broszura ministerstwa gospodarki

PRZEZ ZRÓWNOWAŻONĄ KONSUMPCJĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

WEDŁUG DEFINICJI PRZYJĘTEJ PRZEZ GRUPĘ ROBOCZĄ DO SPRAW ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI, JEDNEJ Z CZTERECH GRUP WSPIERAJĄCYCH PRACE ZESPOŁU DO SPRAW SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW, STANOWIĄCEGO ORGAN POMOCNICZY PREZESA RADY MINISTRÓW W TEMATYCE SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW (ANG. CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY – CSR)

ZRÓWNOWAŻONA KONSUMPCJA

2

TO OPTYMALNE, ŚWIADOME I ODPOWIEDZIALNE KORZYSTANIE Z DOSTĘPNYCH ZASOBÓW NATURALNYCH, DÓBR I USŁUG NA POZIOMIE JEDNOSTEK, GOSPODARSTW DOMOWYCH, WSPÓLNOT I SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH, ŚRODOWISK BIZNESOWYCH, SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH, RZĄDÓW KRAJOWYCH I STRUKTUR MIĘDZYNARODOWYCH, ZGODNE Z ZASADAMI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. MA ONA NA CELU ZASPOKOJENIE POTRZEB I PODNIESIENIE JAKOŚCI ŻYCIA DLA WSZYSTKICH W WYMIARZE LOKALNYM I GLOBALNYM, PRZY JEDNOCZESNYM PRZESTRZEGANIU PRAW CZŁOWIEKA I PRAW PRACOWNICZYCH, UWZGLĘDNIANIU MOŻLIWOŚCI ZASPOKOJENIA POTRZEB INNYCH LUDZI, W TYM PRZYSZŁYCH POKOLEŃ, ORAZ ZACHOWANIU I ODTWORZENIU DLA NICH KAPITAŁU PRZYRODNICZEGO. POSTAWA ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI UWZGLĘDNIA OGRANICZENIE MARNOTRAWSTWA, PRODUKCJI ODPADÓW I ZANIECZYSZCZEŃ ORAZ WYBÓR TOWARÓW I USŁUG, KTÓRE W NAJWIĘKSZYM STOPNIU SPEŁNIAJĄ OKREŚLONE KRYTERIA ETYCZNE, SPOŁECZNE I ŚRODOWISKOWE.

BADANIA NAUKOWE NAD KONCEPCJĄ, MODELEM I WSKAŹNIKAMI ZRÓWNOWAŻONEJ PRODUKCJI ORAZ KONSUMPCJI TRWAJĄ OD LAT 80. XX W. I PROWADZONE SĄ PRZEZ KLUCZOWE MIĘDZYNARODOWE OŚRODKI BADAWCZE ORAZ ORGANIZACJE PONADNARODOWE, JAK ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (ONZ), ORGANIZACJA WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ I ROZWOJU (OECD), KOMISJA EUROPEJSKA CZY EUROPEJSKA AGENCJA ŚRODOWISKA.

W 2003 R. RADA MINISTRÓW PRZYJĘŁA KRAJOWĄ „STRATEGIĘ ZMIAN WZORCÓW PRODUKCJI I KONSUMPCJI NA SPRZYJAJĄCE REALIZACJI ZASAD TRWAŁEGO, ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU”. POTRZEBA TWORZENIA WARUNKÓW DO ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEJ PRODUKCJI I KONSUMPCJI ORAZ ZRÓWNOWAŻONEJ POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ, M.IN. POPRZEZ ROZWÓJ

I WDRAŻANIE INNOWACJI, A TAKŻE WYKORZYSTYWANIE NOWYCH INSTRUMENTÓW EKONOMICZNYCH, JAK NP. EKOLOGICZNA REFORMA PODATKOWA, ZASYGNALIZOWANA ZOSTAŁA RÓWNIEŻ W KRAJOWYM PROGRAMIE REFORM NA RZECZ REALIZACJI STRATEGII „EUROPA 2020”, KTÓRY PRZYJĘTY ZOSTAŁ PRZEZ RADĘ MINISTRÓW 26 KWIETNIA 2011 R.

W sytuacji ograniczonego dostępu do surowców naturalnych, szczególnie istotną kwestią dla zrównoważonego rozwoju staje się potrzeba wdrożenia zasad efektywnego korzystania z zasobów, w tym gospodarowania w zamkniętym obiegu (ang. closed-loop).

Zasada gospodarowania w obiegu zamkniętym wskazana została jako jedna z czterech zasad horyzontalnych w Strategii Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. Zagadnienia istotne dla zrównoważonej konsumpcji poruszone zostały także w Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, jak również w dokumentach niższego rzędu, tj. „Krajowym Planie Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012”, przyjętym przez Radę Ministrów 14 czerwca 2010 r., oraz w „Polityce Konsumenckiej na lata 2010-2013”.

3

W POLSCE ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU MA RANGĘ KONSTYTUCYJNĄ I ZOSTAŁA ZAPISANA W ART. 5 KONSTYTUCJI RP. WEDŁUG PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ TO „TAKI ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY, W KTÓRYM NASTĘPUJE INTEGROWANIE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH, GOSPODARCZYCH I SPOŁECZNYCH, Z ZACHOWANIEM RÓWNOWAGI PRZYRODNICZEJ ORAZ TRWAŁOŚCI PODSTAWOWYCH PROCESÓW PRZYRODNICZYCH, W CELU ZAGWARANTOWANIA MOŻLIWOŚCI ZASPOKAJANIA PODSTAWOWYCH POTRZEB POSZCZEGÓLNYCH SPOŁECZNOŚCI LUB OBYWATELI, ZARÓWNO WSPÓŁCZESNEGO POKOLENIA, JAK I PRZYSZŁYCH POKOLEŃ”.

4

Potrzeba promowania wzorców zrównoważonej produkcji i kon- (National Focal Points – NFP) oraz z Europejskimi Centrami sumpcji podkreślona została także w przyjętej 25 maja 2011 r. Tematycznymi (European Topic Centres – ETC). W Polsce za Strategii Zielonego Wzrostu OECD (ang. Green Growth Strate- koordynację współpracy z Europejską Agencją Środowiska odgy). OECD zwraca uwagę, że dla wzmocnienia rynku produktów powiedzialny jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska, natoprośrodowiskowych kluczowe znaczenie ma zrozumiała oraz miast Minister Gospodarki odpowiada za prowadzenie spraw rzetelna informacja. związanych z funkcjonowaniem m.in. Krajowego Centrum Referencyjnego ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji.

Na poziomie UE dokonywana jest obecnie weryfikacja obowiązu­ Więcej informacji: jącego od 2008 r. Planu działania na rzecz zrównoważonej konwww.scp.eionet.europa.eu sumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowww.dolceta.eu/polska wej. Nowy plan działań, który obejmować będzie zagadnienia dotyczące zrównoważonej produkcji i konsumpcji, zintegrowanej polityki produktowej oraz zrównoważonej polityki przemysłowej, ma zostać opublikowany przez Komisję Europejską w 2012 r.

Dodatkowo w ramach sieci EIONET, zapewniającej współpracę między Europejską Agencją Środowiska a państwami członkowskimi, w 2009 r. zostały utworzone Krajowe Centra Referencyjne ds. Zrównoważonej Produkcji i Konsumpcji (ang. National Reference Centres on Sustainable Consumption and Production). Współpracują one z Krajowymi Punktami Kontaktowymi

CO TO SĄ PRODUKTY ZRÓWNOWAŻONE?

5

To towary lub usługi powstałe w wyniku zrównoważonej pro- • ich wytwarzanie oraz użytkowanie powinno oddziaływać pozydukcji, respektującej wymogi ekologiczne i społeczne w stoptywnie zarówno na konsumentów, jak i na lokalną społeczność, niu wyższym niż analogiczne produkty konwencjonalne, na np. przyczyniać się do poprawy warunków na lokalnym rynku każdym etapie ich cyklu życia, a więc procesu wytwórczego pracy poprzez aktywizację osób zagrożonych wykluczeniem i łańcucha dostaw, począwszy od zapotrzebowania na surowspołecznym; ce, sposoby produkcji i obrabiania, poprzez pakowanie, dystrybucję, aż po użytkowanie i utylizację, włączając w to aspek- • proces produkcji i dystrybucji produktów zrównoważonych poty transportu. winien stymulować sektor usług, wykorzystujący głównie zasoby pracy, a tym samym przyczyniający się do zmniejszenia W związku z tym, że brakuje spójnej definicji produktów zrównobezrobocia; ważonych, pomocne może być określenie ich atrybutów, które należy jednak traktować jako wymagania docelowe, zakładając, • do produktów tych powinna być dołączona wiarygodna inforiż jednym z głównych założeń równoważenia produkcji jest ciąmacja dotycząca aspektów środowiskowych i społecznych, głe doskonalenie. Wśród najważniejszych cech wymienić można a także wskazówki odnoszące się do ich zrównoważonego następujące: użytkowania, w tym również ich przetwarzania i utylizacji; • produkty te są bezpieczne oraz spełniają międzynarodowe • produkty zrównoważone powinny dorównywać lub przewyżstandardy środowiskowe i etyczne na wszystkich etapach cyszać produkty konwencjonalne pod względem cech użytkoklu życia; wych, jakości i dostępności, a także być łatwe do modernizacji w okresie użytkowania.

PRODUKTY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO

6

Produkcja prowadzona metodami ekologicznymi polega na zastosowaniu w możliwie największym stopniu naturalnych metod produkcji, nienaruszających równowagi ekologicznej. Zasada ta dotyczy wszystkich rodzajów i etapów produkcji – zarówno produkcji roślinnej, hodowli zwierząt i ryb, jak i przetwórstwa. Produkcja w ekologicznym gospodarstwie rolnym uaktywnia biologiczne procesy poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji oraz zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność roślin i zwierząt. Szczególną rolę odgrywa prawidłowy płodozmian i inne naturalne metody utrzymywania lub podwyższania biologicznej aktywności i żyzności gleby oraz doboru gatunków i odmian roślin oraz gatunków i ras zwierząt, uwzględniającego ich naturalną odporność na choroby.

Warunki strukturalne, środowiskowe, społeczne i historyczne powodują, że polskie rolnictwo jest predestynowane do stosowania ekologicznych metod produkcji żywności.

Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym może świadczyć zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. Najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych znajduje się w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i małopolskim. W okresie 2003-2010 powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 8,5-krotnie i stanowi obecnie ok. 2,8% całej powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce.

Bardzo ważnym elementem rolnictwa ekologicznego jest ustanowiony system kontroli i certyfikacji. Należy zaznaczyć, iż wszystkie gospodarstwa i przetwórnie ekologiczne oprócz kontroli ekologicznej podlegają takiej samej kontroli, jak gospodarstwa i przetwórnie konwencjonalne. System kontroli w rolnictwie ekologicznym pozwala na śledzenie każdego produktu na wszystkich etapach produkcji, przygotowania i dystrybucji.

SYSTEM KONTROLI W ROLNICTWIE EKOLOGICZNYM TWORZĄ: • MINISTER ROLNICTWA I ROZWOJU WSI, który upoważnia jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z normą PN-EN 45011 do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności na prowadzenie produkcji metodami ekologicznymi, • INSPEKCJA JAKOŚCI HANDLOWEJ ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH, która sprawuje państwowy nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym, • POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI stanowiące organ udzielający akredytacji i odpowiedzialny za akredytację jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym, • JEDNOSTKI CERTYFIKUJĄCE upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności (jednostki te uzyskały certyfikat akredytacji wydany przez Polskie Centrum Akredytacji).

7

W przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego przyjęto cztery zasady ogólne, na których opiera się produkcja ekologiczna. Pierwszą z nich i zarazem podstawową jest odpowiednie zaprojektowanie procesów biologicznych i zarządzanie tymi procesami. Produkcja ekologiczna musi opierać się na systemach ekologicznych stosujących wewnątrzsystemowe zasoby naturalne, przy zastosowaniu ściśle określonych metod, wykorzystujących m.in. żywe organizmy i mechaniczne metody produkcji. Metody te wykluczają stosowanie organizmów zmodyfikowanych genetycznie (ang. Genetically Modified Organisms – GMO) i produktów wytworzonych z GMO lub przy ich użyciu, a także zakładają analizę w oparciu o ocenę ryzyka, w celu zastosowania w razie potrzeby środków ostrożności oraz środków zapobiegawczych.

Kolejną zasadą jest ograniczenie stosowania środków zewnętrznych przy produkcji. Jeśli środki zewnętrzne są wymagane lub jeśli nie istnieją odpowiednie sposoby i metody zarządzania, to środki te ogranicza się do tych środków pochodzących z produkcji ekologicznej, substancji naturalnych lub substancji

będących ich pochodnymi. Ważnym elementem jest także ścisłe ograniczenie stosowania środków z syntezy chemicznej do wyjątkowych przypadków, gdy nie istnieją odpowiednie praktyki zarządzania oraz gdy środki pochodzące z produkcji ekologicznej są niedostępne na rynku lub ich stosowanie przyczynia się do wywierania niedopuszczalnego wpływu na środowisko.

Ostatnią zasadą jest konieczność dostosowania w razie potrzeby, w ramach obowiązujących przepisów, zasad produkcji ekologicznej do stanu sanitarnego, regionalnych różnic klimatycznych i warunków lokalnych, a także stopnia rozwoju i szczególnych praktyk hodowlanych.

Więcej informacji na: www.ijhar-s.gov.pl/rolnictwo-ekologiczne.html www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci /Rolnictwo-ekologiczne

PRODUKTY SPRAWIEDLIWEGO HANDLU (FAIR TRADE) Jedną z ważnych inicjatyw pozarządowych w obszarze zrównoważonego rozwoju w skali globalnej jest międzynarodowy ruch Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). Udział w ruchu zapewnia drobnym producentom i pracownikom najemnym w krajach rozwijających się godziwe wynagrodzenie i warunki zatrudnienia, zgodne z podstawowymi konwencjami Międzynarodowej Organizacji Pracy, eliminuje pracę dziecięcą i niewolniczą, zapewnia gwarantowaną cenę minimalną oraz dodatkową premię za produkty z certyfikatem produkcji ekologicznej, przedpłaty, a także tzw. premię Sprawiedliwego Handlu (ok. 10% wartości zakupionych produktów), która jest przeznaczona na projekty rozwojowe dla społeczności lokalnych. W ramach Sprawiedliwego Handlu prowadzone są także działania na rzecz ochrony środowiska.

8

Certyfikacja dotyczy: Produktów Sprawiedliwego Handlu – prowadzona przez Fairtrade Labelling Organizations (FLO). Obecnie certyfikat Fairtrade uzyskało ponad 6000 produktów z różnych grup, wśród nich produkty spożywcze (m.in. banany, cukier, herbata, kakao, kawa, miód, owoce i warzywa, wino), rośliny ozdobne, bawełna, drewno, złoto czy piłki sportowe. Większość produktów spożywczych Sprawiedliwego Handlu (ok. 75% w skali światowej) posiada także certyfikat produkcji ekologicznej, czego świadectwem jest odrębny znak certyfikacyjny.

Organizacji Sprawiedliwego Handlu – prowadzona jest przez Światową Organizację Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Organization – WFTO). Aktualnie WFTO zrzesza 350 certyfikowanych Organizacji Sprawiedliwego Handlu w 70 krajach świata oraz 4000 sklepów Sprawiedliwego Handlu (Worldshops) w 33 krajach. Znaczna część Organizacji Sprawiedliwego Handlu skupia rzemieślników, których wyroby nie są certyfikowane w inny sposób.

Ruch Sprawiedliwego Handlu obecny jest w ok. 70 krajach „ubogiego Południa”, a także w 33 krajach rozwiniętych: we wszystkich starych krajach UE i w niektórych nowych (spośród tych ostatnich szczególnie rozwinięty jest w Republice Czeskiej, w Polsce i na Malcie), a także w Ameryce Północnej,

Australii, Nowej Zelandii i Japonii. Stopniowo zaczyna zdobywać także rynki lokalne krajów rozwijających się, w których działają grupy producentów Sprawiedliwego Handlu.

DO GŁÓWNYCH ZASAD SPRAWIEDLIWEGO HANDLU NALEŻĄ: • wzajemny szacunek oraz troska o ludzi i środowisko;

• promocja równych szans dla kobiet;

• stawianie potrzeb ludzi przed zyskiem;

• ochrona praw kobiet, dzieci i ludności tubylczej, wykluczenie dyskryminacji oraz wykorzystywania pracy dzieci i niewolników;

• tworzenie środków i możliwości dla ubogich producentów w celu poprawy ich warunków życia i pracy; • dokonywanie zakupów bezpośrednio u drobnych producentów w Trzecim Świecie, z pominięciem pośredników; • rozwój obustronnie korzystnych relacji pomiędzy sprzedawcami i nabywcami;

• poszanowanie środowiska przyrodniczego; • umożliwienie producentom planowania przyszłości gospodarczej, np. poprzez zawieranie długoterminowych umów ze stałą, gwarantowaną ceną minimalną.

Więcej informacji na: www.fairtrade.net www.fairtrade.org.pl www.sprawiedliwyhandel.pl

• płacenie przez kupujących ceny, która zapewnia producentom sprawiedliwy dochód oraz akceptowalny dochód dla organizacji marketingowej; • rozwijanie świadomości na temat sytuacji kobiet i mężczyzn w Trzecim Świecie jako producentów i handlowców;

PARTNERSTWO DLA ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI SPRAWIEDLIWY HANDEL „SPRAWIEDLIWY HANDEL (FAIR TRADE) TO PARTNERSTWO HANDLOWE, OPARTE NA DIALOGU, PRZEJRZYSTOŚCI I SZACUNKU, KTÓRE DĄŻY DO WIĘKSZEJ RÓWNOŚCI W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM ORAZ PRZYCZYNIA SIĘ DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU PRZEZ OFEROWANIE LEPSZYCH WARUNKÓW HANDLOWYCH I OCHRONĘ PRAW MARGINALIZOWANYCH PRODUCENTÓW I PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH, SZCZEGÓLNIE NA „UBOGIM POŁUDNIU”.

ORGANIZACJE SPRAWIEDLIWEGO HANDLU (WSPOMAGANE PRZEZ KONSUMENTÓW) AKTYWNIE ANGAŻUJĄ SIĘ WE WSPIERANIE PRODUCENTÓW, PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI I KAMPANIE NA RZECZ ZMIAN ZASAD I PRAKTYK KONWENCJONALNEGO HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO”.

DEFINICJA FINE Z 2001 R.

Ruch Sprawiedliwego Handlu tworzą na świecie setki organizacji pozarządowych o różnym charakterze (jak organizacje producentów, organizacje handlowe, organizacje certyfikujące, sklepy Sprawiedliwego Handlu, zrzeszające się z reguły w sprofilowanych organizacjach parasolowych, ustalających wspólne kryteria i zasady działania), firm komercyjnych, których działalność opiera się na założeniach Sprawiedliwego Handlu, Miasta

Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade Town), a także tysiące szkół, uczelni czy wspólnot religijnych.

Dziś kampania Miast Sprawiedliwego Handlu obejmuje 33 kraje na wszystkich kontynentach. Obecnie (sierpień 2011 r.) status ten uzyskały 1003 miasta i terytoria w 20 krajach. Są wśród nich stolice: Londyn, Paryż, Rzym, Madryt, Dublin, Bruk-

9

sela, Kopenhaga, Oslo czy Wellington. Setki kolejnych miast dążą do jego uzyskania.

Organizacje Sprawiedliwego Handlu podejmują także szeroko zakrojoną działalność edukacyjną, mającą na celu podnoszenie świadomości konsumenckiej, kształtowanie odpowiedzialnych postaw i sposobów działania w dziedzinie gospodarczej, społecznej i ekologicznej. W Polsce pionierem tej działalności jest założone w 2003 r. Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu „Trzeci Świat i My” (PSSH). Ma ono status organizacji pożytku publicznego, jest też jedyną jak dotąd certyfikowaną Organizacją Sprawiedliwego Handlu oraz członkiem Światowej Organizacji Sprawiedliwego Handlu (WFTO) w Polsce. Z inicjatywy PSSH w Gdańsku i Poznaniu zapoczątkowano kampanie społeczne, mające na celu uzyskanie przez te miasta honorowego tytułu Miasta Przyjaznego dla Sprawie-

dliwego Handlu. Utworzona została również ogólnopolska Koalicja Sprawiedliwego Handlu, skupiająca organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa, w różny sposób wspierające rozwój Sprawiedliwego Handlu w Polsce: poprzez działania edukacyjne i promocyjne (organizacje pozarządowe), budowanie od podstaw rynku Sprawiedliwego Handlu i prowadzenie kampanii społecznych czy sprzedaż produktów Sprawiedliwego Handlu.

Więcej informacji na: www.fairtrade.net, www.fairtrade.org.pl www.sprawiedliwyhandel.pl, www.fairtradetowns.org www.fairtrade-advocacy.org

WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA

10

Społeczny kapitał zaufania jest kluczowy dla powodzenia Komunikacja, partycypacja społeczna, współpraca i partnerprzedsięwzięć z zakresu równoważenia wzorców konsumpcji stwo międzysektorowe są potrzebne w celu uniknięcia sytui produkcji. Niezbędne jest tworzenie efektywnych partnerstw acji społeczno-gospodarczych, w których: zapewniających partycypację organizacji sektora pozarządowego o profilu ekologicznym i konsumenckim w działaniach jed- • istnieje podaż produktów zrównoważonych, dostarczanych nostek administracji publicznej, szczególnie samorządowej, jak przez odpowiedzialne społecznie i ekologicznie przedsiębiorrównież w działaniach sektora prywatnego. W Polsce powstało stwa, lecz występuje brak popytu ze strony konsumentów; już wiele inicjatyw tego rodzaju, np. grupy partnerskie koordynowane przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska czy Zielo- • konsumenci poszukują produktów zrównoważonych, lecz oferna Inicjatywa Gospodarcza, realizowana przez Fundację Wspieta rynkowa nie zaspokaja tych potrzeb na poziomie pragnień rania Inicjatyw Ekologicznych. (alienacja konsumencka); Spośród różnych rodzajów partnerstw, wewnątrz- i międzysek- • istnieją publiczne (rządowe lub samorządowe) programy protorowych, w Polsce coraz bardziej popularne stają się lokalne mujące zrównoważoną produkcję i konsumpcję, lecz brak jest partnerstwa publiczno-społeczne, tworzone między jednostodzewu ze strony sektora przedsiębiorstw i organizacji pozakami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowyrządowych; mi w obszarze działań proekologicznych i prospołecznych oraz partnerstwa publiczno-prywatne pomiędzy jednostkami ad- • sektor pozarządowy (organizacje ekologiczne i konsumenckie) ministracji publicznej i przedsiębiorstwami prywatnymi. Działadomaga się tworzenia warunków polityczno-prawnych do poją również partnerstwa prywatno-społeczne na linii przedsiędejmowania działań na rzecz równoważenia konsumpcji, lecz biorstwa prywatne – organizacje pozarządowe. W tym miejscu występuje brak zrozumienia i bierność ze strony administracji należy także zwrócić uwagę na potencjał partnerstw trójsekpublicznej. torowych: publiczno-prywatno-społecznych, w szczególności partnerstw z udziałem jednostek naukowo-badawczych oraz Więcej informacji na: mediów. Modelowymi przykładami partnerstw wielosektorowww.grupypartnerskie.pl, www.zig.eco.pl wych działających w Polsce i realizujących zasady zrównoważowww.funduszgrantowy.plock.eu, www.es.malopolska.pl nego rozwoju są m.in. Fundusz Grantowy dla Płocka oraz Małopolski Pakt na Rzecz Ekonomii Społecznej.

ZRÓWNOWAŻONE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Organy administracji publicznej są największymi konsumentami w Europie, wydatkującymi na zamówienia publiczne ok.

17% PKB UE. Dlatego wykorzystując swoją siłę nabywczą do wspierania korzystania z dóbr i usług o lepszych parametrach środowiskowych i społecznych, instytucje publiczne mogą w znacznym stopniu przyczynić się do osiągania celów zrównoważonego rozwoju. Polski system zamówień publicznych jest systemem zdecentralizowanym. Oznacza to, że każdy zamawiający ma możliwość wyboru wyrobów i usług spełniających wysokie standardy ochrony środowiska oraz/lub realizowanych przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Obecnie możliwe jest stosowanie innych niż cena kryteriów oceny ofert, o ile odnoszą się one do przedmiotu zamówienia, zostały wskazane w ogłoszeniu o zamówieniu i specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz nie wpłyną na zakłócenie konkurencyjności rynkowej.

W połowie 2010 r. Rada Ministrów przyjęła drugi dokument programowy, opracowany przez Urząd Zamówień Publicznych, którego celem jest popularyzacja zielonych oraz społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych w Polsce, tj. Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012. Obejmuje on analizę unijnych i krajowych regulacji prawnych, informacje, dotyczące dotychczas zrealizowanych działań, a także harmonogram działań zaplanowanych na kolejne lata.

ZIELONE ZAMÓWIENIA Realizacja zaleceń Komisji Europejskiej w tym zakresie ma się przyczynić do upowszechnienia ekoinnowacji oraz rozwoju proekologicznej działalności gospodarczej. Stosowane wymogi powinny dotyczyć w szczególności wspierania rozwiązań energo-, wodo- i materiałooszczędnych, które w dużej mierze są także efektywne kosztowo i tym samym mogą być atrakcyjne dla zamawiających z uwagi na korzyści ekonomiczne w perspektywie długookresowej. Kwestie ochrony środowiska zwykle obejmują parametry techniczne, eksploatacyjne lub użytkowe, tymczasem w każdym rodzaju zamówień (dostawy, usługi, roboty budowlane) możliwe jest takie określenie przedmiotu zamówienia, aby wskutek jego realizacji uzyskać maksymalny efekt ekologiczny.

11

SPOŁECZNE KLAUZULE ZAMÓWIEŃ W 2010 r. został opublikowany przez Komisję Europejską i przetłumaczony Przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych. Instytucje zamawiające mają do dyspozycji wiele sposobów uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych, przyczyniając się w ten sposób do osiągania celów polityki społecznej, ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Wydane w październiku 2009 r. Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania „klauzul społecznych” w zamówieniach publicznych stwierdzają, że zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymogi dotyczące zatrudnienia osób: bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, niepełnosprawnych, osób uzależnionych, bezdomnych, zwalnianych z zakładów karnych czy uchodźców. Może również wymagać utworzenia funduszu szkoleniowego dla pracowników lub zwiększenia wpłat na ten fundusz czy przestrzegania konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, o ile przepisy te nie zostały wdrożone do prawa krajowego, oraz co do zatrudnienia większej liczby osób niepełnosprawnych, niż przewiduje to

ustawodawstwo krajowe. W zamówieniu zamawiający powinien określić: liczbę osób z grup defaworyzowanych, których zatrudnienie jest wymagane przy realizacji zamówienia, okres ich pracy oraz sposób jej dokumentowania, sankcje za niespełnienie tych wymogów, jak również uprawnienia kontrolne.

Więcej informacji na: www.zielonezamowienia.gov.pl

KAMPANIE NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI W POLSCE

12

Od 2002 r. Polska Zielona Sieć (PZS) prowadzi program tematyczny na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji pod hasłem „Kupuj Odpowiedzialnie”, którego celem jest wzrost świadomości oraz zdolności polskiego społeczeństwa do podejmowania odpowiedzialnych wyborów konsumenckich, a także zwiększenie wpływu polskich konsumentów na politykę przedsiębiorstw, w tym globalnych korporacji, w celu podniesienia standardów ich działania w zakresie ochrony środowiska i przestrzegania praw człowieka.

Oprócz działań informacyjnych skierowanych do ogółu społeczeństwa organizowane są liczne konferencje, seminaria, spotkania, debaty, pokazy filmów, happeningi, wystawy, festiwale

oraz szkolenia. Wydawane są także publikacje, m.in. poradniki dla organizacji pozarządowych, przedsiebiorstw, konsumentów, a także scenariusze zajęć dla nauczycieli i broszury edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

PZS wykorzystuje nowoczesne narzędzia komunikacji, w tym media społecznościowe, aby wzmacniać zaangażowanie obywatelskie w sprawy konsumenckie. Koordynuje m.in. powstawanie przewodników po miejscach zrównoważonej konsumpcji w różnych miastach, bojkoty konsumentów czy akcje wysyłki pilnych apeli do międzynarodowych korporacji. Kolejnym krokiem jest publikacja bazy danych zawierającej spis odpowiedzialnych społecznie firm działających na polskim rynku.

PRZYKŁADY KAMPANII NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI POLSKIEJ ZIELONEJ SIECI

Kupuj odpowiedzialnie zabawki – część europejskiej kampanii na rzecz poprawy warunków pracy w przemyśle zabawkarskim, realizowana wraz z organizacjami z Austrii, Spacerownik po świadomej konsumpcji – opracowany Francji, Czech i Rumunii. W ramach kampanii upowszechwraz z Grupą eFTe Warszawa oraz Fundacją Ekorozwoju niana jest wiedza o nadużyciach związanych z produkcją dla Warszawy, Krakowa i Wrocławia. Można w nim znaleźć: zabawek w krajach rozwijających się oraz sposobach wy• sklepy i kawiarnie sprzedające produkty ekologicz- wierania wpływu na firmy zabawkarskie, aby nakłonić je ne i pochodzące ze Sprawiedliwego Handlu, do stosowania uczciwych praktyk korzystnych dla pra• punkty sprzedające produkty pochodzące z recyklingu cowników i użytkowników zabawek. Popularyzowana jest oraz miejsca usług, w których można wymienić lub na- też produkcja lokalna, ekologiczna, rozwijana jest kreprawić przedmioty użytkowe, atywność rodziców i dzieci, a także tradycyjne rękodzieło • inne miejsca propagujące świadomą, odpowiedzialną krajowe, oraz wyprodukowane zgodnie z zasadami Sprakonsumpcję, np. klubokawiarnie prowadzące działalność wiedliwego Handlu. informacyjną, miejsca, w których odbywają się bezpłatne warsztaty, imprezy kulturalne, pokazy filmów, debaty.

Kupuj odpowiedzialnie ubrania – kampania realizowana we współpracy z organizacjami z Austrii i Niemiec, zwraWięcej informacji na: cająca uwagę konsumentów i społeczeństwa na nadużywww.ekonsument.pl/spacerownik cia występujące w przemyśle odzieżowym. W ramach projektu zainicjowano pierwszy na skalę europejską, inAkademia 3R (czyli „Reduce, Reuse, Recycle”) – pilota- nowacyjny program szkoleniowy dla przedstawicieli mażowy projekt edukacyjny na rzecz ograniczenia ilości od- łych i średnich przedsiębiorstw z branży odzieżowej oraz padów opakowaniowych, którego celem jest zbudowanie planowana jest realizacja trzydniowych targów mody, poi kształtowanie proekologicznych postaw w zakresie zasad wstałej w sposób przyjazny dla środowiska i ludzi. postępowania z odpadami wśród dzieci i młodzieży polskich szkół. W ramach projektu opracowano pakiet eduWięcej informacji na: kacyjny przeznaczony dla nauczycieli i zawierający szereg www.ekonsument.pl scenariuszy zajęć wraz z przykładowymi ćwiczeniami akfacebook.com/kupujodpowiedzialnie tywizującymi uczniów do praktycznego zastosowania zdobytej wiedzy, m.in. w ramach działań podejmowanych na rzecz swojej społeczności i środowiska.

13

REKOMENDACJE GRUPY ROBOCZEJ DO SPRAW ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI Grupa robocza do spraw zrównoważonej konsumpcji – stanowiąca jedną z czterach Grup wspierających prace Zespołu do spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw – przygotowała propozycje działań do podjęcia przez Rząd oraz partnerów społeczno-gospodarczych zaangażowanych w promocję CSR w Polsce.

W szczególności zwrócono uwagę na potrzebę podjęcia następujących działań: I. ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI PRODUKTÓW ZRÓWNOWAŻONYCH I INFORMACJI O TYCH PRODUKTACH DLA KONSUMENTÓW.

14

zacji na środowisko i otoczenie społeczne; II. WPROWADZENIE I UPOWSZECHNIENIE PORÓWNAWCZYCH TESTÓW KONSUMENCKICH. Ważnym źródłem niezależnej informacji o produkcie, o jego jakości, bezpieczeństwie, a także środowiskowej charakterystyce są wyniki testów konsumenckich. Powinny być one prowadzone przez organizacje niezależne od producentów, dystrybutorów i sprzedawców. Jak dotychczas, w Polsce brakuje niezależnej instytucji przeprowadzającej testy konsumenckie, a organizacje konsumenckie z powodu braku środków rzadko prowadzą takie badania. Z tego względu niezmiernie ważne jest zapewnienie funduszy na testowanie produktów oraz zlecenie tego zadania niezależnym organizacjom konsumenckim, jak ma to miejsce w wielu krajach UE.

Konsumenci powinni mieć dostęp do rzetelnej informacji o aspektach środowiskowych i społecznych produktów dostępnych na polskim rynku, ułatwiających podejmowanie decyzji zakupowych zgodnych z zasadami zrównoważonej konsumpcji. Potrzebne jest zatem: Zrozumienie informacji, oznakowań i certyfikatów, zamieszczanych na etykietach wyrobów i usług dostępnych na terenie Pol- • wsparcie organizacji monitorujących wiarygodność deklaracji ski i UE, stanowi problem dla polskich konsumentów. Co więprzedsiębiorstw w obszarze CSR (ang. watch-dog); cej, producenci wyrobów żywnościowych i nieżywnościowych, oprócz oznakowań obligatoryjnych, wprowadzają również wła- • uruchomienie środków celowych dla organizacji konsusne znaki, certyfikaty czy informacje na opakowaniach, co domenckich na prowadzenie porównawczych testów produkdatkowo powoduje dezorientację i zniechęcenie konsumentów. tów oraz upowszechnianie ich wyników wśród konsumentów; Zalecane jest również prowadzenie kampanii oraz programów edukacyjnych, promujących wzorce zrównoważonej konsumpcji. • w dalszej perspektywie powołanie niezależnej instytucji, która w oparciu o przyjętą metodologię przeprowadzałaby testy proPotrzebne jest zatem: duktów oraz publikowała ich wyniki w sposób łatwo dostępny dla konsumentów.

• wsparcie dla producentów i dystrybutorów produktów zrównoważonych, np. w formie pożyczek preferencyjnych na in- III. UWZGLĘDNIANIE ASPEKTÓW ZRÓWNOWAŻONEJ KONwestycje proekologiczne oraz dofinansowanie związane SUMPCJI I PRODUKCJI W CAŁYM ŁAŃCUCHU DOSTAW. z uzyskiwaniem certyfikatów środowiskowych, ekologicznych i społecznych przez przedsiębiorstwa; Aby wzorce produkcji i konsumpcji mogły być skutecznie równoważone, potrzebne są działania na każdym etapie cyklu życia • stworzenie bazy danych o zasięgu ogólnopolskim, informują- produktów. Odpowiedzialność za funkcjonowanie łańcuchów cej konsumentów o oznakowaniach zamieszczanych na etykie- dostaw powinna spoczywać przede wszystkim na firmach, ale tach wyrobów i usług dostępnych na terenie Polski; także na końcowych odbiorcach wyrobów i usług, którzy poprzez swoje decyzje konsumenckie są w stanie wywrzeć odpowiedni • stworzenie bazy danych o zasięgu ogólnopolskim, informują- wpływ na przedsiębiorców. Należy więc, zgodnie z toczącą się cej konsumentów o dostępnych na polskim rynku produktach debatą na arenie międzynarodowej, wprowadzać odpowiednie zrównoważonych – np. w postaci czytelnego rankingu, obrazu- narzędzia (w tym rozwiązania prawne), które spowodują, że jącego względny (w odniesieniu do innych produktów obecnych firmy będą zobligowane do przestrzegania zasad zrównoważona rynku) wpływ procesu produkcyjnego, użytkowania i utyli- nego rozwoju, w tym zwłaszcza praw człowieka, na wszystkich

etapach procesu produkcji, a także budować świadomość i zainteresowanie przedsiębiorców oraz konsumentów kwestiami związanymi z CSR w łańcuchu dostaw.

Potrzebne jest zatem:

nień w podstawie programowej oraz programach edukacji i doskonalenia nauczycieli – to najważniejsze przeszkody w upowszechnieniu globalnego spojrzenia na problemy zrównoważonej produkcji, wymiany handlowej i konsumpcji oraz zrównoważonego rozwoju.

• wypracowanie odpowiednich narzędzi, w tym rozwiązań praw- Potrzebne jest zatem: nych, prowadzących do przestrzegania zasad zrównoważonego rozwoju w całym łańcuchu dostaw; • prowadzenie programów edukacyjnych oraz kampanii społecznych promujących zrównoważoną konsumpcję, w tym • promowanie przykładów dobrych praktyk; oznakowania produktów (ekologiczne i społeczne, np. rolnictwa ekologicznego czy Sprawiedliwego Handlu); • prowadzenie kampanii społecznych i programów edukacyjnych dla przedsiębiorców i konsumentów, podejmujących te- • podejmowanie międzysektorowych przedsięwzięć edukamatykę zrównoważonego łańcucha dostaw. cyjnych, ukierunkowanych na kształtowanie świadomości i zrównoważonych postaw konsumenckich w poszczególnych IV. EDUKACJA W ZAKRESIE ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI. grupach społecznych, wiekowych i zawodowych, w szczególności skierowanych do przedstawicieli mediów i administracji Kluczowym sposobem działania na rzecz upowszechniania publicznej; wzorców zrównoważonej produkcji i konsumpcji jest edukacja adresowana do wszystkich sektorów i grup społecznych, wie- • zwiększenie potencjału w dziedzinie edukacji globalnej (w tym kowych oraz zawodowych, a w szczególności do przedstawicieli edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju i konsumpcji), mediów oraz administracji publicznej. Obok edukacji formalpoprzez opracowanie i produkcję materiałów edukacyjnych nej konieczne są działania w obszarze edukacji nieformali pedagogicznych oraz kształcenie kadry edukacyjnej w tej nej, kierowanej do szerokich kręgów społecznych. Do działań dziedzinie. tych powinny być angażowane media, organizacje pozarządowe (w szczególności ekologiczne, konsumenckie, Sprawiedliwego Handlu czy broniące praw człowieka), ośrodki naukowe i badawcze. Brak odpowiednio przygotowanych nauczycieli i wychowawców, a także niezbędnych pomocy naukowych i pedagogicznych, wreszcie zbyt wąskie uwzględnienie tych zagad-

WSKAŹNIKI ZRÓWNOWAŻONEJ KONSUMPCJI Wskaźniki dotyczące stopnia i zakresu wdrażania wzorców zrównoważonej konsumpcji wchodzą zazwyczaj w zakres grupy wskaźników dotyczących realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Szersze badania naukowe nad wskaźnikami zrównoważonego rozwoju, w tym konsumpcji, trwają od lat 80.

XX w. i prowadzone są równolegle przez wiele instytucji: ONZ (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych – UNEP, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju – UNDP), OECD, Bank Światowy czy Europejską Agencję Środowiska. Ich implementacja wpisuje się w ogólną tendencję europejską poszerzenia listy mierników rozwoju i wzrostu gospodarczego, zmierzającą w kierunku pomiaru ogólnej jakości życia, a nie jedynie poziomu dochodu czy aspektów wyłącznie finansowych i materialnych. Obok zastosowania mierników obrazujących

zmiany w procesie konsumpcji, potrzebne jest również badanie skali marnotrawstwa żywności i surowców w Polsce, zarówno w skali mikro (gospodarstwa domowe), jak i makro (producenci, dystrybutorzy czy firmy utylizacyjne).

15

Grupa ds. zrównoważonej konsumpcji stanowi jedną z czterech grup wspierających prace Zespołu do Spraw Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw, powołanego jako organ pomocniczy Prezesa Rady Ministrów. Zespół, działający pod przewodnictwem Rafała Baniaka, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki, w dniu 23 maja 2011 r. przyjął „Rekomendacje w zakresie wdrażania założeń koncepcji Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw w Polsce”. Grupie przewodniczy Renata Juszkiewicz, Prezes Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji.

created by freshstudio.pl

www.csr.gov.pl