren.
Over de auteur: Doede van Dijk is beleidsmedewerker energiebeleid gebouwde omgeving bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Met gebruikmaking van informatie van Irma Thijssen adviseur utiliteitsbouw bij AgentschapNL.
www.kennishuisgo.nl 7