Groene en duurzame ambities voor uw gemeente
In maart 2014 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Dat betekent dat u als lokale politieke partij inmiddels druk aan de slag bent met het schrijven van een aansprekend verkiezingsprogramma. Natuur en Milieu Overijssel hoopt dat u, naast uw plannen voor economie en werkgelegenheid, zorg en welzijn, onderwijs en jeugdzorg ook met ambities komt voor duurzaamheid, energie, natuur en landschap. Ter inspiratie leest u in onze Groene shortlist een tiental interessante gemeentelijke thema’s. We beschrijven deze kort, waarna verdieping en aanvulling te vinden is door links en Qr-codes. Bovendien kunnen onze inhoudelijk projectleiders u nog verder helpen met verdieping of concretisering voor uw gemeente.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Naar een afvalloze gemeente Schone lucht voor gezonde inwoners Ruimte voor lokale energie initiatieven Energiearmoede aangepakt De jeugd word duurzaam Een nieuwe bestemming voor braakliggende terreinen Naar een schaliegasvrije gemeente Een nieuwe bestemming voor leegstand Groen dichterbij Participatie bij de inrichting van onze leefomgeving
Rova: “In 2020 leven we in een afvalloze en duurzame samenleving. Afval bestaat niet, we zamelen alleen nog maar waardevolle grondstoffen in.�
1. Naar een afvalloze gemeente Regio Twente wil de eerste afvalloze regio van ons land worden. Ook verschillende gemeenten binnen en buiten Overijssel streven naar meer hergebruik. Doordat op dit moment nog altijd 75% van het restafval wordt verbrand gaan veel waardevolle grondstoffen verloren. Dat kunnen we ons niet meer permitteren in een tijd waarin grondstoffen schaarser en duurder worden. Wat kunt u als gemeente doen? Geef prioriteit aan afvalpreventie, stimuleer hergebruik van grondstoffen en materialen en gebruik afvalstromen voor andere nuttige toepassingen, zoals energieterugwinning. Uitgangspunt is dat u goed gedrag beloont. • • • • • •
Ontwikkel gemeentelijk beleid naar een afvalloze samenleving; Stimuleer en/of faciliteer kringloopwinkels, repaircafe’ s en eenconcepten Herintroduceer GFT inzameling in het buitengebied Stimuleer gescheiden inzameling met communicatie en educatie en financiële prikkels Ontwikkel samen met het MKB extra inzamelpunten voor lampen, elektrische apparaten, baterijen, olie en frituurvet; Geef als gemeente het goede voorbeeld en werk mee aan de transitie naar een circulaire economie waarin afval grondstof is voor nieuwe producten. Bijvoorbeeld door aanschaf van C2C producten en promotie van het TurnToo principe.
Meer informatie Notitie Rova (2011) Omdenken naar 2020: http://issuu.com/rovaholding/docs/ rovisie3_12-12-2011 TurnToo principe: www.rau.eu/turntoo/ Natuur en Milieu Overijssel: Loet van der Heijden, projectleider energie en duurzaamheid. Tel. (038) 425 09 78 of mail: heijden@natuurenmilieuoverijssel.nl
Prof. Dr. Maarten Krol van Wageningen Universiteit: Nederland, dat zich in de top bevindt als het om landen met de meeste luchtvervuiling in Europa gaat, staat op dat punt voor grote uitdagingen.
2. Schone lucht voor gezonde inwoners Schoon water, veilig voedsel én schone lucht zijn de basisvoorwaarden voor onze gezondheid. Wat het laatste betreft ademen we dagelijks ongemerkt grote hoeveelheden fijnstof en NOx in. De concentratie fijnstof ligt in Nederland 25% hoger dan het Europese gemiddelde. Vooral de meest kleine deeltjes, PM2,5, blijken bij langdurige blootstelling te leiden tot blijvende gezondheidseffecten zoals verminderde longfunctie, verergering van luchtwegklachten en vroegtijdige sterfte aan met name luchtwegklachten en hart- en vaatziekten. Het gaat naar schatting om een verminderde levensduur van ongeveer 1 jaar. De belangrijkste bron is het verkeer. Want kunt u als gemeente doen? Stimuleer alternatieve, duurzame vormen van vervoer, ook voor distributie en bevoorrading van winkels. Daarnaast is de trend van de komende jaren om van bezit naar gebruik te gaan. Autodelen is hier een mooi voorbeeld van. Hierdoor maken mensen een bewustere keuzes tussen auto, fiets en OV en worden flinke kosten op jaarbasis bespaard. •
•
•
Promoot autodelen in uw gemeente. Bijvoorbeeld door deelauto’s parkeer voorrang te geven. Door mensen die een parkeervergunning opgeven een autodeeltegoed te geven. Door gemeentelijke auto’s aan te melden als deelauto. Door samen met bewoners minimaal 6 maanden lang een paar deelauto’s in wijken/kernen neer te zetten. Promoot elektrisch en groengas vervoer. Schakel als gemeente zelf over op deze vormen van duurzame mobiliteit. Stimuleer bewoners en met name bedrijven om te kiezen voor elektrische fietsen, scooters en auto’s of groengas auto’s, bussen en vrachtwagens. Stimuleer een schone binnenstad distributie met fietskoeriers en/of kleine elektrische voertuigen voor de laatste kilometer. Dit zorgt voor schone lucht, maar ook voor minder opstoppingen door grote vrachtwagens en dus een leefbaardere binnenstad.
Meer informatie Kennisplatform Verkeer en vervoer: Kiezen voor autodelen: http://www.kpvv. nl/KpVV/KpVV-Overige-Content/KpVV-Overige-Content-Media/Bijlagen-publicaties/Kiezen-voor-autodelenpdf.pdf Nationaal Kompas Volksgezondheid van het RIVM: Informatie over luchtverontreiniging en gezondheidsklachten: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/milieu/luchtverontreiniging/ Natuur en Milieu Overijssel: Wijnand Jonkers, projectleider energie en duurzaamheid, tel (038) 425 09 66 of mail: jonkers@natuurenmilieuoverijssel.nl
Jan Rotmans, hoogleraar transitiemanagement Erasmus Universiteit Rotterdam: ‘Burger neemt het heft in handen’.
3. Ruimte voor lokale energie initiatieven Particulieren, bedrijven en maatschappelijke organisaties zien steeds meer mogelijkheden om samen, lokaal energie te besparen of lokaal energie op te wekken. Zo zien we de laatste jaren steeds meer burgerinitiatieven als collectieve inkoopacties van zonnepanelen, oprichten van lokale energiecorporaties en energiebesparings activiteiten. Mooie initiatieven die een duurzame gemeente dichterbij brengen, maar die ook de sociale cohesie bevorderen. Wat kunt u als gemeente doen? • • • •
Stimuleer en faciliteer lokale energie initiatieven. Zie handreiking hieronder. Denk pro-actief mee met initiatiefnemers en pas waar mogelijk regelgeving aan zodat deze nieuwe ontwikkelingen niet frustreren Stimuleer sportverenigingen hun sportaccommodaties te verduurzamen. Sportverenigingen als sociale knooppunten zorgen voor een breed energie bewustzijn onder bewoners. Ontwikkel een ruimtelijke visie met betrekking tot zonne-energie. Natuur en Milieu Overijssel ontwikkelde hiervoor De Ladder van zon.
Meer informatie: Handleiding: De rol van gemeenten bij lokale energie initiatieven: http://www.hieropgewekt.nl/kennis/hier-opgewekt-voor-gemeenten/de-rol-van-gemeenten-bij-lokale-duurzame-energie-initiatieven De Ladder van zon: http://www.natuurenmilieuoverijssel.nl/default.aspx?page=6839 Factsheet Maatschappelijke organisaties gaan duurzaam: http://www.natuurenmilieuoverijssel.nl/handlers/i.aspx?/id=6647 Natuur en Milieu Overijssel: Loet van der Heijden, projectleider energie en duurzaamheid, tel. (038) 425 0978 of mail: heijden@natuurenmilieuoverijssel.nl
Wisse Veenstra, Rijksuniversiteit Groningen: “Energiearmoede bestaat ook in Nederland, en groeit bovendien hard�
4. Energiearmoede aangepakt Energiearmoede vormt een serieuze bedreiging in Nederland! We spreken van energiearmoede als een huishouden meer dan 10% van het gezamenlijke inkomen besteedt aan energie. Volgens onderzoek van Agentschap NL is het aantal huishoudens dat hiermee te maken heeft in 3 jaar gestegen met 40% (Veenstra 2012). Sociale minima in een huurwoning lopen een groter risico om in energiearmoede te vervallen. Wat kunt u als gemeente doen? Werk samen met woningcorporaties en huurders aan energiezuinige woningen en geef een impuls aan energie zuinig gedrag. • • •
•
Pas het woningbouwbeleid zodanig aan dat voor alle nieuwbouw geldt dat deze energie neutraal of zelfs energieleverend worden. Stimuleer woningcorporaties tot het verbeteren van bestaande huur woningen naar minimaal energielabel B. Stel een business case voor energie neutrale woningen. Op de langere termijn blijken energie neutrale woningen namelijk financieel interessanter dan het verspreid over jaren uitvoeren van meerdere kleine energiebesparende renovaties Ontwikkel samen met de woningcorporatie een energiebewustword ingscampagne om huurders ideeën aan de hand te doen hoe ze geld kunnen besparen op de energiekosten.
Meer informatie Onderzoek naar energiearmoede: http://www.rwsleefomgeving.nl/onderwerpen/lokaal_klimaatbeleid/nieuws/content/energiearmoede/ Natuur en Milieu Overijssel: Wijnand Jonkers, projectleider energie en duurzaamheid, tel (038) 425 09 66 of mail: jonkers@natuurenmilieuoverijssel.nl
Stichting Veldwerk Nedeland: ‘Kinderen hebben natuur nodig, maar natuur heeft ook kinderen nodig’.
5. De jeugd wordt duurzaam Communicatie en Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (CEDO) is natuuronderwijs in de breedste zin van het woord. Het gaat over planten en dieren, maar ook steeds meer over energie, water, afval en gezondheid. Het laat (jong-)volwassenen kritisch nadenken over de eigen rol en verantwoordelijkheid voor hun leefomgeving. CEDO legt daarmee de basis voor een natuur- en milieubewuste leefstijl nu en op latere leeftijd, zoals ook blijkt uit onderzoek van Veldwerk Nederland en Universiteit Utrecht (2006). CEDO is een effectief beleidsinstrument om draagvlak en participatie te bevorderen voor een duurzame gemeente. Een duurzame samenleving is alleen mogelijk wanneer burgers meedoen. Zij moeten bereid zijn spaarzaam om te gaan met water, hun huis te isoleren en led lampen in te draaien. Bovendien vraagt de overheid steeds meer om participatie, eigen verantwoordelijkheid en eigenaarschap van haar inwoners. CEDO maakt inwoners enthousiast en zet aan tot acties. Het stimuleert ze zelf aan de slag te gaan met de ambities van de overheid. Wat kunt u als gemeente doen? • • • •
Koppel gemeentelijke duurzaamheidsacties aan educatieve programma’s. Denk daarbij aan bijvoorbeeld Scholen krijgen energie of Scholen voor duurzaamheid Faciliteer elk jaar een buiten-natuur-dag voor kinderen van basisscholen Doe mee aan de jaarlijkse boomfeestdag Stimuleer en faciliteer scholen voor ten minste 1 natuur of duurzaamheidsproject op jaarbasis, passend bij het actuele maatschappelijke en gemeentelijke thema’s als water, afval, energie of mobiliteit.
Meer informatie Pamflet: Ieder kind naar buiten: http://edepot.wur.nl/242529 Factsheet van Agnes van den Berg en IVN: Jeugd, natuur, gezondheid: http://www. agnesvandenberg.nl/ivn_factsheet_jeugd_natuur_gezond.pdf Natuur en Milieu Overijssel: Alma Streefkerk, projectleider educatie voor duurzaamheid, tel (038) 425 09 93 of mail: streefkerk@natuurenmilieuoverijssel.nl.
Wethouder Piek van de gemeente Zwolle over tijdelijk ruimtegebruik: “Op deze manier kunnen gronden die nu tijdelijk geen functie hebben, alsnog maatschappelijk nut hebben. Je kunt bijvoorbeeld denken aan natuur, speelgelegenheid, parkeermogelijkheden. Dit komt bovendien ten goede aan de uitstraling van onze stad�.
6. Een nieuwe bestemming voor braakliggende terreinen Overheden hadden tot voor kort grootse plannen voor uitbreiding van bedrijventerreinen. Door de crisis en de afname van de beroepsbevolking liggen veel terreinen momenteel braak. Het is zelfs maar de vraag of ze ooit nog ingevuld gaan worden. Het is daarom belangrijk na te denken over alternatieve invullingen van deze terreinen, al dan niet tijdelijk. Sommige gemeenten bieden ruimte voor tijdelijke natuur, andere voor stadslandbouw, wateropvang, ontmoetingsparken of speelplekken. Wat kunt u als gemeente doen? • •
Vraag vooral uw inwoners om goede ideeën aan te leveren voor alternatieve bestemmingen van braakliggende terreinen. Koppel er bijvoorbeeld een prijsvraag aan. Faciliteer initiatieven van uw inwoners die iets willen met de braak liggende grond. De gemeente participeert in plannen uit de samenleving in plaats van andersom.
Meer informatie: Zeer informatief is de website Tijdelijk Anders Bestemmen http://www.tijdelijkandersbestemmen.nl/ Natuur en Milieu Overijssel: Gerben Mensink, projectleider/adviseur ruimtelijke ordening, tel (038) 425 09 65 of mail: mensink@natuurenmilieuoverijssel.nl.
Taco Juriaanse van de Nederlandse Brouwers: ‘Schaliegaswinning mogen geen aantasting van het grondwater tot gevolg hebben. Zolang dat niet is bewezen, zien we de winning van schaliegas met zorg tegemoet.�
7. Naar een schaliegasvrije gemeente In Nederland en ook in Overijssel staat de (mogelijke) winning van schaliegas volop in de belangstelling. Er zijn een aantal argumenten om zeer kritisch te staan tegenover de winning van deze vorm van fossiele energie. Zo zijn de effecten op milieu, natuur en landschap nog niet (objectief) in beeld gebracht. Worden er chemicaliën gebruikt om de ondergrond te kraken. Wordt zand gebruikt om de gekraakte ondergrond ‘open’ te houden (tot wel 50 vrachtwagen vol per boring). Komt heel veel (soms licht radioactief) afvalwater vrij dat gezuiverd moet worden. En er is een hele infrastructuur nodig om het schaliegasnetwerk in werking te stellen en te houden, denk daarbij aan de aan- en afvoer van grondstoffen, vervuild water en het gewonnen gas. . Het grote aantal benodigde boorlocaties vormt op zichzelf al een aantasting van het landschap. En over de seismische effecten is nog vrijwel niets bekend, al zijn risico’s, zoals de aardbevingen in Groningen zeker aanwezig. Veel partijen die afhankelijk zijn van schoon water zoals drinkwatermaatschappijen, zoals Vitens en grote bierbrouwers maken zich grote zorgen over de gevolgen van de winning van schaliegas. Tot slot, investeren in schaliegas betekent dat niet geïnvesteerd wordt in duurzame energie. Daardoor gaan we de doelstelling van 16% duurzame opgewekte energie en CO2 ambities niet halen. Wat kunt u als gemeente doen? • •
Verklaar uw gemeente schaliegasvrij. Daarmee geeft u aan op dit moment (voorlopig) niet in te stemmen met de winning van schaliegas. Stimuleer en investeer in schone, duurzame energiebronnen zoals zonne energie en windenergie.
Meer informatie: Factsheet schaliegas: https://www.schaliegasvrij.nl/factsheet-schaliegas/ Natuur en Milieu Overijssel: Gerben Mensink, projectleider/adviseur ruimtelijke ordening, tel (038) 425 09 65 of mail: mensink@natuurenmilieuoverijssel.nl.
Cees-Jan Pen, lector Vastgoed Fontys Hogescholen: ‘De waarde van veel bestaande locaties gaat te hard achteruit. Vroeg of laat zal er gesloopt moeten worden’.
8. Een nieuwe bestemming voor leegstand Volgens de laatste inventarisaties staat in Nederland heel veel meer kantoorruimte leeg dan gedacht. De officiële schattingen gaan uit van ruim 7 miljoen vierkante meter. Maar hier bovenop blijkt nog een ‘verborgen leegstand’ te bestaan van maar liefst ruim 6 miljoen vierkante meter. Dit komt doordat veel bedrijven door de crisis mensen hebben moeten ontslaan en die leeg gekomen werkplekken wel (moeten) aanhouden. Ook de leegstand van winkels is groter en hardnekkiger dan gedacht. Wat kunt u als gemeente doen? •
• • •
Stop met de bouw van nieuwe kantoren en winkels. Nog meer nieuwe winkels en kantoren kosten ruimte en dragen niet bij aan het oplossen van het probleem. Bovendien zorgt de bouw van nieuwe winkelcomplex en buiten de stadskernen voor leegloop van bestaande winkelcentra. Kies voor functiewijziging van kantoren die structureel leeg staan. Bijvoorbeeld naar wonen of collectieven van zzp-ers. Sloop leegstaande kantoorruimten zo nodig om verdere verloedering tegen te gaan. Verbeter de kwaliteit van bestaande kantoren en winkels en hun omgeving, zodat eigenaren of huurders verleid worden om op de locatie te blijven en niet naar een nieuwe locatie te verhuizen.
Meer informatie: Website Platform 31, kennis van stad en regio: http://www.platform31.nl/ Website van de Tweede Kamer, over leegstand woningen en kantoren: http://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/dossiers/leegstand_woningen_en_kantoren.jsp Website Planbureau voor de Leefomgeving: http://www.pbl.nl/publicaties/gebiedsontwikkeling-en-commerciele-vastgoedmarkten-een-institutionele-analyse-van-het-overaanbod-van-winkels-en-kant Natuur en Milieu Overijssel: Gerben Mensink, projectleider/adviseur ruimtelijke ordening, tel (038) 425 09 65 of mail: mensink@natuurenmilieuoverijssel.nl.
VU-onderzoeker Jolanda Maas: ‘Hoe meer natuur er is in de woonomgeving, des te gezonder mensen zich voelen�.
9. Groen dichterbij Ook in deze tijd van bezuinigingen is het belangrijk om te blijven investeren in de aanleg van groen in dorpen en steden. Groen levert namelijk meer op dan het kost. Uit onderzoek naar groene steden blijkt dat deze schoner en gezonder zijn en meer hoger opgeleide mensen trekt. Uiteindelijk is dat ook goed voor de kas van de gemeente. Andere redenen om in groen te investeren zijn: groen vermindert luchtvervuiling, groen verhoogt de waarde van huizen en kantoren, groen verlaagt de kosten van zorg, groen verkoelt steden in de zomer, groen zorgt voor sociale contacten, groen trekt bedrijven aan en groen zorgt voor een grotere diversiteit aan planten- en diersoorten. Wat kunt u als gemeente doen? • • • •
Koppel maatregelen aan elkaar die je de komende 10-20 jaar toch al wilt uitvoeren. Denk ook aan rioleringen, veiligheid en volksgezondheid (overstromen rioleringen). Bomen verkoelen veel meer dan water. Zorg voor een robuuste hoofdgroen structuur in de stad. Ook goed voor biodiversiteit. Groen levert geld op! Betrek de langetermijnbaten van investeringen in groen en biodiversiteit bij het investeringsplaatje van de ontwikkelingen (methodiek TEEB, zie hieronder). Stimuleer en ondersteun initiatieven van burgers voor vergroening van hun eigen omgeving (tuinen, braakliggende terreinen, stadslandbouw)
Meer informatie: Notitie Groen loont met TEEB Stad: gemeenten redeneren, rekenen en verdienen met de baten van natuur en water: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2012/09/20/teeb-stad.html Factsheet Agnes van den Berg waarom wij natuur nodig hebben: http://www.agnesvandenberg.nl/IVN_factsheetNenG_web.pdf Themanummer Kennis Online over de Groene Stad: http://edepot.wur.nl/234082 Deltaprogramma voorbeeldenboek https://deltaprogramma.pleio.nl/pages/ view/5301722/dpnh-voorbeeldenboek Alles over klimaat en klimaatbestendig ontwerpen: http://knowledgeforclimate. climateresearchnetherlands.nl/climateproofcities http://www.groendichterbij.nl/ KPMG rapport Groen, gezond en productief: http://www.kpmg.com/NL/nl/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/PDF/Sustainability/Groen-gezond-en-productief.pdf Natuur en Milieu Overijssel: Gerben Mensink, projectleider/adviseur ruimtelijke ordening, tel (038) 425 09 65 of mail: mensink@natuurenmilieuoverijssel.nl.
Oud burgemeester van Hellendoorn, Hans van Overbeeke: “We moeten als gemeente leren om meer los te laten, om die faciliterende rol te pakken�.
10. Participatie bij de inrichting van onze leefomgeving De Raad voor de Leefomgeving geeft in haar advies Vertrouwen in burgers aan dat actief betrokken inwoners wezenlijk zijn voor een levende democratie. Veel mensen zijn ook geïnteresseerd in wat er in hun eigen leefomgeving gebeurt. Bovendien beschikken ze over veel lokale kennis, waardoor zij waardevolle ideeën kunnen aandragen in planologische processen. Soms komen mensen zelf, proactief met ideeën om hun leefomgeving te verbeteren. Het gaat hen direct aan, dus wat is er logischer om uw inwoners veel meer te betrekken bij ruimtelijke ordeningsprojecten. Belangrijk uitgangspunt is vertrouwen. Heb vertrouwen dat het ook goed komt als de gemeente niet alles zelf bedenkt. Een kwestie van durven loslaten, niet terugtrekken. Wat kunt u als gemeente doen? • • • • •
Kies voor overheidsparticipatie en creëer beleidsruimte om initiatieven van inwoners te kunnen faciliteren. Leg de afspraken vast in een participatienota. Zorg voor een interne cultuurverandering en investeer in nieuwe competenties binnen de gemeentelijke organisatie. Maak goede afspraken over de rolopvatting tussen gemeenteraad en college Zorg voor duidelijke kaders en verwachtingenmanagement Pak het integraal aan zowel in de gemeentelijke organisaties als op thema’s.
Meer informatie Boek van Jan Rotmans: In het oog van de orkaan Raad voor de Leefomgeving: samenvatting van het rapport: http://www.wrr.nl/ actueel/pers/persbericht/article/wrr-rapport-88-vertrouwen-in-burgers/ Boek Landwerk: Bewoners maken het groen: http://www.landwerk.nl/webwinkel.php?pagina=boek&b=237 Natuur en Milieu Overijssel: Livia Leysen, adviseur communicatie en PR, tel (038) 425 09 76 of mail: leysen@natuurenmilieuoverijssel.nl