AUSTURLAND • VESTERÅLEN
ÓBEISLUÐ ORKA
ÓBEISLUÐ ORKA MENNINGARSAMSTARF JAÐARSVÆÐA MARGÞÆTT FRÁSÖGN Það er margslungið að lýsa menningarsamstarfi Austurlands og Vesterålen í Noregi. Sagan hófst fyrir 12 árum í Norræna húsinu þar sem Vesterålen var í brennidepli. Þá komust á tengsl milli landsvæðanna tveggja. Nú, áratug eftir að gerðir voru formlegir samningar, er hringnum lokað í Norræna húsinu þar sem reynt verður að gera grein fyrir reynslu þessara samstarfsaðila þannig að hún geti komið öðrum að gagni. 10 ár Í heilan áratug hafa Austurland og Vesterålen staðið fyrir gagnkvæmum skiptum á myndlistar- og tónlistarmönnum, matreiðslumeisturum og unglingahópum. Fjöldi fólks úr öllum kimum samfélagsins; kórar, sviðslistafólk, sagnamenn, djasslistamenn og safnafólk hefur komið að fjölda samstarfsverkefna og lokið þeim með sóma. Námsferðir hafa verið farnar og ráðstefnur haldnar með fulltrúum atvinnulífs, menningarlífs og stjórnmála.
tagi ásamt skapandi ungu fólki. Forystumenn frjálsra félagasamtaka fengu tækifæri til þess að koma á tengslum með samstarf fyrir augum.
Norræna samstarfið Menningarsamstarf fólks á Austurland og í Vesterålen er gott dæmi um það hvernig jaðarsvæði í órafjarlægð frá sjálfskipuðum umsjónarmiðstöðvum þjóðmenningar geta sjálf tekið höndum saman án þess að starfið sé skipulagt fyrir fram út í hörgul. Lykilorðin eru gagnsæi, orka og skipulag. Í riti þessu er að finna nokkur sýnishorn úr sögu þessa samstarfs. Þar er líka reynt að koma orðum að orkunni sem knúið hefur allt starfið og gefa þeim góð ráð sem áforma að leggja í svipaða vegferð.
Fundarstaðir Listverkefni á grundvelli samstarfsins og samvinna um hátíðir og ráðstefnur gáfu fólki kost á að hittast og stofna til virks tengslanets. Varanleg vináttubönd voru hnýtt.
Hagsmunir atvinnulífsins Sjávarútvegsfyrirtæki á Austurlandi flytur út hráefni til fyrirtækis í Vesterålen og bæði fyrirtækin hafa nýtt sér tónlist til þess að efla samskiptin og tengslin. Frumkvæðið að samstarfinu var á vegum atvinnulífsins.
Svæðið stækkaði Ekki leið á löngu uns sú hugmynd fæddist að færa út kvíarnar. Komið var á samstarfi við Donegal, jaðarsvæði á Írlandi. Þá hefur tengslum verið komið á við Borgundarhólm í Danmörku og Færeyjar. Vesterålen hefur líka myndað tengsl við sveitarfélagið Eyþing á Norðurlandi sem einnig á í nánu samstarfi við Austurland. Tengslin á milli Vesterålen og Austurlands verða þó hér eftir sem hingað til kjarni starfseminnar.
DÆMI UM DRIFKRAFTA SAMSTARFSINS Verkefni sem hafa stuðlað að auknum krafti í samstarfinu. Hvetjandi myndlíkingar „Golfstraumurinn“ var innblásturinn þegar Vesterålen leitaði tengsla við Ísland. Hugtakið „jaðar“ hefur verið notað í heitum margra listaog menningarverkefna.
Fjárhagurinn Öll samstarfsverkefni eru fjármögnuð í sameiningu í báðum löndum með aðkomu bæði opinberra aðila og einkaaðila (s.s. sveitarfélög, sýslur, svæði, fylkissveitarfélög, ríki, einkafyrirtæki og frjáls félagasamtök/sjálfboðaliðar).
Menningarsaga Svo að skilningur á því sem er líkt og ólíkt sé fyrir hendi verður að byggja alþjóðlegt samstarf á menningarsögulegum grunni. Gagnkvæmum tengslum á milli safna á hverju svæði fyrir sig hefur verið komið á og samstarfi um sýningar, auk þess sem byggðar hafa verið brýr á milli nútímamyndlistar og menningarsögu.
“Menningarþríhyrningur“ er ágætis lýsing á samstarfi Austurlands, Donegal og Vesterålen. Forgangsröðun Allt frá upphafi hefur aðaláhersla verið lögð á aðkomu fagmanna í listum og starfsfólk á sviði menningar af öllu
2014
Gagnkvæm miðlun þekkingar Hugmyndir og þekking hafa farið á milli svæða þar sem það sem sameinar og skilur að er grunnurinn. Hugmyndum hefur verið „stolið“ og þær hafðar með heim í farteskinu.
Myndlistarmenn (V) Gestalistamaður
Leikhúsfólk (D/V/Au) Karnívalnámskeið
Starfsfólk svæðis (V) Starfsþjálfun
Tónlistarmenn (V) Gestalistamaður
Tréskurðarmaður (V) Norskir dagar
Tónlistarmenn (V/Au) Fyrirtækistónleikar
Listamenn (D/V/Au) Innsetning
Blúshljómsveit (V) Djasshátíð
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður
Þátttakendur (V/Au), Menningarráðstefna
Sagnamaður, Námsferð
Myndlistarmaður (V) Sýning
Listamenn (V/Au) Listsýning
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður
Tónlistarmenn (V) Gestalistamaður
Starfsf. svæðis (V) Safnatengsl
Myndlistarmenn (V) Kvikmyndahátíð
Listamaður (V) Gestalistamaður
Blaðamaður (V) Efnisöflun
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður, Laterna Magica
Unglingahópur, Rímur og rokk
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður
Listamenn (V) Listverkefni
Ferðaþjónustufólk (V) Námsferð
Ljósmyndari (V) Sýning
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
Tónlistarmaður (V) Gestalistamaður
Stjórnmálamenn/stjórnendur (V) Menningarráðstefna
Matreiðslumeistari (V) Starfsþjálfun
Unglingar (V) Kvikmyndaverkstæði
Rokkhljómsveit (V) Rokkhátíð
Þjóðlagatónlist (V) Tónleikaferð
Málvísindamaður (V) Skólaheimsókn
Orgelleikari (V) Kirkjutónleikar
Listamaður (V) Gestalistamaður
Listamaður (V) Ferðastyrkur
Djassspilarar (V) Djasshátíð
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður
Tónlistarmaður (V) LungA
Þjóðlagasöngvari (V) Sjómannadagar
Blaðamaður (V) Gestalistamaður
Blaðamaður (V) Gestalistamaður
Skartgripagerð (V) Sýning
Þátttakendur frá þremur löndum (D/Au/V) 10 ára afmæli, Norræna húsið
Skólabekkur (V) Námsdvöl
Listamaður (Au) Gestalistamaður
Iðnaðarmenn (V) Ævintýrahellir
Fjárljósmyndari (V) Gestalistamaður
Kór (V/Au) Tónleikar
Söngvari (V) Rokkdagar
Leikhúsfólk (D/V/Au) Karnívalnámskeið
Myndlistarmaður (V) Gestalistamaður
Fimleikafólk (D) Sýning Menningarstarfsfólk (D/Au/Eyþ.) Náms- og tengslaferð
Sagnamaður (D) Sagnamannahátíð
Þjóðlagarokksveit (D) Tónleikar
Tónlistarmenn (D/V/Au) Sumar í Melbu
Listamaður (D) Gestalistamaður
Saxófónleikari (Au) Djasshátíð
Tónlistarmenn (V/Au) Tónleikar
Tónlistarmenn (V/AU) Rytmefôr
Sendinefnd (Au og Í) Náms- og tengslaferð
Álfahellir (Au) Byggðasafnið í Bø
Dansarar (D/V/ Au) Jaðarsýning
Unglingahópur (Au) Base Camp
Listamaður (Au) Gestalistamaður
Sagnamaður (Au) Sagnamannahátíð
Nytjalistamenn (Au) Sýning
Listamenn (Au/V) Samsýning
Sviðslistaþjálfari (V) Tengslaferð
Matreiðslumeistari (Au) Starfsþjálfun
Söfn (V/Au) Ráðstefna
Skapandi listamenn (V/Au) Námskeið og sýning
Rokkhljómsveit (Au) Blabla-hátíðin
Unglingar (Au) Base Camp
Matreiðslumeistari (V) Starfsþjálfun
Rokkhljómsveit (Au) Rokkhátíð
Unglingahópur (V/Au) Rímur og Rokk
2004
2006
2008
2010
2012
2005
2007
2009
2011
2013
2014
Hreyfimyndlist (Au) Laterna Magica
Leiklistarhópur (V/Au) Leiksýningar
Listamaður, Gestalistamaður
Rokkhljómsveit (Au) Rokkhátíð
Saxófónleikari (Au) Djasshátíð
Djassspilarar (Au) Djasshátíð
Ljósmyndari (V) Sýning
Sagnamenn (D/Au) Sagnamannahátíð
Tónlistarmaður (Au) Gestalistamaður
Kvikmyndunarkennari (Eyþ.) Unglinganámskeið
Söngvarar (V/Ísl/Mex) 100 ára afmæli
Rokkhljómsveit (Au) Blabla-hátíðin
Myndlistarmenn (Au) Samsýning
Sendinefnd (Bornh/AU) Námsferð
Myndlistarmaður (Au) Gestalistamaður
Myndlistarmaður (Au) Gestalistamaður
Gítarleikari, Sumar í Melbu
Skapandi listamenn (V/Au) Námskeið og sýning
Saxófónleikari (Au) Djasshátíð
Kvikmyndagerðarfólk (Au) Gestalistamaður Listamaður (Eyþ.) Sýning/námskeið Hreyfimyndateiknari (D) Gestalistamaður Unglingahópur (Eyþ.) Kvikmyndahátíð
Myndlistarmenn (D/V/Au) Vinnustofa og sýning
Þjóðlagarokktónleikar (V) Tónleikar
Fræðslu- og tengslanetsferð (D/V/Au)
Tónlistarmenn (D/V/Au) Jaðarsýning
2007
2008
2009 Samstarf, Ull & Sauðkindin (D/V/Au) Sýning
SAMSTARF MILLI JAÐARSVÆÐA
2010
Danssýning (Au) Opnun menningarhúss Fidget Feet (D) Opnun menningarhúss
Ljósmyndari (V) Vinnustofudvöl
2011
2012
2013 Sagnamenn (D/V/Au) Sagnamannahátíð Sviðsetjari (V) Sýning Myndlistarmaður (V) Kynningarferð
2014
Er reynslan af menningarsamstarfi Austurlands og Vesterålen einhvers virði fyrir aðra og geta þeir haft af henni gagn? Hér eru 10 gagnleg atriði úr 10 ára sögu samstarfsins:
2006
2004 Sagnamaðurinn, hreindýraveiðimaðurinn og skáldið, Hákon Aðalsteinsson sótti heim sagnamannahátíð í gamla útgerðarplássinu, Nyksund. Munnlegar frásagnir og sagnamannahátíðir eru mikilvægt samstarfsverkefni og Írland leggur þar sitt af mörkum.
Sendinefnd frá Austurlandi og Donegal fór í kynningarog námsferð til sveitarfélaganna í Vesterålen. Gestirnir höfðu m.a. áhuga á nýjum þáttum í starfsemi bókasafna. Forseta bæjarstjórnar á Fjótsdalshéraði, Soffíu Lárusdóttur, leist vel á ævintýrahellinn á safninu í Bø.
Haldnar hafa verið fimm sagnamannahátíðir í Vesterålen, Donegal og á Austurlandi með þátttöku gesta af samstarfssvæðunum.
Smiður frá Bø smíðaði svipaðan helli ári síðar Borgarfirði eystra. Samstarfið við Donegal á í raun rót sína að rekja til heimsóknarinnar en formleg þátttaka Íranna hófst árið 2007 og þar með er varð til menningarþríhyrningur á þessum hluta Atlantshafsins.
2009 Hópur frá Fjarðabyggð tók öðru sinni þátt í verkefni fyrir unglinga á vegum útivistarráðs Vesterålen, „Base Camp“ á Skogsøya í Øksnes, með 60 unglingum frá Vesterålen. Árið 2013 snerist dæmið við. Unglingahópur frá Øksnes heimsótti þá Fjarðabyggð og tók þátt í hátíðinni „Kuldaboli“ sem sótti innblástur til norska verkefnisins.
2011
2013
Rokkhljómsveitin Gislingene heimsækir Blablatónlistarhátíðina í Sortland. Allt frá árinu 2006 hefur fjöldi hljómsveita haldið tónleika á hátíðum í Vesterålen og á Austurlandi.
Listaparið Karna Sigurðardóttir og Sebastian Ziegler dvöldust í þrjár vikur í listamannaíbúð í Kiilgården í Andenes í svartasta skammdeginu. Þau gerðu myndina „The Curious Case of Ainnes“ sem sýnd var um 80 manna hópi í bæjarstjórnarsalnum.
• Leggið áherslu á að ná til starfandi fólks á sviði menningar og skapandi ungs fólks
Frá árinu 2005 hafa listamenn frá báðum landssvæðunum dvalist alls 23 sinnum í listamannaíbúðum og notið ferða- og dvalarstyrkja. Um er að ræða myndlistarmenn, blaðamenn, ljósmyndara, sagnamenn og tónlistarmenn.
• Haldið þeim möguleika opnum að færa út kvíarnar í samstarfinu landfræðilega séð
Skipuleggjendurnir fylgja sjálfir þessum samskiptum eftir og efla samstarfið með nýjum tengslum.
Þeir eru hvattir til þess að skila einhverju til samfélagsins þar sem þeir dveljast, t.d. með tónleikum eða fyrirlestri. Fyrirmyndin er sótt til menningarsetursins á Skriðuklaustri.
2007
2005 Sýningin „Jaðarinn er hin nýja miðja“ undirbúin að Eiðum. Að henni stóðu þau Svanur Vilbergsson, Asle L. Pettersen, Halldóra M. Pétursdóttir og Stefán B. Vilhelmsson.
2005
Samstarf Vesterålen/Austurland
Matreiðslumeistarinn Ringo Haupt (t.h.) var gestakokkur í eldhúsinu á Hótel Héraði á Egilsstöðum, t.v. er Peter Eliassen matreiðslumaður hótelsins. Samstarfsverkefni tengd matreiðslu hafa þróast smám saman.
Beate Heide er sjálfstætt vinnandi blaðamaður sem dvaldist að Skriðuklaustri við bókaskriftir. Hún heimsótti skóla og las ævintýri eftir Regine Normann. Þannig gaf Beate til samfélagsins þar sem hún dvaldist.
100 år siden unionsoppløsningen
Dronning Sonja åpner Lofast 2006
2007
Friðarsúlan í Viðey tendruð
Bankahrun
Hann er gott dæmi um það hvernig fyrstu kynni á Íslandi og endurteknar heimsóknir hafa í för með sér alþjóðleg tengsl og listrænan innblástur.
Íslenskir matreiðslumeistarar hafa tvisvar heimsótt Vesterålen og unnið í eldhúsinu hjá Ringo. Árið 2012 var það Þráinn Lárusson frá Fljótsdalshéraði. Hann hélt jafnframt námskeið á matarhátíð Vesterålen.
Aleksander Rybak vinner Grand Prix 2008
Sviðs- og innsetninga listamaðurinn Asle L. Pettersen vann að verkefninu „Twin City“sem tengir á listrænan hátt saman sveitarfélögin Melbu og Seyðisfjörð. Asle tók líka þátt í sýningarverkefninu „Jaðarinn er hin nýja miðja“.
2010
2009
Asle segir tengslin við Ísland hafa veitt sér umfangsmikið alþjóðlegt tengslanet við listafólk og samtök.
Terror på Utøya 2010
2011
Eyjafjallajökull
Biophilia Björk
Kommunereform lanseres 2012
• Dragið stjórnmálamenn inn í verkefnið allt frá upphafi • Sjáið til þess að frjáls félagasamtök, hátíðir og opinberar stofnanir geti mótað samstarf á grundvelli sinna eigin hagsmuna
• Gefið listafólki færi á að vinna sameiginlega að list sinni án mikillar skriffinnskustýringar • Fáið byggða- og menningarsögusöfn til að taka þátt í nýsköpun listrænna verkefna • Tengið saman menningu og atvinnulíf ef fyrirtæki á svæðunum eiga í viðskiptasamböndum • „Stelið“ hugmyndum hvert frá öðru • Skipuleggið alla starfsemi með það fyrir augum að deila kostnaði
2012
2008
Sellóleikarinn Maja Bugge og sviðslistakonan Katrine Strøm komu líka við sögu. Samstarf þessara listamanna leiddi svo til nýrra verkefna, t.d. sviðsverksins „Bækur á jaðrinum“ sem flutt var í mörgum bókasöfnum í Vesterålen.
2004
Formleg opnun menningarverkefnisins „Edge: Centering“ í Fort Dunree í Buncrana í Donegal. Þetta er fyrsta verkefnið sem öll svæðin þrjú unnu að í sameiningu. Til vinstri er listhandverksmaðurinn Ingrid Larssen að segja frá verki sínu á striga en það er innblásið af 3000 ára gömlum helgistað, Grianen of Aileach, í norðurhluta Donegal. Slíkum þríhyrningsverkefnum fjölgar sífellt og staðarsöfnin eiga oftar en ekki sinn þátt í þeim.
• Finnið hvetjandi myndlíkingar, helst tengdar náttúru eða menningu hvers staðar fyrir sig sem samstarfs aðilar geta samsamað sig við
2013
2014
Bárðarbunga
10 ÅRS KULTUR- OG KUNNSKAPSPRODUKSJON. Námsferðir og dvöl í listamannaíbúðum:
39
Sviðssetningar og sagnakvöld:
17
2014
Tónleikar: (Rokk- og þjóðlagatónlist, djass og sígild tónlist)
37
Fiðluleikarinn Hugo Hilde frá Sortland flutti norsk þjóðlög og sígaunatónlist á Goðatindi (912 m.y.s.) í göngu- og menningarvikunni Á fætur í Fjarðabyggð. Tónleikarnir voru hluti að verkefninu „Rytmefôr“ þar sem fiskimjölsverksmiðjan Eskja á Eskifirði og fóðurverksmiðjan BioMar í Myre efla tengslin í gegnum tónlist. Eskja flytur út umtalsvert magn af fiskimjöli til BioMar.
Lista- og sögusýningar: 18 Hópaheimsóknir ungs fólks með útiveru að markmiði: 5
Stjórnendur beggja fyrirtækja álíta að aukin samskipti komi sér vel fyrir bæði ungt tónlistarfólk og atvinnulíf á svæðunum. Staðið hefur verið fyrir fjórum tónleikaverkefnum af þessu tagi á árunum 2012 til 2014.
Menningarráðstefnur og námskeið: Varanleg mannvirki:
12 2
Foto/myndir: Jørn Aune, Blabla arkiv, Erik Bugge, Beathe Heide, Hanne Kvaal, Katharina Mortensen, Signý Ormarsdóttir, Ove Aalo • Tekst/texti: Erik Bugge og Signý Ormarsdóttir • Design/Hönnun: http://etcetera.is • Trykkeri/prentun: Ásprent Stíll ehf
GAGNLEG REYNSLA?