Norsk Tidend 4-2013

AVinor ignorerer arnstad > 4–5 • skriv nynorsk avishistorie > 6-7 • sidemålsja > 8-9 • 21 tesar > 12-13 Tullar ikkje med roman > 14–15 • stafett på ein superlaurdag > 16-19 • Aasenmyteknusing > 21–23

Nr. 4 – September 2013

Medlemsblad for Noregs Mållag

NORSK TIDEND Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Fest for framtida X Ingen ansvarleg språkpolitikk for framtida kan gå utanom nynorsken, sa kulturminister Hadia Tajik då Ivar Aasen vart feira i Hovdebygda.

X Mållaget markerte dagen med aksjonar fleire stader i landet.

Foto: Andrea Øien Sæverud / NPK

> 10–11

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Knipe LLEin av veggane i det relativt nye Litteraturhuset i Bergen er dekorert med ymse figurar, snakkebobler og sitat frå kjende forfattarar. Eit av dei lyder: «Bokmålsfolk flest trur at alle nynorskfolk er sinte, sure og bitre, men vanlege nynorskfolk veit betre: Det er mållagsfolka som er sinte, sure og bitre, vi vanlege nynorskfolk er nemleg svært avslappa.»

LLKven som helst kan bli overraska av det er Olaug Nilssen som har skrive dette, eller rettare: sagt dette. Det er nemleg henta frå talen ho heldt under jubileumsmiddagen i samband med at Mållaget runda hundre år i 2006. Talen var eit oppgjer med fordomar, inkludert hennar eigne, og som enda opp i ein konklusjon om at me ikkje er så verst likevel.

«I motsetnad til oss som eg har beskrive over, så blir Mållaget ofte engasjert, Mållaget reagerer faktisk med lesarinnlegg og invitasjonar til debatt kvar gong politiske ungdomsorganisasjonar brenner ordlister og kallar nynorsk for rauting.»

LLEg kom i ei lita knipe då eg såg det.

Skulle eg bli sint av di det er drege ut av samanhengen, at det ser ut som om Olaug Nilssen ikkje likar Mållaget, at det er eit åtak på gode målfolk? Reaksjonen min ville i så fall berre stadfeste den fordomen Nilssen ville bryte ned.

Eller skulle eg berre smile av det, trekkje på skuldrene og syne at mållagsfolk har sjølvironi? Men då ville eg bryte med poenget i talen, av di den var ein takk til ein organisasjon som tek ting på alvor og bryr seg med detaljar.

LLSå her er planen: å snike meg inn ein sein kveld i Anne B. Ragde-stil, ha med ein illustrasjon som er i påfallande lik i stil som resten av veggen, med ei snakkeboble som seier: ”Berre synd at bokmålsfolket ikkje er like avslappa. Særleg ikkje Bokmålsforbundet.” Den skal eg klistre opp like under Nilssen-sitatet. Det gjer nok susen.

I alle fall for mi eiga sjølvkjensle.

Norsk Tidend 4–2013

Utgjeven av Noregs Mållag

2

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32 I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Makt og motma Sjølv om skuledebattane alltid syter for at nynorsken er eit tema i valdebatten, har nynorskspørsmålet vore ein del av valkampen mange stader i år. Og i heile år har mange parti hatt ein kamp om nynorsk innetter i partiet.

I Bergen 19. august skipa Odda Mållag, Ullensvang Mållag, Voss Mållag, Hordaland Mållag, Noregs Lærarmållag og Vestmannalaget eit debattmøte om nynorsk, der SV, Sp, Ap, Venstre, KrF, Høgre og Frp deltok i panelet. I salen sat minst 60 folk, det var godt oppmøte ein sein måndag fyrste skuledagen i Bergen.

Folk hadde teke turen frå Stord, Odda og fleire stader for å få med seg kva partia skulle melda om nynorskspørsmålet.

Det finst nynorskmotstand i alle parti, det veit me, og det har ikkje minst kampen for norskfaget synt oss. Likevel veit me at det òg finst folk som kjempar for nynorsken i alle parti. Kampen for nynorsk sameinar mange stader SV-arar og høgrefolk. Ofte er det geografiske, og ikkje politiske skiljeliner, som skil og sameinar. I denne avisa kan du lesa utdrag av kva dei ulike partia meiner om språkpolitikk. Les ein nøye, ser ein at det er småpartia som er våre beste vener. SV, Sp, MDG, Venstre og KrF har alle positive nynorskformuleringar i programma sine.

marit aakre tennø Leiar i Noregs Mållag

Det var ein nynorskvenleg gjeng som var samla til debatt i Bergen 19. august. Her sa Emil Erstad frå KrF at dei ikkje var viljuge til å kasta nynorsken på sjøen for svarte limousinar. Terje Breivik frå Venstre forsikra i same debatt at Venstre står støtt og urokkeleg for nynorsken.

Det er gledeleg. Likevel har Elisabeth Aspaker i Høgre lova at dei vil endra norskfaget med det fyrste om dei skulle vinna valet. Er då Venstre og KrF sine vedtak tydelege nok?

Venstre seier at dei vil vurdera tiltak for å betra vurderingsordninga i sidemål utan å fjerna sidemålskarakteren, medan KrF meiner undervisninga i sidemål må halda fram å sikra jamstillinga. Men dei vil drøfta alternative vurderingsformer for å sikra sidemålet.

Då er spørsmålet om desse formuleringane er sterke nok, og viktige nok, om desse to partia skulle enda opp i ei regjering saman med Høgre.

Lleiarteigen

ÅTAK ET PÅ SIDEM ÅLSORDNINGA 2012 - 2013

Teikning: Kjartan Helleve

Sjølv om Noregs Mållag er ein partipolitisk uavhengig organisasjon, er det klårt det uroar oss om to parti med radikalt annleis syn på målsaka enn oss kjem til makta. Det var gledeleg i vår å sjå at nynorskopposisjonen i Høgre var så stor og at det er så mange høgrefolk, ikkje minst på Vestlandet som arbeider iherdig for nynorsken. Likevel gjorde Gjermund Hagesæter frå Frp, skrivar i Løvebakken mållag, det klårt under nynorskdebatten i Bergen at korkje mållova eller sidemålsundervisninga tener nynorsken i det heile. Så kva skjer då i ei eventuell blå-blå regjering? Der dei gode motkreftene i Høgre ikkje har gode programformuleringar å stø seg på? Det at sidemålsvedtaket på Høgre sitt landsmøte ikkje lenger seier at sidemålet skal vera valfritt, har mange målfolk tolka positivt. Det håpet vart knust av Erna Solberg under Vestlandsdebatten til NRK Hordaland 28. august. Der sa ho at Høgre ikkje vil at elevane skal øva på skriftleg sidemål og at dei ikkje treng å kunne to variantar av norsk.

Heller ikkje hjå dei raud-grøne er alt lyseraudt(!). Trass i at både SV og Sp har svært gode nynorskformuleringar i sine program, skriv ikkje Arbeidarpartiet eit einaste ord om nynorsk i sitt program for neste stortingsperiode. På nynorskdebatten i Bergen lova derimot Magne

Rommetveit at Arbeidarpartiet gjennom å sikra norskfaget med eigen karakter i sidemål i år, no har konsolidert sin nynorskpolitikk. Det er i tilfelle svært gledeleg.

Framtida for nynorsken handlar ikkje berre om framtida for sidemålsordninga. Det finst ei rekkje andre politiske saker som òg kan koma til å påverka framtida for nynorsken.

Saker som pressestønaden, ordningar som held oppe nynorsk bokproduksjon og andre institusjonar, kommunesamanslåing og ein god politikk for distrikta.

Det vart sagt etter kampen om norskfaget at mållaget berre ikkje måtte tru at kampen no var vunnen. 107 år med mållagsarbeid har synt at alle kampar kan verta til omkampar. Og med eit Utdanningsdirektorat som gong på gong har fremja framlegg som trugar sidemålsordninga og jamstillinga, veit me at uansett regjering etter valet så trengst Noregs Mållag og Norsk Målungdom og alle andre som arbeider til beste for nynorsken.

Alt heng som kjend saman med alt, og eit mindre brukt språk som nynorsk treng vern på line med andre mindre brukte språk rundt om i verda. Kva slags vern han får, vert avgjort 9. september.

“

Det vart sagt etter kampen om norskfaget at mållaget berre ikkje måtte tru at kampen no var vunnen. 107 år med mållagsarbeid har synt at alle kampar kan verta til omkampar.

Norsk Tidend 4–2013

akt

3

Lmålnytt

Avinor vil ikkje byte til nynorsk Språkrådet og Samferdsleministeren meiner at flyplassar skal bruke nynorsk.

Avinor ignorerer kravet.

Noregs Mållag bad før sommaren om Språkrådet si vurdering av kva språk flyplassane på Vestlandet og i Valdres burde bruke. Bakgrunnen var eit møte mellom Mållaget og Avinor om likskapen mellom den nye logoen til Avinor og logoen til Nynorskstafetten. På møtet vart bruk av nynorsk i Avinor eit tema, og selskapet lova å kome attende med informasjon om kva vurderingar dei gjer når det gjeld språkbruken på flyplassar i nynorskområde. Mållaget meinte det var viktig at Avinor såg på dette raskt, fordi flyplassane skulle få nye skilt til hausten,

og ein då kunne sikre seg å lage dei rette skilta med ein gong.

Svaret frå Språkrådet var klårt: sidan flyplassar kan reknast som ei regional verksemd, er det språket i kommunane som soknar til dei flyplassane som skal avgjere kva språk ein skal nytte. Dette er den same grunngjevinga som gjer at t.d. Haukeland Sjukehus nyttar nynorsk. Språkrådet meinte difor at Sola lufthavn skulle vere språkdelt, medan flyplassane i Haugesund, Bergen , Ålesund og på Fagernes skulle nytte nynorsk.

Då samferdsleminister Marit Arnstad i august etterlyste eit svar, kom det fort. Avinor hadde ikkje tenkt å endre på språkpolitikken sin. Dei ville byrje med nynorsk på Fagernes, men dei såg ingen grunn til å endre noko på dei andre flyplassane.

– Avinor er ikkje samd i råda frå Språkrådet, sa Ove Arvesen, direktør for samfunnskontakt i Avinor, til Bergens Tidende.

Selskapet grunngjev svaret med at flyplassar over ein viss storleik ikkje har ”geografisk avgrenset område som tenestekrins. Det er derimot et knutepunkt for reisende fra hele landet – og fra utlandet. Derfor må det være riktig å bruke den målformen som flertallet av landets kommuner bruker, nemlig bokmål.”

No var ikkje dette fyrste gongen Avinor skreiv til departementet i sommar. I eit tidlegare brev til ein tilsett i Samferdsledepartementet, hadde dei også inkludert eit avsnitt om at dette ville bli dyrt. «(…) er det allerede produsert nye skilt til samtlige lufthavner.

Produksjon av nye skilt til Leirin vil medføre en ekstra kostnad på ca. kr.

200.000,–» I brevet til ministeren er dette punktet teke vekk.

Samferdsleministeren har ikkje kome med eit tilsvar på denne vurderinga.

Hege Lothe

Faksimile Aftenposten 15. juni 2013

hege.lothe@nm.no

Lettar byrda for språkd

Norsk Tidend 4–2013

Kommunalminister Liv Signe Navarsete vil gjere det enklare å få pengar til å starte nynorskklasser i bokmålsområde – og omvendt.

4

Kommunane har frå før av plikt til å opprette eigne elevgrupper dersom minst ti elevar på eit årstrinn ønskjer å få skriftleg opplæring på eit anna hovudmål. Men i slunkne kommunekassar er det ikkje alltid lett å finne dei ekstra kronene som trengst til lærar og undervisningsmateriell i slike sidemålsklasser.

Kommunal- og regionaldepartementet vil derfor gjere det lettare å språkdele klasser ved å understreke i regelverket at slike kommunar skal ha rett på ekstra økonomisk støtte frå fylkesmannen.

SIDEMÅLSHJELP: Kommunalminister Liv Signe Navarsete vil gi kommunar med språkdelte klasser ein større del av kaka når fylkesmannen skal fordele skjønsmidlar. FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK

L FAKTA: Skjønsmidlar er pengar som blir delt ut til kommunar frå staten og fylkesmannen etter skjøn.

Kommunal- og regionaldepartementet utarbeider sentrale retningslinjer for tildelinga av skjønsmidlar, desse blir normalt reviderte kvart år.

Ved skjønstildelinga skal fylkesmannen ta omsyn til utgifter som kommunane sjølve ikkje kan påverke, som geografiske og demografiske utfordringar.

Døme: Mange kommunar på nordvestlandet fekk tildelt skjønsmidlar etter ekstremvêret Dagmar.

Kjelde: Regjeringa.no.

– Vi har løfta fram lovverket og gitt signal om at dette skal prioriterast, seier kommunal- og regionalminister Liv Signe Navarsete.

Ingen nye pengar Det er altså

ikkje snakk om ei ny tilskotsordning til sidemålsklasser, men ei presisering av at kommunar med språkdelte klasser i større grad skal prioriterast når fylkesmannen deler

Samlaget med ny app Forlaget har laga ein app der ein kan kjøpa digitale lesebøker, Leseland.

Bøkene er «underhaldande og engasjerande lettleshistorier som er tilpassa barnas interesser og lesekunnskap.» Måler er å stimulera og inspirera ferske lesarar, og bøkene er delt inn i fire nivå, alt etter kor god ein er til å lesa. Appane finst både for iPhone, Android og Windows 8.

Nynorskpris til NRK-programleiar

Dei tre nynorskteatera feirar Språkåret 2013 med samproduksjonen Ein god dag kjem aldri for tidleg!

Hordaland Teater, Sogn og Fjordane Teater og Det Norske Teatret set i lag opp denne framsyninga til hausten. Dei glitrande pennane, dei gode songane, og den kvasse, ironiske replikken blir til ein scenisk kompott med skodespelarar frå dei tre teatera.

I denne leikne kabareten vil den musikalske, den poetiske og den litterære arven vår bli vist for store delar av landet. Framsyninga får premiere i Bergen i september, spelar på Det Norske Teatret i oktober, og dreg så på turné i Sogn og Fjordane i november.

delte kommunar ut frå den pengesekken som blir kalla skjønsmidlar.

– Dessverre er det slik at nokre kommunar opplever det som ei økonomisk byrde å sikre språkdelingskravet. Med denne presiseringa av retningslinjene, gir vi eit signal til fylkesmannen om at dei er forplikta til å vurdere om kommunane har ekstra utgifter til språkdeling. Det er altså ikkje sett av nye pengar, men språkdeling blir framheva når det gjeld fordelinga av potten vi har til skjønsmidlar, seier Navarsete.

skal ikkje tynge Historia bak

presiseringa av retningslinjene, er at Åmli kommune i Aust-Agder for nokre år sidan søkte fylkesmannen om pengar, skjønnstilskot i samband med utgifter til språkdeling. Men verken fylkesmannen eller departementet som søknaden blei vidaresendt til, kunne innvilge søknaden.

Med den nye formuleringa vil Navarsete leggje meir trykk på fylkesmannen til å dele ut pengar frå skjønsmiddelpotten til kommunar med språkdelte klasser. Målet er at færre kommunar skal oppleve språkdeling som ei belastning.

– Det er viktig for elevane, viktig for kommuneøkonomien og ikkje minst viktig for faget – at ikkje nynorsk får skulda for å vere ei «økonomisk meirbelastning», eller bokmål, som kan vere tilfelle i andre

kommunar, seier kommunal- og regionalministeren.

Går begge vegar På førsom-

maren kravde ei gruppe foreldre i nynorskkommunen Sula på Sunnmøre å få eigen bokmålsklasse for barna sine for å få ned elevtalet i kvar klasse. Dei to førsteklassene ved den nybygde Langevåg skule på Sula sør for Ålesund hadde elles hatt 28 elevar kvar til hausten. Etter bokmålskravet blir det i staden tre førsteklasser, éi av dei ei bokmålsklasse på 14 elevar, skriv Sunnmørsposten.

Kommunalministeren er likevel ikkje bekymra for at språkdeling kan bli eit middel foreldra nyttar først og fremst for å krympe klasser.

Ho tvilar på at eit forsterka trykk på fylkesmannen til å løyve pengar til språkdeling vil føre til ei oppblomstring av bokmålsklasser i tradisjonelle nynorskområde.

– Det handlar om rettane ungane skal ha. Det er rett og rimeleg at det kan gå begge vegar, seier Navarsete.

Ho understrekar at dei vil følgje med på utviklinga etter endringa i retningslinjene, som etter planen skal gjelde frå 2014.

– Men sjølvsagt vil ei eventuelt ny regjering kunne endre på dette med eit pennestrok, legg ei valkamptent Liv Signe Navarsete til.

Andrea Øien Sæverud/NPK

Vil likestille nynorsk og bokmål i grunnlova Senterpartileiar Liv Signe Navarsete meiner at dei stadige angrepa på nynorsken gjer det nødvendig å få inn eit vern for språkforma i grunnlova.

Nynorsk og bokmål blei sidestilte som språkformer i 1885, og i mållova står det at bokmål og nynorsk skal vere likeverdige språk. Men Spleiaren meiner at dette ikkje er godt nok og vil derfor grunnlovsfeste likestilling av dei to målformene, skriv Bergens Tidende.

– Vi ser jo kva som kjem frå partia på høgresida. Dei ønskjer så til dei grader å svekkje nynorsken, dersom dei får makt til å gjere det, seier Navarsete.

Ho peiker på at samisk har eit slikt vern i grunnlova og meiner at dette er med på å gi samisk språk og kultur spesiell merksemd i det politiske miljøet.

Pris til Arvid Torgeir Lie Diktartavla 2013 gjekk til Arvid Torgeir Lie. Diktarstien i tunet til Hardanger folkemuseum vart utvida med steintavle til Lie søndag 18. august. Arvid Torgeir Lie har sidan debuten i 1967 og heilt fram til den siste diktsamlinga i 2006 vist ei framståande evne til å fornya det lyriske språket. (Haugesenteret)

Christian Wiik Gjerde får Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar for god bruk av dialekt og nynorsk i notidas barnetime, Superblokka i NRK P1.

Programleiar i Superblokka Christian Wiik Gjerde (32) kjem frå Tjørvåg i Herøy kommune i Møre og Romsdal.

Han var lærar før han blei rekruttert inn i NRK gjennom NRK Nynorsk mediesenter.

– Eg er utruleg glad, dette er heilt herleg! Dialekten min og nynorsken, er identiteten min.

Språket mitt er Christian, og det er heilt uaktuelt for meg å «pynte på» det. Nynorsk er for meg verdas vakraste og rikaste språk, jublar Foto: NRK Gjerde. (NPK)

Meir nynorsk og dialekt i NRK Både NRK P1, NRK2 og NRK Super oppfylte i fjor kravet om at minst 25 prosent av sendingane skal vere på nynorsk, ifølgje den årlege Allmennkringkastingsrapporten frå Medietilsynet.

P1 og barnekanalen NRK Super auka nynorskdelane sine med fem og sju prosent, og Medietilsynet roser i rapporten NRK for å ha tatt viktige steg i retning av å innfri nynorskkravet.

Rundt 30 prosent av sendingane i P1 var på nynorsk eller dialekt i fjor, mens både NRK2 og NRK Super hadde 25 prosent.

NRK P2 hadde 21 prosent nynorsk i fjor, mens P3 hadde 22 prosent.

Litt dårlegare stod det framleis til på nettsidene til NRK. Der var nynorskprosenten på 16 prosent i 2012, godt under 25-prosentskravet. (NPK)

Norsk Tidend 4–2013

Ein god dag kjem aldri for tidleg!

5

Lmålnytt

Ein publikumar takkar Eva Nørstebø grundig for innsatsen. Foto: Alf Reidar Dale.

Norsk Tidend 4–2013

Vårens vakraste i Maridalen kirke

6

Oslo mållag og Maridalen menighet har i årevis skipa til ein forfattarkveld i Maridalen kirke, som regel fyrste sundagen i juni. Og i år gjekk den 13. av lunnane, som kanskje den aller mest vellukka av alle, til ekstra stor glede for Eva Nørstebø, som tok initiativet til tilskipinga og har hatt ansvaret for og det største arbeidet med kulturkvelden i alle år. No takka ho for seg.

I år stod kultur- og forfattarparet Hulda og Arne Garborg på plakaten.

Sprengfull kyrkje, 170-80 stykke, fekk høyra eit tankevekkjande innleiingskåseri av Gunnar Bjune, leiar i menighetsrådet i Maridalen. Han la vekt på Arne Garborg sitt ambivalente forhold til kyrkje og kristendom, eit sentralt emne i Garborg sin forfattarskap.

Tone Ringen har vore med på alle forfattarkveldane og framførde i eit par gode bolkar tekstar av Arne Garborg, både til trygt tonefylgje frå pianisten Torill Fimreite i song og i dikt ho sa fram med overtydande innleving. ’Haugtussa’-songane er tydeleg at Tone Ringen har eit nært forhold til.

Elles song forsamlinga både ’No livnar det i lundar’ og ’Mellom bakkar og berg’ – og for ein allsong!

Arnhild Skre, som for to år sidan skreiv den store biografien om Hulda Garborg, ei bok ho både fekk Brageprisen og elles har hausta mykje ros for, heldt kveldens hovudføredrag – på ein så levande, fri og forvitneleg måte at folk sat fjetra. Ho la hovudvekta på det Hulda og Arne var i lag om, aller mest Det norske spellaget og Det Norske Teatret, som Hulda har hovudæra for å ha fått i gang. Elles var det nok av ulikskapar mellom dei å dra fram, mange av dei fruktbare, andre mindre det.

Eva Nørstebø avslutta med å takka varmt både Arnhild Skre og dei andre deltakarane, også organist Ilham Mirzayev som song ein Garborg-salme frå galleriet, med blomar og gode ord, før ho sjølv vart tiljubla av alle som i kyrkja var, vel fortent etter alle dei lukkestunder ho har gjeve folk i Maridalen kirke!

Og etterpå var det, som skikken er, kyrkjekaffi og eit rikt utval kaker på kyrkjebakken, heimebaka av folk Eva hadde sett i sving. Og ’Herren såg til sine’ – med det godvêret; etter den verste regndagen i manns korte minne fekk alt folket oppleva den vakraste og beste vårkvelden i Maridalen kirke og på kyrkjebakken!

Alv Reidar Dale

Ny nynorsk av I avishuset Firda vart det i august skrive avishistorie. Då byrja fire praktikantar med opplæring på det nystarta Nynorsk avissenter.

– Her er opplegget at vi lærer ved å gjere, smiler Thea Idsøe.

Dei fire nynorskpraktikantane har berre vore der i ei veke, men dei har alt hatt fleire tekstar på trykk i avisa Firda. Fyrste oppgåva var å skrive om pressemeldingar og informasjonsskriv som Firda har fått inn, og deretter gjere dei om til saker som vert sette på trykk.

– Mi fyrste sak var at eg skreiv om at statsråd Liv Signe Navarsete og ein lokal eldre mann hadde vore dei fyrste til å gå over Hardangerbrua. Og då tykte eg at det var veldig spesielt tilfeldigvis å treffe ho på stand her i Førde eit par dagar etterpå, smiler Ina Eirin Eliassen.

Men statsråden var nøgd med artikkelen, så det var rask tilbakemelding på fyrste sak.

– Kvifor ville de bli nynorskpraktikantar på Nynorsk avissenter?

– Eg har ein stor journalistdraum og nynorsk har alltid vore målet mitt. Så då eg oppdaga dette, tykte eg det var eit fantastisk tiltak, seier Thea Idsøe frå Stord.

– Eg ville heimover etter å ha budd åtte år på Austlandet og i Trondheim. Og eg veit at det eg er best til, er skriving. Så då dette dukka opp, slo eg til, fortel Thea Idsøe.

Opplæringsperiode Dei fire bur i kollektiv i Førde, og fram til jul er det undervisning og opplæring i Førde. Deretter er det to månader med praksis i avis. Tre av dei

har praksisplassen sin klar alt. Dei fyrste avisene som tek imot praktikantane er Hallingdølen, Jærbladet og avisa Sunnhordland. Dei får løn i praktikantperioden og har kvar sin mentor i redaksjonen. Så har dei også arbeidsplassen sin i redaksjonen ved sida av mentor, slik at dei får tett oppfølging. Tanken er at på den måten får dei del i all den tause kunnskapen erfarne journalistar har.

I tillegg er det førelesingar.

Somme har dei saman med NRK Nynorsk mediesenter som er NRK si opplæring av nynorskjournalistar, andre førelesingar har dei for seg sjølve. Dei legg vekt på at dei får god innføring i digitale medium, og det er ein svært viktig kunnskap for ferske journalistar i dag.

Nynorsk yrkeskarriere

– Trur de at de vil halde på nynorsken gjennom yrkeslivet som journalistar?

– Eg tenkjer slik at det er fint om eg kan bidra til at det vert meir nynorsk i Jærbladet. Om det at eg skriv nynorsk, er med på å endre avisbiletet med meir nynorsk i ei blandingsavis, som det finst ein del av, er det eit viktig bidrag, seier Kristine Monstad Stensland frå Bryne. Hennar praksisperiode skal vere i nettopp Jærbladet.

Ina Eirin Eliassen seier at ho vert meir og meir stolt.

– Eg kjenner at stoltheita aukar.

Eg trur eg er på veg opp til barrikadane, smiler ho.

Feirar Språkåret med stevtevling Tevlinga er ein del av Buskerud mållag si feiring av Språkåret 2013, og i midten av november inviterer mållaget til eit språkårsarrangment med eit breitt kunstnarisk program – musikk, diktopplesing og ei og anna overrasking. Vinnarane i stevtevlinga blir kåra, og eit utval av dei nykomponerte steva blir framførde av Gunnlaug Lien Myhr.

På facebooksida «Hått Halling» finn du informasjon om reglane og inspirasjon til tevlinga – og her kan du mellom anna høyre juryleiar Arne Moslåtten (biletet) kvede. Frå og med 17. august og fram mot arrangementet vil «Dagens stev» bli publisert kvar laurdag i Hallingdølen og på facebooksida.

– Er det viktig å snakke dialekt for å skrive nynorsk?

– Nei, det treng ikkje å vere ei kopling, seier Ina Eirin. Ho sjølv vaks opp i Hallingdal og har enda opp med å snakke nært opp til bokmål.

– Eg har mange venner som snakkar slik som eg gjer, men framleis skriv nynorsk. Dei angrar på at dei slutta å snakke dialekt,

Sunnmøre Må Målblome Under Trebaat-

Stevjuryen består av Arne Moslåtten (juryleiar), Marit Wøllo og Astrid Myro Rust. Juryen vil legge vekt på rett rytme, språkleg flyt, kreativitet og bruk av særeigne hallingord. Siste innsendingsfrist er 5. oktober.

Pressemelding

festivalen i Ulsteinvik fekk IL Hødd Fotball målblome av Sunnmøre Mållag.

– Hødd har vore og er ein føregangsklubb både sportsleg og språkleg, seier Terje Kjøde, leiar i Sunnmøre Mållag.

– Klubben bruker konsekvent nynorsk. Nynorsken er ein del av klubben sin identitet. I tillegg er det høg kvalitet på språket. Det er berre å sjå på nettsidene, seier Terje Kjøde.

– Ideen om å gi Hødd denne påskjøninga fekk me under eit styremøte. Dei siste åra har me halde dei fleste styremøta i klubbhuset på Høddvoll. Då

Reiserute september–oktober

avishistorie

Klar for nynorsk journalistliv: Kristine Monstad Stensland (25) frå Bryne, Thea Idsøe (22), Stord, Marit Brennset (26), Leikanger og Ina Eirin Eliassen (29), Ål i Hallingdal. (Foto: Hege Lothe) og byrja å snakke bokmål i løpet av ungdomsåra.

Levande nynorsk – Målet er å bidra med levande nynorsk. Det er i dag 60-70 nynorskaviser eller med ein stor del nynorsk, og desse avisene bidreg med kanskje den største tekstproduksjonen på nynorsk, seier Arve Sandal, dagleg leiar på Nynorsk avissenter. Han meiner det er viktig

å ta tak i situasjonen sjølv, og ikkje berre vente på staten.

– Vi vil bidra med å gje desse lokalavisene gode journalistar som kan skrive gode historier på nynorsk. Det er viktig at vi får fleire ambassadørar for nynorsk, og Nynorsk avissenter skal vere ei handsrekning til redaktørane som er på jakt etter gode folk, smiler Arve Sandal.

Dei fekk 21 søkjarar til fyrste runde og har finansiering klar for tre kull med praktikantar.

Dei som har bidrege med finansiering, er Vinjefondet, Sparebankstiftinga, Sogn og Fjordane fylkeskommune og Amedia. Det er Firda Media som står bak prosjektet.

September 02.09. Askøy 03.09. Norheimsund/ Øystese 04.09. Voss 05.09. Ulvik 06.09. Ullensvang 07.09. Odda 10.09. Drammen 11.09. Ål 12.09. Gol 13.09. Vang 14.09. Fagernes 16.09. Hemsedal 17.09. Sør-Aurdal 18.09. Etnedal 19.09. Hadeland 20.09. Sandefjord 23.09. Tønsberg 24.09. Bærum 25.09. Asker 26.09. Oslo 27.09. Oslo 28.09. Oslo Oktober 06.10. Det Norske Teatret, Oslo 07.10. Marnar 08.10. Kristiansand 09.10. Vennesla 10.10. Iveland 11.10. Evje 12.10. Valle 15.10. Kvinesdal 15.10. Åseral 16.10. Lista 17.10. Tingvatn/Kvås 18.10. Mållaget på Agder (Ose) 19.10. Bygland www.nynorskstafetten.no E-post: stafetten@nm.no

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

me ei tid etter at Hødd vart cupmeister i fjor, kom til eit møte der, fekk me oss ei positiv overrasking. På golvet rett innanfor inngangsdøra låg – og ligg framleis - ei stor matte med teksten «Noregsmeister 2012». Det vitnar om språkleg medvit og tryggleik om eigen identitet. Du merkar det når du kjem til Høddvoll, at dette er ein spesiell klubb. Det sit ei eiga stemning i veggene. Alt er fint i orden, og du ser at medlemmene er stolte av klubben sin. Også her er Hødd eit føredøme, seier Kjøde.

Føredøme – Alle klubbane på Sunnmøre bør bruke nynorsk. Det skuldar dei medlem-

mene sine, spesielt dei unge.

Dei treng språklege førebilete også når det handlar om idrett.

Det er heller ikkje urimeleg å vente at Aafk slepper nynorsken til. Aafk vil gjerne vere heile Sunnmøre sin klubb, og dei fleste fotballinteresserte sunnmøringane har nynorsk som sitt hovudmål. Sunnmøre Fotballkrets må også bli mykje flinkare å bruke nynorsk.

– Kjem de til å følgje opp dette utspelet?

– Du får vere nøgd med eit kort svar etter første omgang.

Ballen er ikkje lagd død, og ein fotballkamp har meir enn éin omgang, seier Kjøde.

PRESSEMELDING

Frå venstre: styreleiar Terje Kjøde, styremedlem Iselin Nevstad Øvrelid, mediesjef LarsPetter Rønnestad og styremedlem Kristian Fuglseth. Foto: Sunnmøre Mållag

Norsk Tidend 4–2013

ållag gav målblome til Hødd

7

L Norskfaget

Klårt sidemålsvedtak Kunnskapsminister Kristin Halvorsen avviste Utdanningsdirektoratet sitt framlegg om å svekkje sidemålsundervisninga.

– Statsråden har gjort det klårt at sidemålsundervisninga er ein viktig del av norskfaget, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Rett før sommarferien kom endeleg den nye læreplanen i norsk. Etter eit omfattande førearbeid, med påfylgjande høyringsrunde, hadde Utdanningsdirektoratet kome med sitt endelege framlegg. No var det opp til departementet å setje sluttstrek. Framlegget frå direktoratet var ikkje godt nytt sett med nynorskbriller. Mellom anna ville sidemålsundervisninga forsvinne heilt i Vg3, og i ungdomsskulen ville ho bli sterkt redusert. Både målrørsla, ulike faginstansar og mange lærarar var urolege.

Utan grunn, synte det seg. Regjeringa vedtok å tryggje jamstillinga gjennom like kompetansemål, sikre vurdering gjennom standpunktkarakter og eksamensordning, og å halde endringane unna ungdomssteget. I tillegg skal alle elevar bli introduserte for tekstar på både bokmål og nynorsk tidleg. Dei skal lytte til og lese på begge målformene på heile barnetrinnet, og dei skal eksperimentere med skriving på sidemål frå 5. årssteget. Føremålet med opplæringa i sidemål er gjort tydelegare i læreplanen.

- Eg legg vekt på at vitnemålet skal vise kva grad av kompetanse elevane har i både hovudmål og sidemål, sa kunnskapsminister Kristin Halvorsen då ho la fram den nye læreplanen.

Godt nøgd – Noregs Mållag er svært glad

Norsk Tidend 4–2013

for at kunnskapsministeren ikkje vil svekkje sidemålsordninga, seier leiar Marit Aakre Tennø.

Ho innrømmer at ho var nervøs for kva som ville kome, og at ho vart overraska over at den endelege læreplanen låg såpass langt frå den som vart sendt på høyring.

8

– Konsekvensen av framlegga frå direktoratet ville vore statustap for sidemålet, og det er nett slike statusendringar som gjev dårlegare kompetanse i sidemål, som for dei fleste er nynorsk. Sidemålsordninga i Noreg er viktig for at nynorsken skal halde seg oppe som bruksspråk, seier Tennø.

Samstundes med innføring av ny læreplan, vil regjeringa no prøve ei ordning med samla skriftleg karakter dei to fyrste åra på vidaregåande, medan elevane vil få tre norskkarakterar siste året på studiespesialiserande.

– Mållaget er spent på evalueringa av denne ordninga om tre år. No får lærarane eit høve til å arbeide meir intensivt med sidemålsundervisning i eit avgrensa tidsrom og minske arbeidskravet, peikar Marit Aakre Tennø på.

Dette er eit unikt høve til å teste ut eit heilt nytt karakterregime som vil gje lærarane lægre arbeidsbyrde. Det er bra at departementet og statsråden har gjort endringar som er i tråd med vedteken språkpolitikk, samstundes som dei kjem lærarane i møte på at norskfaget over tid har vorte for omfattande, seier Tennø.

Uforståeleg motstand Ikkje alle er like samde. Landslaget for norskundervisning (LNU) var raskt ute med ei pressemelding der Mållaget vart skulda for å vere meir oppteke av talet på karakterar enn kvaliteten på opplæringa. Også Utdanningsforbundet var skuffa over den endelege læreplanen, og meiner at forsøket med å ha samla norskkarakter i Vg1 og Vg2 ikkje vil ha noko føre seg.

– Noregs Mållag har full forståing for at lærarane meiner norskfaget er for stort, seier Tennø.

– Diverre har ordskiftet om omfanget av norskfaget fått lov til berre å dreie seg om sidemålsundervisninga. Når organisasjonane går ut på denne måten, så kan ein sitje att med eit inntrykk av at ingenting er endra. Det stemmer ikkje. Det har vore ei omfattande opprydding i kompetansemåla og dei grunnleggjande dugleikane. Det er rett at me er opptekne av ein eigen karakter. Den sikrar at elevane vert prøvde i sidemål nok gonger til å setje ein avsluttande

karakter. Karakterar er ikkje einaste vegen til lukke, men dei sikrar at sidemålet får ein plass i undervisninga fordi karakterar er undervisningsstyrande. Det ein skal prøvast i, vert det øvd ekstra på. Det vil ikkje seie at me lukkar augo for at det er, og kjem til å vere, utfordringar i norskfaget, seier Tennø.

I den nye prøveordninga som regjeringa har lagt opp til, kjem den karakteren fyrst siste året på vidaregåande. Ho forstår ikkje kvifor Utdanningsforbundet ikkje har tru på forsøksordninga.

– Forsøket frå Halvorsen er identisk med forsøka i Fana og på Kongsbakken vidaregåande skule. Det var forsøk som Utdanningsforbundet i Hordaland tidlegare har prisa nettopp fordi det gjev større fridom til å drive såkalla prosessorientert skriving. Meldingane frå forsøket er òg at arbeidsmengda har vorte lægre.

Derifrå melder ein om ei halvering av dokumentasjonskravet. Altså vil forsøket opne for mindre arbeid for lærarane, nett slik dei har ynskt seg, og større rom for prosessorientert skriving, seier ho.

Nokre av lærarane ho har vore i kontakt med, har likevel vore skeptiske til forsøket. Det eine er at det blir sett på som ei svekking av sidemålsinstituttet.

Det andre er at mindre krav til dokumentasjon kan føre til at elevane skriv mindre. Elevar som er med på forsøket, kan kome svakare ut enn dei som er ikkje er med. Om tre år vil det syne seg om forsøket var vellukka.

– Mållaget er likevel opne for å kunne stø ei varig innføring av forsøksmodellen dersom det etter evalueringa viser seg at elevane har like god sidemålskompetanse som før, seier Tennø.

Nøgd: Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag. (Foto: Hege Lothe)

Ressursgruppa i mål Kunnskapsdepartementet oppretta våren 2012 ei ressursgruppe for nynorsk som hovudmål. Gruppa vart oppretta med bakgrunn i kunnskap om at mange elevar byter målform frå nynorsk til bokmål undervegs i opplæringa.

– Nynorsk er eit levande språk, og for å halde det slik også i framtida må vi leggje til rette for at elevar som har nynorsk som hovudmål held fram med det i heile skulegangen. Motivasjon, haldningar, kultur og kompetanse er alle viktige element som kan medverke til å nå dette målet, seier kunnskapsminister Kristin Halvorsen.

I rapporten føreslår ein tiltak på mellom anna desse områda: • Kompetanseheving • Formidling av god praksis • Auka kompetanse om stoda for elevar som har nynorsk som hovudmål • Auka tilgang til læringsressursar på nynorsk.

– Departementet vil no sjå på tiltaka i rapporten og vurdere desse.

Eg har allereie merka meg at det er fleire interessante tiltak som blant anna går på bevisstgjering av sektoren. Eg har tru på at det er ein riktig veg å gå, seier kunnskapsministeren.

Landsmøtet 2012: K møtet i Noregs Måll skrifteleg sidemålsu dåverande leiar i Må

Foto: Hallvard Østrem / N

NPK

Marianne Granheim Trøyflat Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Arbeidsspråk: Nynorsk Jaså, døkk sitt og glor? Nyhendeopplesaren i Flåklypa grand prix er ikkje av det sjølvhøgtidelege slaget. Han tek det med knusande ro, trass i at han har tabba seg ut på tv og er fleire sekund etter sending.

Han er berre seg sjølv. Og på eit vis illustrerer dette noko av grunnen til at vi er så glad i nynorsk i dei store media. For jau da, vi forstår nyhende på bokmål også. Men vi finn meir av oss sjølve i nynorsken. Vi likar at nyhenda kjem på vårt eige språk og kan plasserast inn i vår eiga verd.

Stoda for nynorskbruk i media er ikkje heilgalen. Nynorsk avissenter, eit opplæringsprogram for nynorskjournalistar, starta i haust opp med første kullet. Suksessen Nynorsk mediesenter, for tv-, radio-, og nettjournalistar i NRK, rullar og går, og sette nyleg i gang det 19. kullet. Bergens Tidende hadde ei heil utgåve på nynorsk i høve Ivar Aasenjubileet 5. august. Ingen skal seia at media ikkje leverer på språket vårt.

Men alt som her er lista opp, er faktisk særskilte tiltak for å hindre at nynorsken forsvinn.

Seks prosent av elevane som går ut av vidaregåande skule har nynorsk som hovudmål. Dette er neppe eit godt utgangspunkt, korkje for rekruttering av nynorskjournalistar eller for etterspørselen etter nynorske medium. Kanskje kan det inspirere ungdom til å halde å nynorsken, dersom dei veit at karrieremulegheitene blir fleire. At i enkelte yrke er vegen fram litt kortare om du er nynorskbrukar, til dømes i media. Gode nynorskkunnskapar bør i større grad bli framheva som eit fortrinn, heller enn ein hemsko.

Kringkastingsringen vil ta utfordringa med rekruttering på alvor. Vi vil prate med dei som leverer nyhende på nynorsk og dei som utdannar journalistar og andre mediefolk, sjå om det finst ei felles interesse av å gi nynorsken større plass. Folk som jobbar på sitt eige språk, jobbar betre. Folk som får nyhende på sitt eige språk, blir betre opplyste. Folk som pliktar å kunne to språk, til dømes i jobbsamanheng, får gratis opplæring. Det er i det heile få grunnar til ikkje å bruke meir nynorsk i massemedia. Men aller først må ein sørgje for at det finst mediefolk der ute som kan bruke språket. Vi i Kringkastingsringen skal gjera vårt.

Norsk Tidend 4–2013

Kristin Halvorsen på veg inn landslag i 2012, der ho lova å ikkje fjerne undervisning. Her saman med ållaget, Håvard B. Øvregård.

L MEDIA

9

LIvar Aasen 1813–2013

Hadia hylla Ivar på

– Ingen ansvarleg språkpolitikk for framtida kan gå utanom nynorsken, sa kulturminister Hadia Tajik i 200-årstalen til Ivar Aasen.

Nynorskhøvdingen blei feira få meter frå den vesle stova der han blei fødd for akkurat 200 år sidan. Festen blei sungen i gang med tonane frå Aasen-songane «Mellom bakkar og berg» og «Dei gamle fjell i syningom».

Deretter heldt kulturminister Hadia Tajik (Ap) tale til bursdagsbarnet.

– I kveld skal me hylla den mannen som forma det nynorske skriftspråket. Med granskande blikk og systematisk flid meisla han språket ut. Ivar Aasen la grunnlaget for dette språklege og kulturelle mangfaldet, for denne nasjonalformuen som er rikare enn oljefondet, sa kulturministeren og hausta rik applaus frå radene i det fullsette uteamfiet på Ivar Aasen-tunet i Hovdebygda.

Ordtak til trøyst Tajik

peika i talen spesielt på tre tiltak ein må gjere for å halde liv i nynorsken: å satse på nynorsk i skulen, ha klare reglar for bruk av nynorsk i forvaltninga og å halde fram med pressestøtta. Og skulle det bli politiske dragkampar, visste kulturministeren kvar ho kunne hente støtte – i visdomsorda til Ivar Aasen.

– Mang ein politikar kan finna trøyst i songtitlar som «Til lags åt alle kan ingen gjera» og «Dei vil alltid klaga og kyta», sa ho til god lått frå publikum.

Hadia Tajik understreka også at nynorsk i høgste grad er eit levande språk, ikkje berre noko som høyrest fint ut i gamle dikt.

– Språket til kvar og ein av oss skal vere godt nok til å bli ytra i det offentlege rom. Til å kome på trykk i aviser. Til å formidle viktig informasjon i nærings- eller organisasjonsliv. Eller til å vere hjartet sitt språk i eit kjærleiksbrev, sa Tajik.

Bunad og Berkeley

Med barnebokforfattar Maria Parr som programleiar, blei publikum losa vidare inn i Aasen sine eigne ord, opplesne av skodespelar Anderz Eide. Stemma til songar Berit Opheim klang så gjennom kveldslufta, trass i at scena stod tom. Etter kvart oppdaga tilhøyrarane at tonane kom frå taket av Ivar Aasen-tunet, der Opheim stod bunadskledd og song «Sumarkvelden».

Frå bunad og folketonar gjekk vegen vidare til eit blikk

på nynorsk sett frå ståstaden til ein amerikansk doktorgradsstudent.

– Å lære norsk er minst ein 2 for 1-deal, sa amerikanske Jenna M. Coughlin då ho fortalde frå nynorskstudia sine ved Berkeley-universitetet. Ho vedgjekk samtidig at amerikanarar ofte viser meir forståing for nynorskinteressa hennar enn kva nordmenn gjer.

Ung, men klok Burs-

dagsfesten blei avslutta med at tunkatten Lurivar inntok scena med eit hav av ballongar. Lurivar, spelt av Marit Lid Bjerkvik, etterlyste noko som han meinte alle bursdagsbarn måtte ha, ein eigen bursdagssong. Og for å vere på den sikre sida hadde han dikta ein heilt ny ein til Ivar Aasen.

Festkvelden enda dermed med at Lurivar fekk med seg heile publikum, inkludert kulturministeren, på å syngje «Hei, hurra for Ivar Aasen», før snorene på ballongane blei klipte og dei fauk til vêrs.

Kulturminister Hadia Tajik syntest programmet var ein 200-åring verdig, og fortalde at ho også hadde fått ei ahaoppleving.

– Det gjekk opp for meg først i dag at Ivar Aasen berre var 29 år då han reiste ut for å samle inn ord. Eg var 29 år då eg blei statsråd. Så det var tryggjande for meg at ein kan vere ung og samtidig gjere så kloke ting.

Andrea Øien Sæverud/ NPK

Norsk Tidend 4–2013

Markeringar over heile landet

10

Oslo: Frå markeringa på Vår Frelsers gravlund i Oslo. Foto. Alf Reidar Dale

Meir enn tjue lokallag frå alle delar av landet tinga materiell for å markere 5. august. Leiar Marit Aakre Tennø stod saman med Volda Mållag og delte ut ballongar og flygeblad på ferjekaiane i Volda og Folkestad. I Ørsta spanderte mållaget kake på kafé. Jens Haugan i Hamar dialekt- og mållag markerte dagen med å leggje ut ein song han har skrive om Ivar Aasen. I Fredrikstad var det språkleik og ordskifte ved gangbrua, der folk kunne leike seg med orda frå «Nordmannen». Dette var eit opplegg i samarbeid med Språkåret, og same klossane kunne ein finne i Bodø, Trondheim, Ålesund, Ørsta, Bergen, Stavanger, Kristiansand og i Oslo.

I Oslo var det også blomenedlegging på grava til Aasen. Initiativtakar Håvard Tangen hadde invitert folk frå Det Norske Teatret, Norsk Ordbok og Det Norske Samlaget til å seie nokre ord. Mellom andre framførte Svein Erik Brodal kjende og kjære dikt av Ivar Aasen.

Tidlegare på dagen hadde Språkåret ei anna markering der direktør i Språkrådet, Arnfinn Muruvik Vonen heldt tale. Prosjektleiar i Språkåret Inger Johanne Sæterbakk og barnebokredaktør i Det Norske Samlaget Ragnfrid Trohaug, vitja ein barnehage i Ivar Aasens vei, til stor begeistring for store og små. Klokka 12:00 var det duka til stor fest på Deichmanske hovedbibliotek, med bursdagskake verdig ein 200-årsjubilant, saft og kaffi, blomar og ballongar! Audun Lysbakken heldt opningstalen. Språkåret

200-årsdagen VERDIG FEIRING: – Eg er stolt og glad over å vere kulturminister på eit slikt arrangement, sa Hadia Tajik. Direktør i Nynorsk kultursentrum Ottar Grepstad var kveldens kavaler.

FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK

Heile BT på nynorsk Bergens Tidende markerte åremålsdagen med å ha heile avisa på nynorsk.

På landsmøtet i vår vedtok Noregs Mållag ei fråsegn som oppmoda ei riksavis om å markere 5. august med å gje ut heile avisa på nynorsk. Utan å vite i kor stor grad slik fråsegner påverkar dei redaksjonelle vurderingane i Bergens Tidende, så kunne ein i det minste klokke inn ein halv siger 5. august.

– Dagens utgåve er ikkje eit signal om at lesarane vil finne meir nynorsk i spaltene framover, men ei påminning om at Bergens Tidende og andre institusjonar har eit ansvar for å ta vare på det språklege mangfaldet i åra som kjem. Slikt kjem ikkje gratis. Berre spør Ivar Aasen, skreiv sjefredaktør Gard Steiro i ein lengre kommentar. Kommentaren opna med ei åtvaring frå nyhenderedaktøren om at det no kom til å bli ein lesarstorm på telefonen.

Men reaksjonen var mykje mildare enn både nyhenderedaktøren og han sjølv frykta.

– Det har vore færre negative reaksjonar enn me kunne frykte, sa Steiro til si eiga avis dagen derpå.

KH

KH

Volda 2: Topp stemning og gode sveler i Volda. Foto: Privat

Volda 1: Frå markeringa i Volda, her er leiar Marit Aakre Tennø saman med Marthe Sleire Vatne.

Foto: Privat

Ulsteinvik: Akka Tekst slo saman kontoropning og bursdagsfeiring. Her ved dagleg leiar Monika Haanes Waagan. Foto: Akka Tekst

Norsk Tidend 4–2013

la også ut musikkfilmen «Dei gamle fjelli» laga av regissør Mikal Hovland.

Også i USA var det ei markering.

Det er éin statue av Ivar Aasen utanfor Noregs grenser, og det er i Moorhead, Minnesota, USA. Statuen vart avduka av Anders Hovden og Hulda Garborg i 1913, hundre år etter Aasens fødsel, og står på universitetsområdet til Concordia College i Moorhead.

5. august samla medlemane av the Fargo Sons of Norway, Kringen Lodge, seg til ei minnemarkering av 200-årsdagen til Ivar Aasen. Det var kransenedlegging og tale av visepresidenten i Kringen Lodge – Daniel Haglund og prest John Andreason.

Deretter var det allsong og hyllest til Ivar Aasen av om lag 50 glade norskamerikanarar.

11

Nynorskpolitikk for det 21. hundreåret Ei erklæring i 21 punkt til 200-årsdagen for Ivar Aasen § 1 Nynorsk, sjølvsagt, når som helst og kor som helst. Vi vil eit samfunn der det er sjølvsagt å vere og bli verande nynorskbrukar, og der nynorsk kan brukast i alle situasjonar i skule, arbeidsliv og fritid. Som andre språk verda rundt treng nynorsk skriftkultur også i framtida målretta, offentlege tiltak som gjer språkleg valfridom reell.

§ 6 Bruk prinsippet nynorsk konsekvent. Etter stortingsdrøftinga av språkmeldinga i 2009 er det offisiell politikk å følgje prinsippet nynorsk. Prinsippet inneber at nynorsk alltid skal reknast med og vurderast der språk blir tematisert eller brukt, og at det blir grunngitt i dei tilfella ein meiner nynorsk ikkje er ein relevant faktor. Dette føreset administrative system i offentleg forvaltning som sikrar at nynorsk blir vurdert eksplisitt og at det blir enklare å bruke nynorsk i det offentlege.

§ 2 Hald oppe Noreg som ein stat med to jamstilte norske språk.

Ivar Aasens liv og verk la grunnlaget for at Stortinget i 1885 jamstilte dei to språka som i dag heiter nynorsk og bokmål. Det gjorde Noreg til eit språk- og kulturpolitisk moderne land. Som ein av dei første formelt fleirspråklege statane i verda bør Noreg bli verande ein slik stat for all framtid, men med reell jamstilling. Vi ønskjer at nasjonalspråka nynorsk og bokmål skal bli verande to gjensidig forståelege og samfunnsberande språk for folk i Noreg. § 3 Ta vare på rikdomen språkleg mangfald. Mangfald er ein måte å tenkje på. Vi ønskjer at Noreg skal ta vare på den rikdomen det er å leve i eit samfunn med to norske skriftspråk og mange talemål, tre samiske urfolksspråk, fleire historiske minoritetsspråk og mange nye innvandrarspråk. Den som kan fleire språk, får fleire tankar i hovudet og kan lettare forstå mangfald og variasjon i det norske samfunnet. Gjennom nynorsk held vi oppe presset for talemålsnært skriftspråk og respekten for språkleg mangfald. Det språkmedvitet nynorsk held oppe i samfunnet, er også ein fordel for bokmål i møtet med aukande press frå engelsk i ikt, underhaldning, næringsliv og vitskap. § 4 Språk og demokrati skal framleis vere to sider av same sak. Å vere språkleg trygg er ein demokratisk styrke og gjer det lettare for allmenta å delta i den offentlege samtalen. Den nynorske grunntanken om kort avstand mellom tale og skrift inneber at språk kan demokratisere samfunn. Kjernen i eit konstitusjonelt, sterkt demokrati er legitime avgjerder og at fleirtalet sikrar rettane til mindretalet. Sidan 1892 har innbyggjarane gjennom rådgivande folkerøystingar og lokale styresmakter gjennom vedtak forma Noreg som eit samfunn med ein språkdelt norsk kultur. Dette har gjort språkpolitikk til ei sak for folk flest og noko som fleire eig i enn i mange land. Denne lokale språkpolitikken fører vi vidare.

Norsk Tidend 4–2013

§ 5 Auk verdien av nynorsk. Noreg har sidan 1885 investert store summar i nynorsk og sidan 1907 endå større summar i bokmål. Det har resultert i to skriftkulturar som er blant dei mest robuste i verda. Dei investeringane ønskjer vi å ta vare på og utvikle vidare. Som alle andre språk er også nynorsk meir enn eit språk, og nynorsk har vore med og skapt eit mangfaldig Noreg. Nynorsk er fleirtalsspråket både for born og vaksne i fleire fylke og regionar. Vi ønskjer ein språkpolitikk som ser lenger enn til det språklege og er ein del av ein samla politikk for å styrkje regionar og distrikt.

12

§ 7 Gi Noreg fleire nynorskbrukarar. Mange må skrive eit språk for at endå fleire skal lese det. Det bør vere eit mål at den offentlege språkpolitikken gir fleire nynorskbrukarar og få fleire til å bli verande nynorskbrukarar. Nynorskbrukarane må ha like stor valfridom til å bruke sitt språk som bokmålsbrukarar har. Det trengst ein nynorsk tiltakspakke, mykje større og øyremerkte nynorsktiltak, og mange fleire tiltak i dei nynorske kjerneområda. § 8 Driv språkvern i praksis gjennom ei ny og utvida språklov.

Stortinget, fylkesting og kommunestyre må fremje ei systematisk styrking av nynorsk skriftkultur. Mållova har verka, og den auka bruken av nynorsk i offentleg forvaltning har vore med og auka den språklege toleransen. Offentleg forvaltning veks, og vi ønskjer ei ny og utvida språklov. Denne må sikre dei formelle rettane for nynorskbrukarane på alle område i samfunnet og gi dei rett til å bruke sitt språk, og gjelde for fleire statlege og halvstatlege selskap enn no. § 9 Gi born og unge meir nærkontakt med nynorsk. Born med nynorskbakgrunn skal få den språklege sjølvkjensla dei treng og fortener, så dei kan bli trygge brukarar av sitt eige språk.

Meir nynorsk i kvardagen gjer det lettare for dei å lære språket sitt. Barnehagen har svært mykje å seie for språkopplæringa.

Alt i barnehagen må borna få eit positivt møte med nynorsk i skrift og dialekt i tale, og få høve til å bli godt kjende med det språklege mangfaldet i lokalsamfunnet. Vi vil styrkje tilbodet på nynorsk til born i form av lesestoff, barne-tv frå allmennkringkastarane, digitale tenester og Den kulturelle skulesekken. § 10 Gjer nynorsk til eit språk også for innvandrarar. Å møte nynorsk gir innvandrarar eit breiare bilete av det å leve i Noreg i det 21. hundreåret, gjer det mogleg for etniske og innvandra nordmenn å forstå kvarandre betre og forstå meir av det landet vi bur i. Norsk kulturarv utan nynorsk er ikkje lenger tenkjeleg. Nynorskkommunar, barnehagane og skulane i desse kommunane må difor gi sine nye innbyggjarar frå andre land opplæring i nynorsk og slik føre dei inn i den lokale språklege fellesskapen. Vaksne innvandrarar mål gjennom opplæringslova få lovfesta rett til nynorske læremiddel og opplæring på nynorsk.

Nynorskpolitikk for det neste hundreåret FOR FRAMTIDA I høve

200-årsdagen til Ivar Aasen har Nynorsk Kultursentrum og Noregs Mållag gått saman om ein ambisiøs og moderne nynorskpolitikk for framtida.

5. august 1813 vart Ivar Aasen fødd i Ørsta, eit jubileum som vert markert over store delar av landet i desse dagar. Nynorskrørsla nytta høvet til å kome med

ei felleserklæring med tittelen «Nynorskpolitikk for det 21. hundreåret». Det er ei erklæring i 21 punkt til 200-årsdagen for nynorskens far.

– Vi vil eit samfunn der det er sjølvsagt å vere og bli verande nynorskbrukar, og der nynorsk kan brukast i alle situasjonar i skule, arbeidsliv og fritid. Som andre språk verda rundt treng

nynorsk skriftkultur også i framtida målretta, offentlege tiltak som gjer språkleg valfridom reell, heiter det i det første punktet i erklæringa frå Nynorsk kultursentrum og Noregs Mållag.

Språkår utan slutt

Blant ambisjonane for det neste hundreåret er å gi Noreg fleire nynorskbrukarar, gjere nynorsk

til eit språk også for innvandrarar, la Språkåret 2013 «vere eit år som aldri sluttar» og å få meir nynorsk i tv, radio og presse.

– Den nynorsken Ivar Aasen skapte, er blitt eit nasjonalspråk.

Som eit mindre brukt språk treng nynorsken å bli løfta politisk, og det må vere eit mål for språkpolitikken at fleire skal halde på og velje å skrive ny-

§ 11 Styrk dei sterke nynorskområda. Nynorskbrukarane bur over heile landet. Utviklinga i dei nynorske kjerneområda legg grunnlaget for nynorsk som landsgyldig og jamstilt språk om femti år. Som eit nasjonalt, offisielt språk må nynorsk vere svært mykje brukt i fleire delar av landet. Vi prioriterer å styrkje nynorsk i dei områda der nynorsk alt er mykje brukt, og dei områda der bruken av nynorsk er under særleg press. § 12 Utvid den lokale offentlege språkpolitikken. Som viktige språkprodusentar og språkbrukarar må kommunar og fylkeskommunar ta med språkleg jamstilling i sine offentlege innkjøp. I ei ny og utvida språklov bør også språknøytrale kommunar påleggjast å bruke begge språka. Ved eventuelle kommunesamanslåingar må prinsippet nynorsk brukast for å sikre at også den språkpolitiske sida av saka blir vurdert. § 13 Hald oppe skulen som arena for språkleg jamstilling.

Skulen er den samfunnsinstitusjonen som har mest å seie for utviklinga av ein skriftkultur og for rekruttering av nye språkbrukarar. Vi vil fremje ein betre opplæringspolitikk som heng nøye saman med ein samla språk- og kulturpolitikk, og som for begge skriftspråka er basert på skriftlegheit og vurdering. Å kunne norsk vil seie å kunne lese og skrive både nynorsk og bokmål. Vi ønskjer at det å kunne begge dei to norske skriftspråka skal vere ein styrke og ein kunnskap som samfunnet premierer. Dette føreset at læremiddel og anna materiale som blir brukt pedagogisk i skulen, ligg føre på nynorsk og bokmål til same tid og pris. § 14 Bruk nynorsk i tenking og forsking. Som norske samfunnsinstitusjonar har universitet og høgskular eit sjølvstendig språkpolitisk ansvar for å stimulere til meir bruk av nynorsk og generelt fremje bruken av bokmål og nynorsk. Noregs forskingsråd bør kvart tiår ha definerte forskingsprogram for både didaktisk og tverrfagleg forsking om norsk språk, medrekna nynorsk språktileigning og -opplæring. Det vitskaplege verket Norsk Ordbok for nynorsk og norske dialektar må haldast ved like fagleg oppdatert hundreåret gjennom. § 15 Større breidd i nynorsk dikting og sakprosa. Som språk for kunst er nynorsk avhengig av bruksspråket nynorsk. Litteratur – dikting så vel som sakprosa – er ein hjørnestein i alle skriftkulturar, og bøker for born og unge er særleg viktige. Ved å styrkje innkjøpsordningane for skjønnlitteratur og halde oppe den auka toleransen for nynorsk også i diktekunsten vil vi føre vidare den sterke rekrutteringa av skjønnlitterære forfattarar på nynorsk. Vi vil utvikle tiltak som også resulterer i meir sakprosa. § 16 Meir nynorsk i tv, radio og presse. NRK og radio- og tvstasjonar med offentleg konsesjon må oppfylle minstekrav til språkleg jamstilling mellom bokmål og nynorsk. For program

til born og unge vil vi ha særlege reglar som sikrar betre jamstilling. Den nynorskbrukande delen av pressa har vore svært viktig for utbreiinga av nynorsk. Vi ønskjer ei pressestøtte som sikrar gode og føreseielege rammevilkår for aviser som bruker nynorsk. § 17 Gjer digitale tenester på nynorsk sjølvsagde. Nynorsk skal finnast i vanleg bruk der folk er i kvardagen, også i digitale tenester og tilbod. Vi ventar at offentleg forvaltning bruker marknadsmakta til å sikre at allmenn programvare og mykje brukt digitale fagprogram blir utvikla på både nynorsk og bokmål til same tid og same pris. Det gjeld å auke bruken av nynorsk i redigerte, digitale tenester for utdanning, forvaltning, arbeid og fritid. Alle statlege digitale tenester skal liggje føre i fullgode versjonar på nynorsk og bokmål. Nettaviser og nettstader for medieføretak med offentleg konsesjon, må oppfylle minstekrav til språkleg jamstilling mellom bokmål og nynorsk. § 18 Meir nynorsk i fritidsindustri, underhaldning og idrett. Fritida vil truleg auke for nordmenn, og meir bruk av nynorsk i fritida får difor mykje å seie for utviklinga av nynorsk som eit samfunnsberande språk. Vi vil stimulere til bruk av både nynorsk og bokmål ved alle større internasjonale idrettsarrangement i Noreg, og til at begge landsnamna blir brukte på drakter ved deltaking i utlandet. § 19 Del den norske røynsla med andre. Nordmenn er meir interesserte i språkspørsmål enn dei fleste. Gjennom språkstrid og andre motsetnader utvikla nordmenn på 1900-talet ein tradisjon for å dempe eller løyse kulturelle konfliktar utan bruk av vald. Denne norske røynsla er verdifull i dagens internasjonale samfunn og noko vi ønskjer å formidle til andre samfunn og statar. § 20 La Språkåret 2013 vere året som aldri sluttar. Etter eit års feiring av det fleirspråklege Noreg ved 200-årsjubileet for Ivar Aasen bruker vi tiåra som følgjer til å utvide bruksområdet for nynorsk. Heile tida skal vi vere på høgd med den språkfaglege tenkinga i samtida og følgje ein moderne argumentasjon for verdien av nynorsk som vi vil utvikle i samspel med mange og ulike miljø i inn- og utland. § 21 Dialog med mange land og kulturar. Nynorsk skriftkultur treng sterke, riksdekkjande institusjonar som aktivt og utoverretta fremjar språkleg toleranse og dialog med mange land og kulturar. Vi vil fremje nynorsk identitet og sjølvtillit og styrkje respekten for rettane også til nynorskbrukarane. Saman med andre nynorskinstitusjonar vil Nynorsk kultursentrum og Noregs Mållag bruke kunnskap om språk og samfunn i fortid og samtid til å endre framtida slik at fleire blir og blir verande nynorskbrukarar.

Ivar Aasen-tunet, måndag 5. august 2013 leiar Noregs Mållag

norsk, seier leiar Marit Aakre Tennø i Noregs Mållag.

Store tankar Reidar Sandal

i Nynorsk kultursentrum ynskjer å utvide nynorsken til fleire område.

– Nynorsk er eit meir robust skriftspråk enn nokon gong, og den språklege toleransen i Noreg er større enn før. Det er eit godt

utgangspunkt for å utvide bruksområdet for nynorsk, seier Sandal, som er styreleiar i stiftinga.

– Ivar Aasen tenkte store tankar og la grunnlaget for at Noreg blei eit språkpolitisk moderne land.

200-årsdagen hans bør brukast til å løfte blikket og vise ein framtidsretta språkpolitikk, seier Sandal om 21-punktserklæringa.

NPK

Reidar Sandal

styreleiar Nynorsk kultursentrum

Reidar Sandal, styreleiar i Nynorsk kultursentrum, vil bruke 200-årsjubileet til Ivar Aasen til å vise ein meir framtidsretta språkpolitikk.

Foto: Fjord1

Norsk Tidend 4–2013

Marit Aakre Tennø

13

Lintervjuet

Alvorsprat Agnes Ravatn er attende i romansjangeren, og det er ikkje for å tulla.

“

Eg har berre gått til sengs kvar kveld med ei kjensle av at livet snart er over og at eg har kasta det vekk.

Eg måtte ta grep. Og slikt blir det bøker av.

Norsk Tidend 4–2013

Agnes Ravatn

14

Agnes Ravatn er kjend for å vera morosam. Debutromanen Veke 53 var det ho sjølv kallar «sorgmunter», og derifrå og ut, har det meste ho har skrive, hatt ei humoristisk slagside. Dei ulike seriane ho har skrive i Dag og Tid, er tilsynelatande vortne skrivne i fullt alvor, men forma har vore lett og underfundig.

Den vesle publikasjonen Ikke til hjemlån, som ho gav ut saman med Kjersti Rorgemoen, Anja Ulset og Mari Ulset, var eit reint vitseblad.

Humoren gav ho også eit tilbod frå Harald Eia og Bård Tufte Johansen om å vera med i eit fjernsynsprogram. Ravatn var på god veg til å bli komikar. Då ho nyleg fekk Hestenes-prisen, sa juryen at tekstane i Dag og Tid er «ikke bare kloke, men også hylende morsomme». Og gamal vane er vond å venda.

For seks år sidan byrja ho på det som no har vorte romanen Fugletribunalet. Boka fortel om eit møte mellom to sarte sjeler, og er ei blanding mellom Markens grøde, Fuglane og Misery av Stephen King.

Ein skandalisert programleiar tek seg arbeid som gartnar heime hjå ein einstøing, og møtet er ikkje utan konsekvensar. Ravatn tok jamleg fram teksten og kjende heile tida at det var noko som kunne verta ei bok. Det losna då ho greidde å finna bakgrunnshistorier på mannen og dama i forteljinga, altså det som har skjedd før me møter dei boka.

Men så var det dette med humoren. For ei som har knapt har skrive tre setningar utan at nokon har trekt på smilebandet, er det overraskande lite humor i boka.

Vestlendingar med hovudfag i trippelironi vil nok finna noko, men for oss andre er det uvant.

– Det var ikkje ein plan om at denne boka skulle vera så alvorleg, seier Ravatn.

– Men undervegs kom aforismane og humoren i vegen for forteljinga. På det beste kan humoren forsterka alvoret, men ikkje her. Det tok brodden av historia. Eg følte at det vart feigt og avvæpnande, i staden for berre å lena meg på karakterane og forteljinga. Det er mange

LAgnes Ravatn Forfattar og journalist Aktuell med romanen Fugletribunalet Fekk nyleg Arne Hestenes’ journalistpris for film, portrett og annen kulturjournalistikk

setningar som ikkje har kome med, og dette har verkeleg vore ein klassisk «kill your darlings»-situasjon.

– Var det du eller andre som såg det?

– Det var både redaktøren min i forlaget og eg sjølv som såg det i arbeidet med manuset. Dette tener ikkje boka. Kvar gong me hadde møte, så snakka me om «det mørke potensialet». Det var litt vanskeleg for meg, eg frykta ei mottaking der folk sa «å nei, skal ho prøva å vera seriøs no, vera vaksen og skriva vaksenlitteratur?» Men så måtte eg berre innsjå at, ja, det er faktisk det eg prøver på. Det er det eg vil, og det er slik denne forteljinga er, og det er slik denne boka må vera.

– Då er det vel godt å ha skrive ei i det minste halvalvorleg bok tidlegare?

– Ja, og sidan har eg vel bevist at eg kan vera humoristisk. Det fell meg naturleg og er ikkje noko eg må slita for å vera.

– Er det verre å vera alvorleg?

– Nei, eigentleg ikkje. Det fell meg like naturleg. Eg er like komfortabel med både alvoret og humoren. Denne forteljinga er alvorleg, og då måtte humoren vika. Utan anna samanlikning, så er det litt slik Woody Allen held på. Han kan laga lette komediar, for å så å koma med filmar som t.d.

Matchpoint som er ein alvorleg film

om skuld, straff og soning. Eg har ulike stilar, og eg treng ikkje alltid ha komibrillene på meg. Det vil ikkje seia at eg ikkje har noko behov for å vera morosam, eg er tvert om glad for å vera det.

– I staden for humor, er det heller krimsjangeren eg kjenner att?

– Forteljinga er på mange måtar bygd opp som ei krimbok, med at det blir kasta ut mange trådar, det er fysisk og ein ikkje heilt veit korleis dette skal enda. Men etter at boka var ferdig, slo det meg at ho har element ein finn i Noko kjem til å kome. Det med å reisa ein stad, byrja på nytt, men omverda trugar harmonien.

– Hovudpersonen flyktar frå noko?

– Ho vil reisa vekk, og blir freista av det å arbeida med jorda, skapa noko utan at nokon ser det og skal vurdera det. Vekk frå det sosiale fengselet ho har reist ifrå. Då har ho høve til å bli ein annan person, og ikkje berre kjenna på pliktene i kvardagen. Det er sjansen ho har til å bli den personen ho har lyst til å vera.

– Har du vore inne på tanken sjølv?

– Det er ei dragning eg har kjent, til liks med mange andre som bur i by. Ein går rundt i gatene og tenkjer «Herregud, det er ikkje dette eg har lyst til, dette er jo ingenting, eg må attende til vestlandet!» Ein saknar det edle i å dyrka jorda og romantiserer primærnæringane. Koma attende til ein rein urtilstand som ein føler har gått tapt i moderniteten eller noko. Men så skjønar ein jo at det ikkje kan gå. Eg kan jo ingenting om jord. Dessutan trivst eg for godt.

– Blir det like lenge til neste roman?

– Nei, det trur eg ikkje. Eg har jo fått meg så gode arbeidsvanar. Eg har jo brukt dei siste fem åra på dagbladet.no, og ikkje skrive noko anna enn desse Dag og Tid-bøkene.

– Har du lært noko av dagbladet.no?

– Nei. Eg har berre gått til sengs kvar kveld med ei kjensle av at livet snart er over og at eg har kasta det vekk. Eg måtte ta grep. Og slikt blir det bøker av.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 4–2013

– Pü det beste kan humoren forsterka alvoret, men ikkje her. Det tok brodden av historia, seier Agnes Ravatn. Foto: Kjartan Helleve

15

Hell i uhell: Av alle stader å opp ei punktering, er ikkje ein parkeringsplass den verste.

Etter eit halvt år på vegen, nesten 25 000 køyrde kilometer og eit utal tilskipingar og skulevitjingar, kom endeleg Nynorskstafetten til Knarvik Senter.

Norsk Tidend 4–2013

SUPERLAURDAG PÅ

16

Nynorskstafetten er på vegen att.

I løpet av veka har han mellom anna vore innom kjøpesenter i Os og på Husnes. No er turen komen til Nordhordland. Lokallaga Ostereidet, Alversund, Radøy, Lindås og Meland har gått i hop om å lage ein stand på Knarvik Senter. Det er klart for superlaurdag.

Dagen byrjar heime hjå Haakon Aase på Litlebergen, eit lite stykke unna Knarvik. Han er ansvarleg for opplegget denne dagen, og heimen fungerer som base. Som ein bonus budde sjølvaste Ivar Aasen sjølv her ein gong i tida. Han vart sitjande fast i ni månader medan han venta på at det skulle kome nokre pengar frå Vitskapsselskapet i Trondheim. No er staden

stoppestad for ei anna reise. Ingar Arnøy kom med stafettbilen i går kveld og har fått frukost. Så er det tid for øving. Det er ikkje lagt opp til det heilt store programmet, og laga har gått for den enklaste løysinga: å spele sjølve. Aase på

“

Eg veit ikkje kvifor de bryr dykk, eg har arbeidd mot det grautmålet i alle år!

trekkspel, og sønene Andreas Haugland spelar gitar og Åsmund Aase Fluge kontrabass. På repertoaret denne dagen står swingsongar frå den amerikanske songskatten. Det vert ikkje tid til meir enn eit par gjennomkøyringar før me må av garde til senteret.

Grautmål! Det er skralt med

bilar i arrangementskomiteen, Stafettbilen er det einaste køyretøyet. Det må køyrast to rundar, og Andreas og eg blir køyrde fyrst.

Me tek med det grøvste av bord og flagg, og leiaren for senteret møter oss og syner kvar me skal stå.

Me passerer dei politiske partia sine bord, ned over ei slags «gate» og endar opp på eit «torg». Me

byrjar å montere opp det me har med oss.

– Eg veit ikkje kvifor de bryr dykk, seier ein vaksen mann som passerer med ei handlevogn full av kaffi.

– Eg har arbeidd mot det grautmålet i alle år!

Eg stussar på den breie sognedialekten, får det ikkje heilt til å stemme, men spør om han føler at han har lukkast. Men mannen har alt forsvunne med vogna si. Jaha, slik blir det å ha stand i grenselandet mellom bokmål og nynorsk.

Andre runde kjem til senteret, og me kan endeleg setje opp og fylle på med flygeblad og jakkemerke. Det er ein fin stad laga har fått, og dei må dele han med Knar-

Instruksjonar: Haakon Aase gjev dei siste instruksjonane til sonen Andreas Haugland.

Rådslag: Før avreise blir spelelista spikra.

Rot: Ingar Arnøy angrar på at han ikkje rydda i bilen dagen før.

vikmila. Det er fyrst helga etter at sjølve løpet er, men tilskipinga er utvida til ei heil Knarvikmilveke. No er det tjuvstart med Knarvikmilmarsjen. Den går anten frå Bergen eller Åsane og har målgang i Knarvik. I kjøpesenteret. Rett bak oss. Og sjølv om stafettbilen har med seg både flagg og bord, så er det uråd å halde tritt med ei så stor tilskiping.

Ekstra sårt er det at om ikkje fyrstepremien i løpet, ein ny Citroen, hadde vore utstilt, så hadde me fått lov til å køyre stafettbilen heilt inn i senteret.

Av alle tilskipingar ein kunne ha tevla med, er likevel Knarvikmila av dei betre. Alle funksjonærane går rundt med t-skjorter der det står «Eg har frivillige føter»,

og avisa deira har for det meste nynorsk språkdrakt. Den eldre mannen passerer meg med ei ny handlevogn med kaffi.

– Eg berre tullar med deg. Eg trur til og med eg har fått ein eller annan målpris, seier karen. Og det demrar at karen er Helge Brekke, målven og primus motor for heile Knarvikmila.

Slitasje I utgangspunktet var tanken at Nynorskstafetten skulle fylgje fotspora til Ivar Aasen. Lokallaga skulle skipe til vandringar, og ein stafettpinne skulle vandre rundt heile landet. Men den ideen fall i frå, og pinnen vart erstatta med ein bil full av aksjonsmateriell. Den originale planen var å

køyre 12 000 km, det står også på sjølve bilen. Men då sommaren var over, og Norsk Målungdom hadde vitja ulike politiske sommarleirar, hadde kilometerteljaren passert 25 000 kilometer. Prosjektet har blitt ein test på kva Noregs Mållag kan vere i stand til. Ein test som det raskt vart tydeleg at Mållaget har greidd. Men det byrjar å ta på.

– Det har gått over all forventing, seier Hege Lothe, organisasjonskonsulent i Noregs Mållag.

– Før stafetten kom i gang, var me usikre på korleis dette skulle gå. Men lokallaga har stilt opp i ein slik grad at me tidleg kunne kalle dette ein suksess. Samstundes er det ikkje få telefonar som skal ringjast og e-postar som skal

sendast. Me skal finne folk som har tid og høve til å køyre bilen, og dette skal koordinerast med lokallaga. Så det har nok vore meir krevjande enn kva me såg føre oss før me starta opp. Og me tenkte at sommaren ville vere ei fin tid å hente seg inn, få orden på alle avtalar i haust, men det vart meir som ein liten stopp. Men no er me i gang att, og det kjennest godt, seier Lothe.

Fem lokallag Også for lokal-

laga i Nordhordland har det vore ein travel haust. Med så mange lag involverte tek det tid å få tak i folk og samsnakke om markeringa.

Folk skal skyssast inn og stafettsjåføren skal ha overnatting og mat.

Norsk Tidend 4–2013

Å KNARVIK SENTER

17

Fyrst: Andreas Haugland passar på at i alle fall han har ein stad å sitje.

Norsk Tidend 4–2013

Målmarsj: Nils Træland og Einar Lygre nyttar høve til reklamere for Målmarsjen i Lindås 22. september.

18

– Stafettbilen er til stor hjelp, seier Haakon Aase.

– Det er ikkje all verdas førebuingar me har gjort, og då er det lett når det kjem ein bil full av utstyr og materiell.

Men dei møter opp. Det kjem representantar frå dei ulike mållaga, og litt over klokka elleve er det sju utsendingar rundt standen.

I byrjinga er det nokre nye som skal helsast på og så nokre gamle kjenningar. Både t-skjorter og fleire ballonger blir etterlyste, men der må bilen melde pass. Sjåfør Ingar Arnøy har tydelegvis hatt ei aktiv veke før Knarvik.

Men så er dei i gang. Folk som går rundt i eit kjøpesenter er vane

Går unna: Jan Hjelmtveit, Arnfinn Hellevang og Nina Eide deler ut det dei kan.

med at nokon vil selje dei noko, og få reagerer negativt på at dei får tilbod om nokre flygeblad og ei gratis avis. Men det fine oppmøtet gjer at standen nesten blir for stor.

Løysinga er å gå nokre meter vekk

“

Lokallaga har stilt opp i ein slik grad at me tidleg kunne kalle dette ein suksess.

i frå dei andre, slik at ein kan ha ein roleg samtale om målsaka litt på privaten. Og etter kvart kjem vervingane. Ein her og ein der.

Haakon Aase tek føre seg, og greier å verve både huspianisten og ein kar frå Securitas som er på arbeid på senteret.

Spørsmålet er kva lag dei nyverva skal meldast inn i. Dei lèt rivaliseringa mellom seg liggje, og lèt det vere opp til adressa å avgjere kva lag dei vil ende opp i. Såleis får også Bergen Mållag seg ein ny medlem denne laurdagen.

– Lokallaga viktige For oss tilreisande som ikkje ein gong

Alle skal med: Geir Olav Repål gjev eit teiknehefte til ein ung kar.

greier å kjenne igjen Helge Brekke og Knarvikmila på ein halv meters avstand, er det tydeleg kva verdi det er i å stå på stand på sin eigen heimstad. Dei fleste ved standen møter ein eller annan halvkjenning som dei kjem i snakk med.

Samtalen dreier fort inn på målsak, og brått har ein verva ein ny medlem. Haakon Aase meiner ein ikkje kan undervurdere verdien av å ha aktive lokallag som kan stille opp på slike ting som dette.

– Det er bra å kunne møte folk på denne måten, og særleg at det er nokon som ein kjenner litt frå før, seier Aase.

– Mållaget har greidd å halde mange lokallag i hevd og i aktivi-

Tek for seg: Securitasvakta på senteret blir fyrste napp.

Jakkemerke: Marie Morken gjer seg klar og festar eit «Takk, Ivar Aasen»-merke i blusen.

Ordskifte: Magne Rifsgård og Haakon Aase gjer sitt for overtyde ein mogleg medlem.

Pustar ut: Ein lang i mållaget si teneste er over. Haakon Aase pustar ut. Alle foto: Kjartan Helleve

tet. Riksmålforbundet er t.d. ein organisasjon i namnet. Og det same kan i ein viss mon gjelde dei politiske partia. No blir dei berre knytte til dei namna og andleta som er på fjernsynet. Eg er såpass gamal at eg hugsar då Arbeidarpartiet hadde lokallag på mange arbeidsplassar. Det er ei stund sidan no. Eg trur det å satse på lokallaga er det beste på sikt. Me skal vere politiske, men det må også vere rom for kulturelle aktivitetar.

Me i Meland Mållag lagar t.d. julehefte, me har eit songkor og skipar til adventstreff. Slike ting er viktige for å gjere eit lokallag til ein møtestad. Men det viktigaste er at det er

bra at folk møter nokon i lokalmiljøet dei kan snakke målsak med.

Som her i dag, seier Aase.

Punktering Timane går, og deltakarane i Knarvikmilmarsjen er ferdige med å kome. Dei får medalje, suppe og brød. Musikken frå standen går ut i heile rommet, og det er nok ikkje alle som får med seg at han eigentleg er der for å spreie nynorsken. Aase er litt usikker på korleis han gjer den beste jobben. På den eine sida skal han verve og snakke. Samstundes skal han også spele. Ei oppteljing syner at han har verva fire medlemer, medan det har blitt verva fem

medlemer når han spelte. Konklusjon: det må spelast meir.

Ved standen blir det vaktskifte, somme skal vidare, andre kjem til.

Det blir eit snev av dramatikk når ein kar melder om at bakhjulet på stafettbilen som står parkert på utsida er heilt flatt. Men av alle stader det kunne skje, så var ikkje ein parkeringsplass den dummaste staden, og det blir raskt skifta. Det roar seg med folk, både ved standen og i butikkane. Klokka nærmar seg halv fire. Fleire av mållagsfolka byrjar å snakke om at finvêret også kan nyttast til å måle husvegger. Og halv fire meiner Aase at det får halde. Standen

blir avslutta med at orkester og vervarar riv i ”Nordmannen” som ei gåve til mosjonistane. Medan ein pakkar ned, lurer Aase på kven som har høve til å kome neste helg. Då er det sjølve Knarvikmila, og mållaga har leigd seg ein plass i messehallen både laurdag og sundag.

– Mange gode samtalar om språk og femten nye medlemer.

Det er ikkje så verst, konkluderer Aase på veg heimover, i framsetet av ein trong stafettbil.

– Ikkje så verst!? bryt sjåfør Arnøy ut. – Det er jo sinnsvakt bra!

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.mo

Norsk Tidend 4–2013

Påfyll: Nina Eide finn fram fleire merker og ballongar.

19

LIvar Aasen: biografen

Myteknusing – Han laga ikkje eit språk. Han fann eit språk, seier Ottar Grepstad som har skrive ein ny biografi om Ivar Aasen.

Dei fleste biografar har eit mål. Det kan vere å hente fram ein person som har gått i gløymeboka, eller det kan vere å kaste nytt ljos over ein kjent person. Ottar Grepstad sitt mål har vore å forstå Ivar Aasen ut frå hans tid.

– Det ligg også ein politisk tanke bak. Eit uheldig bilete av Aasen kan gje eit uheldig bilete av nynorsk, seier Grepstad – Det er så tett mellom mannen og verket at ein har problem med å skilje dei frå ein annan. Det ser eg hjå fleire som har meldt boka. Det er så mange mytar og røvarhistorier om Aasen som lever i beste velgåande, og som har gjort det i hundre og femti år. Desse mytane kan også spele inn på korleis ein ser på nynorsk. Tanken er at du kan få eit meir positivt syn på språket om du får eit meir balansert bilete av mannen, seier Grepstad.

Boka Historia om Ivar Aasen kom ut tidleg i haust og har fått strålande mottaking. «Sjelden har jeg vel lest en biografiforfatter som viser tilsvarende oversikt og forståelse for sitt stoff», skreiv bokmeldar Sindre Hovdenakk i VG. Boka gjekk straks inn på bestseljarlista. Til å kome ut i eit jubileumsår er boka lite påkosta.

Den er utan illustrasjonar og kart, minner mest om ein roman i omfang. Det kan ein berre gjere når ein ikkje er i tvil om at det ein skal fortelje, er sterkt nok stoff i seg sjølv.

“

Ordet geni finst ikkje i vokabularet mitt. Eg har lagt vekt på å få fram at Ivar Aasen hadde sine sider, som jo me alle har.

Han er nok over snittet lur i hovudet, men i mangt ganske ordinær.

Han er fyrst og fremst ein systematikar av rang.

Ottar Grepstad

Norsk Tidend 4–2013

Enorm energi – Eg trur alle

20

Aasen-biografar blir heilt stille på eitt punkt, seier Grepstad.

– Er det verkeleg mogleg? Alle desse reisene? Alt han skreiv og fekk gjort? Det går ikkje i hop. I meir enn to tiår reiser han i snitt kvar tredje dag. Han må skrive ned, organisere, systematisere og publisere. Han er i språket heile tida. Han er kontinuerleg i dette prosjektet frå 1842 til 1881, eller kvar me skal setje strek. Det vitnar om ein enorm energi. Enorm.

Ein slik mann kan umogleg ha vore hypokonder og sytpeis. Kven som helst kan synast at det er plagsamt å

treffe nye menneske nær sagt kvar dag, slik han gjorde på reisene sine.

Det er ei mental prøve. Å forstå den situasjonen er eit forsøk på å skjøne omfanget av prosjektet.

Eg prøver å få fram det eksepsjonelle i at han er den fyrste som høyrer at det faktisk finst eit språk der. No er samanhengen mellom dialektane banal kunnskap, men før Aasen var det ingen som visste noko sikkert om dette. Den einaste måten eg får det til å hengje saman på, er at han må ha hatt eit uvanleg godt øyre for små nyansar i språket, og så veit vi at han hadde eit veldig godt minne.

– Men han er ein einstøing? Dette er verkeleg eit einmannsprosjekt.

–Då Aasen kjem til Christiania i 1847, oppdagar han at han ikkje kan så mykje som han sjølv trur. Då blir han i dårleg humør. Han har berre ikkje hatt nokon rundt seg kunne korrigert sjølvbiletet hans. Eg vil ikkje seie einstøing, det er meir det at han ikkje har hatt eit fagmiljø å lene seg på.

– Sjølv om han gjer arbeidet åleine, er han avhengig av at det er folk rundt som trur på det han driv med. Eg trur det var Alf Hellevik som fyrst var inne på det då han sa at det tener Vitskapsselskapet i Trondheim «uvisneleg heider» at dei stolte fullt ut på Aasen. Dei etablerte inga gruppe for arbeidet hans og ingen komité som såg til at han gjorde det han skulle, inga styringsgruppe som det ville heitt i dag.

Vitskapsselskapet og Kirkedepartementet som gav han pengar livet ut frå 1832, må ha hatt ein nesten grenselaus tillit til han. Dei såg at han hadde dei føresetnadane som måtte til for lukkast, og fekk seinare stadfesta det.

Systematikar, ikkje geni Ottar Grepstad: Historia om Ivar Aasen Samlaget

– Men geni var han?

– Eg har sett ein som meiner at eg framstiller Aasen som eit unnataksmenneske, som må vere tett på det me kallar geni. Om det er tilfelle, må eg skrive noko om til

seinare utgåver. Ordet geni finst ikkje i vokabularet mitt. Eg har lagt vekt på å få fram at han hadde sine sider, som jo me alle har. Han er nok over snittet lur i hovudet, men i mangt ganske ordinær. Han er fyrst og fremst ein systematikar av rang.

Han byrja med å registrere fangst av traster i barndomen, heldt fram i botanikken og tok alt dette med i språkarbeidet. Viljestyrken hans var nok formidabel, så det handlar meir om at han arbeidde hardt med noko han kunne.

– For det må stundom ha vore eit slit?

– Ja, men det er der han var lur.

Han visste godt at det han heldt på med, var kontroversielt, men veik ikkje i ein tomme. Han hadde ein plan, heldt seg til den og snudde aldri. Han venta, var tolmodig og oppsøkte ikkje konfliktar på eit personleg nivå. Slikt tok tid og krefter, så han vrei seg unna. Sjølv kalla han seg ein tilskodar til verda. Det kan du sjølvsagt lese einsemd inn i, men også at han gjekk djupt inn i forskarrolla.

– Det ein saknar hjå Aasen er vel ein plan for korleis dette språket skal vinne fram i samfunnet.

– Det ligg ein tanke i arbeidet hans om at berre det er godt nok, så vil det vinne fram. Det er ein rørande naiv tanke, prega av trua på rasjonalitet frå opplysningstida.

Han var systematikaren som ville vente til språket og systemet var godt nok. Han skreiv etter kvart framifrå dansk, og han venta med å skrive nynorsk til han meistra språket. Alle vala hans skulle gagne saka. Ingen skulle få kome og seie at dei ikkje skjøna kva han skreiv. I dette taktiske låg altså ein tanke om at kvalitet vil sigre. Han sjølv var eit døme på at det ville gå bra berre ein var god nok, han som ikkje ein gong heldt ein offentleg tale.

– Samstundes treng ikkje dette vere heile biletet. Aasen nemner ikkje jamstellingsvedtaket 12. mai 1885 i dagboka si, men kvar var han 6. mai? I Stortinget. Kva gjorde han

Nye sider: – Eg vonar lesarane i denne boka finn eit bilete av Aasen med andre og fleire sider enn dei kjende frå før, og at dei tek det nye biletet med seg ut av boka og inn i samtalane med andre, seier Ottar Grepstad. Foto: Kjartan Helleve

der? Kan det hende at Hr. Blix og Hr. Aasen hadde ein liten samtale?

Eg likar å tenkje at nokon snakka saman den dagen. Ivar Aasen var i fleire tiår tett på makta og lommekjend i parlamentet.

Fann. Ikkje oppfann. – Kvifor har dette negative biletet festa seg?

– Det set seg over tid. Representantar for fleirtalsspråket plasserte Aasen der dei ville ha han, og alt på dødsdagen skreiv Dagbladet han inn i nasjonalromantikken på fyrste side. Den 17de Mai svara med ilsk

protest. Deira Aasen var ein annan enn det biletet nokon då ville skape.

Svaret på det du spør om er avskrift. Forfattarane av nye lærebøker byggjer mykje på det som står i dei gamle. Lærebokforfattarar kan ikkje drive med grunnforsking i alle emna dei skal handtere, men dei pliktar jo å vere oppdaterte om viktig ny faglitteratur. Kvart allment læreverk vil innehalde ein viss reproduksjon av gamle tankar. Difor har dette biletet av Aasen kunne halde seg i live. Biografar vil gjerne drive myteknusing, også eg, men

det er ein seig sport, og framtida får syne om ein har lukkast. Eg vonar lesarane i denne boka finn eit bilete av Aasen med andre og fleire sider enn dei kjende frå før, og at dei tek det nye biletet med seg ut av boka og inn i samtalane med andre.

Det er dei få og små setningane ein får sagt på gata som gjeld. Alle kjem ikkje til å lese denne boka, det er den vesle historia som vil ha noko å seie. Difor brukte eg tid på å finne fram til korleis eg kunne summere arbeidet hans i nokre få ord. På eit hotellrom i Trondheim skreiv eg på

Politisk arv – Kva historie har målrørsla fortalt om Aasen?

– Det er ikkje godt å seie. Mange målfolk har vel helst hatt han som ein helgen og ikkje vore så interessert i han som ein levande og mangfaldig person. Det er nok heroisering som har vore mest gjeldande, og alle rørsler har slike personar.

Særleg Noregs Ungdomslag skal ha ære for å ha forvalta Aasen-minnet, i alle fall fram til 1950-åra. Noregs Mållag var mest oppteken av den politiske arven, og har til tider vore mest oppteken av rettskrivinga.

Dette har likevel gått i bylgjer, og er det noko medlemene i Noregs Mållag truleg er samde om, er det at Ivar Aasen er hovudpersonen i historia om språket deira.

– Takka vere ei levande målrørsle er Aasen framleis viktig. Me blir aldri ferdige med det han sette i gang.

Difor meiner eg at kvar generasjon treng ein eigen biografi. Tankar om språk endrar seg, og då må vår vurdering av Aasen sitt arbeid også endre seg. Me må ikkje halde han fast i tankane frå i går.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 4 –2013

eit ark: «Ivar Aasen fann eit språk.»

Den kortversjonen står eg ved hundre prosent. Den er sjølvsagd for enkelte språkforskarar, men ikkje for allmenta.

– På 200-årsdagen 5. august tok historieprofessor Øystein Sørensen det for gjeve at Aasen hadde konstruert nynorsken. Då kan han både språkhistoria og språkteoriane for dårleg. Likevel er det slike korte utsegner som når ut til kanskje to hundre tusen nordmenn og blir sanning. Då må det meir til enn at det står i ei bok at Aasen ikkje laga eit språk, men at han fann eit språk.

Skilnaden er grunnleggjande. Dette er den viktigaste koplinga mellom personen Ivar Aasen og språket nynorsk: Det eksisterte der som eit munnleg språk med mange dialektar før han la ut på den lange reisa si gjennom språket.

21

L Ivar Aasen: BIOGRAFIEN Det er vistnok mange, som nu ville spørge, om Folket her i Norge ogsaa virkelig har et Sprog for sig selv

Norsk Tidend 4–2013

Ivar Aasen var aldri tydelegare og myndigare enn i fortalen til Norsk Grammatikk.

22

Med grammatikken av 1848 hadde Aasen kome til eit språkleg vendepunkt. Eksperimenteringa var over, rettskrivinga var stabilisert, og han hadde funne fram til mykje av det formverket han meinte var det rette. Det var rett nok berre eit forslag til eit forslag, skreiv han til Landstad i 1848.

For Ivar Aasen fanst no nynorsk som eit privat skriftspråk. Det vil seie at dette skriftspråket var i ferd med å ta form som praksis alt då han gav ut grammatikken og før ordboka kom to år seinare.

Så langt han kunne, heldt han seg til former som var i bruk. Eit ord eller ei form Aasen hadde registrert, tok han aldri ut att med mindre han hadde gjort ein feil. Eit system krev konsekvens og orden, og skulle systemet gå opp, måtte han ta med noko meir. Då nølte han, men han gjorde det.

Frå slutten av 1850-åra sette Vinje sitt tydelege preg på språket hans. Stilen blei lettare, variasjonen større, ordforrådet rikare. Då Aasen hadde gjort ferdig Norsk Grammatik, hadde han bestemt seg.

Det tiåret som hadde gått, var det mest aktive han hadde. No fann han fram til dei avklaringane som trongst. Dei prøvene han hadde lagt fram ti år tidlegare, enda no i faste former innanfor den heilskapen Aasen nok lenge hadde sett. Heile tida var han meir oppteken av strukturen i språket og språkføringa enn av nyansane i lydar og detaljar i formverket. Fram mot 1864 tok han etter kvart noko mindre omsyn til uttalen i samtida. Tidspunktet kunne ikkje ha vore betre, symbolsk og politisk sett. Det nye språket fekk sitt faste grunnlag for rettskriving det året den danskspråklege Grunnlova fylte 50 år.

På få år fekk prosjektet nynorsk meir og meir tyngd. Det kvesste også dei ordskifta som følgde.

Det gjekk berre seks år, så la Monrad bort sine diskré atterhald om kva allmugespråket kunne brukast til. Den neste store striden stod i 1858 og blei utløyst av noko så enkelt som to skrifter på nynorsk. A.O. Vinje var i gang med bladet Dølen, og på oppmoding frå Rudolf Keyser hadde Ivar Aasen omsett Fridtjofs Saga.

Ein som sette den omsetjinga høgt, var Elias Blix, som hadde skrive sitt første dikt på nynorsk året før. Ein som hadde sett Aasens arbeid høgt, var Peter Chr. Asbjørnsen. No snudde han og fnyste. Som i 1852 var Monrad den mest uforsonlege. Ei veke etter at første nummeret av Dølen hadde kome ut, skreiv han i Morgenbladet søndag 17. oktober 1858: «Men tænke sig at Almuesproget skulde blive Nationens almindelige og almengyldige literære Meddelelsesmiddel, det Middel, hvorigjennem den tilegner sig og udvikler alle høiere KulturElementer, er et Sværmeri, der staar i Strid med alle Kulturudviklingens Love.»

Hvor i al Verden vil man dog hen med saadan Snak? svara Ivar Aasen i Illustreret Nyhedsblad.

Kan intet Folk have Kultur uden de, som tale Dansk, eller en blanding af Dansk og Tydsk? Denne motviljen tok han tak i fleire stader i den mest prinsipielle teksten om språk han nokon gong skreiv, og som han no var i gang med: forordet til Norsk Grammatik.

Dette strevet med å forklare språket i landet er eit arbeid som ikkje har nokon ende, sukka han i 1865, året etter at han hadde gitt ut grammatikken. Striden i 1858 hadde gjort noko med han. No blei han myndigare i tonen, og med Norsk Grammatik definerte han situasjonen på ny.

Den viktigaste sakprosateksten han skreiv, var fortalen til Norsk Grammatik. Her skisserte han den språkhistoriske bakgrunnen for arbeidet.

Han gav også ei sosiologisk, pedagogisk og språkleg motivering for det nye skriftspråket. Ei utgreiing om det emnet, skriv Kjell Venås, har snautt vorte gjord med meir gjennomtenkt og sjølvopplevt alvor av nokon annan seinare. Aldri skreiv han tydelegare og myndigare enn her.

Mange hadde skrive om språk i Noreg før Ivar Aasen. Han var derimot den første moderne språkforskaren her til lands. Grammatikken hans er framleis eit standardverk på mange område, til dømes i bøyingslæra. Han la grunnlaget for den jamførande dialektvitskapen, og saman med P.A. Munch var han pioner i norsk personnamnforsking. Han hadde ei særleg evne til å ordne omgrep, skilje og forme ovringane i tankerekkjor, og til å følgje desse tankerekkjene gjennom orda, gjennom nemningane, skreiv leksikografen

“

Den viktigaste sakprosateksten han skreiv, var fortalen til Norsk Grammatik.

Her skisserte han den språkhistoriske bakgrunnen for arbeidet.

Ottar Grepstad

Sigurd Kolsrud i ei elegant tankerekkje. Aasens ordforklaringar i ordbøkene er eit føredøme for ordbokforfattarar den dag i dag.

Med Norsk Grammatik la han fram ei norm for eit nytt norsk skriftspråk. Gjennom fortalen skulle han rettferdiggjere dette. Det var ikkje måte på kva denne fortalen skulle bli. Då Aasen heldt på med Norske Ordsprog i 1856, tok han mål av seg til å skrive en lynende og tordnende Fortale til den boka. Det blei med tanken. I staden gjekk han i gang med å omarbeide grammatikken – det er der Lynet og Tordenen skal komme. Kanskje var det innhaldet i sjølve grammatikken som skulle ha ei slik kraft. Kanskje skulle han verkeleg ta verda for seg i fortalen.

Det sat iallfall langt inne: Fire år brukte han på denne grunnteksten, som utgjer 15 boksider.

Han hadde streva før også. Desse fororda til grammatikkane og ordbøkene var viktige for han.

Der sette han tonen, der grunngav han verket sitt, der viste han veg. Alt i forordet til den sunnmørsgrammatikken han hadde med til Bergen, hadde han kritisert at morsmålet blei sett til sides, og peika på at avstanden mellom tale og skrift var for stor.

Då Ordbog over det norske Folkesprog var så godt som ferdig trykt, sat Ivar Aasen framleis og filte på fortalen. Onsdag 19. juni 1850 sat han heile dagen og grunda på ei einaste setning. Det mangla ikkje på tydeleg tale då orda kom på plass. To år før den første striden om nynorsk gav han syrleg beskjed i denne fortalen. Han vona ein kunne løsrive sig fra denne falske Indbildning, at man ikke kan ansees som et dannet Menneske, førend man har glemt sit Modersmaal.

Her tok han fleire steg vidare frå forordet til Det norske Folkesprogs Grammatik i 1848. Den grammatikken var for han ei innleiing, ei førebuing, til denne ordboka. Han peika på at allmugen gjerne såg på dialektane sine som ei forvansking av skriftspråket, og at dei brukte talemåla sine af Vanens Magt og fordi det danske skriftspråket var så framandt og så vanskeleg. Vel vil eit mogleg norsk språk bli lite jamført med ein del andre språk, i Europa er språk som tysk og fransk – han nemner ikkje engelsk – mykje viktigare, men i Noreg maa dog vel det Norske være det vigtigste. Det kan nok bli vanskeleg, skreiv han, taktisk, å forme eit norsk skriftspråk etter ein av dei fremste dialektane eller som ein fellesnemnar for fleire dialektar. Enno står mykje innsamlingsarbeid att, især i de østlige Fjeldbygder, og ei fullkomen innsamling av alle ord og former som finst rundt om i landet, er eit arbeid som er umogleg for een Mand alene at udføre.

Nokon måtte gjere det. Dei har eit ord på lan-

«Ivar Aasen i sin stue», 1895.

Olje-måleri av Lars Osa.

det, sa han: Det skal nokon til aa maake fjøset òg.

Han sa det var umogleg, og så gjorde han det.

No sat han der att, skreiv og forkasta, forkasta og skreiv, som han så ofte gjorde. Noko av denne skriveprosessen viser att i dagbøkene hans. Der er det sjeldan å lese noko særleg om arbeidet med artiklane og essaya. Fortalane til ordbøkene, grammatikkane, Prøver af Landsmaalet i Norge, derimot, dei fortalde han korleis han streva med.

Aller mest altså fortalen til Norsk Grammatik.

Søndag 15. juli 1860 arbeidde han med eit førebels utkast til fortalen. Eitt år etter, tysdag 16. juli 1861, heldt han på med eit nytt utkast som han var ferdig med ei veke seinare. På fødselsdagen året etter var det på ’an igjen, og august gjekk før han

“

Med Norsk Grammatik la han fram ei norm for eit nytt norsk skriftspråk. Gjennom fortalen skulle han rettferdiggjere dette.

Ottar Grepstad

sette eit nytt punktum. No var skriving av fortale blitt eit fast sommarinnslag. Omgjerd i Fortalen, noterte han torsdag 9. juli 1863. På ny trong han månaden ut før han meinte han var ferdig. Etter nokre månader var han likevel i gang att tysdag 26. januar 1864, leverte frå seg manuskriptet på nytt tysdag 1. mars, fekk korrektur fem dagar seinare, gjorde fleire endringar og tillegg. Først 15. mars fekk han det heile frå seg.

Ottar Grepstad Teksten er eit utdrag frå boka Ottar Grepstad: Historia om Ivar Aasen, Samlaget 2013. Trykt med løyve.

Norsk Tidend 4–2013

Bergen kunstmuseum, deponi Ivar Aasen-tunet.

23

Norsk Tidend 4–2013

inspirert av naturen

24

I strandkanten ved Nordfjorden, i rolege og vakre omgjevnader, finn du Innvik - ein liten tettstad og eit sokn i Stryn kommune.

Her har Skogstad skapt funksjonelle sportsklede for folk flest i meir enn 70 år.

Skogstad Sport AS – 6793 Innvik – Tlf: 57 87 67 70 – Fax: 57 87 67 71 – firmapost@skogstadsport.no – www.skogstadsport.no

Spør ein kva nynorsk er, og tenkjer på korleis språket syner seg fram hjå dei som skriv nynorsk, so ser ein at det er svært utydeleg. Skulle framandspråk som engelsk, fransk eller tysk (som mange har røynsler med) ha fleire variantar av ordformer og bøyingar, korleis ville det då vera å læra desse språka?

Etter at det til slutt vart grønt ljos for ei strammare norm, skulle det vera «ei tydeleg, enkel og stram norm for nynorsk, utan sideformer.

Denne nye norma skal vera eit tilbod til alle som ynskjer å skriva korrekt nynorsk, og ho skal gjelda for alle som pliktar å skriva innanfor ei norm.» (sitert frå mandatpunkt 1 for rettskrivingsnemnda, vedteke av styret i Språkrådet 16. desember 2009).

Men i 2008 uttala landsmøtet at «Noregs Mållag ser positivt på at Språkrådet vil gjera eit oppryddingsarbeid i rettskrivinga, jamna ut inkonsekvensar og fjerna former det er dårleg grunnlag for i talemål og skriftspråk.

Noregs Mållag meiner at det er på tide å oppheva skiljet mellom hovudformer og sideformer, slik at den normalen ein lærer i skulen, kan brukast over alt også seinare i livet.»

Husnorm Framlegget frå rettskrivingsnemnda vart levert Språkrådet 1. april 2011, og 20. mai vedtok styret å seia ja til det. Men i same møtet kom dei òg med framlegg om å laga ei tilrådd norm for nynorsk. «Det vil styrkje og lette bruken av nynorsk at 2012-normalen er noko strammare enn dagens læreboknormal,» heiter det i møtereferatet.

Dette kan ikkje tolkast annleis enn at styret i Språkrådet meinte den nye rettskrivinga ikkje var tilfredsstillande – etter ei vurdering bygd blant anna på at «statsforvaltninga skriv mange typar nynorsk og har avdekt fleire tilfelle av at ein ønskjer husnormer og omsetjingar «så bokmålsnært som mogleg». […] I mange tilfelle er det miljø prega av bokmålsbrukarar som tingar slike husnormer. Dei tek for lite omsyn til at nynorsk skal normerast og utviklast på sjølvstendig grunnlag (mi utheving), og dei kan ha dårlege føresetnader for slike vurderingar.»

Men då kan det synast underleg at Språkrådet og styret i Noregs Mållag kunne godkjenna Riise-normalen.

Det er ikkje tvil om at den er ei norm nett slik som mange mektige ynskte henne – i samsvar med den ideologien som ligg i slagordet «Snakk dialekt og skriv nynorsk!» Nynorsken skulle tilpassast dialektane (og talemålet). Då måtte norma vera «elastisk». Og dette trur dei visst at ogso Ivar Aasen ynskte.

Landsmøtet i 2012 På lands-

møtet i 2012 låg det føre framlegg frå Ullensvang Mållag om å avvisa Riise-normalen. – Saks-dokumentet var forma slik: «Norma har rett nok ikkje vorte så stram som mange håpa på, men det ville òg ha vore stor usemje

Lytring om kvar på skalaen den stramme norma skulle liggja. Nettopp det at norma opnar for ein viss valfridom, gjer det mogeleg for mange å kunna bruka dei formene dei trivst best med.» (Mi utheving.)

Styret rådde landsmøtet til å leggja rettskrivingsdebatten bak seg.

«Noregs Mållag må no samla seg om arbeidet for nynorskens stilling i samfunnet – laupet var køyrt».

I avrøystinga vanta det berre 12 røyster for at Riise-normalen kunne ha vorte avvist av landsmøtet. No er det fritt fram for bokmålsord som tidlegare stod i klammer og hadde andreprioritet.

Utydeleg og låk nynorsk

Det er openbert at ein ikkje fekk den norma mange trudde ein skulle få.

Korleis kunne det verta slik?

Mandatet rettskrivingsnemnda fekk, skulle avspegla talemålet og nynorsk skrift i dag, hjå journalistar og forfattarar. Men tradisjonell nynorsk skulle òg vera med i vurderinga, heitte det. Med eit slikt mandat måtte det verta ei norm for ein utydeleg nynorsk. Kva skal no kallast «stilsikker og korrekt nynorsk», som Språkrådet tala om? ‘Korrekt’ er det som ordlista tilseier. «Stilsikker» gjeld kva ord ein vel å setja saman.

Nynorske tekster i aviser og bøker har ofte mange feil, og dei færraste er stilreine. For nynorsk språkkjensle er på veg ut. Vurderinga nedanfor er gjord av ein seniorrådgjevar i Språkrådet, og ho gjeld ein artikkel i Klassekampen, av ein kjend forfattar: «I artikkelen skriv forfattaren N.N svært fritt i høve til grammatikk og offisiell rettskriving. Det gjeld t.d. kjønn på substantiv, bøying av substantiv og verb og samsvarsbøying. Teksta inneheld nokre ortografiske feil, dessutan feil som verkar som reine korrekturfeil. Ein skjønnlitterær forfattar er jo ikkje bunden av å følgje rettskrivinga så strengt som dei som arbeider i staten, og dei som skriv lærebøker. Såleis kan ein tenkje seg at noko av det som ikkje stemmer med offisiell rettskriving, t.d. grammatisk kjønn på substantiv, kanskje kan ha rot i talemålet til forfattaren. Eit viktig spørsmål er om Klassekampen i det heile har lese korrektur på teksta. For meg ser det ut til at det ikkje er gjort, og det er synd, for teksta er interessant.»

Eg presenterte vurderinga for ein journalist i Klassekampen, som svara slik: «Eg har sett at språket til N.N. er noko originalt, men det har ho sams med mange, ikkje minst yngre, nynorskforfattarar. Mitt generelle inntrykk er at dette er noko korrekturlesarar i aviser og forlag ikkje legg seg i, i den grad dei enno finst (korrekturlesarane). Ein kan meina mykje om det og kvifor det er slik, men eg har ik-

kje lyst til å gjera det offentleg.» Kvifor har ikkje journalisten «lyst til å meina noko offentleg» om dette?

Ein kjempetabbe Den strategiske lina til Mållaget byggjer på eit vedtak frå fyrst i 1970-åra som førde til det nemnde slagordet. «En kjempetabbe» seier Sylfest Lomheim og professor i nordisk språk og litteratur, Kjell Lars Berge, om denne strategien (Morgenbladet 2.04.13): «Resultatet blir i praksis «snakk dialekt, skriv bokmål», seier Berge – og vidare: «Insistering på nynorsk som dialektnær skrift har samtidig svekket språkets mulighet til å bli et levende talemål, for eksempel i etermediene. Og et språk som aldri snakkes, står svakere enn konkurrentene og vil uvegerlig oppleve det språkviterne kaller «domenetap» .»

Det naturlege for storparten av folket no er å velja bokmål som skriftmål, som fell lettare enn nynorsk. «I Valdres og store delar av Hallingdal og Telemark forsvinn no nynorskområde med lang tradisjon,» seier høgskulelektor Eli Bjørhusdal til Norsk Tidend. Og i ein pamflett frå Målungdomen fortel ho at alle tri borna hennar, «midt i det nynorske kjerneområdet i indre Sogn, skriv bokmål betre enn nynorsk, jamvel om det siste er hovudmålet deira».

Arven etter Ivar Aasen Når skulemålet er tapt, kva har ein då å kjempa for? – Det må vera nynorskens eksistens som eit verdig språk og ein nasjonal arv. Om denne arven, og til det som var sagt om normeringa («at det som det er flest eksempler på, sammenraskes, uten tanke på konsekvens og system), uttala professor Asbjørn Aarnes seg i Aftenposten 19.01.08: «Denne holdningen rommer et skjult dilemma: Å komme frem til enighet – det ville være et mirakel om flere «rasker sammen» det samme!

Og den er en oppskrift for hvordan en språkarv settes over styr.»

«Eit språk treng respekt,» seier Ottar Grepstad i ein årstale. Kan eit språk som er utydeleg normert, og som mange brukarar ikkje meistrar, ha respekt? – Lat nynorsken, som det flotte språket det kan vera, få verka med si eiga tyngd, som hjå Olav H. Hauge – eller skal det vera «kvardagsspråket – som ei ‘olabukse»? – slik Magne Aasbrenn frå Østfold Mållag sa det då Riise-normalen var vedteken.

Ivar Aasen skapte eit kulturspråk.

Den nye rettskrivinga er opplegg for eit privatisert språk som har mist det nynorske særpreget.

Det undrar meg at det er so få lesarinnlegg i medlemsbladet åt Noregs Mållag. Dette innlegget er til dei som er ansvarlege for stoda nynorsken er komen i. No ventar eg motinnlegg frå dei.

Og: Har motstandarane sjølve skulda for Riise-normalen? (Nokon har sagt meg at dei nytta ikkje høva til motstand.)

Hallvard Hegna

Betre grov kaka ...

Lytring I slutten av april trefte eg ein norsk-amerikanar på vitjing i Oslo. Han kunne berre ei einaste setning på norsk, og ho lydde slik: Betre grov kaka, enn ingi (eller inga) smaka. Ikkje visste han heller heilt kva det tydde.

Dette ordtaket hadde han lært av besteforeldra sine, som kunne nokså mykje norsk. Dette er vel ikkje noka utypisk soge frå det norske miljøet i USA. Inntil for eit par generasjonar sidan vart språket halde ved like, men også den noverande generasjonen kan gjerne eit brotstykke eller to av norsk.

Ivar Aasen har med eit liknande ordtak i samlinga si: D´er betre turr kaka en inkje smaka. Eit søk på nettet gav derimot ikkje noko treff på den forma av ordtaket som norsk-amerikanaren refererte. Difor er denne varianten kanskje ikkje tidlegare dokumentert skriftleg.

Ordtaket vart attgjeve i ei form som ligg nær opp til bokleg nynorsk, men me veit likevel at det kjem frå eit område der nynorsk skriftspråk ikkje har hatt nokon nemnande innverknad.

Ein ser at det er a-infinitiv, men samtidig manglar den e-en på slutten av adjektivet som ville ha vore der om dialektforma var frå til dømes Sogn.

Mest sannsynleg finn eg at dette må vera telemål eller ein dialekt frå eit anna dalstrøk austafjells. Ein veit at nettopp VestTelemark hadde stor utvandring til Amerika på 1800-talet.

Ordtaket viser til livsrøynsler som ligg nokså fjernt frå røyndomen til den amerikanske mellomklassen som lever i dag.

Derimot kan det ha vore gode levereglar i pionertida på prærien, då det enno var knapt om godane, og der naturalhushaldet var grunnlaget for å greia seg.

Ingvar Åberge Balestrand

Ragnhild Bjørge språksjef i NRK NRK har tilsett NRK-journalist Ragnhild Bjørge (36) i den nyoppretta stillinga som språksjef i NRK. Bjørge har mellom anna ein mastergrad i nynorsk skriftkultur og mellomfag i statsvitskap.

Ho har vore politisk rådgivar i Noregs Mållag og dagleg leiar i Norsk Målungdom.

Dei siste seks åra har ho arbeidd som journalist i nyheitsavdelinga i NRK og har vore språkkontakt i avdelinga. (NPK)

Norsk Tidend 4–2013

Fekk nynorsken den norma ein venta og ynskte?

Lordskifte

25

LMålgåver

Gåver til Noregs Mållag Dette er liste over dei personane som har gjeve gåve til Noregs Mållag frå 11. mars til 16. august. Samla gåvesum er 295 415 kroner. Desse pengane gjer oss i stand til å halde aktiviteten oppe i eit særs aktivt år for Mållaget.

Me er svært takksame for desse gåvene.

Norsk Tidend 4–2013

AUST-AGDER MÅLLAG Grunde Austad Bjørgulv Besteland Torfinn Brokke Telleif Engenes Ingrid Lilly Engesland Kjersti Fone Kristine Foss Arnt Olav Furholt Egil Hansen Johannes Havstad Grunde O. Hommelsgård Gerd Fosse Hovden Tarjei Johansen Ragnar Kaasa Torbjørg Katerås Jorunn Lande Hans-Olav Lauvstad Jon Kolbjørn Lindset Rune Nylund Sigrid Bjørg Ramse Olav Repstad Olav Riisland Øystein Rød Astrid Stuestøl Sandkjær Randi Steinsholt Johannes G. Torstveit Olav Vehus Jens Vellene Olav Torj Åkre Scott Aanby Lars Aasbø

26

AUSTMANNALAGET Magnus Amdal Knut N. Bekkelien Ole Bjerke Anders Bjørge Oddbjørg Blakar Jon Steinar Bredeveien Per Brumillom Eirik Bøyum Bjørn Dalen Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Hans Enstad Steinulf Fjæstad Kjell Gulbrandsen Erik Hanssveen Olav Haraldseid Solfrid M. Harildstad Magnhild Harsheim Bjarte Hole Ola Holen Guttorm Horten Ola Jonsmoen Egil Karsrud Turid Kleiva Ola Klepp Reidulv Kleppe Grete Langodden Asgeir Lilleås Asbjørn Myrvang Øyvind Nordli Jogrim Nordsletten Olaf Nøkleby Nina Berge Rudi Hans Sandviken Frøydis Schjølberg Arne Skuterud Arne I. Skåle Nils Steinar Slapgård Hans Sund Gunnar Sørbotten Gudmund Teigen Magne Teppen Ola Tronsmoen Lars Ullgren Magne Velure Bjørn Liavaag Visø Mathias I. Øvsteng Bjarne Øygarden Brynjulv Aartun BUSKERUD MÅLLAG Oline Arnegård Oliv Bakkeplass Maria Høgetveit Berg Gunvald Bergan Tor O. Bergum Gunnhild L. Bjørnsvik Herbjørn Brennhovd

Ingebjørg Hals Halvas-Svendsen C.O. Sverre Heimdal Bjørg Kari Brattåker Håheim Oddbjørn Jorde Ingunn Asperheim Nestegard Sveinung Nestegard Odd Oleivsgard Tordis Perstølen Unn Perstølen Ola Ruud Knut V. Seim Kjell Snerte Rolf Harald Sæther Sigurd Tveito Olav Wøllo

FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGEN Laila Akslen Olil Amble Ruth Amdahl Kai Andresen Lillian Austnes Ola Bergsaker Hilde Bergwitz Anfinn Bernaas Sigmund Birkeland Gerd Bjørke Reidar Bjørnerheim Erlend Bleie Lars Borgersrud Berit Brandseth Herfinn Brekke Magnhild Brekke Svein Erik Brodal Hæge Marie Roholdt Brunvatne Karen Bø Kjell Bø Tormod Bønes Alv Reidar Dale Pauley Douglas Hans Olav Eggestad Asbjørn Eidhammer Tove Karina Eidhammer Kristin Eliassen Kirsten Osmo Eriksen Turid Farbregd Mass Flatråker Liv Flugsrud Torfinn Fuhr Kim S. Fureli Otto Gjerpe Arvid Gjæringen Kåre Glette Asbjørn Haug Ola M. Heide Mildrid Helland Botolv Helleland Audun Heskestad Sigrun Heskestad Anne Grethe Hoff Halldor Hoftun Joar T. Hovda John Øyvind Hovde Marit Hovdenak Olav Høgetveit Olav Bakken Jensen Jens Kihl Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Liv Dagny Klevstrand Bård Kolltveit Johannes Kvammen Tove Harriet Eeg Larsen Torhild Leira John Petter Lindeland Jon Låte Kåre Martinussen Astrid Midttun Norvald Mo Arnold Mundal Ingrid Muri Odd Georg Murud Magne Myhren Tore Noer Øystein Njål Nordang Sigurd Nordlie Ole Bernt Olsen Dag Omholt Svein Johann Ose Kari Rysst Paulsen Geir Pollen

Alain Egil Adrian Ramdal Yngve Rekdal Birgit Bjørhovde Rindal Asbjørn Roaldset Magnus Robberstad Kjell Rygg Olav Røvang Erik Simensen Toril Kristin Sjo Olav R. Skage Åsmund Skard Gunnvor Fykse Skirbekk Arne O. Skjelvåg Harald Frode Skram Siv Ådnegard Skulstad Arve Skutlaberg Nils Sletta Sølvi Slørdahl Nils Standal Mona Grete Storli Rolf Sunde Ellen Marie Svea Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Anne Joronn Sætre Svein Olav Throndsen Olav Nils Thue Asbjørn Tolsrød Jan Tvedt Stein Tveite Guri Vesaas Lars Sigurdson Vikør Kjetil Vistad Jørgen Vogt Torgils Vågslid Dag Wergeland Bjørn Arild Wiborg Arne Wåge Herlov Øverland Bergfinn Aabø Solveig Fiskvik Aamodt Kristina Aarekoll Ivar Aasen

HORDALAND MÅLLAG Livar Aksnes Arne Andersen Ingvard Andreassen Arnfinn Jørgen Ansok Helga Anspach Edel Augestad Erlend Bakke Anny Bastesen Daniel Berge Marit Berge Oddbjørn Berge Eli Bergsvik Dagrun Berntsen Hjalmar Bjerkeng Marta Bjerkeng Bjørn Bjørlykke Audun Bjørnberg Dag Bjørnevoll Asbjørn Bjørnset Solveig Bjørsvik Olaug Boge Jarle Bondevik Arne Brattabø Helge Brekke Reidar Bremerthun Hans Bringedal Gunvor Sigrun Bringeland Bjarne Buene Jostein Buene Sverre Bungum Arne B. Byrkjeland Ørjan Børve Rannveig Bårtvedt Hege Cruickshank Knut O. Dale Reidar Dale John Dalen Olav Digernes Kristian Djuvsland Nils J. Drage Hans Birger Drange Inge Draugsvoll Olav Drivenes Torbjørn Dyrvik Nils Eidhammer Anna Reidun Eidnes Nils Dale Elde Brynhild Enerhaug Nils M. Engelsen Rolf Enger Magne Engevik Øystein Erstad Olav Fagerbakke Jarl Fimland Sverre Fjell

Ragnvald Fleten Jon Fosse Kari Fosse Olav Freim Harald Frønsdal Asbjørn Gjerde Helga Gjerding Anne Marit Gjøstein Endre Grutle Solveig Grønlien Jakob Gullberg Alvhild Halleraker Per Eirik Hals Agnes Hauge Stanley Hauge Aslaug Bjarnhild Haugland Sigbjørn Heie Harriet Hekland Kirsti Hellerud Aslak E. Helleve Aslak L. Helleve Aslak T. Helleve Jan Kåre Henriksbø Kåre Herdlevær Kåre Herfindal Kjartan Hernes Torolv Hesthamar Atle Hevrøy Einar Hitland Marit Hjartåker Annbjørg Rebbestad Hjellestad Grete Oline Hole Kåre J. Hole Karl Johan Holmås Brit Yndestad Hovland Oddmund Hus Bjarte Husum Håvard Ims Dagfinn Iversen Ole-Jørgen Johannessen Geirmund Johnsen Leif Johnsen Ingebjørg Jordal Egil Jøsendal Randi Jåstad Åse Marit Kalhovd Marit Klette Olav Klubben Leif Knutsen Ståle Kolbeinson Kjetil Koldal Helga Kolstad Trygve Kråkevik Anna A. Landsvik Torfinn Langelid Åsmund Lien Anstein Lohndal Olav Kyrre von Tangen Ludvigsen Kjellbjørg Lunde Marit Merete Lunde Einar Lygre Kjetil Lygre Bård Lyssand Tore Lyssand Ruth Henny Løland Torstein Løning Anne Marie Midtbø Kristi Yttredal Moe Torgunn Moltu Brit Tove Kolltveit Mussland Ståle Myklebust Einar Myster Karl R. Mæland Arnljot Møster Odlaug Måge Marit Nedreli Nils N. Nesheim Arne Nilsen Helge Martin Nygård Aud Oppedal Oddlaug Oppedal Anfinn Otterå Jan Reidar Rasmussen Rannveig Reigstad Sjur Reinsnos Sverre Audun Rikstad Inger-Johanne Rossebø Kaare Rundhovde Sigmund Røstum Inger Marie Saltnes Lars K. Sandven Solbjørg Åmdal Sandvik Torstein Sausjord Liv Holdhus Sjursen Torbjørg Sjøberg Johannes Skare Gunvald Skeiseid Jørgen Skjerve Arne Skjerven Bjarne Skjold

Arnlaug Skjæveland Per Skjæveland Atle Skorpen Harald Skorpen Oddvar Skre Marie Skålnes Jakob Skår Hermund Slaattelid Solbjørg Slettebakken Kari Smith Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Harry Solberg Magnhild Steine Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Jan Gunnar Strand Jon Strand Edith Stusdal Tobba Therkildsen Sudmann Rolf Sigmund Sunde Leif Jakob Sydnes Anne Sæland Kjell Gudmund Søholt Kirsten Taranger Erling Thu Erling Toft Arne Torp Kjell Torp Torgeir Torvik Lars H. Tungesvik Odd Tøndel Kristen Underdal Brynhild Utne Egil Vaage Rigmor Nesheim Vaular Kari Langklopp Veland Randi Vengen Leiv Vetås Øyvind Vevle Berit Vatne Vik Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Sidsel Vinsand Karl Helge Watnedal Else Iren Westervik Selma Ynnesdal Gerda Øen Nils Ivar Østerbø Magnus Malvin Ådnanes Olav Ånneland Magne Århus Solveig Åsvang Ivar Bård Aadland Arne Aarseth

KARMSUND MÅLLAG Asbjørn Djuv Solveig Eidhammar Einar Eintveit Severin Fjeldheim Synneva Flesland Ivar Arvid Gismarkvik Katrine Græsdal Lars Grønstad Torill Borge Horneland Olav Torfinn Jondahl Arne Langåker Olava Larsen Solveig Lunde Marit Løvvig Paul Mølstre Ingebret Paulsen Gunlaug Pedersen Borghild Sævereide Prestegård Geir Ragnhildstveit Helga Reinertsen Askild Rullestad Trygve Sandvik Knut Selsaas Magne Skjervheim Svein A. Strømme Ernst Arne Sælevik Lars Sævereide Petter Søndenå Jon Olav Tesdal Hans Olav Tungesvik Jon Olav Velde Arne Vevatne Ingolv Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal Peder Ådland Steinar Aalvik NAUMDØLA MÅLLAG Håvard Avelsgaard Toralf Engesnes Asbjørn Nesset Kjell Nyland

NORDMØRE MÅLLAG Eli Bergheim Olav Bergheim Anne Grete Witzøe Botten Styrkår Brørs Arild Drøivoldsmo Brita Fladvad Ruth Fluge Jon Gulla Lars Gåsvatn Randi Skrøvset Hatle Johan Sigmund Heggum Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Albert Lervik Roger Lillebø Ingrid Lysberg Tor Mogstad Finn Gunnar Oldervik Henry Opland Per Eilert Orten Rolv Sæter Eirik S. Todal Elen Maria Todal Kirsti Orheim Ås Knut Ås ROGALAND MÅLLAG Leiv Alvsaker Leif Andenes Sigmund Andersen Johannes Bakka Lars Bakka Anita T. Bal Wenche Berg Torvald R. Bore Geir Sverre Braut Aslaug Kvilekval Breivik Konrad Bråtveit Alf Jan Bysheim Gerd Helen Bø Jan Dalene Ingrid Enoksen Anders B. Erga Jan Finjord Oddvar Flatabø Kåre Flokenes Rune Folkvord Per Fremmersvik Berit Fuglestad Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Lidvor Hatteland Astrid Heigre Rasmus Hetland Rasmus Hidle Liv Hobberstad Magne O. Hope Terje Håland Jorunn Håvarstein Magne Jakobsen Odd Jørstad Sigrid Kjetilstad Anne Margrethe Kolnes Herborg Kverneland Magnhild Lid Georg Løvbrekke Sofie Meling Anne Mo Lars Mo Sigrid Myhre Reidar Nesheim Lise Lunde Nilsen Anita Nordmark Jarle Nærland Bergljot Nøkling Kjellaug Sølvberg Oftedal Ingvar Olimstad Aslaug Opheim Åshild Osaland Marit Renslo Gunvor Risa Torleiv Robberstad Ole Bjørn Rongen Magne A. Roth Atle Røe Rolf Salte Magne Sande Gerd Sandsmark Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Ingeborg Skjerpe Målfrid Snørteland Tom Soma Hans Spilde Jon Stangeland Marit Rommetveit Staveland Gaute Steinnes Inge Kristian Sunde Odd Sigmund Sunnanå Brit Harstad Sværen Marta Sætrenes Hogne Sønnesyn

Dagfrid Søyland Svein Kåreson Søyland Ove Thu Oddrun Tjeltveit Gunnar Totland Kurt Tunheim Oddbjørn Tunheim Bjarte Tveit Kjellaug Undheim Svein Undheim Ottar Vandvik Ingeborg Vigre Klara Vik Atle Ingar Vold Ketil Volden Askill Voll Gunvor Aardal Audun Aarflot

ROMSDAL MÅLLAG Dagrun Gjelsvik Austigard Henning Austigard Asbjørg Baldersheim Olav Peder Dahl Audrey Digernes Kristine Eidhamar John Ekroll Gunvor Gammelsæter Einar Gridset Torhild Hanem Gunnveig Hjelvik Tor Kvadsheim Arne Steffen Lillehagen Per Løvik Aud Åshild Moen Karen Os Asbjørn Oterhals Knut Romestrand Inge Rypdal Lars Staurset Iren Stranden Oddmund Svarteberg Roger Aakernes SOGN OG FJORDANE MÅLLAG Ragnhild Anderson Georg Arnestad Emma Bale Olaug Marie Bjelde Reidulf Bjørlo Eivind Brekke Ruth Børsheim Atle Johannes Dale Nils Distad Bjørn Eide Petter Eide Tor W. Eikemo Gjertrud Eikevik Arne Eldegard Arnfinn Jørgen Eldegard Dag-Erik Eriksmoen Astrid Ervik Ståle Fitje Johannes Flaten Inger Eikeland Flåten Kjellrun Fossdal Dag Fosstvedt Sigurd Fretland Ottar Færøyvik Einar Gautefall Marianne Sæthre Geitrheim Oddvar Gjelsvik Dagfrid Grepstad Leif Grinde Kari Grov Jon Gåsemyr Jørgen Helgheim Oddleiv Hjellum Johan Torgeir Holvik Ragnar Hove Bjørg G. Hovland Astrid Berg Hundeide Else Kristine Husabø Liv Husabø Målfrid Husnes Kari Zwijnenburg Huus Sverre Indrehus Bjarne Kaarstad Rannveig Tveit Kirkebø Oddborg Hellebø Klævold Torhild Solheim Klævold Olina Kolbotn Liv Janne Kvåle Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Øystein Lavik Lidun Ljotebø Jon Ove Lomheim Rune Lotsberg Atle Hagen Lunde Aud Jensine Lunde Steinar Dahl Lægreid Terje Moe Ragnhild Skogen Molde Johan Moldestad Evy Merete Myklebust Knut Ole Myren Julie Kristine Ness Anna Njøs

Stein Bugge Næss Per Scott Olsen Jon A. Ramstad Oddbjørn Ramstad Kristen A. Ravnestad Henning Leiv Rivedal Signe Marie Rønnekleiv Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Karoline Råd Margot Sande Laila Hov Sandnes Gro Selås Bjarte Sindre Jon Skjeldestad Inghild Reksten Solheim Synneva Kolle Solheim Ola Magne Strand Liv Støverstein Karsten F. Sunde Sigrid Svartefoss Gunnhild Systad Halldis Sørangr Bjørn Sørheim Kristian Talle Siri Garborg Talle Helge Thue Ivar Jostein Tjugum Kari og Helge Tveit Johan Varlid Liv Østrem Ivar Åkre Vemund Aartun

SUNNMØRE MÅLLAG Åsmund Arne Erik Bergmann Eli Boatwright Oddhild Brandal Sigurd Olav Brautaset Bente Johanne Iversen Breivik Liv Brekke Ole Arild Bø Marit Devold Liv Eikrem Per Fauske Karen Randi Festøy Jostein Fet Anders Jan Folkestad Lars Håkon Furset Arne G. Grimstad Ruth Grøndal Øystein Grønmyr Per Halse Johs. G. Hareide Asbjørn Hatlehol Gunnvor Hatlestad Svanhild Vestre Hauge Ingunn Haus Jan Heltne Jorunn H. Henriksen Inger Hjorthaug Petter Magne Hjørungdal Ingrid Runde Huus Jakob O. Kjersem Terje Kjøde Jostein Korsnes Einar Landmark Bergfrid Færøyvik Lindøy Jon Kåre Mork Roger Nedreklepp Kåre Sigmund Opsahl Torleiv Rogne Gunder Runde Magnar Rønstad Solfrid Røyneland Sissel Seljebotn Jarle Solheim Ivar P. Stige Kjell Roger Straume Linbjørg Bjørkavåg Sunde Bern Torset Randi Flem Ulvestad Øyvind Vadstein Anne Elisabet Ose Velle Eldrid Vik Sveinung Walseth Knut Ytterdal Bernt G. Øye Ingrid Aamdal Kjell Arne Årseth TELEMARK MÅLLAG Eiliv Astad Eva Bergø Lars Bjaadal Tore Gunnar Bratsberg Halgeir Brekke Tjøstov Gunne Djuve Per Engene Per Espeland Olav Felland Anne Karin Funner Hans Magne Gautefall Lavrans Grimstveit Anne Gøytil Knut T. Haugen Oddvar Haugland Ingebjørg Haukelidsæter

Jarle Helle Ragnhild Hovda Halvard Jansen Bjarne Jordstøyl Olav Jortveit Åse Klakegg Aslaug Langåsdalen Kjetil Langåsdalen Sigrun Garvik Moen Ellen Bojer Nordstoga Jakob Olimstad Torleif Olav Omtveit Birger Risnes Per Skaugset Bjørn Oddvar Skinnarland Gunvor Solberg Olav Stranna Signe Sølyst Einar Leiv Søreide Olav Teigen Olav Tho Torkjell Tjønn Jon Tvitekkja Ingebjørg Helkås Vaa Einar Versto Kjell Vistad Halvor Øygarden Lise Aasen

TROMS OG FINNMARK MÅLLAG Leif Jørgen Akse Ivar L. Andersen Per K. Bjørklund Terje Christoffersen Terje B. Dahl Vidkunn Eidnes Eldbjørg Gjelsvik Aud Hauan Olaug Husabø Sigrun Lunde Reidun Mellem Magnar Mikkelsen May Johanne Molund Atle Måseide Ole Edgar Nilssen Jon Norman Guro Reisæter Morten Ruud Rønnaug Ryssdal Guri Skeie Grete Lien Stenvold Gunn Utkvitne Bjørnar Østgård Nils Aarsæther TRØNDERLAGET Egil Ingvar Aune Kolbjørn Aune Kjell Bardal Einar H Bartnes Ivar Berre Alf J. Bratberg Grete Oddveig Holen Buhaug Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Olav Engan Inger Ertsås Ola Stuggu Fagerhaug Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Jon Olav Forbord Kristian Johan Fossheim Arne A. Frisvoll Oddbjørn Gorsetbakk Gunhild Grue Harald Hernes Oddvin Herstad Arne Hov Inger Sandvik Jarstein Dag Johansen Olav Kuvås Kirsti Årøen Lein Anne Leira Jens Loddgard Borghild Kristin Lomundal Alf Helge Løhren Jorunn Mehlum Lars Kolbjørn Moa Sverre Mikal Myklestad Magne Måge Lars Nygård Jenny Nyvik Solveig Otlo Helge Raftevold Anna Dorthea Remhaug Kristian Risan Narve Rognebakke Einar Rædergård Eva Salvesen Ragnhild Saur Oddny Pauline Skeide Jarle Skjei Ingebjørg Sogge Jan Solberg Arnljot Solstad Arvid Henry Staupe Odd Sigmund Staverløkk Eiliv Størdal Jan Sørås

Oddbjørn Tallerås Arnkjell Tingstad Inge Torfinn Vada

VALDRES MÅLLAG Gunnar Belsheim Olav Gullik Bø Jan Espeliødegård Ole Fosheim Bjørg Lerhol Svein Erik Lunde Inger Lyberg Aase Lunde Robøle Marit Skogstad Gunnar Slaatto Torbjørn Stavenjord Magnar Øyen VEST-AGDER MÅLLAG Leiv Hartly Andreassen Eldrid Arne Anne Austad Helga Dåsvatn Anne-Berit Erfjord Åse-Berit Fidjeland Aslak T. Fjermedal Randi Lohndal Frestad Vigleik Frigstad Halvdan Furholt Thorbjørn Gysland Ola Reidar Haaland Asborg Handeland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Olav Hoftuft Theodor Hovda Kirsti Lavold Solveig Stallemo Lima Sylfest Lomheim Oddvar Moen Elfrida Netland Martin Skjekkeland Asbjørn Stallemo Nils Harald Stallemo Hilde Stave Magnar Undheim Åsmund Unhjem Gunnar Vollen Bjug Åkre ØSTFOLD MÅLLAG Gunnar Anmarkrud Ole Johan Bjørnøy Bodil Cappelen Anders Ericson Kari Næss Gundersen Eiliv Herikstad Arnstein Hjelde Arne Kvernhusvik Alfred Lie Arild Løvestad Inge Monefeldt Gunnar Ottne Jan T. Pharo YRKESMÅLLAG Kjellfrid Bøthun Olav Bøyum Bjørgulf Claussen Bjarne Dåe Lars Ola Eide Arne Ekeberg Lars Inge Fenne Knut Gjelland Sissel Hole Kari Huus Rønnaug Kattem Hallgeir Langeland Viking Mestad Kari Nes Linda Plahte Hugfrid Raaheim Vidar Rekve Frode Ringheim Lars Helge Sørheim Harald Thune Turid J. Thune Vidar Ystad DIREKTEMEDLEM Anfinn Bondhus Marit Einrem Kristian Halse Knut Johannes Helvik Elin Hjelmeland Johannes Hjønnevåg Kjell Jacobsen Knut Langesæter Erling Nordheim Karin Steinsletten Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Borgny Særsten Leif Helge Særsten Magnus Utgard

Norsk Tidend 4–2013

NORDLAND MÅLLAG Jan Gaute Buvik Bjørn Kjensli Finn Myrvang Kjell Åge Vannes

27

Lkryssord ved Laurits Killingbergtrø

Kryss NT nr 4-2013 RIKE

GREIER

SMYGE

ETTERKOMAR

FRAMANDVOREN

SKRØMT

KVINNENAMN

FUGLEHEIM

GUDINNE

TREVLRIK PLANTE

NORRØN GUDINNE

ENKEL

PLANTEHAGE

HANDVERKAR

HUSDYR

KRAFTKAR

MANNSNAMN BUMSETE

LIFLEG MUSIKK

MEDAN

PRAKT

GONGE

GASS

FJAS

LOGAR FORTELJING

FARVEG TØRKA KORN

JODHALDIG HORMON

KRATT

IGJEN

STAD HOS INGEBRIGT DAVIK

OPPFØRE

LED

MORO PÅ SNØ

SKIPLING INKLUSIVE

LYDTILHØVE I ROMMET

SMISKE DYREROM

ADRESSANT

RIVNE

SERVITØRAR SPINNEREISKAP

PLAGG

FISKEUTSTYR

FRYKT

SLAG

SKJEMTSAM

MOTHUG

VERTSHUS

FORNEMME

TUNGHØYRDE

TØRKEPLAGG SJARM

STAD Å JOBBE

SETJE ATT RØYK

BARD SETTE PÅ KANT

TONE

I VATNET

GASSSYMBOL

GRYN KJEMISK SAMBINDING

HEILAG

DRIKK

FØRE

NORRØN GUD

FAKTER

OPPRØR

BJELKE

FØRSTESORTERING

FYRTE

UKLAR

ANONYM

PREP.

RENNER

ULIKE

GJÆVLYNTE HANENS SISTE ORD

GRÅVERK IHUGE

DANS

OPPDAGAR

VERKTØY

HUGA

GAUM BLAFRE

FORTALDE

DU OG DU

NYTT

HAR DET VONDT

BEIN

TIL SÅ LENGE HUSDYR

ELINGEN

VENT

STÅ FOR

MØRKVOREN DØGNTID

NR. 4 2013

Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2013 1. Øystein Bergvoll, Manger

Norsk Tidend 4–2013

2. Åse-Berit Fidjeland, Tjørholm

28

3. Sigrid Bergsvik, Isdalstø

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo Frist: 1. oktober 2013 Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

LLøysing

Kryss NT nr 3-2013 TREAR KVISTEN

G VARMEKJELDE DA. KONGE

K FESTEGREIE

S ATTOVER

R RISTE

K ROLEG FERASE I ASIA TONE

M KYRKJELEIAR

Namn:

B LIST LEDDYR

Adresse:

I STELLER HÅR

Postnummer/-stad:

F

B R O N S E M E D A L J E V I N N A R

HUSMANNSÅND FUGL

E M U

BY I I TALIA

L FISKESNØRE ØNSKJER

V I L PLASSERE FOSTRING

A L HUGS FLYSELSKAP

S A S DYREUNGE

I

M I N D R E V E R D S K O M P L E K S

STATSRÅD

N RO VAR UÆRLEG

I PLASS SÅRMERKE

A R R TILTRU

E EIGEDOMSPRON.

D I PREP. TEK TIL IKKJE

K J E

S A M F E R D S E L S M I N I S T E R

TOPPMÅLING SPANSK VENN BIL

A U T O BORTSLEDEUNDERLAG JESUS TELE

I S VESKE REIN

N MISTE HÅR

T HALD MUNN !

KVINNENAMN

E

M A K S I M U M S T E M P E R A T U R

STIMULANS

M PAVEKRONE

K FØREMÅL I SANDNES NY-

N E O ODDE OGSÅ

A U FORTUMLA

Ø R E N ATTOVERBØYGD

V I T A M I N I N N S P R Ø Y T I N G

RIKSSTYRE YTE

G I SKRED STEMNE

E M SONG PÅ SAMISK 24 SKILLING LIKE

E E EKSTASEN

P VEKSE MANNSNAMN TRIVE

T A STILLE (2 ORD)

SYSAK

A

K O A L I S J O N S R E G J E R I N G

SJEKK FISKETUREN LOVBROT

R A N OLDER

O R ARTIKKEL STEG

U TA SEG FRAM PÅ VATNET

R O UTROP TROLL UKOKT

R Å TIDSROM

G R A V I D I T E T S K O N T R O L L

AVGIFT

O KJELDE PÅ MOTEN

I N SKAL

K LEITING ØYBUAR

I R E TRIM KRØTERSTELL SER I BOKA DU OG EG

V I PREST I BIBELEN MÅLTID PRONOMEN

K R I N G K A S T I N G S L I S E N S

E E N L E A R G L I LIKE Ø Ø K O N N OVERFLATE O Y M T I E S PLANTE E A R L I O N E G ENØK

KOM BYER

VEKT

ROMMÅL

OKSYGEN

NITROGEN

L nmu Vebjørn Sture Leiar i Norsk Målungdom

Kan aldri vara evig Gratulerer så mykje med læreplan-sigeren. Men tru ikkje eit sekund at striden er over.

Den reviderte læreplanen i norsk styrkjer sidemålet, stikk i strid med kva Utdanningsdirektoratet kjempa for. Likevel er det dummaste me gjer no, å lena oss tilbake og tru at striden er over. Skal me vera trygge på å få eit godt resultat neste gong faget skal vølast, har me tre utfordringar å løysa.

Ja takk til Jantelovi!

Det er søtt når ungane kjem heim frå barnehagen med teikningar som me foreldre får. Alt frå uproporsjonale figurar til skeive hus vert skildra med innleving, skaparglede og underlege val av fargar. Me tek takksame i mot og hengjer dei opp på kjøleskåp og veggar.

At dei små gjerne ikkje er heilt på høgd med dei klassiske meistrane når det gjeld formgjevnad, er ikkje noko me nemner. Me skryter så godt me kan for å styrkja skapargleda og sjølvkjensla deira, samstundes som me forsøkjer å lura vekk ei gamal teikning når me hengjer opp den nye.

Det er vel framleis innanfor når ein tenåring framfører ein sur og urytmisk song og mottek meir eller mindre velfortent applaus. Å fortelja vedkomande at utbytet av all øvingi ikkje er heilt slik ein kunne ynskje, og at ei orientering mot andre måtar å uttrykkja seg gjerne kunne vera ein ide, må skje med største varsemd.

Dei er i ein sårbar alder og kan fort oppfatta det som eit stygt utslag av Jantelovi.

Men oss vaksne ... Er det slik at Jantelovi berre er ei ulov for oss?

Har du aldri tenkt med deg sjølv at den oppblåsne skrotnissen i banken som nyleg tapte ein formue i aksjehandel for kundane sine kunne vore noko meir audmjuk?

At han ikkje hadde tronge å utbasunera at ein med hans røynsler og kvalifikasjonar vil vera eit funn for ein ny arbeidsgjevar? Kanskje ville ei realitetsorientering i yngre alder ha vore eit gode.

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

Idrettsstjerner skal eg ikkje ein gong nemna. Sjølv den minst gåverike springar gjev forbundet skuldi om han ikkje vinn VM. Det er alltid dårlege baner, gnitne sponsorar eller styret sine feilkjøp av spelarar som er skuld i at eit lag rykkjer ned. At spelarane nyttar meir tid og krefter på sveisen enn å kjempa for laget, betyr ingenting. Og for all del, ikkje set meg i gang om arrogante skilauparar og korleis dei oppfører seg om dei ikkje skulle vinna eit laup!

No nærmar det seg val (om då ikkje o store redaktør er seint ute med dette nummeret slik at det alt har vore). Politikarar har nok heller ikkje møtt for mykje Jantelov i oppvoksteren.

Dei lovar og lyg, lovar på ny - lyg på ny. Dei styrer store parti mot sperregrensa medan dei skryter av eigen jobb. Dei sosar vekk milliardar på prestisjeprosjekt som alt i starten var dømde til å mislukkast for den som ville sjå. Dei gjer ein tvilsam jobb som statsminister for så å få toppjobbar i Europarådet. Akkurat det siste er vel gjerne ikkje det verste som

kunne skje, slike organisasjonar er trass alt berre dyre prateklubbar der ein ikkje kan gjera så mykje gale.

Men har du nokon sinne høyrt at dei stiller spørsmål ved om dei er gode nok, om dei er rett person til jobben? Har du nokon gong høyrt dei seia at dei har gjort ein dårleg jobb? Det er alltid ei forklåring på kvifor det gjekk som det gjekk, og den inneheld aldri element av sjølvransaking.

Og deretter ser dei det som heilt naturleg at dei er sjølvsagde til høge stillingar ein annan stad.

Kvalifikasjonane er det vel ingen som kan dra i tvil, her skal deira gudegåver verkeleg få fritt spelerom!

Eg er ikkje i tvil om at for deira og vår skuld er det eit tap at ikkje dei vart utsette for noko av Jantelovi tidleg i livet. Om nokon hadde kviskra dei i øyra at vel var dei var flinke til mangt, men at dei ikkje var best i alt, ville mykje vore gjort. Det same med den før nemnde aksjemeklaren.

Det er viktig å stø og oppmuntra unge. Men det er like feil ikkje å gjera folk merksame på at dei faktisk ikkje er verdsmeistrar i alt. Når godt utdanna og fullstendig evnelause folk gjer hovudlause gjerningar, er det nokon som burde seia frå. Det kan vera surt å høyra, men på sikt er det til det beste for alle.

Og du kan berre la vera å sitja der og irritera deg over at eg kjem med sanningi her. Alle eg møter fortel meg at eg ikkje er så dum, så du gjer klokt i å lytta på meg. Eg veit kva eg snakkar om!

Den andre er at me har både Landslaget for Norskundervisning (LNU) og Utdanningsforbundet mot oss. LNU er for så vidt ikkje stort større enn Norsk Målungdom, men tyngdelovene set grenser for kor ofte Noregs Mållag kan få gjennomslag framfor Utdanningsforbundet med sine 170 tilsette.

Den tredje er å korrigera det tvilsame biletet av læreplanrevisjonen som har kome til uttrykk i sumar.

Læreplanen har vorte framstilt som uendra, lærarane som unisone motstandarar av sidemålskarakter, og målrørsla som tunnelsynte karakterideologar.

Ingen av desse framstillingane stemmer. Læreplanen er langt meir enn karakterar, og høyringssvara viser store faglege meiningsskilnader mellom lærarane. Og me som har arbeidd i årevis for tidlegare start med sidemål, slanking av norskfaget og positive sidemålsforsøk, kjenner oss openbert ikkje att i svartmålinga av målrørsla.

Men lat oss driva litt sjølvransaking. Me veit kva me har kjempa for, men har me formidla det godt nok?

Særleg arbeidet for tidleg start med sidemål har vorte for lite synleg.

Eit heilt konkret framlegg me kan byrja med, er å oppmoda vidaregåande skular landet over til å vera med i forsøket med éin norskkarakter i VG1 og VG2. Denne forsøksordninga er i tråd med kva både Språkrådet og Målungdomen føreslo som kompromissløysing, og tek omsyn til jamstillinga av hovud- og sidemål på vitnemålet. Det er like mykje i vår som i andre si interesse å finna ut om det fungerer i praksis.

Norsk Tidend 4–2013

Foto: Berit Krogh

Den eine er at norsklærarane framleis har ringe kår. Me har – med rette – argumentert med at tidsnaud og overarbeid ikkje kan løysast med læreplankutt. Men då må me også fylgja opp når me vinn fram. Målrørsla bør vera dei fyrste til å krevja betre arbeidstidsavtalar for norsklærarane.

29

Krambua Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar: Storleikar:

❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

For menn: grå azurblå Fargar: Storleikar: s m l Kr 220,– Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ ❏

❏ ❏

❏

❏ xl ❏ xxl

❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏ Notatbok

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»

Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Slepp nynorsken til!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ Matboks

I plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»

Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur

Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.

Kr 75,–

❏ Krus

Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa.

Ivar Aasen, 1875 Kr 100,–

Norsk Tidend 4–2013 2–2013

❏ Frukostasjett

xx 30

Med trykket: Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert.

Marie Takvam, 1987 Kr 100,–

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Eller send e-post til: nm@nm.no, ringje 23 00 29 30, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Namn: Adresse; Postnr.

Poststad:

Lnoregs mållag

Kulturlotteriet 2013 2012 var eit uvanleg godt år for det tradisjonelle kulturlotteriet til Noregs Mållag. Til slutt var det ikkje fleire lodd att, og nokre av dei som tinga måtte ta til takke med 2013-lodd. Som ikkje er noko dårleg alternativ, sidan vinstane er minst like gode i år. Ei av dei som har vore så heldige å vinne, er Elisabeth Skarsland.

Ho fekk både tredjevinsten, eit tova sitjeunderlag og femtevinsten, ein namnelapp til bagasje.

– Sitjeunderlaget vart eg veldig glad for, men namnelappen var også fin, seier Skarsland som fortel at båe vinstane snart kom i bruk. Ho ser heller ikkje vekk ifrå at ho kjem til å kjøpe fleire lodd.

Her er heile vinstlista:

X Reisesjekk, kr 5000,- (3 stk) X Gåvekort hjå Nynorsk antikvariat, kr 1000,- (10 stk) X Grafisk trykk av Borghild Telnes, kr 600,- (40 stk) X Sitjeunderlag i tova ull, kr 360,- (55 stk) X Boka Etymologisk oppkok av Kristin Fridtun, kr 329,- (150 stk) X Namnelapp til koffert, kr 25,- (500 stk) For berre 20 kroner pr. lodd kan du vere med på å stø målsaka og vinne interessante premiar. Ting lodd ved å sende ein e-post til Berit Krogh: berit.krogh@nm.no eller ring 23 00 29 30.

Fleire nye medlemer

Verving og kaker: Gloppen Mållag i full sving 5. august.

Foto: Hallstein Dvergsdal

I høve 200-årsdagen til Ivar Aasen og dagane etter har vi fått fleire nye medlemer. Til no i år har svært mange betalt medlemspengar. Dersom vi tek med forventa innbetaling frå lokallag med lokal innkrevjing, er det pr. i dag om lag 11 500 medlemer som har betalt.

NORSK TIDEND

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 5 – 2013: 31. oktober 2013

NOREGS MÅLLAG www.nm.no

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nm@nm.no Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, tuva.ostvedt@nm.no Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nmu@nynorsk.no Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Vebjørn Sture, Telefon: 924 16 527, 23 00 29 40, E-post: vebjorn@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Eskil Syltøy Løland, Telefon: 994 26 366, E-post: eskil@nynorsk.no

Norsk Tidend 4–2013

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

du eller lokallaget ditt å vere med og verve medlemer til Noregs Mållag?

Sjå innom Krambua og ting gratis vervemateriell.

Om det er nokon som tenkjer at tida er inne for å melde seg inn i Noregs Mållag, send sms med NYNORSK til 2490. Det kostar berre 200 kroner fyrste året.

Tilsette:

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 35 000 Abonnement: kr. 250,– per år

Dette er eit veldig godt medlemstal. Vi er langt over medlemstalet for 2011, og sjølv om vi samanliknar med rekordåret i 2012 der vi enda med 12 256 betalande medlemer, er dette eit solid tal.

Det er både svært oppløftande og viktig at det stadig kjem til nye medlemer i mållaget. Ynskjer

31

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 4 • september 2013

– Mange seier det ikkje ser lyst ut for nynorsken, men då seier eg at det ser ikkje lyst ut for kjærleiken heller. Likevel må me tru på den, og den overlever alltid.

Helge Torvund

LPå tampen Kva har Kirsten Flagstad å gjere med Språkåret – eller med språk i det heile? Vel, for det første debuterte Kirsten Flagstad som operasongarinne i 1913 og ein feirar dermed hundreårsjubileum. Ho budde også lang tid i USA og måtte derfor snakke engelsk. I tillegg måtte ho syngje ein del på italiensk, men ikkje minst på tysk.

Kirsten Flagstad blir av mange først og fremst forbunden med Richard Wagner og Der Ring des Nibelungen. Ho har hatt mange ulike roller, men det er kanskje Brynhild som har gjort ho til eit ikon. Den «norske» Brynhild heiter Brünnhilde hos Wagner. Det er inga hemmelegheit at norsk og tysk er i slekt med kvarandre og at desse språka, saman med t.d. også engelsk og nederlandsk og sjølvsagt dei andre skandinaviske språka, har utspring i eit felles urgermansk språk.

På 1800-talet gjekk det ei bølgje med nasjonalromantiske strøymingar gjennom Europa, der ein skulle finne tilbake til dei ulike nasjonale røtene. Eitt aspekt ved dette var å følgje språka tilbake i tid, og då støyter ein fort på felles kulturgods i form av segner og eventyr. Éi av desse segnene er Nibelungensongen. Svært mange av karakterane og mykje av handlinga finn ein igjen i bl.a. den gammalnorske Volsungasaga og i Edda-dikta.

Segnstoffet er så gammalt at det går tilbake til den munnlege forteljartradisjonen. Det har nok blitt fortalt mange gonger og har dermed endra seg litt etter litt i ulike samanhengar. Då dette stoffet blei med nordover med vikingane, hadde det byrja å leve sitt eige liv.

Historiene om dvergar, riddarar, drakar, skattar og ein magisk ring er svært gamle. J.R.R. Tolkien valde enda meir fritt blant slike motiv og skapte eit kanskje enda større univers. Dei fleste unge kjenner i dag først og fremst til karakterane frå Ringenes herre og Hobbiten, og dei gamle norrøne sogene og mytane blir etter kvart gløymde. Men kanskje kan ein gjennom Kirsten Flagstad ta tilbake noko av dette nordiske stoffet – og gjerne på norsk? Eller skal det vere slik at den nye globale mytologien skal vere einerådande – på same måte som det engelske språket? One language to bind us all. Det er jo «kult» med ein forseggjort, dataanimert drake i 3D som heiter Smaug. Men det kan vere litt greitt at ungdommen lærer at «vår» drake heitte Fáfnir eller Fåvne; og Sigurd eller Siegfried var minst like «kul» som Bilbo, Frodo og Aragorn og den «gjengen». Men våre gamle heltar levde først og fremst gjennom den munnlege tradisjonen, så gjennom sogetekstane, og så kom Wagner med sine storslåtte verk, som framleis blir framførde. Kjem Peter Jackson sine filmar til å leve i hundre år? Det vil tida vise.

Jens Haugan

Førsteamanuensis i norsk, Høgskolen i Hedmark / Hamar dialekt- og mållag

Foto: Idrottslaget

Det som er litt interessant, er at Wagner, då han skulle byggje sitt eige segnunivers med utgangspunkt i Nibelungensongen, faktisk tok mest stoff frå dei nordiske variantane. Mange tenkjer kanskje på Wagner og Nibelungenringen som «erketysk», og det hjelper kanskje heller ikkje at ein viss annan tyskar seinare blei veldig interessert i Wagners verk og brukte det i samband med sin propaganda.

BUL-idrott i 100 år LL2013 er eit godt år for jubileum, særleg for dei nynorske institusjonane i Oslo. Både Bondeheimen, Heimen, Det Norske Teatret og Idrottslaget i Bondeungdomslaget er hundre år. Sistnemnde markerer det med ei flott jubileumsbok, redigert av Olaf Almenningen. Det er eit praktverk, og må vere ein draum for dei som kjenner halve soga.

LLIdrottslaget skulle vere ein sosial samlingsplass, men hadde også ei politisk slagside. I åra etter unionsoppløysinga var tilhøvet til Sverige svært spent, og det var urolege tider også internasjonalt. «Ungdom og idrett høyrer i hop, var parolen, og kopla med forsvarssak gav det endå betre meining å styrkje den fysiske fostringa blant ungdom».

LLNår det vart rolegare tider, forsvann det forsvarsstrategiske ut, og idrettsprestasjonane var nok i seg sjølv. 580 NM-gull, 51 Kongepokalar, 11 OL-medaljar, 20 VMmedaljar og 8 EM-medaljar seier sitt. Laget har fostra ei lang rekkje idrettsleiarar og idrettsstjerner som t.d. Arne Haukvik, Unni Helleland, Ingrid Kristiansen, Odd Martinsen, Jays Ndure og Ezienne Okparaebo.

LLOg ikkje minst karen på biletet over, Johann Grøttumsbråten, som vann OL-gull tre gonger. Her på tur i Nordmarka på sine eldre dagar. I ei tid der sigarett i munnstykke og djevelhue kunne kle ein OL-vinnar.

KH