Norsk Tidend 5-2013

Medlemsblad for Noregs Mållag

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

– Eventyrleg

X Det Norske Teatret er hundre år, og feiringa 6. oktober var ein stor suksess.

– Det var heilt eventyrleg og ein heilt fantastisk dag, seier teatersjef Erik Ulfsby.

X Omlandet er stolt av teateret, og det er dei med rette, seier Alfred Fidjestøl, som har skrive jubileumsboka om teateret.

> 10–11 og 14–15

Foto: Dag Jenssen/ Det Norske Teatret

Optimist på tinget > 8 • Søsken på kleiva > 10 • 35 000 kilometer for målet > 16 • stilfull ende > 18 Etter norsk Ordbok > 10 • språkstriden i romsa > 20 • steingale språk hogge i stein > 29

Nr. 5 – november 2013

NORSK TIDEND

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Heller LLDet er vårt lodd i livet å vere innom ei heil rad ulike samfunnsområde.

Minoritetsspråk, sidemålet i skulen, kva språk næringslivet nyttar i styreromma sine, boklov, Stortinget og barnehagepedagogikk. Stundom kan det vere vanskeleg å skjøne samanhengen, sjølv for oss som arbeider med det dagleg.

LLFor å gjere det enklare vel me difor ofte å trekkje fram ei konkret problemstilling. Som Teatret gjorde under jubileumsseminaret sitt. Der hadde dei panelordskifte om både scenespråk og pressespråk.

Slike panel må innehalde ulike meiningar, om det skal bli noko ordskifte i det heile. Kjersti Løken Stavrum var invitert for å forsvare redaktørane sin rett til halde nynorsk utanfor spaltene sine. Mellom anna sa ho at avisene heller burde opne for minoritetsspråk.

LLVips kom eg på at Pål Terje Aasheim vart sitert på at han heller ville lage reklame på urdu enn på nynorsk.

Og Helga Pedersen som meiner at elevane i nord heller skal lære samisk enn nynorsk. Og Bernt Olufsen som heller ville betale moms enn å sleppe til nynorsk i VG-spaltene.

Verst er det likevel når det kjem som råd om kva me skal prioritere.

Som Elisabeth Aspaker som sa at me heller burde vere uroa over den auka bruken av engelsk i staden for den manglande bruken av nynorsk.

LLEg skjønar at livet, også samfunnslivet, inneheld mange val og prioriteringar. Men Noregs Mållag er i botnen opptekne av ein einaste ting. Det er friskt å oppmode oss om vere opptekne av noko anna.

Me gjer våre prioriteringar. Det me ikkje når over, får heller andre ta seg av.

Utgjeven av Noregs Mållag

Norsk Tidend 5–2013

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten

2

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

“

Slik vert Fløgstad si formulering av at nynorsken ber i seg røynsler frå andre delar av landet, til at nynorsken aukar mangfaldet, ikkje berre språkleg, men òg politisk og kulturelt.

Slepp nynorsken til!

Ein fredag i november var eg på ei tilskiping i heimbygda mi. Her var der nokre karar som ikkje kom frå dei områda av Noreg der nynorsk er hovudmål. Utpå kvelden vart nynorsk eit tema og mennene var oppgjevne på vegner av oss lokale som sat rundt bordet og forsvara nynorsken: «Kvifor i alle dagar må eg læra meg nynorsk, det er jo nesten ingen som nyttar nynorsk?» At om lag ein halv million nyttar nynorsk, ville ikkje mennene høyre snakk om. Det kunne ikkje stemme i det heile.

Debatten ein sein fredagskveld i bygda mi grip inn i debatten som dei siste vekene har gått i debattspaltene til Klassekampen. Kjartan Fløgstad har her meint at nynorskforbodet i riksavisene er ei form for einsretting. - Ein 150 år gamal språktradisjon vert usynleg på denne måten. Det same blir erfaringsmateriale frå delar av landet og samfunnet som nynorsken ber i seg, seier Kjartan Fløgstad til Klassekampen.

Desse mennene frå fredagskvelden lever liva sine heilt avsondra frå denne 150 år gamle språktradisjonen. At det skulle vera ein halv million menneske ein stad i Noreg som nyttar nynorsk, er nærast heilt usynleg for dei. Godt hjelpte av dei største avisene i Noreg er kvardagen deira mest sannsynleg i hovudsak på bokmål.

Ser, les eller høyrer ein aldri det nynorske skriftspråket, er det ikkje så rart at ein ikkje trur nokon skriv det. Denne usynleggjeringa er ein av grunnane til at skuldingane og dødsdomane over nynorsken kjem. Sist høyrde me dei frå Hans Geelmuyden. «Nynorsken er eit døyande språk», sa han til Bygdanytt på Osterøy. Difor var det ingen grunn til at verksemdene på Osterøy skulle nytta nynorsk i marknadsføringa si. Geelmuyden nyttar nynorskprosenten som prov på avlidinga. Men

marit aakre tennø Leiar i Noregs Mållag

nynorsken døyr ikkje. Hovudgrunnen til at nynorskprosenten i grunnskulen går ned, er at det flyttar fleire folk til Oslo enn det gjer til Sogndal, Heidal og Bygland. Altså at talet på folk i bokmålsområda veks, medan innbyggjartalet i nynorskområda held seg meir stabilt. Enkel matematikk.

Sjølv om nynorsken ikkje er nær ved å avlide, slik folk gjerne vil ha det til, så krympar nynorskområdet litt etter litt i enkelte delar av landet. Trong kommuneøkonomi fører til at dei minste grendeskulane vert lagde ned og slegne saman med større skular meir sentralt i kommunen. Mange stader er det dei minste grendeskulane som har nynorsk som opplæringsmål, medan dei sentrale skulane har bokmål som opplæringsmål. Ved slike samanslåingar er regelen at det då skal vera ei røysting om opplæringsmålet skal vera nynorsk eller bokmål. Når dei store bokmålskrinsane og dei små nynorskkrinsane skal røysta om opplæringsspråket saman, er det ikkje så vanskeleg å tenkja seg kva utfallet ofte vert.

For nynorsken er distrikta sitt språk, trass i at det har vore nynorskklassar i både Bergen, Oslo, Trondheim og Tromsø. Det er i distrikta at nynorsken er rotfest. I mange av dei mest utsette distriktsområda er det nynorsken har slege seg ned og blitt det lokale skriftspråket.

Her er det produksjonen av nye nynorskbrukarar

L

leiarteigen

“

Nynorsken er avhengig av å vera synleg òg utanfor dei områda der han er majoritetsspråket.

Han treng å verta lesen i avisene, på Internett og overalt elles i samfunnet.

Teikning: Kjartan Helleve

heller moms!

går føre seg. Slik er sentraliserande krefter eit trugsmål mot nynorsken mange stader. Nynorsken som skulemål i Trøndelag overlever berre om Jåren/Råbygda skole i Skaun slepp å kjempa mot nedleggingstrugsmål. Slik vert Fløgstad si formulering av at nynorsken ber i seg røynsler frå andre delar av landet, til at nynorsken aukar mangfaldet, ikkje berre språkleg, men òg politisk og kulturelt.

Etter Fløgstad sin påstand om einsretting har det kome svar frå både Norsk Journalistlag og Norsk Redaktørforening. I svaret frå Redaktørforeningen meiner leiaren at det ikkje er ein menneskerett å få skriva nynorsk i Aftenposten, på same måte som det ikkje er ein menneskerett å få skriva bokmål i Dag og Tid. Dei ser ikkje at nynorsken har andre behov enn bokmålet, og at ynsket om ikkje å usynleggjera ein 150 år gamal språktradisjon ikkje fyrst og fremst er eit ynske om individuell fridom for den einskilde journalisten. Det er eit ynske om at også dei mest lesne landsdekkjande avisene våre skal ta eit kollektivt ansvar for det minst brukte av dei to norske språka. For nynorsken er avhengig av å vera synleg òg utanfor dei områda der han er majoritetsspråket. Han treng å verta lesen i avisene, på Internett og overalt elles i samfunnet. Ikkje berre for at nynorskbrukarane og ikkje minst elevane på Jåren/Råbygda skole skal kunna sjå språket sitt ute i ålmenta, men òg slik at litt fulle menn på vitjing djupt inne i ein dal skal forstå, og kunna sjå, at det finst andre skriftspråk i Noreg enn deira eige.

I 2005 samla Noregs Mållag 36.000 underskrifter for nynorsk i VG og Dagbladet, og i kampanjeperioden var me i kontakt med fleire journalistar som ville skriva nynorsk i aviser der det var forbode. Kravet er så langt ikkje innfridd.

Norsk Tidend 5–2013

se es t! pr ihe fr

eess ! pr ihet fr

3

L målnytt Vil ha nynorsk McDonald’s på Stord Mållaget og ordføraren vil ha nynorsk på menyen når kjeda opnar i verdas største nynorskby. – Spennande tanke, seier McDonald’s.

For nokre veker sidan skapte snøggmatkjeda merksemd då dei melde at dei for første gong har plukka ut ei nynorsk barnebok til det årlege hausttilbodet av bøker til barnemenyane deira. Framtida.no stilte spørsmål til McDonald’s om dei vil vurdera å innføra nynorsk i menyane sine i nynorskområde, og om dette vil vera aktuelt i verdas største nynorskby Stord, der McDonald’s opnar ein restaurant i november.

– Når det gjeld nynorsk på menyane våre, er det ei sak me ikkje har tatt opp til vurdering.

Det er ein spennande tanke når det gjeld Stord, seier kommunikasjonsdirektør Margaret Brusletto.

Hege Myklebust, kasserar i Stord Mållag og tidlegare leiar i Noregs Mållag, synest signala frå McDonald’s er lovande.

– Det er viktig at nynorsken kan brukast til alt og på alle område. Kva er vel meir naturleg enn at McDonald’s har menyen sin på nynorsk på Stord? spør ho.

Agnes Ravatn blir festspeldiktar Forfattar Agnes Ravatn blir festspeldiktar på Dei nynorske festspela 2014. Det var stor semje i festspelkomiteen ved Aasentunet om Agnes Ravatn frå Ølen som festspeldiktar for 2014.

– Eg har hatt det ganske lett i karrieren. Det har skjedd mykje bra. Dette er toppen av kransekaka. Det er vanskeleg å sjå at eg har fortent det. Men det er veldig inspirerande og kjekt, seier forfattaren i ein kort kommentar. (NPK)

Vil forsøke samla norskkarakter Det er stor interesse for forsøket med éin eller to norskkarakterar i vidaregåande skule. 156 av dei 427 vidaregåande skulane i Noreg har meldt seg på forsøket, som startar for VG1klassane skuleåret 2013/2014.

I dag får elevane karakter både i norsk hovudmål, sidemål og munnleg. Forsøket går ut på å slå desse saman i anten éin norskkarakter, eller éin karakter i norsk skriftleg og éin i munnleg. (Framtida.no)

Terese Grøtan. Foto: Helge Hansen

Blixprisen til Teresa Grøtan Forfattaren Teresa Grøtan frå Stokmarknes får Blixprisen 2013.

Juryen meiner ho har eit godt auge for den unge lesaren. Minneprisen etter Emma og Elias Blix blir kvart år gitt til ein nordnorsk forfattar som skriv nynorsk eller nordnorsk dialekt. Prisen blir delt ut av litteraturselskapet Det Norske Samlaget og er på 15.000 kroner. Teresa Grøtan (f. 1974) har gitt ut bøkene Globaliseringsboka, Klara kan mykje rart om klede og Klara kan mykje rart om mat.

Grøtan bur i Bergen og arbeider som journalist i tillegg til å skrive bøker. (NPK)

Ørsta er årets nynorskkommune Ørsta kommune er kåra til Årets nynorskkommune for systematisk arbeid med å styrkje nynorskbruken.

– Medan nynorsk berre er poesi for andre, er nynorsk det levande og tenlege språket for oss, sa ein tydeleg stolt ordførar Rune Hovde då han tok i mot prisen på Det Norske Teatret i Oslo i oktober.

Kommunal- og regionalminister Liv Signe Navarsete syntest det var spesielt kjekt å gratulere Ørsta kommune som vinnar av prisen Årets nynorskkommune i Språkåret 2013.

– Kva passar vel betre enn at Ivar Aasens heimkommune får ein slik pris i det året vi markerer at det er 200 år sidan målpioneren vart fødd, sa Navarsete då ho avslørte vinnaren.

Prisen er på 100.000 kroner i tillegg til eit verk av grafikaren Terje Risberg.

Målretta arbeid I grunngje-

vinga frå juryen får Ørsta kommune ros for blant anna aktivt å samarbeide med media og næringslivet med mål om å fremje bruken av nynorsk.

– Eg vil takke alle i Ørsta som jobbar med nynorsken kvar dag, sa Hovde, som også gratulerte juryen med det han meinte var ei svært god avgjerd.

Kommunane Ulstein, Sveio, Jølster, Nissedal, Radøy, Vågå og Valle var alle med i kampen om å bli kåra

til årets nynorskkommune, men måtte altså sjå Ørsta trekkje det lengste strået. Radøy kommune fekk likevel heiderleg omtale for satsinga si på striledialekten for å byggje omdømmet til kommunen. Ørsta-ordføraren fortalde at dei tidleg hadde bestemt seg for at 2013 skulle bli året då dei blei kåra til Årets nynorskkommune. Utan å bruke ei einaste ekstra krone frå ei allereie slunken kommunekasse, klarte dei altså å nå målet sitt. For den innsatsen ville Rune Hovde rette ein særskilt takk til initiativtakarane Jostein Mo og Terje Kjøde.

– Når vi har eldsjelene og viljen til å få det til, så går det, sa ordføraren.

Klart språk Kommunar som

tidlegare har kunna smykke seg med tittelen Årets nynorskkommune, er Stord, Seljord, Fjell og Sogn og Fjordane fylkeskommune.

Utmerkinga skal gå til ein kommune som aktivt nyttar nynorsk i ulike delar av den kommunale verksemda. Statsråd Liv Signe Navarsete håpar prisen er med på å utvikle nynorsk som eit godt språk i offentleg forvaltning.

– I det arbeidet er det viktig å hugse at god nynorsk også er klart språk, sa Navarsete.

Ho understreka at prisutdelinga verkeleg avslører kor mykje arbeid som blir lagt ned i kommunane for å få eit godt språk. Det kunne ordførar i Ørsta Rune Hovde skrive under på.

– Sjølv i Ørsta må vi vere ekstra medvitne. Vi har eit ansvar for å gjere språket levande, det er grunnhaldninga vår.

Andrea Øien Sæverud NPK

Norsk Tidend 5–2013

Sel stemte ja til nynorsk

4

Agnes Ravatn. Foto: Kjartan Helleve

Barneskulane i Sel og Heidal i Gudbrandsdalen vil framleis ha nynorsk som målform dersom resultatet frå folkeavstemminga blir ståande. Det viser tala frå den rådgivande folkeavstemminga om skriftleg målform for første til sjuande klasse ved Sel skule og Heidal skule, skriv Sel kommune på nettsida si. Valet blei halde samtidig som stortingsvalet. I Sel blei resultatet i valet av målform ganske jamt. 114 stemte for nynorsk, medan 84 stemte for bokmål. I Heidal blei resultatet 275 stemmer for nynorsk, medan 138 stemte for bokmål. (NPK)

NYNORSKHEIDER: Ørsta er kåra til Årets nynorskkommune 2013. Ordførar Rune Hovde (t.v.) og initiativtakar Jostein Mo tok i mot prisen frå kommunalminister Liv Signe Navarsete. FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK

Glad: – Eg er veldig glad for å bli sett pris på. Eg har alltid jobba for nynorsken, seier Magni Øvrebotten. Foto: Monica Lindanger/NPK

Prisa Øvrebotten – Vi har sendt ifrå oss 90 journalistar, og 66 av desse har fått jobb i NRK. Det er vanskeleg å vite om dette har hatt noko å seie for den auka nynorskprosenten i NRK, men det kan vere ein del av grunnlaget, seier Magni Øvrebotten.

– Det som står att er at redaktørane og redaksjonane vert meir medvitne om at dei treng journalistar som er gode i nynorsk, og at det viktig at dei har fleire journalistar i redaksjonen som brukar nynorsk i det daglege, seier Magni Øvrebotten.

– Korleis meiner du utviklinga for nynorsken er i NRK? – Eg meiner det går rette vegen, men det er opp og nedturar. Det er heilt klart at det er liten aktiv motstand i redaksjonane, men det er derimot lite medvit om nynorsk. Og det er veldig ulikt kor opptekne redaksjonane er av nynorskbruk. Men det er heller ikkje så mange andre stader du fritt kan arbeide og bruke språket, seier Magni Øvrebotten.

– På nettsidene har NRK om lag 14 prosent nynorsk, og hadde det ikkje vore for NRK Sogn og Fjordane,

ville det sett ravgale ut, seier Magni.

Ho peikar på at målet om 25 prosent nynorsk i alle kanalar står fast, og at dette også gjeld nettsidene.

– Sender Nynorsk mediesenter ifrå seg «agentar» for nynorsken?

– Det er veldig individuelt.

Somme er i stand til å argumentere for nynorsken, og andre ikkje. Det er også ulikt kva slags redaksjon dei møter. I nokre redaksjonar tykkjer redaktøren det er greitt med nynorsk, medan andre ikkje er så positive. Men eg vil vel forvente av vaktsjefar med bakgrunn frå Nynorsk mediesenter at dei er opptekne av å følgje opp og leggje til rette for at journalistar som kan bruke nynorsk, brukar nynorsk, seier Magni Øvrebotten.

Ny språksjef Ragnhild Bjørge er tilsett som språksjef i NRK. Ho har tidlegare bakgrunn frå Nynorsk mediesenter og ho har vore mellom anna journalist og vaktsjef i Dagsnytt. Magni Øvrebotten tykkjer det er bra at NRK har funne ut at det er så viktig med språk, at dei tilset ein

eigen språksjef. Det er viktig at den nye språksjefen både har god greie på språk og på journalistkvardagen i ein nyhenderedaksjon.

– Det er eit breitt arbeidsfelt, og svært høge forventningar til kva språksjefen skal utrette. Vi har fått språkreglar som opnar for mykje meir dialektbruk, og det å røkte dialektbruk er ikkje berre berre, seier Magni Øvrebotten. Ho legg til at ho tykkjer det er strålande kjekt at det er Ragnhild Bjørge som har fått jobben.

Fordommar i riksavisene

Magni Øvrebotten meiner det er sørgjeleg at det framleis er så mange redaktørar som dyrkar fordommane sine mot nynorsk.

– Alle språkundersøkingar syner at vi forstår kvarandre, og eg meiner det er meir å vinne enn å tape på å opne for nynorsk. Nynorsk er eit jamstelt språk og burde også blitt opna for i dei store riks- og regionavisene, slår Magni Øvrebotten fast. Ho meiner at språkpolitikken i desse avisene er berre trist og gammaldags.

– Det er gledeleg å sjå at nokre aviser går rette vegen, seier Magni Øvrebotten.

Nynorsk i utdanningane

Ho fortel at tidlegare kringkastingssjef Bjerkås la fram desse samanliknande tala i 2010. Mellom 2007 og 2009 var det uteksaminert 621

LMagni Øvrebotten Dagleg leiar for NRK Nynorsk mediesenter Mottakar av Nynorsk redaktørpris 2013 Prisen blir delt ut av Mediemållaget studentar ved medieutdanningane i Bodø, Volda, Stavanger, Oslo og Kristiansand. 51 av desse var nynorskbrukarar, og halvparten av desse kom frå Volda. Det var 30 journalistar som fekk si utdanning hjå Nynorsk mediesenter på desse tre åra.

– Han peika den gongen på at NRK ikkje kunne ta nynorskløftet for journalistane åleine. No måtte også journalistutdanningane vere med på løftet. Eg har ikkje registrert noka endring til at journalistutdanningane har fått noko auka medvit om ansvaret dei har for også å gje god nynorsk journalistutdanning, seier Magni Øvrebotten. Ho legg til at hjå A-media er det eit veldig viktig og heiderleg unntak. Dei har vore med på å finansiere den nye journalistutdanninga hjå Nynorsk avissenter, eit viktig grep for å sikre nye nynorske journalistar.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Norsk Tidend5–2013

Dagleg leiar for NRK Nynorsk mediesenter, Magni Øvrebotten (59), har fått Nynorsk redaktørpris 2013. Prisen vart tildelt for framifrå innsats for nynorsk som mediespråk.

5

Lmålnytt

Jubelfeiring for Det Norske Teatret Då Det Norske Teatret feira 100 år, vart både Kongen og folket inviterte. Sundag 6. oktober var det 100 år sidan fyrste framsyninga i Teatersalen til Bondeungdomslaget i Oslo.

Då Det Norske Teatret skulle feire seg sjølv, hadde dei lyst til å lage ein folkefest. Og det blei det.

– Det var ein heilt eventyrleg og heilt fantastisk dag. Eg kom der rundt halv ti, og alt då var det kø.

Rundt klokka 12 var det kø heilt ned til Domkirken. Det overgjekk alle våre fantasiar, seier Erik Ulfsby, teatersjef ved Det Norske Teatret.

– Det syner at mange er glade i teateret, seier han.

Dagen opna med opningsfanfare, og han vart ekstra overraskande fordi dei tilsette hadde fått i oppdrag å rope ukvemsrop mot nynorsken, som gav ein ekstra dimensjon for publikum.

Gjertrud Jynge las prolog skriven av Jon Fosse, og Are Kalvø og Charlotte Frogner leia programmet. Til stades ved høgtida var Kong Harald og dåverande kulturminister Hadia Tajik.

– I løpet av dagen samla me oppunder 10 000 tilskodarar ute og inne, fortel Erik Ulfsby. Det var både

fint vêr og god stemning sjølv med lange køar.

5000 billettar På huset hadde

dei framsyningar på alle tre scenene. Både moderne teater, barneteater og musikkteater. Dei hadde sett saman ei festframsyning der folk fekk sjå og høyre musikkteatersuksessar gjennom fleire tiår. Denne framsyninga vart sett av Kong Harald, og ho vert også sett opp att på teateret fram mot jul.

Det var sett opp framsyningar fire gonger på dei tre scenene gjennom dagen. Samla vart det lagt ut om lag 5000 gratisbillettar. Og så lang kø som dei då fekk, har ikkje dei sett på Det Norske Teatret før.

Tidlegare har dei likt å syne fram bilete av ein imponerande lang billettkø til ei Hair-framsyning på 1970-talet, men dette slo alle tidlegare rekordar.

Og dei trur at alle som heldt ut i

“

– Det var ein heilt eventyrleg og heilt fantastisk dag.

Teatersjef Erik Ulfsby Nynorskbar i Bergen Bergen Mållag har ein veldig flott tradisjon med målbar. Kvar fyrste tysdag i månaden samlast dei vanlegvis på Logen Bar, og emne og innleiarar spenner vidt. Denne hausten har dei til dømes fått besøk av Yvonne Algrøy med «Musikalsk og verbal språkrøkt», Hans Lauvik som har gjeve ut boka «Kav stril» og Ivar Utne om namnestradisjonar.

Norsk Tidend 5–2013

Linda Eide på Toten

6

Linda jakta på «gamle dagar», og las frå Oppdrag Mottro på Østre Toten folkebibliotek 31. oktober og på Gjøvik bibliotek og litteraturhus 1. november.

Begge stadene var Toten dialekt- og mållag arrangør i samarbeid med biblioteka. Linda trekte fulle hus begge dagane.

Ivar Aasen og Mållaget Dag Mållaget Dag brukar å setje opp eitt møteprogram for våren og eitt for hausten. I fleire år har dei hatt ei av dei sterkaste møterekkjene i Mållaget. Mållaget Dag starta Språkåret 2013 med føredrag om reisene

køen, fekk billettar til eitt eller anna.

I tillegg til framsyningane, kunne ein også få billettar til spesiallaga omvisingar. Ei for vaksne og ei for born. Det var utkledde skodespelarar som var omvisarar, og publikum fekk med seg stemninga for korleis det er bak scena under ei framsyning.

Sal av kostyme og rekvisita for sal var også populært, også her vart det kø og nesten alt vart rive vekk.

Jubileumsfrimerke og bok

I høve jubileet har Det Norske Teatret samarbeidd med Posten om å få laga eit eige frimerke. Ei jubileumsbok har det også vorte, skriven av Alfred Fidjestøl. På festdagen var det sal av frimerke og bøker. I tillegg til signering, og bokbad med Alfred Fidjestøl i samtale med Ola E. Bø.

– Var det mange som vart overraska over historia til teateret?

– Ja, eg trur at ein del av den spennande historia vår var ukjend for mange. Alfred Fidjestøl har skrive ei fantastisk bok, og ho har blitt lese med stor interesse også av folk på huset, fortel Erik Ulfsby.

Mykje liv i gatene På utescena på Sehesteds plass var det framsyningar gjennom heile dagen. Både

til Aasen i Telemark og har elles hatt fleire tilskipingar med Ivar Aasen som emne. I desember rundar dei av med at Erik Gjestvang fortel om livet og arbeidet til Ivar Aasen. Erik Gjestvang er lektor ved Thor Heyerdal videregående skole i Larvik. Elles er han ein kjend føredragshaldar og temareiseleiar. Møtet er 10. desember klokka 19 på Dag Bondeheim.

Landsmøte i Norsk Målungdom Neste år blir landsmøtet i Norsk Målungdom i Stavanger. Det er frå fredag 21. mars til sundag 23. mars 2014.

Bokdag i Valdres Bokdagen blir arrangert for tredje gong laurdag 23. november. Bokdagen er alt ein tradisjon og er i ferd med å vekse seg stor. Det blir presentasjon av nye bøker ved forfattarane, boksal og matsal i Kulturhuset på Fagernes frå klokka 12-17. Mellom andre kjem Ottar Grepstad, og snakkar om den nye Aasen-biografien han nyleg har gjeve ut.

I tillegg til fleire gjester utanfrå er det uvanleg mange lokale forfattarar i år, mellom andre har barnebokdebutanten Marit Lajord takka ja til å koma.

Foto: Dag Jenssen

Riksteatret, Bårdar, Nationaltheatret, Nord-Trøndelag teater, NISS, Hålogaland teater, Det Multinorske, Lilleborg teatergruppe, Teaterlaget i BUL og Brageteatret stilte med framsyningar som gåver til jubilanten.

Bondens marknad skapte mykje liv og røre i gata utanfor teateret, og utanfor Teatersalen til BUL var det gjenskaping av teaterslaga i gatene.

Også Noregs Mållag var til stades med sitt oransje telt, og delte ut aviser og snakka med folk.

Språkseminar Det har ikkje berre vore fest og moro i jubile-

Ottar Grepstad på reisefot Denne hausten gav Ottar Grepstad ut biografien om Ivar Aasen og ei kalenderbok med all verdas språk. Biografien har blitt teken godt imot og har fått mykje god omtale. Han har lagt ut på reise for å snakke om Ivar Aasen. Han fyller opp bilen med bøker, og reknar med at når hausten er over har han køyrt bortimot 5000 kilometer. Han skal mellom anna innom: Bergen, Bryne, Bø i Telemark, Eidsberg, Fagernes, Florø, Fredrikstad, Førde, Hamar, Haugesund, Jølster, Kristiansand, Lindås, Molde, Oslo, Steinkjer, Stjørdal, Trondheim, Ørsta, Ålesund og Åsane. Mange av desse stadene er det våre lokale mållag som er tilskiparar og vertskap.

Barneblad-besøk i Sør-Fron Fron Mållag har fått til besøk av Gard Espeland på barneskulane i Sør-Fron. Han fortel litt om koss det var å vekse opp i Lia før i tida, om Norsk Barneblad, som han tidlegare var redaktør for, og om teikneseriehefte han har skrive. Tanken er å styrkje leselysta til elevane og auke interessa for Norsk Barneblad.

Han var på Harpefoss den 7. og på Midtbygda den 8.

Nytt lokallag på Sunnmøre Sande Mållag vart denne hausten nyskipa lokallag i Noregs Mållag.

– Eg vart overvelda over kor lett og fort det gjekk, seier Terje Kjøde, leiar i Sunnmøre Mållag, og legg til at han har forklaringa.

Nestleiar i Sunnmøre Mållag, Kristian Fuglseth, hadde gjort eit framifrå førearbeid, og sandssokningane er svært interesserte i språk og kultur. Heile 18 personar melde seg sporenstreks inn i laget, og styret var også på plass på ein, to tre.

Sande kommune har 2600 innbyggjarar og ligg på Søre Sunnmøre. Landsbyen Larsnes er administrasjonssenter. Kommunen har eit rikt kulturliv og er heimkommunen til mellom anna salmediktaren Bernt Støylen.

HL

Stipendutlysing i Suldal

Køar for gratis billettar: Mange ville vere med og feire Det Norske Teatret. På det lengste strekte køen seg over tre kvartal.

– Det er absolutt gøy at språk blir diskutert att. Det tykkjer me ikkje er noko farleg. Tvert om var me veldig glade for å eit godt seminar med veldig mange interessante innleiingar, seier Erik Ulfsby.

Framtida for teateret

– Korleis ser framtida ut for Det Norske Teatret?

– Framtida for Det Norske Teatret er god. Me er sjølvsagt spente på kva slags signal me får frå regjeringa i framlegget til revidert statsbudsjett. Men me vonar og trur at regjeringa ser kor viktig det er

november. Styret i Hjartdal mållag har i høve Språkåret 2013 og Ivar Aasen-jubileet vedteke at alle dei 24 5.- klassingane i Tuddal, Sauland og Hjartdal skal få bladet gratis i eitt år.

Kronikkonkurranse Som ein del av markeringa av Språkåret 2013 har Avisa Valdres og Nord-Aurdal Mållag skipa til kronikk-konkurranse der det var heile 30 deltakarar.

Språkundertrykking som teater Eit teaterstykke som byggjer på Arne Garborg sin roman «Bondestudentar» og diktsyklusen «Haugtussa» var Bergen Mållag, Fana Mållag og Hordaland Mållag sitt hovudbidrag til Språkåret 2013. Stykket handlar om språkleg undertrykking før og i dag, har i år vore framført fleire stader i Hordaland, og er laga av litteraturformidlar og forteljar Liv Hatle, regissør Arvid Ones og scenograf Jan Holden. Undertittelen er «Eit møte mellom bondestudentane Daniel Braut og Liv Hatle».

Framsyningane har skjedd i samarbeid med mållag og kommunar der stykket vert framført.

med ein sterk teatertradisjon. Det Norske Teatret har veldig gode besøkstal og får mykje vellæte, seier Erik Ulfsby.

– Er det ein fordel eller ei ulempe å vere eit nynorskteater?

– Det er absolutt ein fordel å vere nynorskteater. Nynorsk er eit suverent scenespråk. Mykje av det me driv med, vert løfta ut av realismen, og då er nynorsken over bokmålet.

Mange land har eit eige scenespråk, men den eleveringa får me gratis gjennom nynorsken.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Nynorskkveld på Inderøya Inderøy Mållag har i samarbeid med Inderøya bibliotek skipa til nynorskkveld med Kari Stai, Ingrid Storholmen og Torvald Sund. Inderøy Mållag markerte Språkåret 2013 med denne forfattarkvelden tidleg i november. Dei lanserte samstundes ei nett- og plakatutstilling #fagrefjord for å fronte lokal nynorsk litteratur.

Målkveld på Hundorp Nyleg vart Nord-Fron Mållag og Sør-Fron Mållag til eitt lag, og i byrjinga av november inviterte Fron Mållag til bygdakveld. Det var føredag av Trond Klaape om «Vis-Knut - Lekpredikant, mirakelmann og gudbrandsdøl». Trond Klaape er frå Svatsum i Vestre Gausdal og er i Mållaget kjend som tidlegare leiar i Austmannalaget. Så var det musikk ved Amund Grytting (toradar) og Rasmus Kjorstad (fele). Og så var det sjølvsagt servering, quiz og allsong.

Bokbeite i Bø Bø Mållag i Telemark inviterer til noko dei har kalla Bokbeite – på biblioteket på laurdagar klokka 12.

HL

Dette er tilskipingar som passar born frå 3-6 år. Det er anten forfattarane sjølve eller styremedlemer i laget som les. Laurdag 14. desember er det Margit Ims som les Jon og den lange julenatta.

Heidra Hødd og Ivar Aasen Under Trebaatfestivalen i Ulsteinvik i august fekk Idrottslaget Hødd Sunnmøre Mållag sin målblome for godt nynorsk språk. Då utfordra medieansvarleg i klubben, Lars-Petter Rønnestad, mållaget om å lage eit pauseinnslag på Høddvoll under ein Hødd-kamp. Resultatet vart allsong av Nordmannen inkludert eit par nyskrivne vers som vart trykte i kampprogrammet: Mellom bakkar og berg ut mot båra heve Hødd-laget funne si form.

Der dei sjølve hev spela og skåra, teke resten av Noreg med storm Fram på haustparten stundom dei tenkte: Me har vilje og musklar av stål.

Og då NM-medaljane blenkte, ja, då knalla dei ballen i mål.

Norsk Tidend 5–2013

umsåret. Teateret har også skapt ordskifte for å utvide rommet for nynorsken. Saman med Nynorsk kultursentrum skipa dei språkseminar 15. oktober, der godt over 80 personar møtte opp. Kjartan Fløgstad innleidde om «Den norske skriftkulturens mørketal». Der tok han opp det redaksjonelle forbodet mot nynorsk i dei største riksavisene. Innleiinga vart trykt i Klassekampen og har skapt eit lengre ordskifte om nynorsk i rikspressa, der fleire av presseorganisasjonane har delteke, og standpunkta deira har møtt motbør frå fleire skribentar.

Suldal Mållag lyser ut to stipend på 50 000 kroner kvar. Stipenda vert delte ut til master- og doktorgradsarbeid retta inn mot den barnelitterære forfattarskapen til Rasmus Løland og nynorsk barnekultur i fortid, samtid og framtid. Frist for å søkje er 15. januar 2014.

– Me er takksame for gåva.

Me vonar at mange vil hjelpe oss med å spreie bodskapen om desse to stipenda, og me vonar me får mange studentar som vil søkje, seier Nils I Korsvoll, leiar i Suldal Mållag.

Suldal Mållag har fått ei minnegåve som har som føremål å fremje nynorsk. Eine delen av denne minnegåva er utlysinga av desse to stipenda.

Den andre halvparten av minnegåva skal gå til skrivetevlingar i Ryfylke. Arbeidet med desse er ikkje kome i gang.

7

Lpolitikk

Ikkje uroleg Landet er styrt av to parti som gjekk til val på å gjere sidemålsundervisninga frivillig. Det treng ikkje vere eit problem, seier Sveinung Rotevatn.

Midt i forhandlingane om ei felles regjering mellom Venstre, KrF, Frp og Høgre sa Per Sandberg, nestleiar i Frp, at «nynorsk vil ikkje vere den saka som vil felle ei regjering». No hamna ikkje Venstre i regjering, men vart i staden eit støtteparti i Stortinget. Venstre har programfesta ein solid målpolitikk, og både leiar Trine Skei Grande og nestleiar Ola Elvestuen har forsikra urolege målfolk om at nynorsk er like viktig no som han var før valet.

Det er han også for Sveinung Rotevatn, nyslått stortingsrepresentant for Venstre og Sogn og Fjordane. Og styremedlem i Noregs Mållag.

– Eg kjem med den bagasjen eg har, seier Rotevatn.

– Eg har bakgrunnen min frå heimfylket mitt Sogn og Fjordane, og frå dei organisasjonane eg har valt å engasjere meg i. Eg snakka også mykje målsaka i valkampen, så eg trur ikkje veljarane skal vere overraska over kva eg kjem til å vere oppteken av. Venstre har eit godt program, og eg trur dette gjev meg ei god plattform.

– Blir du målrørsla sin mann på tinget?

– Eg representerer fyrst og fremst fylket mitt, men eg er definitivt tilsnakkande.

LSveinung Rotevatn Stortingsrepresentant for Sogn og Fjordane Representerer partiet Venstre Er styremedlem i Noregs Mållag.

Ingen omkamp Rotevatn reknar

det lite sannsynleg at regjeringa kjem til prioritere å gjere om på den nye læreplanen i norsk. Han trur det vil koste meir enn det smakar.

–Inga regjering vil kjempe tapte kampar, det vil koste for mykje prestisje, seier Rotevatn.

– Den runden med norskfaget som me no har vore i gjennom, var ekkel, men nyttig. Framlegget som låg i botn ville ha vore ein katastrofe for nynorsk, men så greidde me å tilkjempe oss ein god ende. Det kom av at gode krefter i mållaget, regjeringsparti og opposisjonspartia spelte på lag. Så det ville ha blitt tøft å gje seg i kast med norskfaget på ny. Samstundes er det sterke nynorskfiendtlege krefter som no sit i posisjon, og ein skal ikkje undervurdere dei.

– Men du er optimist?

– Ja, eg er det. Dei har ikkje fleirtal i Stortinget, og det veit regjeringa.

Det fordrar sjølvsagt at dei gamle regjeringspartia held seg til det dei vedtok i posisjon. Arbeidarpartiet har jo ikkje eit forpliktande ord om nynorsk i programmet sitt. Om dei skulle kome til å endre standpunkt, så kan ting kome i spel.

Gode folk i alle parti – Er det nokon sjanse for at det kjem til å hende?

– Som venstremann må eg jo seie at AP aldri har vore å lite på i målsaka. Men heldigvis finst det enkeltpersonar og gode krefter som me må arbeide saman med, og som stort har greidd å halle partiet mot den rette avgjerda.

Også for Arbeidarpartiet var runden med norskfaget lærerik og god. Så eg er ikkje veldig uroa over kva dei vil gjere dei neste fire åra. Eg ser ikkje nokon grunn til at dei skal snu. Me skal nok vere glade for at SV og SP styrte saman med dei, på same måte som KrF og Venstre er naudsynte samarbeidspartnarar for den nye regjeringa. Det er ikkje slik at du kan skilje dei nynorskvenlege ved å gå etter partigrensene. Dette går på tvers av partia og den politiske skalaen, og eg har trua på at dette

Sunt utgangspunkt: – Godt mogleg at eg er altfor optimistisk, men det er eit sunt utgangspunkt. Foto: Kjartan Helleve

Norsk Tidend 5–2013

Etter valet

8

Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag. Foto: Kjartan Helleve

Noreg har fått ei Høgre/Frpregjering som i utgangspunktet ynskjer å føra ein politikk som går heilt på tvers av grunnsynet Noregs Mållag har i kjernesaker for nynorsken. Utan fleirtal har dei likevel ikkje makt til å gjera dei mest radikale endringane, då er dei avhengige av fleirtal i Stortinget. Regjeringserklæringa gav ikkje så mange svar som ein kunne håpa.

– Mindretalsregjeringa er avhengig av Stortinget og her har me i dei fleste saker med oss fleirtalet, seier Marit Aakre, leiar i Noregs Mållag.

– Løvebakken mållag kan verta viktig i den nye perioden. Dei tre gamle regjeringspartia har nett hatt ein lengre runde om språkpolitikk og nynorsken sin plass i norskfaget,

og det kan vera ein fordel. Mange av dei som var med i runden om norskfaget, sit framleis på Stortinget. Me vil så fort som råd få i stand eit møte med kunnskapsminister Torbjørn Røe Isaksen for å påverka samansetninga av det nye skuleutvalet og koma med innspel til kva me synest er gode tiltak for ei betre sidemålsundervisning. Og me vil gjerne få treffa kulturminister Thorhild Widvey for å diskutera mållova og sikra nynorskinstitusjonane, seier Tennø.

Her er hennar vurdering av kva me kan lesa ut av regjeringserklæringa til den nye regjeringa:

Valfritt sidemål: – Det vert etter alle solemerke ikkje noko val-

fritt sidemål. Både Venstre og Krf har signalisert at dei ikkje kan godta det. Det vil mest sannsynleg heller ikkje vera fleirtal på Stortinget for valfritt sidemål, om ikkje Arbeidarpartiet går inn for det. Det står ingenting i regjeringserklæringa om valfritt sidemål.

Norskfaget: – I regjerings-

erklæringa lovar den nye regjeringa å «sette ned et utvalg som skal vurdere norskfaget med sikte på å styrke norskfaget som språkfag, gjøre sidemålsundervisningen mer engasjerende for elevene og forbedre karaktersettingen». Dette opnar sjølvsagt for at regjeringa ynskjer å endra norskfaget, både innhaldet og

L MEDIA Marianne Granheim Trøyflat Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Me meiner at det som hender er læring for livet, medan Høgre litt for ofte meiner at det er læring for næringslivet.

Sveinung Rotevatn

vil gå bra om me greier å arbeide saman slik me har gjort før.

– Sjølv med ein kunnskapsminister med bakgrunn som leiar i Unge Høgre?

– Det er eit langt stykke frå å vere Unge Høgre-leiar til å vere kunnskapsminister. Eg trur Torbjørn Røe Isaksen kan kome til å gjere gode ting for nynorsken. Det einaste som er varsla i regjeringsplattforma, er at dei skal betre sidemålsundervisninga. Sjølvsagt er det usikkert kva som ligg i det, men det er det uråd å vere i mot. Kunnskap er eit hovudsatsingsområde for regjeringa, og er veldig viktig både for Høgre og for Venstre. For oss som er opptekne av kunnskapspolitikk, trur eg difor det kan kome til å hende mykje positivt dei neste fire åra. Frykta er at me kjem til å vere på defensiven denne perioden, og forsvare det me har.

Eg ser i staden eit høve til å styrkje nynorsken sine kår. Godt mogleg at eg er altfor optimistisk, men det er eit sunt utgangspunkt.

Meir danning – Høgre har eit veldig pragmatisk syn på det med kunnskap; han skal fyrst og fremst vere nyttig.

– Det er ein grunn til at eg er medlem i Venstre og ikkje i Høgre.

Me kan vere samde om verkemid-

karaktergjevinga. Elisabeth Aspaker lova før valet at det fyrste dei kom til å gjera var å trekkja attende endringane i norskfaget. Kanskje gjev formuleringane i regjeringserklæringa von om at så ikkje skjer. I alle fall ikkje med det fyrste. Formuleringa: «Den beste strategi for et sterkt og levende norsk språk er den daglige, frivillige bruken av språket», gjev nok ein peikepinn på kvar den nye regjeringa ligg ideologisk, men det er no ikkje noko nytt.

Mållova: – Her har regjerings-

erklæringa henta formuleringane sine direkte frå Høgre sitt program: «Støtte opp under begge målformene som hovedmål. Erstatte dagens rett

til å få svar på egen målform med en rett for ansatte i staten og språknøytrale kommuner til å bruke sin egen målform». Dette krev ei endring av mållova, og ei slik endring må gjennom Stortinget. Mest sannsynleg vil det ikkje vera fleirtal for ei slik endring av lova der. Likevel har dei lova i erklæringa at dette er ein av dei tinga dei vil føreslå. Me må difor vera budde på eit komande mållovsordskifte.

Kulturpolitikk: – «Føre en litteraturpolitikk der de viktigste målsettingene er å ivareta norsk språk og litteratur gjennom å legge til rette for god fremvekst av nye forfatterskap og tilgjengelighet for leseren».

del, men me skil oss i eit grunnleggjande syn på kva kunnskapen er til for. Me meiner at det som hender er læring for livet, medan Høgre litt for ofte meiner at det er læring for næringslivet. Danninga sin plass i skulen har vorte svekt dei siste åra, og eg trur me må vurdere om det er særleg lurt.

Samstundes skal me passe oss for å køyre einsidig på at nynorsk er eit kulturspråk. Då er vegen kort til at emnet hamnar innunder historiefaget. Me må også argumentere for den praktiske nytteverdien, som er reell og som nok er lettare å forstå for breiare lag av befolkninga.

– Dette må vere eit bra Storting å debutere i?

– Me ville nok helst ha sete i regjeringa, men det ein heilt grei bonus at makta er flytta inn i stortingssalen. I den førre perioden var Kontroll- og konstitusjonskomiteen den mest aktive, og det er eit sjukdomsteikn. No er det ein situasjon der alle partia kan spele ei rolle, og ingen står på sidelinja.

For oss representantane er konsekvensen ein travel kvardag.

Usannsynleg travelt. Det er ikkje berre å gjere intervju og markere seg media og skrive lesarinnlegg.

No må me utøve politikk.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Ei velviljug tolking kan vera at denne formuleringa bør sikra eit anstendig stønadsnivå til Samlaget.

Kommunesamanslåing:

– Dette er ikkje nemnt i sjølve erklæringa, men det har vorte lova frå alle fire partia som var i regjeringssonderingar, at ein skal ta til på ei storstila kommunesamanslåing.

Det er viktig for oss at ei slik samanslåing tek språklege omsyn og ikkje svekkjer nynorsken i dei områda der ein slår saman nynorskkommunar med bokmålskommunar eller språknøytrale kommunar.

KH

Kva seier reven?

Landeplage nummer to denne hausten, etter ein Youtube-video med syngande dyr, har sjølvsagt vore den nye regjeringskonstellasjonen. Nokre gler seg, nokre vrir seg, alle er nyfikne. Ikkje minst var vi spente da det skulle haldast pressekonferanse og vi skulle få vite kor mange som skulle vera med på moroa. Eg satsa på fire. Har du sagt a, så har du sagt b. Minst. Men så skulle altså berre dei blåaste om bord, og dei to andre hadde valt å springe etter for fem øre og eit knippe passe vage løfte.

Språkpolitikk var ikkje nemnd med eit ord i samarbeidsavtalen mellom dei fire partia. Venstreleiaren Trine Skei Grande hevda i eit intervju med NRK at sidan det er så brei semje om språkpolitikken i Stortinget, var det ikkje naudsynt å krevje ytterlegare forsikringar. I regjeringsplattforma kan ein likevel lesa at Høgre og Frp har følgjande plan: «Støtte opp under begge målformene som hovedmål. Erstatte dagens rett til å få svar på egen målform med en rett for ansatte i staten og språknøytrale kommuner til å bruke sin egen målform.»

Dette gir liten grunn til god nattesøvn. Både mållova og sidemålsordninga står for fall. Ikkje i klare ordelag, men mellom linene.

Kanskje må ein tru Venstre-leiaren til det motsette er bevist. I Stortinget er det ikkje fleirtal for ei lovendring.

Likevel kan ein sjå for seg både slepphendt bruk av dispensasjonar og manglande sanksjonering av lovbrot. Erna og Siv har neppe tenkt å leike regjering.

Med om stortingsfleirtalet verkeleg ønskjer å ivareta nynorsken, vil dei sjølvsagt ha gode høve til det, især i budsjettingingane.

Pressestønaden, Kulturrådet, Vinjefondet og Nynorsk mediesenter er alle viktig faktorar for å ivareta nynorsk som mediespråk. Om nynorsken blir svekt i skulen, vil massemedia berre bli eit enda viktigare satsingsområde.

Da eg var liten, var reven eit vesen som sat i bur, plassert noko på sidelina, og skreik alt han orka.

Den reven er det ikkje så mykje av lenger. Reven vi snakkar (og syng) om i dag er slu, snik seg omkring og røvar til seg medan andre søv. «Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld» har Tarjei Vesaas ein gong sagt. Heretter kan det hende vi må vera litt på vakt for Ivar Aasens skuld.

Norsk Tidend 5–2013

“

9

Lkulturnytt – Sjølve grunnlaget

Før og no

– Symra er den fyrste nynorske diktsamlinga, seier Terje Aarset som står bak ei ny utgåve av boka.

Regissør Frode Fimland vil gjerne få oss til å reflektera over våre eigne liv.

(Mørenytt) – Boka er grunnlaget for heile den nynorske lyrikken. Symra har hatt mykje å seie, berre tenk på at om lag halvparten av dikta i boka lever som songar, 150 år etter at samlinga kom ut fyrste gongen.

Det seier Terje Aarset, som tidlegare i haust gav ut Symra på nytt. Det er ei bok både med og om Symra. Den fyrste delen i boka er den nye utgåva av sjølve diktsamlinga Symra, men i tillegg har Aarset og medforfattarane skrive fleire artiklar om Symra, om dikta, språket, tonane til songane og mykje meir.

I tillegg til dei opphavlege dikta er det ei rekkje tekstar i den nye utgåva som kastar lys over Symra som litteratur. Boka fortel om Jakob Kobberstad, som stod for notetillegget i 1875-utgåva, Aasen i songbøkene og Aasen-dikting på plate.

Opnar for nye tankar Terje Aarset si nye utgåve

Norsk Tidend 5–2013

av Symra har ny notesats, for første gong på over hundre år. Notesatsen er ved Bård Dahle. Illustrasjonane til fleire av dikta er overraskande og kan opne for nye tankar hos lesaren.

Det er tre og eit halvt år sidan Terje Aarset kom på ideen om å gje ut ei ny utgåve av Symra, og han lufta tanken for fleire han kjende. Responsen var god, og Aarset tok til med arbeidet vinteren 2010.

– Det har vore eit krevjande arbeid, og mykje er nybrotsarbeid. Mellom anna er for fyrste gong grammatiske merknader til dikta med, og det vert gjeve ordforklaringar, fortel Aarset. Målet hans var å få boka ferdig til 2013, 200 år etter at Ivar Aasen vart fødd, og 150 år sidan den fyrste utgåva kom.

10

Rikt illustrert Boka er rikt illustrert, og mykje arbeid har gått med til å finne gode illustrasjonar. Nokre av bileta i boka er heilt nye. Dei illustrerer dikta i Symra, og mellom anna er det eit bilete teke frå Slogen av Gunnar Wangen. Det illustrerer «Nordmannen» eller «Mellom bakkar og berg».

I tillegg er det mange illustrasjonar som er av eldre dato, mellom anna framsider av ymse utgåver av Symra.

Her har Aarset vore grundig, og han sende mellom anna skriv til ei rekkje bibliotek kring om i Norden for å høyre om dei hadde Symra-utgåver frå 1922. Her fekk han respons frå biblioteket i Århus i Danmark som kunne hjelpe til.

– Det syner kor viktige offentlege bibliotek er. Det er utruleg viktig at slike bøker og samlingar vert tekne hand om av dei offentlege biblioteka, og ikkje vert liggjande i private samlingar. Då vert dei ikkje tilgjengelege for forsking, seier Aarset.

Takksam for tilskot Han rettar ei stor takk til

dei som har gjort utgjevinga av Symra mogleg.

– Ikkje minst gjeld det offentlege institusjonar. Eg vil rette ei særleg takk til Høgskulen i Volda, Norsk kulturråd og Språkåret 2013, seier Aarset.

Boka er utgjeven på Fagbokforlaget, og fyrste opplaget er trykt i eit eksemplar på 1500.

Rune Sæbøne Mørenytt

Søsken til evig tid fortel om søskenparet Magnar og Oddny som lever på eit småbruk på familiegarden Kleiva i Naustdal Kommune. Begge har passert 70 år og driv garden på nokolunde same måten som generasjonane føre dei.

Frode Fimland vaks opp på nabogarden og har kjent Magnar og Oddny heile livet.

Han fylgde dei med filmkameraet gjennom fleire år, utan heilt å vita kva format den endelege filmen skulle få. Fimland har arbeidd svært mykje med fjernsyn, men aldri med dokumentarfilm på kino. Saman med medprodusent Karl Emil Rikardsen har han no lukkast med det.

– Det har vore uverkeleg, seier Frode Fimland.

– Avgjerda om å laga dette til ein kinofilm vart teken i juni. I juli var det vanskeleg å få tak i folk, så i praksis har me arbeidd med dette frå august av. Dette har vore nytt land for oss, både å få noko opp på kino, og det å lansera ein kinofilm. Når så dette arbeidet blir krona med ei slik mottaking, så er det sjølvsagt veldig stas. Heile denne lanseringsrunden kunne i verste fall ha enda opp med ein notis her og der. Merksemda me no, får er meir enn me hadde håpa på.

Etter framsyninga under Bergen Internasjonale Filmfestival (BIFF) reiste salen seg og det var trampeklapp, og me enda opp med å få publikumsprisen. Det vart nesten for mykje. Eg visste ikkje ein gong at det fanst ein slik pris!

– Filmmeldarane meiner at de har lukkast?

– Det kunne ha blitt ein utleverande film, på grensa til sosialpornografi. Men målet mitt var å filma dei med respekt, og

LSøsken til evig tid Dokumentarfilm om søskena Oddny og Magnar Kleiva Regissert av Frode Fimland tilbakemeldingane tyder på at eg har lukkast med det. Eg grov ikkje i historia, leita ikkje etter grunnar til at liva deira har blitt som dei har blitt. Eg ville syna fram måten dei lever på no, kva tilhøve dei har til arbeidet sitt og naturen rundt seg. Målet var å få tilskodarane til å reflektera over sine eigne liv. Om så skjer, er eg nøgd.

– Korleis har dei teke oppstyret?

– Dei har ikkje tv og var nok ikkje heilt klår over kor stort dette kom til å bli. Det er likevel fantastisk å sjå kor lite dei reagerer på alt oppstusset. Eg var oppom dei for nokre dagar sidan, og Magnar var samd i at det hadde blitt ein del styr. Men det var to setningar, og så ville han heller syna meg den nye traktoren dei hadde kjøpt. Eg hadde med meg ein journalist frå A-Magasinet, og eg måtte vel mest fungera som tolk, det er ikkje like lett for alle å skjøna skikkeleg dialekt. Etterpå meinte Magnar at det hadde gått heilt fint, og at det berre hadde vore kjekt å få vitjing av Oslo-folk.

– Var dei klår over kva dei var med på?

– Dei var nok litt skeptiske. Dei likte likevel tanken om å dokumentera korleis ein dreiv landbruk før. Så i byrjinga filma eg mykje som retta seg mot arbeidet, og ikkje så mykje mot dei. Men eg visste allereie at mykje av dette ikkje kom til å vera med i filmen. Det handla om at dei måtte venja

Norsk Ordbok – kvar går du Band 11 av Norsk Ordbok er lansert. Kva som hender med fagmiljøet etter band 12, er meir usikkert.

Band 11 av Norsk Ordbok vart sleppt i Katedralskolens gamle festsal i Trondheim i september. Trondheim av di det var Det Kongelige Norske Videnskabers Selskab (DKNVS) i Trondheim som var dei fyrste til å finansiera Ivar Aasen sitt arbeid med å dokumentera det norske folkemålet. Prosjektdirektør Åse Wetås kunne presentera alt frå ‘stø’ til oppslagsordet ‘tåvrut’. Med dette bandet har dei kome seg forbi den frykta bokstaven ’s’.

Aina Basso heldt ein flott forfattarfesttale, og Gunnhild Sundli stod for dei musikalske innslaga. Redaktør Tor Erik Jenstad kåserte over utvalt stoff frå band 11. Vidare var det

helsingar frå forlagssjef Edmund Austigard i Det Norske Samlaget, frå NTNU ved HFdekanus Anne Kristine Børresen og frå Språkrådet ved rådgjevar Marit Hovdenak.

No er det berre eitt band att. Det skal etter planen koma ut i årsskiftet 2014/2015, noko Åse Wetås trur skal gå heilt fint.

– Me har det sjølvsagt alltid litt travelt på slutten av ein bandproduksjon, men også den fasen av arbeidet har etter kvart blitt mindre krevjande, seier Åse Wetås.

– Me har frå og med band 8 hatt ei produksjonstid på 15 månader for kvart av banda. I prosjektperioden har me bygd opp eit svært robust produksjonssystem og veldig gode redaksjonelle rutinar på alt frå kollegalesing til kontroll av litterære sitat, så dette går bra!

Usikker framtid Ho er meir usikker på kva som vil henda etter at sjølve ordboka er ferdig.

Ferie: Magnar Kleiva og Oddny Kleiva på stølen. – Godt å kome seg vekk litt, seier i Magnar i den nye dokumentarfilmen der dei har hovudrollene. Foto: FIM FILM/Vegard Fimland seg til filminga, at dei leit på meg og at dei forstod kva eg var ute etter.

– Fekk dei sjå filmen på førehand?

– Dei fekk sjå litt undervegs, men eg ville at dei skulle sjå filmen fyrst i kvardagslege omgjevnader. Så me rigga oss til heime hjå

mor mi, som serverte blautkake før filmen.

Den fyrste kommentaren frå Magnar var at «dette var kjempefilm» og at han var mykje betre enn han hadde trudd på førehand.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Regissør Frode Fimland.

Foto: FIM FILM/Vegard Fimland

du?

Språket endrar seg – Sidan både

verda og språket endrar seg med tida, burde det vera temmeleg opplagt at korkje ordbøker eller leksikon blir «ferdige» ein gong for alle. Om me hadde hatt heile ordboka på ei digital plattform, ville me i framtida ikkje vera bundne til å revidera alfabetbokstav for alfabetbokstav. Då kunne heller revisjonane skje fortlaupande og tematisk.

Redaktørane har doktorgrad eller hovudfag/mastergrad i lingvistiske emne, og må i tillegg gjennom eit eittårig redaksjonelt opplæringsprogram før dei kan gå inn i stillinga.

Forskarane (redaktørane) hos oss er med det spisskompetente til det forskingsarbeidet dei gjer. Det ville vera veldig synd om kompetansen i 2015 blei spreidd for alle vindar, når det ligg mange viktige leksikografiske oppgåver framfor oss, seier Wetås.

Kjartan Helleve Kjartan.helleve@nm.no

BIDRAG TIL SPRÅKÅRET: Prosjektdirektør Åse Wetås i Norsk Ordbok 2014, her saman med redaktør Tor Erik Jenstad ved NTNU, då band 11 blei lansert i Trondheim. Foto: Alv Reidar Dale

Norsk Tidend 5–2013

– I redaksjonen har me stadig håp om å få brei støtte til tanken om at det er viktig å få heile det store dokumentasjonsverket over norsk folkemål og nynorsk skriftmål tilgjengeleg for alle i digital versjon. Då er det smart å ta vare på spisskompetansen som er bygd opp gjennom ein 12 år lang prosjektperiode, i staden for å byggja ned organisasjonen og så måtta bruka tid og pengar på å gjera den jobben om nokre år. Men det byrjar å hasta veldig med å få på plass desse arbeidsoppgåvene.

– Kvifor er det viktig at de får halda fram?

– Frå eit fagleg synspunkt er det svært ønskjeleg å få i stand eit prosjekt for revisjon og digital integrering av alfabetstrekket a-h i den elektroniske ordboksbasen. Ei digital ordbok som manglar ord i alfabetstrekket a-h har avgrensa verdi i lengda, og ein digital ordbase som berre omfattar 2/3 av verket, vil ikkje kunna brukast til andre språkteknologiske og språkvitskaplege føremål, seier Wetås.

11

Populær: Ein halv million sjåarar fylgjer når Yasmin Syed reiser rundt i den norske dialektlandskapen. Foto: NRK

Arven etter Aasen

Norsk Tidend 5–2013

NRK feirar Aasen med ein serie om dialekt.

12

Ein kan skulda Ivar Aasen for mykje.

Han skal likevel ha for å ha lyft fram talemåla her til lands, og for å ha forma nynorsk slik at dei framleis kan påverka rettskrivinga. Difor er det ikkje unaturleg at NRK feirar jubileet med ein serie om dialektar, Dialektriket.

Programmet fylgjer same lest som så mange populærvitskaplege program, der ein spring litt frå det eine til det andre, ispedd litt fagfolk og halde i hop med ein programleiar som entusiastisk brenn for emnet. I Dialektriket er det Yasmin Syed.

Då ho vann Kringkastingsprisen i 2009, fortalde ho om den vesle kampen ho førde som nytilsett programvert. Ho var redd for å mista vinjedialekten sin om ho måtte leggja om til normaltalemål. Ragnhild Sælthun Fjørtoft pilla av henne det verste, men Syed fekk dispensasjon til å seia «jol» i staden for «jul».

Entusiasmen hennar smittar over til programmet, og folk likte det dei såg. Fyrste episode vart sett av 625 000 personar, og tilbakemeldingane var gode.

– Responsen har vore aldeles overveldande, merksemda rundt programmet har vore veldig bra, og sjåartala fekk oss nesten til å ramla av stolen, seier Syed.

– Det er eit stykke frå dette programmet til «Har det på tunga» og palatalisering?

– Eg trur mange hadde sett føre seg at me skulle visa fram alle dei artige, rare og spesielle dialektane me har her i landet og kanskje kvar dialektgrensene eigentleg går? Men me fann snart ut at det interessante er ikkje kvar grensa mellom dialek-

Dialektaksjon NRK har også laga til ei uformell tevling der ein kan røysta fram sitt favorittord mellom dialekttilfanget.

«Dialektaksjonen – Mitt beste dialektord» har vore populær sidan starten av Språkåret 2013. Her har

L Dialektriket TV-serie om dialektar på NRK Yasmin Syed er programleiar

tane går, men kva dialektane gjer med oss!

– De kjem også inn på ting som ikkje er så greitt?

– Serien liknar i utgangspunktet på ein klassisk tragedie. Me byrjar med gleda og kjærleiken i fyrste programmet og etter kvart som me kjem utover i serien, så blir det berre tristare og tristare. Me avsluttar serien med sorga og døden. Men me satsar på ein klassisk tragedie med eit lite smil og eit skråblikk på det heile!

– Merka de mykje til om det var sterke kjensler knytt til dette? Eg såg vel klypp her om knoting og «feil» dialekt.

– Ja, det er heilt klart sterke kjensler omkring temaet dialektar.

I programmet om knoting er det sjølvsagt sett på spissen at Frode Grodås skal halshoggast, men det sviket programmet tek opp, er nokså reelt. Me meiner dessverre at viss me sjølve knotar, så er det grunna påverknad, men når andre knotar, så gjer dei for å oppnå noko.

– Kva med det utvida dialektomgrepet: kebabnorsk, gatespråk og dialekt i skrift. Får me ein tur innom dit også?

– «Kebabnorsk» er ikkje eit spesielt populært ord blant dei som snakkar dette. Det blir som å kalla det me snakkar for «grautmål». Multietnolekt derimot som det eigentleg heiter, kjem me absolutt innom og litt om dialekt i sosiale medium, seier Syed.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

dei invitert folk å dela sine dialektord og å stemma fram det beste dialektordet i Noreg. Aksjonen skjer både på nrk.no/dialektaksjonen og på facebook.com/dialektriket. Vinnaren vil bli kåra i siste episode av Dialektriket.

Språksjefen

Lmediespråk

LRagnhild Bjørge Nytilsett språksjef i NRK Bakgrunn som journalist same stad, og har tidlegare arbeidd for Noregs Mållag og Norsk Målungdom

Språk er viktig. Det gjeld kampen om lesarane, lyttarane og sjåarane.

Ragnhild Bjørge skal halda fana for NRK. NRK har aldri hatt ein eigen språksjef. I mange tiår hadde statskanalen konsulentar som journalistane kunne lena seg på, og som også hadde jamlege møte med redaksjonane. I 2012 vart det brått slutt på denne ordninga. Somme tok dette som eit teikn på at kanalen hadde gjeve opp god språkrøkt og at det no var heilt opp til journalistane sjølve.

I vår kom svaret. Då lyste NRK etter nokon som kunne bli språksjef.

Mange kvalifiserte søkte, og i sommar vart Ragnhild Bjørge tilsett.

Med bakgrunn som journalist i NRK og ei over snittet interesse for og utdanning innan språk, så fekk NRK eit i det minste todelt Kinderegg.

– Etter å ha arbeidd i dette systemet i mange år, har eg klåre oppfatningar om kva som kan vera eit problem, kvar det stoppar opp og kvar me kan bli betre. I tillegg kjem alt det eg ikkje veit noko om enno, seier Ragnhild Bjørge inne på det vesle kontoret ho har fått tildelt.

Ho seier ho kan trekkja frå gardina litt meir, men glaset har ein lang sprekk og utsikta er til ein container som er plassert ein meter i frå veggen. Men ho er ikkje her for å kika ut glaset. Ho er så fersk i jobben at det berre er det heilt naudsynte som er kome på plass. På veggen heng føremålsparagrafen til NRK, i bokhylla står ei rad nyinnkjøpte ordbøker, og det einaste som har fått plass på oppslagstavla, er eit helsingskort frå Norges Døveforbund som ynskjer henne til lukke med ny jobb. Akkurat kva jobben er, er noko av det fyrste Bjørge må ta tak i.

– Språk har alltid vore viktig i NRK. Det er det viktigaste verktøyet vårt. Det som har vore usikkert, er korleis me skulle organisera arbeidet for å betra det. Språkkonsulentane var nyttige, men vart mest brukte til konkrete problemstillingar. Så har det vore eit Språkutval som laga retningslinjer og organiserer kurs og liknande. For nokre år sidan såg NRK at dei trong einkvan som har det overordna ansvaret. I det ligg det også ein openberr vilje til å styrkja det språklege arbeidet.

Korleis dette arbeidet kan organiserast og institusjonaliserast, er noko av det eg skal til med, seier Bjørge.

Veldig tekstproduksjon

Ho fortel at alle redaksjonar har ein språkkontakt. Det er ein journalist eller vaktsjef som er oppteken av språk, og som er den journalistane fyrst kan koma til med språklege utfordingar. Til saman er det om lag femti slike språkkontaktar om kring i landet, og Bjørge skal no

“

Målet vårt er å formidla. Kjem språket, ord, seiemåtar eller feil i vegen for bodskapen, så har me mislukkast.

Ragnhild Bjørge

Dialekt inga orsaking Bjørge

Stor fridom: – Rettskrivingsreglane har vore det ytre råmeverket, men innanfor er det stor fridom, seier Ragnhild Bjørge. Foto: Kjartan Helleve

reisa rundt og gjera seg kjend med dei. Språkkontaktane vil også kunna fungera som hennar kontakt inn i redaksjonane. Litt av utfordinga er at talet på skrivande journalistar i NRK har auka. Nesten kvar einaste redaksjon har minst éin som skal oppdatera nettsider og vera til stades i sosiale medium.

– Den veldige tekstproduksjonen er ny for oss. Det kjem journalistar som har arbeidd i aviser og som seier at det er ein kjempeovergang å koma til oss. Me har ikkje noka

blåbok, det finst ikkje nokon NRKmal. Rettskrivingsreglane har vore det ytre råmeverket, men innanfor er det stor fridom. Berre ein enkel ting som korleis ein skriv namnet på OL-byen Sotsji. Nokre gonger set ein om ei melding frå t.d. Reuters og då kan den engelske skrivemåten bli verande. Andre stader nyttar me den norske omsetjinga. Her må me bli flinkare til å gjera køyrereglane kjende for alle. NRK skal bruka norsk skrivemåte. Den veldige auken i tekstproduksjon kan nok ha

trur at dei skrivande journalistane er meir medvitne om dette enn dei talande. Særleg gjeld dette journalistar som kjem rett i frå utdanninga og som knapt veit kva normalisert talemål er for noko.

– NRK har eit ansvar for dialektar og normaltalemål. Det er det ikkje alle dei som kjem rett i frå utdanninga som har eit like medvite forhold til. I 2007 opna NRK for meir dialektbruk, og det er det mange som nyttar som ei orsaking. Om dei blir retta i t.d. diksjon, så svarar dei med at slik er dialekten deira. Tidlegare var det nok eit formelt og stivt språk i NRK, og du treng ikkje gå så langt attende for å finna døme på det. No har me kanskje sett journalisten for mykje i fokus, og gløymt dei som skal høyra og lesa. Det er viktigare at dei er nøgde, enn at eg som journalist får bruka akkurat det ordet eller den forma.

– Men dialektbruken er komen for å bli?

– I ei fersk brukarundersøking svara om lag 70 prosent at det er bra med meir dialektbruk i NRK og at dei var godt nøgde med språkbruken. Dei var meir nøgde enn kva me er sjølve. Det er skilnad mellom

personleg talemål og ein dialekt.

Skal me bry oss om det? Kva om det må nyttast eit ord som du ikkje finn i ein dialekt? Skal du då gå til bokmål eller nynorsk? Journalistane må kunna språk godt for å kunna bruka dialekt godt og konsekvent. Me har same krava til dialektbruk som til normaltalemål. Han skal vera korrekt, konsekvent og tydeleg. Me må kunna krevja at journalistane har eit medvite forhold til dette. Me har ikkje evaluert denne opninga for dialektbruk, det er noko av det eg skal ta tak i. Kva har me gjort, korleis fungerer det og bør noko endrast?

Det skal utarbeidast retningslinjer for dialektrøkt, og då må me vita kvar me står. Ikkje minst gjeld dette måten me i språkrapportar automatisk deler bruk av dialekt mellom nynorsk og bokmål, seier Bjørge.

Teiknspråk Samfunnsoppdraget til NRK er noko meir omfattande enn kva andre mediehus slit med. I tillegg til språk, har NRK eit konkret mål om å ta vare på norsk identitet og kultur og skal vera tilgjengeleg for alle. Ho vart glad for helsinga frå Døveforbundet, og særleg for det vesle oversynet over teiknspråkbokstavar.

– Eg visste at det fanst to alfabet, men så las eg at tohandsalfabetet er vanleg i bruk på austlandet. Altså er eitthandsalfabetet meir nytta andre stader. Språkrådet fortalde meg også at det er eit generasjonsskifte i kva som er vanleg å bruka. Så kva alfabet skal me nytta? Og korleis tekstar NRK samisk? Me tekstar samisk tale til norsk, men tekstar me norsk til samisk? Kva har det å seia for dei samiske språkbrukarane?

– Og så har du oss.

– Mange interessegrupper vil snakka med meg. Mange er veldig glade for at NRK har fått ein språksjef, og eg fått utruleg mange fine helsingar. Det er så store forventningar at eg veit eg vil skuffa mange.

Samstundes er det eit godt teikn. Det gjev oss noko å strekkja oss etter.

– Og du er klar for klagestormane?

– Ja, det er ikkje noko å frykta, det er berre bra at folk bryr seg.

– Har du fått klagar på din eigen språkbruk?

– Ja, men det raraste var då eg og ein annan kvinneleg journalist hadde vakt i nyhenda på radioen ein sundags morgon. Då ringde det inn ei dame som lurte på om det ikkje heller fanst ein mann som kunne lesa nyhenda? Ho tykte det var eit rimeleg ynske. Ho betalte trass alt lisens.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 5–2013

vore ein utløysande faktor for at dette med språk no blir prioritert.

– Så målet er å få rett og konsekvent språk?

– Ja, men det er viktigare enn som så. Truverdet vårt er avhengig av det. Målet vårt er å formidla.

Kjem språket, ord, seiemåtar eller feil i vegen for bodskapen, så har me mislukkast. Då dyttar me lesarane og sjåarane frå oss. Dei vil falla frå. Dess vanskelegare emne, dess vanskelegare blir det å formidla det.

Me må greia å vera direkte og bruka eit konkret og skildrande språk. Då høyrer folk etter. Me kan alltid bli betre på å formidla på eit språk som folk forstår.

– Har dette endra seg med eit høgare tempo og fleire plattformer å publisera på?

– Det har det nok. Tempo har vorte mykje viktigare, det å få sakene raskt ut. Tidlegare var det meir manus og betre tid til å få det rett. Men det er ikkje berre NRK som har fått fleire stader å nå lesarane på. Folk må ikkje lenger høyra på Dagsnytt eller sjå på Dagsrevyen for å få med seg kva som hender. I ein slik situasjon blir det dei som er best til å formidla, som får lesarane, lyttarane og sjåarane. Om ein lesar ikkje skjønar kva me skriv om, så går han heller til VG Nett. Målet er at NRK skal vera best og ha det rettaste språket, seier Bjørge.

13

Lintervjuet

Elitært for folket

Norsk Tidend 5–2013

Veldig tidleg forstod Det Norske Teatret at det var råd å vere både folkeleg og elitær på same tid. Alfred Fidjestøl meiner at det har vore nøkkelen til suksess og overleving.

14

I slutten av oktober kom nominasjonane til Brageprisen, den fremste litterære utmerkinga her til lands. I kategorien for sakprosa er boka Trass alt. Det Norske Teatret 1913-2013 nominert. Det seier noko om kor godt forfattar Alfred Fidjestøl har lukkast med å distansere seg frå kjeldene sine. Han hadde i fire år kontorplass på teateret, og knytte i løpet av desse åra nære band både til huset, til noverande og til tidlegare tilsette.

Men han har ikkje late seg sjarmere til å vere snill.

Oppdraget frå teateret var å skrive heile historia, og det skulle gjerast kritisk og uavhengig. Tre gonger har historia vorte skriven ned, og kvar gong har det vorte ei feiring av alt som gjekk bra.

Det har ikkje vore heile historia.

Denne gongen skulle alt på bordet, og teateret skulle få den jubileumsboka som det fortente.

– Det skulle ikkje bli eit nytt festskrift, seier Alfred Fidjestøl.

– Difor fekk eg tilgang til alle arkiv, og fekk snakke med alle eg ville. Dessutan ville dei, som eg, ikkje ha ei historie som gjekk slavisk frå framsyning til framsyning, men noko som skreiv teateret inn i ide-, kultur- og samfunnshistoria. I det som har vorte skrive tidlegare, har det ikkje vore rom for alt det som ikkje har vore så enkelt. Det som hende under krigen har tidlegare knapt vore nemnt. Ein kunne fort få eit inntrykk av at teateret var meir eller mindre stengt dei åra. Så det er ikkje alt i løpet av hundre år som er like heroisk, men ingenting er så ille at teateret ikkje kan leve godt med det i dag.

– Var det ikkje problematisk å ha eit slikt oppdrag samstundes som du sat på huset?

LAlfred Fidjestøl Journalist og forfattar Aktuell med boka Trass alt.

Det Norske Teatret 1913– 2013 Boka er nominert til Brageprisen.

– Det Norske Teatret var oppteke av at det skulle gjerast skikkeleg, og difor fekk eg halde på som eg ville. Til dømes var det folk som fekk lese teksten, men ikkje det som stod om dei sjølve.

Slik la dei band på seg, nett for å ikkje påverke ut i frå private omsyn.

– Kven hadde siste ordet?

– Eg. Om teateret hadde vore misnøgd med den ferdige boka, så hadde dei berre eitt alternativ: ikkje å gje ho ut.

Har søkt konfliktane – Var det ein overhengande fare for at det kunne skje?

– Nei. Teateret er sunt og frisk, og ville ha takla det aller meste.

Men om det hadde vore krisetider og utfordringar på andre frontar, så kunne det sikkert ha vore eit meir aktuelt alternativ.

– Utan vanskelege konfliktar i og utanfor huset hadde det vel vorte verre for deg som forfattar å skrive ei slik vegg-til-vegg-historie?

– Ja, og eg har jo leita etter desse konfliktane. Då Aftenposten melde boka, så skreiv dei at eg hadde vore «konfliktbejaende». Dette er eit programteater, eit teater som skal vere noko meir. I rolege tider er det ikkje alltid like enkelt å skildre kva

dette anna er. I konfliktane kjem dei ulike kreftene i og ikring teateret til syne. Difor blir konfliktane gode måtar å syne fram kva slags teater dette eigentleg er.

Ein gjennomgåande konflikt er den mellom det eg har kalla «dei to kulturane». På den eine sida står dei ideologisk overtydde målfolka frå bygda som tek sin skjerv av målreisinga, på andre sida er dei som har dette som ein vanleg arbeidsplass. Dette er ein motsetnad som kjem inn i teateret frå dag ein. Du ser det alt i møtet mellom den fyrste styreleiaren og den fyrste teatersjefen, Hulda Garborg og Rasmus Rasmussen.

– Veldig ofte har konfliktane rot i møtet mellom desse to kulturane. Gjekk teateret godt, var ikkje dette skiljet tydeleg. Gjekk det dårleg, var det veldig tydeleg.

Men dette er også ein grunnane til at det vart eit så godt teater.

Det hadde det ikkje vorte om det berre skulle ha vorte drive av dei som var målpolitisk overtydde, og det hadde vorte eit meiningslaust teater om det ikkje var ein fraksjon som passa på det ideologiske grunnlaget.

Teaterslaget DEFINERER

– Freistar teateret å omvende desse heidningane?

– Ja, til ein viss grad. Dette er eit hus som er veldig medvite om historia si, og som er stolt av den.

Ikkje minst av dette teaterslaget i 1913, sjølve elddåpen. Det var eit definerande uttrykk for kva teateret skulle vere, og er. Folk definerer framleis sin eigen arbeidsplass ut i frå den hendinga. Dette medvitet gjer at folk som arbeider der, fort blir klar over at dei er med på noko meir enn berre scenekunst. Og nokre av dei fremste

“

Dette er eit hus som er veldig medvite om historia si, og som er stolt av den. Ikkje minst av dette teaterslaget i 1913, sjølve elddåpen. Det var eit definerande uttrykk for kva teatret skulle vere, og er. Folk definerer framleis sin eigen arbeidsplass ut i frå den hendinga.

ambassadørane for nynorsk har vore folk som ikkje har den tradisjonelle bakgrunnen. Til dømes Hans Jacob Nilsen, som var ein overklassegut frå Fredrikstad, og den sitjande teatersjefen, Erik Ulfsby, som er Oslo-gut. Han meiner at nynorsk er det klårt beste scenespråket, og om han skulle ha starta eit privat teater i dag, så ville det ha vore med eit repetoar på nynorsk.

– Eller dialekt.

– Det vart jo spelt på oslomål alt på 30-talet, i eit stykke av Oskar Braaten. Det var sjølvsagt radikalt, men kom vel som ein del av samnorskarbeidet. Men det var viktig, og Norsk Tidend skreiv at det var ein vekkjar for den vestlandsbaserte målrørsla at nynorsk ikkje måtte vere framand for noko folkemål.

Dette er eit døme på korleis teateret også kan ha spelt ei rolle i dei interne målpolitiske krinsane.

– Bandet har ikkje alltid vore like sterkt?

– Nei, og dette har teateret gripe fatt i ved fleire høve. Otto Humlung såg at huset trong nokon med direkte kontakt inn i målrørsla, og tilsette Ola E. Bø.

Tidlegare var Svein Erik Brodal uroa for det same, og ynskte eit målpolitisk råd hjarteleg velkome. Dette kom av di ein såg at kløfta til omlandet var i ferd med å bli for stor, og at det ikkje var ein situasjon som institusjonen kunne leve med.

– Samstundes har der vore eit godt samliv. Ikkje minst var rørsla viktig dei fyrste åra, då BUL ettergav store lån for å halde liv i teateret. Det same ser ein då bygget vart reist. Det var eit veldig kollektivt løft. Ved opninga stod det representantar

frå mange ulike lag med faklar og venta på kongen. Samstundes var der førti ulike tilskipingar i ungdomslag over heile landet som feira opninga på sin måte.

Det var eit klimaks for kva teateret eigentleg er.

– No er det vorte rolegare farvatn, og det er ikkje eit like tett samkvem med omlandet. Men eg trur dette omlandet vil kome til syne om teateret skulle kome opp i eit eller anna uføre. Bandet er der, og det såg me ikkje minst under hundreårsfeiringa 6. oktober. Omlandet er stolt av teateret, og det er dei med rette.

To-fots-strategien – Kva har vore nøkkelen til suksess?

– Det er vel det eg har kalla tofots-strategien. P å den eine sida greidde teateret å ha eit folkeleg repetoar, fyrst med folkekomediane og seinare med musikalane.

På den andre sida har dei greidd å vere avantgarde med internasjonal klasse. I nokre periodar lukkast ikkje dette heilt, men det har heile tida vore mogleg å dele programmet på denne måten utan at det har blitt schizofrent eller at dei to ulike uttrykka har slege kvarandre i hel. Dermed har det vore eit viktig kunstnarleg teater, samstundes som ein har fått publikum til å fylle salane. Det siste er særleg viktig, då det grunnleggjande målet er å eksponere som mange som råd for nynorsk, og å syne at det er eit språk som høyrer heime i populærkulturen.

– Dette kan ein gjere av di det einaste kriteriet er å spele på nynorsk?

– Nettopp. Det har plassert teateret midt mellom det elitære og det folkelege. Det Norske Teatret kunne mykje tidlegare

enn Nationaltheatret satse kommersielt, samstundes som det kunne tangere Nationaltheatret sitt kunstnarelege nivå. Like eins kunne det tangere Oslo Nye Teater sin folkelege appell, og samstundes spele moderne samtidsdrama. Teateret har teke båe nisjane i marknaden.

– Kvar kom denne ideen frå?

– Dette var aldri ein uttalt plan, det berre vart slik. I byrjinga ser det ut som om det vil ende opp som eit reint komedieteater, sidan dei opplever store suksessar med slike stykke dei fyrste åra. Men så kjem Agnes Mowinckel i sesongen 1923-24, og brått set teateret opp det som blir rekna som dei viktigaste framsyningane i Norden det året. Omlandet vart stolt av at dei kunne vere meir europeiske enn Nationaltheatret. Då skjønar ein at det er råd å gjere båe delar.

– Dei siste åra har det kome kritikk om at teateret får vel mykje stønad frå staten til å setje opp folkelege stykke.

– Det må gå ei grense mellom Det Norske Teatret og dei private teatra. Når ein skal setje opp ein musikal, så må det vere lett å sjå skilnad på val av stykke og i ambisjonane. Eit stykke som til dømes Evita låg vel heilt i grenseland for kor kommersiell ein skal vere.

Denne grensa er nyttig, sidan det hindrar teateret i å ta det heilt ut.

– Skal denne boka stå under «Scenekunst» eller under «Målsoge» på biblioteket?

– Dette er historie om nynorskkamp, der teater har vore verkemidlet. Jobben har vore å lage godt teater på nynorsk som mange vil sjå. Det har teateret lukkast med.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 5–2013

Foto: Kjartan Helleve

Alfred Fidjestøl

15

Ørsta

Molde

Follo

Tokke

Bø i Telemark Skaun

L nynorskstafetten

Heddal

I Mål Nynorskstafetten 2013 er over. Her ei kort oppsummering i tekst og bilete.

Norsk Tidend 5–2013

Ide Han låg opp i dagen. Måten Ivar

16

Aasen samla inn ord, seiemåtar og grammatikk på, måtte vere utgangspunktet vårt. Styrken til Noregs Mållag ligg i alle eldsjelene i levande lokallag. Markeringa måtte difor vere noko som synte fram både Aasen og organisasjonen. Det måtte bli ei rundreise, ein stafett. Ei stund var det snakk om å gjere det til ein vandringsstafett. Men Noregs Mållag er ikkje ei turistforeining. Me vil møte folk. Sentrallekken skulle organisere og leggje til rette for lokal aktivitet.

Nynorskstafetten skulle fylgje fotefara til Ivar Aasen.

Namn Me hadde ei liste med aktuelle namn; «Nynorskturneen», «Ivar Aasen-turneen», «Målturné 2013» og «Vegen er målet» Til sist enda me opp med «Nynorskstafetten». I utgangspunktet var dette med stafett meint å peike på at markeringa skulle flytte seg frå stad til stad, frå lokallag til lokallag. Men det kan også vere at me nynorskbrukarar fører språket vidare til andre. Til folk rundt oss, til ungane våre, til vener og framande. Det kan vere forfattarar som fører ein tradisjon vidare og byggjer på det folk har skrive før dei, det kan vere radiojournalistar, saftprodusentar og lærarar.

På den måten blir det eit bindeledd frå den fyrste målreisinga til dagens nynorskbrukarar.

Bil og utstyr På bilen står det at

me skal ha 140 stogg og køyre 12 000 kilometer. Talet på stogg var rett, men totalt køyrde bilen drygt 30 000

kilometer. Det og to vevart etterkvart ker for oss. eit avslørande Dei som tal. Det symbohar reist, har liserte at me ikkje hatt ei krevheilt hadde teke inn jande oppgåve. over oss kor omfatDei har måtta køyrt tande og lang denne reisa bilen, ta bilete, blogge, Folldal ville bli. Bilen kunne transportere halde tale, snakke med media, både folk, utstyr og materiell, og gav og snakke like godt med småungar eit snev av sal og reklame. Me skulle som med ordførarar. Det skal innselje inn nynorsken. Det er nesten eit rømmast at det var krevjande å få mirakel at bilen har kome heilskinna program i fanget dag etter dag i ei fram. Sju små bulkar, ei punktering veke der laga verkeleg hadde fylt og ein vindaugeviskar som svikta, er kvart einaste minutt. Tilsvarande var alt. Bordet og flagget fungerte som lukka stor i etterkant over kor mykje det skulle, og dei som såg nytta i telein hadde nådd over. Samarbeidet tet, har brukt tid på å setje opp det. med Norsk Målungdom var til særDei ulike faldarane og stafettavisa leg stor nytte her. har gått unna, om ikkje alltid i slikt Heile landet Reiseruta tok oss omfang som ein hadde rekna med på frå Kirkenes til Lista. Ho var lagt utan førehand. Det gjorde det derimot av omsyn til om det var kjerneområdet ballongane og jakkemerka. Stafetteller ikkje. Med i bilen var det med pinnane gjorde også susen og står råd og tips til bokmåls-, nynorsk-, og på skrytehylla til mange ordførarar språkdelte kommunar. Argumenta over heile landet. måtte justerast etter kvart, også amSjåførar og utsendingar bisjonsnivået. Igjen vart frykta gjort til Me har også utfordra oss sjølve – me skamme. Ein kan sitje og sjå på oversom er sentralt tillitsvalde eller tilsyn over medlemstal og konkludere sette. Den yngste på bilen var 18 år med aktivitetsnivå. Men eit medlemsog den eldste over 70 år. Totalt har register måler ikkje aktivitet. Som 35 personar bemanna bilen i desse ei av dei som var på tur konkluderte 9 månadene. Nokre har reist for ein etter å ha kome sørover att: «Eg elskar dag eller to, mange har reist både ei Nord-Noreg!» Ein entusiasme som

Guovdageaidnu

Vågå

Suldal

Arendal

Gjesdal M ålselv

Lokallaga Kven som helst kan lage materiell, dekorere ein bil og sende han ut på vegen. Men det er ikkje veldig mange organisasjonar som i så stor grad kan lene seg på dei lokale kreftene.

Kvart lokallag fekk kvar sin dag og oppmoding om å fylle dagen med innhald. Dei har fått i oppgåve å skaffe gratis overnatting til oss, og ofte ordna dei mat også, for at dette skulle verte ein rimeleg kampanje.

Dessutan fekk dei ansvar for å kontakte media. Det er heilt fantastisk at så mange tillitsvalde har stått på beina og organisert program frå morgon til kveld. Samanlagt vart dette nett den dugnaden me hadde sett føre oss. Sjølv lokallag med låg aktivitet har vakna til denne utfordringa.

Mangfald På dagtid var det besøk

i barnehagar, skular og høgskular. Det var samtale med ordførarar, rådmenn, biblioteksjefar, norsklærarar og rektorar om nynorsken og nynorskbruk i kommunane. På ettermiddagen var det gjerne stands på senter, ferjekaiar,

sentrumsgater, men også på festivalar og store laurdagsstands. Dessutan har det vore godt og vel 100 ulike tilskipingar Fjell gjennom året. Dette er alt ifrå festkveldar, kulturkveldar, bokkveldar, debattar, opplesingar, møtemiddagar, og medlemssamlingar av ulike slag. Dette mangfaldet har vore ein av styrkane til stafetten. Det har gitt lokallaga høve til å gjere det dei har hatt mest tru på. Det har også inspirert dei til å gjere noko nytt.

Politisk Me hadde tydelege na-

sjonale politiske målsetnader då me gjekk i gang. I lange planleggingstider var målet vårt mellom anna «å gjere det uråd å fjerne sidemålet». Me skulle vere synlege, setje nynorsken på kartet, bli ein snakkis over heile landet.

Oppnådde me dette? Me har hatt medieoppslag over heile landet. Dei har vore oppsummerande, forteljande om jubileet, reisa vår, kva me gjer på.

I mindre grad har dei synt fram ein politisk bodskap. Det spelar for så vidt mindre rolle. Me har oppnådd blest, me har oppnådd kveik, me har oppnådd å vise fram nynorsken i absolutt

heile landet. Den som vil redusere nynorsken til kjerneområda, snakkar til feil organisasjon. Me skal heller ikkje kimse av kva alle møta med politikarar og tilsette i kommunane kan ha å seie. Våre vitjingar sette problemstillingar som me er opptekne av, på timeplanen i mange rådhus.

Høyanger

X m øtt 47 ordførarar, rådmenn, kultursjefar eller kommunalsjefar.

Viktige møte Om lag 1000 mål-

lagsfolk har snakka saman under denne stafetten, på kryss og tvers av aksane lokal, regional, sentral. Me er brått mange som kjenner kvarandre.

Me har budd hjå kvarandre, me har ete kvelds i lag, me har snakka om ålmenne utfordringar for bygd og by.

Menneskeleg kapital gjennom kjennskap, samarbeid og ei kjensle av å høyre til, er avgjerande for eit vellukka organisasjonsarbeid. Målfolk er stabile, og me kan truleg profittere på denne effekten i minst 5-10 år framover. Det er i desse åra me må setje inn kreftene på å styrkje organisasjonen gjennom levande lag, talet på aktivistar og tilbod om skulering. Når alt kjem til alt – det som styrkjer oss aller mest i arbeidet framover, er noko så enkelt som at me opplevde dette i lag.

I tal Nynorskstafetten har

X s togga 140 stader X k øyrt 35 000 kilometer

X v itja 128 skular (barneskular,

ungdomskular og vidaregåande skular)

X X X X

s nakka med 354 klasser v itja 48 barnehagar s kipa til 68 stands v ore med på 104 ulike tilskipingar gjennom året; festkveldar, kulturkveldar, bokkveldar, debattar, opplesingar, møtemiddagar, og medlemssamlingar av ymse slag.

X t il saman snakka med om lag

16 000 skuleelevar, lærarar, wbarnehageungar, studentar osb.

X o m vi tek med alle dei vi har møtt på stand, festivalar, sommarleirar, landsmøte, truleg snakka med langt over 20 000 folk.

Norsk Tidend 5–2013

samsvara med alle dei som fekk vere med på turen, same kvar i landet dei hadde reist.

17

Lnynorskstafetten

Avslutta med stil Siste stopp for Nynorskstafetten var i Bygland. Det vart ei stilfull avslutning.

Etter ei full veke på Sørlandet, rulla stafetten inn i Bygland 19. oktober. Det var berre tre postar på programmet, men ein kan trygt seie at det var ei fin stigning. Standen utanfor Joker-butikken kunne skilte med både kaffi og marsipankake, og dei som var innom fekk seg ein god prat om målsaka. Deretter rulla ein vidare til haustseminaret til Mållaga på Agder, på den vesle tettstaden Ose. Grunna litt kommunikasjonsvikt, var det noko frisk temperatur inne i Storstoga. Men det rekordstore oppmøtet på førti målsjeler varma lenge nok til at omnane fekk gjere sitt. Sylfest Lomheim leia seminaret med stø hand, og møtelyden fekk mellom anna høyre mållagsleiar Marit Aakre Tennø si innleiing om den målpolitiske stoda etter valet.

To hundre gjester Etter ein ørliten pause var det endeleg klart for den store avslutningsfesten i Ose grendehus, berre eit steinkast unna. Bygland Mållag hadde sett saman eit flott program, og dekt på til knapt hundre gjester. Det vart fort for lite. Då festen var over, var alle samde om at det minst måtte ha vore det doble innom dørene i løpet av kvelden.

Tilskiparane tok det heile med fatning, og det heile vart leia på ein framifrå måte av Torhild Austad, leiar i Bygland Mållag. Programmet var fullt av godbitar. Det var song frå skulekoret, sjølvsagt med eit repetoar som høvde godt i eit jubileumsår. Ei gruppe frå ungdomsskulen hadde dramatisert livet til Ivar Aasen på ein sjeldan humoristisk måte. Svein Kleivane underheldt med morosame og underfundige vers, og Anne Karin Kaasa song varmande tonar. Ho lét seg ikkje affisere av at det elektriske lerretet brått fann det for godt å rulle seg ut midt under ein song. Gruppa Sæbyggjan’ fekk liv i salen med spel og dans, og organisasjonskonsulent Hege Lothe frå Noregs Mållag synte bilete og fortalde frå stafetten.

�

Fortenestemedalje Dei formelle innslaga kom i form av ei

helsing frå Gaute Øvereng frå Aasentunet, som fortalde kva tankar Aasen hadde notert seg frå reisene i Setesdalen. Marit Aakre Tennø heldt ein tale om ansvaret me alle har for å nytte nynorsk, og avslutta med å gje den siste stafettpinnen til ordførar Leiv Rygg. Festtalen var ved Sylfest Lomheim, som kåserte kring nynorskbrukaren og kva eigenskapar som karakteriserer henne.

Som om det ikkje kunne bli meir høgtidstemning, drog ordføraren brått opp medalje, diplom og grunngjeving. Annemor Sundbø, strikkeentusiast og kulturformidlar, måtte opp på scena for å få kongens foretenestemedalje. Hovudpersonen vart overraska og glad, og salen gav høglytt uttrykk for at dette var ein fortent medalje.

Så tusla alle ut i haustkvelden, gode og mette på setesdalsuppe og åndeleg føde. Betre avslutningsfest er vanskeleg å sjå føre seg.

Kjartan Helleve

Norsk Tidend 5–2013

kjartan.helleve@nm.no

18

�

Heidra: Inger Tone Homme fekk på vegner av Glashytta i Setesdal overrekt frå fylkesleiarane i Aust- og Vest-Agder Mållag, Astrid Myhre og Hilde Stave. Alle foto: Kjartan Helleve

�

Nynorsk næringslivspris for 2013 gjekk til firmaet Glashytta ved Inger Tone Homme og Tor Birger Egge. Prisen er etablert av Mållaga på Agder for å stimulere til bruk av nynorsk i næringslivet. Det er sjette gongen Mållaga på Agder deler ut ein slik pris.

Glashytta har laga kvalitetsprodukt av glas i 13 år i hjarta av Setesdal, i Bygland sentrum. Heile tida har dei nytta nynorsk i alt skriftleg. Prisen er på 10.000 kroner pluss diplom med litografi laga av biletkunstnaren Olav Bjørgum.

Inger Tone Homme fekk på vegner av Glashytta overrekt prisen under avslutningsfesten i grendehuset på Ose. Det var fylkesleiarane i Aust- og Vest-Agder Mållag, Astrid Myhre og Hilde Stave, som delte ut prisen. Dei roste firmaet for dei handblåste kvalitetsprodukta og den konsekvente nynorskbruken på alle nivå, ikkje minst i høve marknadsføring.

Kvalitet og nynorsk høyrer saman, meiner juryen.

Glashytta er eit lite familiefirma der ekteparet gjer alt sjølv, frå formgjeving, glasblåsing og kundehandsaming til marknadsføring, gåveinnpakking og ymse administrativt arbeid. Ei omvising og forklåring av glasblåsarteknikkar gjer dei gjerne for grupper etter avtale, og dermed har Setesdal eit lite glaseventyr å syne turistar, skuleelevar og andre som er interesserte. Produkta deira held særs høg kvalitet, og er ei nydeleg bedriftsgåve å gje arbeidstakarane til jul. Kvart glas er unikt, ettersom det vert gjort på den opphavlege måten, dvs. at vinglas, bollar, fat, ljosestakar og vasar vert blåste utan maskinar eller former - berre på augemål, slik det er gjort i mange hundreår.

– Nynorsk er viktig for meg, difor er eg ganske medviten når det gjeld å nytte nynorsk framfor bokmål, seier prisvinnaren, etter å ha kome seg noko etter overraskinga.

– Glashytta er igjen eit godt døme på at bedrifter på Agder gjer klokt i å vurdere om det å marknadsføre seg på nynorsk kan leggje ein positiv dimensjon til merkevara og kan vere med og teikne verksemda på ein tydelegare måte, seier fylkesleiarane.

Juryen for Nynorsk næringslivspris på Agder har i år vore leiarane og nestleiarane i Aust- og Vest-Agder Mållag (Astrid Myhre, Hilde Stave, Ålaug Rosseland og Åslaug Haugå) og Sigurd Haugsgjerd, Anne Tone Hageland og Jan Kløvstad.

Mållaga på Agder

1 Dansarlaget Sæbyggjan’ underheldt med dans og spel.

2 Det var sett fram stolar til nitti. Nær det doble kom.

3 Rekordoppmøte på haustseminaret til Mållaga på Agder.

4 Annemor Sundbø lukkeleg over å ha fått Kongens fortenestemedalje.

�

Norsk Tidend 5–2013

Næringslivspris til glasprodusent i Bygland

19

Lkronikk

Romsa – byen som ik

Norsk Tidend 5–2013

Hausten 2010 kom det eit forslag om at Tromsø skulle innlemmast i Forvaltningsområdet for samisk språk. Motstanden vart ei salig blanding av fornekting av samisk nærvær i Tromsø og økonomiske argument, men verst av alt: sterke anti-samiske haldningar.

20

Den såkalla «språkstriden» i Tromsø i 2011 – forslaget og etter kvart vedtaket om å søka bykommunen innlemma i Forvaltningsområdet for samisk språk – skapte mykje strid og fekk fram mange negative haldningar til samar og det samiske.

Mange meiner at saka vart avgjerande for eit skifte frå raudgrøn til borgarleg styring av kommunen i og med at alliansen mellom Venstre, Høgre og Framstegspartiet hadde som ei av fleire lovnader i sitt valkampprogram at søknaden skulle trekkast.

I desember 2010, då forslaget først kom til politisk handsaming, hadde samisk språk allereie vore meir synleg i Tromsø enn i nokon annan by. Ved både Universitetet i Tromsø og Universitetssjukehuset Nord-Norge vart tospråkleg skilting på norsk og samisk innført på 1990-talet. Troms Fylkeskommune, med hovudsete i byen, hadde for lengst det nordsamiske namnet Romssa Fylkkasuohkan med på skilt og logoar og anna materiell.

Også Tromsø kommune hadde på det tidspunktet løfta fram samisk språk og det samiske i fleire samanhengar. Då Fokuskvartalet, det nye rådhuset med fleirsalskino og bibliotek, vart opna i 2005, hadde ein sytt for gjennomført tospråkleg skilting slik som på sjukehuset og på universitetet. Og ikkje minst hadde ein i 2005-2007 spelt særs tydeleg på det samiske i Tromsøs søknad om å arrangera vinter-OL i 2018. Norsk og nordsamisk stod side om side i logoen: Tromsø 2018/Romsa 2018.

Kommunens tiltak for samisk språk stoppa ikkje der. Samiskspråkleg skuletilbod hadde eksistert sidan 1980-talet, og i 2003 vart den første samiskspråklege klassen for 1.-4. trinn oppretta ved Prestvannet skole etter at skulen hadde vore ressursskule for samisk sidan 1998. I 2007 opna den kommunale samiskspråklege barnehagen Guovssahas mánáidgárdi eit par steinkast unna Prestvannet skole. Barnehagen avløyste ein privat samisk barnehage som kommunen hadde gitt tilskot til sidan 1983. Gimle studentbarnehage, driven av Studentsamskipnaden i Tromsø, hadde dessutan hatt ei eiga samiskspråkleg avdeling sidan byrjinga av 1990-talet.

Også på kulturfronten hadde ein hatt ei jamn oppbygging av

samiske arrangement og tilbod.

Universitetet i Tromsø opna det samiske kulturhuset Árdna i 2004 sentralt på campus-området i Breivika. Frå 2005 hadde Samisk Uke vore arrangert kvart år i samband med den samiske nasjonaldagen 6. februar med reinkappløp gjennom Tromsøs gater som eit klart høgdepunkt. Konsertar og framsyningar med samiske artistar vart arrangerte med ujamne mellomrom.

Den politiske motstanden

Trass i denne gradvise styrkinga og synleggjeringa av samisk språk i Tromsø over lang tid vekte det sterke reaksjonar då forslaget om innlemming i Forvaltningsområdet for samisk språk kom i desember 2010. Anni Skogman frå Framstegspartiet, no varaordførar i Tromsø, gav følgjande grunngiving til NRK 16. desember 2010: – Vi vil først og fremst at folk skal lære seg godt norsk. Vi sier konsekvent nei til å forskjellsbehandle nordmenn.

Ein annan representant frå Framstegspartiet, Jan Blomseth oppgav økonomi som grunn for å vera negativ. Til avisa iTromsø uttalte han dette i desember 2010: – Dette kommer til å bli en økonomisk bombe ... Det tar minst et skoleår å lære samisk. Skal man ha fri med lønn for å lære språket, vil det koste 450 000 kroner for hver person.

Men sjølv om forslaget om samisk språkforvaltning i Tromsø kom frå Arbeidarpartiet, og sjølv om motstanden primært kom frå borgarleg hald, var det også representantar på høgresida som var for. Magnus Mæland frå Høgre var ein av dei, og 5. desember 2010 sa han til iTromsø: – Hele ideen er jo å ta vare på helheten i den norske kulturarven. Samene er urfolk i Norge, og det er historieløst om man bor i Nord-Norge og ikke ser at det samiske er en del av vår egen historie og kulturarv.

Den meir fjerne fortida For det samiske har ikkje berre ei nær forhistorie i Tromsø. Tromsø har langt tilbake i tid vore ein møteplass for den norske/norrøne og den

Samarbeid: 8. oktober 2013 signerte ordførar i Tromsø Jens Johan Hjort og sametingspresident Egil Olli samarbeidsavtala mellom Tromsø kommune og Sametinget. Foto: Eva Meyer Hanssen/Tromsø Kommune samiske befolkninga. Dei to folkegruppene har budd om kvarandre, men utover på 1600- og 1700-talet vart den sjøsamiske befolkninga meir og meir konsentrert til Kaldfjorden på Kvaløya og Ullsfjorden og Ramfjorden på fastlandet (i følgje band 4 av «Tromsø gjennom 10000 år» skriven av Hallvard Tjelmeland).

Andre stader gjekk den samiske befolkninga delvis opp i den norske slik det skjedde mange stader lenger sør i Nord-Noreg.

Av Friis’ etnografiske kart frå 1861 ser vi at det framleis var mange samiskspråklege husstandar i dei nemnde samiske bygdene, men utover på 1900-talet vart det færre og færre som oppgav seg som samiskspråkleg. Etter at den allmenne samiske folkereisinga fekk større fart frå 1980-talet og framover, vart også ullsfjordingar og ramfjordingar meir medvitne om den samiske bakgrunnen sin.

Den folkelege motstanden

Men utanfor kommunestyresalen lét ikkje dei negative reaksjonane venta på seg i desember 2010, og dei reaksjonane var alt anna enn balanserte og diplomatiske. Debattsidene i avisene vart raskt fylte opp av innlegg som argumenterte for og imot

innføring av samisk språkforvaltning i Tromsø, og dette vart ei sak som kom til å prega det lokale nyhendebiletet utover vinteren og våren 2011.

Ei rekkje debatt- og folkemøte vart skipa til av alt frå Historisk forening til Framstegspartiet.

Ein underskriftskampanje mot innlemming i forvaltningsområdet vart starta på nyåret av «bygutten» Ulf Johansen som i eit intervju med iTromsø 8. februar 2011 uttalte: «Ikke én gang har jeg vært kritisk til samene som mennesker. Men nå er det på tide at noen tar til motmæle.

At «Tromsø kommune» skal bli til «Romssa soukhan» vil påvirke oss alle. Veldig sterkt! Det må forhindres.» Kampanjen fekk raskt fleire tusen underskrifter.

Samehetsen Motstanden mot

forslaget vart ei salig blanding av fornekting av samisk nærvær i Tromsø i notid og fortid og økonomiske argument, men verst av alt: sterke anti-samiske haldningar.

Ein anonym nettdebattant skal ha skrive følgjande hjå iTromsø: Samen er som gjøken. Sparker ut eggene til andre fugler, legger sine falske egg i reiret og får andre til å gjøre jobben med å fostre opp ungene.

kkje ville vera samisk “

La saman ha sitt rike der de driver med rein og la oss andre få lov å være de vi er uten samenes innblanding.

Vi har klart oss uten dem [i] mange mange år.

Frå nettkommentarfeltet i Nordlys

Artikkelen er ein noko forkorta versjon av eit kapittel i boka «Språkleg toleranse i Noreg: Norge, for faen!», Samlaget 2013.

Siden [muslimene] er blitt vår største minoritet, synes jeg de har større rett enn samene til å få sitt eget språk øverst på veiskiltene. Så kan samisk komme på andreplass og under, på tredjeplass, kan den norske teksten stå.

Det samme bør gjøres på orienteringsskiltene ved [Universitetssykehuset Nord-Norge]. Da kan vi skryte av å være det første land i verden som har innført slik demokratisering. Kostnadene kan dekkes ved tilskudd fra Saudi-Arabia.

Kommentarfelttyranniet

Mange av kommentarfelta er no – to år seinare – fjerna frå nettartiklane, og den fulle breidda av sjikanerande innlegg kan såleis ikkje gjenskapast utan vidare, men her er nokre sitat frå Bladet Nordlys si Facebook-side 1. november 2011. ka har egentlig tromsø med saman å gjøre.. La dem holde sæ på sitt ega land og la tromsø være NORSKT! (sletta) Vræng kofta og det som værre e,,,,, Tromsø e IKKE samisk, skal heller

IKKE være samisk,,,, Kom dokker på vidda om d står om,,,, (sletta) Det bor mere samer i oslo, gjør oslo samisk da..... (Mona Mjau Utheim) La saman ha sitt rike der de driver med rein og la oss andre få lov å være de vi er uten samenes innblanding. Vi har klart oss uten dem [i] mange mange år.

(Per Nilssen) Diskusjonstråden inneheld også fleire innlegg av personar som tek til motmæle mot dei sjikanerande innlegga, og dei to første kommentarane ovanfor er sletta i ettertid anten av redaksjonen eller av brukarane sjølve. Dei er difor ikkje gjengitt her med namn. Dei andre innlegga kunne framleis lesast i juli 2013 og følgjande innlegg signert GunnBerit Eilertsen får avslutta tråden.

Må bare si at æ e glad før at vi ikke skal innlemmes i samisk språkforvaltning alikevæl. Før alle de som trur at saken bare gjaldt å få med den samiske betegnelsen på skilt rundt om - dæm tar feil.

Det e nemlig bare en bitteliten del av det hele. Det e vel neppe nån som har imot at den samiske betegnelsen åsså kom med på skilt - som f.eks. på UNN. Men det blei protesta da saman forsøkte sæ

Gunn-Berit Eilertsen har nok rett i sin analyse når ho trur dei sterke reaksjonane kom som følgje av at språkreglane seier at det samiske namnet skal stå før det norske på tospråklege skilt. Debatten kom nemleg raskt til å handla mykje om dette, ikkje minst takka vera media si vektlegging og ein gjennomgåande illustrasjon av eit vegskilt der kommunenamnet står først på samisk. Dei andre delane av analysen til Eilertsen får stå for hennar eiga rekning.

Undertrykkinga Nokon kvar

må forstå at den typen kommentarar som dei ovanfor gjer inntrykk på dei det gjeld. På samar i Tromsø.

Og på samar generelt. Eit folk som gjennom dei siste 100 åra og vel så det er blitt utsett for ein kulturell assimileringspolitikk frå det norske storsamfunnet og som kjempar for å ta vare på det fremste kulturuttrykket dei har: språket.

>

Dei får altså høyra at dei er nokre storforlangande tjuvraddar og at Tromsø er for norske nordmenn, ikkje for samar. Dokumentarfilmen Tilbakeslaget, vist på NRK i november og desember 2012, inneheld intervju med fleire samar i Tromsø, både «innfødde» og tilflytta, og får godt fram kor nedverdigande dei og andre samar opplevde debattklimaet.

Som filmen opningsvis peikar på: Her hadde Nelson Mandela nokre år tidlegare til stor jubel utropt alle tromsøværingar til afrikanarar («You are now all Africans!»), og så blir samane av desse afrikanske tromsøværingane møtte med utsegner som: Nei no må fjellfinnan pinade skjærpe sæ! De kan bosette seg på Bjørnøya og skape drømmesamfunnet sitt der oppe.

Mange, også ikkje-samar, vart forferda over desse tilstandane i ein by som elles ønskte å framstå som raus og inkluderande. Særleg ille var det at debattklimaet også gjekk ut over born og unge. I rapporten Samisk språkundersøkelse 2012, utarbeidd av Norut og Nordlandsforskning, kjem det fram at fleire samiske born og unge i Tromsø har følt seg mobba av både elevar og lærarar i etterkant av valkampen i 2011.

Oppreisinga Men eit nytt kapittel i denne soga vart skrive i mars 2013 då ordførar Jens Johan Hjort og byråd Jonas Stein saman med visepresident Laila Vars frå Sametinget la fram ein ferdigforhandla samarbeidsavtale mellom Tromsø kommune og Sametinget om styrking av samisk språk og kultur i Tromsø.

Både Hjort og Stein gjekk tidleg

Norsk Tidend 5–2013

I eit signert innlegg i Bladet Nordlys 17. desember skriv Agnar Andersen lakonisk:

på at den samiske betegnelsen skulle stå øverst- eller fremst på skilt! Så hær åpna vi med å gi dem ei lita utstrakt hand, og i kjent samisk stil slukte dæm hele armen før vi fikk sukk før oss.

Før mæ som arbeide i det offentlige vil det innebære at søknada og anna dokumenta som innkomme tel kommun og skreve på samisk, kan dæm med loven i handa forlange å bli svart på samisk. Det tel tross at dæm kan norsk alle sammen.

Med andre ord - kommunalt ansatte må lære sæ samisk - og det har æ apsolutt ikkje tenkt æ skal! Å gjennom jobben min har æ sett mange eksempla på korrdan saman forlange og kreve ting vi norske bare blir ståaens å måpe etter - og dæm får det som dæm vil, så æ sir bare «mye vil han mer og fan (saman) vil ha fler..».

21

ut etter valet i 2011 og beklaga det debattklimaet som hadde vore, og ordføraren understreka særleg kor ille det var at born og unge var blitt utsette for etnisk motivert hets.

Hjort og Stein kalla inn til dialogmøte med samiske lag og grupper i Tromsø i januar 2012. Kort tid etterpå, på Tromsø Sameforenings arrangement i rådhuset på den samiske nasjonaldagen 6. februar, stilte Hjort i ullsfjordkofte og heldt ein tale på samisk. Kofta var opphavleg gitt til Ap-ordførar Herman Kristoffersen eit tiår tidlegare, men var aldri blitt brukt før. Ingen Tromsø-ordførar hadde heller tidlegare halde ein tale på samisk.

Om samarbeidsavtalen med Sametinget vart framforhandla på grunn av dårleg samvit, kan ein berre spekulera i. Løysinga kan like fullt godt visa seg å vera langt betre for bykommunen Tromsø enn om kommunen hadde lagt seg inn under Forvaltningsområdet for samisk språk. No vert ein ikkje underlagd dei spesifikke reglane som er tilpassa landkommunar med langt større andel samiskspråklege, og ein står såleis friare til å utvikla eigne og formålstenlege tiltak. Lat oss håpa på det!

Men følgjande ligg likevel fast: Medan kommunar i språkforvaltningsområdet automatisk får ei millionoverføring frå Fornyings- og administrasjonsdepartementet via Sametinget til språktiltak, må Sametinget no vedta overføringar til Tromsø spesifikt og i kamp med andre gode formål.

>

prinsippfast motstand Det

Norsk Tidend 5–2013

interessante er likevel at med samarbeidsavtalen mellom Tromsø kommune og Sametinget kom motstanden mot særlege tiltak for samisk språk på nytt fram. I avisene dukka det no atter opp negative lesarinnlegg, og Hjort og Stein vart skulda for å ha svike både veljarane og det borgarlege samarbeidet mellom Høgre, Venstre og Framstegspartiet.

Då avtalen vart kjend 12. mars 2013, kvitra stortingspolitikar Øyvind Korsberg (FrP) på Troms-benken følgjande på Twitter: «Tromsø k[o]mmune gjør avtale med sametinget. Så var det ‘borgelige’ samarbeidet i Tromsø over.» Lokalt i Tromsø tok gruppeleiar Jan Blomseth ballen og sa det slik til iTromsø:

22

Både vi og Høyre gikk til valg på at vi skulle stoppe innlemmelsen av samisk språkområde. Det som skjer nå er at det omtrent bare [er] overskriften på avtalen som er endret. Det Høyre — med ordføreren i spissen — gjør, er å tilfredsstille et mindretall ved å svikte majoriteten. Dette er et svik mot dem som stemte på Høyre.

Men etter krav frå FrP om konsekvensutgreiingar, og medfølgjande

Upopulært skilt: Det ramponerte Kåfjordskiltet står no stilt ut på Tromsø Museum.

Foto: Adnan Icagic. Tromsø Museum – Universitetsmuseet)

utsett handsaming i kommunestyret, vart altså samarbeidsavtalen vedteken 19. juni 2013. Mot stemmene til Framstegspartiet – men det borgarlege samarbeidet braut ikkje saman likevel.

må gjennomgå helvetet

Motstand mot synleggjering av samisk språk gjennom skilting er ikkje noko nytt. Vi såg det i Kåfjord på 1990-talet då kommunen gjekk inn i Forvaltningsområdet for samisk språk og samiske skilt vart skotne på. Då eit forslag om samisk skilting i ei bygd i Skånland kom opp i år 2000, førte det til ein underskriftskampanje mot skilting og forslaget vart skrinlagt. Og i Bodø vart det mykje bråk i 2011 då eit einsleg skilt med det lulesamiske namnet på byen – Bådåddjo – vart sett opp under det norske på innfartsåra til byen. Skiltet har fleire gonger vorte utsett for hærverk og tilgrising og det har jamvel vorte skrudd ned og fjerna.

Gáivuotna/Kåfjord er i ettertid blitt ein motor for sjøsamisk språk og kultur med den årvisse urfolksfestivalen Riddu Riđđu som eit viktig varemerke for kommunen. I Skånland stilte i 2010 eit samrøystes kommunestyre seg positiv til samisk skilting i kommunen, og den årvisse festivalen Márkomeannu er blitt eit viktig uttrykk for samisk kultur i grenseområdet mellom Troms og Nordland fylke.

Sjølvforakta Om det også kan roa seg i dei større byane Bodø og Tromsø, får tida visa. Det

“

De e i utgangspunkte kjipt å være nordlending. Viss du i tillegg e same! ...

Ung, oppegåande tromsøpolitikar

store spørsmålet er likevel: Kvifor skjer dette? Kvifor kjem antisamiske haldningar så ofte til uttrykk ulike stader i Nord-Noreg?

Sjølvsagt har ikkje ALLE nordlendingar djupe fordommar mot det samiske, men det at eit så stort mindretal av befolkninga i det heile torer å gi til kjenne så sterke anti-samiske haldningar, tyder på at det er mange som anten deler meiningane eller ikkje bryr seg.

Eg trur dårleg sjølvtillit i den nordnorske befolkninga kan vera ein del av forklaringa. «Etnisk norske» nordlendingar har kjent seg underlegne «søringar» og tek det ut på dei som kjem lenger ned på rangstigen, det vil seia på samar og kvenar.

Og den dårlege nordnorske sjølvkjensla er velkjend.

I eit intervju med Dag og Tid 4. november 2011 fortel lyrikaren Helge Stangnes følgjande: «–Nordlendingane har hatt eit dårlegare sjølvbilde enn folk sørpå. Den fyrste som bruka nordlandsdialekten på radio, var Carl Bertheussen frå Hillesøy, det var i åra like etter krigen. Føredraga hans var populære på Sørlandet, men nordlendingane slo av apparatet i skam over målet sitt.»

Mykje har rett nok skjedd sidan då. I artikkelen «Nord-Norge 1945-2012 – fra kulturell koloni til base for motkultur» i Nordnorsk Magasin 1/2013 gjennomgår Leif Arne Heløe den kulturelle og intellektuelle mobiliseringa som har gått føre seg i Nord-Noreg i etterkrigstida. Han peiker på den utbreidde motstanden mot – og latterleggjeringa av – etableringa av institusjonar som Festspillene i Nord-Norge, Hålogaland Teater og jamvel Universitetet i Tromsø.

Kva skulle vel nordlendingar med slikt?

Kanskje er det den same mekanismen som slår ut også

i relasjonen mellom «norske» nordlendingar og samar: Kva skal vel samane med eigne kulturinstitusjonar? Kva skal vel dei med tiltak som bidreg til at dei kan oppretthalda sitt språk og sin kultur?

Men sjølv om nordlendingars sjølvbilete sikkert er blitt styrkt dei siste 50-60 åra, tyder det ikkje at ein er kommen i mål. Kort tid etter kommunestyrevalet i 2011 sa ein ung, oppegåande tromsøpolitikar til meg: «De e i utgangspunkte kjipt å være nordlending. Viss du i tillegg e same!...». Med det sa han to ting: 1) Han stadfesta den dårlege nordnorske sjølvkjensla og 2) han plasserte samar under nordlendingar i hierarkiet.

Stoltheit for eige mål

Og det er gjennom språket den unge mannen og alle andre nordlendingar blir identifiserte som nettopp nordlendingar. Ved dialekten. Den dårlege sjølvkjensla er innbakt i språket. Skal ein få opp sjølvkjensla, må ein difor etablera ei stoltheit for eige mål.

Det same gjeld for samar.

Samar må føla at språket deira har ein verdi. Kvifor skal dei elles halda på det? Kvifor skal eit samisk barn som er i eit norskdominert språkmiljø, satsa på å også tilegna seg samisk viss samisk ikkje har nokon verdi?

Synleggjering i det offentlege rom gjennom skilting og bruk i forvaltning er då viktige symbol på at språket faktisk har ein verdi.

Først når folk i nord får betre sjølvkjensle, vil dei bli i stand til å verdsetja det unike kulturelle mangfaldet som landsdelen har å by på. Då er kunnskap avgjerande.

Kunnskap om språk, kultur og historie.

Øystein A. Vangsnes

dr.art. i språkvitskap, forskar ved Universitetet i Tromsø og professor II ved Høgskulen i Sogn og Fjordane

I strandkanten ved Nordfjorden, i rolege og vakre omgjevnader, finn du Innvik - ein liten tettstad og eit sokn i Stryn kommune.

Her har Skogstad skapt funksjonelle sportsklede for folk flest i meir enn 70 år.

Skogstad Sport AS – 6793 Innvik – Tlf: 57 87 67 70 – Fax: 57 87 67 71 – firmapost@skogstadsport.no – www.skogstadsport.no

Norsk Tidend 5–2013

inspirert av naturen

23

Framtida

Flotte julegåver!

Kjøp rett frå forlaget

Lytring

Hanna & Emma-serien

Bente Bratlund Mållagspris kr 150,- (ord. kr 199,-) Lettleste venninnebøker som gir massevis av leseglede. 8–12 år «Feel-good for barn.»

Marianne Lystrup, Vårt Land

Bok 1: Eg spør!/Eg tør?

Bok 2: Operasjon hemmeleg/Slange i paradis Bok 3: Berre venner/Listig plan Bok 4: Surare enn sitron/Hemmeleg gjest* (kr 175,-)

Teo-bøkene

Solveig Blindheim Bendixen Mållagspris kr 150,- (ord. kr 199,-) Koselege og humoristiske forteljingar om Teo som nett har byrja på skulen.

5–9 år «Hurra! Her kjem den andre boka om førsteklassingen Teo!» Janne Karin Støylen, nynorskbok.no Bok 1: Teo i trøbbel Bok 2: Teo tar sjansen

Sølvbåt og stjernevind.

Den nye barnediktboka

Per Olav Kaldestad og Hanne Bramness (red) Mållagspris kr 199,- (ord. kr 299,-) Ei praktfull bok – full av nye dikt for barn. Her vil alle kunne finne sin favoritt. 3–10 år Meir enn halvparten av dikta er på nynorsk!

Nominert til Kulturdepartementets illustrasjonspris.

Mons Marius er ei løve

Bente Bratlund Mållagspris kr 150,- (ord. kr 229,-)

Norsk Tidend 5–2013

I den travle morgonstunda er det mykje som skjer. Skund deg, seier mamma. Og då forvandlar Mons Marius seg til …

24

Bli med Mons Marius og sjå kva han blir på neste oppslag! 2–6 år Kjøp bøkene på ordre@mangschou.no Kjøper du bøker for meir enn kr 400,- får du fri frakt!

Skriv at du er medlem av Noregs Mållag

“

til det, og altfor mange synest dette er greitt. Nynorskbrukarane kan jo bokmål. Korfor skal dei klage og syte då? Med den same argumentasjonen kan ein snart seie at alle kan engelsk, og at vi ikkje har behov for norsk lenger. Men den meir alvorlege baksida i dagens situasjon er at ikkje alle kan nynorsk (sjølv om dei fleste påstår dei kan nynorsk, men berre ikkje vil skrive det eller ha karakter i det). Problemet er at svært mange lèt vere å lese tekstar på nynorsk fordi det er uvant, eller fordi dei har negative haldningar til nynorsk.

Dette skapar eit demokratisk vakuum på nynorsksida. Skriv du tekstar på nynorsk, kan du rett og slett risikere at du ikkje blir lesen eller høyrd i den offentlege debatten. Dette er òg éin av hovudgrunnane til at så mange vel å skifte frå nynorsk til bokmål. Det er svært vanskeleg å halde på sitt skriftspråk, når majoriteten møter deg med negative haldningar og delvis rett og slett ignorerer eller boikottar

Det er alltid berre snakk om at nynorsk skal bli valfritt. Kall ein spade for ein spade!

* Bok 4: Surare enn sitron/Hemmeleg gjest 12,5 % rabatt.

Annonse-Norsk-Tidend-2013.indd 1

Eg fekk ein e-post frå ein journaliststudent som bad om bakgrunnsstoff til å skrive ein nyheitsartikkel om det norske språket. Artikkelen var eit studentarbeid som ikkje skulle publiserast. Spørsmåla var blant anna om bokmål og nynorsk utfyller kvarandre, og kva som ville skje med sidemålet dersom det blei valfritt. Dette er svært viktige spørsmål så lenge ulike parti har ulike meiningar om dette, og spesielt når fleire parti er ueinige i den offisielle språkpolitikken fram til no. Derfor burde vel denne studenten eigentleg publisere arbeidet sitt og delta i den offentlege debatten. I mellomtida kan eg jo gje mitt perspektiv på saka.

Spørsmålet om valfritt sidemål i skolen er ikkje enkelt. I utgangspunktet handlar det om at vi har to sidestilte skriftspråk i Noreg, og desse to skriftspråka er i dei fleste tilfella valfrie. Det vil seie at den enkelte som regel kan velje fritt kva for eit skriftspråk han eller ho ønskjer å bruke. Sidan begge dei norske skriftspråka er offisielle, nasjonale skriftspråk, er dei også statsspråk. Dette inneber at staten har eit ansvar for å ivareta kommunikasjonen med borgarane.

Sidan val av språk altså er fritt, må den enkelte også kunne få offentleg informasjon på sitt valde språk. Dette har vist seg vanskeleg å gjennomføre, og det er mange som har meiningar om dette; ikkje minst dei som først og fremst tenkjer pengar. Eit anna aspekt ved denne situasjonen er at staten sjølv ikkje har gjort særleg mykje for å handheve den språklege jamstillinga. Dei fleste statlege institusjonar bryt mållova utan at dette har særleg store konsekvensar.

På den andre sida har vi media. Bortsett frå NRK, som er statseigd og dermed må følgje «mållova», følgjer mediebedriftene sine eigne retningslinjer. Det finst ein del nynorsk og ein del tospråklege program og aviser, men det er ikkje til å komme bort ifrå at mediebiletet er dominert av bokmål og Oslo-orientert talemål. På dette punktet har vi ikkje komme mykje lenger sidan debatten mellom Welhaven og Wergeland på 1800-talet. «Alle» kan bokmål – fordi ein er nøydd

30.10.13 15:30

Illustrasjon: Stock.XCHNG

dei skriftlege ytringane dine. Ein skal vere bra sterk og sta for å stå imot nynorskhetsen i samfunnet.

Dei negative haldningane til nynorsk er der. Det er mykje å seie om det. Det eine er sjølvsagt karaktersystemet. Merkeleg nok har jo ikkje matematikkfaget fått den same negative statusen, sjølv om elevane tradisjonelt har slite med matematikk. Så det er ikkje berre karakterane. Hovudproblemet er at haldningane til nynorsk i stor grad er «nedarva». Foreldra har ofte negative haldningar, og dei gjer sjeldan noko aktivt for å gje ungane sine eit meir balansert syn. Lærarane manglar ofte kompetanse i nynorsk og har vanskeleg for å skjule sine eigne negative haldningar, som i stor grad botnar i eigen inkompetanse på dette feltet. Manglande kompetanse fører i neste omgang til at dei ikkje klarer å lære bort nynorsk, noko som forsterkar dei negative haldningane og «angsten» hos elevane.

Ein del politikarar ser lettvinte poeng og nører opp under det heile med sin retorikk. Merkeleg nok ser det ut til at mange av politikarane ikkje skjønner at det framleis finst ein del hundre tusen som har valt nynorsk som sitt hovudspråk. Det blir då enda tydelegare at ein blir diskriminert som nynorskbrukar, og at

ein er mindre verd enn dei andre.

Kor sterk og sta skal ein vere for å velje å bli på det undertrykte laget?

Kva skjer så når sidemålet blir valfritt? For det første: Dei som meiner at dette går begge vegane fordi sidemålet jo også kan vere bokmål, tek feil! Bokmål vil aldri vere valfritt. Ein kan velje det bort som sidemål på skolen, men ein kjem ikkje unna bokmål i samfunnet elles. Så det er politikarspråk å snakke om sidemål i denne samanhengen. Det er alltid berre snakk om at nynorsk skal bli valfritt. Kall ein spade for ein spade!

Det er ikkje tvil om at svært mange elevar vil velje bort nynorsk som sidemål. Det ligg i menneskets natur å alltid gå lettaste veg. Det vil vere nokre få kultur- og historieinteresserte som vil velje nynorsk, og det vil vere dei som vil opponere mot systemet. Når nynorsk blir valfritt i skolen, vil det også vere vanskelegare å oppretthalde det offentlege kravet om språkleg likestilling, fordi det blir stadig mindre kompetanse på området.

Dette kan ein sjølvsagt løyse ved at ein tilbyd nynorskkurs til statstilsette, dvs. at ein lærer nynorsk først når ein skal byrje i ei offentleg stilling der det er kravd.

Spørsmålet er då bl.a. korleis det

skal gå med lærarutdanninga og fri flyt av arbeidskraft i Noreg.

Kven er det som skal undervise på skolar som framleis ønskjer å ha nynorsk som hovudmål? Det seier seg sjølv at det vil bli enda færre skolar på sikt, bl.a. fordi ein får færre kvalifiserte lærarar, og fordi samfunnet elles signaliserer tydeleg at nynorsk ikkje er likestilt eller like mykje verdt som bokmål. Det kan godt hende at nynorsk som sidestilt skriftspråk allereie er truga eller har tapt, jf. klimakatastrofen eller bieproblematikken, men å gjere nynorsk valfritt vil i praksis vere det same som å seie at vi ikkje treng å tenkje miljø fordi det er for seint allereie likevel – eller at vi ikkje giddar å gjere ein innsats.

Nynorsk og bokmål utfyller kvarandre. Det er bruk for begge skriftspråka med bakgrunn i den språklege og historisk-politiske historia vi har. Det er heller ingen tvil om at dei to skriftspråka i dag har blitt påverka av kvarandre, og at verken bokmål eller nynorsk ville ha sett ut slik det ser ut i dag, dersom det ikkje var for den andre skriftvarianten.

Dei som kan glede seg over at bokmål i dag er norsk, kan takke nynorsken for det.

På den andre sida meiner eg personleg at det ikkje hadde vore noko stort problem å samle bokmål og nynorsk til eitt språk, «samnorsk» (ein kan jo godt diskutere termen/namnet, som er belasta). Vi har ein lang tradisjon for valfridom og sideformer. Alle er einige om at vi snakkar norsk i Noreg (og fleire samiske språk, kvensk, minoritetsspråk…). Det er òg slik at dei aller fleste snakkar si personlege dialekt, som avvik frå begge skriftspråka i større eller mindre grad. Innanfor talespråket er vi svært tolerante for avvik og mangfald, mens skriftspråka utløyser heftige debattar. Det kan godt hende at ein ved ei samanslåing av bokmål og nynorsk til eitt skriftspråk i praksis ville ta livet av nynorsken på sikt, fordi bokmålsbrukarane, som er i fleirtal, ville favorisere sine former og nynorsken dermed druknar. Men det ville i alle fall vere ein meir naturleg og demokratisk måte å gjere det på, enn å ta eit klart standpunkt mot nynorsk og fortelje alle nynorskbrukarane at ein helst ikkje vil ha dei – dei kan bli valde bort av majoriteten. Retorikken til dei partia som stemmer for valfritt sidemål (nynorsk) er nok ikkje særleg gjennomtenkt – er så det det nettopp det han er. Men då har vi ikkje eit språkproblem; då har vi eit demokratiproblem.

Jens Haugan

Førsteamanuensis i norsk Høgskolen i Hedmark Leiar i Hamar dialekt- og mållag

Raringar utanfrå Lytring

Noregs Ungdomslag, Det Norske Teatret og Bondeungdomslaget i Oslo har gått saman om noko dei kallar Den mangfaldige scenen, eit forum for barn og ungdom, mest utlendingar. På skipingsmøtet 4. september sa teatersjef Erik Ulfsby mellom anna: ”Vi (Det Norske Teatret) ble startet for 100 år siden som en arena for folk som kom utenfra og som snakket rart”.

Dette reiser to spørsmål. Kom dei som gjorde opptak til skipinga av Det Norske Teatret eigentleg utanfrå? Er det vanleg oppfatning at dei snakka rart? ”Det Norske Teatret er eit lag med avgrensa ansvar, som har til føremål å syna fram skodespel på norsk mål i bygd og by”, heiter § 1 i DNT sine vedtekter.

Med norsk mål meiner ein i dette tilfelle nynorsk. I lov for DMS heiter det derimot: ”Den mangfaldige scenen skal dyrke ein mangfaldig språkbruk, men har eit særskild ansvar for å dyrke nynorsk skriftspråk i alle skriftlege samanhengar”.

Det er noko heilt anna, ”ein mangfaldig språkbruk”.

Ein skal ikkje sjå bort frå at Den mangfaldige scenen kan kunna brukast som brekkstang for dei mange, både i og utanfor Det Norske Teatret, som ikkje med sin beste vilje kan forstå kvifor eit så stort og flott teater skal vera bunde til å måtta halda seg innafor ei slik snever ramme.

Sverre Gammersvik

Spørsmål til Ottar Grepstad Lytring I nr. 4 hevda Ottar Grepstad at Ivar Aasen fann nynorsken, ikkje at han oppfann den.

Korleis kan han meina dette? Ideen om at det fanst (og finst! ...) kun éin måte å representera dei mange ulike dialektane gjennom eitt sams skriftspråk, ser ut til å liggja bak. Med andre ord verkar det som om Grepstad meiner at den rettskrivinga som Aasen (og seinare rettskrivingsautoritetar!) landa på, har vore den einaste logiske måten å byggja eit skriftspråk av norske dialektar på.

Ettertida har til fulle vist at nynorsk rettskriving kan vera so mangt, og meiningane om korleis rettskrivinga bør vera, har alltid vore delte. For meg verkar det arrogant å hevda at éi norm er meir fullkomen enn alle andre mulege normer.

Men Grepstad forsvarar sitt syn med å visa til «språkhistoria» og til «språkteoriane». Eg vil be han utdjupa kva sanningar han der har funne som får han til å konkludera at nynorsk ikkje er eit konstruert språk.

Vidar Sætre

Norsk Tidend 5–2013

til nynorsken

Lordskifte

25

LMålgåver

Gåver til Noregs Mållag Dette er eit oversyn over dei som har gjeve gåve til Noregs Mållag frå 16. august til 31. oktober. Me er svært takksame for desse gåvene. Kvardagen hadde ikkje vore den same utan. Sum: kr 271 650.

Norsk Tidend 5–2013

AUST-AGDER MÅLLAG Toralf Andersen Anne Bjørg Ausland Jackob Bakken Gaut Borgan Torfinn Brokke Telleif Engenes Kjersti Fone Kristine Foss Rolf Fredriksen Jens Magne Føreland Paul Magnus Gamlemshaug Gunhild Nybø Hagane Kåre Hagane Gunnar Hagelia Egil Hansen Johannes Havstad Johnny Hermansen Knut K. Homme Tarjei Johansen Gunvor Lande Jorunn Lande Jon Kolbjørn Lindset Kåre Mogstad Rune Nylund Sigrid Bjørg Ramse Olav Repstad Tone Å Rysstad Øystein Rød Astrid Stuestøl Sandkjær Johannes G. Torstveit Helge Ove Tveiten Olav Vehus Jens Vellene Scott Aanby

26

AUSTMANNALAGET Magnus Amdal Anders Bjørge Astri Marte Bjørgen Per Brumillom Brit Dalseg Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Ingvild Marie Eknes Thor Ola Engen Frode Erstad Inger Lise Fiskvik Kjell Gulbrandsen Erik Hanssveen Olav Haraldseid Solfrid M. Harildstad Trond Harkjerr Magnhild Harsheim Bjarte Hole Ola Holen Gunn Strømsøyen Hvamstad Ola Jonsmoen Håvard Kleiven Ola Klepp Harald Kleppe Reidulv Kleppe Torill Nedberge Klevmark Gunnar Lien Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Asbjørn Myrvang Arnfinn Nilsen Øyvind Nordli Jogrim Nordsletten Olaf Nøkleby Ivar Odnes Tor Rogne Oddvar Romundset Ola Skrinde Arne Skuterud Nils Steinar Slapgård Petter Embret Sletten Magny Sæbø Gunnar Sørbotten Olav Teppen Ola Tronsmoen Sigrid Trøite Olav Veka Magne Velure Bjørn Liavaag Visø Mathias I. Øvsteng Bjarne Øygarden Olaug Aaberge Brynjulv Aartun BUSKERUD MÅLLAG Maria Høgetveit Berg Gunvald Bergan Tor O. Bergum

Herbjørn Brennhovd Torleiv Brennhovd Ingebjørg Hals Lars Erik Jacobsen Oddbjørn Jorde Gunn-Torill H. Mathisen Åsfrid Naadland Ingunn Asperheim Nestegard Sveinung Nestegard Halle Perstølen Jostein Rivedal Knut V. Seim Rolf Harald Sæther Einride Tinjar Nils Torsrud Sigrun Torsteinsrud Arne Oddmund Tuv Sigurd Tveito

DIREKTEMEDLEM Anfinn Bondhus Kristian Halse Vidar Haugland Knut Johannes Helvik Olrun Hild Hillestad Elin Hjelmeland Johannes Hjønnevåg Margunn Melkersen Erling Nordheim Agnar Omvik Håkon Røstbø Åse Floa Steinrud Karin Steinsletten Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Leif Helge Særsten Magnus Utgard FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGEN Olil Amble Ruth Amdahl Lillian Austnes Olav Befring Eivind Berge Anfinn Bernaas Sigmund Birkeland Bjørn Ivar Bjar Erlend Bleie Reidar Borgstrøm Herfinn Brekke Magnhild Brekke Svein Erik Brodal Hæge Marie Roholdt Brunvatne Karen Bø Kjell Bø Tormod Bønes Erlend Lunde Colleuille Alv Reidar Dale Hans Olav Eggestad Solbjørg Engeset Mass Flatråker Liv Flugsrud Vidar Freddysson Olav Frøystadvåg Arvid Gjæringen Ingeborg Marie Harstveit Asbjørn Haug Valgerd Svarstad Haugland Botolv Helleland Astrid Hernes Audun Heskestad Edvard Hoem Anne Grethe Hoff Halldor Hoftun Joar T. Hovda Marit Hovdenak Marit Husevaag Olav Høgetveit Olav Bakken Jensen Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Liv Dagny Klevstrand Harald Sverdrup Koht Bård Kolltveit Johannes Kvammen Åse Haugan Larsen Silje Bruland Lavoll Trond Øivindsson Lunde Signe Løberg Martinus Løvik Jon Låte Kåre Martinussen Remi Moen Arnold Mundal Magne Myhren

Johan Nedregård Øystein Njål Nordang Børge Nordbø Sigurd Nordlie Eva Nørstebø Ole Bernt Olsen Ivar Nagelgaard Omenås Dag Omholt Kari Rysst Paulsen Magnhild Reisæter Jan-Magne Rinde Asbjørn Roaldset Kjell Rygg Olav Røvang Åsbjørg Vågslid Råen Erik Simensen Toril Kristin Sjo Gunnvor Fykse Skirbekk Arne O. Skjelvåg Synnøve Skjong Harald Frode Skram Arve Skutlaberg Mari Slattelid Sølvi Slørdahl Olaug Julseth Stokstad Mona Grete Storli Rolf Sunde Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Anne Joronn Sætre Jostein Sønnesyn Tordis Thorsen Svein Olav Throndsen Olav Nils Thue Jostein Tjore Asbjørn Tolsrød Øystein Tormodsgard Stein Tveite Bjørg Hernes Tveter Lars Sigurdson Vikør Kjetil Vistad Torgils Vågslid Håkon Ørjasæter Herlov Øverland Bergfinn Aabø Kristina Aarekoll Kåre Årsvoll Ivar Aasen

HORDALAND MÅLLAG Roar Abrahamsen Audhild Aldal Olaf Almenningen Arne Alsaker Liv Ingrid Alvheim Svein Schrøder Amundsen Arne Andersen Randi Andersen Sigrid B. Andersen Ingvard Andreassen Aud Angeltveit Arnfinn Jørgen Ansok Madli Arnestad Jon Aske Anders Askeland Edel Augestad Erlend Bakke Johannes Belsvik Arild Berge Daniel Berge Marit Berge Eli Bergsvik Signe Bergvoll Dagrun Berntsen Ansgar Bjelland Hjalmar Bjerkeng Narve Bjørgo Audun Bjørnberg Reidun Bjørnberg Dag Bjørnevoll Asbjørn Bjørnset Solveig Bjørsvik Brita Bolstad Jarle Bondevik Asbjørn Svein Brandtun Arne Brattabø Berge Brattabø Eli Brattabø Reidar Bremerthun Endre Otto Brunstad Bjarne Buene Jostein Buene Rannveig Bårtvedt Arve Dale Knut O. Dale Brit Margrethe Dale John Dalen Åse Davidsen Olav Digernes Kristian Djuvsland Nils J. Drage Torbjørn Dyrvik Randi Engelsen Eide Gudrun Eimstad

Eirik Ingolf Eldøy Nils M. Engelsen Jarl Fimland Anne-Karin Manger Fjeld Sverre Fjell Tormod Folgerø Harald Forland Jon Fosse Harald Frønsdal Torill Føyen Harald Gammelsæter Berly Mjøs Giljarhus Helge Gjernes Lars Gjernes Endre Grutle Solveig Grønlien Hardangertun Magna Hatlebakk Ida Haugum Kolbjørn Heggstad Harriet Hekland Nils Helland Arnfinn Hellevang Aslak L. Helleve Aslak T. Helleve Jan Kåre Henriksbø Kjell Henriksbø Henning Henriksen Kåre Herdlevær Kåre Herfindal Kjartan Hernes Marit Hjartåker Anne Margrete Hjemdal Grete Oline Hole Ingunn Holmedal Karl Johan Holmås Jon Hope Karl Hope Sverre Hope Arny-Sissel Myking Horsås Ingvild Hovland Elisabeth Hummelsund Bjørn Husefest Martha Hægstad Håvard Ims Sniolvur Joanesarson Ole-Jørgen Johannessen Ingerid Margreta Jordal Randi Jåstad Hans Kr. Kahrs Solveig Katle Marit Klette Leif Knutsen Helga Kolstad Trygve Kråkevik Olav A. Kvitastein Magne Kvæven Vigdis Norunn Landro Torfinn Langelid Vidar Lehmann Haldor K. Lid Torgrim Ljones Anstein Lohndal Harald Lundestad Audun Lygre Einar Lygre Bård Lyssand Torstein Løning Marit Bleie Mannsåker Harry Mehammer Magne Mestad Olav Mjånes Olav K. Morken Einar Myster Nils Mæhle Karl R. Mæland Arnljot Møster Odlaug Måge Marit Nedreli Nils N. Nesheim Arne Nilsen Øyvind Nitter Helge Martin Nygård Ann Ingebjørg Nyhammer Oddlaug Oppedal Anfinn Otterå Brynjulf Prestegard Sondof Rabbe Sigrun Rajendram Jan Reidar Rasmussen Jens Reisæter Inger-Johanne Rossebø Arvid Sakseide Torstein Sausjord Sigmund Sjursen Torbjørg Sjøberg Bjarne Skarestad Olav Johannes Skeie Gunvald Skeiseid Jørgen Skjerve Arnlaug Skjæveland Per Skjæveland Øystein Skjæveland Harald Skorpen

Marie Skålnes Jakob Skår Agnar Magnus Sletteland Kari Smith Ingrid Snilstveit Asbjørn Solberg Harry Solberg John Stavland Idar Stegane Magnhild Steine Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Rolf Sigmund Sunde Wenche Svendsen Valgjerd Tungesvik Sylta Ingebjørg Dønhaug Sæbø Anne Sæland Marit Sæle Kjell Gudmund Søholt Ingebjørg Søreide Erling Thu Erling Toft Arne Tokheim Erik Toppe Ingun Torheim Håkon Torsvik Torgeir Torvik Harry Tunestveit Kjell Thore Tungesvik Hans Tveit Rune Tveit Knut Tveitnes Odd Tøndel Johan Urheim Brynhild Utne Terje Gerhard Valen Anna K. Valle Rigmor Nesheim Vaular Aslaug Veland Kari Langklopp Veland Randi Vengen Liv Vike Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Ingebjørg Viste Karl Helge Watnedal Gerda Øen Nils Ivar Østerbø Einar Øyre Magnus Malvin Ådnanes Olav Ånneland Magne Århus Wenche Aasen Olav Aasmundtveit

KARMSUND MÅLLAG Torunn Alnes Asbjørn Djuv Anne-Ma Eidhammer Lars Eikehaugen Jonn Eikeland Jørund Flesland Synneva Flesland Aud Grimstveit Lars Grønstad Magni Bårdsen Handeland Torill Borge Horneland Olav Torfinn Jondahl Arne Langåker Olava Larsen Solveig Lunde Johannes Ness Lars Gunnar Oma Harald Orvedal Borghild Sævereide Prestegård Johannes Risøy Askild Rullestad Svein A. Strømme Lars Sævereide Jon Olav Tesdal Hans Olav Tungesvik Arne Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal NAUMDØLA MÅLLAG Håvard Avelsgaard Toralf Engesnes Marta Krossbakken Asbjørn Nesset Kjell Nyland Pål Vannebo NORDLAND MÅLLAG Kåre Belsheim Jan Gaute Buvik Kåre Fuglseth Terje Juvodden Knut E. Karlsen Tore Moen Arne Harald Tøsse Kjell Åge Vannes

ROGALAND MÅLLAG Leiv Alvsaker Sigmund Andersen Johannes Bakka Lars Bakka Wenche Berg Torvald R. Bore Trygve Brandal Aslaug Kvilekval Breivik Konrad Bråtveit Randi Bø Johannes Faugstad Solveig Moe Fisketjøn Oddvar Flatabø Rune Folkvord Ove Harald Fossen Jon Fosså Ingrid Gjesdal Rune Gramstad Ola Grødem Ranveig Gudmestad Oskar Gusevik Kari Ingfrid Hatteland Lidvor Hatteland Ola Hauge Inge Haugland Astrid Heigre Halvard Helseth Rasmus Hetland Tom Hetland Oddrun Hidle Rasmus Hidle Liv Hobberstad Ann L. Hocking Jane Valaker Høgalmen Terje Håland Ole Johannessen Odd Jørstad Sigrid Kjetilstad Arne Kleppa Tore O. Koppang Herborg Kverneland Jon Laland Annbjørg Gravdal Larson Mikkel Lid Georg Løvbrekke Ingeborg Mjør Sigrid Myhre Reidar Nesheim Ingjerd S. Nicolaysen Lise Lunde Nilsen Odd Magne Nordmark Øyvind Nordsletten Jarle Nærland Kirsti Nærland Ingvar Olimstad Oddbjørg Oma Inger Skretting Opstad Åshild Osaland Marit Osland Signe Randa Svein Risa Ole Bjørn Rongen Audun Rosland Magne A. Roth Atle Røe Thorhild L. Rørheim Halldis Rørvik Rolf Salte Magne Sande Gerd Sandsmark Bergljot Selvåg Ingeborg Skjerpe Marta Skjerpe Eldrid Solheim Tom Soma Torgeir Spanne Hans Spilde Odd Sigmund Sunnanå Brit Harstad Sværen Einar Sæland Dagfrid Søyland Svein Kåreson Søyland Ove Thu Ragnar Time Oddrun Tjeltveit Kåre Torvanger Kurt Tunheim

Jone Vadla Knut Vadla Ottar Vandvik Reidar Vik Astrid Heien Whaley Anne Elise Winterhus Oddveig Kirsten Aam Audun Aarflot

ROMSDAL MÅLLAG Dagrun Gjelsvik Austigard Ingeborg Berg Audrey Digernes Kristine Eidhamar Olav Hauge Gunnveig Hjelvik Einar M Langset Asbjørn Lillevik Aud Åshild Moen Gunnhild Austlid Oppigard Lars Staurset Oddmund Svarteberg Aksel Sæterdal Ole Kjell Talberg Kåre Vold Øystein Øye Ingar Aas SOGN OG FJORDANE MÅLLAG Georg Arnestad Sidsel Bergset Olaug Marie Bjelde Magnar Bolstad Eivind Brekke Jakob Devik Bjørn Eide Annbjørg Eikenes Arnfinn Jørgen Eldegard Hallstein Erdal Dag-Erik Eriksmoen Astrid Ervik Ståle Fitje Johannes Flaten Britt Krøvel Flatjord Kjellrun Fossdal Jan Martin Frislid Gjertrud Furset Ottar Færøyvik Einar Gautefall Oddvar Gjelsvik Magnus Grimset Leif Grinde Kari Grov Margit Hovland Hamre Ivar S. Haugland Jørgen Helgheim Johan Torgeir Holvik Magnus Hope Ragnar Hove Astrid Berg Hundeide Liv Husabø Marta Systad Iden Sverre Indrehus Bjarne Kaarstad Borghild Karstensen Lars Kjøde Oddvin Klakegg Torhild Solheim Klævold Ragnhild-Lise Furnes Korsvoll Liv Janne Kvåle Eva Kyrkjebø Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Øystein Lavik Jorunn Loftesnes Henrik Arne Losnegaard Lars Lotsberg Rune Lotsberg Håkon Lundestad Sigrunn Lundestad Steinar Dahl Lægreid Terje Moe Knut Moen Ragnhild Skogen Molde Knut Ole Myren Sunneva Myrvoll Oddvar Natvik Julie Kristine Ness Anna Njøs Kolbjørn Nord Nils Nydal Stein Bugge Næss Jon A. Ramstad Oddbjørn Ramstad Henning Leiv Rivedal Signe Marie Rønnekleiv Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Irene Røysum Karoline Råd Nils R. Sandal Margot Sande Marta Kari Schawlann Katrine Sele Karen Sindre Leif Alfred Skaar Haakon Skjerdal Synneva Kolle Solheim Kirsti Solheim Stegane Ola Magne Strand Liv Støverstein Gunnhild Systad Harald Systad

Leiv Sølvberg Ståle Sørbotten Siri Garborg Talle Arne Børre Teigen Jakob Thingnes Helge Thue Ingrid Thy Paul Arnfinn Tomasgard Lars T. Torpe Johan Varlid John Elling Vereide Jens Vestrheim Lars Øyvind Vikesland Øystein Vikesland Ottar Wiik Liv Østrem Ivar Åkre Vemund Aartun

SUNNMØRE MÅLLAG Håkon Almestad Jørgen Amdam Åsmund Arne Oddfrid Nora Bell Frode Følling Birkeland Ole Arild Bø Marit Devold Heidi Fagna Per Fauske Mård Torgeir Fauskevåg Jostein Fet Øystein Grønmyr Asbjørn Hatlehol Gunnvor Hatlestad Severin Haugen Thor Sivert Heggedal Jorunn H. Henriksen Inger Hjorthaug Atle Jomar Hole Astri Hunnes Kristin F. Husøy Ingrid Runde Huus Jakob O. Kjersem Aud Langlo Kongsnes Gunvor Krogsæter Liv Kari Krøvel Jostein Kursetgjerde Margrete Kvalsvik Knut Lied Svein Linge Jostein O. Mo Roger Nedreklepp Kåre Sigmund Opsahl Britt Oterholm Einar Pettersen Petra Pilskog Oddbjørg Remøy Anne Inger Rendal Øyvind Aspenes Robak Torleiv Rogne Greg Rotevatn Gunder Runde Olga Støylen Runde Magnar Rønstad Randi Sandnes Jarle Solheim Kjell Roger Straume Åsbjørg Teigene Randi Flem Ulvestad Anne Elisabet Ose Velle Åse Irene Vestre Eldrid Vik Sveinung Walseth Knut Ytterdal Bernt G. Øye Kjell Arne Årseth Ottar Aashamar TELEMARK MÅLLAG Robert Anderson Gjermund O. Bakke Hege Bakken Eva Bergø Lars Bjaadal Kari Bjåen Halgeir Brekke Sigrid Bø Aslaug Storåsen Djuve Olav Rune Djuve Tjøstov Gunne Djuve Per Engene Gunlaug Fjellstad Kjetil Johs Flatland Jon Funner Asbjørn Gardsjord Hans Magne Gautefall Hans T. Gjøysdal Lavrans Grimstveit Anne Gøytil Knut T. Haugen Oddvar Haugland Jarle Helle Johnny Hofsten Jan Holme Jon Ingebretsen Halvard Jansen Bjarne Jordstøyl Olav Jortveit Olav K. Jørgedal Herdis Nordbø Jørgensen Tove Kvaale Kjetil Langåsdalen Tove Løyland

Sigrun Garvik Moen Jakob Olimstad Oddvar Trygve Ramsvik Birger Risnes Bjørn Seljebotn Per Skaugset Gunvor Solberg Olav Solberg Margit Ryen Steen Olav Stranna Einar Leiv Søreide Birgit Signe Røysland Sørlie Olav Tho Borghild Tveit Kari Tveit Jon Tvitekkja Ingebjørg Helkås Vaa Tor Valle Einar Versto Halvor Øygarden Lise Aasen Lars Johan Aasland

TROMS OG FINNMARK MÅLLAG Leif Jørgen Akse Per K. Bjørklund Terje B. Dahl Vidkunn Eidnes Karl Ragnar Engstad Willy Engvik Eldbjørg Gjelsvik Aud Hauan Lillian Bernes Hay Magne Heide Olaug Husabø Sigrun Lunde Magnar Mikkelsen May Johanne Molund Atle Måseide Kjell-Per Nilsen Ole Edgar Nilssen Synnøve Aslaug Nupen Sigrid Skålnes Sunniva Skålnes Grete Lien Stenvold Gunn Utkvitne Bjørnar Østgård Odd Østgård TRØNDERLAGET Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Einar H Bartnes Ivar Berg Grete Oddveig Holen Buhaug Lars Daling Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Anne Eldevik Olav Engan Ola Stuggu Fagerhaug Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Rose Maiken Flatmo Ingebrigt Garberg Tor Grinde Gunhild Grue Jon Grønlid Andrea Hjelde Øyvind Hoel Dag Johansen Marie Skogset Jørstad Olav Kuvås Alf Helge Løhren Lars Kolbjørn Moa Olav Mogstad Magne Måge Irene Nevervik Einar Nordbø Lars Nygård Jenny Nyvik Solveig Otlo Helge Raftevold Olaug Reitås Jostein Rekstad Anna Dorthea Remhaug Kristian Risan Narve Rognebakke Helge Rypdal Atle Røhme Per Rønningen Inger Ramberg Røthe Eva Salvesen Ragnhild Saur Rutt Olden Skauge Bergliot Skei Oddny Pauline Skeide Jarle Skjei Jan Solberg Arnljot Solstad Asbjørn Steen Eiliv Størdal Steinar Supphellen Erna Svarte Erling Syrstad Svein Bertil Sæther Kirsten Tagseth Arnkjell Tingstad Bodvar Tømmerås Inge Torfinn Vada Harald Vik-Mo Anne-Berit Østbø

Yngve Øye Svein Aarnes

VALDRES MÅLLAG Eli Belsheim Olav Gullik Bø Anders J. Espeseth Nils H. Leine Kjellaug Volden Lie Aase Lunde Robøle Jan Sparstad Torbjørn Stavenjord Aud Søyland Magnor Wigdel Magnar Øyen Berit Øygard Ingebjørg Aarseth VEST-AGDER MÅLLAG Leiv Hartly Andreassen Magne Attestog Anne Austad Gunvald Bauge Valdemar Birkeland Helga Dåsvatn Anne-Berit Erfjord Åse-Berit Fidjeland Aslak T. Fjermedal Gunnhild Fjermedal Randi Lohndal Frestad Vigleik Frigstad Øyvind Grov Asborg Handeland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Bjørg Åsta Hidle Olav Hoftuft Tone Lohndal Hogstad Theodor Hovda Annbjørg Høyvoll Gudrun Haugen Håvorsen Svein Kjørvik John Lauvdal Klara Lilletveit Solveig Stallemo Lima Målfrid Lindeland Sylfest Lomheim Birgit Lund Oddvar Moen Mållaget i Kristiansand Gudlaug Nedrelid Hilda Helene Neset Håkon Bøye Prestegård Magnhild Synnøve Skjeggedal Martin Skjekkeland Bjørg Helene Slapgard Bjørn Slettan Asbjørn Stallemo Hilde Stave Arvid Tjørhom Åsmund Unhjem Bjørg Vestrheim Gunnar Vollen Ivar Åmlid ØSTFOLD MÅLLAG Gunnar Anmarkrud Bodil Cappelen Gry Vågslid Gardsteig Eiliv Herikstad Arne Kvernhusvik Gudni Haugen Nastad Gunnar Ottne Kjeld Qvortrup Einar O. Standal Asbjørn Kärki Ulvestad YRKESMÅLLAG Irene Brendehaug Kjellfrid Bøthun Bjarne Dåe Anne-Marie Botnen Eggerud Anne Synnøve Ekrheim Lars Inge Fenne Knut Gjelland Eirik Holten Kari Huus Kjell Harald Lunde Pål Morten Mellemstrand-Paulsen Ola Mestad Viking Mestad Ingunn Nesheim Olav Norheim Borge Otterlei Linda Plahte Hugfrid Raaheim Haldor Slettebø Claus Ola Solberg Knut Åge Teigen Harald Thune Karen Time Sigrid Tyssen Torgeir Urdahl Birger Valen Olav Vesaas

Norsk Tidend 5–2013

NORDMØRE MÅLLAG Ola Bræin Styrkår Brørs Brita Fladvad Marie Flemsæter Liv Rigmor Flå Rakel Flå Randi Skrøvset Hatle Jon Ingvald Håbrekke Tora Kjelleberg Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Nils Tore Leivdal Marit Lesund Ingrid Lysberg Tor Mogstad Finn Gunnar Oldervik Henry Opland Marit Siira Eirik S. Todal Elen Maria Todal Karin Vike Kirsti Orheim Ås Knut Ås

27

Lkryssord ved Laurits Killingbergtrø

Kryss NT nr. 5-2013 VENDE

AP

FRÅ ASIA

NØYAKTIG

BAKST

KURS ØYBUAR

SKILJETEIKN

LURER FYLKE VANE

ROMMET

RASK

STEINAR

VÆSKE

PÅBYRJING

EIN HEIL DEL FESTKLEDD FØLGJE

LØGLEG

INKLUSIVE

PRESSE DEKKE

HOVUDSTAD SPOTTEN

SP-DAME

TANKE

UTAN SAMBAND SKILLING

IHUGA

BREND LEIRE

KRAFTLAUS

TAL PLAGG FJØR

RISP

HEIME IGJEN

LAUVVEKST

SKIFTE PARTILEIAR

TERGE

SPENSTIG KAR

PLASSERE

SPELE

KVISTER

GÅR SMÅTT

VEKS

SKJØNE VITSEN

BAKKEN

SIDAN

BOKSAR DU OG EG

VEKT TRIM TIL MUSIKK STUTTE

TJUKK VÆSKE

SKISSE LAND

KAFFI FØRER I SEG

PLASSERE

SNAKK

TING

MÅLVAKT OPPLEGG FOR FRITIDA

AVGASS

NESTEN BLINKAR

SPRÅK

PARTI

LEVER KALD

MEDIESELSKAP

HAR

SPJÅK

MÅLING STRAUM

SKALA BJELKE VAKKER

OVER

BEIN

JAMRING

FROSEN VÆSKE PORTUG. POLITIKAR

UJAMN PAPEGØYE

FOSTRE

FANGSTREISKAP

TREKKJE

GEOGRAFI PAR

RUSSISK ELV

BARTRE

HISSIG

GRØFT VANE

SKRÅ MJØLKEPRODUKT

HODYR

RENNER

SLUTTE Å MJØLKE

FØLGJE AV VONDE VETTE

NR. 5 2013

FARGE

Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2013 1. Paul Odland, Nærbø

Norsk Tidend 5–2013

2. Arvid Sakseide, Frekhaug

28

3. Jon Hope, Haugsvær

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo Frist: 15. januar 2014 Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får ein fin kopp i premie.

LLøysing

Kryss NT nr 4-2013 RIKE

F LIFLEG MUSIKK PRAKT GASS

N OPPFØRE SKIPLING INKLUSIVE

M SPINNEREISKAP FRYKT

O SETJE ATT RØYK

O S FAKTER FYRTE

Namn:

E OPPDAGAR GAUM

Adresse:

A NYTT

Postnummer/-stad:

VENT

F

V E L S I T U E R T E

GREIER ETTERKOMAR

D O T T E R D O T T E P R OPPRØR O UKLAR L D E I N S T I A G

SETTE PÅ KANT GRYN

O R K A R STAD HOS INGEBRIGT DAVIK

O DYREROM SERVITØRAR

K E L N E R A R BLAFRE DU OG DU

D E

SMYGE

KVINNENAMN

Å SKRØMT E FUGLEL HEIM E E L A N D K E T O N A R GONGE S FJAS T R A S K L E O G E N T A R E M A R I N G A K E S T A L L RIVNE I FISKEK UTSTYR N O T B R A G G VERTSR HUS E A R B E I D E R E I S T HEILAG S T L L FØRE BJELKE E V O L T ANONYM Å E K O R N S I K S S O N HUGA FORV A I E TALDE F E N D ELINGEN S K U H A U S R T

FRAMANDVOREN

GUDINNE

ENKEL

MANNSNAMN

FARVEG TØRKA KORN

MORO PÅ SNØ SMISKE

TØRKEPLAGG

MOTHUG

FORNEMME

SJARM

STAD Å JOBBE BARD

DRIKK

KJEMISK SAMBINDING

NORRØN GUD

GRÅVERK IHUGE

TIL SÅ LENGE

HUSDYR

MØRKVOREN DØGNTID

TREVL-

PLANTEHAGE

HANDVERKAR

HUSDYR

KRAFTKAR

RIK I PLANTE U N D E F R U N E T I N G LOGAR E D S O G IGJEN E B Y LED A T U R A R S E N D U K SKJEMTK SAM N A S E D D S P L A VATE A I NET U R O S E V S A E K I N N J D O R Ø R E B E R A STÅ FOR L E T K V E L

NORRØN GUDINNE

BUMSETE MEDAN

FORTELJING KRATT

ADRESSANT PLAGG

SLAG

TUNGHØYRDE

TONE

GASSSYMBOL

FØRSTESORTERING PREP.

RENNER GJÆVLYNTE

HANENS SISTE ORD DANS

VERKTØY BEIN

A T L E T LYDTILHØVE I ROMMET

S M E D JODHALDIG HORMON

T Y R O K S I N

A K U S T I K ULIKE K Y HAR DET VONDT M L S I E NR. 4 D 2013

Steingale språk Kensingtonsteinen vart funnen under ei trerot i 1898. Det er ein granittstein med ei lang runeinnskrift som fortel soga om eit fylgje med 8 gøter og 22 nordmenn som i 1362 har teke seg langt inn i det som i dag er Minnesota, heilt opp til byen Kensington. Dei har tydelegvis vore i kamp med lokale indianarar, for dei har hatt tap.

Denne steinen provar at det var skandinavar i Amerika lengje før ein italienar i spansk teneste rota seg vekk på havet i 1492. No veit me jo alle at det var nordmenn i Amerika 500 år før Colombus, men det gjorde dei ikkje i 1898, difor vart det mykje blest om steinen.

I og med at livet er for kort til oppdikta tant og fjas, les eg lite skjønnlitteratur. Det vert meir aviser og nyhende. Og når noko skjer i mitt nærområde, er eg ikkje betre enn at eg les om det på nettet. Ei tid attende var det ein lastebil som utvikla mykje røyk i ein tunnel her hjå meg. I og med at gutungen var på skule på andre sida, gjekk eg inn på nettet for å sjå kva avisene skreiv, og om det var von om at han snart ville verta opna att.

Eg las to stutte artiklar, ein frå Firda og ein frå NRK Sogn og Fjordane. Slik ordlegg Firda seg om saki: «Vi har ikkje sett nokon som er komt ut av tunnelen enno.» NRK er ikkje stort likare: «Det er ikkje gass igjen i tunnelen, nokon målarar viser null, vegvesenet stadfestar at røyken er kome ut.»

Kvifor dreg eg fram dette?

Det er fleire grunnar. Dette var to stutte artiklar, likevel er det to, i mine augo, graverande språklege feil her. Og dei er berre eitt døme på eit problem som vert verre og verre. Når ein stendig ser brukt tulleord som fryst, komt og håpt eller manglande kunnskap om kva form ein nyt-

Vebjørn Sture Leiar i Norsk Målungdom

Ikkje sit der og kop Noregs Mållag kan lett verta 25 000 medlemer. Om du berre gidd å verva éin.

Tilgje den litt bryske opninga, men me har ei høne å plukka med oss sjølve. Det myldrar av mållagsfolk som ikkje er mållagsfolk der ute, og det er vår eiga skuld. Heldigvis kan me framleis gjera noko med det.

Kensingtonsteinen. Foto: Adolph Donaldson/Wikipedia Commons

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

tar, t.d. nokon der det skulle vore nokre, vert eg sur. Eg trudde journalistutdanningi var vanskeleg å koma inn på?

Er det slik at tanken om at skulen skal vera sosial, og eventuell læring er rein bonus, har smitta over frå grunnskulen til vidaregåande? Eller er det sant som eg har trudd lenge, at folk vert dummare?

Og skuldast det i tilfelle det sjølvsame nettet? Har den utbreidde tendensen til å skriva slik ein talar, eller så nær opptil som ein maktar i sosiale media, ført til at ikkje ein gong journalistar lenger maktar å skilja privat pjatt frå korrekt norsk? Er det ikkje ille nok som det er med den nye rettskrivingsnormi på nynorsk?

Sjølvsagt er det verst i internettartiklar. Der må ting skje raskt, og det er truleg ikkje nokon som ser over teksten. Men feili er så mange og grunnleggjande at det vitnar om dårleg språkkjensle hjå skribenten.

Og språket er då verktyet til journalistar. Skulle eg hatt like

dårleg kontroll på dei reiskapane eg nyttar, ville det vore mange skamfarne bøar på garden.

Eg har teke dette opp med både journalistar og avisa Firda, men det ser ikkje ut til at klager frå ein bonde monar stort. I sumar var det fleire hårreisande døme. Eg kunne drege fram mange, men eg vil ikkje. Det er berre trist.

Enno er det to grunnar til at eg meiner at dette er eit problem. Firda kallar seg Nynorsk avissenter og NRK Sogn og Fjordane har Nynorsk mediesenter lokalisert hjå seg. Korleis er framtidi for nynorsk når dei som skal utdanna folk til å nytta nynorsk i media, ikkje er betre enn det me ser til dagen?

Den siste grunnen er nett det du tenkjer no, «korleis kan denne arrogante skrotnissen frå Sogn, som ikkje er betre sjølv, våga å rakka ned på journalistar som gjer sitt beste under sterkt tidspress?» Og svaret er at det er nettopp difor. Fordi eg er ein som ikkje kan språk eller journalistikk, som ikkje har meir enn to år på jordbruksskule, men som likevel ergrar seg til eit hjarteinfarkt over korleis dagens journalistar øydelegg den viktigaste reiskapen dei har til å gjera arbeidet sitt. Når eg ser så mange feil, kor gale er det ikkje då?

Og tru berre ikkje at bokmålsbrukarar er betre, eg orkar berre ikkje bry meg med dei. Ein tuktar vel helst dei ein elskar.

Ein gong eg vitja ein skule i eit bokmålsområde, introduserte læraren meg for ein mållagsaktivist som arbeidde på same skulen. Friminuttsdrøset gjekk fylgjeleg om nynorsk, og då læraren avslørte at han sympatiserte med og skreiv nynorsk – noko aktivisten visste – spurde eg om han var medlem. Han var ikkje det, men han vart.

Dette er berre éin anekdote, men han er diverre litt for representativ for oss. Alle er velkomne, men dei får jaggu finna vegen sjølve. Her skal ingen inviterast. Ikkje fordi me ikkje vil ha dei, men fordi me ikkje torer. Fordi me ikkje vil provosera nokon med eksistensen vår. Det må ofte ein uforskamma ungdom til for å spørja.

For all del, eg veit korleis det er. Eg har også måtta kvinna meg opp for å snakka med nye folk, eller spørja kjende om dei vil la seg verva. Men det må til, og det er ikkje noko farleg. Me tapar ingenting på det.

Kva om me lèt vera? Då møter me kvarandre på kulturkveldar og mållagsseminar (som er vel og bra!), men treffer ingen nye. Me tapar skulekrinsar og tenestemål, og i staden for å gjera noko med det, trøystar me kvarandre med at nynorsken enn så lenge held stand i kyrkja – som forresten heller ikkje er plaga av overdriven forynging.

Så veit de vel alle at medlemstalet, som har balansert på 10 000 i mange år, brått har stige over 12 000. Som vest-manna frå himmelen dryssa innmeldingane over oss under sidemålsståheien i fjor, godt hjelpt av vervedronninga Oddny Miljeteig.

Slike mirakel skjer diverre ikkje jamleg. Tvert om. Skal me ha von om å koma oss vidare, må me bidra sjølve.

Då må me brenna lua, sy att lommene, og byrja å bruka hendene til å gje folk innmeldingsblankettar i staden.

Det finst hundretusenvis av nynorskbrukarar og -sympatisørar der ute. Dersom alle som får tilsendt Norsk Tidend vervar éin kvar, vert me 25 000 på ein augeblink. Så: opp med nebben, fram med brystkassa, set i gang. Det er berre å byrja å spørja.

Norsk Tidend 5–2013

Det er berre eitt problem med denne steinen, han vert stempla som falsk av mange ekspertar. Folk som kjenner runeskrift, og som har kunnskap i dei nordiske språki på 1300-talet, finn så mange feil at dei stemplar heile oppdagingi som fabrikkert.

Det var truleg skandinavar i området der steinen vart funnen som hadde laga han og seinare «oppdaga» han.

Men er dette godt nok til å prova at han er eit falsum? Kan dårleg språk vera nok til å stempla eit så viktig funn som ein bløff? Kan det vera at det er eit anna svar på kvifor det er dårleg språk på steinen, kan det vera at runene er nedskrivne av ein journalist?

L nmu

29

Krambua Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar: Storleikar:

❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

For menn: grå azurblå Fargar: Storleikar: s m l Kr 220,– Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ ❏

❏ ❏

❏

❏ xl ❏ xxl

❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor» Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ Matboks

I plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svart

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»

Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur

Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.

Kr 75,–

❏ Krus

Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa.

Ivar Aasen, 1875 Kr 100,–

❏ Krus

Norsk Tidend 5–2013

Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre.

Olav H. Hauge, 1965 Kr 100,–

32

❏

Krus Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld.

Tarjei Vesaas, 1950 Kr 100,–

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar. Porto kjem i tillegg.

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring 23 00 29 30 gå inn på www.nm.no

Namn: Adresse: Postnr./stad: Ev. e-post:

Lnoregs mållag

Landsmøte i april 2014 Landsmøtet skal vere på Quality Airport Hotel Gardermoen, og det vert sett av tid til å reise til Eidsvoll og sjå Eidsvollbygningen i høve 200-årsmarkeringa for grunnlova. Neste år vert det landsmøte tidleg på året, frå 4.- 6. april. Difor er det ekstra viktig at lokallaga og fylkeslaga lagar årsmøte i januar og februar. Påmeldingsfristen til landsmøtet er sett til 4. mars. Det er fleire gode grunnar til å halde fristen. Ein av dei er økonomi. Reisa til og frå landsmøtet er eit spleise-

lag der alle lokallaga betaler same summen for utsendingane anten dei kjem frå nabobygda eller frå andre kanten av landet. Med andre ord er alle laga med på å hente ut vinsten av at alle er tidleg ute og får rimelege billettar – og alle laga er med på å betale rekninga dersom mange tingar billettar seint og må betala dyrt for dei.

Valnemnda i arbeid

På landsmøtet i april neste år er det siste landsmøtet før Noregs Mållag

går over til å ha landsmøte annakvart år. Det tyder at på fyrstkomande landsmøte er heile styret på val. Nils Ulvund, leiar i valnemnda, tek gjerne imot framlegg og inn-

spel til nytt styre: Valnemnda i Noregs Mållag v/Nils Ulvund, Utistua, 6622 Ålvundfjord, e-post: nils.ulvund@sunndals.net eller telefon 900 27 161.

Verving av nye medlemer Noregs Mållag har fått mange tusen nye medlemer siste åra. I fjor fekk vi medlemstalsrekord, med beste medlemstal på 20 år. Då enda vi på heile 12 256 medlemer.

Til no i år, inkludert forventa tal på lokal innkrevjing, er medlemstalet 11 887 medlemer. Det er med andre ord nokre hundre att for å nå heilt opp på fjoråret, men likevel ligg vi godt over resultatet for 2011 på 10 433 betalande medlemer.

Det er viktig at fleire gjer eit løft for å verva medlemer til Mållaget. Den mest effektive måten å verva nye medlemer på er å spørja folk om dei ynskjer å verta medlemer i Noregs Mållag. Ofte er det slik at folk set pris på å få spørsmålet og at du får eit positivt svar.

For nye medlemer kostar det 200 kroner fyrste året.

Frå og med 1. oktober 2013 gjeld medlemskapen ut 2014!

Det vil seia at dei som vert medlem no, ikkje vil få ny medlemspengegiro før i 2015.

Den enklaste måten å melda seg inn på er å senda ein sms med kodeord NYNORSK til 2490. Prisen på kr 200 for medlemskap det fyrste året vert lagt til mobilrekninga, så ein positiv effekt er at vi er garantert betaling frå dei som melder seg inn på denne måten. Les meir om medlemsverving på nettsidene våre.

NORSK TIDEND

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 1 – 2014: 21. januar 2014

NOREGS MÅLLAG www.nm.no

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nm@nm.no Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, tuva.ostvedt@nm.no Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: nmu@nynorsk.no Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Vebjørn Sture, Telefon: 924 16 527, 23 00 29 40, E-post: vebjorn@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Eskil Syltøy Løland, Telefon: 994 26 366, E-post: eskil@nynorsk.no

Norsk Tidend 5–2013

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

Vi vil gjerne ha høve til å senda deg informasjon elektronisk. Det sparer oss for kostnader og arbeidstid. For lokal- og fylkeslaga som gjer alt på fritida, er dette særleg viktig.

Send ein e-post til medlem@nm.no og hugs å ta med fullt namn og adresse, slik at vi finn deg att i registeret.

Tilsette:

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 000 Abonnement: kr. 250,– per år

Send oss e-postadressa di

31

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 5 • Nobember 2013

– Teatret i dag framstår som vårt mest vitale, produktive og varierte. Energien i huset, idealismen, kampen og ambisjonane som sit i veggane er noko eg alltid kjenner på i salen, sjølv når framsyninga klappar heilt saman.

Kunstnarleg vilje er aldri bortkasta.

Yngve Kvistad

LPå tampen Klarspråk, men ikkje for meg? Ni av ti tilsette i staten meiner dei skriv godt nok. Det viste ei undersøking der over 3300 statstilsette deltok. Står resultatet til truande?

Sjølvsagt skriv ikkje 90 prosent av byråkratane, sakshandsamarane og alle andre i statleg sektor klart nok til at folk flest alltid forstår bodskapen.

For få år sidan svarte ein million nordmenn i innbyggjarundersøkinga til Difi at dei hadde problem med å forstå informasjon dei får frå det offentlege. … men ikkje dei sjølve Interessant nok meiner nesten alle som er tilsette i staten, at det er viktig å forbetre språket i statlege tekstar. Men litt for mange meiner tydelegvis at det ikkje gjeld for dei sjølve.

Dette handlar både om demokrati og kva for rettar og pliktar alle har i det norske samfunnet. Og då tenkjer eg ikkje berre på informasjonsskriv og vedtak som vi lagar i store mengder. Det er like viktig at folk forstår kva som blir kravd av dei i skjema og søknader anten dei skal opprette ein stiftelse eller byggje ny garasje.

Vil gi positive resultat No skal det seiast at mange statlege etatar verkeleg tek på alvor arbeidet med å skrive enklare og klarare. Over tid vil dette sjølvsagt gi seg positive utslag i større målestokk. Lotteri- og stiftelsestilsynet er mellom dei statlege institusjonane som har satsa på klarspråk, utan at vi skal slå oss for hardt på brystet av den grunn.

Men allereie etter eit år med klart språk på plakaten merka vi resultat. Stadig fleire av våre tilsette meiner det er viktig at vi skriv slik at våre brukarar forstår oss på første forsøk. Så ambisiøse er vi, nemleg. Og då skal vi hugse på at Lotteri- og stiftelsestilsynet skal kommunisere skriftleg med alt frå sekretæren i det vesle idrettslaget som ønskjer bingoinntekter, til skarpskodde forretningsadvokatar som representerer store og mektige stiftelsar.

Gode tilbakemeldingar Gledeleg nok melder mange av alle våre forskjellige typar brukarar at dei synest våre tilsette brukar eit enkelt språk. Det gjeld likevel langt frå alt vi skriv, og vi er ikkje i mål når det gjeld klarspråk i Lotteri- og stiftelsestilsynet om nokon skulle tru vi meiner det. Nei, vi er berre så vidt starta.

Vi ser eit stort sprik mellom statleg tilsette si språklege sjølvkjensle og det mange nordmenn opplever når dei les informasjon frå staten. Undersøkinga som vart presentert på Språkdagen den 13. november i fjor viser at berre fire av ti statstilsette har rutinar for kvalitetskontroll av språket på arbeidsplassen.

Det forklarer det meste. Klarspråk må på dagsorden i mange fleire statlege institusjonar.

Rune Timberlid

Seniorrådgjevar Lotteri- og stiftelsestilsynet

Foto: Jan Dahl/NTB Scanpix

Matmor mellom to permar LLNeste år rundar Ingrid Espelid Hovig 90 år, og Ingar Sletten Kolloen feirar det på forskot med å gje ut boka Ingrid. Boka om sjølve Matmora er historia om eit arbeidsjern, TVmediet sitt gjennombrot i Noreg, men også om private gleder og sorger gjennom eit svært innhaldsrikt liv.

LLHo har sjølv skrive og medverka i meir enn 50 kokebøker. Den første var Ingrid Espelid ber til bords. Mat frå TV-kjøkkenet i 1967, som var ei av dei to ho skreiv på nynorsk. Denne nye boka er også på bokmål.

Jaja. Ho fekk uansett Kringkastingsprisen i

1986, og ho fortalde sjølv til Dagbladet korleis det var å vere dialektbrukar på 50-talet.

LL– Eg hugsar ein episode frå då eg arbeidde i Opplysningsutvalget for fisk, før eg byrja i NRK. Vi skulle ha ein demonstrasjon på Fagernes, og direktøren var med. Etterpå tok han meg til sides og sa: «Frk. Espelid, De må begynne å snakke bokmål. Folk forstår ikke hva De sier.» Svaret frå meg kom ganske kontant: «Om eg skal prøve å snakke bokmål, vil dei i alle fall ikkje skjøne kva eg seier. Så då må eg vel seie opp.» Sidan høyrde eg ingenting om det.