ALPHA medju palatama (monografija) by UPG Noc muzeja

ALPHA MEĐU PALATAMA

Hajna Tucić Dr Milan Prosen

ALPHA

MEĐU PALATAMA ALPHA AMONG PALACES Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

JADRANSKO-PODUNAVSKA BANKA ADRIATIC-DANUBIAN BANK ΑΔΡΙΑΤΙΚΟ-ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΒΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ

Alpha Bank Srbija Beograd, 2015. ALPHA MEĐU PALATAMA

Izdavač / Publisher / Εκδότης

ALPHA BANK SRBIJA A.D. Predgovor / Foreword / Πρόλογος:

prof. dr Aleksandar Kadijević Recenzije / Review / Ανασκόπηση:

mr Bojana Popović i prof. dr Aleksandar Kadijević Fotografija / Photography / Φωτογραφία:

Studio PIKTO Dizajn / Design / Σχέδιο:

Nikola Radojčić i Marko Stanišić Lektura / Editing / Eπιμέλεια:

Marija Argakijev

Prevod na grčki / Greek translation / Ελληνική μετάφραση:

Tanja Milosavljević i Nikos Tsitsimelis

Prevod na engleski / English translation / Αγγλική μετάφραση:

Darinka Kovačević i Aleksandra Goldberger Za urednika / Editor / Συντάκτης:

UPG Noć muzeja, Ana Jovanović Štampa / Print / Eκτύπωση:

Štamparija „Portal“

Tiraž / Circulation / Kυκλοφορία:

1.000 primeraka 2

ALPHA MEĐU PALATAMA

ALFA MEĐU PALATAMA Pre deset godina, akvizicijom Jubanke a.d. Beograd došli smo i u posed zgrade u Ulici kralja Milana, izuzetnog primera kulturnog nasleđa Beograda koji čuva deo istorije bankarstva u Srbiji. Zadivljeni lepotom zgrade i njenom lokacijom, odlučili smo da ovde smestimo naše sedište. Njen izgled pruža osećaj stabilnosti i dugovečnosti, što je u skladu sa slikom i reputacijom koju Alpha Bank neguje više od 13 decenija. Ovo arhitektonsko umetničko delo preživelo je mnogo toga: bombardovanje, političke promene, ekonomske krize... Tragovi prohujalih vremena su vidljivi, ali je zgrada uspela da očuva svoju lepotu i namenu. Od izgradnje 1925. godine, kad je podignuta kao sedište Jadransko-podunavske banke, ova zgrada nije bila namenjena ničemu drugom osim bankarskom poslovanju. Kao banka stara 135 godina, nastojimo da se oslanjamo na našu tradiciju; ova zgrada uspela je da poveže Srbiju i Grčku, dve zemlje čija je prošlost bogata događajima koji su obeležili tok istorije, iz koje su izvučene dragocene lekcije. Ova prelepa zgrada takođe se uklapa u poslovnu filozofiju Alpha Bank, koja se u velikoj meri oslanja na tradiciju i odgovorno poslovanje koje podstiče poverenje. Ipak, nijedna kompanija ne može da izbegne modernizaciju i put ka napretku ukoliko želi da ostane među najboljima na polju ekonomije. U skladu s tim, nadograđujući najbolje vrednosti nasleđene iz prošlosti, i Alpha Bank teži da poboljša i modernizuje način poslovanja. Sledeći taj put, u ovu prelepu palatu, staru gotovo čitav vek, uveli smo najnoviju tehnologiju i savremene načine poslovanja. Na neki način i to predstavlja nastavak tradicije, imajući u vidu da je u vreme kada je izgrađena ova zgrada bila opremljena nizom inovativnih tehničkih pogodnosti, što bi je danas svrstalo u red „pametnih zgrada“ (interni sistem za isporuku pošte, instalacije za centralno grejanje i hlađenje poslovnice...). Svesni obaveza i odgovornosti koje vlasništvo nad takvim zdanjem nosi, ali i činjenice da ono pripada kulturnom nasleđu Srbije, postupno smo počeli da obnavljamo zgradu čije je održavanje decenijama pomalo zanemarivano. Tako smo 2014. godine finansirali kompletnu restauraciju tavanice velike sale, koja s površinom od 105 kvadratnih metara predstavlja jedan od najvećih vitraža u Beogradu. S obzirom na naše čvrsto uverenje da kulturna blaga treba da budu dostupna većini, a ne samo ograničenom broju pripadnika elite, vrata ove prelepe palate prvi put smo otvorili za javnost 2014. godine, tokom manifestacije Noć muzeja. Veliko interesovanje posetilaca pokazalo je da nismo pogrešili – tek tada su mnogi Beograđani došli da se dive lepoti ovog zdanja kraj kojeg svakodnevno prolaze. Ova monografija je još jedan pokušaj da se skrene pažnja na deo bogate arhitekture koja krasi Beograd i odupire se svim promenama. Nastojaćemo da i dalje radimo na njenom očuvanju.

Georgios Papanastasiou, predsednik Izvršnog odbora

ALPHA MEĐU PALATAMA

ALPHA AMONG PALACES

ALPHA AMONG PALACES Through the acquisition of Jubanka A.D. Belgrade, 10 years ago, we came to the ownership of the exclusive and historical building at King Milan Street - a remarkable example of Belgrade’s cultural and banking heritage. Amazed by the building’s beauty and location, it was an easy choice to house our headquarters. Its appearance provides a feeling of stability and longevity, an image that Alpha Bank has nurtured for more than 13 decades. This architectural artwork has survived a lot: bombings, political changes and many economic crises. Although traces of the years past are visible, it has managed to persevere in its beauty and purpose. Since its construction in 1924, intended to house the Adriatic-Danubian bank, the building has never been used for anything other than banking; and after becoming its owners, we wished to continue this tradition. It goes without saying that in Alpha Bank, a 135-year old bank rich in history, we tend to rely on our tradition, and this building has managed to connect Serbian and Greek traditions. These two countries possess a past rich in events that have marked the course of history, creating a model from which valuable lessons can be derived. Nevertheless, no single business entity can avoid modernization, and the road to progress, if they want to remain a serious player in the economic world. In the same manner, Alpha Bank strives daily to improve and modernize its business model, while building upon the best values inherited from the past. Following that path, we have introduced the latest technology and modern ways of doing business into this beautiful palace; nearly a century old. And it is, in some way, a continuation of the tradition, if one takes into account that, at the time that it was built, this building was equipped with a series of innovative, technical facilities which nowadays would categorize it as a “smart building” (system of internal mail delivery, ’air-conditioning’ of the branch, etc.). Being aware of the obligations and responsibilities that ownership of such an object carries, but also aware of the fact that it belongs to the cultural heritage of Serbia, we gradually began to renew the building, whose maintenance had been neglected for decades. Thus in 2014, we funded the complete restoration of the ceiling of the big hall, which, with an area of 105 square meters, is one of the largest stained glass windows in Belgrade. We strongly believe that cultural treasures should be open to everyone and not only to the elite. Thus, in 2014, we opened the doors of our beautiful palace to the public for the first time, during the 2014 Museum Night. Great interest from visitors has shown us that we had not made a mistake - it was only then that many of Belgrade’s citizens came to appreciate the beauty of the building that they have been passing by every day. This monograph is another attempt to draw attention to the rich architecture that adorns Belgrade and resists all changes. We will endeavor to continue doing our part to preserve it. Georgios Papanastasiou, President of Executive Board

ALPHA AMONG PALACES

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ΤΟ ALPHA ΤΩΝ ΜΕΓΆΡΩΝ Με την εξαγορά της τράπεζας Jubanka A.D. Beograd πριν από 10 χρόνια γίναμε κύριοι του μοναδικού και ιστορικού κτηρίου της οδού Κράλια Μίλανα, ξεχωριστού δείγματος της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορίας των τραπεζών του Βελιγραδίου. Θαμπωμένοι από την ομορφιά και την τοποθεσία του κτηρίου, γρήγορα αποφασίσαμε να στεγάσουμε εδώ τη Διοίκηση της Τράπεζας. Η εμφάνισή του δίνει την αίσθηση σταθερότητας και αιωνιότητας, που ταυτίζεται με την εικόνα που η Alpha Bank καλλιεργεί εδώ και 13 δεκαετίες. Αυτό το καλλιτέχνημα της αρχιτεκτονικής έχει περάσει πολλά: βομβαρδισμούς, πολιτικές αλλαγές και αρκετές οικονομικές κρίσεις. Αν και τα σημάδια του χρόνου είναι ευδιάκριτα, το κτήριο κατόρθωσε να διατηρήσει την ομορφιά και τον προορισμό του. Από το 1924, όταν κτίσθηκε για να στεγάσει την έδρα της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, το κτήριο αυτό δεν έχει χρησιμοποιηθεί για οτιδήποτε άλλο παρά μόνο για τραπεζικές συναλλαγές, μια παράδοση που επιθυμούμε να συνεχίσουμε. Στην Alpha Bank, μια τράπεζα με ιστορία 135 χρόνων, στηριζόμαστε στην παράδοσή μας και το κτήριο αυτό επέτυχε να συνδέσει τη Σερβική και την Ελληνική παράδοση. Παραδόσεις δύο χωρών με παρελθόν πλούσιο σε γεγονότα που σημάδεψαν τη ροή της ιστορίας από την οποία έχουν προέλθει πολύτιμα μαθήματα. Εντούτοις, ούτε μία επιχείρηση δεν μπορεί να αποφύγει τον εκσυγχρονισμό και τον δρόμο προς την πρόοδο, εάν θέλει να συνεχίσει να είναι ένας αξιοσέβαστος παράγοντας στο σύγχρονο οικονομικό γίγνεσθαι. Έτσι ακριβώς και η Alpha Bank κοπιάζει καθημερινώς να βελτιώσει και να εκσυγχρονίσει το μοντέλο λειτουργίας της, βασιζόμενη στις καλύτερες αξίες που έχουμε κληρονομήσει από το παρελθόν. Ακολουθώντας τον δρόμο αυτό, έχουμε εισαγάγει την πιο σύγχρονη τεχνολογία και τις προηγμένες εφαρμογές του επιχειρείν σε αυτό το όμορφο μέγαρο που στέκεται εδώ σχεδόν μια εκατονταετία. Και αυτό είναι, από μια πλευρά η συνέχιση της παράδοσης, αν λάβει κανείς υπόψη ότι τη στιγμή που κτίσθηκε το κτήριο, ήταν ήδη εφοδιασμένο με μια σειρά καινοτόμων, τεχνολογικών εφαρμογών χάρη στις οποίες σήμερα θα το θεωρούσαμε ένα «έξυπνο κτίριο» (σύστημα σωληνωτού ταχυδρομείου, κλιματισμός του υποκαταστήματος, κλπ). Όντας γνώστες των ευθυνών και των υποχρεώσεων που απορρέουν από την κυριότητα ενός τέτοιου μεγάρου, αλλά και του γεγονότος ότι το μέγαρο ανήκει στην πολιτιστική κληρονομιά της Σερβίας, έχουμε αρχίσει σταδιακά να ανακαινίζουμε το κτίριο, η διατήρηση του οποίου έχει κάπως παραμεληθεί για δεκαετίες. Έτσι, το 2014 χρηματοδοτήσαμε την πλήρη αποκατάσταση της οροφής της μεγάλης αίθουσας, η οποία, με έκταση 105 τετραγωνικών μέτρων, αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες υαλογραφίες στο Βελιγράδι. Πιστεύοντας ακράδαντα ότι οι πολιτιστικοί θησαυροί πρέπει να είναι ανοικτοί σε πολλούς και όχι μόνο σε κάποιους λίγους, για πρώτη φορά ανοίξαμε τις πόρτες αυτού του ωραιότατου μεγάρου για το κοινό τη Νύχτα των Μουσείων το 2014. Το μεγάλο ενδιαφέρον των επισκεπτών έχει αποδείξει ότι δεν κάναμε λάθος – μόλις τότε πολλοί κάτοικοι του Βελιγραδίου ήλθαν να θαυμάσουν την ομορφιά του κτηρίου δίπλα από το οποίο περνάνε καθημερινά. Η παρούσα μονογραφία αποτελεί άλλη μια προσπάθεια να συνειδητοποιήσουμε και να προβάλουμε την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά του Βελιγραδίου που αντιστέκεται σε όλες τις αλλαγές. Δεσμευόμαστε να πράξουμε το καθήκον μας ώστε να τη διατηρήσουμε.

Γεώργιος Παπαναστασίου Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

JADRANSKO-PODUNAVSKA BANKA Netipično ostvarenje beogradske međuratne arhitekture Sagrađena 1925. godine na frekventnoj raskrsnici kao reprezentativna dvonamenska palata centra Beograda, Jugoslovensko-podunavska banka (danas Alpha Bank) decenijama privlači pažnju svojim bogatim fasadnim dekorom. Za razliku od generacija prolaznika, klijenata i osoblja banke, bezrezervno naklonjenih njenoj dekorativnoj arhitekturi i skulpturi, istoriografi joj nisu poklanjali dužnu pažnju. Uprkos znatnom urbanističkom i ekonomskom značaju za razvoj srpske prestonice, kao i originalnom fasadnom plaštu, nepravedno je ostala na margini dosadašnjih istraživanja. Smatrana primerom retrogradne postakademističke arhitekture, sa anahronim prostornim i dekorativnim programom ponuđenim od nedovoljno poznatih projektanata, nije pravovremeno rehabilitovana. U tumačenjima beogradskog međuratnog graditeljstva, palata je pominjana retko i analizirana šturo, što se odrazilo na njen status u sistemu konzervatorske zaštite, ali kao što je svojom monolitnošću odolevala pritiscima turbulentnih vremena, ponosno je podnosila i izopštenost iz arhitektonskih anala, u kojima su odstupanja od ideologije ,,pravovernog“ modernizma redovno zanemarivana. Pogotovo su nesporni gradotvorni kvaliteti ove impozantne poslovno-stambene uglovnice ostali neprimećeni. Razuđene čeone forme usmerene u tri pravca (ka raskrsnici i potezima ulica Kneza Miloša i Kralja Milana), masivnim fasadnim plaštom uklopila se u rustični akademistički manir s početka treće decenije dvadesetog veka. Iako raslojena otvorima nejednakih visina i dimenzija, obiljem zabata, venaca i medaljona, palata je vizuelno zaokružena kao malo koja međuratna uglovnica. Inspirisana ranorenesansnom (u prizemlju) i manirističkom metodologijom komponovanja (u srednjem delu pročelja), u završnoj zoni krunisana je neobaroknom mansardnom konstrukcijom koja efektno harmonizuje razuđenu celinu. Taj završni motiv nije direktno preuzet iz francuske novovekovne tradicije, već iz njene nemačke i austrijske recepcije, proširene krajem XIX veka na arhitekturu Beograda. Središnja zona ugaonog rizalita palate predstavlja glavni motiv njenog trodelnog fasadnog plašta. Masivnost njegove vodoravne i vertikalne podele skromnije je propraćena na bočnim krilima i to pre u materijalizaciji nego u oblicima. Za razliku od malo poznatih autora koji su odredili izgled ovog upečatljivog zdanja (August Rajnfels, projektant, i Ivan Belić, nadzorni arhitekta), njegovu fasadnu i enterijernu skulpturu oblikovali su najugledniji vajari tadašnje Jugoslavije, no za razliku od nešto nametljivije Palavičinijeve ,,Afrodite“ iz šalter-sale, Dolinareva fasadna skulptura je hijerarhijski podređena efektu arhitekture, predstavljajući njenu dekorativnu dopunu. Kao osobeno civilizacijsko ostvarenje, višestruko značajno sa arhitektonskog, urbanističkog i skulptorskog stanovišta, palata Jadransko-podunavske banke se najpre može uporediti sa objektima slične funkcije izgrađenim u međuratnom Beogradu. Ekonomska moć tadašnjih finansijskih ustanova prvenstveno se merila razmerama njihovih centrala i ekspozitura, prestižnošću lokacije i rejtingom angažovanih projektanata. Posmatrana prema tim parametrima, izdvojena iz tadašnjeg finansijskog centra grada (Pozorišni trg, Kolarčeva i Knez Mihailova ulica, početak Terazija), a bliža upravnom, Jadransko-podunavska banka je znatno naglašena lokacijski i dimenzionalno. Iako je nisu sagradili autori značajnijeg opusa i renomea, kao gradotvorni primer međuratnog postakademističkog stila, podstakla je evropeizaciju beogradske arhitekture. Anahronog konstruktivnog i stilskog sklopa u odnosu na većinu potonjih prestoničkih banaka, zadovoljila je interes naručilaca za monolitnom trezornom arhitekturom, dok je program njene fasadne skulpture potcrtavao poreklo ulagačkog kapitala i politiku banke. Može se zaključiti da je palata Jugoslovensko-podunavske banke beogradska po neobičnoj mešavini stilskih motiva preuzetih iz različitih graditeljskih epoha, dok je po veštini ugrađivanja i kontekstualnog uvažavanja zatečenih prostornih odnosa evropska i emancipatorska, u čemu se i ogleda njena najveća vrednost. prof. dr Aleksandar Kadijević

ALPHA MEĐU PALATAMA

ALPHA AMONG PALACES

THE ADRIATIC-DANUBIAN BANK An atypical creation of Belgrade’s interwar architecture Built in 1924 on a busy crossroads, as a representative dual-purpose palace of Belgrade’s central area, the Adriatic-Danubian (today ALPHA) Bank has been drawing attention with its rich façade décor for decades. Unlike generations of passers-by, customers and bank personnel who have been unreservedly fond of its decorative architecture and sculpture, the historiographers have not paid due attention to it. Despite its considerable urban and economic importance for the development of the Serbian capital, as well as the original façade mantle, it has unjustly remained on the margins of previous researches. Considered as an example of retrograde post-academic architecture, with anachronistic spatial and decorative plan offered by less known designers, it hasn’t been rehabilitated in a timely manner. In the interpretations of Belgrade’s interwar architecture the palace was rarely mentioned and poorly analysed, which had an impact on its status in the preservation system. However, with its monolithic quality, the palace resisted the pressure of the turbulent times, proudly enduring excommunication from the architectural annals in which deviation from the ideology of “orthodox” modernism was regularly ignored. The undeniable urban qualities of this impressive commercial and residential corner building have particularly remained unnoticed. With its indented front forms, facing three directions (towards the crossroads and Kneza Milosa and Kralja Milana streets), and massive façade mantle, it fits into the rustic academic style from the beginning of the third decade of the XX century. Although stratified with openings of unequal height and size, with an abundance of gables, cornices and medallions, the palace is visually rounded like very few interwar corner buildings. Inspired by the early Renaissance (on the ground floor) with the mannerist methodology of composing (in the middle of the façade), in its upper zone it was crowned with neo-baroque mansard construction that effectively harmonizes indented structure as an entirety. This final motif was not directly taken from the French modern tradition, but from its German and Austrian interpretation, that was expanded to Belgrade’s architecture in the end of the XIX century. The central zone of the palace’s corner risalit presents the main motif of its three-part façade mantle. The massiveness of its horizontal and vertical division is less pretentiously presented on the side wings in terms of materialization rather than in forms. Unlike less known designers who defined the appearance of this impressive building (August Rheinfels, the designer, and Ivan Belic, the supervising architect), the façade and interior sculptures were shaped by the most eminent contemporary Yugoslavian sculptors. As opposed to Pallaviccini’s somewhat more imposing “Aphrodite” from the counter hall, Dolinar’s façade sculpture is hierarchically subordinated to the architectural effect, representing its decorative addition. As a particular achievement of civilization, having wide significance in architectural, urban and sculptural aspects, the palace of the Adriatic-Danubian Bank can most closely be compared to the structures of similar function, built in Belgrade between the two World Wars. The economic power of the financial institutions of that time was primarily measured by the size of their headquarters and branch offices, prestige of the location and reputation of the engaged architects. According to these parameters, allocated from the contemporary financial city centre (Theatre square, Kolarceva, Knez Mihajlova street, the beginning of Terazije), closer to the administrative one, the Adriatic-Danubian Bank is significantly noteworthy in its location and dimensions. Even though it was not built by the architects of significant opus and reputation, as an urban example of interwar post-academic style, it induced Europeanization of Belgrade’s architecture. By its anachronistic structural and stylistic context, unlike most of the subsequent capital bank buildings, it met the customers’ interest for monolithic treasury architecture, while the plan of its façade sculpture underlined the origin of investment capital and the bank policy. The conclusion is that the palace of the Adriatic-Danubian Bank is a representative of Belgrade style, according to its unusual mixture of stylistic motifs taken from different architectural époques, while its greatest value lies in the art of embedding and contextual appreciation of existing spatial relations, which makes it European and emancipating. Aleksandar Kadijević, Ph.D. ALPHA AMONG PALACES

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Η ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ - ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΒΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Ένα άτυπο έργο της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής του Βελιγραδίου Κτισμένη το 1924 σε πολυσύχναστη διασταύρωση ως αντιπροσωπευτικό μέγαρο διττής χρήσης στο κέντρο του Βελιγραδίου, η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα (σήμερα Alpha Bank) επί δεκαετίες προσελκύει την προσοχή με την πλούσια διακόσμηση της πρόσοψής της. Αν και το κτήριο με τη διακόσμηση και γλυπτική του αποτελεί αντικείμενο ανεπιφύλακτου θαυμασμού των περαστικών, των πελατών και του προσωπικού της τράπεζας επί μακρότατο χρονικό διάστημα, δεν έχει εν τούτοις ελκύσει την οφειλόμενη προσοχή των ιστορικών της αρχιτεκτονικής. Παρ’ όλη τη μεγάλη σπουδαιότητά του από την άποψη της πολεοδομίας και της οικονομίας για την εξέλιξη της σερβικής πρωτεύουσας, καθώς και την πρωτοτυπία της επικάλυψης της πρόσοψης, έμεινε αδικαιολόγητα στο περιθώριο των μέχρι τώρα ερευνών. Επειδή το θεωρούσαν παράδειγμα της οπισθοδρομικής αρχιτεκτονικής του μετα-ακαδημαϊσμού, με αναχρονιστικό το πρόγραμμα της διαμόρφωσης των χώρων και της διακόσμησης, που είχαν σχεδιάσει ανεπαρκώς γνωστοί αρχιτέκτονες, δεν έχει εγκαίρως αποκατασταθεί. Στις πραγματείες για την αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου στο Βελιγράδι το μέγαρο μνημονεύεται σπάνια και αναλύεται ανεπαρκώς κι αυτό είχε επηρεάσει το καθεστώς του στο σύστημα προστασίας και συντήρησης. Όμως, όπως με τη μονολιθικότητά του αντιστεκόταν στις πιέσεις ταραγμένων χρόνων και επίσης, υπέμενε υπερήφανα και τον αποκλεισμό από τα αρχιτεκτονικά χρονικά, όπου οτιδήποτε απέκλινε από την ιδεολογία του ‘ορθόδοξου’ μοντερνισμού ήταν αντικείμενο συστηματικής παραμέλησης. Ιδιαίτερα έχουν μείνει απαρατήρητα τα αναμφισβήτητα οικοδομικά προτερήματα αυτού του επιβλητικού γωνιακού κτηρίου επαγγελματικού χώρου και στέγασης. Με την πολυδιάσπαστη πρόσοψη, που κατευθύνεται προς τις τρεις πλευρές (τη διασταύρωση και τις οδούς Kralja Milana και Kneza Miloša), και την ογκώδη επικάλυψη της πρόσοψης, προσαρμόστηκε υπέροχα στο ρουστίκ πνεύμα του ακαδημαϊσμού των αρχών της τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Αν και διαστρωμένο με ανοίγματα διαφορετικού ύψους και διαστάσεων και πολυάριθμα αετώματα, γείσα και στρογγυλά ανάγλυφα, το μέγαρο είναι εικαστικά ολοκληρωμένο, όπως ελάχιστα κτήρια της μεσοπολεμικής περιόδου. Εμπνευσμένο από την πρώιμη Αναγέννηση (στο ισόγειο) και τη μανιερίστικη μεθοδολογία σύνθεσης (στο μεσαίο μέρος της πρόσοψης), στην τελική ζώνη στέφεται με τη νεομπαρόκ κατασκευή του υπερώου, η οποία εναρμονίζει αποτελεσματικά ολόκληρο αυτό το κατατετμημένο σύνολο. Αυτό το τελικό μοτίβο δεν προέρχεται απευθείας από τη γαλλική παράδοση των νεότερων χρόνων, αλλά μέσω της γερμανικής και την αυστριακής πρόσληψής της, που στο τέλος του 19ου αιώνα διαδόθηκε και στην αρχιτεκτονική του Βελιγραδίου. Η μεσαία ζώνη της γωνιαίας προεξοχής της πρόσοψης του μεγάρου αποτελεί το κύριο μοτίβο της τριμερούς επικάλυψής της. Το ογκώδες της οριζόντιας και της κάθετης διαίρεσής του είναι λιτότερα επεξεργασμένο στις πλάγιες πτέρυγες από την άποψη της αρχιτεκτονικής μορφολογίας. Σε αντίθεση με λιγότερο γνωστούς αρχιτέκτονες που προσδιόρισαν την εξωτερική όψη αυτού του επιβλητικού κτηρίου (August Rheinfels, σχεδιαστής, και Ivan Belić, επιβλέπων), οι δημιουργοί των γλυπτών της πρόσοψης και των εσωτερικών χώρων του κτηρίου είναι οι πλέον εξέχοντες γλύπτες της τότε Γιουγκοσλαβίας. Αντίθετα, όμως, με την κάπως οχληρή Αφροδίτη του Pallaviccini, που βρίσκεται στην αίθουσα των θυρίδων, τα γλυπτά του Dolinar στην πρόσοψη υπόκεινται ιεραρχικά στην εντύπωση που δημιουργεί η αρχιτεκτονική, αποτελώντας τη διακοσμητική συμπλήρωσή της. Ως ιδιόμορφο δημιούργημα πολιτισμού, πολλαπλά σπουδαίο από την άποψη της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας και της γλυπτικής, το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας μπορεί κυρίως να συγκριθεί με οικοδομήματα παρόμοιας χρήσης, κτισμένα στο Βελιγράδι του μεσοπολέμου. Κριτήριο της οικονομικής ισχύος των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της εποχής εκείνης ήταν εν πρώτοις οι διαστάσεις των κεντρικών γραφείων και των υποκαταστημάτων τους, η καλή φήμη της τοποθεσίας τους και το κύρος των σχεδιαστών τους. Σύμφωνα με αυτές τις παραμέτρους, απομακρυσμένη από το τότε κέντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων της πόλης (Pozorišni trg, οδοί Korarčeva και Knez Mihailova, αρχή Terazije) και πιο κοντά στο κέντρο της δημόσιας διοίκησης, η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα δεσπόζει σημαντικά όσον αφορά την τοποθεσία και τις διαστάσεις της. Αν και οι δημιουργοί της δεν είχαν σπουδαία έργα και μεγάλο κύρος, το κτήριο αυτό, ως παράδειγμα της αρχιτεκτονικής του μεταακαδημαϊστικού ύφους του μεσοπολέμου, χρησίμευσε ως κίνητρο προς τον εξευρωπαϊσμό της αρχιτεκτονικής του Βελιγραδίου. Με την αναχρονιστική κατασκευή και σύνθεση της τεχνοτροπίας της, σε σχέση με την πλειονότητα των μεταγενέστερων κτηρίων των τραπεζών της πρωτεύουσας, ικανοποίησε τις απαιτήσεις της διοίκησης της τράπεζας, που είχε παραγγείλει την ανέγερσή της, για τη μονολιθική αρχιτεκτονική της με τη μορφή θησαυροφυλακίου, ενώ η επιλογή των θεμάτων των γλυπτών της πρόσοψης υπογράμμιζε την προέλευση του επενδυτικού κεφαλαίου και την πολιτική της τράπεζας. Συμπεραίνεται ότι το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας είναι βελιγραδινό ως προς την ασυνήθη ανάμειξη διαφόρων υφολογικών μοτίβων που είχαν προσληφθεί από διάφορες χρονικές περιόδους της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, ενώ ως προς τη δεξιότητα της ενσωμάτωσης και το γενικό πλαίσιο του σεβασμού των υπαρχουσών σχέσεων εντός του χώρου είναι ευρωπαϊκό και με τάση χειραφέτησης και σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η μεγαλύτερη αξία του.

Δρ Αλεξάνταρ Καντίγιεβιτς Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Alpha Bank, prvobitno Jadransko-podunavska banka, ulaz Alpha Bank, originally the Adriatic-Danubian Bank, entrance Η Alpha Bank, αρχικά η Αδριατικής και του Δούναβη Τράπεζας, είσοδος

Kad prolaznik naiđe na raskrsnicu ulica Kneza Miloša i Kralja Milana, zastaje pred toplinom i sjajem zlatnosmeđeg kamena na fasadi palate nekadašnje Jadransko-podunavske banke,1 u kojoj se danas nalazi sedište Alpha Bank Srbija. Antička božanstva, sirene, vodeni konjici i ribe odvlače misao posmatrača u svet morskih božanstava uklesanih uz moćne stubove i vence ove devedesetogodišnje beogradske palate. Ona dominira ukrštanjem prve beogradske avenije, posvećene Milošu Velikom, sa glavnom ulicom glavnog grada Srbije, koja nosi ime prvog srpskog novovekovnog kralja Milana Obrenovića.

When a passer-by comes by the crossroads of Kneza Milosa and Kralja Milana streets, he is mesmerised by the warmth and glow of the golden brown façade stone of the former Adriatic-Danubian Bank palace, which is now the headquarters of ALPHA Bank Serbia. Antique deities, mermaids, seahorses and fish divert the viewer’s thoughts into the world of marine deities, carved next to the powerful pillars and cornices of this ninety years old Belgrade palace. It dominates the intersection of the earliest Belgrade’s avenue dedicated to Milos the Great with the main street of the Serbian capital, named after the first Serbian king of the New Age, Milan Obrenovic.

Όταν ένας περαστικός φτάσει στο σταυροδρόμι των οδών Kneza Miloša και Kralja Milana, σταματάει μπροστά στη ζεστασιά και τη λαμπρότητα της χρυσοκάστανης πέτρας της πρόσοψης του μεγάρου της πρώην Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, όπου σήμερα βρίσκεται η έδρα της Alpha Bank στη Σερβία. Αρχαίες θεότητες, γοργόνες, ιππόκαμποι και ψάρια, μεταφέρουν το νου του διαβάτη στον κόσμο των θαλάσσιων θεοτήτων, λαξευμένων στις στιβαρές στήλες και στα γείσα αυτού του ενενηντάχρονου μεγάρου του Βελιγραδίου. Το μέγαρο δεσπόζει στη διασταύρωση της πρώτης λεωφόρου του Βελιγραδίου, που είναι αφιερωμένη στον Miloš Veliki (τον Μεγάλο), και της κύριας οδού της σερβικής πρωτεύουσας, που φέρει το όνομα του Milan Obrenović, πρώτου βασιλιά της Σερβίας κατά τους νεότερους χρόνους.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Raskrsnica kod „Londona“ pre izgradnje Jadransko-podunavske banke (kolekcija M. Jurišić) The crossroads, known as “at London’s”, before construction of the Adriatic-Danubian Bank (M. Jurisic collection) Η διασταύρωση «Κοντά στο “Λονδίνο”» πριν την ανέγερση της Αδριατικής – Παραδουνάβιας Τράπεζας (Συλλογή M. Jurišić

ALPHA AMONG PALACES

Obe ulice predstavljaju panoramu srpske graditeljske kulture u XIX i XX veku. U njima su dela najznačajnijih srpskih i stranih arhitekata: Aleksandra Bugarskog, Jovana Ilkića, Stojana Titelbaha, Nikolaja Petroviča Krasnova, Vasilija fon Baumgartena, Alojza Bastla, Danila Vladisavljevića, Dimitrija M. Leka, Aleksandra Đorđevića, Nikole i Bogdana Nestorovića, Grigorija Ivanoviča Samojlova, Andreja Vasiljeviča Papkova, Miladina Prljevića, Branislava Marinkovića, Nikole Dobrovića... U ovoj galeriji na otvorenom, gde su skoncentrisana ostvarenja izuzetnih graditelja, stručnjak doživljava onu vrstu uzbuđenja koju pri susretu sa Beogradom posetiocu pružaju zgrade Vlade Srbije, ministarstava finansija, spoljnih poslova, unutrašnjih poslova, palata Generalštaba, kao i zgrade Starog i Novog dvora, Oficirskog doma i Oficirske zadruge. Uz ove javne objekte, u vreme izgradnje nekadašnje prestonice Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. Kraljevine Jugoslavije), uspon građanskog društva predstavljale su vile i stambene zgrade uglednih pripadnika finansijske i intelektualne elite, podizane u aktuelnim stilovima akademizma, art dekoa i nacionalnog stila.

Both streets represent the panorama of Serbian architectural culture in the XIX and XX century containing the works of the most important Serbian and foreign architects: Aleksandar Bugarski, Jovan Ilkic, Stojan Titelbah, Nikolai Petrovich Krasnov, Vasilij von Baumgarten, Alojz Bastl, Danilo Vladisavljevic, Dimitrije M. Leko, Aleksandar Djordjevic, Nikola and Bogdan Nestorovic, Grigoriy Ivanovich Samoylov, Andrey Vasilyevich Papkov, Miladin Prljevic, Branislav Marinkovic, Nikola Dobrovic... In this open-air gallery, where the achievements of these remarkable architects are concentrated, a connoisseur experiences the same kind of excitement as a visitor does in front of Belgrade’s famous buildings - Serbian Government building, Ministries of Finance, Foreign Affairs, Interior, Army Headquarters building, as well as buildings of the Old and New Palaces, Officers Club and Army Officers’ Cooperative building. In addition to these public buildings, at the time of the construction of the former capital of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes (Kingdom of Yugoslavia since 1929), the rise of civil society was represented by villas and residential buildings of the eminent members of the financial and intellectual elite, built in the contemporary styles of academism, Art Deco and national style.

Και οι δύο οδοί συνιστούν το πανόραμα της σερβικής αρχιτεκτονικής δημιουργίας του 19ου και 20ου αιώνα. Εκεί βρίσκονται έργα των σπουδαιότερων Σέρβων και ξένων αρχιτεκτόνων: Aleksandar Bugarski, Jovan Ilkić, Stojan Titelbah, Nikolai Krasnov, Vasilli von Baumgarten, Aloiz Bastl, Danilo Vladisavljević, Dimitrije M. Leko, Aleksandar Đorđević, Nikola και Bogdan Nestorović, Grigorii Samoilov, Andrei Papkov, Miladin Prljević, Branislav Marinković, Nikola Dobrović... Σ’ αυτό το υπαίθριο εκθετήριο, όπου έχουν συγκεντρωθεί δημιουργίες εξαιρετικών αρχιτεκτόνων, ένας ειδικός αισθάνεται την ίδια συγκίνηση, που σε έναν επισκέπτη του Βελιγραδίου προκαλούν τα κτήρια της Κυβέρνησης της Σερβίας, των Υπουργείων Οικονομικών, Εξωτερικών και Εσωτερικών, το μέγαρο του Γενικού Επιτελείου, όπως και τα κτήρια των Νέων και των Παλαιών Ανακτόρων, της Λέσχης Αξιωματικών και του Συνεταιρισμού Αξιωματικών. Μαζί μ’ αυτά τα δημόσια κτήρια, κατά την εποχή της ανοικοδόμησης της πρωτεύουσας του πάλαι ποτέ Βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (και από το 1929 του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας), την ανέλιξη της αστικής κοινωνίας συνιστούσαν οι επαύλεις και οι κατοικίες εξεχόντων μελών της αριστοκρατίας του χρήματος και του πνεύματος, που κτίζονταν κατά τις τότε σύγχρονες τεχνοτροπίες του ακαδημαϊσμού, της art déco και του εθνικού ρυθμού.

ALPHA AMONG PALACES

Stare razglednice,

Ova raskrsnica, koju Beograđani zovu „Kod Londona“, dobila je ime po starom hotelu „London“, podignutom 1868. godine.2 Na susednom uglu 1908. godine zidan je Dom Vračarske štedionice,3 ali su sem ove dve zgrade u okolini bile niže, uglavnom prizemne i jednospratne porodične kuće. Tako je podizanjem Jadransko-podunavske banke započet niz reprezentativnih palata u Ulici kneza Miloša. O njenoj reputaciji promotera stila i luksuza u prestonici govore reči savremenika, velikana srpske arhitekture Branka Krstića, Đure Bajalovića, Bogdana Nestorovića: „U to vreme, jedinu spoljnu arhitekturu u kamenu imala je Jadranska banka, koju su projektovali nemački arhitekti. Narodna banka, Stari i Novi dvor, Parlament, zgrada Đeneralštaba i mnoge druge izvedene su od veštačkog kamena“.4 Stručna javnost i arhitektonska kritika su ovu palatu od njenog nastanka karakterisali kao jednu od „poznatijih građevina s pravilno arhitektonski rešenom fasadom“5 i „možda najuspelije ostvarenje u arhitekturi postakademizma u Beogradu“.6

Odmah po otvaranju banka je ponela epitet najmodernije banke u Beogradu 7

This crossroads, called “at London’s” by the citizens of Belgrade, was named after the old Hotel London built in 1868. On the adjacent corner, the Vracar Savings Bank House was built in 1908, and with the exception of these two buildings, the surrounding structures were only small, mainly single or one storey family houses. The erection of the Adriatic-Danubian Bank initiated construction of series of representative palaces in Kneza Milosa Street. Its reputation as a style and luxury promoter in the capital city was best presented in the words of the great contemporary architects Branko Krstic, Djura Bajalovic, Bogdan Nestorovic: “At that time, only the “Adriatic Bank” designed by the German architects had an external stone architecture. The National Bank, The Old and The New Palace, The House of the National Assembly, The Army Headquarters Building and many others were made of artificial stone.” Since the time it was built, the professional public and the architectural critics have characterized this palace as one of the “well known buildings” with the proper architectural solution of the façade and perhaps as the most successful achievement of post-academic architecture in Belgrade.

Immediately after the opening, the bank was characterized as the most modern bank in Belgrade

Αυτή η διασταύρωση, που οι Βελιγραδινοί αποκαλούν Kod Londona (κοντά στο Λονδίνο), έχει ονομασθεί από το ομώνυμο παλαιό ξενοδοχείο, κτισμένο το 1868. Στη διπλανή γωνία το 1908 χτίστηκε ο Οίκος του Ταμιευτηρίου του Βράτσαρ (Dom Vračarske štedionice), αλλ’ εκτός απ’ αυτά τα δύο κτήρια, στη γύρω περιοχή υπήρχαν κυρίως μονώροφες και διώροφες μονοκατοικίες. Έτσι, με την ανέγερση της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, άρχισε να κτίζεται και η σειρά των επιβλητικών μεγάρων της οδού Kneza Miloša. Για τη σπουδαιότητά της, ως υποδείγματος τεχνοτροπίας και πολυτέλειας στην πρωτεύουσα, αποφαίνονται οι διακεκριμένοι Σέρβοι αρχιτέκτονες εκείνης της εποχής Branko Krstić, Đura Bajalović και Bogdan Nestorović: Τότε, μόνο η Αδριατική Τράπεζα, που σχεδίασαν Γερμανοί αρχιτέκτονες, είχε πρόσοψη με φυσική πέτρα. Η Εθνική Τράπεζα, τα παλαιά και το νέα Ανάκτορα, η Βουλή, το κτήριο του Γενικού Επιτελείου και πολλά άλλα, κτίστηκαν με τεχνητή πέτρα. Από την ανέγερσή του το ειδικό επιστημονικό κοινό και οι κριτικοί της αρχιτεκτονικής χαρακτήρισαν το μέγαρο αυτό ως ένα από τα πιο γνωστά κτήρια με πρόσοψη κανονικά σχεδιασμένη από άποψη αρχιτεκτονική και ίσως την επιτυχέστερη δημιουργία της αρχιτεκτονικής του μετα-ακαδημαϊσμού στο Βελιγράδι.

Αμέσως μετά τα εγκαίνιά της η τράπεζα χαρακτηρίστηκε ως η πιο μοντέρνα τράπεζα του Βελιγραδίου.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Jadransko-podunavska banka i raskrsnica kod hotela „London“ između dva rata The old postcards, the Adriatic-Danubian Bank and the crossroads at the Hotel “London“ between two world wars Παλιά καρτ ποστάλ

Η Αδριατικο-Παραδουνάβια τράπεζα και η διασταύρωση “στο Λονδίνο” μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Dvorovi na Terazijama, između dva rata The Palaces on Terazije square Τα μέγαρα στο Terazije

U vreme izgradnje palate Jadransko-podunavske banke, Kraljevina SHS bila je pod snažnim prosvetnim, kulturnim i umetničkim uticajem Francuske, svog ratnog saveznika.8 Istovremeno je u Beograd prodirao kulturni uticaj SAD, ostvaren putem osnažene komunikacije s južnoslovenskim iseljenicima (Nikola Tesla, Mihajlo Pupin), posebno posredstvom štampe i filma. Ovi uplivi ostvareni su tokom perioda konsolidacije, emancipacije, modernizacije i izgradnje prestonice i njenog društva nakon Prvog svetskog rata.9 Tada Beograd dobija svoj auto-klub, golf-klub, jahting klub, aero-klub, prve teniske terene, aerodrom.10 U Beogradu se organizuje prva košarkaška utakmica i prva ženska auto-trka. U godinama pre nego što je Beograd ugostio Džozefinu Bejker (1929), svojevrsnu ikonu „ludih godina“, prestonicu je preplavio moderan duh kulture art dekoa i jedan od svojih prvih značajnih veza sa srpskom i jugoslovenskom kulturom ostvario u Jadransko-podunavskoj banci.11

At the time of constructing the palace of the Adriatic-Danubian Bank, the Kingdom of SCS (Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes) was under powerful educational, cultural and artistic influence of France, its war ally. At the same time, the cultural influence of the USA was penetrating into Belgrade, through the strengthened communication with South Slavic immigrants (Nikola Tesla, Mihajlo Pupin), especially by the press and film. These influences were made during the period of consolidation, emancipation, modernization and construction of the capital and its society after the World War I. At that time Belgrade obtained its Auto Club, Golf Club, Yachting Club, Aero Club, the first tennis courts, and the Airport. The first basketball game and the first female car race were organized in Belgrade. In years before Belgrade hosted Josephine Baker (1929), an icon of «the roaring twenties», the capital was overwhelmed by the modern spirit of Art Deco culture and one of its first significant connections with Serbian and Yugoslav culture was realized in the Adriatic-Danubian Bank.

Tην εποχή της ανέγερσης του μεγάρου της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων ήταν υπό την έντονη επιρροή της συμμάχου του Γαλλίας στους τομείς της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και της τέχνης. Ταυτόχρονα στο Βελιγράδι, με την εντατικότερη επικοινωνία με τους Νοτιοσλάβους μετανάστες (Nikola Tesla, Mihajlo Pupin) και ιδιαίτερα μέσω του τύπου και του κινηματογράφου, είχαν αρχίσει να διεισδύουν οι πολιτισμικές επιδράσεις των ΗΠΑ. Οι επιδράσεις αυτές, που εκδηλώθηκαν κατά την περίοδο της σταθεροποίησης, χειραφέτησης, εκσυγχρονισμού και ανασυγκρότησης της πρωτεύουσας και της κοινωνίας της μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Τότε το Βελιγράδι αποκτά τη δική του Αυτοκινητιστική Λέσχη, Λέσχη Γκολφ, Ιστιοπλοϊκό Όμιλο, Αερολέσχη, τα πρώτα γήπεδα τένις και αεροδρόμιο. Στο Βελιγράδι οργανώνονται ο πρώτος αγώνας καλαθοσφαίρισης και οι πρώτοι γυναικείοι αγώνες αυτοκινήτων. Στα χρόνια πριν το Βελιγράδι φιλοξενήσει την Josephine Baker (1929), ιδιότυπο σύμβολο θαυμασμού των τρελών χρόνων, το σύγχρονο πνεύμα του πολιτισμού της art déco είχε πλημμυρίσει την πρωτεύουσα και μία από τις πρώτες σπουδαίες εκφάνσεις του στη Σερβία και τη Γιουγκοσλαβία ήταν ακριβώς η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Jadransko-podunavska banka iz vremena izgradnje, (foto V. Benčić, zaostavština arhitekte Milana Sekulića) The Adriatic-Danubian Bank at the time of construction (photo V. Bencic, the legacy of Milan Sekulic, architect) Η Αδριατική – Παραδουνάβια Τράπεζα κατά την περίοδο της ανέγερσής της (φωτογραφία M. Benčić, από τα κατάλοιπα του αρχιτέκτονα Milan Sekulić)

ALPHA MEĐU PALATAMA

Osnivanje i podizanje banke The establishment and construction of the bank Η ιδρυση και ανεγερση της τραπεζας

ALPHA MEĐU PALATAMA

Jadransko-podunavska banka nakon podizanja (foto V. Benčić) The Adriatic-Danubian Bank after construction (photo V. Bencic) Η Αδριατική – Παραδουνάβια Τράπεζα μετά την ανέγερσή της (φωτογραφία M. Benčić)

ALPHA AMONG PALACES

Jadranska banka osnovana je 1905. godine u Trstu, u cilju ekonomskog jačanja slovenskog življa Jadranskog primorja, koje je tada bilo pod vlašću Austrougarske. Sedište banke do 1924. godine bilo je u Ljubljani, kad se seli u Beograd. U maju 1924. godine banka se spojila s Podunavskim trgovačkim akcionarskim društvom.12 Stvaranjem Jadransko-podunavske banke i spajanjem njihovog kapitala, novoformirana finansijska institucija postala je „najveći novčani zavod u zemlji“.13 Ukrupnjavanje kapitala bilo je neminovno u vreme nakon finansijske krize praćene inflacijom (1919-1922) i stabilizacijom dinara 1923. godine. Kad je 1924. formirana Jadransko-podunavska banka privreda je prolazila kroz recesiju, da bi od 1925. usledio privredni uspon. Beograd, prestonica nove države, postao je finansijski centar u kojem su se otvarale filijale mnogih banaka i štedionica. Otvorenost ka inostranim uticajima pri podizanju novih gradskih palata dovela je u Beograd češke, ruske, hrvatske arhitekte. Graditelja svoje zgrade u prestonici centrala Jadranske banke potražila je u još bliskom germanskom svetu, ka kojem je istorijski bila orijentisana. Zato ne čudi da su planovi za zgradu banke stigli iz bankarskog grada Frankfurta na Majni.

The Adriatic Bank was established in 1905 in Trieste, in order to economically strengthen the Slavic population of the Adriatic coast, ruled by the Austro-Hungarian Empire at that time. The bank headquarters was in Ljubljana until 1924, when it was moved to Belgrade. In May 1924 the bank merged with the Danubian-commercial joint-stock company. With the establishment of the Adriatic-Danubian Bank and by merging of their capital, the newly formed financial institution became “the largest financial institution in the country”. The capital consolidation was inevitable after the financial crisis followed by inflation (1919-1922) and stabilization of dinar in 1923. When the Adriatic-Danubian Bank was formed in 1924, the economy was going through a recession, followed by the national economic recovery in 1925. Belgrade, the capital of the new state, became a financial centre in which many branches of the banks and savings banks were opened. Openness to foreign influence in the building of new city palaces brought Czech, Russian and Croatian architects to Belgrade. The management of the Adriatic bank, with its headquarters in Ljubljana, found the architect for their building in the capital in the German world, that was still close to it and towards which it was historically oriented. Therefore it is not surprising that the plans for construction of the bank came from the banking centre of Frankfurt am Main.

Η Αδριατική Τράπεζα ιδρύθηκε το 1905 στην Τεργέστη, με σκοπό την ενίσχυση της οικονομίας του σλαβικού πληθυσμού των παραλίων της Αδριατικής, που υπάγονταν τότε στην Αυστροουγγαρία. Η έδρα της τράπεζας ήταν στη Λιουμπλιάνα μέχρι το 1924, όταν μεταφέρεται στο Βελιγράδι. Το Μάιο του 1924 συγχωνεύτηκε με την Παραδουνάβια - Εμπορική Ανώνυμη Εταιρεία (Podunavsko - trgovačko akcionarsko društvo). Με τη δημιουργία της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας και τη συγχώνευση των κεφαλαίων τους, το νεότευκτο οικονομικό ίδρυμα έγινε το μεγαλύτερο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα της χώρας. Η διόγκωση των κεφαλαίων ήταν αναπόφευκτη την εποχή μετά την οικονομική κρίση με χαρακτηριστικά τον πληθωρισμό (1919-1922) και τη σταθεροποίηση του δηναρίου το 1923. Το 1924, όταν συστάθηκε η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα, η οικονομία διήνυε περίοδο ύφεσης για να ακολουθήσει από το 1925 η ραγδαία άνοδός της. Το Βελιγράδι, η πρωτεύουσα του νέου κράτους, έγινε το οικονομικό κέντρο όπου πολλές τράπεζες και ταμιευτήρια άνοιγαν υποκαταστήματα. Η δεκτικότητα ξένων επιρροών ως προς την ανέγερση νέων μεγάρων στην πόλη, έφερε στο Βελιγράδι Τσέχους, Ρώσους και Κροάτες αρχιτέκτονες. Η διοίκηση της Αδριατικής Τράπεζας, με έδρα στη Λιουμπλιάνα, αναζήτησε αρχιτέκτονα για το κτήριό της στην πρωτεύουσα στον τότε ακόμη οικείο σ’ αυτή γερμανικό κόσμο, προς τον οποίο ήταν ιστορικά προσανατολισμένη. Για αυτό το λόγο δεν ξενίζει το γεγονός ότι τα σχέδια του κτηρίου της Τράπεζας έφτασαν από την πόλη των τραπεζών, τη Φρανκφούρτη.

ALPHA AMONG PALACES

Projekat nove zgrade izradio je atelje Filipa Holcmana (Philipp Holzmann), a potpisao ga je arhitekta Avgust Rajnfels (August Rheinfels) 1922-24. godine.14 Za nadzornog arhitektu uz Rajnfelsa bio je određen Ivan Belić, koji je još 1921-22. podneo sopstvene projekte za ovaj objekat, ali su oni ostali nerealizovani.15 Započeta kao palata Jadranske banke 1. juna 1922, zgrada je završena novembra 1924. godine kao novoformirana Jadransko-podunavska banka.16 Građevinski preduzimač bilo je „Građevno društvo a.d.“ iz Ljubljane. Monumentalni objekat dvojne, javno-poslovne i stambene namene, izgrađen je na blago nagnutom terenu površine 1.168,13m², na uglu Ulice kralja Milana 11 i delu Ulice kneza Miloša, koja je 1922, povodom venčanja kralja Aleksandra i rumunske princeze Marije Hencolern-Sigmaringen, bio preimenovan u Ulicu kralja Ferdinanda, u čast njenog oca, rumunskog kralja.

The design of the new building was made by the atelier of Philipp Holzmann, signed by the architect August Rheinfels in 1922-24. Together with Rheinfels, Ivan Belic was appointed supervising architect, who already submitted his own designs for this building in 1921-22, but they remained unrealized. Initially it was built as the palace of the Adriatic Bank on 1 June 1922; the palace was finalized in November 1924 as the newly formed Adriatic-Danubian Bank. The building contractor was the company “Gradjevno drustvo a.d.” from Ljubljana. The monumental structure of dual purpose, business and residential, was built on a slightly sloping terrain, with an area of 1168.13m² on the corner of Kralja Milana street no. 11 and part of Kneza Milosa street, renamed King Ferdinand street in 1922, on the occasion of the wedding of King Alexander and the Romanian Princess Maria Hohenzollern-Sigmaringen, in honour of her father, the king of Romania.

Το σχέδιο του νέου κτηρίου κατήρτισε το γραφείο του Philipp Holzmann, και το υπέγραψε ο αρχιτέκτονας August Rheinfels το 1922-24. Ως επιβλέπων αρχιτέκτονας, μαζί με τον Rheinfels, ορίσθηκε και ο Ivan Belić, ο οποίος ήδη το 1921-22 είχε υποβάλει τα δικά του σχέδια γι’ αυτό το κτήριο, τα οποία, όμως, τελικά, δεν είχαν επιλεγεί. Την 1η Ιουνίου του 1922 άρχισε η ανέγερση του κτηρίου της Αδριατικής Τράπεζας, που διήρκεσε μέχρι το Νοέμβριο του 1924 και έκτοτε το μέγαρο είναι γνωστό ως Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα. Ανάδοχος των εργασιών ήταν η επιχείρηση από τη Λιουμπλιάνα “Građevno društvo a.d.”. Το μνημειώδες κτήριο διττής χρήσης, δημόσιας - επαγγελματικής και στέγασης, κτίσθηκε στο ελαφρώς κεκλιμένο έδαφος, έκτασης 1168,13 τμ, στη γωνία των οδών Kralja Milana 11 και εκείνου του τμήματος της οδού Kneza Miloša, το οποίο το 1922, με την ευκαιρία του γάμου του βασιλιά Αλεξάνδρου και της πριγκήπισσας της Ρουμανίας Μαρίας Hohenzollern – Sigmaringen, μετονομάστηκε σε οδό Βασιλέως Φερδινάνδου, προς τιμήν του πατέρα της, βασιλιά της Ρουμανίας.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Uverenje o podizanju zgrade (Istorijski arhiv Beograda) The Certificate on Construction of the Bank’s building (Historical Archives of Belgrade) Το πιστοποιητικό της ανέγερσης του κτηρίου (Ιστορικό Αρχείο Βελιγραδίου)

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Jadransko-podunavska banka uticala je na razvoj industrije i trgovine u celom regionu svojim ulaganjima kod raznih industrijskih i trgovačkih preduzeća (fabrika metala – kovnica, livnica, fabrika cementa, ciglana, električnih centrala, kao i ulaganjima u stolarsku i vunarsku industriju), a posebno je doprinosila razvoju pomorske trgovine, ulaganjima u glavna brodarska društva. Banka je imala poslovnice i u Južnoj Americi u Čileu (Banco Yugoslavo de Chile u Valparaisu) i u Severnoj Americi u Njujorku (Frank Saxer State Bank). Od nekretnina ova banka posedovala je kuću u Drezdenu, više kuća u Beogradu, kao i objekte u Ljubljani, Šapcu, Velikom Gradištu i Mladenovcu. Uspešno je poslovala i u toku Drugog svetskog rata, o čemu je redovno objavljivala godišnje izveštaje. Jadransko-podunavska banka postojala je do novembra 1946. godine, kad je rešenjem Ministarstva finansija FNRJ, zajedno s još nekoliko drugih banaka, ušla u sastav Jugoslovenske izvozne i kreditne banke. Nakon toga, od 1966. godine u objektu je poslovala Jugobanka, zatim Jubanka, sve do 2005. godine, kad je Alpha Bank postala vlasnik zgrade.17

The Adriatic-Danubian Bank influenced the development of industry and trade in the whole region through its investments in various industrial and commercial companies (metal factories – mints, foundries, cement factories, brickyards, electric power stations, as well as by investments in the carpentry and wool industry), and especially contributed to the development of maritime trade, by investments in the main shipping companies. The bank also had branch offices in South America, in Chile (Banco Yugoslavo de Chile in Valparaíso) and in North America in New York (Frank Sakser State Bank). The real estates owned by the bank included a house in Dresden, several houses in Belgrade, as well as facilities in Ljubljana, Sabac, Veliko Gradiste and Mladenovac. The bank successfully operated during the World War II, regularly publishing the annual reports. The Adriatic-Danubian bank existed until November 1946, when by the decision of the Ministry of Finance of FNRJ (People’s Federal Republic of Yugoslavia), together with several other banks, it became part of the Yugoslavian export and credit bank. In the decades that followed, the bank changed its name several times, but since 1966 it operated as Jugobanka, and from 1991 as Jubanka until 2005 when Alpha Bank became an owner of the building.

Η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα συνέβαλε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου σε όλη την περιοχή, με τις επενδύσεις της σε διάφορες βιομηχανικές και εμπορικές εταιρείες (μεταλλουργία – νομισματοκοπία, χυτήρια, τσιμεντοβιομηχανία, πλινθοποιία, ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί, καθώς στην ξυλουργική και στην εριουργία) ενώ συνεισέφερε ιδιαίτερα και στην ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου επενδύοντας στις σπουδαιότερες ναυτιλιακές εταιρείες. Η τράπεζα είχε υποκαταστήματα στη Νότια Αμερική, στη Χιλή (Banco Yugoslavo de Chile στο Βαλαπαράισο) και στη Βόρεια Αμερική στη Νέα Υόρκη (Frank Saxer State Bank). Στην κυριότητά της είχε ακίνητα όπως μία οικία στη Δρέσδη, πολλές κατοικίες στο Βελιγράδι, καθώς και κτήρια στη Λιουμπλιάνα, Šabac, Veliko Gradište και Mladenovac. Λειτουργούσε με επιτυχία και κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και δημοσίευε τακτικά τους σχετικούς ετήσιους απολογισμούς της. Η Αδριατική - Παραδουνάβια Τράπεζα υπήρχε μέχρι το Νοέμβριο του 1946, όταν με απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, μαζί με μερικές άλλες τράπεζες, έγινε μέρος της Γιουγκοσλαβικής Τράπεζας Εξαγωγών και Πίστεως. Κατόπιν, από το 1966 στο κτήριο αυτό λειτουργούσε η Jugobanka και αργότερα η Jubanka, μέχρι το 2005, όταν το κτήριο περιήλθε στην κυριότητα της Alpha Βank .

ALPHA MEĐU PALATAMA

Arhitektura zgrade The architecture of the building Η αρχιτεκτονικη του κτηριου

ALPHA MEĐU PALATAMA

Palata Jadransko-podunavske banke izgrađena je u skladu sa standardima arhitekture banaka u većim evropskim gradovima u periodu između dva svetska rata.18 Koristeći prednost specifične ugaone pozicije objekta, arhitekta Rajnfels je u enterijeru projektovao kružne i ovalne prostore, a fasadi banke dao je lučnu formu.19 Objekat je podignut oko centralnog kružnog prostora koji čine visoka šalter-sala i prostrani svetlarnik iznad nje. Oval u osnovi ulaznog hola ponavlja se kroz ugaonu vertikalu svih spratova banke. Zgrada obuhvata suteren, prizemlje, mezanin, tri sprata i sprat u mansardnom krovu. U nivou suterena bile su smeštene servisne prostorije, arhiv banke, sefovi i glavni trezor, zaštićeni masivnim betonskim zidovima i blindiranim čeličnim vratima koje je pre 90 godina izradila firma „Pancer“ iz Berlina. U prizemlje se kroz lučni portal na uglu zgrade ulazi u ovalni hol. Odatle stepenište vodi u predvorje, iz kog se stiže u kružnu šalter-salu, koja svojom visinom obuhvata i zastakljenu galeriju mezanina. Ostale poslovne prostorije nižu se u bočnim krilima zgrade, a liftovi i tri kamena stepeništa sa ogradama od kovanog gvožđa ostvaruju komunikaciju među nivoima. Na mezaninu su smeštene prostorije uprave banke i svečana sala za sednice upravnog odbora, projektovana u formi ovala kao odjek forme ulaznog hola. Na spratovima su bile kancelarije službenika i stanovi činovnika banke, kao i apartmani za poslovne partnere, smešteni u mansardi.

ALPHA AMONG PALACES

Osnova prizemlja banke (Istorijski arhiv Beograda) Ground floor plan of the bank (Historical Archives of Belgrade) Κάτοψη ισογείου της τράπεζας (Ιστορικό Αρχείο Βελιγραδίου)

The palace of the Adriatic-Danubian bank was built in accordance with the European standards of bank architecture in major European cities in the period between the two World Wars. By taking advantage of its specific angular position, the architect Rheinfels designed circular and oval spaces, providing the arched form of the façade. The structure was built around the central circular space consisting of a high counter hall and a spacious skylight above it. The oval form, which is a base of the entrance hall, is repeated throughout the entire vertical section, along all the floors of this angular building. The building consists of a basement, ground floor, mezzanine, three floors and the floor in the mansard roof. The service premises, bank archive, safes and the main treasury, protected by massive concrete walls and armoured steel doors made 90 years ago by the company Panzer from Berlin, are placed on the basement level. The oval hall on the ground floor is entered through an arched portal in the corner of the building. From there, the staircase leads to the entrée, reaching the circular counter hall, which, by its height also covers the glassed mezzanine gallery. The business premises are sequenced in the side wings of the building, while elevators and three stone staircases with wrought iron fences provide connection between floors. The bank management premises and meeting hall of the Management Board were placed on the mezzanine, of which the latter was designed in oval form as an echo of the entrance hall form. The clerks’ offices and apartments were on the upper floors, and the apartments for business partners were placed in the mansard.

Το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας κτίσθηκε σύμφωνα με τoυς ευρωπαϊκούς κανονισμούς της αρχιτεκτονικής των τραπεζών στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. Αξιοποιώντας το πλεονέκτημα της ιδιότυπης γωνιακής θέσης του κτηρίου, ο αρχιτέκτονας Rheinfels σχεδίασε στο εσωτερικό του κυκλικούς και ωοειδείς χώρους και στην πρόσοψη της τράπεζας έδωσε το σχήμα τόξου. Το κτήριο κτίσθηκε γύρω από τον κεντρικό κυκλικό χώρο, τον οποίο αποτελούν η με υψηλή οροφή αίθουσα των θυρίδων και ο ευρύχωρος φωταγωγός πάνω της. Το ωοειδές στην κάτοψη σχήμα του διάδρομου εισόδου επαναλαμβάνεται μέσω της γωνιακής καθέτου σε όλους τους ορόφους της τράπεζας. Το κτήριο αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο, ημιώροφο, τρεις ορόφους και υπερώο. Στο ημιυπόγειο βρίσκονταν οι χώροι υπηρεσίας, το αρχείο της τράπεζας, τα χρηματοκιβώτια και το κύριο θησαυροφυλάκιο, προστατευμένα με ογκώδεις τοίχους από σκυρόδεμα και την αλεξίσφαιρη χαλύβδινη πόρτα, την οποία είχε κατασκευάσει πριν 90 χρόνια στο Βερολίνο η επιχείρηση Panzer. Στον ωοειδή προθάλαμο του ισογείου εισέρχεται κανείς από την τοξωτή κεντρική είσοδο, στη γωνία του κτηρίου. Από εκεί το κλιμακοστάσιο οδηγεί στο πρόθυρο της κυκλικής αίθουσας των θυρίδων, στο ύψος της οποίας περιλαμβάνεται και ο υαλοσκεπής εξώστης. Οι άλλοι χώροι επαγγελματικής χρήσης βρίσκονται στις πλάγιες πτέρυγες και οι ανελκυστήρες και τα τρία πέτρινα κλιμακοστάσια με χειρολαβές από σφυρήλατο σίδηρο συνδέουν τους ορόφους. Στον ημιώροφο βρίσκονται τα γραφεία της διοίκησης της τράπεζας και η επίσημη αίθουσα συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου, σχεδιασμένη σε ωοειδές σχήμα, απηχώντας το σχήμα του διαδρόμου της εισόδου. Στους ορόφους βρίσκονταν τα γραφεία και τα διαμερίσματα των υπαλλήλων της τράπεζας, ενώ τα πολυτελή διαμερίσματα των επιχειρηματικών εταίρων της τράπεζας ήταν στο υπερώο.

ALPHA AMONG PALACES

Šalter-sala The counter hall Η αίθουσα των θυρίδων

Zgrada se odlikovala nizom tehničkih pogodnosti: sistemom prelivnih sudova temelji su se štitili od podzemnih voda, bila je opremljena instalacijama za centralno grejanje i automatsko provetravanje, imala je dva lifta, električnu i telefonsku centralu, kao i savremen sistem pneumatske pošte. Moderno rešenje za hlađenje šalter-sale u toplim letnjim danima pružala je njena kupola, čiji se vrh izdizao posebnim mehanizmom kako bi iz sale izlazio topli vazduh. Pošto je iznad kupole projektovan stakleni piramidalni krov, koji hlade mlazovi vode, vazduh bi se, ovlažen i ohlađen, spuštao iz temena kupole i razlivao po prostoru šalter-sale. Po sećanju zaposlenih, ovi mehanizmi funkcionisali su do prepravki objekta vršenih u poslednjoj deceniji XX veka. Danas je jedan od planova uprave Alpha Bank njihovo obnavljanje u nastupajućem periodu.

The building was characterized by a number of technical advantages: the foundations were protected from ground water by a system of overflow vessels, it was equipped with installations for central heating and automatic ventilation, it had two elevators, an electric power station and a telephone exchange, and the modern system of pneumatic tube mail. The modern solution for cooling of the counter hall in warm summer days was provided by the dome of the counter hall whose apex was lifted by a special mechanism, letting the hot air out. As the glass pyramidal roof, cooled by water jets, was above the dome, the humidified and cooled air descended from the vertex of the dome and spread all over the counter hall. According to the employees’ recollections, these mechanisms functioned until interventions performed in the last decades of the XX century. One of the Alpha Bank’s Board plans is to renew them in the near future.

Το κτήριο χαρακτηρίζουν πολλά τεχνικά πλεονεκτήματα: με το σύστημα των δοχείων υπερχείλισης τα θεμέλια προστατεύονταν από τα υπόγεια ύδατα, ήταν εξοπλισμένο με εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης και αυτόματου εξαερισμού, είχε δύο ανελκυστήρες, κεντρικές εγκαταστάσεις ηλεκτρισμού και τηλεφώνου, καθώς και σύγχρονο σύστημα σωληνωτού ταχυδρομείου. Η σύγχρονη λύση για τον κλιματισμό της αίθουσας των θυρίδων κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες βρέθηκε στο θόλο, η κορυφή του οποίου υψωνόταν με ιδιαίτερο μηχανισμό, ώστε να βγαίνει από την αίθουσα ο ζεστός αέρας. Επειδή πάνω από το θόλο υπήρχε γυάλινη πυραμιδοειδής σκεπή, την οποία δρόσιζαν ροές νερού, ο αέρας, υγρός και δροσερός, έμπαινε από την κορυφή του θόλου και απλωνόταν στον χώρο της αίθουσας. Όπως θυμούνται οι εργαζόμενοι, οι μηχανισμοί αυτοί λειτουργούσαν μέχρι τις εργασίες μετασκευής του κτηρίου κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα. Σήμερα, ένα από τα σχέδια της διεύθυνσης της τράπεζας είναι η αναπαλαίωσή τους κατά την προσεχή περίοδο.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Projekat fasade banke (Istorijski arhiv Beograda) The design of the bank’s façade (Historical Archives of Belgrade) Το σχέδιο της πρόσοψης της τράπεζας

ALPHA MEĐU PALATAMA

Zgrada Jadransko-podunavske banke ističe se kao jedan od najraskošnijih objekata Beograda. Arhitekta Rajnfels projektovao ju je u stilu srednjoevropskog akademizma,20 harmoničnih i odmerenih proporcija.

Svojim projektom Rajnfels je spojio bogatstvo graditeljske forme s obiljem arhitektonske plastike, stavljajući u prvi plan reprezentativnost i monumentalnost zdanja. Fasadno platno rašireno je na dve ulice i podeljeno vencima u horizontalne zone. Nad lučnim otvorima prizemlja izdižu se mezanin i prva dva sprata, dok je treći sprat izdvojen nad „kordonskim“ vencem. U mansardnom krovu otvoreni su mali prozori – lukarne, ukrašeni zabatima s elegantnim volutama. Monumentalni dvostruki prislonjeni stubovi završeni jonskim kapitelima prostorno izdvajaju zaobljeni ugao i naglašavaju visinu zgrade, dajući arhitekturi banke karakter stabilnosti.

The Adriatic-Danubian Bank building stands out as one of the most luxurious structures of Belgrade. Rheinfels, the architect, designed it in a style of Central European academism, with harmonious and restrained proportions.

Rheinfels’ design combined the richness of construction form with an abundance of architectural sculpture, highlighting the representativeness and monumentality of the building. The façade mantle is facing two streets while in the horizontal zones it is divided by cornices. Over the arcade opening of the ground floor, there are the mezzanine and the first two floors, while the third floor is separated above the “cordon” cornice. The small windows – dormers that open the mansard roof are decorated by gables with elegant volutes. The monumental double columns with Ionic capitals recline on a façade, separating the rounded corner and emphasizing the height of the building, providing a character of stability to the bank architecture.

Το κτήριο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας διακρίνεται ως ένα από τα πιο πολυτελή κτήρια του Βελιγραδίου. Ο αρχιτέκτονας Rheinfels το είχε σχεδιάσει στην τεχνοτροπία του ακαδημαϊσμού της κεντρικής Ευρώπης, με αρμονικές και κανονικές διαστάσεις.

Ο Rheinfels στο σχέδιό του συνέδεσε την πλούσια οικοδομική μορφή με την αφθονία της γλυπτικής διακόσμησης, προτάσσοντας ως χαρακτηριστικά τη μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα του κτηρίου. Η επιφάνεια της πρόσοψης απλώνεται σε δύο οδούς και χωρίζεται με γείσα σε οριζόντιες ζώνες. Ο ημιώροφος και οι πρώτοι δύο όροφοι υψώνονται πάνω από τοξωτά ανοίγματα του ισογείου, ενώ ο τρίτος όροφος διακρίνεται πάνω από το με σχοινοειδή διακόσμηση γείσο. Στη στέγη του υπερώου ανοίχτηκαν μικρά παράθυρα - φεγγίτες, με διακόσμηση αετώματα και κομψές έλικες. Μεγαλοπρεπείς διπλοί κίονες, στηριγμένοι στον τοίχο, με ιωνικά κιονόκρανα, αναδεικνύουν την καμπυλοειδή γωνία και τονίζουν το ύψος του κτηρίου, προσδίδοντας στην αρχιτεκτονική της τράπεζας το χαρακτηριστικό της σταθερότητας.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Detalji fasade The façade details Λεπτομέρειες στην πρόσοψη

ALPHA AMONG PALACES

Prozori mezanina i prvog sprata stavljeni su u dekorativne okvire i naglašeni reljefima i timpanonima. Cela fasada isklesana je u prirodnom, kvalitetnom kamenu, znanom kao kruševački pešćanac.21 To je kamen tople smeđežute boje, povremeno prošaran ružičastocrvenim „venama“. Tvrd i otporan, korišćen je i u izradi skulpture. Sudeći po skromnim materijalnim prilikama, kamen je u međuratnom periodu upotrebljen samo na manjem broju beogradskih fasada. Uticaj koji je Jadransko-podunavska banka imala na arhitekturu u periodu između dva svetska rata danas je uočljiv na palati Privilegovane agrarne banke,22 u kojoj su danas smešteni Ministarstvo kulture i Istorijski muzej Srbije, kao i na palati Penzionog fonda činovnika i služitelja Narodne banke,23 poznatoj kao palata „Beograd“, u kojoj se danas nalazi Pozorište na Terazijama.

The mezzanine and first floor windows are placed in decorative frames and accentuated with reliefs and tympana. The whole façade is carved in natural quality stone known as “krusevacki” sandstone (the sandstone from the city of Krusevac). This is a stone of a warm brown-yellow colour, sporadically interspersed with pink-red “veins”. Hard and resistant, it was also used for sculptures. Judging by the modest financial circumstances, the stone was used on very few Belgrade façades during the interwar period. The influence of the Adriatic-Danubian Bank on architecture in the period between the two World Wars is noticeable on the palace of the Privileged Agrarian Bank in which the Ministry of Culture and Historical Museum of Serbia are situated today, as it is also visible on the Palace of the Pension Fund of the officials and tellers of the National Bank, known as the “Belgrade Palace” which presently houses Terazije Theatre.

Τα παράθυρα του ημιώροφου και του πρώτου ορόφου είναι σε διακοσμητικά πλαίσια και τονίζονται με ανάγλυφα και τύμπανα. Όλη η πρόσοψη κατασκευάστηκε από φυσική πέτρα πολύ καλής ποιότητας, από το Κρούσεβατς. Πρόκειται για πέτρα με ζεστό καστανοκίτρινο χρώμα και με ροδοκόκκινες νευρώσεις σε μερικά σημεία. Σκληρή και ανθεκτική, χρησιμοποιήθηκε και στη γλυπτική. Λόγω της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης κατά το μεσοπόλεμο, η πέτρα αυτή χρησιμοποιήθηκε μόνο σε λίγες προσόψεις κτηρίων του Βελιγραδίου. Η επίδραση της Αδριατικής και Παραδουνάβιας Τράπεζας στην αρχιτεκτονική της εποχής αυτής διαφαίνεται στο μέγαρο της Προνομιακής Αγροτικής Τράπεζας (Privilegovana agrarna banka) όπου σήμερα στεγάζεται το Υπουργείο Πολιτισμού και το Μουσείο της Ιστορίας της Σερβίας, όπως και στο μέγαρο του Ταμείου Συνταξιοδοτήσεως Υπαλλήλων και Τεχνικού Προσωπικού Κεντρικής Τράπεζας (Palata Penzionog fonda činovnika i služitelja Narodne banke), γνωστό ως ‘Μέγαρο Βελιγράδι’, όπου βρίσκεται σήμερα το Θέατρο Τεράζιε (Pozorište na Terazijama).

ALPHA AMONG PALACES

ALPHA MEĐU PALATAMA

Plan dijagonalnog preseka kroz zgradu banke (Arhiv Jugoslavije) The plan of a diagonal cross section of the bank’s building (The Archives of Yugoslavia) Διαγώνια τομή (Αρχείο της Γιουγκοσλαβίας)

ALPHA MEĐU PALATAMA

Fasadna skulptura The façade sculpture Τα γλυπτα της προσοψης

ALPHA MEĐU PALATAMA

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Na fasadama javnih i privatnih zgrada Beograda od kraja XIX veka preovlađuju skulpture s temama iz antičke mitologije. Raznovrsnost ovih tema doživljava vrhunac u međuratnom periodu, zlatnom dobu autorske skulpture,24 u kojem se palata Jadransko-podunavske banke ističe kao zgrada koja ima najbogatiji i najraznovrsniji skulptoralni program.25 Uz glavna božanstva grčke mitologije, vezana za morske i kopnene trgovačke puteve, bogove Posejdona, Apolona, Hermesa i Afroditu, prisutni su i njihovi pratioci, druga niža božanstva, predstavljena u vidu nagih i polunagih ženskih i muških figura ili u vidu njihovih alegorija i simbola koji dopunjuju značenja božanskih likova.26

Tumačenje skulpture na fasadama Jadransko-podunavske banke ključno je za čitanje poruke o projektovanom identitetu banke. Jedino na ovoj beogradskoj palati vidimo u toj meri bogat i raznovrstan niz morskih božanstava

Since the end of the XIX century, the predominant theme for the façade sculptures on private and public buildings in Belgrade has been taken from the antique mythology. The diversity of these motifs reached its high point in the interwar period – the “golden age” of the art sculpture in which the palace of the Adriatic-Danubian Bank stands out as the building with the richest and most diversified sculptural work. Along with the main deities from Greek mythology Poseidon, Apollo, Hermes and Aphrodite, related to the sea and land trade routes, and their entourage, other “lower” deities, are presented in the form of nude and semi-nude female or male figures, or as their allegory and symbols, thus complementing the meanings of the divine characters.

The interpretation of the façade sculptures of the Adriatic-Danubian Bank is crucial for understanding the message of the bank’s conceived identity. Only on this Belgrade’s palace such abundance and diversity of marine deities can be seen

Στις προσόψεις των δημοσίων και ιδιωτικών κτηρίων του Βελιγραδίου από το τέλος του 19ου αιώνα, κυριαρχούν γλυπτά με θέματα από την αρχαία μυθολογία. Η ποικιλία αυτών των θεμάτων κορυφώνεται κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, τη χρυσή εποχή της γλυπτικής επώνυμων δημιουργών, όταν το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας διακρίνεται ως το κτήριο με το πιο πλούσια και ποικιλόμορφη γλυπτική διακόσμηση. Μαζί με τις κύριες θεότητες της ελληνικής μυθολογίας, που συνδέονται με τα θαλάσσια καθώς και τις χερσαία ταξίδια, τους θεούς Ποσειδώνα, Απόλλωνα, Ερμή και Αφροδίτη, παριστάνονται και οι συνοδοί τους, άλλες, δευτερεύουσες θεότητες, που παριστάνονται με τη μορφή γυμνών και ημίγυμνων γυναικείων και ανδρικών μορφών ή μέσω των αλληγοριών και συμβόλων τους, που συμπληρώνουν τις σημασίες των θεϊκών μορφών.

Apolon i Posejdon Apollo and Poseidon Ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας

Η ερμηνεία των γλυπτών της πρόσοψης της Αδριατικής -Παραδουνάβιας Τράπεζας είναι καθοριστική για την ανάγνωση του μηνύματος ως προς την ταυτότητα της τράπεζας, όπως αυτή διαφαίνεται μέσα από τα σχέδια. Μόνο σ’ αυτό το κτήριο βλέπουμε τόσο πλούσιο και πολυποίκιλο σύνολο θαλάσσιων θεοτήτων.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Kao kruna na palati postavljeni su vrhovni bogovi, koji banci pružaju svoju zaštitu. Ova četiri para snažno izvajanih monumentalnih figura stoje na uzdignutim bazama, deluju masivno i strogo, što ističe božanski karakter njihovih likova. Sleva je Posejdon, Zevsov brat, vladalac vodenog sveta i zaštitnik moreplovstva i ribarstva. Prikazan je u zreloj snazi, ima bujnu kosu i bradu. Često drži uzdignut trozubac kojim stišava buru. Kad Posejdon juri morem u svojim kočijama, ono se razdvaja da ga propusti, a oko njega igraju delfini i ribe. Za Posejdona se takođe vezuju ovan, u kojeg se ovaj bog preobražava, bik, koji simboliše riku talasa, delfin, ali i konj – budući da se Posejdon smatra krotiteljem konja. Do njega je, predstavljena na brodu, njegova žena Amfitrita, kraljica mora, prikazana u poluležećem stavu. Amfitrita je kći boga Nereja, jedna od nereida, u koju se Posejdon zaljubio dok se igrala na obali sa sestrama. Bežeći od njega, Nereja se sakrila u morske dubine, ali ju je otkrio delfin, koga je, iz zahvalnosti, Posejdon preneo među zvezde. Na venčanju su njihove biserne kočije vukla dva hipokampa, mitska stvorenja, polukonji-poluribe.

As a crown, on the top of the palace, the supreme deities provide their protection to the bank. These four pairs of powerfully sculptured monumental figures stand on the elevated bases, and by their massive and austere appearance emphasize their divine character. Poseidon, Zeus’s brother, ruler of the water world and protector of seafaring and fishing is on the left side. He is presented in his mature strength, with luscious hair and beard. He often holds his trident in the upright position, using it to pacify the storms. Poseidon is rushing on the sea in his carriage, the sea is parting to let him through, while dolphins and fishes are playing around him. Poseidon is also connected with a ram into which he transforms, and a bull that symbolizes the roar of the waves, with a dolphin, and also a horse - as Poseidon is considered to be the horse tamer. Next to him on the ship is his wife Amphitrite, the sea queen, shown in semi-reclining position. Amphitrite was the daughter of the god Nereus, and one of the Nereids, with whom Poseidon fell in love while she was playing on the shore with her sisters. Fleeing from him, she hid in the sea depths, to be found by a dolphin, which Poseidon conveyed to the stars out of gratitude. At their wedding, a pearl chariot was pulled by two hippocampi, mythical creatures that are half horses / half-fishes.

Ως στέμμα στην κορυφή του μεγάρου βρίσκονται οι κορυφαίοι θεοί που προστατεύουν την τράπεζα. Αυτά τα τέσσερα ζεύγη των στιβαρά λαξευμένων μορφών στέκονται σε υπερυψωμένες βάσεις, δείχνουν μεγαλοπρεπή και αυστηρά κι αυτό τονίζει το θεϊκό χαρακτήρα των μορφών τους. Στην αριστερή πλευρά είναι ο Ποσειδώνας, αδελφός του Δία, εξουσιαστής του υδάτινου κόσμου και προστάτης της ναυτιλίας και της αλιείας. Απεικονίζεται με όλη τη δύναμή του, με πλούσια κόμη και γενειάδα. Συχνά κρατάει υψωμένη την τρίαινα, με την οποία γαληνεύει την τρικυμία. Όταν ο Ποσειδώνας τρέχει στις θάλασσες με την άμαξά του, η θάλασσα ανοίγει για να τον αφήσει να περάσει, ενώ γύρω του χορεύουν δελφίνια και ψάρια. Με τον Ποσειδώνα επίσης συνδέονται ο κριός, στον οποίο μεταμορφώνεται ο θεός αυτός, ο ταύρος που συμβολίζει τον βρυχηθμό των κυμάτων, το δελφίνι, αλλά και το άλογο – καθόσον ο Ποσειδώνας θεωρείται δαμαστής των αλόγων. Δίπλα του, παριστάνεται μισοξαπλωμένη στο πλοίο η γυναίκα του, η Αμφιτρίτη, βασίλισσα των θαλασσών. Η Αμφιτρίτη είναι κόρη του θεού Νηρέα, μία από τις Νηρηίδες, την οποία ο Ποσειδώνας ερωτεύτηκε καθώς αυτή χόρευε στην ακρογιαλιά με τις αδερφές της. Φεύγοντας από τον Ποσειδώνα, κρύφτηκε στα βάθη της θάλασσας, αλλά την ανακάλυψε ένα δελφίνι, το οποίο ο Ποσειδώνας, από ευγνωμοσύνη ανύψωσε στ’ αστέρια. Στον γάμο τους, τη μαργαριταρένια άμαξά τους τραβούσαν δύο ιππόκαμποι, μυθικά πλάσματα, μισά άλογα, μισά ψάρια.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Posejdon i Amfitrita Poseidon and Amphitrite Ο Ποσειδώνας και η Αμφιτρίτη

ALPHA MEĐU PALATAMA

Naredni par skulptura na atici palate predstavlja Apolona i Posejdona koji zajedno drže sidro. Apolon u ruci drži stilizovani talas mora, a Posejdon ribu. Združeni, simbolišu pomorstvo. Apolon, Zevsov sin, jedno je od najstarijih božanstava. Najlepši među bogovima, predstavlja se obično nag i bez brade, kako drži luk ili liru. On je bog lepote i mladosti, bog svetlosti, umetnosti i muzike, zaštitnik stada, gradova i zajednica. Apolon Delfinos pomaže moreplovcima, koje spasava prerušen u delfina, njegov čest simbol.

The next couple of sculptures on the attic of the palace represent Apollo and Poseidon that jointly hold an anchor. Apollo holds a stylized sea wave, and Poseidon holds a fish. United they symbolize Seafaring. Apollo, son of Zeus, is one of the oldest deities. The most beautiful among the gods, he is usually presented naked and beardless, holding a bow or a lyre. He is the god of beauty and youth, the god of light, art and music, the protector of herds, cities and communities. Apollo Delphinios helps seafarers, rescuing them disguised as a dolphin, his common symbol.

Το επόμενο ζεύγος γλυπτών στο αττικόν του μεγάρου απεικονίζει τον Απόλλωνα και τον Ποσειδώνα που μαζί κρατούν μιαν άγκυρα. Ο Απόλλωνας κρατάει στο χέρι του σχηματοποιημένο θαλάσσιο κύμα, ενώ ο Ποσειδώνας ψάρι. Μαζί συμβολίζουν τη ναυτιλία. Ο Απόλλωνας, γιος του Δία είναι μια από τις αρχαιότερες θεότητες. Ο ωραιότερος των θεών, απεικονίζεται συνήθως γυμνός και αγένειος, κρατώντας τόξο ή λύρα. Είναι ο θεός του κάλλους και της νεότητας, του φωτός, της τέχνης και της μουσικής, προστάτης των ποιμνίων, των πόλεων και ανθρώπινων κοινοτήτων. Ο Δελφίνιος Απόλλων βοηθά τους ναυτικούς και τους σώζει μεταμορφωμένος σε δελφίνι, που αποτελεί και το συχνό σύμβολό του.

Apolon i Posejdon

Afrodita i Hermes

Apollo and Poseidon

Aphrodite and Hermes

Ο Απόλλωνας και ο Ποσειδώνας

Αφροδίτη και Ερμής

ALPHA AMONG PALACES

Na susednom podijumu stoje Afrodita i Hermes. Afrodita je boginja ljubavi i lepote, rođena iz morske pene (afros). Posvećeni su joj slavuj i ruža. Junake je štitila na bojištima i u morskim olujama. Boginja ljubavi sama nije imala sreće u ljubavi i braku, pošto ju je Zevs udao za neuglednog i hromog boga Hefesta, te je utehu nalazila kod hitrog Hermesa i boga vina Dionisa, kod lepog lovca Adonisa, koga je učinila besmrtnim, kao i kod boga rata Aresa, s kojim je imala petoro dece. Do Afrodite je Hermes, pokrovitelj puteva, putnika, trgovačkih veza i trgovine. On pomaže stvaranje dobiti i šalje ljudima bogatstvo. Simbol je veštine i spretnosti i glasnik je bogova. Afrodita je predstavljena s talasom mora, a Hermes s talasom reke. Zajedno drže palicu kaduceum i predstavljaju pomorsku trgovinu. Poslednji par skulptura predstavljaju Apolon Delfinos pored koga sedi Tiha, boginja sreće i blagostanja. Oni zajedno pridržavaju rog izobilja. Uz njih su i njihovi atributi, školjka i delfin.

Aphrodite and Hermes stand on the adjacent podium. Aphrodite, the goddess of love and beauty, was born from the sea foam (afros). A nightingale and a rose are dedicated to her. She protected the heroes on the battlefields and in sea storms. The goddess of love herself had no luck in love and in marriage, since Zeus married her to a lame and unsightly god Hephaestus. Hence she found consolation with agile Hermes and Dionysus, god of wine, with the handsome hunter Adonis, whom she immortalized, as well as with the god of war Ares, with whom she had five children. Next to Aphrodite is Hermes, the patron of roads, travellers, merchant ties and commerce. He helps people in profit making and sends them wealth. He is a symbol of skills and dexterity, and he is the messenger of gods. Aphrodite was presented with a wave of the sea, and Hermes with a wave of the river. Together they hold a “caduceus” rod representing Maritime Trade. The last couple of sculptures are Apollo Delphinios and Tyche, the goddess of fortune and well-being, who is sitting beside him. Together they hold a cornucopia (the horn of plenty). They are presented with their attributes: a shell and a dolphin.

Στην επόμενη βάση στέκονται η Αφροδίτη και ο Ερμής. Η Αφροδίτη είναι η θεά του έρωτα και της ομορφιάς, που αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας. Το αηδόνι και το ρόδο είναι αφιερωμένα σ’ αυτήν. Προστάτευε τους ήρωες στα πεδία των μαχών και στις τρικυμίες. Αν και θεά του έρωτα, η ίδια δεν είχε τύχη στον έρωτα και στο γάμο, αφού ο Δίας την είχε παντρέψει με τον ασήμαντο και χωλό θεό Ήφαιστο και έτσι έβρισκε παρηγοριά στον ταχύποδα Ερμή και στον Διόνυσο, θεό του οίνου, στον ωραίο κυνηγό Άδωνη, που του χάρισε την αθανασία, καθώς και στο θεό του πολέμου Άρη, με τον οποίο είχε πέντε παιδιά. Δίπλα στην Αφροδίτη βρίσκεται ο Ερμής, προστάτης των ταξιδιών, των ταξιδευτών, των εμπορικών σχέσεων και του εμπορίου. Βοηθάει στην αποκόμιση κερδών και στέλνει πλούτη στους ανθρώπους. Συμβολίζει την επιτηδειότητα και τη δεξιότητα και είναι ο αγγελιαφόρος των θεών. Η Αφροδίτη παριστάνεται με θαλάσσιο κύμα, ενώ ο Ερμής με κύμα ποταμού. Μαζί κρατούν κηρύκειο και παριστούν το θαλάσσιο εμπόριο. Το τελευταίο ζεύγος γλυπτών είναι ο Δελφίνιος Απόλλων, δίπλα στον οποίο κάθεται η Τύχη, θεά της ευτυχίας και της ευημερίας. Μαζί κρατούν το κέρας της Αμάλθειας. Πλάι τους είναι και τα σύμβολά τους, κοχύλι και δελφίνι. Tiha i Apolon Tyche and Apollo Η Τύχη και ο Απόλλωνας

ALPHA AMONG PALACES

Uz Posejdona i Hermesa, ali i druga morska božanstva i bića, zaštićeni su svi putevi – morski, rečni, kopneni – kao i trgovina duž tih puteva, kojima se odvija poslovanje banke. U drugoj horizontalnoj zoni, među visokim prozorima mezanina i prvog sprata, smeštena su tri reljefa, među kojima je u sredini predstava ležećeg Hermesa s lađom zapetih jedara. Hermes prenosi odluku bogova da štite Jadransku banku i saopštava drugim, nižim božanstvima, da umire more i daju stabilnost lađi, koja personifikuje poslovanje banke.

Hermes, zaštitnik bankarstva, pomorstva i trgovine Hermes, the protector of banking, seafaring and trade Ο Ερμής, προστάτης των τραπεζικών δραστηριοτήτων, της ναυτιλίας και του εμπορίου

By the presence of Poseidon and Hermes, but also of the other marine deities and sea creatures, protection is provided for all types of roads - marine, river, land – as well as protection of trade performed along these roads and used for the bank’s operations. In the second horizontal zone between the high windows of the mezzanine and the first floor, the three reliefs are placed, including the presentation of lying Hermes and full sail ship in the middle part. Hermes conveys the decision of the gods to protect the Adriatic Bank, telling the other, lower deities, to calm the sea providing stability to the ship that personifies the bank’s operations.

Με την απεικόνιση των Ποσειδώνα και Ερμή, αλλά και των άλλων θαλάσσιων θεοτήτων και όντων, προβάλλεται η προστασία όλων των διαδρομών – θαλάσσιων, ποτάμιων και χερσαίων – καθώς και το εμπόριο σ’ αυτές, μέσω των οποίων αναπτύσσονται οι δραστηριότητες της τράπεζας. Στη δεύτερη οριζόντια ζώνη, μεταξύ των ψηλών παραθύρων του ημιώροφου και του πρώτου ορόφου, βρίσκονται τρία ανάγλυφα, στο μεσαίο από τα οποία παριστάνεται ξαπλωμένος ο Ερμής με πλησίστιο πλοίο. Ο Ερμής μεταφέρει την απόφαση των θεών να προστατεύουν την Αδριατική Τράπεζα και ανακοινώνει στις άλλες, δευτερεύουσες θεότητες, να γαληνεύουν τη θάλασσα και να διατηρούν σταθερό το καράβι που συμβολίζει τις συναλλακτικές δραστηριότητες της τράπεζας.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Hipokamp

Taurokamp

Hippocampus

Taurocampus

Ιππόκαμπος

Θαλάσσιος ταύρος

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Afrodita Aphrodite Η Αφροδίτη

Hermes Hermes Ο Ερμής

Posejdon Poseidon Ο Ποσειδώνας

ALPHA MEĐU PALATAMA

Bog Hermes je na fasadi (i u enterijeru) Jadransko-podunavske banke prikazan više puta, uobičajenim simbolima i daleko raznovrsnije nego na drugim beogradskim fasadama.27 Ovde otkrivamo čitav spektar njegove zaštitničke moći; predstavljen je kao zaštitnik trgovine, trgovaca, sticanja novca i svakojakog poslovanja i donosi sreću i blagostanje. Kameni blokovi s njegovim likom (herme) u antičkom periodu obeležavali su raskršća. Kao božanstvo blisko ljudima, Hermes štiti kućne ulaze i izvore, čuva putnike i sve puteve - kopnene i morske.28 Hermes je glasnik bogova i posrednik između bogova i ljudi, stoga je smatran za zaštitnika komunikacije i glasnika. Predstavljen je s krilatim putničkim šeširom i krilatim sandalama, koji ga dočaravaju kao brzog glasnika bogova. Kao atribut drži kaduceum, zlatni glasnički štap sa dve upletene zmije koji je dobio od Apolona. Kaduceum donosi sreću i otklanja sva zla.29 Ponekad nosi kesu novca ili je uz njega predstavljen rog izobilja.

The god Hermes is depicted repeatedly on the façade (as well as in the interior) of the Adriatic-Danubian Bank with his usual symbols and in a far more diversified manner then on the other Belgrade’s façades. Here we can discover the whole range of his protective power: he is presented as the patron of commerce, merchants, money making and all kinds of business, the one who brings fortune and well-being. Stone blocks with his image (herms) were used to mark the crossroads in the antique period. As the deity closely connected to people, Hermes protects house entrances and wells, safeguards the travellers and all kinds of roads - land and sea. Hermes is the messenger of the gods and an intermediary between gods and people, and therefore regarded as the patron of communications and messengers. He is presented with a winged travellers hat and winged sandals that depict him as a swift messenger of the gods. He is holding an attribute, a golden prophet’s staff with two entwined serpents - caduceus, which he received from Apollo. Caduceus brings happiness and removes all evil. Sometimes he carries a bag of money, or a cornucopia (the horn of plenty) by his side.

Ο θεός Ερμής, στην πρόσοψη, αλλά και στο εσωτερικό της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας παριστάνεται πολλές φορές μαζί με τα συνήθη σύμβολά του και κατά πολύ πιο ποικιλόμορφα σε σύγκριση με τις προσόψεις άλλων κτηρίων του Βελιγραδίου. Εδώ ανακαλύπτουμε ολόκληρο το φάσμα της προστατευτικής του δύναμης: παριστάνεται ως προστάτης του εμπορίου, των εμπόρων, της απόκτησης χρημάτων και των παντοειδών συναλλακτικών δραστηριοτήτων, κομιστής ευτυχίας και ευημερίας. Οι λίθινες στήλες με λαξευμένη την κεφαλή του (Ἑρμαῖ) χρησίμευαν ως οδοδείκτες στις διασταυρώσεις των οδών κατά την αρχαιότητα. Ως θεός οικείος στους ανθρώπους, ο Ερμής προστατεύει τις εισόδους των οικιών και τις πηγές, προστατεύει τους ταξιδιώτες και όλες τις διαδρομές, – χερσαίες και θαλάσσιες. Είναι αγγελιαφόρος των θεών και μεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων. Για το λόγο αυτό θεωρείται προστάτης των επικοινωνιών και των αγγελιαφόρων. Παριστάνεται με φτερωτά καπέλο και σαντάλια, που τον εμφανίζουν ως ταχύ αγγελιαφόρο των θεών. Ως σύμβολο κρατά το κηρύκειο, χρυσή ράβδο των κηρύκων με δύο φίδια τυλιγμένα γύρω της, που του το είχε δώσει ο Απόλλωνας. Το κηρύκειο φέρει την ευτυχία και απομακρύνει όλα τα δεινά. Ενίοτε ο Ερμής κρατά σακίδιο με χρήματα ή δίπλα του απεικονίζεται το κέρας της Αμάλθειας.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Za Hermesa kao zaštitnika stada i pastira vezuje se ovan ili bivo. U antičko doba, nakon prinošenja na žrtveniku, glave ovih životinja bile su kačene na zidove hramova. Otuda naizmenične predstave lobanja ovna (kriokranijum) i bivola (bukranijum) pod zabatima na fasadi banke. Kao zaštitnik pomorskih puteva, Hermes je povezan s predstavama fantastičnih morskih bića iz pratnje boga Posejdona - hipokampa i taurokampa, koji su prikazani na reljefima s obe strane ležećeg Hermesa. Hipokamp ima glavu i trup konja, a donji deo tela ribe. Taurokamp je spoj glave i trupa bika s telom ribolike morske nemani.

As the protector of flocks and shepherds, Hermes is associated with a ram or an ox. In ancient times, upon offering to a sacrificial altar, the heads of these animals were hooked on the temple walls. Hence, under the bank’s façade gables are alternating skulls depictions of a ram (kriocranium) and an ox (bucranium). As the patron of maritime routes Hermes is associated with representations of fantastic sea creatures from Poseidon’s entourage: Hippocampus and Taurocampus are depicted in the reliefs on both sides of the reclining Hermes. The Hippocampus has the head and the torso of a horse and the lower part of a fish. Taurocampus is a combination of the head and the torso of a bull with the body of a fish-like sea monster.

Με τον Ερμή, ως προστάτη των ποιμνίων και των βοσκών, συνδέεται ο κριός ή ο βούβαλος. Οι αρχαίοι, αφού θυσίαζαν αυτά τα ζώα στο βωμό, κρεμούσαν τις κεφαλές τους στους τοίχους των ναών. Από εκεί προέρχονται οι εναλλασσόμενες παραστάσεις κρανίων κριού και βούβαλου κάτω από τα αετώματα της πρόσοψης της τράπεζας. Ως προστάτης των θαλάσσιων ταξιδιών ο Ερμής συνδέεται με φανταστικά θαλάσσια πλάσματα της συνοδείας του θεού Ποσειδώνα: τους ιππόκαμπους και τους θαλάσσιους ταύρους, που απεικονίζονται στα ανάγλυφα και από τις δύο πλευρές του ξαπλωμένου Ερμή. Ο ιππόκαμπος έχει κεφαλή και κορμό αλόγου και ουρά ψαριού, ενώ ο θαλάσσιος ταύρος έχει κεφαλή και κορμό ταύρου και σώμα ιχθυοειδούς τέρατος.

ALPHA AMONG PALACES

Boginja Amfitrita u pratnji dve nereide Goddess Amphitrite accompanied by two sea nymphs (Nereids) Η θεά Αμφιτρίτη με τη συνοδεία δύο Νηρηίδων

Nad ovim reljefima u otvorenim zabatima nad prozorima postavljene su tri ženske glave s različito oblikovanim frizurama, nakitom i morskim floralnim motivima. One predstavljaju kraljicu mora Amfitritu s krunom od školjki u pratnji svoje dve sestre nereide. Na krilima fasada, u dekorativnim poljima koja razdvajaju prozore mezanina i prvog sprata, nalaze se predstave jedinstvene u srpskoj arhitekturi - reljefni medaljoni s predstavama morskih životinja - morskog konjica, raka, meduze i delfina, i to postavljeni naizmenično s predstavama Posejdona, Afrodite i Hermesa.

Above these reliefs in the open gables placed over the windows there are three female heads with different hairstyles, jewellery and marine floral motifs. They represent Amphitrite, the sea queen, with a crown of shells, accompanied by her two Nereide sisters. On the façade wings, in the decorative fields that separate the mezzanine and the first floor windows, there are unique depictions in the Serbian architecture: embossed medallions with representations of marine animals - seahorse, crab, jellyfish and dolphin, alternating with representations of Poseidon, Aphrodite and Hermes.

Kriokranijum (lobanja ovna), detalj fasadne skulpture Kriocranium (skull of a ram), detail of the façade sculpture

Πάνω από αυτά τα ανάγλυφα, στα ανοικτά αετώματα πάνω από τα παράθυρα εμφανίζονται τρεις γυναικείες κεφαλές με διαφορετικές κομμώσεις, κοσμήματα και θαλάσσια άνθινα διακοσμητικά θέματα. Συμβολίζουν την Αμφιτρίτη, βασίλισσα της θάλασσας με στέμμα από κοχύλια, που τη συνοδεύουν δύο Νηρηίδες αδελφές της. Στις πτέρυγες των προσόψεων, στα διακοσμητικά πεδία που χωρίζουν τα παράθυρα του ημιώροφου και του πρώτου ορόφου, βρίσκονται οι μοναδικές παραστάσεις στη σερβική αρχιτεκτονική: στρογγυλά ανάγλυφα με απεικονίσεις θαλάσσιων ζώων: ιππόκαμπου, κάβουρα, μέδουσας και δελφινιού -, και μάλιστα εναλλασσόμενων με τις παραστάσεις του Ποσειδώνα, της Αφροδίτης και του Ερμή.

Κρανίο κριού (λεπτομέρεια των γλυπτών της πρόσοψης)

ALPHA AMONG PALACES

Među prozorima trećeg sprata nalazi se niz od deset reljefa postavljenih u kružnim medaljonima. Oni predstavljaju božanstva grčkog panteona, kao i simbolične, alegorijske figure koje ukazuju na razne čovekove delatnosti. U pitanju su polunage figure muskuloznih muških i nešto mekših ženskih tela koje drže odgovarajuće atribute. Klasičnih su proporcija, atletske građe, geometrizovane i stilizovane u modelaciji, sa izraženom konturom i muskulaturom. Figure su savijene i zgrčene, prikazane su u klečećem položaju, prilagođene kružnom udubljenju i okviru medaljona, iz kog izlaze ostvarujući izvesnu prostornu dominantnost. Niz medaljona iz Ulice kneza Miloša započinje starija muška figura sa delfinom – heroj Tares (Taras), sin Posejdona i nimfe Satirije. Zatim je predstavljena muška figura s krilatim točkom - personifikacija železnice, muška figura s industrijskim točkom - personifikacija industrije, ženska figura sa snopom klasja i srpom - personifikacija ratarstva, predstava Hermesa s kesom novca – zaštitnika dobiti od trgovine, i ženska figura sa brodom - Afrodita Pelagija, zaštitnica plovidbe i personifikacija moreplovstva.

Between the third floor windows, there are series of ten reliefs set out in the rounded medallions. They represent the deities of the Greek pantheon, as well as symbolic, allegorical figures indicating various human activities. These are half-naked muscular male and somewhat softer female figures that hold the appropriate attributes. They have classic proportions, athletic bodies, geometric structure and they are modelled in a stylized manner, with a marked contour and musculature. The figures are bent and contracted, shown in a kneeling position, adapted to the circular recess within medallions, from which they are emerging, achieving a certain spatial dominance. A series of medallions from Kneza Milosa Street begins with the older male figure with a dolphin – the hero Taras, son of Poseidon and the nymph Satyria. It is followed by: a male figure with a winged wheel - the personification of Railways, a male figure with an industrial wheel - the personification of Industry, a female figure with a bundle of grain ears and a sickle - the personification of Agriculture, Hermes with a bag of money – the protector of Profit gained by trade and a female figure with a boat - Aphrodite Pelagia, the patron of sailing and personification of Seafaring.

Ανάμεσα στα παράθυρα του τρίτου ορόφου βρίσκεται σειρά δέκα στρογγυλών ανάγλυφων. Απεικονίζουν θεούς του ελληνικού πανθέου, καθώς και τις συμβολικές, αλληγορικές μορφές, που δείχνουν τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Πρόκειται για ημίγυμνες μυώδεις μορφές ανδρικών και κάπως τρυφερότερων γυναικείων σωμάτων, που κρατούν τα αντίστοιχα σύμβολα. Έχουν κλασικές διαστάσεις, αθλητική σωματική διάπλαση, διαμορφωμένες γεωμετρικά και σχηματικά, με έντονα εκφρασμένα το περίγραμμα και τη μυϊκή διάπλαση. Παριστάνονται γονατισμένες, προσαρμοσμένες στο στρογγυλό κοίλωμα, από το οποίο και εξέχουν, κάπως δεσπόζοντας στο χώρο. Πρώτη στη σειρά των στρογγυλών ανάγλυφων από την πλευρά της οδού Kneza Miloša είναι η μορφή ενός μεσήλικα άντρα με δελφίνι, είναι ο ήρωας Τάρας, γιος του Ποσειδώνα και της νύμφης Σατυρίας . Ακολουθούν ανδρική μορφή με φτερωτό τροχό, -προσωποποίηση του σιδηροδρόμου-, και άλλη ανδρική μορφή με βιομηχανικό τροχό, -προσωποποίηση της βιομηχανίας-, γυναικεία μορφή με δέσμη σταχυών και δρεπάνι,- προσωποποίηση της γεωργίας-, παράσταση του Ερμή με σάκο με χρήματα – προστάτη του εμπορικού κέρδους- και γυναικεία μορφή με καράβι – η Πελαγία Αφροδίτη, προστάτιδα του πλου και προσωποποίηση της ναυτιλίας.

Reljefi na trećem spratu, delo skulptora Lojza Dolinara Reliefs on the third floor, the work of sculptor Lojze Dolinar Ανάγλυφα του τρίτου ορόφου – έργο του γλύπτη Λόιζε Ντόλιναρ

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Heroj Tares Hero Tares Ήρωας Τάραντας

Personifikacija železnice The personification of Railway Προσωποποίηση του Σιδηροδρόμου

Personifikacija industrije

Personifikacija ratarstva

The personification of Industry

The personification of Agriculture

Προσωποποίηση της Βιομηχανίας

Προσωποποίηση της Γεωργίας

Hermes s kesom novca

Afrodita Pelagija, zaštitnica plovidbe i moreplovaca

Hermes with a bag of money

Aphrodite Pelagia, the patroness of sailing and seafarers

Ο Ερμής κρατώντας σάκο με χρήματα

Αφροδίτη η Πελαγία, προστάτιδα του πλου και των ναυτικών

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Starac Protej (Nerej ili Glauk), Posejdonov pratilac

Nimfa najada

An old man Proteus (Nereus or Glaucus), Poseidon’s companion

The nymph Naiad

Ο γηραιός Πρωτέας (Νηρέας ή Γλαύκος), συνοδός του Ποσειδώνα

Η Ναϊάδα νύμφη

Kabir, mitski rudar, božanstvo plodnosti i zaštitnik moreplovaca

Hermes with caduceus

Ο Κάβειρος, μυθικός μεταλλωρύχος, θεότητα της γονιμότητας και

Ο Ερμής με το κηρύκειο

προστάτης των ναυτικών

Hermes sa kaduceumom

Kabir, a mythical miner, a deity of fertility and protector of sailors

ALPHA MEĐU PALATAMA

U prvom medaljonu sleva u Ulici kralja Milana je veoma retka predstava morskog božanstva, jednog od tri Posejdonova pratioca: starca Proteja, Nereja ili Glauka. Oni imaju proročki dar, znaju tajne budućnosti i daju mudre savete. Imaju moć da, poput morskih talasa, po želji menjaju svoj lik, koji je na fasadi banke spoj atributa Posejdona i Hermesa. Protej je prikazan kako sedi na prestolu od talasa, sa žezlom - kaduceumom i krilima na glavi. Lice mu je riboliko, ima škrge i krljušt po telu. Ovo je jedini poznati prikaz ove teme u arhitektonskoj plastici Srbije. Do Proteja je ženska figura s dijademom oslonjena na kapitel – nimfa najada, božanstvo izvora, reka i jezera. Sledi muška figura sa šiljatom rudarskom kapom, svetiljkom i pijukom – Kabir, mitski rudar, božanstvo plodnosti i zaštitnik moreplovaca, koji se takođe veoma retko predstavlja u umetnosti. Kabir se u mitologiji povezuje s Hermesom, koji je na fasadi predstavljen do njega.

In the first medallion from the left at King Milan Street there is a very rare depiction of the marine deity, one of three Poseidon’s companions: an old man Proteus, Nereus or Glaucus. They all have the gift of prophecy, know the secrets of the future and give wise advices. Like the sea waves, they have the power to change their appearance, which is presented on the bank façade as a unity of Poseidon and Hermes attributes. Proteus is shown seated on a throne of waves, with a sceptre-caduceus and wings on his head. His face is fish-like, and his body has gills and scales. This is the only known presentation of this theme in the architectural sculpture of Serbia. Next to Proteus there is a female figure leaning on a capital, wearing a diadem – the nymph Naiad, the deity of springs, rivers and lakes. She is followed by a male figure with a pointed mining cap, a lamp and a mattock - Kabir, a mythical miner, a deity of fertility and protector of sailors, who is also very rarely presented in art. In mythology, Kabir is associated with Hermes who is depicted next to him on the façade.

Στο πρώτο στρογγυλό ανάγλυφο αριστερά, στην οδό Kralja Milana, βρίσκεται μια σπανιότατη παράσταση θαλάσσιας θεότητας, ενός από τους τρεις συνοδούς του Ποσειδώνα: του γηραιού Πρωτέα, του Νηρέα ή του Γλαύκου. Έχουν προφητικό χάρισμα, γνωρίζουν τα μυστικά του μέλλοντος και δίνουν σοφές συμβουλές. Έχουν τη δύναμη, να αλλάζουν όπως θέλουν τη μορφή τους, που στην πρόσοψη της τράπεζας είναι σύνθεση του Ποσειδώνα και του Ερμή. Ο Πρωτέας παριστάνεται καθισμένος σε θρόνο από κύματα, με το σκήπτρο - κηρύκειο και φτερά στο κεφάλι. Το πρόσωπό του είναι ιχθυοειδές, έχει βράγχια και λέπια στο σώμα του. Αυτή είναι η μόνη γνωστή παράσταση αυτού του θέματος στη γλυπτική διακόσμηση προσόψεων της Σερβίας. Δίπλα στον Πρωτέα βρίσκεται γυναικεία μορφή με διάδημα, ακουμπισμένη στο κιονόκρανο: η νύμφη Ναϊάς, θεότητα των πηγών, των ποταμών και των λιμνών. Ακολουθεί ανδρική μορφή με αιχμηρό κράνος μεταλλωρύχου, λαμπτήρα και σκαπάνη – ο Κάβειρος, μυθικός μεταλλωρύχος, θεότητα της γονιμότητας και προστάτης των θαλασσοπόρων, που επίσης απεικονίζεται πολύ σπάνια. Ο Κάβειρος συνδέεται στη μυθολογία με τον Ερμή, που στην πρόσοψη παριστάνεται δίπλα του.

ALPHA MEĐU PALATAMA

U prizemlju, s obe strane ulaza, posetioca dočekuju mitske sirene, izvedene u formi bronzanih držača za ulične svetiljke. Sirene su sveznajuća morska bića koja pesmom zaustavljaju vetrove i stišavaju more. Iznad lukova ulaza, s pozicije zaglavnih kamenova, posetioca „prate“ tri muskulozne muške glave oblikovane u kamenu. U sredini je Okean, praizvor svih voda, koji obuhvata svet. On je početak svih stvari, roditelj bogova i izvora. Njegovi brojni sinovi i kćeri, nimfe okeanide, pružaju ljudima blagostanje i sreću. Okean se najčešće predstavlja kao starac bujne kose i brade iz koje vire morske životinje (klešta raka ili peraja ribe). Na fasadi banke predstavljen je s kovrdžavom bradom i kosom iz koje proviruju delfini, dok su mu sa strane personifikacija mudrosti u vidu bradatog starca i Ajon, simbol večnosti i neprolaznog vremena.

On the ground floor from both sides of the entrance, the mythical mermaids, made in the form of bronze street lamp holders, welcome the visitors. Mermaids are omniscient sea creatures that restrain the winds and calm the sea with their song. Above the entrance arches from the keystones position, visitors are “followed” by three muscular male heads shaped in stone. Oceanus, the primal source of all waters encompassing the world, the beginning of all things, the parent of the gods and springs is depicted in the middle. His numerous sons and daughters, nymphs and the Oceanides are providing well-being and happiness to people. Oceanus is most often depicted as an old man with luscious hair and beard, with marine creatures (crab chelae or fish fins) protruding from them. He was presented with a curly beard and hair, with dolphins protruding from it, and flanked by personification of Wisdom in the form of a bearded old man, and Aion, the symbol of eternity and unbounded time.

Sirena, držač svetiljke, ulaz u zgradu A mermaid, in a form of a lamp holder, the building’s entrance Γοργόνα, βάση του φωτιστικού στην είσοδο του κτηρίου

Στο ισόγειο, κι απ’ τις δυο πλευρές της εισόδου, ο επισκέπτης συναντά τις μυθικές γοργόνες, σε μορφή χάλκινων βάσεων για φωτιστικά της οδού. Οι γοργόνες είναι θαλάσσια πλάσματα που γνωρίζουν τα πάντα και τα οποία με τη φωνή τους σταματούν τους ανέμους και κατευνάζουν τη θάλασσα. Πάνω από το τόξο της εισόδου, στους κορυφαίους θολίτες, ο επισκέπτης αντικρίζει τρεις λαξευμένες μυώδεις ανδρικές κεφαλές. Στο κέντρο είναι ο Ωκεανός, πρωταρχική πηγή όλων των υδάτων που περιβάλλουν τον κόσμο, αρχή όλων των πραγμάτων, γονέας των θεών και των πηγών. Οι πολυάριθμοι γιοι και κόρες του, οι νύμφες Ωκεανίδες, προσφέρουν στους ανθρώπους ευημερία και ευτυχία. Ο Ωκεανός συχνότατα παριστάνεται γηραιός με πυκνή κόμη και γενειάδα, απ’ όπου αναδύονται θαλάσσια ζώα (λαβίδες καβουριών ή πτερύγια ψαριών). Στην πρόσοψη της τράπεζας παριστάνεται με σγουρή γενειάδα και κόμη, απ’ όπου ξεπροβάλλουν δελφίνια, ενώ δίπλα του, η προσωποποίηση της σοφίας με τη μορφή γέροντα με γενειάδα και ο Αιών, σύμβολο της αιωνιότητας και του ατέρμονος χρόνου.

Ajon (večnost), Filozof (mudrost) i Okean (praizvor, simbol sveta) Aion (Eternity), Philosopher (Wisdom) and Oceanus (the Primal source, symbol of the World) Ο Αιών (η αιωνιότητα), ο Φιλόσοφος (η σοφία) και ο Ωκεανός (η πρωταρχική πηγή και το σύμβολο του κόσμου)

ALPHA AMONG PALACES

Detalji fasadne skulpture, meduza, riba, morski konjic, rak Details of the façade sculpture, jellyfish, fish, seahorse, crab Λεπτομέρειες των γλυπτών της πρόσοψης, μέδουσα, ψάρι, ιππόκαμπος, καβούρι

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Za razliku od predstava s mitološkom tematikom na drugim značajnim beogradskim zdanjima, kod ovih likova ne preovlađuju neutralne, tipske predstave sa simbolima. Predstavljene su konkretne mitološke ličnosti sa svojim atributima, budući da je umetnik koji je osmislio fasadu veoma dobro poznavao grčku mitologiju.

On je odabirom likova i simbola ostvario likovni program koji posmatraču saopštava poruku o sigurnom poslovanju banke, radi čije zaštite su se okupila sva morska božanstva i njihovi pomoćnici. Obilje klesane dekoracije istaklo je bogatstvo banke, kao i kvalitet same arhitekture.

Unlike the depictions of mythological themes on the other significant buildings in Belgrade, these characters are not predominantly presented with symbols, in a neutral, typical manner. The specific mythological figures are presented with their attributes, since the artist who conceived the façade was an expert in Greek mythology.

By selection of characters and symbols, he created a visual concept that delivers a message about secure operations of the bank, in protection of which, all sea deities and their assistants had gathered. The abundance of carved decorations emphasizes the wealth of the bank, as well as the quality of the architecture itself.

Σε αντίθεση με τις παραστάσεις θεμάτων από τη μυθολογία σε άλλα σημαντικά κτήρια του Βελιγραδίου, στις μορφές αυτές δεν κυριαρχούν ουδέτερες, τυποποιημένες παραστάσεις με σύμβολα. Παριστάνονται συγκεκριμένες μυθικές μορφές με τα σύμβολά τους, καθόσον ο καλλιτέχνης, που συνέλαβε την ιδέα της πρόσοψης, ήταν πολύ καλός γνώστης της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.

Επιλέγοντας τις μορφές και τα σύμβολά τους, δημιούργησε εικαστικό πρόγραμμα, που μεταφέρει στο θεατή το μήνυμα της ασφάλειας των συναλλακτικών δραστηριοτήτων της τράπεζας, για την προστασία της οποίας έχουν συγκεντρωθεί όλες οι θαλάσσιες θεότητες και οι βοηθοί τους. Ο πλούτος της λαξευτής διακόσμησης τόνιζε τον πλούτο της τράπεζας, καθώς και την άριστη ποιότητα της ίδιας της αρχιτεκτονικής.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

O autorima fasadne plastike Vajarska paleta fasade Jadransko-podunavske banke obuhvata reljefne predstave i punu fasadnu skulpturu. Bogati dekor fasade izveden je na visokom umetničkom nivou. Na njemu je radilo više umetnika, zbog čega se primećuju klasične i moderne umetničke tendencije, poput rane primene stila art deko.30 Autor četiri skulptoralne grupe na atici nije poznat, a ove skulpture samo po ikonografiji, ali ne i po stilu, odgovaraju onima prikazanim na projektu nemačkog arhitekte Augusta Rajnfelsa. Na dekoru Jadransko-podunavske banke radio je vajar Toma Rosandić (1878-1958), jedan od najznačajnijih srpskih vajara prošlog veka. Rođen u Splitu, školovan u Beču, u ateljeu Ivana Meštrovića, Rosandić je izlagao u Beču, Rimu, Londonu, Parizu... Bio je član SANU, osnivač i prvi rektor Umetničke akademije u Beogradu.31 Vajao je biste, reljefe, monumentalnu skulpturu, među kojom se posebno ističu skulpture „Igrali se konji vrani“ pred Narodnom skupštinom. Poređenjem s pojedinim Rosandićevim delima, njemu bi se mogao pripisati središnji pojas s reljefima životinja, a manje sa skulpturama Posejdona, Afrodite i Hermesa. Reljefi u medaljonima među prozorima trećeg sprata delo su slovenačkog skulptora Lojza Dolinara. 32

About the creators of the façade sculpture The sculptural palette of the Adriatic-Danubian Bank’s façade includes relief presentations and full façade sculpture. The building’s rich décor was executed at a high artistic level. Several artists worked on it, which is a reason for observing classical and modern artistic tendencies, such as early application of the Art Deco style. The creator of the four sculpture groups on the attic is unknown, and these sculptures correspond only by iconography, and not by style, to the ones shown in the design of the German architect August Rheinfels. The sculptor Toma Rosandic (1878-1958), one of the most important Serbian sculptors of the last century, worked on the décor of the Adriatic-Danubian Bank. Born in Split, educated in Vienna at the atelier of Ivan Mestrovic, Rosandic exhibited in Vienna, Rome, London, Paris... He was a member of the SASA (Serbian Academy of Sciences and Arts), a founder and the first rector of the Academy of Fine Arts in Belgrade. He sculptured busts, reliefs, monumental sculptures, among which the sculptures “Black Horses Are Playing” in front of the National Assembly particularly stand out. By comparison with some Rosandic’s works, the middle horizontal zone with the animal reliefs and smaller sculptures of Poseidon, Aphrodite and Hermes could be attributed to him.

Οι δημιουργοι των γλυπτων της προσοψης Τα γλυπτά της πρόσοψης της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας αποτελούνται από ανάγλυφες παραστάσεις και πλήρη γλυπτική πρόσοψης. Η πλούσια διακόσμηση της πρόσοψης είναι υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου. Πολλοί καλλιτέχνες εργάστηκαν γι’ αυτήν ώστε να παρατηρούνται κλασικές και σύγχρονες τάσεις, όπως η πρώιμη εφαρμογή της τεχνοτροπίας της art déco. Ο δημιουργός των τεσσάρων ομάδων γλυπτών στο αττικόν δεν είναι γνωστός, αλλά τα γλυπτά αυτά μόνο ως προς τα εικονογραφικά θέματα, αλλ’ όχι και ως προς την τεχνοτροπία, αντιστοιχούν σ’ εκείνα που εμφανίζονται στο σχέδιο του Γερμανού αρχιτέκτονα August Rheinfels. Για τη διακόσμηση της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας εργάστηκε ο Toma Rosandić (1878-1958), ένας από τους πιο σπουδαιότερους Σέρβους γλύπτες του περασμένου αιώνα. Γεννημένος στο Split της Κροατίας, σπούδασε στο εργαστήριο του Ivan Meštrović στη Βιέννη. Εξέθετε στη Βιέννη, στη Ρώμη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι κα. Ήταν μέλος της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, ιδρυτής και πρώτος πρύτανης της Καλλιτεχνικής Ακαδημίας του Βελιγραδίου. Φιλοτεχνούσε προτομές, ανάγλυφα, μνημειώδη γλυπτική, μεταξύ των οποίων διακρίνονται ιδιαίτερα τα γλυπτά Igrali se konji vrani (Παίζαν τ’ άλογα τα μαύρα) μπροστά στο μέγαρο της Βουλής. Από τη σύγκριση με ορισμένα έργα του Rosandić, θα μπορούσε να αποδοθεί σ’ αυτόν η μεσαία ζώνη με ανάγλυφα ζώων και τα μικρότερα γλυπτά του Ποσειδώνα, της Αφροδίτης και του Ερμή. Τα στρογγυλά ανάγλυφα μεταξύ των παραθύρων του τρίτου ορόφου είναι έργα του Σλοβένου γλύπτη Lojze Dolinar.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Skulptor Toma Rosandić

Skulptor Lojze Dolinar

Toma Rosandic, sculptor

Lojze Dolinar, sculptor

Ο γλύπτης Toma Rosandić

Ο γλύπτης Lojze Dolinar

Lojze Dolinar (1893-1970) školovao se u rodnoj Ljubljani, na Vajarskom odseku Umetničko-zanatske škole, od 1905. do 1910. godine, a potom na bečkoj i minhenskoj akademiji. Nakon Prvog svetskog rata radio je jedno vreme u Njujorku. Zatim je ponovo živeo u Ljubljani,33 gde je u Levstikovoj ulici imao svoj atelje, podignut upravo sredstvima dobijenim za izradu reljefa Jadransko-podunavske banke u Beogradu. Bila je to Dolinarova prva realizacija u prestonici, u koju se preselio tek 1932. godine. Bio je cenjen kao izuzetan majstor u obradi prirodnog i veštačkog kamena. U Beogradu je osim na Jadransko-podunavskoj banci radio i skulpturu za zgrade Ministarstva saobraćaja (danas CIP), Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja (danas MUP Srbije),34 palatu Agrarne banke,35 kao i skulptoralne grupe na palati Sime Igumanova na Terazijama koje predstavljaju srpskog dobrotvora koji pomaže omladini.36 Njegov opus ima veliki stilski raspon – od poetskog realizma i impresionizma do art dekoa.

The reliefs in the medallions between the third floor windows are the work of the Slovenian sculptor Lojze Dolinar. Lojze Dolinar (1893-1970) studied in his hometown Ljubljana, at the Department of Sculpture of the School of Arts and Crafts from 1905 to 1910, and then at the Viennese and Munich Academy. After the World War I, he worked in New York for a while. Then, he once again lived in Ljubljana, where he had his own atelier at Levstikova Street, built with the same fee that he received for the execution of the relief of the Adriatic-Danubian Bank in Belgrade. It was Dolinar’s first work in the capital where he moved only in 1932. He was respected as an exquisite craftsman in carving natural and artificial stone. In Belgrade, besides the ones on the building of the Adriatic-Danubian Bank, he also made sculptures for the buildings of the Ministry of Transportation (today Institute of Transportation CIP), Ministry of Social Policy and Public Health (today the Serbian MOI), the Agrarian Bank Palace, as well as the sculptural groups on the Palace of Sima Igumanov at Terazije, representing a Serbian benefactor helping the youth. His opus has a wide stylistic range – from poetic realism and impressionism to Art Deco.

Ο Dolinar (1893-1970) σπούδασε στη γενέτειρά του Λιουμπλιάνα στο Τμήμα Γλυπτικής της Καλλιτεχνικής - Βιοτεχνικής Σχολής από 1905 έως 1910 και κατόπιν στις Ακαδημίες της Βιέννης και του Μονάχου. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο εργάσθηκε επί ένα χρονικό διάστημα στη Νέα Υόρκη. Αργότερα, επέστρεψε στη Λιουμπλιάνα, όπου ίδρυσε στην οδό Lestvikova δικό του εργαστήριο, με το ποσό της αμοιβής του για τη δημιουργία των ανάγλυφων της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας στο Βελιγράδι. Αυτό ήταν το πρώτο έργο του Dolinar στην πρωτεύουσα, όπου μετακόμισε μόλις το 1932. Τον εκτιμούσαν πολύ ως εξαιρετικό δεξιοτέχνη της επεξεργασίας φυσικής και τεχνητής πέτρας. Στο Βελιγράδι, εκτός της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, φιλοτέχνησε και τα γλυπτά των κτηρίων των Υπουργείων Συγκοινωνίας (σήμερα CIP), Κοινωνικής Πρόνοιας και Εθνικής Υγείας (σημερινό Υπουργείο Εσωτερικών της Σερβίας), του μεγάρου της Αγροτικής Τράπεζας, καθώς και τις ομάδες γλυπτών του Μεγάρου του Sima Igumanov, που παριστούν τον Σέρβο ευεργέτη που βοηθάει τους νέους. Στο έργο του φαίνονται οι επιρροές από όλο το φάσμα των τεχνοτροπιών - από τον ποιητικό ρεαλισμό και τον ιμπρεσιονισμό μέχρι την art déco.

ALPHA MEĐU PALATAMA

Enterijer The interior Οι εσωτερικοί χώροι

ALPHA MEĐU PALATAMA

ALPHA AMONG PALACES

Svečano stepenište The sumptuous staircase Το επίσημο κλιμακοστάσιο

Enterijer Jadransko-podunavske banke spada među najluksuznije opremljene prostore u Srbiji. Dekorativna i umetnička obrada unutrašnjosti banke ne zaostaje za reprezentativnošću fasade. Skupocenom i umetnički koncipiranom oblikovanju enterijera doprinose reljefi, skulpture, vitraži, slike, ornamentisane površine zidova i tavanica, upotreba plemenitog drveta, raznobojnog kamena, štuka i zanatski izvedenih kovina u mesingu, gvožđu.

Predstavljanje banke kao moćne i bogate finansijske ustanove ostvareno je kroz sliku luksuza u prostorijama namenjenim klijentima banke i njenoj upravi.

The interior of the Adriatic-Danubian Bank is one of the most luxuriously equipped spaces in Serbia. The decorative and artistic treatment of the bank’s interior does not fall behind the representative appearance of the façade. Reliefs, sculptures, stained glass, paintings, ornamented wall and ceiling surfaces, use of precious wood, colourful stone, stucco decorations and craftily executed forged elements in brass and iron contribute to sumptuous and artistically conceived formation of the interior.

Presentation of the bank as powerful and wealthy financial institution was actualised through the image of luxury in the premises meant for the bank’s clients and its management.

Οι εσωτερικοί χώροι της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας είναι από τους πολυτελέστερα εξοπλισμένους χώρους στη Σερβία. Η διακοσμητική και καλλιτεχνική διαμόρφωση του εσωτερικού της τράπεζας δεν μειονεκτεί καθόλου σε σύγκριση με τη μεγάλη καλλιτεχνική αξία της πρόσοψης. Την πολυδάπανη και καλλιτεχνικά ολοκληρωμένη διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων συνθέτουν τα ανάγλυφα, τα γλυπτά, τα υαλογραφήματα, οι πίνακες ζωγραφικής, οι διακοσμημένες επιφάνειες των τοίχων και των οροφών, η χρήση πολύτιμου ξύλου, ποικιλόχρωμης πέτρας, γύψου και ορείχαλκου και σιδήρου σφυρηλατημένων με τα χέρια.

Η παρουσίαση της τράπεζας ως ισχυρού και πλούσιου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος έχει επιτευχθεί μέσω της εικόνας της πολυτέλειας των χώρων που προορίζονται για τους πελάτες της και τη διοίκησή της.

ALPHA AMONG PALACES

Izgled šalter-sale 1924. godine, snimak u novinama „Ilustrovani list“ The appearance of the counter hall in 1924, a photo in the newspapers “Ilustrovani list” Η αίθουσα των θυρίδων, όπως ήταν το 1924 (φωτογραφία στο περιοδικό Ilustrovani list

Ulazni hol banke projektovan je u ovalnoj formi, kakva je bila često korišćena u arhitekturi art dekoa tog vremena. Iz hola se stepeništem ulazi u predvorje sa svečanim stepeništem, a zatim u kružnu šalter-salu, koja obuhvata i galeriju mezanina, natkrivenu staklenom tavanicom. Dvanaest visokih mermernih stubaca kvadratnog preseka formira središnji kružni prostor, u kojem se i danas upotrebljava očuvan originalni nameštaj iz vremena osnivanja banke. U krug su postavljeni šalteri, koje su nekad krasile rešetke od kovanog gvožđa. Radi prodora prirodnog osvetljenja u ovaj, najznačajniji prostor banke, plafon šalter-sale je izveden u vidu plitke staklene kupole u gvozdenom ramu. Iznad nje je radi zaštite postavljen zastakljen krov, iznad kog je unutrašnji svetlarnik.

The bank’s entrance hall was designed in oval shape, often used in the Art Deco architecture of the time. From the hall, the stairs lead to the entrée, with the ceremonious staircase, and then to the circular counter hall, which also includes the mezzanine gallery, covered with the glass ceiling. Twelve tall marble columns with square section form the middle circular space, where the preserved original furniture from the days of founding the bank has still been kept. The counters, ones decorated with the wrought iron bars, are placed in circle. In order to let the natural light in this, the most important part of the bank, the ceiling of the counter hall was executed in form of shallow glass dome in the iron frame. The glazed roof, surmounted by an internal skylight, was placed above it for protection.

Ο προθάλαμος της εισόδου είναι σχεδιασμένος σε ωοειδές σχήμα, όπως συνηθιζόταν στην αρχιτεκτονική της art déco της εποχής. Οι σκάλες από εκεί οδηγούν στο πρόθυρο με πολυτελές κλιμακοστάσιο και κατόπιν στη στρογγυλή αίθουσα των θυρίδων που περιλαμβάνει και τον εξώστη του ημιώροφου, καλυμμένο με γυάλινη οροφή. Οι δώδεκα υψηλοί μαρμάρινοι στύλοι τετραγωνικής διατομής σχηματίζουν τον κεντρικό στρογγυλό χώρο, όπου και σήμερα ακόμη χρησιμοποιούνται έπιπλα διατηρημένα από την εποχή της ίδρυσης της τράπεζας. Οι θυρίδες, τις οποίες κάποτε κοσμούσαν κιγκλίδες από σφυρήλατο σίδηρο, είναι τοποθετημένες κυκλικά. Για τη διείσδυση φυσικού φωτισμού σ’ αυτόν το σπουδαιότερο χώρο της τράπεζας, η οροφή της αίθουσας των θυρίδων κατασκευάσθηκε με τη μορφή ρηχού γυάλινου θόλου σε σιδερένιο πλαίσιο. Το θόλο προστατεύει γυάλινη σκεπή, πάνω από την οποία βρίσκεται ο εσωτερικός φωταγωγός.

Današnji izgled šalter-sale The present appearance of the counter hall Σημερινή όψη της αίθουσας θυρίδων

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Staklena tavanica predstavlja interpretaciju kupole rimskog Panteona, hrama koji je bio posvećen svim antičkim božanstvima. Dekorisana je pločama belog mutnog stakla uokvirenim zagasitožutim slikanim ramovima – „kasetama“. Centar kupole krasi vitraž s motivom zraka sunca, stilizovanim poput latica u crvenoj, narandžastoj i žutoj boji. Od središta kupole šire se snopovi Sunčevih zraka oblikovani poput paunovih pera. Drugi prsten oko Sunca čine stilizovani snopovi žita. Sunce je simbol Apolona, boga lepote (paun) i plodnosti (žito), zaštitnika umetnosti i riznice hrama (banke). Njegovi zraci označavaju svitanje novog doba nakon kataklizme Prvog svetskog rata i prodor svetla kao talasa energije i snage moderne civilizacije. Zato je Sunce bilo jedan od vodećih motiva art dekoa, stila novog doba istaknut na paviljonima izložbe u Parizu 1925. i na američkim neboderima (zgrada Krajsler u Njujorku), kao i na javnim i privatnim zgradama širom sveta.37

The glass ceiling represents an interpretation of the dome of the Roman Pantheon, the temple dedicated to all ancient deities. It is decorated with the panels made of white opaque glass, framed with dark yellow painted frames – ’’cassettes’’. The dome centre is decorated with the stained glass with the motif of sunbeams, stylized like petals in red, orange and yellow colour. The bundles of sunbeams formed like peacock feathers spread from the centre of the dome. The second ring around the sun consists of stylized grain bundles. The Sun is a symbol of Apollo, god of beauty (peacock) and fertility (grain), protector of art and temple treasury (bank). The sunbeams mark the dawn of the new age after the cataclysm of the World War I and the penetration of light as energy wave and strength of modern civilization. Therefore the Sun was one of the leading motifs of Art Deco – the ’’New Age’’ style, highlighted on the pavilions of the Paris exhibition in 1925 and on the American skyscrapers (the Chrysler building in New York), as well as on public and private buildings worldwide.

Η γυάλινη οροφή αποτελεί απομίμηση του θόλου του Πανθέου της Ρώμης, ναού αφιερωμένου σε όλες τις αρχαίες θεότητες. Είναι διακοσμημένη με πλάκες θαμπού λευκού γυαλιού μέσα σε πλαίσια με σκούρο-κίτρινο χρώμα ζωγραφισμένα. Το κέντρο του θόλου κοσμεί υαλογράφημα με μοτίβο τις ακτίνες του ηλίου, σχηματοποιημένες σαν κόκκινα, πορτοκαλιά και κίτρινα ανθόφυλλα. Από το κέντρο του θόλου εκτείνονται οι ακτίνες του ηλίου με τη μορφή φτερών παγωνιού. Το δεύτερο δακτύλιο γύρω από τον ήλιο αποτελούν σχηματοποιημένες δέσμες σταχιών. Ο ήλιος συμβολίζει τον Απόλλωνα, θεό της ωραιότητας (παγώνι) και της γονιμότητας (σιτάρι), προστάτη της τέχνης και του θησαυροφυλακίου του ναού (τράπεζα). Οι ακτίνες του συμβολίζουν την αυγή της νέας εποχής μετά τον όλεθρο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη διείσδυση του φωτός ως κύματος ενέργειας και δύναμης του σύγχρονου πολιτισμού. Για το λόγο αυτό, ο ήλιος ήταν ένα από τα κύρια μοτίβα της art déco – της τεχνοτροπίας της «Νέας Εποχής» που είχαν αναρτηθεί σε περίπτερα της Έκθεσης του Παρισιού το 1925, σε αμερικανικούς ουρανοξύστες (κτήριο Kreissler στη Νέα Υόρκη), όπως και σε δημόσια και ιδιωτικά κτήρια σ’ όλον τον κόσμο.

Kupola šalter-sale The dome of the counter hall Ο θόλος της αίθουσας των θυρίδων

ALPHA MEĐU PALATAMA

Šalter-sala, detalj The counter hall, detail Αίθουσα των θυρίδων, λεπτομέρεια

Stil vitraža svojom umereno stilizovanom ornamentikom iskazuje osavremenjivanje srednjoevropske primenjene umetnosti s početka druge decenije XX veka, u vreme kada se ona modernizuje pod uticajima Beča i Pariza. Za elemente staklene kupole upotrebljena su zanatski izlivena, „ornament katedral“ stakla, koja su potom bojena. Ovaj vitražni plafon izradila je somborska firma „Prva Jugoslavenska bojadisaona na staklu Milan Stanišić i sinovi“,38 osnovana 1908. godine. Alpha Bank je 2013. godine angažovala Atelje „Stanišić“ iz Sombora, koji je uspešno izveo restauraciju kupole.

The style of this stained glass with its moderately stylized ornaments expresses the modernization of the Central European applied arts from the beginning of the second decade of the XX century, at the time when it gets modernized under the influences of Vienna and Paris. Craftily moulded, ’’ornament cathedral glasses’’, later painted, were used for the glass dome elements. This stained glass ceiling was made by the Sombor company “Prva jugoslavenska bojadisaona na staklu Milan Stanisic i sinovi” (First Yugoslav Glass Painting Workshop Milan Stanisic and Sons), founded in 1908. In 2013, Alpha Bank engaged the Stanisic Atelier from Sombor for successfully executed restoration of the dome.

Η τεχνοτροπία του υαλογραφήματος με μέτρια σχηματοποιημένη διακόσμηση αντικατοπτρίζει τον εκσυγχρονισμό της διακοσμητικής τέχνης της Κεντρικής Ευρώπης, από την αρχή της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, όταν αυτή αρχίζει να εκσυγχρονίζεται με τις επιδράσεις της Βιέννης και του Παρισιού. Για τα στοιχεία του γυάλινου θόλου χρησιμοποιήθηκε χειροποίητο γυαλί που κατόπιν είχε βαφτεί. Την υαλογραφημένη οροφή είχε κατασκευάσει η επιχείρηση Prva jugoslavenska bojadisaona na staklu Milan Stanišić i sinovi (Πρώτο Γιουγκοσλαβικό Εργαστήριο Ζωγραφικής Υάλου) από το Sombor που είχε ιδρυθεί το 1908. Το 2013 η Alpha Bank χρησιμοποίησε τo Εργαστήριο Stanišić από την ίδια πόλη για την επιτυχή εκτέλεση των εργασιών αναπαλαίωσης του θόλου.

ALPHA AMONG PALACES

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

U središtu šalter-sale nalazi se kamena fontana s mermernom skulpturom Afrodite koja stoji i rukom pridržava svoju dugu upletenu kosu. Kraj njenih stopala su delfini, iz čijih usta ističe voda. Delfini su mitološki pomoćnici Afrodite, koji su je u trenutku njenog rođenja iz morske pene izneli na morskim talasima. Odabir scene rađanja boginje iz pene mora ukazuje na njenu ulogu kao zaštitnice plovidbe i lađara. Autor ove fontane bio je skulptor Petar Palavičini (Petar Pallaviccini 1887-1958).39 Rođen na Korčuli, Palavičini se školovao u vajarskoj školi u Horicama i na akademiji u Pragu. Osim u Čehoslovačkoj, u toku studija je boravio i u Nemačkoj i Italiji. Od kraja Prvog svetskog rata živeo je u Beogradu, gde je predavao na Umetničkoj školi. Ženska figura je inače bila njegov omiljeni motiv, ali se ostvario i kao portretista, autor kompozicija s istorijskim i romantičnim temama i kao tvorac monumentalne i dekorativne plastike spomenika i javnih zdanja. O renomeu ovog vajara svedoči podatak da ga je svetski proslavljeni skulptor Karlo Sarabezol uzeo za saradnika na izradi jednog dela fasadne plastike na zgradi francuske ambasade u Beogradu.40

In the centre of the counter hall there is a stone fountain with the marble sculpture of Aphrodite standing and holding her long, breaded hair with her hand. Next to her feet, there are the dolphins with water pouring out of their mouths. Dolphins are mythological assistants of Aphrodite that took her out on the sea waves at the moment of her birth from the sea foam. The selection of the scene of birth of the goddess from the sea foam indicates her role as a protectress of navigation and sailors. The creator of this fountain was the sculptor Petar Pallaviccini (1887-1958). Born on Korcula, Pallaviccini studied at the Sculpture School in Horice and at the Prague Academy. During the studies he stayed in Czechoslovakia, Germany and Italy as well. From the end of the World War I he lived in Belgrade, where he taught at the School of Arts. Female figure was his favourite motif, but he was renowned as portraitist, creator of the compositions with historical and romantic themes, as well as the monumental and decorative sculptures made for monuments and public buildings. The fact that the world famous sculptor Carlo Sarrabezolles took him as his collaborator at the execution of a part of the façade sculptures on the French Embassy building in Belgrade testifies about the great reputation of this sculptor.

Στο κέντρο της αίθουσας των θυρίδων βρίσκεται πέτρινος πίδακας με το μαρμάρινο γλυπτό της Αφροδίτης που στέκεται όρθια και κρατάει με το ένα χέρι της τα μακριά πλεγμένα μαλλιά της. Δίπλα στα πόδια της βρίσκονται δελφίνια που από το στόμα τους αναβλύζει νερό. Κατά τη μυθολογία τα δελφίνια είναι βοηθοί της Αφροδίτης, που όταν αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας τη μετέφεραν πάνω στα κύματα. Η επιλογή της σκηνής της ανάδυσης της θεάς από τον αφρό της θάλασσας επισημαίνει τη σημασία της θεάς ως προστάτιδας της ναυσιπλοΐας και των ναυτικών.

Fontana u šalter-sali, detalj sa skulpturom Afrodite

Δημιουργός του πίδακα ήταν ο γλύπτης Petar Pallaviccini (1887-1958). Γεννημένος στην Korčula, ο Pallaviccini σπούδασε στη Σχολή Γλυπτικής στο Horice και στην Ακαδημία της Πράγας. Εκτός από την Τσεχοσλοβακία, κατά τη διάρκεια των σπουδών του έζησε και στη Γερμανία και Ιταλία. Από τα τέλη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ζούσε στο Βελιγράδι όπου δίδασκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Η γυναικεία μορφή ήταν το αγαπημένο του μοτίβο, αλλ’ αναδείχθηκε και ως πορτρετίστας, γλύπτης συνθέσεων με ιστορικά και ρομαντικά θέματα καθώς και ως δημιουργός μεγαλοπρεπούς και διακοσμητικής γλυπτικής μνημείων και δημοσίων κτηρίων. Για το κύρος του μαρτυρεί και το γεγονός ότι ο παγκοσμίως διάσημος γλύπτης Carlo Sarrabezolles τον είχε προσλάβει ως συνεργάτη του για την κατασκευή μέρους των γλυπτών της πρόσοψης του κτηρίου της Γαλλικής Πρεσβείας στο Βελιγράδι.

The fountain in the counter hall, detail with the sculpture of Aphrodite Συντριβάνι στην Αίθουσα θυρίδων, λεπτομέρεια με το άγαλμα της Αφροδίτης

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Štuko reljef u prstenu šalter-sale modelovao je 1921. Lojze Dolinar.41 Kao i ostatak skulptoralne dekoracije banke, ovi reljefi nastali su u ateljeu umetnika i po završetku izgradnje postavljeni na svoje današnje pozicije. U dvanaest polja ponavljaju se tri simbolične scene (alegorije) s figurama postavljenim u svedeno dočaran pejzaž. More, kao izvor plodnosti, predstavlja scena na kojoj je stariji čovek s mrežom, uz koga je mali Puto, dok uz njih stoji mlađi muškarac s barkom i veslom. Pojava Puta prisutna je u umetnosti još od antike, kad su u staroj Heladi smatrani pratiocima bogova. U staroj Grčkoj znan kao Eros, u renesansi Kupidon, Puto je nagi mali dečak, često prikazivan s krilima, koji se javlja u mitološkim i religioznim slikama i skulpturi. Kao personifikacija ljubavi i sreće, bio je čest motiv i u epohi art dekoa. Ovaj mali glasnik bogova često nosi neki rekvizit, kao poruku o značenju scene. Puto je na ovoj sceni prikazan kako nosi veliku tešku ribu i pomaže ribaru slažući ulovljenu ribu u korpu.

The stucco relief in the ring of the counter hall was modelled by Lojze Dolinar in 1921. Just like the remainder of the bank’s sculptural decoration, these reliefs were made at the artist’s atelier, and placed on their current positions upon the end of construction. Three symbolical scenes (allegories) with the figures placed in the scarcely presented landscape repeat in twelve fields. The sea as a source of fertility is presented by a scene showing an older man with a net, next to whom there is a small putto, while a younger man stands beside them with a boat and a row. The appearance of putto has been present in the art since antique times, when in the Ancient Greece they were considered to be the god’s entourage. In the Ancient Greece known as Eros, in the Renaissance as Cupid, a putto is a small naked boy, often shown with wings, appearing on mythological and religious paintings and sculptures. As personification of love and happiness, it was a frequent motif in the époque of Art Deco as well. This little messenger of gods often carries some requisite, as a message regarding the meaning of a scene. In this scene, a putto is shown carrying a big, heavy fish, and helping the fisherman by arranging the caught fish in the basket.

Tο γύψινο ανάγλυφο στο δακτύλιο της αίθουσας των θυρίδων είναι δημιουργία του Lojze Dolinar το 1921. Όπως και η λοιπή γλυπτική διακόσμηση της τράπεζας, και αυτά τα ανάγλυφα κατασκευάστηκαν στο εργαστήριο του καλλιτέχνη και μετά την ανέγερση του κτηρίου τοποθετήθηκαν στις σημερινές θέσεις τους. Στα δώδεκα πεδία επαναλαμβάνονται τρεις συμβολικές σκηνές (αλληγορίες) με τις μορφές τοποθετημένες μέσα σε λιτό τοπίο. Η θάλασσα, ως πηγή γονιμότητας, παριστάνεται στη σκηνή με έναν ηλικιωμένο άνδρα με δίχτυ και ένα μικρό γυμνό αγόρι, γνωστό στην ορολογία της εικονογραφίας ως putto, και δίπλα τους έναν νεαρό άνδρα με βάρκα και κουπί. Οι putti παριστάνονται ήδη στην τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας όπου τους θεωρούσαν συνοδούς των θεών. Στην Αρχαία Ελλάδα γνωστός ως Ἔρως, στην Αναγέννηση ως Cupido, ο putto είναι μικρό γυμνό αγόρι, συχνά απεικονίζεται πτερωτός στη ζωγραφική και γλυπτική μυθολογικών και θρησκευτικών θεμάτων. Ως προσωποποίηση του έρωτα και της ευτυχίας ήταν συχνό μοτίβο και στην εποχή της art déco. Αυτός ο μικρός αγγελιαφόρος των θεών συχνά απεικονίζεται να κρατάει κάποιο αντικείμενο, ως μήνυμα για την ερμηνεία της σκηνής. Εδώ ο παριστάνεται να κρατά πιασμένο μεγάλο βαρύ ψάρι βοηθώντας τον ψαρά να το βάλει στο καλάθι.

Šalter-sala, reljefi The counter hall, reliefs Αίθουσα των θυρίδων, ανάγλυφα

ALPHA MEĐU PALATAMA

More, „izvor plodnosti“ The sea “source of fertility“ Η θάλασσα, «πηγή γονιμότητας»

Artemida i Ares, alegorijska predstava zemljoradnje, plodnosti i blagostanja Artemis and Ares, allegorical depiction of agriculture, fertility and well-being Άρτεμις και Άρης, αλληγορική παράσταση της γεωργίας, της γονιμότητας και της ευημερίας

Kovačnica boga Hefesta i Tihe, alegorijska predstava zlatarstva i zanatstva The blacksmith’s workshop of god Hephaestus and Tyche, allegorical depiction of goldsmithery and crafts Το σιδηρουργείο του θεού Ηφαίστου και η Τύχη, αλληγορική παράσταση της χρυσοχοΐας και της χειροτεχνίας

ALPHA AMONG PALACES

Sledeća scena je kovačnica boga Hefesta, koji je prikazan s maljem, štitom i nakovanjem u planinskom pejzažu. Hefest je jedan od dvanaest olimpskih bogova, božanski kovač, tvorac najlepših dela vajarstva, arhitekture i umetničkog zanatstva. Naime, po rođenju Hefest je skrivan u dubinama okeana, a kao dečaka negovale su ga Okeanide, kćeri boga Okeana, kojma je Hefest izrađivao predivan nakit. Kasnije je svojim roditeljima, Zevsu i Heri, sagradio veličanstvenu palatu na Olimpu. O njegovom umeću govori nevidljiva mreža koju je iskovao kako bi svoju nevernu suprugu Afroditu uhvatio u preljubi. Hefest je bio poštovan kao zaštitnik zlatarstva i zanatstva, koje ova scena predstavlja. Do Hefesta je ženska figura s kutijom za nakit i čekićem, verovatno boginja sreće Tihe. Treću scenu čine ženski i muški poluakt u pokretu predstavljen u pratnji Puta. Oni predstavljaju alegoriju zemljoradnje, plodnosti i blagostanja. Ženska figura sa zdelom, srnom i rukom zaštitnički položenom na figuru deteta je Artemida, boginja plodnosti, zaštitnica ribara, pomoraca i pristaništa. Pored nje je muška figura s mačem i štitom - bog Ares, ratnik i zaštitnik poljoprivrede i žetve. Njegov mač okrenut ka zemlji simboliše mir. Puto uz njega drži snop žita, upotpunjujući poruku o plodovima mira.

The next scene is the blacksmith’s workshop of the god Hephaestus, shown with the mallet, shield and anvil, in the mountain landscape. Hephaestus is one of the twelve Olympus deities, a divine blacksmith, a creator of the most beautiful works of sculpture, architecture and artistic crafts. Namely, upon his birth, Hephaestus was hidden in the ocean depths, and as a boy he was nursed by the Oceanides, daughters of the Titan Oceanus, for whom Hephaestus made gorgeous jewellery. Later he built a magnificent palace in the Olympus for his parents, Zeus and Hera. An invisible net he forged in order to catch his unfaithful wife Aphrodite in adultery, speaks about his skill. Hephaestus was respected as protector of goldsmithery and crafts represented by this scene. Next to Hephaestus, there is a female figure with the jewellery box and the hammer, probably the goddess of fortune Tyche. The third scene consists of a female and a male semi-nude in movement presented accompanied by Putto. They represent an allegory of agriculture, fertility and well-being. The female figure with a bowl, a doe and the hand laid on the child’s figure in a protective manner is Artemis, goddess of fertility, protectress of fishermen, sailors and harbours. Next to her, there is a male figure with a sword and a shield – the god Ares, a warrior and protector of agriculture and harvest. His sword pointing downwards symbolises peace. Putto by his side holds a bundle of grain, completing the message of the fruit of peace.

Την επόμενη σκηνή αποτελεί το σιδηρουργείο του θεού Ήφαιστου, ο οποίος εμφανίζεται με βαριά, ασπίδα και αμόνι σε ορεινό τοπίο. Ο Ήφαιστος είναι ένας από τους δώδεκα Ολύμπιους θεούς, σιδηρουργός των θεών, δημιουργός των ωραιότερων έργων γλυπτικής, αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής χειροτεχνίας. Μετά από τη γέννησή του κρύφτηκε στα βάθη της θάλασσας, όπου τον ανέθρεψαν οι Ωκεανίδες, κόρες του θεού Ωκεανού, για τις οποίες ο Ήφαιστος φιλοτεχνούσε θαυμάσια κοσμήματα. Αργότερα κατασκεύασε στον Όλυμπο μεγαλειώδες παλάτι για τους γονείς του, τον Δία και την Ήρα. Για την επιδεξιότητά του μαρτυρεί το αόρατο δίχτυ, που είχε σφυρηλατήσει για να συλλάβει την άπιστη σύζυγό του Αφροδίτη επ’ αυτοφώρω με τον εραστή της. Ο Ήφαιστος λατρευόταν ως προστάτης της χρυσοχοΐας και της βιοτεχνίας, που παριστάνονται σ’ αυτήν τη σκηνή. Δίπλα στον Ήφαιστο είναι γυναικεία μορφή κρατώντας κουτί για κοσμήματα και σφυρί, πιθανόν η θεά της ευτυχίας Τύχη. Η τρίτη σκηνή απεικονίζει ημίγυμνα σώματα, γυναικείο και ανδρικό, εν κινήσει, που τα συνοδεύει ένας putto. Η σκηνή αυτή συνιστά αλληγορία της γεωργίας, της γονιμότητας και της ευημερίας. Η γυναικεία μορφή, με κύπελλο, ζαρκάδι και χέρι απιθωμένο προστατευτικά σε παιδική μορφή, είναι η Άρτεμις, θεά της γονιμότητας, που προστατεύει τους ψαράδες, τους ναυτικούς και τα λιμάνια. Η διπλανή της ανδρική μορφή με ξίφος και ασπίδα είναι ο θεός Άρης, πολεμιστής και προστάτης της γεωργίας και της σοδειάς. Το στραμμένο προς το έδαφος ξίφος του συμβολίζει την ειρήνη. Ο putto κρατάει δέσμη σταχιών συμπληρώνοντας το μήνυμα για τους καρπούς της ειρήνης.

ALPHA AMONG PALACES

Na mermernim stupcima iznad svakog šaltera postavljeni su mali bronzani držači svetiljki modelovani kao kentauri. Oni su stilom i temom povezani sa sirenama ispred ulaza u banku, ali i s predstavama kentaura u ovalnoj sali za sednice upravnog odbora na mezaninu. Nad oba ulaza u salu postavljene su po dve u drvetu rezbarene skulpture manjih dimenzija koje predstavljaju čoveka koji drži jedrilicu. Ostale poslovne prostorije se nižu u krilima bočno od ovalnog ulaznog hola. Svečano stepenište vodi na mezanin, gde su smeštene upravne prostorije. Ograda stepeništa izrađena je u mesingu, u formi razlistalih stabiljki. Stepeništem se dolazi u kružnu galeriju mezanina, iz koje zanatski kvalitetno izvedena i u potpunosti očuvana devet decenija stara vrata vode u salu za sednice i u kancelarije uprave banke. Zidovi prostorija obloženi su rezbarenom drvenom lamperijom vrhunske izrade ili ukrašeni gipsanim ornamentima. Jedan manji kabinet dekorisan je reljefom s predstavom boginje Amfitrite koja jaše hipokampusa.

Small bronze lamp holders, shaped as Centaurs, are placed on the marble columns above every counter. They are connected by style and theme with the mermaids in front of the bank entrance, as well as with the presentations of the Centaurs in the oval room for the Management Board meetings at the mezzanine. Above both room entrances, there are two sculptures of smaller dimensions, carved in wood, representing a man holding a sailing boat. Other premises go one after another in the wings laterally from the oval entrance hall. The sumptuous staircase leads to the mezzanine, where the management premises are located. The staircase railings are made of brass, in the form of branches with leaves. The staircase leads to the circular mezzanine gallery from which the nine decades old, fully preserved door, executed in high quality and craftily manner lead to the Meeting Room and to the bank management offices. The room walls are covered with the top quality carved wooden wall cladding, or decorated with plaster ornaments. One smaller cabinet is decorated with the relief representing the goddess Amphitrite riding a hippocampus.

Στις μαρμάρινες στήλες πάνω από την κάθε θυρίδα, βρίσκονται μικρά χάλκινα στηρίγματα φωτιστικών, που παριστάνουν Κενταύρους. Οι Κένταυροι, ως προς την τεχνοτροπία και το θέμα συνδέονται με τις γοργόνες που παριστάνονται μπροστά στην είσοδο της τράπεζας. Πάνω από τις δύο εισόδους της αίθουσας βρίσκονται ανά δύο ξυλόγλυπτα μικρών διαστάσεων, που απεικονίζουν άνθρωπο που κρατά ιστιοφόρο. Τα υπόλοιπα γραφεία βρίσκονται στις πλάγιες πτέρυγες του ωοειδούς προθαλάμου. Το επίσημο κλιμακοστάσιο οδηγεί στον ημιώροφο, όπου βρίσκονται τα γραφεία της διοίκησης. Η χειρολαβή του κλιμακοστασίου είναι κατασκευασμένη από ορείχαλκο με τη μορφή βλαστών με φύλλα. Το κλιμακοστάσιο οδηγεί στον κυκλικό εξώστη του ημιώροφου, όπου βρίσκεται η χειροποίητη και με καλαισθησία κατασκευασμένη, ενενήντα χρόνια άθικτη πόρτα, που οδηγεί στην αίθουσα συνεδριάσεων και στα γραφεία διοίκησης. Οι τοίχοι είναι επενδυμένοι με ξύλινα ανάγλυφα άριστης κατασκευής ή έχουν γύψινο διάκοσμο. Ένα μικρό γραφείο είναι διακοσμημένο με ανάγλυφο της θεάς Αμφιτρίτης ιππεύοντας ιππόκαμπο.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Šalter-sala, detalji, Kentaur The counter hall, details, Centaur Αίθουσα θυρίδων, λεπτομέρειες, Κένταυρος

Pomorstvo Seafaring Ναυτιλία

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

ALPHA MEĐU PALATAMA

Sala za sednice The meeting room Η αιθουσα συνεδριασεων του διοικητικου συμβουλιου

ALPHA MEĐU PALATAMA

100 ALPHA MEĐU PALATAMA

Sala za sednice The meeting room Αίθουσα συνεδριάσεων

Najreprezentativnija prostorija banke je sala za sednice upravnog odbora. Postavljena na samom uglu zgrade, otvorena visokim prozorima, ona svojom visinom obuhvata mezanin i prvi sprat. Njena ovalna forma odrazila se i na visokim ulaznim vratima, čiji su drveni paneli izvedeni sa blagim zakrivljenjem. Zidovi sale su obloženi lamperijom od skupocenog mahagonija na kojoj su istaknuta rezbarena drvena svetleća tela „vandarmi“, izvedena u stilu art deko, u formi stilizovanih razlistalih grana. Na krajevima sale ugrađena su i dva mermerna okvira u formi kamina. Ovi dekorativni „kamini“, u koje su smešteni radijatori, bili su ukrašeni rešetkama od kovanog gvožđa.

The most representative room in the bank is the Management Board Meeting Room. Located at the very corner of the building, open with large windows, it encompasses the mezzanine and the first floor by its height. Its oval shape also reflects on the tall entrance door, whose wooden panels were executed with mild curve. The room walls are covered with the wall cladding made of the precious mahogany wood, on which there are prominent carved wooden illumination elements, ’’wall sconces“, executed in the Art Deco style in the form of stylized branches with leaves. Two marble radiator covers are also built in at the room’s ends in the form of fireplaces. These decorative ’’fireplaces“ where the radiators are placed were decorated with wrought iron lattices.

Ο πιο αντιπροσωπευτικός χώρος της τράπεζας είναι η αίθουσα συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου. Βρίσκεται ακριβώς στη γωνία του κτηρίου, με ψηλά παράθυρα και με το ύψος της καταλαμβάνει τον ημιώροφο και τον πρώτο όροφο. Το ωοειδές σχήμα της αντανακλάται και στην ψηλή πόρτα εισόδου, οι ξύλινες πλάκες της οποίας είναι κατασκευασμένες ελαφρά λοξές. Οι τοίχοι της αίθουσας είναι επενδυμένοι με πολύτιμο ξύλο μαόνι, με αναρτημένα ξυλόγλυπτα φωτιστικά σε στηρίγματα που έχουν το σχήμα κλαδιών με φύλλα της τεχνοτροπίας της art déco. Στις άκρες της αίθουσας βρίσκονται δύο μαρμάρινα πλαίσια με σχήμα τζακιού. Αυτά τα διακοσμητικά τζάκια, όπου έχουν τοποθετηθεί σώματα κεντρικής θέρμανσης, είναι καλυμμένα με σφυρήλατο σίδηρο.

ALPHA MEĐU PALATAMA 101

U poljima iznad vrata u drvetu su izrezbarena tri reljefa. „Panonski lov“ je scena na kojoj je predstavljen konjanik u lovu na jelena, koji se sapinje trčeći brže od koplja, što predstavlja ideju dosezanja preko granice mogućnosti. Nad ulazom u salu predstavljeni su Apolon i Artemida koji drže časovnik i ukazuju na protok vremena. Treća scena je predstava trke dva kentaura u idiličnoj Arkadiji – vanvremenskom predelu idealne harmonije. Primetno je moderno oblikovanje forme i detalja: svedena naznaka brda u sceni lova, stilizacija repova i kose kentaura s aktuelnim cik-cak motivom i snažno apstrahovani motiv izlazećeg Sunca, postavljen ispod časovnika. Stil ova tri reljefa ukazuje na uticaj slavnog vajara Ivana Meštrovića,42 koji je imao upliv na formiranje čitave generacije jugoslovenskih vajara. Meštrovićev stil je primetan kako kod njegovog đaka Tome Rosandića tako i kod Dolinara i Palavičinija. Nadahnuto ispevajući u kamenu i bronzi stare epove južnoslovenskih naroda, Meštrović je oblikovao jaka, robusna, mišićava tela, kojima je dočarao praiskonsku snagu balkanskih junaka. Ova snaga prepoznaje se u figurama predstavljenim u drvenim reljefnim panelima, koji bi po svojoj likovnoj aktuelnosti mogli da stoje rame uz rame sa delima najvećih vajara prve četvrtine prošlog veka.

In the panels above the door, there are three reliefs carved in wood: ’’The Pannonian Hunt“ is a scene representing a horseman hunting a deer running faster than the spear, which represents an idea of reaching beyond the capability limit. Above the room’s entrance, Apollo and Artemis are represented holding a clock and indicating the time flow. The third scene is a representation of a race of two Centaurs in the idyllic Arcadia – a timeless country of ideal harmony. One can observe a modern shaping of form and details: a reduced indication of the hills in the hunt scene, stylization of the Centaurs’ tails and hairs with an actual zigzag ornament and strongly abstracted motif of the rising Sun, placed under the clock. The style of these three reliefs shows the influence of the famous sculptor Ivan Mestrovic, who influenced an entire generation of the Yugoslav sculptors. Mestrovic’s style is noticeable in the work of his pupil, Toma Rosandic, but also in the works of Dolinar and Pallaviccini. Inspired by the ancient epic poetry of the Southern Slavs, Mestrovic conveyed in stone and bronze strong, robust, muscular bodies, by which he showed the primordial strength of the Balkans’ heroes. This strength is recognized in the figures depicted in the wooden relief panels, which could stand side by side with the works of the greatest sculptors of the first quarter of the last century judging by their artistic actuality.

Στα πεδία πάνω από την πόρτα υπάρχουν τρία ξυλόγλυπτα: στο Κυνήγι στην Πανονία εικονίζεται έφιππος που κυνηγάει ελάφι που πασχίζει τρέχοντας γρηγορότερα από το ακόντιο: αλληγορική παράσταση της ιδέας του κατορθώματος που υπερβαίνει τα όρια των δυνατοτήτων. Πάνω από την είσοδο της αίθουσας εμφανίζονται ο Άπολλωνας και η Άρτεμις που κρατούν ρολόι δείχνοντας τη ροή του χρόνου. Τρίτη σκηνή είναι η παράσταση του αγώνα δρόμου δύο Κενταύρων στην ειδυλλιακή Αρκαδία, αυτό το εκτός χρόνου τοπίο της ιδεώδους αρμονίας. Εμφανής είναι η σύγχρονη διαμόρφωση της μορφής και των λεπτομερειών: απλοποιημένο περίγραμμα του βουνού στη σκηνή κυνηγιού, σχηματοποίηση των ουρών και των μαλλιών των Κενταύρων με το τότε επίκαιρο μοτίβο ζιγκ - ζαγκ και το έντονα αφηρημένο μοτίβο του ανατέλλοντος ηλίου, τοποθετημένο κάτω από το ρολόι. Η τεχνοτροπία και τα τριών ανάγλυφων δηλώνει την επιρροή του διάσημου γλύπτη Ivan Meštrović, που είχε επιδράσει στη διάπλαση ολόκληρης γενεάς Γιουγκοσλάβων γλυπτών. Η τεχνοτροπία του Meštrović είναι αισθητή τόσο στα έργα του μαθητή του Toma Rosandić, όσο και σ’ εκείνα των Dolinar και Pallaviccini. Τραγουδώντας εμπνευσμένα με τη πέτρα και το χαλκό τα αρχαία έπη των νοτιοσλαβικών λαών, ο Meštrović πλάθει εύρωστα, ογκώδη και μυώδη σώματα με τα οποία δημιουργεί συνειρμούς για την αρχέγονη δύναμη των Βαλκάνιων ηρώων. Αυτή η δύναμη είναι αναγνωρίσιμη στις μορφές που παριστάνονται στις ξυλόγλυπτες πλάκες, που ως προς την εικαστική τους έκφραση είναι ισότιμες με τα έργα των μεγαλύτερων γλυπτών του πρώτου τετάρτου του προηγούμενου αιώνα.

102 ALPHA AMONG PALACES

„Panonski lov“ “The Pannonian Hunt” “Το κυνήγι της Πανονίας”

„Vreme“ “Time” “Χρόνος”

„Kentauri“ “Centaurs” “Κένταυροι”

ALPHA AMONG PALACES 103

104 Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Iznad drvene lamperije ovalne sale nalazi se friz u plitkom štuko reljefu. Štuko, vrsta gipsa, bio je pogodan materijal za fino oblikovanje i isticanje umešnosti vajara da na skoro ravnoj površini dočara perspektivu i bogatstvo detalja, poput prozirnih tkanina koje obmotavaju tela figura. Završetak lamperije izvijen je u formi gornjeg dela okačene draperije, čime asocira na antički dekor zidova. Iznad svakog „uzvišenja“ nalazi se po jedna predstava Puta u kartušu, koje su uvedene da bi razgraničavale scene, ali i zadržale kontinuitet likovnog toka. Snažna geometrijska stilizacija, apstrahovanje formi tela i elemenata prirode, ukazuju na to da su drveni reljefi i oni modelovani u štuku delo istog vajara. Za izvođenje ovog reljefa uprava Jadranske banke odabrala je jednog od najslavnijih slovenačkih vajara, Lojza Dolinara, o čemu svedoči autobiografska dokumentacija njegove zaostavštine.43 Sveštenice Apolonovog hrama (Banka kao riznica sveta) The priestesses of the Temple of Apollo (Bank as the world’s treasury) Ιέρειες του ναού του Απόλλωνα (Τράπεζα σαν θυσαυροφιλάκιο του κόσμου)

Above the wooden wall cladding of the oval room, there is a frieze in low stucco relief. Stucco, a type of plaster, was a suitable material for fine shaping and emphasizing of the sculptor’s skill in showing perspective and abundance of details, such as transparent clothes wrapping the figures’ bodies, on an almost flat surface. The end of the wooden wall cladding is contorted in form of the upper part of the hanged drapery, by which it associates to an antique wall décor. Above each ’’elevation” there is a representation of a putto in a cartouche, introduced in order to separate the scenes, but also to keep the continuity of the visual flow. A strong geometrical stylisation, abstraction of body forms and natural elements, indicate that wooden reliefs and those modelled in stucco are works of the same sculptor. The Adriatic Bank management, located in Ljubljana prior to its moving to Belgrade, chose one of the most famous Slovenian sculptors, Lojze Dolinar, who executed this relief in 1922, as evidenced by the autobiographic testimonials of his legacy.

Πάνω από την ξύλινη επένδυση του τοίχου της ωοειδούς αίθουσας είναι η με γύψινο πρόστυπο ανάγλυφο ζωφόρος. Ο γύψος ήταν υλικό κατάλληλο για τη λεπτή διάπλαση και υπογράμμιση της επιδεξιότητας του γλύπτη να αποδώσει σε σχεδόν επίπεδη επιφάνεια την προοπτική και την πληθώρα λεπτομερειών, όπως τα διαφανή υφάσματα που περιτυλίσσουν τα σώματα των μορφών. Η άκρη της ξύλινης επένδυσης είναι στριφτή σαν πτύχωση κρεμασμένου υφάσματος, θυμίζοντας το διάκοσμο τοίχων της αρχαιότητας. Πάνω από κάθε ,,ύψωμα’’ βρίσκεται σε ωοειδές πλαίσιο από μία παράσταση putto με cartouche, που εισάγονται για να διαχωρίσουν τις σκηνές, αλλά και να διατηρήσουν τη συνέχεια της εικαστικής ροής. Η έντονη γεωμετρική σχηματοποίηση, η αφαίρεση των σχημάτων των σωμάτων και των στοιχείων της φύσης υποδεικνύουν ότι τα ξύλινα και γύψινα ανάγλυφα είναι έργα του ίδιου γλύπτη. Η διοίκηση της Αδριατικής Τράπεζας, η οποία πριν μεταφερθεί στο Βελιγράδι ήταν εγκαταστημένη στη Λιουμπλιάνα, επέλεξε έναν από τους διασημότερους γλύπτες της Σλοβενίας, τον Lojze Dolinar, ο οποίος το 1922 φιλοτέχνησε αυτό το ανάγλυφο, όπως και μαρτυρούν έγγραφα από τα κατάλοιπά του.

Hermes i personifikacija dobiti (Novac pokreće svet) Hermes and the personification of Profit (Money makes the world go round) Ερμής και η προσωποποίηση του Κέρδους (Το χρήμα κινεί τον κόσμο)

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ 105

Povorka figura na reljefnom frizu prekinuta je s tri prozorska otvora, čime su naspram ulaza izdvojene dve scene. Prva predstavlja ples dve figure – Hermesa, zaštitnika bankarstva i sticanja novca, koji je povijen unazad i drži svoj skiptar kaduceum, i personifikacije dobiti (blagostanja), koja drži vrećicu s novcem, koji drugom rukom razbacuje. Postavljen između njih, mali Puto drži planetu. Ova scena se tumači kao poruka da sticanje novca vodi blagostanju u svetu. Na drugoj sceni prikazana je prva banka antičkog sveta - Apolonov hram, kraj kog su dve ženske figure sa simbolima ovog božanstva koje je smatrano zaštitnikom pomorstva, setve i useva. Apolonovo svetilište u Delfima smatrano je središtem sveta i zbog svoje svetosti bilo je izuzeto od ratova, pa su svi gradovi-države u riznici hrama čuvali svoje blago.

Sala za sednice, štuko reljefni friz,

The Meeting room, stucco relief

Αίθουσα συνεδριάσεων, ζωοφόρος σε

autor Lojze Dolinar

frieze, sculptor Lojze Dolinar

στόκο, καλλιτέχνης Λόιζε Ντόλιναρ

106 ALPHA MEĐU PALATAMA

The procession of figures on the relief frieze is interrupted with three windows that separate two scenes across the entrance. The first one represents a dance of two figures: Hermes-protector of banking and money making, bent backwards and holding his sceptre-caduceus, and the personification of Profit (Well-being) holding a small bag with money, which she scatters with the other hand. Placed in-between them, a small putto holds a planet. This scene is interpreted as a message that money making leads to the world’s well-being. The first bank of the antique world-the Apollo’s temple is represented in the second scene, and next to the temple there are two female figures with the symbols of this deity who was considered to be a protector of seafaring, sowing and crops. The Apollo’s sanctuary in Delphi was considered to be the centre of the world, and because of its holiness it was exempted from wars, so all the city-states kept their treasures in the temple’s treasury.

Την πομπή των μορφών στην ανάγλυφη ζωφόρο διακόπτουν τρία ανοίγματα παραθύρων και μ’ αυτά απέναντι από την είσοδο διακρίνονται δύο σκηνές. Η πρώτη σκηνή είναι ο χορός δύο μορφών: του Ερμή, προστάτη των τραπεζών και της απόκτησης χρημάτων, ο οποίος γερμένος προς τα πίσω κρατάει το σκήπτρο - κηρύκειό του και της προσωποποίησης του Κέρδους (Ευημερίας) που κρατάει έναν σάκο με χρήματα που σκορπίζει με το άλλο χέρι του. Ανάμεσά τους μικρός putto κρατά τον πλανήτη. Αυτή η σκηνή ερμηνεύεται ως μήνυμα ότι η απόκτηση χρημάτων οδηγεί στην ευημερία του κόσμου. Η δεύτερη σκηνή παριστά την πρώτη τράπεζα της αρχαιότητας, το ναό του Απόλλωνα, δίπλα στον οποίο εικονίζονται δύο γυναικείες μορφές με τα σύμβολα αυτού του θεού, που τον θεωρούσαν προστάτη της ναυτιλίας, της σποράς και της καλλιέργειας. Οι αρχαίοι θεωρούσαν το ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς κέντρο του κόσμου και λόγω της ιερότητάς του έμενε μακριά από τις εκάστοτε πολεμικές επιχειρήσεις. Για το λόγο αυτό όλες οι πόλεις – κράτη φύλασσαν τους θησαυρούς τους στο θησαυροφυλάκιο του ναού.

ALPHA MEĐU PALATAMA 107

Friz alegorijskih figura predvodi Indijanac s perjanicom koji u ruci drži lokomotivu. Predstave Indijanca, iako retke u evropskoj umetnosti, predstavljaju odjek inspiracije dalekim kulturama, što je jedna od osobina art dekoa. Kao ikonografski simbol, on predstavlja spoj starog (Indijanac) i novog (lokomotiva) koji menja svet koji znamo i dovodi novo doba. Sledi Puto koji nosi snop žita, simbol poljoprivrede. U narednoj sceni je žetelac koji drži kosu, uz njega kleči ženska figura i ukazuje na sejača, simbol plodnosti i rada. Desno od sejača je žena sa dlanovima okrenutim ka nebu, a do nje stoji čovek s peščanim satom. On drži dlan nad očima i predstavlja „vreme koje gleda u budućnost“. Pored njega je Puto koji se igra s pticom. Narednu scenu odvaja Puto koji drži peščani sat pokriven Hermesovom krilatom kapom, ukazujući na vezu novca i vremena, brzine i dobiti.

The frieze of allegoric figures is lead on by a Native American with an aigrette, holding a locomotive in his hand. The presentations of the Native American, although rare in the European art, represent an echo of inspiration by distant cultures, which is one of the characteristics of Art Deco. As an iconographic symbol, it represents a combination of the old (Native American) and the new (locomotive) that change the world as we know it and bring the New Age. He is followed by a putto carrying the bundle of grain, symbol of agriculture. In the next scene, there is a harvester holding a scythe, a female figure is kneeling beside him and pointing towards the sower, a symbol of fertility and labour. To the right from the sower there is a woman with the palms turned towards the sky, and next to her there is a man standing with a sand clock. He holds his palm above his eyes and represents ’’the time looking towards the future“. Next to him, there is a putto playing with a bird. The scene that follows is separated by a putto holding a sand clock covered with Hermes’ winged hat, pointing out the connection between time and money, speed and profit.

Στη ζωφόρο των αλληγορικών μορφών προηγείται Ερυθρόδερμος κρατώντας στο χέρι του ατμομηχανή. Οι παραστάσεις Ερυθρόδερμων, αν και σπάνιες στην ευρωπαϊκή τέχνη, δηλώνουν έμπνευση από μακρινούς πολιτισμούς, ένα από τα χαρακτηριστικά της art déco. Ως εικονογραφικό σύμβολο παριστά τη σύνδεση του παλαιού (Ερυθρόδερμος) και του νέου (ατμομηχανή), που αλλάζουν τον κόσμο που γνωρίζουμε και οδηγούν στους νέους χρόνους. Ακολουθεί putto κρατώντας δέσμη σταχιών, σύμβολο της γεωργίας. Στην επόμενη σκηνή εικονίζεται θεριστής κρατώντας μεγάλο δρεπάνι με λαβή, δίπλα του γονατισμένη γυναικεία μορφή δείχνει τον σπορέα, σύμβολο της γονιμότητας και της εργασίας. Δεξιά του σπορέα εικονίζεται γυναίκα με τις παλάμες της στραμμένες προς τον ουρανό, ενώ δίπλα της όρθιος άνδρας με κλεψύδρα. Κρατά την παλάμη πάνω από τα μάτια του και παριστά το Χρόνο να κοιτάζει προς το μέλλον. Δίπλα του ο putto που παίζει με ένα πουλί. Στην επόμενη σκηνή ο putto κρατάει κλεψύδρα σκεπασμένη με το φτερωτό καπέλο του Ερμή, φανερώνοντας τη σχέση του χρόνου με το χρήμα, την ταχύτητα και το κέρδος.

Indijanac sa lokomotivom, simbol starog i novog doba, detalj štuko reljefnog friza sale za sednice A Native American with a locomotive, a symbol of the Old and the New age, a detail of stucco relief frieze in the Meeting room Ινδιανός με ατμάμαξα, σύμβολο της Παλιάς και της Νέας Εποχής, λεπτομέρεια της ανάγλυφης σε στόκο ζωφόρου της Αίθουσας συνεδριάσεων

108 ALPHA AMONG PALACES

ALPHA AMONG PALACES 109

Nad ulazom u salu prikazana je ženska figura koja gestom ukazuje na fabriku, simbol industrije i modernog doba. Sleva joj prilaze žena i dete, a s desne strane su muškarac s mernim instrumentom – savremena nauka, i žena kojoj iz bedara izbijaju munje – personifikacija električne energije. Desno u nastavku ove kompozicije je Puto s industrijskim točkom. U narednoj sceni prikazani su muškarac s mačem usmerenim nadole – mir – koji u naručju drži dete, simbol sreće, dok kraj njih kleči ženska figura. Do nje je motiv broda na talasima nad kojima lete galebovi, dok nad brodom ženska figura drži krst, simbol vere. Iza vere je Puto koji se igra, dok mu ženska figura sa sovom, personifikacijom mudrosti, u zaštitničkom gestu drži ruku nad glavom. Ovu scenu završava Puto s vencem, uokviren, kao i druge figure, dekorativnim geometrizovanim okvirom kartušom, pored koga se nalaze simboli rajskog izobilja - papagaji i egzotične biljke. U celoj kompoziciji primećujemo da je Dolinar koristio antičke ikonografske predloške na nov, inventivan način, dopunjene simbolima savremenog doba i napretka poput lokomotive, fabrike, nauke i električne energije. Idejni koncept kompozicije ukazuje na put uspeha kroz sticanje novca i štednju u banci. Banka u nastupanju novog doba daje sigurnost privredi, koja budućnost vidi u industriji i prekomorskoj trgovini, koje, potpomognute mirom, naukom i mudrošću, vode do izobilja.

U tom kružnom kretanju koje predvodi Hermes, zaštitnik trgovine i banaka, novac pokreće svet

Reljefni friz, detalj, zemljoradnja,

Relief frieze, detail, Agriculture,

Ανάγλυφη ζωφόρος, λεπτομέρεια,

žetva (prinos), vreme

Harvest, (Yield), Time

Γεωργία, Θερισμός (Σοδειά), Χρόνος

110 Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Above the room’s entrance, there is a female figure showing a factory, a symbol of industry and modern age. A woman and a child are approaching her from the left, and a man with a measuring instrument – modern Science, and a woman with lightning bolts coming from her thighs – a personification of Electric Power, are to the right. The next scene, in the continuance of this composition, there is a putto with an industrial wheel. In the next scene, there is a man with a sword pointed downwards – the Peace, holding in his arms a child – a symbol of happiness, while a female figure is kneeling beside them. Next to her, there is a motif of a ship on waves, above which seagulls are flying, while a female figure – the Faith is holding a cross above the ship. Behind the Faith, there is a putto playing, while a female figure with an owl, personification of wisdom, holds her hand above him in a protective gesture. This scene finishes with a putto with a garland, framed like other figures by a decorative geometrised frame-cartouche, beside which there are symbols of paradise abundance: parrots and exotic plants. In the whole composition one can notice that Dolinar used antique iconographic models in a new, inventive manner, completed with the symbols of modern age and progress such as locomotive, factory, science, and electric power. A designing concept of the composition indicates the path of success through moneymaking and bank savings. In the arrival of the new age, the bank gives security to economy, which sees the future in industry and overseas trade, which, helped by peace, science and wisdom, lead to abundance.

In this circular movement lead by Hermes, protector of trade and banks, money makes the world go round

Πάνω από την είσοδο στην αίθουσα παριστάνεται γυναικεία μορφή δείχνοντας ένα εργοστάσιο, σύμβολο της βιομηχανίας και της σύγχρονης εποχής. Από τ’ αριστερά έρχονται κοντά της γυναίκα και παιδί, ενώ από τα δεξιά άνδρας με όργανο μέτρησης, η σύγχρονη επιστήμη, και γυναίκα, οι γοφοί της οποίας αστραποβολούν, προσωποποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας. Στη συνέχεια αυτής της σύνθεσης δεξιά εμφανίζεται putto με βιομηχανικό τροχό. Στην επόμενη σκηνή παριστάνονται άντρας με σπαθί στραμμένο προς τα κάτω, αλληγορία της ειρήνης, κρατώντας παιδί στην αγκαλιά, σύμβολο της ευτυχίας, με γονατισμένη γυναικεία μορφή δίπλα τους. Πλάι της εικονίζεται πλοίο που πλέει στα κύματα, με γλάρους που πετούν πάνω του και γυναικεία μορφή που κρατά σταυρό, σύμβολο της πίστης. Πίσω της παράσταση putto καθώς παίζει, ενώ χειρονομεί προστατευτικά πάνω από το κεφάλι του γυναικεία μορφή με γλαύκα, προσωποποίηση της σοφίας. Αυτήν τη σκηνή τελειώνει putto με στέφανο, που, όπως και οι άλλες μορφές, εμφανίζεται μέσα σε γεωμετρικό διακοσμητικό πλαίσιο με cartouche, και δίπλα του τα σύμβολα της αφθονίας του παράδεισου: παπαγάλοι και εξωτικά φρούτα. Στην όλη σύνθεση ο Dolinar χρησιμοποιούσε εικονογραφικά πρότυπα από την αρχαιότητα κατά ένα νέο, ευρηματικό τρόπο, προσθέτοντας σύμβολα της σύγχρονης εποχής και της προόδου, όπως την ατμάμαξα, το εργοστάσιο, την επιστήμη και την ηλεκτρική ενέργεια. Η εν γένει σύλληψη της ιδέας της σύνθεσης αυτής υποδεικνύει το δρόμο της επιτυχίας μέσω της απόκτησης χρημάτων και της αποταμίευσης στην τράπεζα. Η τράπεζα, με την έλευση της νέας εποχής, προσδίδει ασφάλεια στην οικονομία, που βλέπει το μέλλον της στη βιομηχανία και στο υπερπόντιο εμπόριο, που με την συμβολή της ειρήνης, της επιστήμης και της σοφίας οδηγούν στην αφθονία.

Σ’ αυτή την κυκλική κίνηση επικεφαλής της οποίας είναι ο Ερμής, προστάτης του εμπορίου και των τραπεζών, το χρήμα κινεί τον κόσμο.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ 111

Reljefni friz u sali za sednice, dimenzija 120x2.800 cm, izveden je u plitkom štuko reljefu. Ovaj friz, oblikovan 1921-22. godine, predstavlja jednu od najranijih pojava reljefa art dekoa u Srbiji. Osim izuzetnih umetničko-estetskih karakteristika, značaj ovog reljefa leži u aktuelnosti njegove realizacije. Ovi reljefi izvedeni su u vreme priprema svetski značajne izložbe moderne dekorativne i industrijske umetnosti Exposition Internationale des arts Décoratifs et Industriels Modernes, održane u Parizu 1925. godine,44 koja je krunisala stvaranje art dekoa u umetnosti.

Stilski tretman figura, njihovo modelovanje, plasman celog reljefnog ansambla, kao i brojni egzotični i inventivni detalji neskrivene modernosti, stavljaju ovaj friz u vrh umetnosti između dva svetska rata u Srbiji

The relief frieze in the Meeting room with the dimensions 120x2800 cm is executed in low stucco relief. This frieze created in 1921-22 represents one of the earliest appearances of relief of the Art Deco style in Serbia. Besides the extraordinary artistic-aesthetic characteristics, the importance of this relief lays in contemporaneity of its realisation. These reliefs were executed during preparations of the globally important exhibition of modern decorative and industrial art - Exposition Internationale des arts Décoratifs et Industriels Modernes, held in Paris in 1925, which crowned the creation of Art Deco in the art.

Stylistic treatment of the figures, their modelling, placement of the entire relief ensemble, as well as numerous exotic and inventive details of clear modernity, put this relief frieze among the top works of the interwar art in Serbia

Η ανάγλυφη ζωφόρος της αίθουσας των συνεδριάσεων διαστάσεων 120 x 2800 εκ. είναι φιλοτεχνημένη σε γύψινο πρόστυπο ανάγλυφο. Αυτή η ζωφόρος, που δημιουργήθηκε το 1921/22, είναι μία από τις πιο πρώιμες εμφανίσεις ανάγλυφου της τεχνοτροπίας της art déco στη Σερβία. Εκτός των εξαιρετικών καλλιτεχνικών και αισθητικών χαρακτηριστικών του, η αξία αυτού το ανάγλυφου έγκειται στην ιστορική συγκυρία της δημιουργίας του. Τα ανάγλυφα αυτά πλάσθηκαν κατά την περίοδο των προετοιμασιών της παγκόσμιας σπουδαιότητας Έκθεσης των Σύγχρονων Διακοσμητικών και Βιομηχανικών Τεχνών (Exposition Internationale des arts Décoratifs et Industriels Modernes), που πραγματοποιήθηκε το 1925 στο Παρίσι και καθιέρωσε τις δημιουργίες της art déco στην τέχνη.

Η επεξεργασία των μορφών από την άποψη της τεχνοτροπίας, η σχεδίασή τους, η επιλογή της θέσης όλου του ανάγλυφου συνόλου, καθώς και πολυάριθμες εξωτικές και ευρηματικές λεπτομέρειες του εμφανούς νεωτερισμού, τοποθετούν αυτήν τη ζωφόρο στην κορυφή της τέχνης του μεσοπολέμου στη Σερβία.

112 ALPHA MEĐU PALATAMA

Jašo Rankl, kompozicija „Nereide“, svod sale za sednice Jaso Rankl, “The Nereids”, composition, meeting room ceiling Γιάσο Ρανκλ, Σύνθεση “Νεράιδες”, οροφή της Αίθουσας συνεδριάσεων

ALPHA MEĐU PALATAMA 113

Sala za sednice, enterijer, detalji enterijera The Meeting room, interior, details Αίθουσα συνεδριάσεων, εσωτερικός χώρος, λεπτομέρειες

114 ALPHA AMONG PALACES

Dekorativnu opremu enterijera, koja odaje utisak sofisticirano balansiranog luksuza, upotpunjuju kamene maske radijatora u formi kamina, rezbarena rasvetna tela postavljena na zidove. U ovoj sali vidimo jedinstven spoj tri umetnička segmenta - arhitekturu, skulpturu i slikarstvo objedinjene u skladnu programsku celinu. Stilski ujednačenim, promišljenim i bogatim likovnim sadržajem istaknuti su značaj i ugled banke. Iznad reljefnog friza, uokvirena širokim dekorativnim štuko ramom s kanelurama koji tavanici daje formu plitke kupole, nalazi se slikana kompozicija „Nereide“. Ove morske gracije igraju se veselo u morskim talasima i blješte božanskom lepotom. Držeći se za ruke, isplivavaju iz mora i štite moreplovce darujući im srećnu plovidbu. Autor Jaso Rankl ostavio je u donjem levom uglu slike svoj potpis i godinu 1924, kad je slika izvedena.

Ideja o zaštiti moreplovaca povezana je s konceptom fasade i idejom da bogovi umiruju poslovne vode kojima plovi stabilna lađa Jadranske banke

The decorative equipment of the interior that gives an impression of sophisticated balanced luxury is completed by the stone radiator masks in form of fireplaces, carved illumination elements placed on the walls. In this room we can see a combination of three artistic segments: architecture, sculpture and painting, unified in a harmonious programme entirety. The bank’s significance and reputation are emphasized by a stylistically even, studious and rich visual content. Above the relief frieze, framed with wide decorative stucco frame with cannelures, that gives the ceiling a form of shallow dome, there is a painted composition called “The Nereids”. These sea Graces play cheerfully in the sea waves, and sparkle with divine beauty. Holding their hands, they swim out of the sea and protect the sailors providing them with a fortunate navigation. The creator of the painting Jaso Rankl left his signature in the lower left corner of the painting, along with the year 1924, when the painting was created.

The idea of protecting the seafarers is connected with the concept of façade and the idea that the Gods calm the waters through which the stable ship of the Adriatic Bank navigates

Τα διακοσμητικά στοιχεία του εσωτερικού, που δημιουργούν την εντύπωση της εκλεπτυσμένης και ισορροπημένης πολυτέλειας, ολοκληρώνονται με τα πέτρινα καλύμματα των σωμάτων κεντρικής θέρμανσης που έχουν τη μορφή τζακιού και εγχάρακτα φωτιστικά σώματα τοποθετημένα στους τοίχους. Στην αίθουσα αυτή βλέπουμε τη μοναδική σύνθεση τριών ειδών τέχνης: την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική και τη ζωγραφική ενωμένες σε ένα αρμονικό θεματικό σύνολο. Με το από την άποψη της τεχνοτροπίας εξισορροπημένο, προμελετημένο και πλούσιο εικαστικό περιεχόμενο, εξαίρονται η σπουδαιότητα και το κύρος της τράπεζας. Πάνω από την ανάγλυφη ζωφόρο, τοποθετημένη σε ευρύ γύψινο πλαίσιο με ραβδώσεις που προσδίδει στην οροφή το σχήμα ρηχού θόλου, βρίσκεται η σύνθεση ζωγραφικής Νηρηίδες. Αυτές οι θαλάσσιες χάριτες παίζουν χαρούμενα μέσα στα κύματα της θαλάσσας και λάμπουν με τη θεϊκή ομορφιά τους. Κρατώντας η μία το χέρι της άλλης βγαίνουν από την θάλασσα και προστατεύουν τους ναυτικούς χαρίζοντάς τους καλή πλεύση. Ζωγράφος της είναι ο Jaso Rankl που σημείωσε στην κάτω αριστερή γωνία, δίπλα στην υπογραφή του και το έτος 1924, όταν φιλοτέχνησε τον πίνακα.

Ηιδέατηςπροστασίαςτωνναυτικώνσυνδέεταιμετηναντίληψη της πρόσοψης και την εντύπωση ότι οι θεοί γαληνεύουν τα επιχειρηματικά νερά, στα οποία πλέει το σταθερό πλοίο της Αδριατικής Τράπεζας.

ALPHA AMONG PALACES 115

116 ALPHA MEĐU PALATAMA

ALPHA MEĐU PALATAMA 117

118 ALPHA MEĐU PALATAMA

Kolekcija slika The collection of paintings Η συλλογη των πινακων ζωγραφικης

ALPHA MEĐU PALATAMA 119

120 Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Kabinet direktora banke, detalj kamina i slika „Gračanica“ Nadežde Petrović, 1913 The cabinet of the bank’s manager, fireplace detail and painiting ”Gracanica” by Nadezda Petrovic,

Uprava Alpha Bank vlasnik je vredne umetničke kolekcije u kojoj se izdvajaju dela istaknutih ruskih slikara emigranata. Proslavljeni umetnik Stjepan Fjodorovič Kolesnikov (1879-1955),45 za banku je 1923. godine naslikao kompoziciju „Jesen“, postavljenu u holu mezanina banke. Rođen je u Adrijanopolju, školovanje je započeo u Odesi i studije nastavio na Carskoj akademiji likovnih umetnosti u Sankt Peterburgu, kod profesora Ilje Rjepina i Aleksandra Kiseljeva. Do Oktobarske revolucije radio je u Rusiji, a 1919. godine, tokom Revolucije, emigrirao je u Kraljevinu SHS i nastanio se u Beogradu. Tu je angažovan u Narodnom pozorištu 1924-26. godine. Na plafonu velike sale pozorišta izveo je slikanu kompoziciju „Boginja Talija na kvadrigi“.46 Svoja dela izlagao je uglavnom samostalno, u Parizu, Pragu, Briselu, Londonu, Minhenu, Berlinu, Veneciji, Rimu, kao i u Beogradu, gde je s drugim umetnicima emigrantima 1930. godine učestvovao na velikoj izložbi ruske umetnosti. U njegovom slikarstvu ističu se pejzaži prikazani u različitim bojama godišnjih doba. U međuratnom Beogradu bilo je skoro „pitanje društvenog ugleda i stvar dobrog ukusa imati u kući bar jednu sliku Kolesnikova“.47 O značaju Kolesnikova u srpskoj sredini govori i neobičan podatak da je bio jedan od retkih slikara čija su dela bila falsifikovana,48 kao i to da je sahranjen uz oltar Iverske kapele na Novom groblju u Beogradu.

1913 Γραφείο διευθυντή της τράπεζας, λεπτομέρεια τζακιού και πίνακας “Γκρατσάνιτσα” της Νάντεζντα Πέτροβιτς, 1913

The Alpha Bank management is an owner of a valuable artistic collection in which the works of the prominent Russian emigrant painters stand out. The famous artist Stepan Fedorovich Kolesnikov (1879-1955), painted for the bank, in 1923, the composition “The Autumn”, placed in the hall of the bank’s mezzanine. Born in Adrianople, he started his schooling in Odesa, and continued studying at the Imperial Academy of Visual Arts in Sankt Petersburg, with the professors Ilya Repin and Alexander Kiselev. Until the October Revolution he worked in Russia, and in 1919, during revolution, he emigrated to the Kingdom of SCS and resided in Belgrade. Here he was engaged at the National Theatre in 1924-26. On the ceiling of the theatre’s Grand Room he painted the composition “The Goddess Talia on a Quadriga”. He exhibited his works mostly independently, in Paris, Prague, Brussels, London, Munich, Berlin, Venice, Rome, as well as in Belgrade, where he, together with the other emigrant artists, participated in 1930 in the great exhibition of the Russian art. The landscapes shown in various colours of the seasons stand out in his paintings. In interwar Belgrade, it was almost ’’the matter of social reputation and good taste to have at least one Kolesnikov’s painting in the house”. An unusual fact that he was one of the rare painters whose works were forged, as well as that he was buried by the altar of the Iverskaya chapel at the New Cemetery in Belgrade, speaks about the significance of Kolesnikov in the Serbian environment.

Η Alpha Bank έχει την κυριότητα συλλογής πολύτιμων πινάκων ζωγραφικής, εξέχουσα θέση μεταξύ των οποίων κατέχουν τα έργα διακεκριμένων Ρώσων πολιτικών φυγάδων. διακεκριμένος καλλιτέχνης Stjepan Kolesnikov (1879-1955) ζωγράφισε το 1923 για την τράπεζα τη σύνθεση Φθινόπωρο, που βρίσκεται στον προθάλαμο του ημιώροφου της τράπεζας. Γεννήθηκε στην Αδριανούπολη, άρχισε τις σπουδές του στην Οδησσό και τις συνέχισε στη Αυτοκρατορική Ακαδημία Καλών Τεχνών στην Αγία Πετρούπολη, με καθηγητές τους Ilja Rjepin και Aleksandar Kiselʼev. Μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση εργαζόταν στη Ρωσία και το 1919, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, κατέφυγε στο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Εγκαταστάθηκε στο Βελιγράδι, όπου προσλήφθηκε στο Εθνικό Θέατρο, στην οροφή της μεγάλης αίθουσας του οποίου από το 1924 έως το 1926 ζωγράφισε τη σύνθεση Η θεά Θάλεια σε τέθριππο. Παρουσίαζε έργα του σε ατομικές εκθέσεις κυρίως, στο Παρίσι, στην Πράγα, στις Βρυξέλλες, στο Λονδίνο, στο Μόναχο, στο Βερολίνο, στη Βενετία, στη Ρώμη, καθώς και στο Βελιγράδι, όπου μαζί με άλλους πρόσφυγες καλλιτέχνες το 1930 συμμετέσχε σε μεγάλη έκθεση ρωσικής τέχνης. Στη ζωγραφική του ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα τοπία, που τα παριστάνει με τα διάφορα χρώματα των εποχών του χρόνου. Στο Βελιγράδι του μεσοπολέμου θεωρούσαν σχεδόν «θέμα κοινωνικής καταξίωσης και καλαισθησίας η κατοχή στην οικιακή συλλογή τουλάχιστον ενός πίνακα του Kolesnikov». Για τη σπουδαιότητα του Kolesnikov στο σερβικό περιβάλλον μαρτυρεί και ένα παράξενο γεγονός: ήταν ένας από ελάχιστους ζωγράφους, τα έργα των οποίων ήταν πολύ συχνά αντικείμενα πλαστογράφησης. Σημαντικό είναι, επίσης, και ότι θάφτηκε δίπλα στο ιερό του Ρωσικού Παρεκκλησίου (Iverska kapela) του Νέου Νεκροταφείο Βελιγραδίου.

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ 121

U kolekciji banke nalazi se slika Ananija Aleksejeviča Verbickog „Zgrada Uprave fondova“, nastala dvadesetih godina XX veka. Verbicki je tih godina kao emigrant stigao u Beograd, gde se ostvario kao scenograf Narodnog pozorišta, radeći takođe i za pozorišta u Nišu, Novom Sadu i Šapcu. U kolekciji banke posebnu pažnju zaslužuju slike „Dubrovnik“ i „Brodovi“ Alekseja Vasiljeviča Hanzena, za koje se pretpostavlja da datiraju iz četvrte decenije XX veka. Rođen u Odesi, nasledio je slikarski talenat svog dede, slavnog Ivana Konstantinoviča Ajvazovskog. Nakon Revolucije utočište je našao u Kraljevini SHS, gde su ga angažovale jugoslovenska i italijanska kraljevska porodica. U slikarstvu je bio okrenut morskim pejzažima, posebno obali Jadrana, te je oslikao atmosferu Dubrovnika i okolnih predela. „Konak u Topčideru“, slika naslikana 1933-34, delo je Borisa Ivanoviča Pastuhova, istaknutog portretiste, slikara pejzaža i mrtve prirode, koji se 1920. doselio u Beograd, a kasnije nastanio u Parizu. 49

The bank collection contains the painting by Ananie Alexeevich Verbicki, “The Fund Administration Building” created in the 1920’s. In the 1920’s, Verbicki arrived as an emigrant in Belgrade, where he accomplished himself as a scenographer of the National Theatre, also working for the theatres in Nis, Novi Sad, and Sabac. A special attention in the bank’s collection goes to the paintings “Dubrovnik” and “The Ships” by Alexei Vasilievich Hanzen, presumably dated back to the fourth decade of the XX century. Born in Odesa, he inherited his painting talent from his grandfather, the famous Ivan Konstantinovich Aivazovsky. After the revolution, he found a refuge in the Kingdom of SCS, where he was hired by the Yugoslav and Italian royal families. He preferred painting sea landscapes, especially Adriatic coasts, and he painted the atmosphere of Dubrovnik and the surroundings. “The Topcider residence”, the painting created in 1933-34, is a work of Boris Ivanovich Pastukhov, a prominent portrait, landscape and still nature painter that moved to Belgrade in 1920, and resided later in Paris.

Η συλλογή της τράπεζας περιλαμβάνει και τον πίνακα του Ananie Verbitski Το Κτήριο της Διοίκησης των Ταμείων, ζωγραφισμένο κατά τη δεκαετία του ’20. Ο Verbitski, είχε τότε φθάσει ως πρόσφυγας στο Βελιγράδι, όπου διακρίθηκε ως σκηνογράφος του Εθνικού Θεάτρου, εργαζόμενος παράλληλα στα θέατρα της Νίσσας, του Novi Sad και του Šabac. Από τα έργα της συλλογής ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν οι πίνακες Dubrovnik και Καράβια του Alexei Hanzen, για τους οποίους υποτίθεται ότι είναι της δεκαετίας του ’30. Γεννημένος στην Οδησσό, κληρονόμησε το ταλέντο στη ζωγραφική από τον παππού του, τον περίφημο Ivan Aivazovski. Μετά την Επανάσταση κατέφυγε στο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, όπου ζωγράφιζε για τις βασιλικές οικογένειες της Γιουγκοσλαβίας και της Ιταλίας. Προτιμούσε να ζωγραφίζει θαλάσσια τοπία, ιδιαίτερα τις ακτές της Αδριατικής και ζωγράφισε την ατμόσφαιρα του Dubrovnik και της περιοχής του. Ο πίνακας To κονάκι στο Τόπτσιντερ, που ζωγραφίστηκε το 1933-34, είναι έργο του Boris Pastuhov, διακεκριμένου ζωγράφου πορτρέτων, τοπίων και νεκρής φύσης, ο οποίος το 1920 ήλθε στο Βελιγράδι και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Παρίσι.

Boris Ivanovič Pastuhov, Konak u Topčideru, 1933-34. Boris Ivanovic Pastuhov, Topcider residence, 1933-34 Μπόρις Ιβάνοβιτς Παστούχοβ, “Κονάκι στο Τόπτσιντερ”, 1933-34

122 ALPHA MEĐU PALATAMA

Aleksej Vasiljevič Hanzen, Dubrovnik, četvrta dekada XX veka Alexei Vasilievich Hanzen, Dubrovnik, the fourth decade of the XX century Αλέκσεϊ Βασίλιεβιτς Χάνζεν, “Ντουμπρόβνικ”, τέταρτη δεκαετία του 20ου αιώνα

Bora Baruh, Motiv iz Pariza, 1937. Bora Baruh, Parisienne Motif, 1937 Μπόρα Μπάρουχ, “Μοτίβο από το Παρίσι”, 1937

Miloš Golubović, Čobanica, oko 1940. Milos Golubovic, The Shepherdess, around 1940 Μίλος Γκολούμποβιτς, “Βοσκοπούλα”, γύρω στο 1940

ALPHA MEĐU PALATAMA 123

Jovan Zonjić, Jesenji plodovi 1938. Jovan Zonjic, Autumn Fruits 1938 Γιόβαν Ζόνιτς, “Καρποί του φθινοπώρου”, 1938

Nikola Graovac, Žarkovo, kraj 4. decenije XX veka Nikola Graovac, Zarkovo, the end of the fourth decade of the XX century Νίκολα Γκράοβατς, “Ζάρκοβο”, τέλος της τέταρτης δεκαετίας του 20ου αιώνα Mladen Srbinović, Najava svetla, 1973. Mladen Srbinovic, Announcement of Light, 1973 Μλάντεν Σρμπίνοβιτς, “Ανακοίνωση του φωτός”, 1973

124 ALPHA AMONG PALACES

Od dela značajnih srpskih slikara, posebno mesto, istaknuto u kabinetu direktora banke, ima „Gračanica“ Nadežde Petrović, naslikana 1913. godine. Nadežda Petrović (1873-1915) spada u red najznačajnijih srpskih slikara XX veka. Slikarstvo je učila u beogradskim ateljeima Đorđa Krstića i Kirila Kutlika, a potom na studijama slikarstva u Minhenu kod Antona Ažbea i Julijusa Ekstera. Nadežda je izlagala u Beogradu, Parizu i Rimu, zalagala se za udruživanje mladih umetnika i organizovanje likovnih kolonija. Bila je dobrovoljac i bolničarka u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, čiji kraj nije doživela. Svoje umetničke početke vezala je za impresionizam, da bi kasnije snažno prigrlila stil ekspresionizma, slikajući pejzaže Srbije, među kojima „Gračanica“ ima posebno mesto, kao koloristička poema nastala pred kraj slikarkinog života. Među slikama koje krase enterijer Alpha Bank treba pomenuti i „Žarkovo“ Nikole Graovca s kraja četvrte decenije XX veka, zatim „Motiv iz Pariza“ slikara jevrejskog porekla Bore Baruha iz 1937, „Izbeglice“, koje je 1932. naslikao Mihailo Milovanović, sliku „Čobanica“ Miloša Golubovića, nastalu oko 1940. godine. Crnogorski slikar Jovan Zonjić naslikao je 1938. sliku „Jesenji plodovi“, a među delima novijeg perioda ističe se kompozicija „Najava svetla“ Mladena Srbinovića, naslikana 1973. godine.

Among the works of the important Serbian painters, a special, prominent place in the cabinet of the bank’s manager belongs to “Gracanica”, by Nadezda Petrovic, painted in 1913. Nadezda Petrovic (1873-1915) is one of the most significant Serbian painters of the XX century. She studied painting in the Belgrade ateliers of Djordje Krstic and Kiril Kutlik, and then at the painting studies in Munich with Anton Azbé and Julius Exter. Nadezda exhibited in Belgrade, Paris and Rome, advocated associating of young artists and organisation of artistic colonies. She was a volunteer and a nurse in the Balkan wars and in the World War I, which end she never lived to see. She linked her artistic beginnings to the Impressionism, in order to strongly embrace the style of Expressionism later, while painting Serbian landscapes, among which “Gracanica” occupies a special place, as a colourist “poem” created close to the end of the painter’s life. Among the paintings embellishing the interior of Alpha Bank, one should also mention: “Zarkovo” by Nikola Graovac, from the end of the fourth decade of the XX century, then “Parisienne Motif” by Bora Baruh, a painter of Jewish origin, from 1937, “The Refugees“ painted in 1932 by Mihailo Milovanovic, the painting “The Shepherdess” by Milos Golubovic, created around 1940. The Montenegrin painter Jovan Zonjic painted in 1938 the painting “Autumn Fruits”, and the composition “Announcement of Light” by Mladen Srbinovic, painted in 1973, stands out among the works of newer period.

Μεταξύ των έργων σπουδαίων Σέρβων ζωγράφων, ιδιαίτερη θέση στο γραφείο του διευθυντή της τράπεζας έχει ο πίνακας Gračanica της Nadežda Petrović, που ζωγραφίστηκε το 1913. Η Nadežda Petrović (1873-1915) συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων ζωγράφων της Σερβίας του 20ού αιώνα. Σπούδασε ζωγραφική στα εργαστήρια των Đorđe Krstić και Kiril Kutlik στο Βελιγράδι και κατόπιν στο Μόναχο, με δασκάλους τους Anton Ažbe και Julius Exter. Εκθέσεις έργων της έγιναν στο Βελιγράδι, στο Παρίσι και στη Ρώμη, αγωνιζόταν για την ίδρυση ενώσεων νέων καλλιτεχνών και τη διοργάνωση κατά περιόδους συναντήσεων καλλιτεχνών στον ίδιο τόπο για δημιουργία. Ήταν εθελόντρια νοσοκόμα στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, το τέλος του οποίου δεν επέζησε. Η πρώιμη ζωγραφική της συνδέεται με τον ιμπρεσιονισμό, ενώ αργότερα ασπάσθηκε τον εξπρεσιονισμό, ζωγραφίζοντας τοπία της Σερβίας, μεταξύ των οποίων η Gračanica έχει ιδιαίτερη θέση ως ένα γεμάτο χρώματα ποίημα λίγο πρίν το τέλος της ζωής της ζωγράφου. Ανάμεσα στους πίνακες που κοσμούν τους εσωτερικούς χώρους της Alpha Bank πρέπει να αναφερθούν και: Το Žarkovo του Nikola Graovac, του τέλους της τέταρτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, κατόπιν το Μοτίβο του Παρισιού του εβραϊκής καταγωγής ζωγράφου Bora Baruh του 1937, Πρόσφυγες που το 1932 ζωγράφισε ο Mihailo Milovanović, Βοσκοπούλα του Miloš Golubović, περί το 1940. Ο Μαυροβούνιος ζωγράφος Jovan Zonjić ζωγράφισε το 1938 τον πίνακα Φθινοπωρινοί καρποί και μεταξύ των έργων νεότερης περιόδου διακρίνεται η σύνθεση Προάγγελμα φωτός (1973) του Mladen Srbinović.

ALPHA AMONG PALACES 125

126 ALPHA MEĐU PALATAMA

ALPHA MEĐU PALATAMA 127

Kabinet direktora banke The cabinet of the bank’s manager Γραφείο υποδιευθυντή της τράπεζας

128 ALPHA MEĐU PALATAMA

Pogovor Umetnička dela koja upotpunjuju sliku reprezentativnosti palate Jadransko-podunavske banke, u kojoj je danas sedište Alpha Bank, ostvarenja su značajnih umetnika koji su stvarali u Beogradu tokom prošlog veka. Autor celokupnog umetničkog koncepta zgrade bio je, po svoj prilici, arhitekta Avgust Rajnfels, budući da su nekada graditelji projektovali svaki detalj zgrade, od njene arhitekture do najsitnijih detalja. Upućen u aktuelne evropske umetničke tokove, svoje ideje ostvario je na palati Jadransko-podunavske banke na takav način da se ova zgrada mogla naći u Beču ili Parizu. Odabir vrhunskih umetnika koji su svojim radom učestvovali u kreiranju fasade i enterijera bio je povezan s uticajnim akcionarima banke, uglavnom poteklim iz Dalmacije, ali i sa time da je sedište banke bilo u Ljubljani. To objašnjava činjenicu da je osim nemačkih autora, arhitekte Rajnfelsa i slikara Rankla, uprava banke angažovala slovenačke i dalmatinske vajare Dolinara, Palavičinija i Rosandića. Retke ikonografske predstave, poput starca Proteja, personifikacije elektrifikacije ili Indijanca s lokomotivom, delovi su vrhunski realizovanog skulptoralnog ansambla. Reč je o umetničkom programu koji po svom učenom konceptu i vrhunskoj umetničkoj izradi predstavlja delo od izuzetnog istorijskog i umetničkog značaja. Svaki umetnički segment ostvaren na fasadi ili u enterijeru banke svojim konceptom saopštava izvesnu poruku posmatraču. Reljef u sali za sednice upravnog odbora ukazuje na to da su vreme i novac neprolazni tok koji spaja prošlo i buduće, kao što iz starog doba proizilazi nova era, doba nauke i tehničkog progresa, u kojoj zarada i sigurnost vode ka uspehu. Banka je hram stabilnosti, napretka i blagostanja. Palata Jadransko-podunavske banke je remek-delo srpske arhitekture i skulpture, koje sažima najbolje nasleđe srednjoevropskog akademizma sa stilom art dekoa u trenutku njegovog prodora u svetske umetničke tokove. Ona ima izuzetan kulturno-istorijski značaj i poseban urbanističko-arhitektonski kvalitet, budući da učestvuje u oblikovanju glavnog gradskog raskršća, a zahvaljujući nagnutom terenu dominira okolnim urbanim prostorom. Zbog skupocene oplate od prirodnog kamena i izuzetno bogate, umetnički promišljene klesane fasadne skulpture, fasada i enterijer današnje Alpha Bank i sada predstavljaju pravu retkost. Tek u godinama nakon podizanja Jadransko-podunavske banke, Beograd je dobio tako luksuznu zgradu, uz palatu kraljevskog dvora na Dedinju (1929) i zgradu francuske ambasade (1933). Arhitektura ove banke uticala je na idejne zamisli i realizacije srpskih arhitekata tokom međuratnog perioda. Palata Jadransko-podunavske banke je značajno ostvarenje sveobuhvatne autorske kreativnosti realizovane u sadejstvu arhitektonske forme sa delima likovne i primenjene umetnosti. U njoj su se pored inostranog graditelja ostvarili i najznačajniji vajari i slikari Beograda u vremenu njegovog najvećeg uzleta.50

Hajna Tucić i dr Milan Prosen

ALPHA MEĐU PALATAMA 129

Kabinet pomoćnika direktora banke (kabineti uprave banke) The cabinet of the bank’s manager assistant (The cabinets of the bank management) Γραφείο υποδιευθυντή της τράπεζας (Γραφεία διοίκησης της τράπεζας)

130 ALPHA AMONG PALACES

Conclusion The representative image of the palace of the Adriatic-Danubian Bank is completed by the artwork made by prominent artists who were renowned in Belgrade during the last century. The architect August Rheinfels was most probably a creator of the entire artistic concept of the building, and following the idea of the total design, the architects were creators of both architectural construction and the tiniest decorative details. Familiar with the European artistic trends of that time, he realised his ideas on the palace of the Adriatic-Danubian Bank in such manner that this building could be situated in Vienna or Paris. The selection of top artists who participated with their work in the creation of the façade and interior was connected with influential bank’s shareholders, mostly from Dalmatia, but also with the fact that the bank’s seat was in Ljubljana. That explains the fact that, besides the German artists, the architect Rheinfels and the painter Rankl, the bank’s management hired Slovenian and Dalmatian sculptors, Dolinar, Pallaviccini, and Rosandic. Rare iconographic presentations such as the old man Proteus, personification of electrification, or the Native American with a locomotive, make parts of supremely realised sculptural ensemble. This artistic programme according to its knowledgeable concept and the supreme craftsmanship represents an artwork of the exceptional historical and artistic significance. Every artistic segment realised on the façade or in the bank’s interior by its concept tells a certain message to the observer. The relief in the Management Board Meeting Room indicates that time and money create a timeless flow connecting the past and the future, such as the new age comes out of the old one. The new age is the age of science and technical progress, where profit and security lead to success. The bank is a temple of stability, progress and well-being. The palace of the Adriatic-Danubian Bank is a masterpiece of the Serbian architecture and sculpture, which summarizes the best heritage of the Central European academism with the Art Deco style at the moment of its penetration into global artistic trends. It has an extreme cultural-historical significance and special urban and architectural qualities, as it participates in forming the main city crossroads and, thanks to the inclined ground, it dominates the surrounding urban space. Due to its precious cladding with natural stone and extremely rich, artistically studied, carved façade sculptures, the façade and interior of today’s Alpha Bank still represent a real rarity. Only in the years that came after construction of the Adriatic-Danubian Bank, Belgrade got such a luxurious building with the palace of the Royal Court at Dedinje (1929) and with the building of the French Embassy (1933). The architecture of this bank influenced the conceptual ideas and realisations of the Serbian architects during the interwar period. The palace of the Adriatic-Danubian Bank is an important work of the comprehensive artistic creativity realised in the synergy of architectural form and the works of visual and applied arts. Besides the foreign builder, the most significant sculptors and painters of Belgrade in the period of its greatest progress found their expression in it. Hajna Tucic and Milan Prosen, PhD

ALPHA AMONG PALACES 131

132 Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ

Επιλογος Τα έργα τέχνης που συμπληρώνουν την επιβλητική εικόνα του μεγάρου της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας, που είναι σήμερα η έδρα της Alpha Bank, είναι έργα σπουδαίων καλλιτεχνών που δημιουργούσαν στο Βελιγράδι κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα. Αν ληφθεί υπόψη ότι οι αρχιτέκτονες κάποτε σχεδίαζαν την κάθε λεπτομέρεια του κτηρίου, από την αρχιτεκτονική του μέχρι τα πιο μικρά στοιχεία του, η πατρότητα της σύλληψης της ιδέας της όλης καλλιτεχνικής διαμόρφωσης του κτηρίου ανήκει κατά πάσα πιθανότητα στον αρχιτέκτονα August Rheinfels. Γνώστης των καλλιτεχνικών τάσεων στην Ευρώπη της εποχής του, εφάρμοσε τις ιδέες του στο μέγαρο της ΑδριατικήςΠαραδουνάβιας Τράπεζας με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτό το κτήριο θα μπορούσε να βρίσκεται στο στη Βιέννη ή στο Παρίσι. Η επιλογή των κορυφαίων καλλιτεχνών, που με το έργο τους συμμετείχαν στη διαμόρφωση της πρόσοψης και των εσωτερικών χώρων, συνδέεται με τους κυριότερους μετόχους της τράπεζας, που προέρχονταν κυρίως από τη Δαλματία, αλλά και με το γεγονός ότι η τράπεζα έδρευε στη Λιουμπλιάνα. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι εκτός από τους Γερμανούς δημιουργούς, τον αρχιτέκτονα Rheinfels και τον ζωγράφο Rankl, η διοίκηση της τράπεζας είχε προσλάβει Σλοβένους και Δαλματούς γλύπτες, τους Dolinar, Pallaviccini και Rosandić. Τα σπάνια εικονογραφικά θέματα, όπως αυτά του γηραιού Πρωτέα, οι προσωποποιήσεις του εξηλεκτρισμού ή του Ερυθρόδερμου με την ατμομηχανή, αποτελούν μέρη ενός συνόλου γλυπτών κορυφαίας τέχνης. Πρόκειται για καλλιτεχνικό πρόγραμμα που ως προς τη βαθιά παιδεία που προδίδει η σύλληψή του και την υψηλής ποιότητας καλλιτεχνική εκτέλεσή του, συνιστά έργο μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής σπουδαιότητας. Το κάθε επιμέρους καλλιτέχνημα της πρόσοψης ή των εσωτερικών χώρων της τράπεζας, ως προς τη σύλληψή του μεταδίδει κάποιο μήνυμα στο θεατή. Το ανάγλυφο στην Αίθουσα Συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου δείχνει ότι ο χρόνος και τα χρήματα είναι μία απέραντη ροή που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον, όπως από την παλιά εποχή προέρχεται η νέα, η εποχή της επιστήμης και της τεχνολογικής προόδου, όπου το κέρδος και η βεβαιότητα οδηγούν στην επιτυχία. Η τράπεζα είναι ναός σταθερότητας, προόδου και ευημερίας. Το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας είναι αριστούργημα της σερβικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής, που συνδέει τον ακαδημαϊσμό της Κεντρικής Ευρώπης με την τεχνοτροπία της art déco τη στιγμή της διείσδυσής της στα παγκόσμια καλλιτεχνικά ρεύματα. Το μέγαρο έχει εξαιρετική πολιτιστική και ιστορική σημασία και ιδιαίτερο πολεοδομικό – αρχιτεκτονικό προτέρημα, αφού συμβάλλει στη διαμόρφωση της κύριας διασταύρωσης της πόλης και λόγω του κεκλιμένου εδάφους, δεσπόζει στον γύρω αστικό χώρο. Με τη βαρύτιμη επένδυση από φυσική πέτρα και τα εξαιρετικά πλούσια, καλλιτεχνικά μελετημένα λαξευμένα γλυπτά της πρόσοψης, η πρόσοψη και οι εσωτερικοί χώροι της σημερινής Alpha Βank ακόμη και σήμερα συνιστούν σπάνια δημιουργία. Μόνο στα χρόνια μετά την ανέγερση της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας απόκτησε το Βελιγράδι κτήρια παρόμοιας πολυτέλειας, όπως τα Ανάκτορα στο Dedinje (1929) και το κτήριο της Γαλλικής Πρεσβείας (1933). Η αρχιτεκτονική της τράπεζας επηρέασε τη σύλληψη των ιδεών Σέρβων αρχιτεκτόνων και την εκτέλεσή τους κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. Το μέγαρο της Αδριατικής - Παραδουνάβιας Τράπεζας αποτελεί σπουδαίο δημιούργημα καθολικής καλλιτεχνικής δημιουργικότητας που πραγματοποιήθηκε με τη συνέργεια της αρχιτεκτονικής μορφής με έργα ζωγραφικής και διακοσμητικών τεχνών. Γι’ αυτό μαζί με τον ξένο αρχιτέκτονα, εργάστηκαν με επιτυχία και οι σημαντικότεροι γλύπτες και ζωγράφοι του Βελιγραδίου κατά την περίοδο της πιο μεγάλης του ακμής.

Hajna Tucić και Dr Milan Prosen

Η ΑΛΦΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ 133

Footnotes O zgradi Jadransko-podunavske banke videti dokumentaciju Istorijskog arhiva Beograda TD F 6-181922; nesređenu građu u Arhivu Jugoslavije; H.Tucić, Zgrada Jadransko-podunavske banke u Beogradu, rukopis konzervatorskog rada, Beograd 2003. 1

2 3 4 5 6 7

Д. Ђурић Замоло, Хотели и кафане XIX века у Београду, Београд 1988, 44-46. С. Недић, Дом Врачарске штедионице, Наслеђе VI, Београд 2005,127-132.

B. Krstić, Sećanja, neobjavljeni rukopis sačuvan u porodičnoj zaostavštini arhitekte. Ђ. Бајаловић, Ка старом српском стилу, БОН, бр. 12, Београд 1932, 766-769.

Б. Несторовић, Постакадемизам у архитектури Београда (1919-1941), ГГБ Књ. ХХ, Београд, 1973, 354. Аноним, Најмодернија банка у Београду, Илустровани Лист, 28.12.1924, 12-13, 21.

O francuskom uticaju na kulturu i arhitekturu u Srbiji videti: Љ. Димић, Културна политика у Краљевини Југославији 1918-1941, III, Француски културни утицај, Стубови културе, Београд 1997, 186-204; А. Кадијевић, Поглед на француско – српске везе у архитектури од 1904-1941, у: Српско-француски односи 1904-2004, Зборник радова, Београд 2005, 163-176; М. Просен, Арт деко у српској архитектури, докторски рад одбрањен на Одељењу Историје уметности Филозофског факултета у Београду 2014, 48-53.

С. Чупић, Грађански модернизам и популарна култура. Епизоде модног, помодног и модерног (19181941), каталог изложбе, Нови Сад 2011.

Б. Поповић, Мода у Београду 1918-1941, каталог изложбе, Београд 2000, 155.

O art dekou videti: Grupa autora, Art Deco 1910-1939, London 2003; Grupa autora, katalog izložbe 1925, quand l’Art deco séduit le monde, (ed: Е. Bréon, Ph. Rivoirard), Pariz 2013. O art dekou u Srbiji videti: М. Јовановић, Француски архитект Експер и „арт деко“ у Београду, Наслеђе III, Београд 2001, 67-83; M. Prosen, B.Popović, L›Art Déco en Serbie u: Grupa autora, Katalog izložbe 1925, quand l’Art deco séduit le monde, 198-207; М. Просен, Арт деко у српској архитектури (2014).

Аноним, Сјединиле се Јадранска банка и подунавско-трговачко акционарско друштво (11. маја), Политика 13. мај, Београд 1924, 9; Обнова, год 1, бр. 2, билтен Српске банке, Загреб, фебруар 2004.

Х. Туцић, op. cit.

Johann Philipp Holzmann (1805-1870) je 1849. godine osnovao atelje u Spredlingenu u blizini Frankfurta na Majni. 14

Nije poznato da li je za zgradu raspisivan konkurs, ali se može pretpostaviti da je ljubljanska centrala Jadranske banke neposredno odabrala arhitektu Rajnfelsa, na isti način kao što je odabrani arhitekta Prve hrvatske štedionice bio Dionis Sunko.

Аноним, Јадранско-подунавска банка се преселила у нову палату (оглас), Политика, 21. септембар, Београд 1924, 15. 16

AJ, fond Ministarstva finansija FNRJ (br. 12), fasc. 566; fond Ministarstva trgovine i industrije Kraljevine SHS (br. 65), fasc.1121, 1122; fond Jadransko-podunavska banka (br. 153, nesređen fond), nenumerisana fascikla sa istorijatom i projektima.

М. Стојановић, Архитектура банака и штедионица у Београду 1918-1941, дипломски рад одбрањен на Одељењу за историју уметности Филозофског факултета у Београду 2013. O palati Jadranskopodunavske banke vidi strane 76-83.

Р. Шобот, Београдска кућа на углу у периоду између два рата 1918-1941, (магистарска теза), Београд 1993, 55.

O arhitekturi akademizma videti: А. Кадијевић, Естетика архитектуре академизма (XIX-XX век), Београд 2005.

Аноним, Најмодернија банка у Београду, 12.

Ovaj arhitektonski sklop primetan je na većem broju konkursnih projekata za palatu Agrarne banke: М. Просен, Палата Привилеговане Аграрне банке у Београду, Наслеђе XV, Београд 2014, 63-76. 22

М. Просен, Палата Пензионог фонда чиновника и служитеља Народне банке, ГГБ XLIX-L, Београд 2002-2003, 183-193.

З. Јаковљевић, Фасадна скулптура у Београду – проблеми заштите, Гласник ДКС бр. 16, Београд 1992, 178.

Đ. Sikimić, Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd 1965, 103-106 i Д. Шаренац, Митови, Симболи – Скулптура на београдским фасадама, Београд, 1991, 36-37. Identifikovali su samo određen broj mitoloških likova.

26 Tumačenja likova iz antičke mitologije koja se javljaju u ovoj knjizi oslanjaju se na: N. A. Kun, Legende i mitovi stare Grčke, (Moskva 1955) Beograd 2002; H. S. Robinson, N. Vilson, Mitovi i legende svih naroda, Beograd 1976; Д. Срејовић, А. Цермановић-Кузмановић, Речник грчке и римске митологије, Београд 1979; А.Цермановић, Д.Срејовић, Лексикон религије и митова древне Европе, Београд 1996.

27 М. Маринковић, Најчешћи антички мотив у архитектонској пластици Београда, Наслеђе IX, Београд 2008, 105-116.

134 ALPHA AMONG PALACES

O simbolima i tumačenju predstava boga Hermesa (Merkura) videti i: Ж. Димезил, Древна римска религија, Нови Сад 1997; L. Mangaš Bilandžić, Lik Merkura u hrvatskom grafičkom dizajnu između dva svjetska rata, Zbornik Dana Cvita Fiskovića IV, Zagreb 2012, 1-16.

D. Srejović, A. Cermanović Kuzmanović, op. cit, 39, 262, 474, 475, jedno od značenja kaduceja je simbol mira: Stuart L. Tyson, «The Caduceus», The Scientific Monthly sv. 34, br. 6, Washington 1932, 492-498.

М. Просен, Ар деко у српској архитектури, 170-171, 439-440.

Аноним, Најмодернија банка у Београду, 12. O Tomi Rosandiću videti: Р. Антић, Тома Росандић, Београд 1963. 31

Š. Čopić, Lojze Dolinar, Ljubljana 1985, Š. Čopič, B. Ilich Klančnik, Lojze Dolinar 1893-1970, Katalog retrospektivne izložbe, Moderna galerija, Ljubljana 1996, 12, 30, 31, 182; В. Грујић, Нереализована фасадна скулптура на Дому Народне скупштине, Наслеђе IV, Београд 2002, 39.

Od značajnih Dolinarovih dela ističu se ostvarenja u Ljubljani: Zavod za socijalno osiguranje, Ljubljanski dvor, Radnička zadruga, Palata Viktorija, skulptura Mojsija pred Univerzitetskom bibliotekom, kao i njegova vajarska aktivnost na Staroj pošti u Kranju.

Đ. Sikimić op. cit., 79-80.

Đ. Sikimić op. cit., 161: М. Маринковић, Архитектонска пластика јавних објеката Београда (1918-1941), магистарски рад одбрањен на Одељењу за историју уметности Филозофског факултета у Београду 2005. године, 179-180; Х. Туцић, op. cit; М. Просен, Палата Привилеговане Аграрне банке, 63-76. 35

36 37

М. Маринковић, op. cit., 220.

O suncu kao motivu stila ar deko videti: М. Просен, Ар деко у српској архитектури, 79.

Пројекат рестаурације витражног плафона у згради Алфа банке, Краља Милана 11 – Београд, Сомбор 2013, 3. 38

Strajnić Коsta, „Petar Pallaviccini“ (Zagreb: Ćelap i Popovac, 1920); Кулунџић Звонимир, ,,Вајар Петар Палавичини’’, Београдске општинске новине 11-12, (1940), 905-914; Стевановић Mомчило, „Петар Палавичини“ (Београд: Просвета, 1964); Protić Miodrag B., „Jugoslovenska skulptura 18701950“, (Beograd: Muzej savremene umetnosti, 1975); Порчић Љиљана и Миловановић Душан, „Петар Палавичини. Изложба из колекције породице“ (Београд: Галерија РТС, 2010). 39

40 41

Е. Bréon, S. Sretenović, Ambassade de France à Belgrade, Paris 2013. Š.Čopič, B.Ilich Klančnik, op. cit., 12.

Na uticaj Meštrovićevog stila na reljef između dva svetska rata ukazao je A. Ignjatović, smatrajući da oni crpe svoje izvore „u onoj atemporalnoj nacionalnoj Arkadiji čije je obrise opcrtao Meštrović u svojim predratnim ciklusima“: A. Ignjatović, Jugoslovenstvo u arhitekturi 1904-1941, Beograd 2007, 264, 266. 42

43 44

Š.Čopič, B. Ilich Klančnik, op. cit.,182.

М. Просен, Ар деко у српској архитектури, 24-29.

Б. Вујовић, Стјепан Фјодорович Колесников (1879-1955), Свеске Друштва историчара уметности, 5-6, Београд 1979, 49-66. 45

46 Slika je stradala u bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. Njena skica, kao i skica za oslikanu zavesu pozorišta (1922), čuvaju se u Muzeju pozorišne umetnosti. Uspeh slika ostvarenih u pozorištu doneo je Kolesnikovu niz novih javnih narudžbina. Б. Вујовић, op. cit, 58. 47 48

Б. Вујовић, op. cit, 60. Б. Вујовић, op. cit.,49.

O ruskim slikarima emigrantima videti: V. Kraut, Hanzen, Likovna enciklopedija Jugoslavije, 1, Zagreb 1984, 517; А. Арсењев, Биографски именик руских емиграната, Руска емиграција у српској култури ХХ века, II, Београд 1994, 240 (Вербицки), 243 (Ганзен), 289 (Пастухов); Д. Я. Северюхин, О. Л. Лейкинд, Художники русской эмиграции (1917-1941). Биографический словарь, Петербург 1994, 146-147 (Ганзен), 355-356 (Пастухов). 49

Autori upućuju izraze zahvalnosti kolegama koje su podrškom, savetom i saznanjima pomogle realizaciju ovog rada: Veri Grujić, kustosu savetniku Narodnog muzeja, mr Bojani Popović, kustosu savetniku Muzeja primenjene umetnosti, Jeleni Menžinski Milovanović, višem kustosu Galerije SANU, prof. dr Aleksandru Kadijeviću, upravniku Odeljenja za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, i Milošu Jurišiću, kolekcionaru i poznavaocu arhitekture. Rad posvećujemo uspomeni na naše profesore: dr Aleksandra Jovanovića s odeljenja za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, koji je nesebično pomogao i podstakao tumačenja mitoloških motiva skulpture na fasadi Jadransko-podunavske banke, i dr Miodraga Jovanovića, profesora odeljenja za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta, koji nam je ukazao na značaj i bogatstvo stila art deko u srpskoj arhitekturi i inicirao njegova tumačenja i vrednovanja.

Napomena: Unapred se izvinjavamo za moguće štamparske greške u monografiji.

ALPHA AMONG PALACES 135

CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд 725.24 (497.11) ТУЦИЋ, Хајна, 1973Alpha među palatama : Jadransko-podunavska banka ; Alpha Among Palaces : Adriatic-Danubian Bank ; E’Alpha anamesa sta megara : Adriatiko-paradaynabia trapeza / Hajna Tucić, Milan Prosen ; [fotografija, photography, fotographia Ivana Tomanović i Uglješa Dapčević ; prevod na grčki, greek translation, ellenike metaphrase Tanja Milosavljević, prevod na engleski, english translation, agglike metaphrase Darinka Kovačević ; predgovor, foreword, prologos Aleksandar Kadijević]. - Beograd : Alpha Bank Srbija, 2015 (Beograd : Portal). - 139 str. : ilustr. ; 30 cm Uporedo srp. tekst i engl. i grč. prevod. - Tiraž 1.000. - Str. 15: Jadransko-podunavska banka : netipično ostvarenje beogradske međuratne arhitekture / Aleksandar Kadijević. - Napomene i bibliografske reference uz tekst. Footnotes: str. 138-139. ISBN 978-86-912749-1-7 1. Туцић, Хајна: Alpha Among Palaces 2. Туцић, Хајна: E’Alpha anamesa sta megara 3. Просен, Милан, 1974- [аутор] a) Београд - Алфа банка Србија (зграда) COBISS.SR-ID 214559756