Norsk Tidend 4-2014

Milepåle i Oslo > 4 • Nynorskelevar på randen > 6 • Heimlause språksamlingar > 8 • Erna på tur > 10 Arne held koken med ingrid > 12 • Trivielt og eksistensielt > 15 • hallingmålet bobla på stølen > 24

Nr. 4– september 2014

Medlemsblad for Noregs Mållag

NORSK TIDEND Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Hauges ord under tak X - Ei hand retta ut mot all verdas poesi, den andre handa er planta i Ulvik-jord og Hauges forfattarskap, sa Sigmund Løvåsen då han opna det nye Olav H. Haugesenteret i Ulvik. > 12–13

Lleiarteigen Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Mediemakt LLMidt i september presenterte Eli Bjørhusdal doktoravhandlinga si «Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offentleg språkpolitikk 1885–2005». Arbeidet er levert til Det utdanningsvitskaplege fakultet ved Universitetet i Oslo. Bjørhusdal skriv på nynorsk, og ville gjerne ha det nynorske namnet på fakultetet på omslaget. Eit namn som fakultetet sjølv nyttar.

Det fekk ho ikkje lov til.

LLForlaget Akademika, som publiserer slike doktorgradavhandlingar, gav klår melding om at det ikkje var mogleg. Avtalen mellom UiO og forlaget var at omslaget anten skulle vere på bokmål eller engelsk.

LLEtter Uniforum tok tak i saka, vart det frå Universitetet si side sjølvsagt lova bot og betring, dette måtte vere ein feil, og det skal snart bli ordna opp i. Men som Bjørhusdal sjølv sa: «Dette er ein detalj, men den språklovgjevinga som gjev nynorsk offisiell status, er summen av alle slike detaljar. Difor er det viktig.»

LLMe er ikkje uvane med merkelege grunngjevingar for manglande nynorsk.

Som då biskopen i Agder ville gjere som Paulus og vere ”jøde for jøder, og greker for grekere”. Eller som då redaksjonen for boka som vart delt ut i skulane til røysterettsjubileet, svara at det ikkje fanst gode ytringar på nynorsk og «(...) kanskje dette rett og slett bør ses på som en oppfordring til alle som skriver på nynorsk om å delta i samfunnsdebatten?»

LLMen at manglande respekt for nynorsk i det offentlege spring ut frå ein forretningsavtale som seier at det anten skal vere bokmål eller engelsk, den er ny for oss.

LLForlaget skal ha likevel ha ros. Etter at Uniform og andre skreiv om saka, tok dei kontakt med Bjørhusdal direkte og sa seg leie for det som hadde skjedd. Dei har no trykt opp ei ny oppgåve av avhandlinga med det nynorske namnet på fakultetet.

Slik opererer den fjerde statsmakta.

Norsk Tidend 4–2014

Utgjeven av Noregs Mållag

2

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 I redaksjonen: Hege Lothe Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Reinspikka populisme Programnemnda i Oslo Ap gjer i programmet til neste kommuneval framlegg om eit forsøk med ein standpunktkarakter i norsk i Oslo-skulen. Oslo Ap vil såleis ha omkamp om sidemålskarakteren. I haust skal saka ut på høyring i lokallaga i Oslo. Berre eitt år etter at den raudgrøne regjeringa vart samde om å halda på eigen karakter i sidemålet, vil altså Oslo Ap fjerna sidemålskarakteren. Og det samstundes som deira eiga regjering i førre periode oppretta ei forsøksordning over heile landet med felles karakter i sidemål og hovudmål dei to fyrste åra på vidaregåande. Det vil vera svært uheldig å innføra eit nytt forsøk oppå det allereie pågåande forsøket som fleire Oslo-skular er med på.

At Libe Rieber-Mohn kallar nynorsken ei plage, syner kva som ligg attom framlegget: Eit simpelt forsøk på å trekkja til seg veljarar på kostnad av nynorsken. Når Oslo Ap heller ikkje vil møta Noregs Mållag til debatt i Dagsnytt 18, må me gå ut frå at det ikkje ligg nøye kunnskapsbaserte vurderingar til grunn for framlegget, men reinspikka populisme, som gjer det vanskeleg å forsvara i debatt med Mållaget.

Libe Rieber-Mohn og nemndsmedlemene hennar har neppe lese den nett utkomne rapporten frå Proba samfunnsanalyse (utarbeidd på oppdrag frå Utdanningsdirektoratet). Hadde dei gjort det, hadde dei sett at han slår fast at vantande nynorskkunnskapar og mangel på nynorsk i ålmenta, er hovudgrunnen til at elevar i randsonene byter frå nynorsk til bokmål. Rapporten slår vidare fast at lærarutdanningane ikkje sikrar at lærarar som skal ut i skulen, har god nok kompetanse i nynorsk. Dei måler heller ikkje denne kompetansen på ein måte som gjer at framtidige arbeidsgjevarar kan vera visse på om søkjarar meistrar nynorsk godt nok. I ein slik kontekst er det lett å sjå at Oslo Ap sitt framlegg om at elevane i Osloskulen skal læra mindre nynorsk, er eit direkte åtak på nynorsken. Oslo Ap vil ikkje at elevane i hovudstaden lenger skal ha noko ansvar for å læra seg begge dei to norske språka, og ser ikkje at mindretalet er avhengig av at fleirtalet tek det ansvaret for at mindretalet skal få dei språklege rettane sine oppfylte. Dei som skriv nynorsk får sigle sin eigen sjø, meiner tydelegvis Oslo Ap.

Sist ein svekte vurderingsordninga i sidemål, melde sensorane frå om at nynorskkompetansen vart lægre. Karakterar er undervisningsstyrande; det ein får karakter i, det øver ein på.

Fjernar ein karakteren i sidemål i Oslo-skulen, vil elevane øva mindre på nynorsk. Det seier seg sjølv, det er sjølve intensjonen bak framlegget.

Målet er altså å utdanna heile kull med Osloelevar som er endå dårlegare i nynorsk enn i dag. Attpåtil vil ein gjera det uråd for framtidige arbeidsgjevarar på leit etter god nynorskkompe-

LSAGT – Det er over 300 sider om feil og dårleg språk, og om nynorsk (som er ein stor feil i seg sjølv).

Jan Olav Fretland melder den nye boka til Finn-Erik Vinje i Dag og Tid. – Jeg ville synes det ville vært tøft om Malmheim stod opp og sa at dette er nynorskland, endatil befolkningsvekst og massiv tilflytting bringer med seg mer bokmål.

Per Inge Torkildsen står opp for nynorsk ved Malmheim skule i Sandnes

– Kleven-direktør Ståle Rasmussen var litt usikker på om nynorsk var rette måten å marknadsføre selskapet på under oljemessa i Stavanger. Han tok feil.

Ingress på nett.no

At Libe RieberMohn kallar nynorsken ei plage, syner kva som ligg attom framlegget: Eit simpelt forsøk på å trekkja til seg veljarar på kostnad av nynorsken. mål med stort hell i Oslo. Slik påstandar er mest eigna til å minna om at konklusjonane frå den gongen, kan ein knø og dra i til dei vert forma til det ein vil dei skal seia.

Forsøket med valfritt sidemål i Oslo gav oss ingen nye innsikter om korleis sidemålsordninga verkar inn på læringa. Forsøket med valfritt sidemål skulle den gongen forskast på, men det hasta slik med å koma i gang at ein ikkje tok seg bryet med å kartleggja nokon førsituasjon. I tillegg endra skulen det pedagogiske opplegget for norskundervisninga til prosessorientert skriving og mappeevaluering. Elevane som hadde hatt fritak frå nynorsk, gjorde det ørlite betre i hovudmål.

Om det skreiv seg frå fråveret av nynorsk eller dei nye pedagogiske metodane, er det umogeleg for forskinga å seia noko om. Sentrale forskingsinstitusjonar kritiserte forskinga for å vera useriøs, og NIFU STEP, som laga rapporten om forsøket, gjekk langt i å seia seg samd.

Illustrasjon: Kjartan Helleve

tanse, å kunna finna prov på det på vitnemålet.

At norskfaget i dag tek for stor plass på vitnemålet, som Rieber-Mohn uttala i samband med framlegget, vitnar om eit underleg syn på det viktigaste faget vårt.

Det skulle berre mangla at ikkje norsk tok meir plass på vitnemålet. Gode norskkunnskapar er ein føresetnad for all anna læring. Norskfaget er basisen for å forstå og kunna delta i det norske samfunnet.

Som ein slags overbygnad for framlegget forsøker Oslo Ap å hevda at ein tidlegare har forsøkt valfritt side-

Når så Oslo Ap til slutt skubbar innvandrarungdomen framfor seg med dårleg skjult adresse til alle dei som i dag har fritak, er det eit sleipt triks.

Mykje tyder på at fritaksordninga vert praktisert svært romsleg. Har du dansk far, er det grunnlag for fritak. Oslo Ap burde heller vore oppteke av at dei som verkeleg trong fritak, fekk det, medan alle andre fekk nett den same utdanninga uansett hudfarge eller talemål i heimen.

I staden for å vera med på å spreia dårlege haldningar til sidemålsopplæringa, burde Oslo Ap sjå til vellukka forsøk i Oslo-skulen med positiv sidemålsundervisning, som t.d. Holmlia-forsøket. Men det skaffar dei kanskje ikkje like mange røyster?

– Etter at nokon føreslo at Facebookgruppa «FØRDE I BILDER !! » burde endre namn til grammatisk korrekt nynorsk, vart det høglydt debatt. Forslaget vekte sterke reaksjonar frå dei som ville skrive grammatikk og sette utropsteikn som det passa dei. Det enda med ei ny gruppe: «Førde i bilete».

Firda

– Nynorsk er en del av norsk språk.

Skal norskfaget endres, må det skje nasjonalt, ikke gjennom en sak som kom opp under eventuelt i oppvekststyret i Kristiansand i vår og ble utredet etter leders dobbeltstemme.

Varaordfører i Kristiansand, Jørgen Kristiansen (KrF), forklarar Fædrelandsvennen kvifor han ikkje vil vere med på eit forsøk om valfri sidemålsopplæring

– Eg hadde heller slutta med isen, før eg går over til bokmål.

Isprodusent Øystein Skjæveland til Framtida.no 19.00: Friluftsgudstjeneste ved sokneprest Bakken, Levanger spelemannslag og mållaget.

Trønder-avisa – Det hadde vært moro om mållagets ordinnsamling virkelig slår an. Det er mye moro, og også mye historie, i dialektordene. Det er rett og slett digg at noen gidder å jakte på jøtt, hukklin, frøsin, æntrert og alle de andre ordene.

Sissel Skjervum Bjerkehagen i Hadeland om Hadeland

Norsk Tidend 4–2014

“

– Like overrasket ble Leirstein da Tajik reagerte på hans «like». Såpass måtte hun tåle, sa han, før han la seg paddeflat og beklaget til Tajik på twitter; ikke på nynorsk, det fikk være grenser, men likevel.

Marie Simonsen i Dagbladet

3

Lmålnytt Mediesenteret jubilerer 100 journalistar: Etter 10 år har 100 praktikantar fått opplæring hjå NRK Nynorsk mediesenter.

NRK Nynorsk mediesenter har vore i drift i ti år. Per 1. juli har 100 nynorskpraktikantar fått opplæring som journalistar der, i nært samarbeid med NRK Sogn og Fjordane.

Det skriv mediesenteret i ei pressemelding.

72 prosent av desse arbeider i dag i media.

Dei aller fleste i NRK

Dei fleste praktikantane hamnar i NRK. Heile 63 av dei 100 er i dag i statskanalen.

– Berre siste veka har fem tidlegare nynorskpraktikantar fått fast arbeid i NRK, nokre av dei etter mange år som vikarar. Nynorskpraktikantane har omdøme som dyktige og allsidige, og nynorskprosenten i NRK hadde vore endå lågare utan dei, seier Magni Øvrebotten, leiar for NRK Nynorsk mediesenter i Førde i pressemeldinga.

Dei fem på kull 20 er nett ferdige med opplæringa og har fått seg vikariat eller tilkallingsjobb i Salongen og Kulturnytt i NRK P2, NRK Trøndelag, NRK Møre og Romsdal og NRK Sogn og Fjordane.

Auke i søkjartalet

– Trass i magre tider i media var det heile 54 søkjarar til kull 21, som startar på opplæringa i Førde 25. august.

Så høge søkjartal har vi ikkje hatt sidan starten, den tida «alle» ville bli journalistar, seier Øvrebotten.

Ho har ikkje noka forklaring på kva som gjer at søkjartalet dobla seg frå kull 20 til 21.

Norsk Tidend 4–2014

Større mangfald

4

På det komande kullet med nynorskpraktikantar er det for fyrste gong ein praktikant som har kome til Noreg som flyktning. Ho kom frå Libanon og vaks opp i Øystese i Hardanger, som ho reknar for heime.

– Det er viktig å syne at dei også kan vere nynorskbrukarar og at vi kan medverke til at det vert fleire fleirkulturelle i media, seier Øvrebotten.

Ho tykkjer òg det er stas at det for fyrste gong er med ein nynorskpraktikant frå Troms, eit fylke der nynorsken ikkje er mykje brukt.

Dei andre på kull 21 kjem frå Rogaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal.

– Det er fylka på Vestlandet som dominerer i søkjarbunken, fordi nynorsken står sterkast her. Men når høvet byr seg, er det viktig å få inn folk frå dei delane av landet der han taper terreng eller aldri har fått fotfeste, seier Øvrebotten.

framtida.no

Ein milestolpe BUL i Oslo opnar Nynorskens hus 26. september. Målet er å lage eit nynorsk kulturhus i hovudstaden.

For nokre år sidan tok Bondeungdomslaget i Oslo grep. Bygningsmassen fekk eit løft, og nyskapinga Den mangfaldige scenen såg dagens ljos. Det vart meir liv i ungdomslaget, men helst litt i det små. Om ein tenkte på det fantastiske bygget i Rosenkrantz’ gate 8, så var det framleis idrottslaget, hotellet og husflidsbutikken som dukka opp i minnet.

Vegskilje

No er eit nytt løft på gang. Fleire stader i bygget skal det målast og flikkast, både i forretningsdelen og i Bondeungdomslaget sin del. Det skal kome nye dører i inngangen til Teatersalen, det kjem ein heis, lagsrommet er nytt, kontora skal ryddast og ordnast, ventilasjonssystemet utbetrast og etterkvart ny lyd- og lysrigg over scena. På sikt er draumen at også heile scena skal bli ny.

– Den gongen var me ved eit vegskilje, fortel Liv Hege Skagestad, plan- og utviklingsansvarleg i BUL. – Skulle me gje opp kulturarbeidet, late andre ta seg av det og gjere salen om til eit konferansesenter?

Eller skulle me prøve å få attende noko av den rolla me hadde tidlegare, der folk kom til møte, debatt og underhaldning? Det var jo ikkje eit særleg vanskeleg val, men me måtte stake ut ei retning me ville arbeide etter. Den mangfaldige scenen var noko nytt, me søkte samarbeid med andre miljø, me søkte utover. Og det har vore ein suksess.

– Men no vil de vidare?

– Ja, for det vart i det stille. Me har hatt mykje og god aktivitet i desse åra, men det har ikkje heilt nådd ut. Så me byrja å leite etter måtar å få meir trøkk i arbeidet vårt, bli større og meir synlege. Og ikkje minst finne ut kva som skal vere rolla vår, seier Skagestad.

Jon Fosse

Samstundes med at BUL byrja på dette arbeidet, møtest Kai Johnsen, Jon Fosse og folk i BUL. Johnsen hadde tidlegare vore involvert i Den mangfaldige scenen. Fosse hadde for nokre år sidan skrive det som

LNynorskens Hus Opnar 26. september ein kulturarena i hovudstaden der ulike uttrykk møtest: musikk, dans, språk, litteratur, teater, handverk, design, debatt og forsking.

BUL har investert over 30 millionar i opprusting av Teatersalen og styrking av verksemda, og har mottatt støtte frå Oslo kommune, Kulturrådet og mellom andre Fritt Ord og Bergesenstiftelsen.

I haust blir det mellom anna råd å få med seg debatt og samtale om språk, Fosse og 20 år med norsk teater, motkultur og ungdomshus, miljø, ny norsk design forankra i tradisjonar og ei musikalsk-litterær framsyning av Ruth Lillegraven si bok Urd, kurs og framsyningar med Den mangfaldige scenen, urpremierar, Hav av Jon Fosse, konsertar med mellom andre NING, Engegårdkvartetten og Susanne Lundeng, Tango møter Folkedans, Jubileumskonsert med Songlaget, Trost i taklampa med Teaterlaget, Jubileumshelg for Leikarringen og sjølvsagt dans og leikarkveldar.

han seier skal vere det siste stykket sitt, Hav. Dei pratar om at det hadde vore fint om stykket kunne ha blitt spelt i ungdomshus. Og kva hadde ikkje vore betre enn å spele det i ein av dei finaste ungdomssalane i landet, Teatersalen til BUL i Oslo.

Ideen blei lagt fram for lagsstyret i BUL. Dei vart sjølvsagt ikkje anna enn overbegeistra for framlegget. Å setje opp eit stykke av Jon Fosse, og til og med vere hovudprodusent for produksjonen, ville vere det signalet den nye satsinga trengte. Etter å ha hatt premiere under festspela i Bergen, skal no stykket setjast opp i Teatersalen i månadsskiftet september/oktober.

– Det var Fosse som fyrst nemnde på dette med namnet, Nynorskens hus. Han har jo snakka om å lage noko slikt i Bergen, så for han er det nok ein gamal idé. Me i BUL likte dette namnet. Det er så stort, så viktig, og seier noko om ambisjonsnivået. Årsmøtet i BUL meinte det same, og sidan mars

Pussar opp: Liv Hege Skagestad i BUL gler seg over at inngangspartiet til Teatersalen får eit etterlengta lyft.

Foto: Kjartan Helleve

har me arbeidd med å få Nynorskens hus opp og stå.

Samarbeid

– Det er eit stort namn?

– Det fine er nett at det femner så vidt. BUL står på ulike bein, det er som om huset femner om heile mennesket. Det er idrott, mat, klede og kultur. Dessutan er det eit inviterande namn. Skal me lukkast med dette, må me ha samarbeid med andre miljø og folk med ulik kompetanse og bakgrunn. Den mangfaldige scenen er eit slik samarbeidsprosjekt. Produksjonen av Hav er jo også eit godt døme, sidan me har produsert framsyninga saman med Det Norske Teateret, Hordaland Teater og Festspillene i Bergen. Her har kulturdelen i BUL også mykje å lære av idrottslaget. Dei har folk i

NRK er viktig for nynorsk Kulturdepartementet har varsla at dei vil laga ei eiga stortingsmelding om NRK. Mållaget peikar i eit høyringssvar på at NRK-plakaten har vore ein suksess med tanke på å syna fram nynorsk og dialekt i heile Noreg.

– Klåre føringar i NRK-plakaten for nynorskbruk har fungert og gjort nynorsken meir brukt og synleg enn hjå nokon annan rikskringkastar, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag. NRK sin desentraliserte produksjon, medvitne rekrutteringspolitikk og klåre oppdrag gjer at dei er svært viktige nynorsk- og dialektprodusentar. Satsinga på NRK Super er eit godt

døme på dette. NRK er viktig for at nynorsken skal bli sett og lesen over heile landet.

– Styrking av norsk språk må framfor alt innebera at det blir teke vidast mogleg i bruk i alle former: bokmål, nynorsk og dialektar, men også i ulike genrar og stilleie. Kravet om minst 25 prosent nynorskdel i NRK er ei påminning om at nynorsken har hevd på ein rimeleg representasjon. Det er avgjerande at me tek inn over oss at kulturen og den kulturelle utviklinga vår i stor grad blir prega av media, seier Marit Aakre Tennø.

- Ta vare på stadnamna våre Føremålet med stadnamnlova er å verne stadnamn som kulturminne.

Stadnamn er rike kulturhistoriske kjelder, og eit hovudpoeng ved å innføre lov om stadnamn i 1990 var å verne dei nedervde uttalane av stadnamna.

No har Kulturdepartementet samla inn høyringssvar på eit framlegg om å endre lova og dermed gje grunneigarane råderett over skrivemåten av bruksnamnet på bruket. Då fell vernet av desse namna vekk.

- Mållaget fryktar at bruksnamna som held seg til nedervd uttale, forsvinn. Det er den nedervde uttalen som ofte viser attende til kva opphav og tyding namna har. Det er viktig at skrivemåten ikkje skuggar for meiningsinnhaldet. Det er med andre ord dei lange linene i kultursoga vår som no kan bli brotne for godt, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Noregs Mållag meiner stadnamnrøkt er eit samfunnsansvar også for bruksnamn. Det er i grenda og hjå na-

bobruka bruksnamnet er mest i bruk.

- Mållaget fryktar at om vernet av bruksnamna fell vekk, vil det auke presset slik at også dei kringliggjande stadnamna i framtida kan få skrivemåtar som skil seg frå gjeldande rettskriving og opphav og tyding, seier Marit Aakre Tennø.

Samstundes ser mållaget positivt på at Kulturdepartementet i framlegget til ny lov vil betre informasjonen til grunneigar om kva argument fagmiljøa legg vekt på i sine avgjerder i namnesaker.

å vere ein møteplass mellom profesjonelle og amatørar, ein arena for samarbeid. Me opnar skotta mellom forretningsdrifta og lagsarbeidet. Saman med Det Norske Teatret skaper me eit nynorsk kulturkvartal i hovudstaden. Me har teke eit val og teikna opp ein ambisjon. Me opnar no, og så skal me etter fire år sjå kvar me står.

– Og kvar trur du de står?

– Eg er realist og veit at me er små. Men når me kan vere hovudprodusent for ein verdspremiere for eit stykke av ein verdskjend dramatikar, så er det ikkje slik at eg mister trua. Tvert imot.

Dette er ei stor inspirasjonskjelde for vidare utforsking og formidling av folkekultur i Noreg.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

uventa. Dødsårsaka er ikkje kjend enno, men Leikvoll var open om at han levde store delar av livet med ein hjernesvulst som aldri vart borte, skriv Samlaget i pressemeldinga.

Framtida til Vestlandet Nyhende- og debattavisa for unge får kontor i verdas største nynorskby. Fire år etter starten i Oslo, startar Framtida.no opp vestlandskontor på Stord.

– Me vil koma nærmare lesarane våre og alt det spennande som skjer i Sunnhordland og elles på Vestlandet. Me vil vera ei nettavis for og om framtida, og då er det viktig å vera til stades der viktige delar av framtida til Noreg blir skapt, seier Svein Olav B. Langåker, redaktør i Framtida.no.

Framtida.no har som mål å styrkja nynorsken og bidra til å auka og få fram engasjementet til unge. Redaksjonen

har vakse frå eitt årsverk i starten til no vel tre årsverk, og har i tillegg fleire frilansarar rundt i Noreg. Talet på brukarar har auka sidan starten, og er no på vel 30.000 unike brukarar i månaden.

I løpet av heile 2013 var over 300.000 unike brukarar innom Framtida.no.

– Saman med Startsida.no har me som mål å vera eit lokomotiv for nynorsk på nett nasjonalt, seier Svein Olav B. Langåker. Han vil ha kontorplass i bladstova til Mediehuset Sunnhordland på Stord, medan resten av redaksjonen vil halda fram på kontoret hjå ABC Startsiden i Oslo.

Norsk Tidend 4–2014

verdseliten, er mellom dei største barne- og ungdomsorganisasjonane i landet og dei har eit tilbod til psykisk utviklingshemma. Me vil lage ein møteplass som går på tvers av miljø og generasjonar.

– Kva møte snakkar du om då?

– Det er møta som skjer gjennom kurs og produksjonar, mellom publikum og framsyningar, det er ordskifte og konferansar, og det kan vere forsking. Huset skal vere ein aktør i utviklinga av Noreg, ein heim for mange, ein arena der folket si røyst kjem til uttrykk. Me vil utforske ulike innfallsvinklar til nynorsk kultur, folkekultur og til motkultur generelt. Det finst sterke institusjonar og organisasjonar i denne rørsla, men me har ikkje lyst til å bli ein institusjon. Me vil halde fram med

Forfattaren bak blant anna Eit Vintereventyr og Songfuglen døydde brått tidleg i haust. Leikvoll har mellom anna fått Nynorsk litteraturpris 2010 for romanen Fiolinane, som òg vart nominert til Kritikerprisen og Ungdommens kritikerpris. Han har også fått Sigmund Skard-stipendet, Bjørnsonstipendet og Bokhandelens forfattarstipend så seint som i fjor.

– Det var med stor sorg vi i Samlaget fekk melding om at Jan Roar Leikvoll har gått bort. Det skjedde brått og

Foto: Tove K. Breistein/Samlaget

Forfattaren Jan Roar Leikvoll er død

5

Lnorskopplæring

Lærarane er nøkkelen Enkle grep kan betra kvardagen for nynorskelevar i randsona. Det tyngste løftet er å syta for at lærarane har tilstrekkeleg kompetanse.

Ein ny forskingsrapport stadfestar at nynorskelevar i randsonene får svært lite oppfølging i hovudmålet sitt når dei er ferdige med barneskulen. I rapporten kjem det fram at nokre lærarar er medvitne om at elevane må få ein viss del med nynorsk, men slett ikkje alle tenkjer over dette.

– Nokre av lærarane fortalde at dei ikkje ville påverka elevane til anten å skriva nynorsk eller bokmål. I dei fleste tilfella var det slik at elevane berre bytte målform utan at nokon spurde dei om kvifor dei gjorde det, eller drøfta eller problematiserte dette med elevane, seier Pia Dypvik Staalesen hjå Proba samfunnsanalyse. Ho har vore ansvarleg for rapporten ”Undersøkelse av nynorsk som hovedmål”,

Ingen spør: – I dei fleste tilfella var det slik at elevane berre bytte målform utan at nokon spurde dei om kvifor dei gjorde det, seier forskar Pia Dybvik Staalesen Foto: Proba samfunnsanalyse

som er tinga av Utdanningsdirektoratet .

bokmålsdominans

Rapporten er ei oppfølging av arbeidet ei ressursgruppe for nynorsk gjorde for Utdanningsdirektoratet i 2012-2013. Målet for undersøkinga har vore å få fram grunngjevinga frå elevane for å skifta skriftspråk og å kartleggja rammene rundt dette skiftet. Forskarane har på bakgrunn av tal frå GIS (Grunnskolens informasjonssystem) og PAS (Prøveadministrasjonsregistret) peika ut ein ungdomsskule og to vidaregåande skular i Hordaland, Rogaland og Telemark.

På desse skulane har dei snakka

MAN

Norsk Tidend 4–2014

no på InFESTET ynorsk !

6

Manifestet som Marx og Engels gav ut i 1848 er tvillaust den viktigaste boka skriven på 1800-talet. Eit vasskilje i historia. Nittitre år etter den fyrste og til no einaste utgåva av «Det kommunistiske manifestet» på nynorsk, kjem eit retta oppattprent. I ein strålande nynorsk målbunad, omsett av August Bosse. Ei språkleg oppleving, framfor alt for nynorskfolk!

Slett ikkje berre for historikarar, filosofar, sosialdemokratar, sosialistar, marxistar og kommunistar.

marxist

forlag

Manifestet utgjer 68 sider og har eit lite og nummerert opplag (bibliofil-utgåve).

Pris i utsal: kr 200,-.

www.marxist.no

med elevane, lærarar og rektor eller studieleiar. Dei har òg snakka med skuleeigar og nokre foreldre.

Det viktigaste funnet er at elevane peikar på den store bokmålsdominansen i og utanfor skulen som hovudgrunnen for at dei skifter frå nynorsk til bokmål.

I oppsummeringsdelen i rapporten peikar Proba på at skulen kan vera med på å motverka dette. Det viktigaste er å gjera skulen til ein positiv arena for nynorsk.

«Enkle grep, som at alle lærerne og skoleledelse er bevisste minoriteten av nynorskelever og tilrettelegger undervisningen for dem, kan gjøre skolehverdagen bedre for nynorskelevene, og i sin tur gi positive holdninger og opplevelse av at nynorsk er viktig for både disse elevene og i samfunnet generelt.

Slik det er nå, hviler ansvaret for å føre nynorsken videre i stor grad på enkeltpersoner.»

Det einaste formelle kravet elevane har, er at lærebøkene skal vera på nynorsk. Dette kravet er skulane klar over og følgjer stort sett opp ved å kjøpa inn nynorskbøker. Men dei sjekkar ikkje at eleven faktisk får bøkene.

– Det syner seg at berre nokre få av elevane som vi intervjua i vidaregåande skule, har fått lærebøkene på nynorsk, og dei spør heller ikkje etter å få bøkene sine på nynorsk, fortel Pia Dypvik Staalesen. Skuleadministrasjonen undersøkjer ikkje korleis situasjonen er, om elevane faktisk har fått dei lærebøkene dei har krav på, seier Staalesen.

Lite nynorsk

I rapporten heiter det at hovudinntrykket frå dei ulike lærarutdanningane er at nynorskundervisninga der er skral. «Uten lærere med kom-

petanse i nynorsk, kan heller ikke elevene utvikle sin skrivekompetanse i nynorsk fullt ut. Uten lærere som mestrer og har innsikt i nynorsk, mister også bokmålselever et viktig kunnskapstilfang. Nyere forskning har også pekt på at den norske språksituasjonen med to skriftspråk kan styrke utviklingen av metalingvistisk kompetanse som igjen kan styrke innlæring av andre skriftspråk», skriv Proba samfunnsforsking.

Forskarane har gått gjennom fagplanane ved lærarutdanninga for gjennom dokumentanalyse å sjå korleis dei følgjer opp kravet om at studentane skal ha lik kompetanse i nynorsk og bokmål.

– Sjølv om det i rammeplanen for grunnskulelærarutdanninga frå 2010 er eksplisitte krav om lik kompetanse i begge dei to norske skriftspråka, er det berre vel halvparten av utdanningsinstitusjonane som har vurderingsordningar i samsvar med dette kravet i Norsk 1 i utdanninga for 1.–7. trinnet, fortel Pia Dybvik Staalesen.

Studentar på grunnskulelærarutdanninga 5.–10. klasse som ikkje har norsk i fagkrinsen, skal òg ha kompetanse i både nynorsk og bokmål.

– Det syner seg at 11 av dei 16 studieinstitusjonane har krav til nynorsk i følgje fagplanane. Dei andre institusjonane nemner, så langt vi kan sjå, ikkje nynorsk og bokmål i det heile teke i fagplanane for GLU 5–10, seier Staalesen.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

L MEDIA Karoline Opsal Marøy Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Sunnmøringar som snakkar svensk Rett etter vidaregåande flytta eg frå heimen min på Sunnmøre til Tigerstaden for å studere. Som unge studentar flest fekk eg meg ein deltidsjobb i servicebransjen. Eg hadde berre jobba der nokre veker før ein Oslo-borgar gjekk til verbalt angrep på meg. Grunnen var at vi svenskar, altså eg, tok jobben frå trengande, godt kvalifiserte nordmenn.

Forsøket på å forklare mannen at eg ikkje snakka svensk, men Ørsta-dialekt, førte ikkje fram.

– Kunnskapsministeren må ta ansvar oppfølginga sviktar: – Rapporten syner at nynorskelevane vert overlatne til seg sjølve, og oppfølginga sviktar i ungdomsskule og vidaregåande skule, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

– Rapporten konkluderer med at dei som skifter frå nynorsk til bokmål, gjer det i det dei hamnar i språklege mindretal. Dess mindre mindretalet er, dess større vert sjansane for at nynorskelevane byter til bokmål. Skulane gjer samstundes lite for å motverka mindretalskjensla, seier Tennø.

Ho meiner at nynorskelevane i ungdomsskulen må ha dei same rettane til å gå i eigen klasse som i barneskulen. Om dei ikkje er mange nok til ein heil klasse, må ein samla nynorskelevane i same klasse.

– I dag har elevar berre rett til å få opplæring på sitt eige språk i sju av dei tretten åra dei fleste går på skule. Denne mangelen på opplæring i hovudmålet råkar nesten berre nynorskelevane. I det mange nynorskelevar i randsonene kjem frå små grendeskular inn til større ungdomsskular, hamnar dei i mindretal. Rapporten syner at dess fleire nynorsk-

dag er Odda ungdomsskule den einaste skulen som praktiserer retten til å gå i eigen bokmålseller nynorskklasse òg på ungdomsskulen.

Tydelege krav

Avgjerande: – Det er avgjerande for framtida til nynorsk at lærarutdanninga vert styrkt kraftig, seier Marit AakreTennø, leiar i Noregs Mållag. Foto: Berit Krogh elevar det er i ein klasse, dess større er sjansane for at dei skal halda på nynorsk, seier Tennø.

Sjølv om dei kunne vera nok elevar til ein eigen nynorskklasse, lèt svært mange skular vage sosiale eller andre omsyn overstyra trongen desse elevane har til å bli verande trygge i sitt eige språk. I

Noregs Mållag har gong på gong peika på at opplæringa i nynorsk må bli betre i lærarutdanninga.

Rapporten stadfestar dette inntrykket.

– Lærarutdanningane må gje betre opplæring i nynorsk, og nynorskkompetansen må koma klårt til uttrykk på vitnemålet, seier Tennø.

– Rapporten syner at det er store skilnader i nynorskopplæringa mellom dei ulike lærarutdanningane, og at denne kompetansen er svært vanskeleg å sjå att på vitnemålet. Når lærarstudentane ikkje har vitnemål som syner nynorskkompetansen deira, og rapporten syner at opplæringa sprikjer mellom institusjonane og utdanningane, vert det vanskeleg for arbeidsgjevar å vita om nynorskkompetansen til nye lærarar er god nok. Det er avgjerande for framtida til nynorsk at nynorskopplæringa i lærarutdanninga vert styrkt kraftig, seier Tennø.

Nokre er stolte over eiga dialekt, medan andre opplever å skjemmast over måten dei snakkar på. Den låge statusen til Østfold-dialekta har skapt mange fordommar mot dialekta og folk som bur der. Ungdomar vert flaue når dei høyrer si eiga dialekt på fjernsyn og i radio, som igjen fører til at enkelte legg dialekta frå seg. I mars arrangerte Kringkastingsringen debattmøte i Fredrikstad der vi spurte ”Kor vert det av dei stygge dialektane?”. Dagen etterpå gav Fredriksstad blad ut ei utgåve der heile avisa var på Fredrikstad-dialekt.

I arbeidet med å heve statusen til dialektane har NRK eit særskilt ansvar.

Skal ein heve statusen til dialektane i Noreg, må dei bli høyrde. Både blant folk og i media.

I desse dagar er NRK-plakaten på høyring, og det er planlagt ei ny stortingsmelding om NRK i 2015. Det er vanskeleg å seie kva resultatet av denne prosessen kjem til å bli. Det er difor godt å vite at målrørsla står samla om å kjempe for nynorsk, normert tale og ei satsing på NRK Nynorsk mediesenter. Vi i Kringkastingsringen håper de vil vere med og kjempe for dialektene også.

Eg lærte fleire ting sumardagen i 2007. Eg innsåg kor viktig dialekta mi er for meg og kor stolt eg er over at eg snakkar slik eg gjer. Fordommane mot meg og resten av Sunnmøre, om at vi sym innover, har spleiselag på bananar og berre handlar varer på tilbod, er fordommar eg kan leve med. Det at folk trur at eg snakkar svensk derimot - det går eg faktisk ikkje med på.

Norsk Tidend 4–2014

Passive: Mange lærarar gjer lite for å hindra at elevane byter hovudmål. Det er eit av hovudfunna i ein ny rapport om språkbyte. Illustrasjonsfoto

Dette var i 2007. Same året vedtok NRK nye språkreglar som opna for meir bruk av dialekt i sine sendingar. I dag høyrer vi både totning og nordlandsdialekt i NRK. Det å kunne tileigne seg informasjon på ei nærliggande dialekt har mykje å seie både for barn og vaksne. For dialekt handlar både om identitet og fellesskap, og det ligg sterke kjensler knytt til ein person si dialekt. Dette er serien Dialektriket eit godt døme på. Som Yasmin Syed sa det: «Det som er spennande er kva dialektar gjer med oss, ikkje kvar dei geografiske dialektgrensene går. Vi både mobbar og elskar folk for dialekten deira, vi skjemmer oss og vi lir. Dialekt og kjensler er nært knytt til kvarandre».

7

Lspråksamlingane

– Treng ein spesialsydd (Uniforum) – Språksamlingane og museumssamlingane treng ein spesialsydd finansieringsmodell. Det meiner Venstre-leiar Trine Skei Grande er blitt endå klarare etter at språksamlingane er i ferd med å bli skvisa ut av UiO. Det var i ein debatt på Litteraturhuset om lagnaden til språksamlingane til Universitetet i Oslo, Venstre-leiaren kom med sitt forslag til løysing. I dag er opptil 50 prosent av budsjettet til Institutt for lingvistiske og nordiske studium knytt til pengar dei får på grunnlag av kor stor gjennomstrøyming dei har av studentar.

Ein annan del av finansieringa er pengar instituttet får på grunnlag av publiseringspoeng, det såkalla teljekantsystemet.

Spørsmål på stortinget

Trine Skei Grande tykte den rette løysinga vil vera å innføra eit eige finansieringssystem for språksamlingane og musea, som ikkje er avhengige av overføringar på grunnlag av kor stor gjennomstrøyming det er av studentar.

– Det lovar eg å ta opp i ein munnleg spørjetime med kulturminister Thorhild Widvey i oktober, sa ho.

Over 70 personar møtte opp på debatten i Litteraturhuset, der også prosjektleiar Åse Wetås i Norsk Ordbok 2014, seksjonssjef Daniel Ims frå Språkrådet og instituttleiar Kristian Emil Kristoffersen frå Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved UiO, deltok.

– Hard prioritering

Kristian Emil Kristoffersen forsvarte avgjerda til instituttstyret om at instituttet ikkje lenger kan ta ansvaret for språksamlingane.

– Me må prioritera hardt for at me skal kunna nå målet til universitetsleiinga om at Universitetet i Oslo skal bli eit verdsleiande universitet. Då skal me bli det også i teori og metode. Me måtte difor

LSpråksamlingane: Samlingane ved Universitetet i Oslo er sette saman av ordboksverka for gammalnorsk, bokmål og nynorsk, namnearkiva og samlingane etter Målførearkivet.

Språksamlingane ligg mellom anna til grunn for Bokmålsordboka og Nynorskordboka, Norsk ordbank, matrikkelutkastet frå 1950, Norske Gaardnavne og Norsk Ordbok 2014. Desse er fulldigitale, sentrale publikumstenester for norsk språk.

Arbeidet med Norsk Ordbok blei starta allereie i 1930. Det siste av dei tolv banda skal vera ferdig til vinteren. Verket gir ei uttømmande og vitskapleg framstilling av ordtilfanget i norske dialektar og nynorsk skriftspråk, med grammatikk, tydingar, ordhistorie og døme på bruk både i litteratur og talemål. Verket har over 300 000 oppslagsord. Eit tilsvarande verk finst ikkje for bokmål, og det er heller ikkje løyvd pengar til det.

10. juni vedtok styret for Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved Universitetet i Oslo at det ikkje lenger hadde råd til å ta ansvaret for språksamlingane.

Kjelder: Norsk Ordbok 2014 og Uniforum

ta opp til vurdering om me skulle forvalta slike ordforvaltningsoppgåver. Me kan nemleg berre ha aktivitetar som står i samsvar med økonomien vår. Det var grun-

Best i bli verande: – Sjølv om det var sterke krefter på mitt institutt som først lanserte ideen dei blir verande på Universitetet i Oslo, sa Johan Myking under ordskiftet. nen til at fleirtalet i instituttstyret stemte for at ILN ikkje lenger kunne ta ansvaret for språksamlingane, men rådde til at eksterne institusjonar kunne overta samlin-

gane, forklarte Kristoffersen.

– Forskinga på språksamlingane er annleis enn mykje av den andre forskinga, men den held ikkje dårleg kvalitet, presiserte han.

Norsk Tidend 4–2014

UiO skulle vere ein trygg og langsiktig heim for

8

Meir enn økonomi: Prosjektleiar Åse Wetås (biletet) ved Norsk Ordbok 2014 meiner det blir feil å redusere framtida til språksamlingane til eit økonomisk spørsmål.

– Målet med å leggje samlingane til UiO var å skape ein trygg og langsiktig base for samlingane og arbeidet med norsk språk.

– UiO svara med at dei var ein forskingsinstitusjon, og at dette ikkje var Kulturdepartementet sitt bord. Dei sa seg villige til å ta eit

møte, men det var ikkje departementet interessert i. Dei vil fyrst ha eit skriftleg svar på spørsmåla dei har stilt. UiO har så vore i møte med KunnskapsFoto: UiO departementet, og etter det eg forstår, arbeider no leiinga ved UiO med svaret til Kulturdepartementet.

– Kva er det dei spør om?

– Noko av det Kulturdepartementet vil ha svar på, er kva det vil koste å halde oppe aktiviteten. Etter deira syn ligg finansieringa av arbeidet med språksamlingane allereie inne i løyvingane som UiO får. Det har dei gjort sidan Stortinget gav ansvaret til UiO i 1970. Desse pengane gjekk tidlegare dels til Det Norske Samlaget, og dels var det midlar som Forskingsrådet disponerte. Difor meiner Kulturdepartementet at om

UiO ikkje vil ta ansvaret for språksamlingane, så kan dei heller ikkje få pengane som fylgjer med.

– Sjølv om UiO hevdar at arbeidet dykkar ikkje passar inn i «eit moderne toppuniversitet», så er det ikkje vanskeleg å finne formuleringar i deira eigne strategidokument som får ein til å tenkje det stikk motsette. Kvifor er UiO så ivrig på å bli kvitt dykk?

– Det er gåtefullt for oss òg. Me har vore mellom dei flinkaste i klassa på mange av dei strategiske

d finansieringsmodell ordsamlingane er grunnlaget, og der har me også norrønt språk og stadnamna.

Det var eit stortingsvedtak som avgjorde at språksamlingane og Norsk leksikografisk institutt som husa dei, blei lagde til Universitetet i Oslo i 1972. I dag er Noreg eit språkkomplekst samfunn. Språksamlingane er difor endå viktigare i dag enn for 40 år sidan. Universitets- og høgskulelova slår også fast at universiteta kan vera vertskap for store samlingar eller kunnskapsbankar, poengterte ho.

Fråskriv seg ansvar Språkrådets assisterande direktør Daniel Ims syntest at det er ein tendens til at universiteta fråskriv seg ansvaret for språk. – Me har sett gjennom mange år at universiteta ikkje lenger vil ta vare på språksamlingane sine, sjølv om Stortinget ynskjer at dei gjer det, understreka han. Samtidig tok han til orde for at det må skje ei digitalisering av dei første banda av Norsk Ordbok. – Nynorskordboka og Bokmålsordboka er avhengige av den same digitale infrastrukturen som språksamlingane. Difor vil Språkrådet at det blir etablert eit eige dokumentasjonssenter for norsk språk, gjerne ved eit universitet, sa han.

om å flytta språksamlingane til Universitetet i Bergen, meiner eg at det aller beste er at

Foto: Odin Hørthe Omdal – Samlingane kan få plass i Språkbanken, som Nasjonalbiblioteket held på å etablera, la han til.

Prosjektdirektør Åse Wetås i Norsk Ordbok 2014 var ikkje einig

med instituttleiaren i hans vurdering av språksamlingane.

– Ordbøkene, altså Nynorskordboka og Bokmålsordboka er av stor verdi, men dei vitskaplege

– Danna med små fag Venstre-leiar Trine Skei Grande la inn eit godt ord for ordninga med senter for framifrå forsking og satsinga på forskingsmiljø som kan bli mellom verdas beste.

– Men Noreg treng også folk som kan latin, italiensk og dei som kan ta vare på vårt eige språk.

Dessutan treng universiteta både små og store fagmiljø, og me må laga eit system som sikrar at alle fagmiljøa får pengar. Om ikkje UiO vil ha språksamlingane, får me få andre universitet til å overta dei.

Det er fornuftig med små fag på universitetet. På den måten kan me kalla oss for eit danna samfunn. I dag har me nok ingeniørar etter at det var mangel på dei ei stund. No treng Noreg fleire norsk-

lektorar. Det fortalde fylkesråd for utdanning i Troms meg nyleg, sa Skei Grande.

– Etter at Noreg er blitt eit fleirkulturelt og fleirspråkleg samfunn, har det aldri vore så mange som har lært seg norsk som i dag, la ho til.

– Uheldig Den einaste gongen det var teikn til litt temperatur i debatten, var då Språkrådets Daniel Ims beklaga seg over framgangsmåten til Institutt for lingvistiske og nordiske studium i denne saka.

– Me synest det er uheldig at instituttet kjem med sitt vedtak midt i den prosessen som er i gang med forhandlingar mellom UiO, Kunnskapsdepartementet og Kulturdepartementet om språksamlingane, tykte Ims. Instituttleiar Kristian Emil Kristoffersen syntest måten instituttet hadde gått fram på, var heilt grei. – Det må koma pengar til slike nøkkeloppgåver. Me har prøvd å finna løysingar for å finna plass til språksamlingane på UiO. Då ikkje det gjekk, måtte me berre gjera det vedtaket som instituttstyret til slutt gjorde, med stort fleirtal, peika han på.

– To søyler betre enn ei Også instituttleiar Johan Myking frå systerinstituttet ved Universitetet i Bergen var til stades under debatten.

– Sjølv om det var sterke krefter på mitt institutt som først lanserte ideen om å flytta språksamlingane til Universitetet i Bergen, meiner eg at det aller beste er at dei blir verande på Universitetet i Oslo. For vårt språkmiljø er det best at dei har eit liknande språkmiljø også ein annan stad i landet. Det er betre at dette spesielle språkmiljøet kviler på to søyler enn berre på ei, meinte han.

Det var Oslo Mållag som arrangerte debatten, som altså samla fullt møtelokale i Litteraturhuset i Oslo

Martin Toft / Uniforum martin.toft@uniforum.uio.no

Artikkelen er trykt opp att med løyve.

måla som både Kunnskapsdepartementet og UiO har utarbeidd. Likevel passar me ikkje inn. Det er som om dei vil straumlinje universitetet, gjere det til noko anna enn det har vore. Der høver det tydelegvis ikkje så godt med norsk språk, og særleg ikkje gamalt norsk språk. Det som er det vanskelege å forstå, er korleis UiO freistar å hevde at samlingane ikkje står i ein unik situasjon. Det gjer dei. Heile grunnen til at Stortinget gav UiO ansvaret, var at dei ville

skape ein trygg og langsiktig base for samlingane og arbeidet med norsk språk. Dette var eit av resultata av Vogt-komiteen sitt arbeid.

Dette er noko som universitetslova gjev Stortinget høve til. Dei gjev slike nasjonale oppgåver til universitet.

Difor er det underleg at UiO no freistar å gjere dette til eit reint økonomisk spørsmål.

– Vil synet ditt ha politisk støtte?

– Kulturminister Thorhild Widvey har stadfesta at stortingsmel-

dinga «Mål og meining» er grunnlaget for språkpolitikken i Noreg.

Den slår fast at dette er eit viktig satsingsområde, at det må vere eit levande vitskapleg arbeid og at samlingane ikkje må bli eit avslutta arkiv. Breva frå Kulturdepartementet til UiO stadfestar dette.

– Korleis trur dette vil ende?

– Det er heilt uråd å vite, men eg kan ikkje sjå føre meg at eit så viktig arbeid berre blir stuva ned i eit lukka arkiv. No er

det mange framlegg på bordet, men me må vente til UiO har svara på spørsmåla frå Kulturdepartementet.

– Og kva løysing meiner du ville ha vore den beste?

– Det vil vere å få ei tilsvarande løysing som den dei har i Danmark.

Det er forskinga skilt ut som eit eige sjølvstendig institutt, på sida av undervisningsdelen.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 4–2014

språksamlingane

9

Llagsnytt

Hallingdal rundt på éi veke – nesten Det er lesestund i Torpo barnehage, og 12 born sit på kvar sin vesle stol med store auge. På ein liten stol med store auge sit – Og no skal de få sjå verdas eldste dyr! Det levde før dinosaurane! Borna samlar seg rundt den forsteina trilobitten Osland heldt i handa. I ein fyrstikkask syner ho også fram ein liten bokstavhummar. – Han er død, altså.

For han kan berre puste under vatn, opplyser ho. Då kjem dei to siste bort for å sjå òg.

Med dempa og ivrig stemme fortel Osland om alle dyra ein kan finne under sånne passe store steinar. Bokstavhummaren lever sjølvsagt ikkje der. Men han er i slekt med tusselusa, det einaste krepsdyret som lever på land, og tusselusa, den finn ein under steinar. Osland veit godt kva ho snakkar om, for det er ho sjølv som har skrive boka Under ein stein. Fagboka er nydeleg illustrert av Inger Lise Belsvik og vekslar mellom store fine bilete av dyra og tekstsider med nyttig og spennande informasjon, som at spretthalen dansar med kjærasten sin, at det finst 350 000 ulike biller i verda og at løpebilla er eit lite rovdyr med sterke kjevar.

Dessutan får vi vite at tusenbeinen har sugerør til munn. Så han greier ikkje å bite nokon, for ingen kan vel bli biten av eit sugerør. Men ein av ungane har halde ein maur, og om ein held ein tissemaur, tissar mauren på deg!

◊

Det er stille i rommet medan Osland fortel, kanskje fordi ho er god på hugse namn og kan alle 12 etter éin runde.

Og kanskje rett og slett fordi bøker er spennande. Og det er umogeleg ikkje å la seg fengsle av smådyr i forstørringsglas. Når alle borna har fått lov til å bla om og finne kvart sitt dyr, er lesestunda over. No vil dei ut og leite! Og utanfor ventar ei ny gruppe. Det er fredag og Osland er snart i mål med fyrste del av turneen.

Norsk Tidend 4–2014

◊ Forfattaren har tett program. I løpet av éi veke skal ho

10

òg forfattar Erna Osland. Ho lèt borna bla i boka medan ho fortel om skrukketroll, skolopender og jordløpar.

– Arbeidet i mållaga blir stort sett drive på dugnadsbasis. I dette prosjektet får eg betalt for å ta dei ekstra telefonane som skal til for til dømes å arrangere denne turneen, seier Molstad Andresen. Ho stiller seg undrande til at det praktiske arbeidet med å nå det politiske vedtaket om to jamstilte språk, og balanseringa av to likestilte språk i så stor grad skal gå føre seg på dugnad.

– For at vi skal kunne vekkje interessa for nynorsken og halde på engasjementet, er det viktig med ein kombinasjon av grunnleggjande opplæring og inspirasjon, meiner Molstad Andresen. Hått Halling er opptekne av at born og unge bør få minst like engasjerande lærarar, undervisningsmateriell og litteratur på nynorsk som på bokmål.

◊

I august deltok 70 barnehagetilsette i Ål på eit halvdagsseminar om dialekt som ressurs. Seinare i haust vil heile regionen få tilbod om det same seminaret. I september får både 90 grunnskulelærarar frå Ål, og elevar og lærarar ved Gol vidaregåande skule føredraget «Ivar Aasen – rota til alt vondt» med filolog, skribent og kåsør Kristin Fridtun. Ho skal også halde nynorskkurs for lærarar og førskulelærarar i Hemsedal, og for elevar og lærarar på ungdomsskulen i Gol. Eit næringslivsseminar om korleis ein kan tene på å nytte nynorsk og dialekt i reklame, og eit seminar om barnelitteratur for bibliotektilsette, er også på gang. Og no i september kjem det ut ei eiga avis frå Hått Halling som bilag til Hallingdølen. For å ha nemnt noko.

◊ Neste gruppe med born kjem inn på rekkje og rad,

ha heile 40 lesestunder for born i Hallingdal mellom eitt og seks år. Ho må kome attende i desember for å få tid til dei 15 siste øktene. Alle barnehageborn skal få!

Heidi Molstad Andresen, prosjektleiar i Hått Halling, sørgjer for at ho held tidsskjemaet, og legg inn fem ekstra minutt for å gå til bilen.

Buskerud Mållag sitt treårige prosjekt Hått Halling står som arrangør for denne store turneen.

varme etter leik ute i sola. Dei finn kvar sin vesle stol, og medan dei seier namnet sitt fell dei til ro i halvsirkelen rundt forfattaren med boka. – Så fint at de vil kome og sitje her med meg! Har de lyst til å lese denne boka med meg?

– Jaaaaaaa! svarar borna.

– Sjå her, denne fine silkebilla har 8 føter!

Spanande: Ungane flokkar seg kring Osland.

Oppslag: Lesetips og småkryp.

Foto: Bergljot K. Nordal

Foto: Heidi M. Andresen

Bergljot K. Nordal

Språkbad: Forfattar Erna Osland reiste rundt til

Grunnlova FRÅ IDÉ TIL TURNÉ: Grunnlovsturen var ein spontan idè. Skrivarstova tenkte det kunne vere fint for lokallaga i Ørsta og Volda å ha den store fysiske grunnlova under Festspela.

Omfanget gjorde det dyrt å sende å sende «boka» med posten. Dermed byrja skrivarstova å leite etter nokon som kunne ta henne med opp.

Inga hjelp til skyss, men eit par aviser lurte på kva dette var for noko.

Såleis kom ideen om å gjere noko meir ut av det, enn berre å transportere boka opp til Festspela.

I byrjinga var planen å køyre i ein sjølvdekorert bil og ta bilete på vegen. Denne planen blei etterkvart utvida med besøk hjå lokallag og ordførarar, heilt til tidsskjemaet ikkje tolte meir. Framtida.no følgde heile turen og fekk oppdateringar frå oss etter kvart, medan me møtte lokalmedia undervegs. Me tok også med grunnlovsplakatane og anna materiell til utdeling, i tillegg hadde me ramma inn plakatar til dei offisielle overrekkingane.

L LANDET RUNDT Sandensundag i Naustdal I august var det Sandensundag 2014 i Naustdal. Naustdal Mållag var der og presenterte den «nye» Grunnlova på nynorsk. Dei samla og merkte gamle, lokale stadnamn på kart over sentrum, delte ut materiell og presenterte ein ordleik med dialektord.

På biletet er styret i Naustdal Mållag.

Frå venstre: Harald Runde, Berit Ekerbakke, Inger Dorte Auflem og Arne Kleiva. (Kjersti Garfors er også med).

(Foto: Odd Byrkjeflot.)

Stand på Klepp Klepp Mållag med Else Berit Hattaland i spissen stod på stand på Klepp fyrste helga i september. Då var det konkurranse for både ungane og dei vaksne, med fine nynorske premiar.

At Grunnlova er komen på nynorsk, vart markert. Norsk Barneblad vart delt ut til borna, og jammen er det mogleg at det kom til nye medlemer til Mållaget den helga.

Markerte nynorske T-skjorter Utdanningsforbundet i Førde hadde over 160 lærarar i streik i starten av skuleåret. Dei hadde fyrst fått tilsendt streike-T-skjorter på bokmål, men det gjorde dei noko med. Så den dagen dei nynorske streike-T-skjortene vart tekne i bruk, vart dette skikkeleg markert i Førde. Gunn Marit Haugsbø, leiar i Utdanningsforbundet i Sogn og Fjordane, delte nøgd ut dei nye skjortene og lærarane song «I nynorskens skog» framfor Oddvar Torsheimbautaen. Hege Lothe frå Noregs Mållag heldt innlegg om at nynorsk kan brukast til alt – også til streik.

Haustseminar i Vågå Austmannalaget inviterer til haustseminar i Vågå laurdag 8. og sundag 9. november. Seminaret er ope for alle medlemer i Austmannalaget og det vert eit aktuelt og spennande seminarprogram.

a på tur Eidsvoll var fyrste stogg. Der møtte me marknadskonsulent Astrid Finneide frå Eidsvoll 1814 og overrekte henne ein plakat. Me fekk omvising både inne og ute, saman med fem-seks medlemer frå Øvre Romerike mållag og Jorunn Aarsby, leiar i Toten dialektog mållag.

Neste stogg var hjå Hamar dialekt- og mållag med leiar Jens Haugan. Her venta NRK Hedmark og Oppland TV, NRK radio og Hamar arbeidarblad. Radiosendinga gjekk på NRK P1 nasjonalt.

Me gav plakat til Jens Haugan, og Gravdahl bokhandel. Tilstades var også Stortingsrepresentant Karin Andersen frå kontroll- og konstitusjonskomiteen som utarbeidde Grunnlova på nynorsk. Ho var invitert av Jens Haugan.

På Vinstra møtte me ti-tolv medlemer frå Fron Mållag og nestleiar Aase Toxe Tveit. På rådhuset/biblioteket gav me ei innramma grunnlov til ordførar

Grunnlova på tur: Mållagfolk frå Ovre Romerike og Toten gjev Astrid Finneide frå Eidsvoll 1814 ein plakat av den nynorske grunnlova.

Foto: Erik Grov

Olav Røssum. Avisa Dølen dokumenterte vitjinga.

I Skjåk vart me møtte av målmann og ordførar Rolv Kristen Øygard ved diktarstigen til JanMagnus Bruheim. Ordføraren fekk overrekt ei grunnlov. Det var diktopplesing og mat, og lokalavisa Fjuken møtte opp.

Etter om lag 13 timar var me

framme i Ørsta. Her møtte me leiar Marit Aakre Tennø, fylkesleiar i Sunnmøre Mållag, Terje Kjøde, og leiarane i både Ørsta og Volda Mållag, Ingebjørg Øyehaug og Gudrun Kløve Juuhl. Me tok bilete med Grunnlova ved Ivar Aasen-statuen i sentrum før me reiste til Ivar Aasen-tunet og festspela.

Erik Grov

Seminar om språkopplæring for vaksne innvandrarar Noregs Lærarmållag inviterer til eit spennande dagsseminar på Høgskolen i Drammen den 24. oktober. Seminaret er ope for alle og har fleire av dei fremste på dette fagfeltet frå Noreg og Sverige på seminarprogrammet. Mellom andre kjem Kenneth Hyltenstam, professor i «tvåspråklighet» ved Universitetet i Stockholm og Trond Trosterud, professor i språkvitskap ved Universitetet i Tromsø. Heile programmet ligg ute på nettsidene til Noregs Mållag. Seminaret er i samarbeid med Buskerud Mållag og Drammen og Eiker Mållag.

Nord-Aurdal Mållag 50 år!

Nord-Aurdal Mållag i Valdres feirar 50 år laurdag 25. oktober. Dei feirar med mållagsfest og får vitjing av leiar i Noregs Mållag, Marit Aakre Tennø.

Seminar i Trøndelag Trønderlaget inviterer til sitt haustseminar laurdag 17. oktober på folkehøgskulen i Orkdal. Dei stiller med eit spennande program og ynskjer velkomen til alle medlemer.

Norsk Tidend 4–2014

barnehagar i Hallingdal og las høgt for ungane. Foto: Heide M. Andresen

11

Lbokhausten

I gryta hennar mor Arne Hjeltnes har bede dei fremste kokkane i landet om å fortelja om sitt møte med Ingrid Espelid Hovig, og om å skriva ned oppskrifter som dei trur ho vil setja pris på.

Det er rett. Ingrid Espelid Hovig laga ikkje berre kjøtkaker. Ho var den fyrste som synte fram chili og avokado på norsk fjernsyn. Ho fekk fondy ut til folket. Om du blar i den raudrutete kokeboka hennar, er det eit veldig spenn ho er innom. Det er eigne kapittel om vegetarmat og «vitalmat», det er tips til foreldre i tidsklemma og oppskrifter til drinkar. Hovig var open for det meste, famna om alt.

Rettene i kokeboka 90 retter til Ingrid Espelid Hovig er hakket over det ho presenterte i Fjernsynskjøkkenet. Slik blir det når du inviterer dei beste kokkane i landet, som då blir mellom dei beste i verda, til å skriva ned oppskriftene til sine favorittretter. Tanken bak var at tretti kokkar skulle laga tre retter, resultatet vart 95 retter. Då boka er ei gåve til jubilanten, måtte tittelen bli slik han var tenkt.

– Kokkane er familien hennar, fortel Arne Hjeltnes.

– Ho har lenge kalla dei kokkesønene sine, og kva er meir naturleg enn at dei hyllar henne med nokre ord og ei oppskrift?

Norsk Tidend 4–2014

Søkjer det enkle

12

– Kva er grunnen til denne kjærleiken mellom desse toppkokkane og Hovig?

– Ho laga så mykje meir enn fiskegrateng og kvardagsmat, og var tidleg ute med å introdusera nye ingrediensar. Det er likevel ikkje grunnen. Det ligg meir i handverket, det å kunna laga mat frå grunnen. Alle som skal utmerka seg innanfor eit fag, må kunna det enklaste. Skal du bli verdsmeister i kokekunst, må du likevel kunna koka kål. Fleire i boka fortel om at alle kokkar kjem inn i ein fase der alt skal vera så avansert og eksperimentelt som råd er. Men det er ein fase. Ofte endar ein opp med å søkja det enkle att. Det ber også oppskriftene i denne boka preg av , seier Hjeltnes.

Han meiner også at Hovig har gjort mykje for å heva statusen på yrket. Då årets kjøkkensjef vart kåra, inviterte Hovig vinnaren til å laga mat i programmet hennar. Kokkane vart henta ut frå eit anonymt tilvære på kjøkkenet, til å bli eit andlet.

– Geir Skeie, den siste verdsmeisteren vår, var god i fotball, var god på skulen, men også interessert i mat og såg på Fjernsynskjøkkenet

frå han var liten. Så kom programmet Ingrid laga om då Bent Stiansen vart verdsmeister i 1993, som fyrste skandinav. Der og då bestemte han seg for også å bli den beste kokken i verda. Han seier at han ikkje hadde vore kokk, om det ikkje var for henne. Du ser det same innanfor sport eller kunst. Om nokon går føre, så veks miljøet, og det er råd å nå langt. Ho lyfta dei fyrste fram, og så har alle desse flotte kokkane kome etter, seier Hjeltnes.

Folkeopplysing

Det er likevel uråd å snakka om Hovig utan å koma inn på det pedagogiske, og om mogleg viktigaste poenget: maten skulle vera sunn.

Ein av to ikkje-kokkar i boka er Kaare Norum, som illustrerande nok bidreg med ei oppskrift på salat.

Han kom med som Mr. Ernæring, og saman med Hovig fekk han i beste sendetid snakka om kolesterol og metta feitt.

– Han gjev Ingrid æra for at tilfella av hjarte- og karsjukdomar i Noreg vart halvert. Ho gjorde vitskapen som Norum representerte, enkel og forståeleg. Resultatet var at ernæringsfaget på universitetet fekk meir merksemd, større løyvingar og studentar søkte seg dit. Det gjer at Noreg i dag har det største fagmiljøet i ernæring, fortel Hjeltnes.

– Ho hadde ei enorm makt?

– Ja, visst. Matvarekjedene ringde til NRK for å høyra kva ho skulle laga på tysdag. Skulle ho finna på å laga fiskegrateng, skulle halve Noreg laga fiskegrateng i dagane etter. Då var det viktig at det var råvarer å få tak i.

Denne makta misbrukte ho aldri, og ho var veldig medviten om ansvaret sitt. Heile utgangspunktet for programmet var jo rett, det var ikkje slik at ho skulle selja noko eller at NRK skulle få høge sjåartal. Det var ei god sak.

Bremsa ferdigmaten

– Ho dreiv med opplysningsarbeid også før ho kom i fjernsynet?

– Ho reiste rundt med Opplysningskontoret for fisk og lærte husmødrer å laga middag av frosen fisk.

Dette var eit oppdrag frå styresmaktene. Men det var NRK som fann ut at dei skulle ha eit matprogram, og Ingrid måtte på audition for å få job-

Fortener all ros: – Det er uråd å skryta nok av denne blide dama frå Askøy og alt ho har gjort, seier Arne Hjeltnes som no har laga ei kokebok som gåve til 90-årsdagen hennar. Foto: Marianne Gerkhen frå boka 90 retter til Ingrid Espelid Hovig

ben. Det er likevel ikkje unaturleg å sjå på programmet som ei vidareføring av det ho gjorde før, og at dette var arbeid som styresmaktene nok var veldig glade i. Det var eit korstog og i praksis ein direktekanal for Statens Ernæringsråd, krydra med varme og opplevingar. Det var ein trong, det var ei viktig oppgåve, og resultata var gode. Denne utviklinga av ferdigmat som ein har sett i heile verda, ikkje minst i USA, den kom seint til Noreg. Og eg trur Ingrid har mykje av æra for det.

– Er det råd å sjå kven som skal ta opp arven etter henne?

– Eg veit ikkje om det er mogleg.

Det er uråd å skryta nok av denne blide dama frå Askøy og alt ho har gjort. Samstundes var ho aktiv i ei tid med fjernsynsmonopol og stor tillit til styresmaktene. No er det så mange kanalar som kjempar om merksemda, og Opplysningskontoret for kjøt kan ikkje laga kokebøker for ungar utan at det kjem kritikk mot at ungane heller burde eta fisk og grønsaker. Det var ei anna tid.

Men det trengst. Folk blir slappare på kjøkkenet, me er ein filetnasjon som knapt kan nytta andre delar av dyret og kastar bananar om dei har

han. Den siste brikka gir ikkje berre svaret - ho vil også snu opp ned på alt du trudde du visste om David.

Kari Stai: Jakob og Neikob og det tomme rommet

Lars Ove Seljestad: Kjære bror Det gjekk ei veke etter offisiell lanseringsdato før forlaget gjekk tom for den nye boka til Lars Ove Seljestad. Det er uråd å seie om det var det vesle utsalet som Seljestad sjølv laga til i Odda sentrum, som gjorde utslaget. Faktum er at det mange som har lyst til å lese om nære band i våte landskap på Vestlandet.

Denne gongen handlar det om Svein, som aldri heilt har forstått kva det var som hende med storebror sin som vart borte på tjueårsdagen. Boka er ei vakker skildring av kjærleiken og samhaldet mellom to brør som veks opp. «Det handler om virkelige fotspor. Spor som ikke viskes ut.», meinte Mette Bleken i Hardanger Folkeblad.

Agnes Ravatn: Operasjon sjølvdisiplin.

Sjølvhjelpsbok for deg som ikkje kan fordra sjølvhjelpsbøker.

Dette er tredje boka i serien «Ravatn samlar artiklar i Dag og Tid og gjev det ut som bok».

Denne gongen er det rett nok med nokre artiklar som har stått i Dagbladet, sidan ho også har fast spalte der.

«Ofte gjekk eg til sengs med ei svart kjensle av at livet allereie var over.» Operasjon sjølvdisiplin er ei bok spekka med råd om korleis du kan bryte dårlege vanar, arbeide konsentrert, få gode rutinar og meir fritid utan dårleg samvit, og å kunne gå til sengs utan denne svarte kjensla. Og samstundes det vanlege hatet, denne gongen mot alle som prøver å gje deg altfor kompliserte råd.

Carl Frode Tiller: Innsirkling 3

fått ein brun flekk. Og no er det ein mangel på kokkar her i landet.

– Men arven lever vidare?

– Berre sjå på Tom Victor Gausdal, som fekk sylv i Bocuse d’Or. Etterpå laga han boka Husmannskost fra verdens nest beste kokk, og no har han vore med og starta restauranten Smalhans i Oslo. Det er Ingrid-mat.

Slik held den norsk matkulturen seg i live, utan å vera traust eller kjedeleg. No er det mikrobryggjeri, ostar og lokalt produsert pølse overalt.

Det er hennar arv.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

I 2007 fekk Kristin Clemet seg til å hevde at det er «utenkelig at ny fremragende litteratur på nynorsk kan skapes av andre enn dem som har nynorsk som sitt hovedmål.» Året etter fekk Carl Frode Tiller Brageprisen, Kritikerprisen, Gyldendals Sultprisen og EUs litteraturpris for boka Innsirkling 1. Til Norsk Tidend fortalde han om korleis han enda opp med å skrive på nynorsk: «Eg skreiv ikkje lenger på autopilot, eg følte at eg fann opp noko nytt, at eg dikta. Eg opplevde at eg vart i stand til å overraske meg sjølv, eg vart i stand til å skrive noko eg ikkje visste på førehand eg kunne skrive – noko som etter mi meining er avgjerande for å skrive godt.»

Med Innsirkling 3 er eit storverk i norsk litteratur fullført. I tre bøker har Carl Frode Tiller sirkla inn ein mann som ikkje veit kven han er, og dei som har skrive til

Ruth Lillegraven: Manilahallen. Eit dikt.

Eit liv.

Etter ein snartur innom romansjangeren, banka Lillegraven lyrikksamlinga Urd i bordet i fjor, og fekk Brageprisen med seg heim som takk.

Samling blir kanskje feil ord. Det høver i alle fall ikkje om den nye boka, som fortel ei eineståande livssoge. Ho er mest som ein biografi å rekne, skriven som dikt. Lillegraven vart oppsøkt av Berit frå Bærum, som fortalde.

Forfattaren lytta, Berit vart til «Birgit», og livet hennar vart samla mellom to permar i diktform.

Merete Røsvik Granlund i Bergens Tidende likte det ho las: «Eg tar meg i å lure på kvifor nokon skriv lange romanar når ei historie kan bli fortalt så effektivt og vakkert som dette.»

Stilsikkert som alltid er Jakob og Neikob tilbake.

Denne gongen skal dei fylle det tomme loftet sitt med ein sambuar. Tolmodet blir sett på ein prøve, noko som ikkje er til å unngå med slike steile haldningar. Men ta det med ro. Det ordnar seg til slutt. «Kari Stais serie om surpompen Neikob og optimisten Jakob er blant våre beste bildebøker», hevda Maya Troberg Djuve i Dagbladet

Gunnhild Øyehaug: Undis Brekke «Ofte trur me at me veit kva me vil, og så kjem livet inn og endrar kursen. Og då oppdagar me at det ikkje var det verste som kunne skje», sa Gunnhild Øyehaug til Dagens Næringsliv for nokre veker sidan. Journalisten gjekk langt i å knyte det som hender med hovudpersonen, ei opprivande krise, til hendingar i Øyehaug sitt eige liv. Sant eller ei, handlar om boka den 37 år gamle Undis Brekke som vender tilbake til heimbygda for å ta seg jobb som lektor i nordisk på høgskulen. Ho kjem akkurat i tide til å få med seg den årlege julemiddagen til nordiskkollegiet ved høgskulen, og blir der konfrontert med ulike bitar av barndom, ungdom og vaksenliv som ho har prøvd å feie under teppet.

Ikkje berre moro.

Og neste år kjem filmen Vente, blinke. Det blir moro.

Edvard Hoem: Slåttekar i himmelen, roman om oldefaren.

Det er ni år sidan «Mors og fars historie» kom ut. Nokon kalla den ein «halvdokumentarisk» roman. Folk lika det uansett, og opplaget enda på 75 000.

Så gav Hoem seg i kast med Bjørnstjerne Bjørnson. Fire band om

mannen, ei bok om faren og ei samling av dei beste dikta. Innimellom dette meisterstykket har Hoem halde fram med å gjendikte Shakespearestykke, i fjor kom Hamlet i nynorsk språkdrakt.

Og då har eg enno ikkje nemnt dei tallause føredraga om Bjørnson. Kvar han finn tid og energi frå, er ikkje godt å vite, men han er heldigvis ustoppeleg.

No kjem nok ein «halvdokumentarisk» roman. Edvard Hoems oldefar heitte Knut Hansen Nesje, men alle kalla han berre Nesje. Forteljinga i romanen begynner utanfor Molde i 1874, der Nesje er slåttekar i Rekneslia og enkemann på andre året, med ein son å ta seg av. Plutseleg dukkar Serianna opp. Ho røyker pipe og får han med på seifiske, og saman finn dei kjærleiken.

Snart er dei gifte og får barn. Slåttekar i himmelen er ei forteljing om det nye og det gamle landet, om arbeid, byrgskap og kjærleik, om å vere villig til å satse og om å gjere store offer.

Mette Karlsvik: Den beste hausten er etter monsun Denne såg få kome. Etter å ha skrive om Island opp og i mente i fleire år, tek Karlsvik denne gongen oss med på ei reise austover og til Sikkimsdalen i Himalaya. Det er eit stykke frå matsalar på sjukehus på vestlandet til NATO-basar i Asia, med ein jagarflypilot i ei av hovudrollene. Det fine er at Karlsvik tek med seg mykje av det vare og fine språket inn i det tilsynelatande harde verda.

«Kryssar tidssone Indian Normal Time. Tidssoner er menneskeskapte. Sonene driv over skjermen.

Slik hugsar eg at det er folk der nede. Skjermen er felt av grått, brunt.

Like menneskeskapte som landegrenser er tidssoner.»

Norsk Tidend 4–2014

Les også

13

Lintervjuet

Å leve med uro – Eg er glad for to ting. For det fyrste meiner bokmeldarane at eg har greidd å skrive om 22. juli på ein god måte, og for det andre har dei sett at boka eigentleg handlar om noko anna, seier Brit Bildøen.

Hovudpersonane i Bildøen si nye bok Dagar i august er paret Sofie og Otto. Dei har møtst i vaksen alder og hadde med seg kvar sin unge inn i samlivet. Otto sin son lever eit ledig liv i Australia, Sofie si dotter vart skoten på Utøya. No har det gått nokre år, og livet har på mange måtar gått vidare. Men i løpet av desse dagane blir det klårt at ikkje alt er i vater. Paret møter ei rad problem.

Sonen i Australia melder om rare resultat etter ein medisinsk test, ein storm knuser ei dør på hytta, ein festmiddag endar i skandale, styret i sameiget kuttar ned nokre svære bjørketre, Otto går på trynet i trappa og Sofie slit med eit flåttbit som berre blir verre. Det ballar på seg, dette livet.

Likevel. Om historia om 22. juli er med i ei bok, er det fort at lesinga blir knytt opp til det.

– Ja, eg var redd at det skulle kome i vegen, seier Bildøen.

– Avisene tok sjølvsagt tak i det motivet, men det var venta. Eg var likevel redd for at det skulle stengje vegen for anna lesing.

Norsk Tidend 4–2014

Kollektiv sorg

14

– Var det meir av det før? Har du kutta noko?

– Nei, tvert i mot. Fyrst vart det berre ymta om. Målet var å skildre eit Oslo i stillstand, ting har gått i stå, ein melankoli. Byen skulle vere prega av ei hending, utan at det blir sagt rett ut kva hending det er. Men det vart vanskeleg, denne hendinga måtte få meir plass, bli meir konkret. Fyrst freista eg å dikte opp ei hending, men det vart ikkje nok, det vart for lite. Samstundes las eg fleire gode amerikanske bøker om 9/11-åtaket, spesielt The Submission av Amy Waldman. Ho handlar om ei tevling om å byggje eit minnesmerke. Tevlinga blir vunnen av ein muslim, med alt det fører med seg.

Ikkje på noko tidspunkt blir det

LBrit Bildøen (f. 1962) er forfattar og forlagskonsulent. Ho debuterte i 1991 med diktsamlinga Bilde av menn, og har sidan gjeve ut barnebøker, gjendiktingar, romanar og essay.

Er aktuell med boka Dagar i august.

nemnt akkurat kva minnesmerket skal markere, men alle forstår det likevel. Etterkvart måtte eg spørje meg sjølv om kvifor ikkje eg også gjekk inn i vår katastrofe. Er eg redd? Kva er desse sperrene? Til slutt forstod eg at det einaste som ville fungere, var å bruke denne konkrete hendinga. På same måte som Waldman nemner eg aldri eg Utøya, namnet på gjerningsmannen er ikkje med, datoen er ikkje med. Det kjendest om ein pietetsfull måte å nærme det seg på.

– Du er likevel ganske konkret.

– Det var noko som kom til etter kvart. Eg fekk tilbakemeldingar frå nokre gode lesarar eg brukte undervegs om at når eg fyrst skulle ta det med, så måtte det vere meir. Eg måtte skrive skikkeleg om det.

– 22. juli er også ei kollektiv sorg?

– Ja, det er ho. Det er ei sorg som har ete seg inn livet til hovudpersonane, men også inn i heile byen.

Sorga til Sofie er djupt personleg, men det har kome til eit punkt der menneska rundt henne er i ferd med å gå tomme for medkjensle og forståing. Dei andre vil vidare. Det trur eg mange som mister nokon, opplever, og opplever som vanskeleg. Du ser det også i diskusjonen rundt minnesmerket etter det som

“

Eg har alltid vore glad i symbolikk. Men denne gongen har eg i alle fall prøvd på å vere meir konkret.

Foto: Kjartan Helleve

Brit Bildøen

Speglar konfliktar

– Og midt i dette kjem kvardagen, med sine større og mindre problem.

–Det er spennande å utsetje eit par som i utgangspunktet er sårbare, for mange prøvingar i løpet av ein kort periode. Det er noko alle kan oppleve. Dukkar det opp eit problem, så kjem det fort eit par til. Det blir ei slags kjensle av katastrofe. Samstundes er det slik kvardagen er. Noko tek mykje plass, men samstundes tenkjer me på fleire andre ting. Det er denne miksen av trivialitetar og store og eksistensielle spørsmål som er kvardagen.

Alle desse tinga me tenkjer på i løpet i ein dag.

– Var du redd for at det vart for mange av desse små og store tinga? At det kunne distrahere?

– Det har heile tida vore ei vurdering kor langt eg skulle gå ned slike spor. Kva skal vere med? Kor mykje?

Eg har stundom hatt ei kjensle av at eg har kutta meir enn eg har teke med. Men eg ville spegle konfliktane i samtida. Dette er eit oppegåande par, ho arbeider ved Munch-museet og han arbeider med romfolket. Ho arbeider med estetikken og han med etikken. Slik fekk eg fram skilnaden mellom dei, og konfliktane.

Samstundes ville eg at dette skulle vere ei stram bok, som berre var innom desse tinga, sneie problemstillingar.

– Det er fort å tenkje at mykje av

dette er metaforar. Ein storm, eit flåttbit, bjørketre som blir kutta ned.

– Nja, det kan det vere, men det er også reelt. Desse to bjørkene kan sikkert sjåast på som eit bilete på dei to. Men ho reagerer estetisk, medan Otto ikkje skjønar kvifor ho reagerer så hardt. Det blir også ein måte å syne kor sjølvsentrert ho er blitt. Og kor lite det skal til for at ho tippar over. Og dette med stormen er med for å syne ei reell redsle for framtida, med meir ekstremvêr og endringar i klimaet. Moglegvis er det noko naturalistisk i det, og eg har alltid vore glad i symbolikk. Men denne gongen har eg i alle fall prøvd på å vere meir konkret.

Ting endrar seg

– Så flåttbitet som berre blir verre, er ikkje berre eit symbolsk bilete på at ho ikkje er heilt i vater?

– Det er også med for å syne kor lite dette paret snakkar saman. Ho gøymer det, og diktar opp løgner om at ho har tinga time hjå ein lækjar. Noko sjølvsagt Otto finn ut at ikkje stemmer. Eg skriv alltid bøkene mine i dialog med minst éi anna bok, i dette tilfellet boka Desperate personar av Paula Fox. Ho kom ut i 1970 og handlar om eit par i Brooklyn som slit med sitt, medan samfunnet rundt dei endrar seg fort.

Det er rasekonfliktar, og hippiane er i ferd med å gjere seg gjeldande. Der finst det også eit bit, eit kattebit, som utviklar seg til det verre. Men mest var det uroa boka skildrar, som eg kjende att, og som eg ville bruke. Eg kjenner att denne uroa i Oslo i dag.

Korleis vil samfunnet utvikle seg?

Klimaendringane er her, nye folk flyttar til byen, andre flyttar ut. Byen endrar seg, og nye og andre konfliktar dukkar opp.

– Er konflikten i parforholdet ein inngang til å snakke om utviklinga i samfunnet? Eller er skildringa av samfunnet eit verktøy for å skildre eit uroleg samliv?

– Vel. Det er vel meir slik at dei kastar ljos over kvarandre. Det finst ikkje berre ei løysing på desse spørsmåla, det finst fleire. Det gjeld både for samfunnet og i samliva.

Men uroa trur eg me berre må leve med.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 4–2014

hende på Utøya. Kven er det som eig denne historia, kven er det me skal ta omsyn til?

– Menneska rundt Sofie har likevel tolmod med henne.

– Ja, men det er vel i ferd med å bli nok. Kollegaene hennar kallar henne «Nonna», og seier at ho går rundt med ei opphøgd sorg, og dei må liste seg forsiktig rundt. Det må vere greitt å konfrontere henne, og det er akkurat dette eg skildrar. Ho går i seg sjølv i på slutten av boka og lurer på kva menneske sorga har gjort henne til. Ho har hatt ein klar strategi for å takle det som har hendt, men no ser ho at det kan hende er på tide å finne ein annan veg. Ho gjer seg på ein måte klar til å omgruppere sorga. Dette er ikkje berre hennar sorg, den er kollektiv, og ikkje minst ei parsorg.

15

Hauge-senteret i Ulvik har fått si endelege form. Opningshøgtida synte kor nær diktaren er vikla saman med diktinga.

Personleg: Originale brev frå Bodil Cappelen til Hauge er utstilt.

Folkefest: Fleire hundre møtte opp til opningshøgtida (øvst).

Kø: Publikum måtte sleppast inn i puljer.

Hauge og/e Norsk Tidend 4–2014

Utsyn: I fleire av glasa heng det dikt i boksar slik at

16

Dagen er komen. Litt før klokka åtte er det berre eg som står ved flaggstonga utanfor det gamle heradshuset. Olav H. Hauge-senteret skal opna den nye basisutstillinga si, og flaggheisinga er fyrste post på programmet. Det står to flaggstenger rett ved det gamle administrasjonsbygget til heradet.

I den ein heng flagget til heradet, den andre er naken. Dei tilsette ved senteret og nokre hjelparar frå Nynorsk Kultursentrum hastar inn til eit stabsmøte som skal byrja samstundes. Sola står snart opp. Nokre godt vaksne morgonfuglar, som også har lese at det skal vera offisiell flaggheising, kjem tuslande.

– Eg høyrde han sjefen, Nedland’n, på radio i dag tidleg. Han var flink han, seier ein av pensjonistane.

Eit par minutt før tida kjem det ein bil. Nokre karar frå teknisk etat sprett ut, og med kommunal presisjon går flagget til topps presis klokka åtte.

I det same kjem sola over åskammen bak, og alt teiknar til å bli ein perfekt dag.

Men det er noko gale med flagget. Stoffet har losna frå snora, det klumpar seg saman.

– Det manglar ein halvmeter, seier ein av pensjonistane.

– Kva?, spør ein av karane frå teknisk.

– Det manglar ein halvmeter. Det har glidd ned.

LHauge-senteret > held til i det gamle heradshuset i Ulvik > skal spreia kunnskap om og vekkja interesse for litteratur generelt og diktinga til Olav H. Hauge spesielt. > har kulturarrangement og eigne omvisingar for grupper > Nynorsk kultursentrum i Ørsta har driftsansvaret for Hauge-senteret > har fire fast tilsette, Geir Netland er dagleg leiar.

– Seier du det?, konstaterer flaggheisaren.

Han set seg i bilen og blir borte nokre minutt, før han kjem attende med nytt flagg. Det fungerer mykje betre. Han har også teke med seg eit nytt heradsflagg, som kjem opp i flaggstonga like ved.

– Dett var dett, seier ein av pensjonistane.

– No kan me gå å ta oss ein kopp kaffi.

Det er ikkje mangel på diktarvegar, diktarsenter, diktarbustader eller for så vidt diktarar i dette landet. Men at Olav H. Hauge har fått sitt eige senter, er det få som stussar over. Som Sigmund Løvåsen skulle koma til å seia seinare i sjølve opningstala: Hauge og diktinga hans fortener dei minnesmerka han får. Denne tilsynelatande enkle fruktbonden frå Ulvik, lengst inne i ein fjord, ein som sleit med både dei eine og det andre, og som ikkje likte å stikka seg fram. Berre for å oppleva relativt seint i livet eit gjennombrot og ei persondyrking så valdsam, at det knapt hadde vore til å bera om han ikkje berre heldt fram med det han var best til; klappa katten, lesa, plukka eple og skriva lyrikk.

Alt medan han levde, kom ideen om å reisa eit monument. Det var ein idé som ikkje fall i god jord hjå Hauge. Heile prosjektet heldt på å stoppa med det, det er vanskeleg å tvinga eit minnesmerke på folk. Men einkvan såg ei løysing. Kva om det ikkje vart eit minnesmerke over mannen, men over diktinga hans? Etter ein liten tenkjepause gjekk diktaren med på dette, og var den som til slutt valde ut kva dikt som skulle fresast inn i steinen. Den svære steinen kom opp i 1996, to år etter at Hauge døydde.

eller diktinga Merkesteinane

Ein time etter flaggheising er det klårt for å vitja den andre merkesteinen, grava. Ho ligg oppe på Paradis, og med sola som skin denne dagen, er det ikkje så langt i frå. Det er fleire folk her, nokre diktarar, vanlege lesarar og Bodil Cappelen.

Nokre journalistar frå NRK bed oss om ta eit steg til sida, slik at dei kan få eit reinare bilete. Ottar Grepstad, direktør ved Nynorsk Kultursentrum, er ørlite nervøs. Lars Ove Seljestad skal lesa, men har ikkje dukka opp. I det same parkerer Seljestad bilen på utsida av kyrkjegarden. Han er litt sjuk, og då han såg at det var så mykje folk ved kyrkja nede i sentrum, rekna han straks med at det var der me skulle vera. Det hadde teke nokre minutt å finna ut at det berre var ei samling prestar som skulle vitja kyrkja.

Med Seljestad på plass, kan Grepstad setja i gang.

– Denne dagen er starten på ein merkedag for Olav H. Hauge, seier leiaren i Olav H. Haugestiftinga, Randi Skeie og legg ned blomar, og legg til nokre velvalde ord om lyrikk.

– Det har stått her før, dette huset, les Seljestad.

Det blir meir personleg ein time seinare. Litt fleire folk no. Me står ved bautaen, på Almennin-

gen ved kyrkja nede i sentrum. Etter at Grepstad har sagt nokre ord, legg Bodil Cappelen ned ein stor krans på bautaen.

Haugestiftinga og diktaren Seljestad er på grava og hyllar mannen. Den mangeårige sambuaren Bodil Cappelen legg krans på ein stein som skal hylla diktinga. Ikkje godt å seia kva skiljet går.

Det blandar seg i hop. Her nyttar det ikkje med anna enn den historisk-biografiske metoden.

– Det er ei storhending for norsk lyrikk og norsk litteratur generelt, seier Arne Skjerven, mangeårig leiar i Ulvik Mållag, og som også har skrive bok om Hauge. Han var involvert i arbeidet med bautaen, og håpar senteret kan halda fram med om lag same baktanke.

– Eg håpar det blir eit levande senter. Diktinga til Hauge høver godt for alle skuletrinna, og eg håpar det blir ein stad der born og unge kan læra om Hauge, bli interesserte, og dermed halda verket hans i live. Eg håpar det greier å setja det levande språket til Hauge på kartet, seier Skjerven medan me ruslar bort etter markeringa ved bautaen.

Spleiselag

Senteret er mellom dei rimelegaste av dette slaget, og er eit spleiselag mellom Nynorsk Kultur-

sentrum, ulike instansar i stat og fylkeskommune, og ikkje minst heradet. Då administrasjonen skulle flytta ut frå det gamle heradsbygget nede ved sjøen, eller Promenaden, som det no heiter, fekk lag og enkeltpersonar koma med framlegg om kva bygget skulle innehalda.

– Om det skulle ha vore plass til alle framlegga som kom inn, måtte huset ha vore tre gonger så stort, fortel ordførar Hans Petter Thorbjørnsen.

Det vart likevel klårt at det skulle innehalda noko om Olav H. Hauge. No heiter det at senteret skal «spreia kunnskap om og vekkja interessa for litteratur generelt og Hauge si dikting spesielt.» Tankane om eit Hauge-senter kom tidleg på 2000-talet, men det var fyrst då Nynorsk Kultursentrum kom med i 2010, at arbeidet skaut fart.

Senteret vart opna i 2011, og sidan har ein arbeidd med å få på plass ei permanent utstilling. I fjor haust hang det heile i ein tynn tråd, då Solbergregjeringa ville kutta 1,5 millionar som var lova av den raudgrøne regjeringa. I regjeringsforhandlingane fekk Venstre likevel pengane på plass att, og utstillinga var sikra.

– Eg hugsar framleis den gongen Ottar Grepstad kom på eit heradsstyremøte der me diskuterte saka. Han snakka om at det var viktig at det var kvalitet i alle ledd, og at det var viktig at me

Norsk Tidend 4–2014

t ein moglegvis kan sjå det same som Hauge gjorde då han skreiv dikta.

17

Presis: Flagget kom opp samstundes med sola.

Lyrikkboksar: Små boksar, nokre med lyd, med ulike typar lyrikk.

ikkje hadde dårleg tid. Undervegs meinte nok mange i Ulvik og andre som har vore involverte i arbeidet, at det gjekk seint. Men når me no ser kor bra senteret og utstillinga har vorte, så er eg glad for at me tok oss tid til å gjera det skikkeleg, seier ordføraren.

Norsk Tidend 4–2014

Magisk musikalsk opning

18

Det har vorte ettermiddag, og den offisielle opninga er i gang. Ordføraren fortel om arbeidet frå ei stor scene utanfor senteret, om lag der flaggheisinga fann stad om morgonen. Scena har ikkje noko bakteppe, så alle på scena får fjorden som bakteppe. Ein solbada vakker fjord, som er litt vanskeleg å sjå, då haustsola treffer oss meir eller mindre rett i augo. Dei på fremste rada har alt teke av seg dressjakka.

Om lag hundre og femti klappstolar er sette opp, dei andre hundre og femti må stå. Skodespelar Anderz Eide kjem inn i ein robåt, les høgt med hjelp av ein trådlaus mikrofon. Det er magiske musikalske innslag av Benedicte Maurseth og vokalist Åsne Valland Nordli, det er helsingar frå fylkesordførar Mona Hellesnes og prolog av Einar Økland. Det heile er bunde saman med stø hand av Ruth Lillegraven. Litt bak scena, men samstundes nær nok til at det kan høyrast, nyttar NRK

Nøgd: Bodil Cappelen kosa seg med opninga (øvst).

Kaffi og kaker: Ulvik Bygdekvinnelag serverte heimebakst og importert kaffi.

Hordaland høvet til å gjera nokre intervju.

Det er her Sigmund Løvåsen, i kraft av å vera formann i Den Norske Forfattarforeininga, opnar utstillinga og seier at Hauge verkeleg fortener det.

– Olav H. Hauge samla eit stort bibliotek med litteratur frå heile verda, frå heile litteraturhistoria, han lærte seg andre språk og gjorde skattane tilgjengelege for oss mindre språkkunnige. Han gjekk med glød inn i det gamle, og med same interesse inn i det nye og eksperimentelle. Og på denne grunnmuren av røynsle frå eige liv og litteratur han hadde lese, skreiv Hauge verdslyrikk med godt rotfeste i det heilt lokale her i Ulvik.

Hauge-senteret ser ut til å villa utvikla seg i Hauges ånd: Med ope blikk og ei hand retta ut mot all verdas poesi, medan andre handa er planta i Ulvik-jord og Hauges forfattarskap, seier Løvåsen.

Små rom fulle av detaljar

Etter dei mest prominente gjestene har fått kika på utstillinga i fred, får endeleg alle som vil, koma inn. Det blir fort fullt, og folk må sleppast inn i puljar. Huset er ikkje bygd til dette, det er utstillinga som er bygd til huset. Dei gamle kontora til heradsadministrasjonen er vortne til ei saumlaus utstilling.

Lukta frå eplekassane som er plasserte rundt

i huset, slår i mot oss. I fyrste etasje blir me møtte av ein liten ein butikk med resepsjon. Ein portal fører oss inn i dei tre utstillingsromma. I utgangspunktet er utstillinga delt opp i fire tema; handverkaren, diktaren, lesaren og skrivaren. Men handverkaren og diktaren deler sjølvsagt rom, då det er vanskeleg å skilja dei to gjerningane til Hauge.

Av di romma er små, er også utstillinga full av detaljar. «Store opplevingar på små flater» som senteret sjølv seier. Du kan slå nummeret til

Markering1: Ottar Grepstad og Bodil Cappelen ved bautaen over diktinga til Hauge (under).

Markering2: Lars Ove Seljestad les dikt ved grava (øvst).

Liv: Bra med folk i butikkområdet.

Rikdom: Mykje å sjå på i utstillinga. Alle foto: Kjartan Helleve

bokstavar og skrivemaskiner og gjerne laga sin eigen lyrikk.

Ikkje eit mausoleum

Hauge på ein gamal telefon og høyra han lesa eit vers. Skrur du på den gamle radioen, kan du få inn lyrikk frå mange delar av verda. Det er små boksar å kika inn i, det er skjermar å trykkja på, informasjonen er spreidd jamt utover. Det er nok å kika på. Det er mest som ei lita skattejakt.

Slik er også lyrikkrommet oppe, eller Lyrikkbiblioteket som det heiter. Her kan ein opna små kister, og læra meir om ulike typar lyrikk, frå amerikansk rap til sonettar. Oppe er det ein verkstad, der store og små kan leika seg med ord,

Ein stad i utstillinga mister eg litt Hauge av syne, som nok er meininga. Særleg i andreetasjen er det mindre av han. No har rett nok boksamlinga hans fått plass der, innelåst i eit skåp med glasdører. Mangfaldet slår i mot ein. Men likevel.

Det er lite personlege gjenstandar i utstillinga, sjølv om dei som er der, er verkeleg personlege.

Ein bunke originalbrev frå Bodil Cappelen ligg under ein glasmonter. Glimt frå dagbøker. Å skilja mannen og skrivinga er vanskeleg når dagbøkene kan kallast eit av hovudverka.

– Me var opptekne av at det ikkje skulle bli noko mausoleum over Hauge som person, men meir ei innføring i arbeidet hans, fortel dagleg leiar Geir Netland.

– Det er ein del ting frå huset hans her, og ikkje minst har me fått låna mykje frå Bodil Cappelen privat. Samstundes har det vore frigjerande ikkje å måtta halda seg til ein diktarbustad. Her har me kunne forma utstillinga akkurat slik me ville. Berre å ha med gjenstandar frå livet hans ville ha gjort dette huset til eit museum, meir enn eit senter.

Han fortel at i løpet av dei atten månadene han har vore tilsett, har arbeidet dreidd seg om korleis dei skulle utforma og spissa bodskapen i utstillinga. No tykkjer han at dei har fått til ei variert og rik utstilling, trass i at plassen har vore avgrensa.

– Ambisjonen vår er at dette skal bli eit levande senter der det hender mykje. Det er sjølvsagt ein stad der ein kan læra om Olav H. Hauge, men me ynskjer også at huset skal bli fullt av aktivitetar, at folk skal høyra om huset på grunn av det som skjer her i tillegg til den vanlege utstillinga. Det kan vera høgtlesingar, konsertar, framsyningar eller møte. Me håpar at programmet vårt skal bli så spanande at det er grunn nok til å leggja turen til Ulvik, seier Netland.

Han må vidare, ting må ordnast og stadig nye folk kjem inn. Ute kosar folk seg med kaffi og kaker som Bygdekvinnelaget sel.

Nokre timar seinare ser eg nokon tek ned flagget. Truleg same mannen heiste det om morgonen. Han var ikkje så oppteken av korkje lyrikk eller for så vidt Hauge, men forstod at andre er det, og han meinte det var bra at det hende noko i bygda.

– Og eg tykkjer det har blitt eit flott senter.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 4–2014

Detaljar: Dagleg leiar Geir Netland syner fram utstillinga. Her frå diktar/handverkar-rommet.

19

Lkommunereforma

Illustrasjon: Distriktssenteret

LKommuneproposisjonen 2015 Frå Kommunal- og moderniseringsdepartementet Fremja i statsråd 14.05.2014 Ligg no til handsaming i kommunal- og forvaltningskomiteen Saksordførar er Helge André Njåstad (FrP) Frist for innstilling: 12.06.2014

20

Korleis målrørsla kan møte komm

stygt?

Stort og

Norsk Tidend 4–2014

Froland

I

1967 kom det ut ei lita bok med mjuke permar på Samlaget. Boka var ikkje utstyrt med forfattarnamn på omslaget, og framsideillustrasjonen var av det enklare slaget: Åtte piler ut frå eit sentrum der nokon hadde plassert ein prestekrage (av alle ting). Namnet på boka gjorde heller lite for å pirre lesaren: Likevel er Målreising 1967 noko av det viktigare som er kome ut av mållitteratur.

E

tter eit tiår der intern strid og tilbakegang hadde dominert målrørsla, sette styret i Noregs Mållag i 1966 ned ei nemnd som skulle greie ut tilhøvet mellom målsak og samfunn, og særleg sjå på dei store strukturendringane som var i ferd med å utspele seg framfor auga på alle målfolk: Sentralisering, medlemskap i EF, den engelskspråklege kulturinvasjonen og sjølvsagt spørsmåla om samnorsk og vår heimlege målstrid. Ryktet skal ha det til at lite blei gjort før nemndsleiaren, 29-åringen Berge Furre, sperra nemnda si inne på ei hytte på Hadeland i ei veke. Resultatet blei ei bok som fornya, forenkla og forbetra målstriden, for å låne eit slagord frå dagens regjering.

S

jølv om folk som Sigmund Skard allereie var i godt driv med å analysere dei store samfunnsendringane med målbrillene på, blei Målreising 1967 viktig på ein annan måte: Fordi heile poenget var å drive fram ein debatt om korleis organisasjonen Noregs Mållag skulle forstå – og påverke – si eiga samtid, fekk den vesle, oransje boka større organisatoriske konsekvensar enn anna tankeverksemd frå same epoke. Det kan likevel sjå ut til at ein oppdaga trugsmåla i seinaste laget.

I

1957 var det 680 heradskommunar, 64 bykommunar og attpåtil ein og annan ladestad.

Femten år seinare var talet nesten halvert, utan at det ser ut til at målrørsla på noko tidspunkt engasjerte seg særleg sterkt i arbeidet med (eller kanskje mot) kommunesamanslåingar.

Schei-nemnda fór med hard hand over landet, og mange nynorskkommunar forsvann inn i bykommunane dei grensa til. Nynorskkommunar rundt til dømes Bergen og Haugesund blei effektivt integrerte i byen, og innbyggjarane blei etter kvart språkleg assimilerte inn med fleirtalet.

K

anskje gjorde målrørsla ein stor tabbe her. Men kanskje gjorde dei noko rett òg: Når dei fyrst oppdaga kva som var i ferd med å skje, laga dei seg ein vegg-til-vegg-analyse av stoda.

I staden for å sjå kommunereforma som den store skurken, såg dei korleis reforma ikkje var noko anna enn eit uttrykk for den sentraliseringa som uansett fann stad. Den gode analysen blei følgt av lure tiltak, og kampsakene blei rulla ut på rekkje og rad: Distriktshøgskular, kamp mot EF-medlemskap, ny mållov, distriktskontor i NRK, lærebøker på nynorsk. Og målrørsla vann.

Igjen og igjen. Sjølv om talet på nynorskbrukarar heldt fram med å gå ned, bygde målrørsla eit betre fundament for dei som faktisk ønskte å halde på nynorsken. Og det er jo ein god del.

E

in kan spørje seg om Noregs Mållag gjekk for langt i lobbyistisk retning. I 2006 feira mållaget hundreårsjubileum. Nynorsk pressekontor nytta høvet til å intervjue Einar Økland om jubilanten. Han peika på ei viktig utfordring for mållaget: «Historisk sett har Mållaget vore umåteleg viktig som lobbyist i høve til statsadministrasjonen. Men det har ført til at Noregs Mållag

Åmli

Bygland

munereforma. Eller: Kva vi lærte av Berge Furre

D

esse erfaringane er kanskje banale, men dei er viktige å ta med seg også i arbeidet med kommunereforma: Noregs Mållag må ha ein analyse av heile samfunnet (eller i alle fall delar av det), ein må finne ut kva ein er best på (og så gjere det), og ein må sjå at alt ikkje alt kan ordnast med ein lovtekst (men at det likevel er ein god start).

D

en sitjande regjeringa syslar for tida med å setje ut i live ei større kommunereform, der målet

er større og sterkare (eller «meir robuste», huttetu) kommunar. Denne prosessen er støtta av eit fleirtal i folket, i følgje ei undersøking utført for Bergens Tidende: 52 prosent er for kommunesamanslåingar, og berre 27 prosent er negative. Heller ikkje Noregs Mållag går i mot reforma, landsmøtevedtaket frå 2014 avgrensar seg til å «åtvara mot kommunesamanslåingar som avgrensar nynorsk administrasjonsmål».

S

aman med jusprofessor Kåre Lilleholt arbeider eg for tida med ein rapport om korleis ei kommunereform vil slå ut for nynorsken.

Det er framleis litt tidleg å seie noko særleg om dei eksakte konsekvensane – vi veit jo ikkje kva kommunar som faktisk endar opp med å slå seg saman eller kva nye oppgåver kommunane skal få.

M

en vi veit dette: Nynorsken treng eit sterkt, formelt vern i lovverket. Ei lov åleine er ikkje nok, men det er ein start. Og mållova frå 1980 er skreddarsydd for å tilby dette vernet. Til dømes skal offentlege etatar med eit regionalt arbeidsområde nytte fleirtalsmålet i regionen, målt etter kommunale språkvedtak. Slik endar Hordaland opp med å vere ein nynorskspråkleg fylkeskommune, fordi fleirtalet av kommunane har nynorsk som

tenestemål, sjølv om eit fleirtal av innbyggjarane til vanleg nyttar bokmål. Ei storstilt samanslåing av folkefattige kommunar kan med andre ord få store konsekvensar for nynorsken – konsekvensar det er lite truleg at nokon eigentleg har sett føre seg (og langt mindre ønskt seg). Dette kan gje store konsekvensar for alt frå helseføretak via flyplassar til vinmonopol, og målrørsla bør ha eit svar på korleis det skal møtast.

S

lik held ein fram: I folkebiblioteklova er det slått fast at kvar kommune skal ha minst eitt bibliotek. Om talet på kommunar går frå 428 til 100, er det mange bibliotek som må pakke saman. Kva vil det eigentleg ha å seie for nynorsken om bibliotekarane forsvinn saman med kommunegrensene?

Den typiske lokalavisstrukturen i Noreg er slik at avisene i same område ofte har same eigar. Kva skjer den dagen Amedia, Polaris Media, Schibstedt eller nokon andre oppdagar at dei sit med to-tre lokalaviser i éin og same kommune? Stadig fleire nynorskkommunar går over til å undervise vaksne innvandrarar på nynorsk i staden for bokmål. Kan det halde fram dersom kommunen blir ein del av ein større kommune med bokmålsfleirtal?

S

annsynlegvis vil mange fleire nynorskbrukarar etter denne reforma bu i ein kommune som har bokmålsfleirtal. Då bør det helst ikkje gå som i Åsane, der nynorsken gradvis har forsvunne etter at kommunen blei ein del av Bergen – sjølv om det sjølvsagt er fleire grunnar enn kommunesamanslåinga til at nynorsken er under press rundt ein storby. Det må vere eit statleg ansvar å ta vare på språka våre, og det bør stillast heilt klare vilkår for kva ansvar ein kommune har når det gjeld å leggje til rette for nynorskbrukarane, og alle som i dag kommuniserer med det offentlege på nynorsk, bør få halde fram med det.

D

et finst alltid dei som uroar seg for framtida til nynorsken.

Under striden om norskfaget uttalte dåverande kunnskapsminister Kristin Halvorsen at «vi må ta denne diskusjonen skikkeleg no, elles kjem det til å gå ti- tjue år, og så er nynorsk borte som skriftspråk i Noreg». Men målrørsla bør ikkje bruke kreftene på å uroe seg – det finst nok av andre som tek seg av slikt. I staden bør ein skride til verket med trua på at dei gode argumenta vinn debatten (men at det ikkje skader å drive litt lobbyisme på bakrommet for å vere på den sikre sida).

Jens Kihl

Norsk Tidend 4–2014

har ei litt for sterk tru på at ein kan regulere landet gjennom lover og reglar i det offentlege, og så har ein forsømt tilsvarande mange andre teigar», meinte heidersmannen Økland. Det kan vere noko i det, men det er ikkje tvil om at arbeidsdelinga har vore viktig. Frå mi eiga tid som leiar av Norsk Målungdom kan eg hugse debattar om sidemål, der eg stadig blei møtt med argumentet om at «Are Kalvø har gjort meir for nynorsken enn Noregs Mållag nokon sinne kjem til å gjere» (som om det skulle vere eit argument for å leggje ned sidemålsordninga). Eg vil likevel driste meg til påstanden om at denne fordelinga har noko for seg: Are Kalvø skriv satire, Noregs Mållag skriv høyringssvar. Det er ikkje anna enn Ricardos lov om komparative fortrinn, dette.

21

LLabråten

Ein heim for Midt i Asker skulle dei lage ein Edens hage for det nye Noreg, dei ville gje nordmennene heimkjensle for sitt eige land. Men starten vart tung for Askerkretsen.

Labråten-tunet cirka 1900. Foto: Akershusmuseet

Norsk Tidend 4–2014

R

22

egnet tromma på taket, det var kaldt og mørkt ute, og på ein høydunge i den tomme stova på Labråten låg Hulda Garborg og Marta Steinsvik og prøvde å sove. Mellom seg hadde dei den seks månader gamle Steinar Steinsvik. Det var den første natta på Labråten, det var starten på Askerkrets-prosjektet, det var ei vending i norsk kulturhistorie.

Og det var kaldt, kaotisk og dårleg planlagt.

Tre ektepar hadde saman funne denne plassen. Hulda og Arne Garborg, Marta og Rasmus Steinsvik og Karen og Ivar Mortensson.

Dei hadde eit fellesprosjekt i den fire år gamle landsdekkande avisa Den 17de Mai; dei hadde no valt å kjøpe seg gard saman. Men dei var framleis usikre på om dei hadde valt rett.

Hulda Garborg var komen først til Labråten for å gjere i stand. Men flyttelasset var blitt forseinka, og då Marta og Rasmus Steinsvik og Ivar Mortensson kom dyvåte til Labråten i nitida om kvelden, hadde ho måtta improvisere saman eit slags måltid, utan særleg kjøkkenreiskapar og møblar.

Pølser, poteter og kaffi var alt ho hadde å by dei, før dei måtte leite opp nokre soveplassar. Son hennar, den snart ti år gamle guten som heitte Arne Garborg etter faren, jamvel Arne Olaus Fjørtoft Garborg etter farens idol, men som alle berre kalla Tuften, låg i løa. Der sov han i lag med dei vaksne mannfolka, Rasmus Steinsvik og Ivar Mortensson.

Arne Garborg heldt seg unna, som han alltid gjorde når noko var litt ugreitt. Han budde inntil vidare i hytta på Kolbotn, som Garborg-familien enno eigde, og der dei hadde budd i nesten ti år. Han hadde ikkje eingong bestemt seg for om han ville bli med på dette prosjektet. Hulda og Arne Garborg hadde i årevis forhandla om kvar dei skulle busetje seg. Hennar jobb var å foreslå, hans var å avslå.

Utdrag frå Alfred Fidjestøl: Frå Asker til Eden. Historia om Askerkretsen 1897-1924

“

Jeg rækker ikke mer end at koge og vaske op.

Hulda Garborg

Dei hadde sett på mange hus og gardar, men denne hadde alt dei var ute etter. Garden hadde eit våningshus i to etasjar og eit mindre hus, Rødhuset, på den andre sida av tunet. Det var uthusbygning til dyr, både hage og teig, og ved ein bekk i utkanten av hagen låg eit lite bryggarhus som blei brukt til kledevask. Ein kunne lett sjå for seg korleis tre familiar kunne dele eigedomen, men eitt av para måtte bygge nytt hus. Totalt var bruket på om lag 30 mål.

Hulda Garborg likte plassen, men handelen måtte avgjerast straks, dei hadde ikkje tid til å vente på meininga til Arne Garborg. Rasmus Steinsvik lånte derfor pengar og kjøpte Labråten åleine, den 13. september 1897, for 14 000 kroner, av det 7200 kontant og resten i avdrag over fem år til fem prosent rente. Med handelen følgde to kyr, reiskapar, ein gamal frukthage og ei grønsakavling.

Hulda Garborg teikna ein leigeavtale med han. Så fekk dei semjast om korleis dei skulle dele opp eigedomen om alle likte plassen. Rasmus Steinsvik lét Arne Garborg få all makt og full fridom. «Men avtalen er, at likar du deg, kan du gaa inn i handelen paa kva maate du vil, anten faa eit stykke jord og hus, elder det heile, elder kos du vil,» skreiv Rasmus Steinsvik til Arne Garborg.

«Eg for min part kan trivast noko so nær kvar det skal vera, so um du skulde like deg, og me ikkje vart forlikt um ei utskifting, elder det skulde vise seg at utskifting ikkje gjekk an, – so kan du i det høve faa taka heile garden paa dei same vilkaar som eg no hev gjenge inn for han. Eg kunne i sofall finne ein annan stad.»

Det var på høg tid den vesle familien Garborg fann seg ein fast heim. Då dei gifta seg, flytta dei til Kolbotn på Tynset, til ei kald, lita hytte. Det siste året hadde dei

leigd seg ein gard i Stokke i Vestfold. No var ho blitt 35 år, han 46 og Tuften snart 10.

Dei ville ikkje bu i Kristiania, helst ville dei bu ein plass der Tuften kunne vekse opp som ein landsmålssnakkande bygdegut.

Spørsmålet om kvar dei skulle bu, var eit spørsmål om kven dei skulle vere. Dei var frontfigurar i ein kulturkamp for landsmål og styrking av tradisjonell norsk bygdekultur; om dei gjorde sonen til ein vanleg Kristiania-gut, sveik dei han. Trudde dei.

Like før dei valde Asker, hadde Hulda Garborg vore innom tanken at Voss måtte vere staden. «Det skal være saa ualmindelig god Luft og godt Maal og frugtbart som i Edens Have,» skreiv ho til mannen. «Saa kunde vi ha ei Ku og Gutten fikk Maal og vi alle det bedste Vinterklima i Norge.»

A

rne Garborg hadde i 1877 lansert tonasjonslæra si, ideen om at det norske folket bestod av to nasjonar, ein dansknorsk og ein norsk-norsk. Dei kunne derfor ikkje bu i dansk-norske Kristiania. Men var Asker noko betre enn Kristiania? Om sonen hans blei Asker-gut, ville han like fullt snakke austlandsk og bli ein del av den dansk-norske nasjonen. «At min egen Søn voxer op uden at kunne tale sin Fars Maal, blir mig til et slags Varsel: der gaar han som en levende Desavouering av hele mit Stræv, og en Spaadom om, hvordan det i Virkeligheden skal gaa med alt dette gilde jeg har drømt om,» skreiv Arne Garborg skeptisk til Hulda Garborg då han første gongen høyrde om Labråten.

Hulda Garborg var lojal og leita etter løysingar. Arne Garborg blei straks meir optimistisk då Hulda Garborg fortalde at ho hadde skaffa ei tenestejente frå Hardanger.

Om tenestejenta kunne snakke harding, Rasmus Steinsvik sunnmørsk og Arne sjølv

r heimlause “

Hulda og Arne Garborg hadde i årevis forhandla om kvar dei skulle busetje seg. Hennar jobb var å foreslå, hans var å avslå.

Foto: Sean Hayford O’Leary /CC

D

ei vakna til klart vêr den første morgonen på Labråten. Dei kunne tørke kleda, rydde og vaske og kome i gang. Ivar og Karen Mortensson utsette førebels å flytte til Labråten og drog heim til Einabu, farsgarden hans i Alvdal i Hedmark. Den 33 år gamle Rasmus Steinsvik var redaktør i avisa Den 17de Mai og drog på jobben kvar morgon klokka sju, sat dei fem kvartera på toget frå Hvalstad til Vestbanestasjonen, skreiv og redigerte heile dagen, tok toget attende og var sjeldan heime før 21–22. Den 20 år gamle Marta Steinsvik var opptatt med det vesle gutebarnet. Tuften fann seg heldigvis raskt til rette i hus og hage, klatra i epletrea og utforska Hvalstad-dalen, mens Hulda Garborg noko motvillig måtte freiste å drive den kollektive heimen åleine desse første vekene. Ingen av dei hadde fått fatt i

tenestefolk enno; «jeg rækker ikke mer end at koge og vaske op,» klaga ho.

Hvalstad var ei grend i vekst. Toglinja mellom Kristiania og Drammen hadde opna i 1872, tre stasjonar var etablerte innan Asker kommunes grenser, mellom dei Hvalstad stasjon. Stasjonsetableringa hadde straks utløyst tilflytting og utbygging. Hvalstad blei meir folkerikt og meir av ei eiga grend innanfor Asker. Det var landleg og sentralt på same tid. Når medlemmene av Askerkretsen skulle handle, kunne dei gå den korte vegen ned til Lille Hvalstad og landhandlaren Ditlif Hvalstad.

Dei blei samde om at Steinsvikane skulle ta dei to kyrne og kalven og jorda. Familien Garborg skulle ha potetåkeren og hovudhuset – om Arne Garborg ville. «Du kan faa det ganske som du vil,» forsikra Hulda Garborg framleis mannen. Den første tida skulle begge familiane bu saman i dette huset.

Då Arne Garborg endeleg kom, i byrjinga av oktober, var han sterkt ambivalent til plassen og prosjektet. «Aaja; ikkje verst,» konstaterte han i brev til Ivar Mortensson.

Før han ramsa opp alt han ikkje kunne like.

Husa var dårleg bygde: «Forunderlegt som Folk i denne Tid hev gløymt den Kunsten aa byggja.» Det lokale talemålet var fælt: «Slik er det altso ‘Fremtidens Norge’ skal tale.» Og utsikta frå hagen var fin, men feil: Det var i tillegg til fjordgløtten mogleg å sjå innover mot Kristiania, «denne fæle Byen for augo fraa Morgo til Kveld».

Garborg sette likevel straks i gang å ta opp poteter, dei var bønder no, natta til den 5. oktober var det frost, dei fekk det travelt.

Ein rørleggar såg på korleis dei kunne få innlagt vatn, og meinte dei kunne trekke ein leidning frå bekken, om naboane aksepterte det. Han kunne lage røyrsystem for innlagt vatn og vatningsanlegg for

hagen for 600 kroner. Berre innlagt vatn skulle dei få for halve prisen. Den tidlegare eigaren Erik Thoresen hadde panelt hovudhuset og gjeve det sveitserpreg med sveitserdekor på verandaen mot tunet. Det var måla i lyse fargar, men Hulda Garborg tenkte alt no på korleis ho skulle fornorske huset, fjerne sveitserpreget og måle det om; gjere det okergult med saftiggrøne lister.

Alfred Fidjestøl

“

Forunderlegt som Folk i denne Tid hev gløymt den Kunsten aa byggja.

Arne Garborg

F

amiliane Steinsvik og Garborg prøvde å finne ut av det praktiske på Labråten.

Steinsvik ville helst skilje ut ei tomt å selje for å skaffe pengar å bygge hus for, men dei var på utrygg grunn; «ingen av oss hev Greie paa korleis me skal greia det med desse Bankheftingar og alt det». Rasmus og Marta Steinsvik ville bygge seg eit hus nedst på eigedomen, i Veslelia. Dei vurderte å kjøpe eit ferdighus og hadde fått tilbod om eit hus for éin familie, med uthusbygg, stall og kjerrehus, ferdig opsett for 5000 kroner.

Ivar og Karen Mortensson fekk Rødhuset og halvparten av det gamle inntunet på Labråten og halvparten av hagen, Ivar-jordet, som det sidan kom til å heite. Men dei heldt seg framleis på Einabu, inntil vidare stod Rødhuset tomt.

Det var mange val og mykje å halde styr på og godt at snøen la seg kvit over hage og åker. Men utpå vinteren viste det seg at dei hadde lagt av for lite fôr til kyrne. Dei åt mykje meir enn Rasmus Steinsvik hadde rekna ut, dei måtte slakte kalven alt til jul og blei letta då dei fekk tilbod frå ein som ville kjøpe begge kyrne i februar 1898. Det var stussleg med dette tomme fjøset midt på vinteren, syntest dei. Men dei eigna seg dårleg til dyrehald. Det skulle vise seg vanskeleg nok å halde styr på hagen.

Alfred Fidjestøl

Norsk Tidend 4–2014

sitt gamle jærmål, kunne det kanskje i sum bli mange nok landsmålsnære dialektar omkring Tuften til at austlendingen i han blei trykt ned. Hulda Garborg lokka dessutan mannen med Rødhuset, det vesle huset på den andre sida av tunet, der ho ville innreie skrivestove til han: «Den indretter jeg altsaa for dig; om du skulle komme indover.»

Dette var meir enn eit kollektiv og eit kretsprosjekt; det var eit omsorgs- og redningsprosjekt for den største forfattaren landsmålet hadde fostra. Det var ein freistnad på å finne ein plass der den heimlause mannen kunne skape seg ein heim. Der dei alle kunne dyrke jord og ord, saman og åleine, vere nær byen og langt frå byen, gjere seg sjølve sentrale og perifere, lage ein heim for tre små familiar, mens dei arbeidde for å gje nordmennene heimkjensle for sitt eige land. Midt i Asker skulle dei lage ein Edens hage for det nye Noreg.

23

Ltalemål

Dialektbobla på stølen Berre eit fåtal av unge hallingdølar pratar halling. På verdas fyrste dialektleir får dei intens dialekttrening i fire dagar.

– Du halling, du halling no må du eta mykje graut. Med honning, med honning så blir du stor og staut, syng stølsbuarane i kor.

Norsk Tidend 4–2014

Språkleg omvelting

24

Ein skulle ikkje tru det, men dei færraste rundt bordet pratar halling til vanleg. No er det e og ikkje, på alle saman. 12 ungar i alderen 8-12 år har samla seg på det som truleg er verdas første dialektleir på Krosstølane i Hallingdal.

Opplæring i stølsliv vert kombinert med intensiv dialektøving. Elektriske morodingsar er bytta ut med dialektpermar. Dei som utmerkar seg med god dialektbruk, får premie.

– Me har aldri høyrt om det før, så det er noko me har funne på, forklarar Sønnev Skrede i Hemsedal Mållag, som tok initiativ til leiren.

Dei unge hallingdølane har fått eit oppdrag. Klarar dei å lage til saman tolv stev i laupet av leiren, skal stølseigar og dialektleirleiar Tori Snerte fortelje den skumle historia om den blå mannen – ei sann historie som ho ikkje har fortalt på åtte år, sidan ho vert så redd sjølv.

Grupper på to og to framfører hallingstev, om Harry Potter, om forelsking, om myggstikk og om alt

som er godt – eller gøtt, som dei rettar seg sjølv til.

Lærarane rettar ikkje på grammatikk og inkonsekvens. Men om nokon gløymer seg, lagar dei snakketeikn med handa.

Lærarane lærer

Systrene Amelia (12) og Elvira Gomez Snerte (9) pratar bokmål til vanleg.

I yngstemann sin klasse snakkar ingen halling, medan det er nokre få i klassen til Amelia.

Jentene er døtrer av dialektlærar Tori, som eigentleg pratar ei nordnorsk dialekt. No har ho slått om til halling, i likheit med deltakarane.

Det same gjeld leirleiar Sønnev, som snakkar ei bokmålsnær dialekt til vanleg, sjølv om ho er oppvaksen i området. Det har ho til felles med fleire av ungane. For sjølv om alle borna har ein eller to foreldre som pratar halling, snakkar dei fleste bokmål på skulen.

Begge lærarane er tilknytte Kulturskulen.

Velar med tølu

På dagtid er det halling, men seint på natt kan ei høyre ei stemme frå hemsen på stølsbua. Det er aust-

Øvst: Ingvil har kjølt seg ned i dusjen, medan Elvira og Eilev ventar på tur etter Amelia.

Over: Ingrid Kristine (9) har full kontroll på Gråen, som berre skjønar halling.

Til høgre: Stina Flaget (10) frå Gol med dialektpermen i fanget. norsk. Når ho vaknar rett etterpå, er det attende til halling.

Flugene og stølen vaknar tidleg.

Ungane er delte inn i ei fjøsgruppe, ei dyrestellgruppe og ei innegruppe, som steikjer kvikaku på ei diger takke i kokhuset. Etter dagens plikter er det bisk – frukost.

Kvar dag kjem ein dialektlærar for å leia ein aktivitet og læra bort ord og uttrykk knytt til det. Dagen i førevegen har dei lært om tradisjonelle kvinnehandverk, som søming.

I dag er det tølu – eller reiskapar, som står på planen.

Bonden Anders Olav Vøllo gjekk sjølv på skulen i området på 60-talet. Då var det mindre tilflytting og alle snakka halling, sjølv om det

hende at dei som hadde ei mor «nerante frå meir urbane strok», prata litt finare.

Ein far, som gjekk på skulen i Hemsedal på 80-talet fortel at det den gong berre var kring 30 prosent av ungdommen som tala bokmål.

No går dottera hans i ein klasse der ingen pratar halling. Sjølv er dottera Signe tospråkleg og pratar halling heime og bokmål på skulen.

– Eg tykkjer det er flott og tærigt at de er her oppe og lærar om halling, seier den lokale velaren – reparatøren – til ungane.

Lett å gløyme seg

Mora til Ingvil Intelhus Markegård (9) frå Hemsedal vil at dottera skal

(F.v) 11 år gamle Henriette Hamre frå Gol vil ikkje snakke bokmål til vanleg og har haldt på dialekta.

Ho og Anne Skølt (11) steva om Harry Potter.

Til høgre: Borna syng på halling, som om dei aldri har gjort anna.

Til venstre: Svarark under spørjeleiken.

Alle foto: Andrea Rygg Nøttveit

Forsvinnande dialekt

– Det finst nesten ikkje hallingdialekt igjen, seier Sønnev, som forklarar at det er noko av bakgrunnen for leiren.

Nokre av deltakarane, hovudsakleg dei frå Gol, pratar halling på skulen. Tord Torsteinsud (8) frå Ål, er ein av desse sjeldne hallingsnakkande borna.

– Kor mange er det eigentleg i klassa di som pratar halling?

–Det er e. Og me er 17, svarar han enkelt.

Gardsguten har god peiling på reiskapane som vert synt fram.

– Dei er mykje flinkare enn eg hadde trudd. Dei har jo høyrt det mykje opp igjennom, så mykje ligg nok latent, seier leirleiar Tori, som ikkje trur at dialekta vil døy ut.

– Faneflukt frå dialekt

Kjell Snerte, leiar i Buskerud Mållag, meiner at leiren kan læra ungane at dialekt er eit heilt alminneleg språk dei kan prate om dei vil. Han er meir uroa for hallingen enn dottera Tori.

– Som prognosane ser ut framover, er det ikkje så veldig lang tid før dialekta vil forsvinne, seier han på telefon til Framtida.no.

Situasjonen er uoversiktleg, men det er ingen tvil om at det har vore dramatisk nedgang for hallingdialekta frå foreldregenerasjonen til den oppveksande garde. Stadig fleire grender, bygder og skular vert heilt eller tilnærma dialektfri, forklarar Snerte.

– Blant dei unge er det ei faneflukt frå dialekt. Det er veldig vanskeleg for dei som vil nytta dialekt, fordi dei vert så få. Det har ikkje vore trendy, trass i at dialekt er populært i mellom anna visekultu-

ren, seier Kjell Snerte, som nemner døme som Hellbillies og Stein Torleif Bjella.

Men desse heltane er ikkje nok til å fenge dei yngste.

– Det har gått feil veg ganske lenge, men verken skulen eller barnehagane har sett på det som si sak.

Skriftspråk og talemål har vore eit ikkje-spørsmål i politikken, eit tabu nærast. Folk er redde for å trø nokon på tærne, seier mållagsleiaren, som etterlyser meir medvit rundt hallingen.

Tilflytting får mykje av skulda.

Han ser nynorskstoda i området i samanheng med situasjonen for dialekta. For eitt år sidan starta Buskerud Mållag opp det treårige prosjektet Hått halling, for å arbeide opp mot skular og ungdom.

Eit lyspunkt er likevel at nokre som vrakar dialekta i barndommen, finn attende til ho seinare. Det er ein identitetsmarkør.

På dialektleiren får ungane vitjing av ei dialektheltinne. Ålsbygding Ingunn Thon, kjend frå barne-tv, er på plass for å lage reportasje for Reiseradioen. Ho har vore sta og halde på hallingdialekta heile vegen.

I tillegg ventar hallingdølane besøk av NRK Super i tunet. Det er stas.

Hestesvallaren

Ingrid Kristine Eikre frå Hemsedal får pris for å ha svalla – snakka – halling med hesten. Ho trur ikkje heilt på at Gråen berre forstår halling, men det hadde vore litt kult.

Hesten får høyre, men då mora var innom dagen i førevegen slo 9-åringen om til bokmål.

– Det er litt flaut å snakke halling med mamma, seier Ingrid Kristine.

Mora er frå Gol og faren er frå Hemsedal og dei pratar båe dialekt, men Ingrid Kristine trur det var lettare då foreldra var små – fordi fleire prata halling.

På stølen er det ikkje flaut å prate dialekt.

– Her gjer alle det. Dette er ein dialektleir der det er meininga me skal gjere det. Det gjeld alle saman, då er det ikkje så skummelt. Det kjennest som om eg har prata slik heile livet, seier Ingrid Kristine – på halling så klart.

Andrea Rygg Nøttveit framtida.no

Reportasjen i Supernytt gjekk 02.09. og ligg framleis på nettet.

Norsk Tidend 4–2014

verte stolt av dialekta si og staden ho kjem frå, men forventar ikkje at ho skal kome heim med hallingdialekt.

Ingvild snakkar bokmål både heime og ute, men har bestemt seg for å prøve å snakke litt meir hallingdøl, som e istadenfor jeg.

– Småorda kjem naturleg, men eg brukar ikkje slike spesialord. Som når nokon skal sende meg kniven, då spør eg ikkje om dei kan sende meg jonji, seier Ingvild.

Men det hender likevel at ho gløymer seg litt, for det er annleis å snakke halling.

– Nokre starta å øve lenge før leiren, avslører ho.

25

Lmålgåver

Gåver til Noregs Mållag Mellom 21. mars og 8. september i år fekk Noregs Mållag 253 122 kr i gåver. Det er me særs takksame for! Lista under er dei som gav.

Norsk Tidend 4–2014

Aust-Agder Mållag Anne Bjørg Ausland Torfinn Brokke Arvid Eikeland Telleif Engenes Kristine Foss Rolf Fredriksen Paul Magnus Gamlemshaug Kåre Hagane Johannes Havstad Olav Hoftuft Gerd Fosse Hovden Ragnar Kaasa Mari Katerås Gunvor Lande Hans-Olav Lauvstad Jon Kolbjørn Lindset Torleiv K. Løyland Nils Markset Kåre Mogstad Tarald Myrum Rune Nylund Anne Oland Signe Alise Olstad Astrid Stuestøl Sandkjær Vidar Toreid Johannes G. Torstveit Helge Ove Tveiten Olav Vehus Jens Vellene

26

Austmannalaget Olaug Aaberge Brynjulv Aartun Magnus Amdal Bård Benum Ole Bjerke Anders Bjørge Oddbjørg Blakar Eldrid Brandvol Jon Steinar Bredeveien Per Brumillom Ivar Bungum Bjørn Dalen Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Ingvild Marie Eknes Magda Inger Ekre Mathias Finsveen Inger Lise Fiskvik Kari Ruud Flem Harald Ove Foss Kjell Gulbrandsen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Bjarte Hole Ola Holen Guttorm Horten Per Hvamstad Lars Arne Høydal Ola Jonsmoen Turid Kleiva Håvard Kleiven Tove Henny Lehre Gunnar Lien Asgeir Lilleås Anne Midtbø Øyvind Nordli Gerd Nyland Jørgen Nørstegard Liv Ofigsbø

Ellen Preststulen Oddvar Romundset Hilde Sandvik Jakup Skjedsvoll Arne Skuterud Arne I. Skåle Nils Steinar Slapgård Arne Sund Gunnar Sørbotten Reidun Ramse Sørensen Kirstine Prestmoen Tallerås Ola Tronsmoen Sigrid Trøite Knut Tvete Bjørn Liavaag Visø Åse Grønlien Østmoe Buskerud Mållag Maria Høgetveit Berg Gunvald Bergan Herbjørn Brennhovd Anna H. Dale Ingebjørg Hals Lars Erik Jacobsen Oddbjørn Jorde Thomas Lauvrud Kari Magnetun Ivar Oleivsgard Medgard Osvald Medhus Odd Oleivsgard Knut V. Seim Odd Skarsgard Margit Skrindo Grethe Sollien Rolf Harald Sæther Einride Tinjar Knut S. Torsteinsrud Sigrun Torsteinsrud Sigurd Tveito Fylkesmållaget Vikværingen Bergfinn Aabø Solveig Fiskvik Aamodt Ivar Aasen Ruth Amdahl Gunnar Aune Børre Austmann Lillian Austnes Olav Befring Ola Bergsaker Gerd Bjørke Erlend Bleie Reidar Borgstrøm Harald Brandal Berit Brandseth Herfinn Brekke Magnhild Brekke Hæge Marie Roholdt Brunvatne Karen Bø Ola E. Bø Tormod Bønes Erlend Lunde Colleuille Alv Reidar Dale Hans Olav Eggestad Tove Karina Eidhammer Asbjørn Eidhammer Mass Flatråker Liv Flugsrud Hallgeir Flø

Magnhild Folkvord Oddvar Frøholm Torfinn Fuhr Otto Gjerpe Gunnvald Grønvik Morten Grønvold Anna Sigridsdatter Heen Sveinung Helgheim Mildrid Helland Botolv Helleland Sigrun Heskestad Anne Grethe Hoff Halldor Hoftun Joar T. Hovda Marit Husevaag Olav Høgetveit Olav Bakken Jensen Jens Kihl Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Kåre Knutsen Harald Sverdrup Koht Bård Kolltveit Inger Kvilstad Tove Harriet Eeg Larsen Trond Øivindsson Lunde Norvald Mo Marit Sandal Mortensen Arnold Mundal Magne Myhren Irene Myrbostad Øystein Njål Nordang Sigurd Nordlie Ivar Nagelgaard Omenås Kari Rysst Paulsen Alain Egil Adrian Ramdal Yngve Rekdal Reza Rezaee Asbjørn Roaldset Kjell Rygg Asbjørg Engebø Rystad Olav Røvang Erik Simensen Olav R. Skage Gunnvor Fykse Skirbekk Arne O. Skjelvåg Arve Skutlaberg Laurits Skytterholm Sigrid Skålnes Sølvi Slørdahl Anne Strømberg Terje Svardal Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Tordis Thorsen Olav Nils Thue Jostein Tjore Halvor Tjønn Øystein Tormodsgard Stein Tveite Erik Ulfsby Ivar Vasaasen Vigdis Øksby Håkon Ørjasæter Kristen Øyen Kåre Årsvoll Hordaland Mållag Ivar Bård Aadland Olav Aasmundtveit

Livar Aksnes Audhild Aldal Olaf Almenningen Svein Schrøder Amundsen Arne Andersen Sigrid B. Andersen Aud Angeltveit Arnfinn Jørgen Ansok Madli Arnestad Anders Askeland Edel Augestad Daniel Berge Marit Berge Håkon M. Berge Signe Bergvoll Dagrun Berntsen Jostein Birkeland Narve Bjørgo Solveig Bjørkevoll Geirdis Bjørlo Bjørn Bjørlykke Dag Bjørnevoll Asbjørn Bjørnset Olaug Boge Jarle Bondevik Asbjørn Svein Brandtun Arne Brattabø Jostein Brattabø Berge Brattabø D.E. Reidar Bremerthun Jostein Buene Ragnhild Byrkjenes Ørjan Børve Rannveig Bårtvedt Willy Clausen John Dalen Olav Digernes Nils J. Drage Gunnar Eide Nils Eidhammer Reidun Emhjellen Eva Endresen Nils M. Engelsen Magne Engevik Øystein Erstad Gjertrud Espeland Olav Fagerbakke Liv Sæbø Fausa Hermund Fenne Eva Fidjestøl Jarl Fimland Astrid Anne Fjeldstad Sverre Fjell Kristin Fridtun Harald Frønsdal Jan Egil Furunes Trygve Gerhardsen Asbjørn Gjerde Helga Gjerding Endre Grutle Solveig Grønlien Olav L. Hannisdal Agnes Hauge Aslaug Bjarnhild Haugland Kristian Helle Øyvind Hellesnes Aslak T. Helleve Aslak L. Helleve Jan Kåre Henriksbø Johannes Heradstveit Kåre Herfindal Kjartan Hernes Anne Margrete Hjemdal Kåre J. Hole Karl Johan Holmås Karl Hope Bjørg Tordis Hus Bjørn Husefest Daniel Hydle

Håvard Ims Dagfinn Iversen Else Jerdal Ole-Jørgen Johannessen Leif Johnsen Randi Jåstad Folke Kjelleberg Ragnhild Kjellevold John Kristian Kleppe Renate Møgster Klepsvik Leif Knutsen Ståle Kolbeinson Helga Kolstad Torfinn Langelid Knut Langesæter Vidar Lehmann Haldor K. Lid Torgrim Ljones Anstein Lohndal Kjellaug Lundestad Einar Lygre Torunn Lygre Tore Lyssand Torstein Løning Magne Mestad Torgun Moltu Synnøve Midtbø Myking Jostein Mykletun Einar Myster Karl R. Mæland Odlaug Måge Amund Måge Marit Nedreli Jorunn Nesheim Nils N. Nesheim Arne Nilsen Øyvind Nitter Randi Nordjord Lisbeth Norendal Helge Martin Nygård Ruth Olsnes Aud Oppedal Oddlaug Oppedal Anfinn Otterå Brynjulf Prestegard Jan Reidar Rasmussen Sjur Reinsnos Jens Reisæter Gunnlaug Reisæter Inger-Johanne Rossebø Kaare Rundhovde Kjetil Rydland Sigmund Røstum Knut Røyrvik Arvid Sakseide Lars K. Sandven Heidi Seilfaldet Elisabeth Silden Bjarne Skarestad Gunvald Skeiseid Per Skjæveland Arnlaug Skjæveland Harald Skorpen Signe Elise Ersland Skotteberg Hermund Slaattelid Solbjørg Slettebakken Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Jan Oddvar Solli Idar Stegane Magnhild Steine Karin Steinsletten Nelly Storebø Alf Magnar Strand Gunnar Reidar Stusdal Rolf Sigmund Sunde Kurt Svensson Audun Sydnes Anne Sæland Leif Helge Særsten

Kjell Gudmund Søholt Paul Sønnesyn Ingebjørg Søreide Johannes Teigland Erling Thu Ingrid Gunnarson Thunes Dagfinn Tjore Erling Toft Johan Torekoven Kjell Torp Torgeir Torvik Siv Trædal Kjell Thore Tungesvik Lars H. Tungesvik Rune Tveit Olav Ulveseth Kirsten Ulveseth Oddbjørg Ulveseth Brynhild Utne Terje Gerhard Valen Rigmor Nesheim Vaular Dagny Velure Guri Vesaas Øyvind Vevle Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Arne Villanger Sidsel Vinsand Ingebjørg Viste Karl Helge Watnedal Nils Ivar Østerbø Einar Øyre Olav Ånneland Magne Århus Solveig Åsvang Karmsund Mållag Steinar Aalvik Ingrid Marie Dale Asbjørn Djuv Solveig Eidhammar Lars Eikehaugen Jonn Eikeland Einar Eintveit Grete Fedøy Severin Fjeldheim Synneva Flesland Ivar Arvid Gismarkvik Katrine Græsdal Torill Borge Horneland Olav Torfinn Jondahl Øystein Kalstveit Arne Langåker Leiv Karsten Medhaug Karen Meltvik Paul Mølstre Gunlaug Pedersen Borghild Sævereide Prestegård Knut Selsaas Magne Skjervheim Svein A. Strømme Ernst Arne Sælevik Lars Sævereide Jon Olav Tesdal Hans Olav Tungesvik Jon Olav Velde Ingolv Vevatne Arne Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal Naumdøla Mållag Jan Gaute Buvik Odd Eidshaug Toralf Engesnes Marta Krossbakken Frithjof Møinichen Plahte

Nordmøre Mållag Jon Kristian Aune Nils Bjørsvik Anne Grete Witzøe Botten Eva Susanne Bårdseth Marie Flemsæter Liv Rigmor Flå Rakel Flå Jon Gulla Randi Skrøvset Hatle Tora Kjelleberg Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Karin Langholm Albert Lervik Øyvind Lyngås Ingrid Lysberg Oddvar Moen Finn Gunnar Oldervik Henry Opland Per Eilert Orten Marit Siira Eirik S. Todal Elen Maria Todal Per Utne Karin Vike Kirsti Orheim Ås Rogaland Mållag Kjell Aambakk Gunvor Aardal Audun Aarflot Målfrid Aartun Sigmund Andersen Johannes Bakka Lars Bakka Wenche Berg Konrad Bråtveit Gerd Helen Bø Ellen Einervoll Ingrid Enoksen Anders B. Erga Åse-Berit Fidjeland Jan Finjord Rune Folkvord Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Oskar Gusevik Kari Ingfrid Hatteland Astrid Heigre Halvard Helseth Arna Herabakke Tom Hetland Rasmus Hetland Liv Hobberstad Ann L. Hocking Jorunn Håvarstein Odd Jørstad Jon Laland Hallgeir Langeland Georg Løvbrekke Eli Marvik Lars Mo Sigrid Myhre Reidar Nesheim Reidar Nordbø Odd Magne Nordmark Kjell Einar Nordås Pernille Nylehn Kjellaug Sølvberg Oftedal Ingvar Olimstad Leiv Olsen Inger Skretting Opstad

Åshild Osaland Marit Osland Svein Risa Ole Bjørn Rongen Magne A. Roth Atle Røe Thorhild L. Rørheim Rolf Salte Magne Sande Tore Sandvik Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Tobias Skretting Kåre Skår Lars Slåttå Målfrid Snørteland Tom Soma Torgeir Spanne Hans Spilde Jon Stangeland Marit Rommetveit Staveland Gaute Steinnes Odd Sigmund Sunnanå Marta Sætrenes Tora Liv Eikeland Thorsen Ola O. Thu Ove Thu Per Thygesen Oddrun Tjeltveit Rigmor Tornes Kåre Torvanger Kurt Tunheim Vehild Ueland Nils Kåre Urkegjerde Knut Vadla Ottar Vandvik Alv Hermann Vistnes Ketil Volden Astrid Heien Whaley Romsdal Mållag Roger Aakernes Ingar Aas Dagrun Gjelsvik Austigard Asbjørg Baldersheim Anne Grete og Gunnar Bø John Ekroll Kåre Magne Holsbøvåg Tor Kvadsheim Asbjørn Lillevik Aud Åshild Moen Karen Os Knut Romestrand Lars Staurset Oddmund Svarteberg Ingar Sveen Kristoffer Venås Øystein Øye Sogn og Fjordane Mållag Vemund Aartun Lise Aasen Ragnhild Anderson Georg Arnestad Olaug Marie Bjelde Reidulf Bjørlo Gyda Bøtun Jakob Devik Nils Distad Tor W. Eikemo Arnfinn Jørgen Eldegard Kjell Erik Eldegard Eldbjørg Stegane Engebø Kjellrun Hamnes Espe Marta E. Fjærestad Johannes Flaten

Sverre N. Folkestad Jan Martin Frislid Else Fure Ottar Færøyvik Asbjørn Geithus Arne Gjeraker Leif Grinde Kjartan Hatløy Grethe Hjetland Ragnar Hove Nils Husabø Målfrid Husnes Marta Systad Iden Bjarne Kaarstad Ingunn Kandal Borghild Karstensen Rannveig Tveit Kirkebø Oddvin Klakegg Liv Janne Kvåle Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Anne Marie Langeland Øystein Lavik Rune Lotsberg Aud Jensine Lunde Sigrunn Lundestad Steinar Dahl Lægreid Pauline Midtun Terje Moe Ragnhild Skogen Molde Odd Mortensbakke Knut Ole Myren Sunneva Myrvoll Julie Kristine Ness Anna Njøs Stein Bugge Næss Oddbjørn Ramstad Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Karoline Råd Margot Sande Laila Hov Sandnes Marta Kari Schawlann Bjarte Sindre Ingunn Skeide Kirsti Solheim Stegane Ola Magne Strand Karsten F. Sunde Gunnhild Systad Harald Systad Leiv Sølvberg Ingrid Søyland Siri Garborg Talle Jakob Thingnes Ivar Jostein Tjugum Gyri Tolaas Paul Arnfinn Tomasgard Kari Malmanger Torstad Kari og Helge Tveit Reidar Tveit Borgny Ulltang Egil Johannes Vangsnes Johan Varlid Jens Vestrheim Lars Øyvind Vikesland Ottar Wiik Jarl Yndestad Liv Østrem Ivar Åkre Sunnmøre Mållag Ingrid Aamdal Ottar Aashamar Åsmund Arne Dagfinn Bjørkedal Andreas Bjåstad Sigurd Olav Brautaset Liv Brekke Janne Brunstad Ole Arild Bø Liv Eikrem

Mård Torgeir Fauskevåg Jostein Fet Lars Håkon Furset Øystein Grønmyr Solveig Grønningsæter Johs. G. Hareide Asbjørn Hatlehol Severin Haugen Ingunn Haus Bodil Havåg Leiv Havåg Thor Sivert Heggedal Jorunn H. Henriksen Inger Hjorthaug Magne Hjørungdal Astri Hunnes Torstein Huse Ingrid Runde Huus Kåre Hånes Jørund Kile Jakob O. Kjersem Berit Klepp Jostein Korsnes Margrete Kvalsvik Marit Kvammen Einar Landmark Else Løndal Jostein O. Mo Roger Nedreklepp Kjartan Oksavik Kåre Sigmund Opsahl John Osnes Oddbjørg Remøy Torleiv Rogne Gunder Runde Olga Støylen Runde Magnar Rønstad May Britt Smådal Kjell Roger Straume Randi Flem Ulvestad Øyvind Vadstein Anne Elisabet Ose Velle Eldrid Vik Svein Vinje Sveinung Walseth Knut Ytterdal Kjell Arne Årseth Telemark Mållag Robert Anderson Erlend Bakke Lars Bjaadal Halgeir Brekke Sigrid Bø Olav Rune Djuve Liv Sissel Elvestad Per Engene Einar Erikstein Olav Felland Gunlaug Fjellstad Asbjørn Gardsjord Gunhild Gardsjord Hans Magne Gautefall Lavrans Grimstveit Ole Grov Ingebjørg Haukelidsæter Jarle Helle Johnny Hofsten Hallgrim Høydal Halvard Jansen Olav K. Jørgedal Tove Kvaale Aslaug Langåsdalen Kjetil Langåsdalen Jørund Lie Lars Maardalen Halvor Midtveit Sigrun Garvik Moen Guri Ness Jakob Olimstad Birger Risnes

Per Skaugset Gunvor Solberg Olav Solberg Margit Ryen Steen Olav Stranna Alv Halvor Straumstøyl Sondre Svalastog Olav Teigen Olav Tho Tone Torp-Hansen Kari Tveit Jon Tvitekkja Johan Vaa Kristi Veseth Halvor Øygarden Troms og Finnmark Mållag Per K. Bjørklund Terje B. Dahl Knut O. Dale Vidkunn Eidnes Lillian Bernes Hay Hilde Holthe Sigrun Lunde Magnar Mikkelsen May Johanne Molund Atle Måseide Gunnar Nerdrum Kjell-Per Nilsen Einar Rohde Torstein Sausjord Anne Marta Steinnes Jon Todal Inger Margrethe Tronstad Birger Vang Bjørnar Østgård Odd Østgård Trønderlaget Svein Aarnes Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Einar H Bartnes Ivar Berre Karl Ove Bjørnstad Astrid Dalslåen Anne Eldevik Olav Engan Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Anders Gjelsvik Oddbjørn Gorsetbakk Joralf Gran Gisle Andreas Green Gunhild Grue Jon Grønlid Harald Hernes Oddvin Herstad Andrea Hjelde Astrid Hoem Inger Sandvik Jarstein Olav Kuvås Eirik Aksel Larsen Anne Leira Jens Loddgard Borghild Kristin Lomundal Lars Kolbjørn Moa Sverre Mikal Myklestad Magne Måge Einar Nordbø Jenny Nyvik Idar Næss Solveig Otlo Helge Raftevold Olaug Reitås Jostein Rekstad Kristian Risan Narve Rognebakke

Anders Sakrisvoll Ragnhild Saur Rutt Olden Skauge Arvid Henry Staupe Eiliv Størdal Erling Syrstad Svein Bertil Sæther Jan Sørås Nils Søvik Arnkjell Tingstad Inge Torfinn Vada Inger Vatn Beret Wicklund Tor Witsø Valdres Mållag Kjell Conradi Reidar Gjølmo Svein Erik Lunde Per Lykkja Bjørn Skøre Torbjørn Stavenjord Per Gunnar Veltun Magnor Wigdel Vest-Agder Mållag Gro Helen Alvheim Leiv Hartly Andreassen Anne Kathinka Aslaksen Anne Austad Gunvald Bauge Valdemar Birkeland Reidar Brådland Kjell Byremo Helga Dåsvatn Joar Egeland Anne-Berit Erfjord Aslak T. Fjermedal Svein Harald Follerås Randi Lohndal Frestad Helen Glomså Salve Grindland Ove Haaland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Annbjørg Høyvoll Gudrun Haugen Håvorsen John Lauvdal Målfrid Lindeland Tom Arnt Lindeland Astrid Møen Karen Rikstad Odd Harald Robstad Liv Kjørsvik Schei Martin Skjekkeland Asbjørn Stallemo Nils Harald Stallemo Kaspar Stordrange Arvid Tjørhom Åsmund Unhjem Magne Valborgland Salve Vestøl Gunnar Vollen Bjug Åkre Østfold Mållag Gunnar Anmarkrud Arne Kvernhusvik Arild Løvestad Gunnar Ottne Bjørg Robberstad Jensen Einar O. Standal Håkon Teigland Lars Vik

Norsk Tidend 4–2014

Nordland Mållag Johan Åge Asphjell Kjellrun Trohaug Signe Petrine Åbergsjord

27

Lkryssord ved Laurits Killingbergtrø

Kryss NT nr 4-2014 LANG- MEINER TUR PREFIKS

I DAG

STONG PÅ HESTEDOVEN OPNINGANE DONING

STUVE

HO DAGROS

GJØN

HÅRLOKK

DÅRLEG BUSINESS

FUGLE- JAMN MAT LYD

UNION

ADVERB

TRENE

UNDER- TRIVSEL SKOT KAMP

FROSEN VÆSKE

VERN

NAUD

GREP

KOME SKURER

ENERGI

2. TONEN

INSTRUMENT

BØYER KNE

KNUST MASSE

MATFAT

LIKE

POLITIKAR

GÅR

ANDRE PERSON

4. TONEN

RØRER

PLASSERTE

FRI FOR

ODDE

FOREDRAGET

LEVERE

FLATEMÅL GÅ OPP

INSTRUMENT

BITE

METALL LILJE

GRAS

KLE

LEVER

MANNSNAMN

PRYDPLANTE

ERBIUM

MATROS

SLAGSTAD 1177

INKLUSIVE

BUSK

FARE SIN VEG FORTEL

UTKOPLA

GUMMILIST

KLEM- GRAVE MER

DEG OG FOSFOR FOSTRE DISSE MEG

SEIER USANT

BRENNEFANGET

DATAMASKIN

KOMPLEKS

STATS- KJERNERÅD VED

SJØLV

ARBEIDDE DÅRLEG

SIDE

FLAGG- GJEVE FEST

6. TONEN

GJEL

UNDERSKRIVNE

LYSE

GRASSANSAR SLETTE

OPNINGAR

REPARERE

MUKKE

DERIMOT

FISKEREISKAP

ROVDYRA

ELVA

KONJ.

PREST I BIBELEN

TRUGSLAR

ARAMESSE BISK TITTEL

PLASS

EMNE

UKLÅR LUFT

RUSSISK SVAR

SVAR

KVINNENAMN

SPISS

PLANTEDEL

LA I SEG

NR. 4 2014

Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2014 Guro Håkedal, Arendal Irene Stokker, Bryggja Norunn Stendal Aksnes, Tjørvåg

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo

Norsk Tidend 4–2014

Frist: 22. oktober 2014

28

Merk konvolutten «Kryssord».

Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

Namn: Adresse: Postnummer/-stad:

LLøysing

Kryss NT nr 3-2014

S R E M P I STENGN SEL FØLE A PLANTE U R KURS

GRAVMÆLE DRIKK

STREVDE

EDEL SKOLEARBEID

P L E S K YRKE S L E SØTSAK L LENGD C E TEK S BAKKEN L I IKKJE VØRDE N I G OPPI ÅRA LEIKEPLASS

ØYDELA

KUNSTIG TALE

GÅVERIK

TELE

UVEN-

I ORDEN

LEGE K K FJESET BUSKAR K BULDER L O T N I N G A U S O L E U M BITET A N N L S REISKAP E T T I N G G J N E N I E A E G N E R T F I N G I K T UTBYTET U N D R A SAT R E L D R E R A N S E T E L I E MANGLA R B L I T S FYLKE V E B R Ø D ORGAN T A K R I S L E N T I M E T E R LURING T E L RENNE R E V SETTE T E L A FRED L A FANGSTR E K E T R Å BÅT N O R E R E SANSAR S VOGNENE JORDE

SLÅR LEIR

SAMTYKKE

ENGELSK TITTEL

TAL

GJERE OM

IKKJE

LÆREBOKFORF.

BU

OMVEGES

OPPGÅVER

SMERTEPLAGA

SLAGSTAD

I NORDLAND ØYDER

STØL

BRENNING

SPEL

RØYSTAR BOLLAR

PÅHITT

UTAN TIDFESTING

342 HER

KONGELEG BUSTAD

FAKKA

HORISONTAL

BLINK

INNSTILT

SYNSHJELP

ÅTAK

JORDART

REPARERE

VASSE

STENGSEL

SAMBAND ERBIUM

RAKE

FOR ERGEO FULL L KVINNEB NAMN LEG JORD RI K O M O T I V A V O T E R E R T E L T A R SÅ B E R D E I D E R L R U T E R R E S I D E R E NEVØAR OG I S K HAVØRN A R E NIESER N T A T A T T UTAN A VARSEL U V E N T A BRUKET R ASIAT G A R D E N J U S T E R T TULL VINDEN E R O M S I R NAUST R O R B U FUGL D U E SLEKTA Ø R N ARTIG V A HELD TIL T Æ R I G E N E T T S A BÆRL A R STADER T U E R NR. 3 E R HELSUG A T N 2014 DRIKK V OKSYGEN

FREDSSYMBOL STJERT

FORTALDE PÅ DØR

L nmu KARL PEDER MORK

Ei lette i tunge stunder Nokre ting skjer oftare di lengre ein vandrar på livsvegen.

Ein av dei er å fylgja folk som har lagt vekk vandringsstaven, til den siste kvila. Med varierande kjensla av sorg og tap møter ein opp i kyrkja for å vera med på ein seremoni som skal gjeva ei kjensle av trøyst, von og avslutting. Eit steg på vegen for å kunna gå vidare for dei næraste, ei verdig stund for å minnast og ta avskil for andre.

Saman med familie, vener, grannar og dei som kjende avlidne frå ulike andre høve, skal presten finna ordi som skildrar livet slik det vart levd. Dra fram dei gode minni som er att etter eit langt eller kort liv. Det gode vedkomande gjorde, og gjerne nokre minne som kan få ein til å smila gjennom tårene. Liturgien skal byggja på dette, presten skal formidla voni om noko meir. At det er ei meining med alt.

Noko av det eg tykkjer er kjekt med å bu på ein liten plass, er at så mange kjem og er med dei pårørande desse dagane. Eg trur det må vera ei ekstra bør om få møter opp når du veit at det var mange utom familien som kjende den som no har forlate oss. Difor er tradisjonen med at ein fylgjer grannar og folk ein har vore saman med i t.d. lagsarbeid, så fin. Og at mange vågar seg frampå med eit minne. Dette er til trøyst for dei som syrgjer og gjev dei andre ein god avskil.

For meg er den nynorske liturgien ein del av trøysti. Eg har vore i gravferder med både nynorsk- og bokmålsliturgi, og for meg er det ei eigi kraft i den nynorske. Han er mildare, han syng finare, han er vakrare. Ordi kjennest kanskje litt alderstunge,

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

men i det ligg det òg ei kjensla av æva. Dette er ord som har trøysta generasjonar, bestefar din sat og høyrde dei same ordi då mor hans skulle jordfestast. Styrken ligg i teksten og i samspelet med dei kvalitetane som ligg i venleiken i dei nynorske ordi.

Der er både gode og dårlege prestar på alle slags språk. Så når eg dreg fram Kjell Sæter, prostiprest i Sogn, er det fordi han er god, ikkje fordi andre er dårlege.

Sæter har eit vakkert språk, tufta på sine Sunnmørske røter. Og når han nyttar det til å setja livet inn i samanhengar me alle kjenner, livet me lever og dei lange linene i det livet, er han god. I den siste gravferdi eg var i, gjekk han attende til kyrkjegarden der han vaks opp. Tankane han formidla

“

Der er både gode og dårlege prestar på alle slags språk.

om alle sogene som ligg gravlagde der, fann klang hjå meg.

Det er tankar eg sjølv har gjort meg ved å vandra på framande og kjende kyrkjegardar.

Alle minni frå dei ein kjenner, om liv som vart korte og om liv som vart lange og innhaldsrike.

Slik han me fylgde denne dagen.

Om dei som han hadde hatt kjære, og om alle dei som hadde late livet så brått, anten i krigsåri eller på sjøen for å skaffa leveveg for familien. Samla på ein minnestein syner dei kor brutalt livet kunne vera. Han formidla så godt kor verdfulle desse livi hadde vore, kvar på sitt vis. Og han formidla det med kunnskapen om kvar me lever desse livi og med eit språk som pakkar teksten inn med venleik, ja, nær poesi.

Men det er ikkje berre i liturgien og talen eg finn at nynorsken er betre ein slik sorgtung dag. Den nynorske salmeskatten er òg med oss. Som eit ljos i den svartaste natt skin ordi mildt mot oss. Åleine jagar dei ikkje natti vekk, men dei gjev ein krins av ljos i alt det myrke.

Ta med to inn i dagen. Kanskje skulle me syngja desse like mykje for å hylla livet som for å minnast farne vener? «Å, ver hjå meg, for no er kvelden nær, og snart det mørknar, Herre, hjå meg ver!

Når all mi hjelp og trøyst har flytt sin veg, du hjelp for hjelpelause, ver hjå meg!»

«Gje meg handa di ven når det kveldar, det blir mørkt og me treng ei hand.

La dei ljose og venlege tankar, fylgje oss inni draumars land.

La varmen frå ein som er glad i deg tenne stjerner i mørkaste natt.»

Kven er du?

Dette skal ikkje handle om korleis eg er, men om korleis vi er, som målfolk. For somme av oss har godt av å vera litt annleis.

Folk har vore målfolk lenge.

Maalvenarlaget, Vestmannalaget, Studentmållaga, alle desse er kjende for oss. Målfolk frå heile Noreg har samla seg i lag for å vera samla om det som gjer dei til likemenn – målsaka. Vi i målrørsla seier at «språk er identitet». Språket, nynorsken er det som gjer oss litt likare kvarandre. Eg er sikker på at alle medlemene er samde i paragrafen hos oss i målungdomen: Alle skal ha høve og rett til å skrive nynorsk.

For oss målfolk handlar det om likeverd mellom menneske.

So korleis står det til med likeverdet nynorskbrukarar imellom? Av alle dei skriftspråka eg kjenner til, har dei to norske eit vell av former og uttrykksmåtar.

I bokmålet har det seg slik av litt ymse grunnar. I nynorsken er dei der av målpolitiske grunnar.

Dialektene skal leggje grunnlaget for ordtilfanget i skriftspråket vårt. Viss ikkje denne valfridomen kom fram i ordtilfanget, ville nynorsken kollapse og målsaka med han. Om so skjer, blir mållaget berre ein gjeng med folk som meiner at sin måte å skrive «norsk» på, er betre enn andre sin.

Og vips skil vi oss ikkje frå ein del andre språkorganisasjonar.

Eg spør igjen: korleis er det med likeverdet? Der finst målfolk som meiner at ikkje alle er like gode målfolk fordi dei skriv litt annleis, snakkar litt annleis eller kler seg litt annleis enn dei sjølv.

Desse folka meiner det er heilt på sin plass å seia dette, enten rett til deg eller i gangane på landsmøtet.

Det kan vera skremmande for ein ung målmann eller nynorskjournalist i ei avis. Er det slik målrørsla er? Grøss.

Det er ikkje slik rørsla skal vera. So lenge du skriv nynorsk, er du målmann nok for meg.

Og om du skriv litt annleis eller snakkar ei anna dialekt enn meg, korkje snakkar eller skriv du feil. Du treng ikkje sanne nokre synder.

Vi målfolk må ikkje berre stå samla mot dei som vil nynorsken vondt. Vi må stå samla for kvarandre. Det er ikkje di rørsle.

Det er ikkje mi. Det er vår rørsle.

Norsk Tidend 4–2014

Foto: Åsen Museum og Historielag / Creative Commons

Leiar i Norsk Målungdom

29

Krambua Foto: Rolf Marnburg / NRK

Målpris til John Skien

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar.

Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

❏ Matboks

For damer: Fargar:

❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær Storleikar: ❏ s ❏ m

❏ l ❏ xl

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svart

For menn: Fargar:

❏ Notatbok natur

Kr 220,– Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Krus

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

❏ grå ❏ azurblå Storleikar: ❏ s ❏ m

l ❏ ❏ xl ❏ xxl ❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏

❏

1 eller 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor» Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏

❏

Norsk Tidend 4–2014

1 eller 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

30

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo Namn: Adresse: Postnr./poststad: Telefonnr./e-post:

I plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,– Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.

Kr 75,– Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa.

Ivar Aasen, 1875 Kr 100,–

❏ Krus

Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre.

Olav H. Hauge, 1965 Kr 100,–

❏ Krus

Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld.

Tarjei Vesaas, 1950 Kr 100,–

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring til 23 00 29 30, eller å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Styret i Rogaland Mållag heidrar John Sigurd Skien med målprisen for 2013. I grunngjevinga legg styret vekt på at John Skien har utmerka seg med godt språk i radio og fjernsyn.

Han bruker nynorsk eller dialekt i det daglege arbeidet på ein framifrå måte. Arbeidet hans i Norge Rundt har vore særs viktig for å halda nynorsken ved like og visa det rike mangfaldet i språket. Det same kan seiast om arbeidet hans i NRK Rogaland. John Skien fekk Kringkastingsprisen for arbeidet sitt i NRK i 2010.

Nyleg fekk han Kongens Fortenestmedalje for framifrå journalistisk arbeid.

– John Sigurd Skien viser med dialekten sin og nynorsken at det er ikkje språket som avgjer kva arbeid eller heider ein kan oppnå, men ved at ein nyttar talemålet sitt på ein naturleg og god måte, seier Magne Viggo Høyland, leiar i Rogaland Mållag, som delte ut målprisen.

Skal kåre beste litteraturformidlar NM i litteraturformidling går av stabelen 26.september i Arendal kulturhus. Det er Aust-Agder bibliotek og kulturformidling som skipar til meisterskapen.

Deltakarane skal fyrst lese diktet «Den annsame» av Jan-Magnus Bruheim, lyrikar med 100-årsjubileum i år, og så ein tekst dei har valt sjølv. Dei tre beste i innleiande rundar blir med i finalerunden, der juryen under leiing av Asta Busingye Lydersen vil kåre vinnaren.

I juryen sit også skodespelarane Hildegun Rise og Ådne Sekkelsten, lyrikaren Øystein Hauge og Taro Vestøl Cooper, fleire gonger Noregsmeister i poesislam.

- Me likar folk som skriv og folk som les, og me vil gjere vårt beste for å inspirere dei som formidlar det som er skrive, til dei som vil lese, seier prosjektleiar Jan Kløvstad.

Longvastøl til Nynorsk avissenter Ivar Myklebust Longvastøl tek over som dagleg leiar for Nynorsk avissenter i Førde. Det skriv journalisten.no. Longvastøl har tidlegare jobba 18 år som journalist i Firda Media. Sidan januar 2013 har Longvastøl hatt permisjon og budd i Cape Town i Sør-Afrika. Der har han mellom anna arbeidd som frilansar og vore med å starte næringslivsportalen nett.no.

Nynorsk avissenter har til no vore drive som eit prosjekt i Firda Media med støtte frå ei rekkje offentlege og private bidragsytarar.

No har senteret søkt Kulturdepartementet om støtte på til saman 2,24 millionar kroner til permanent drift.

Arve Sandal har vore dagleg leiar i prosjektperioden og hatt ansvar for å etablere og få i gang drifta av senteret. Han gjekk av som leiar 1. september. (NPK)

Smakebitar frå programmet: Målbyte i Noreg - ein språkpolitisk analyse ved Eli Bjørhusdal Odda-modellen: I arbeidslivet og fagrørsla, historisk og i dag ved Terje Kollbotn Kva kan kommunereforma ha å seia for nynorsken? ved Jens Kihl Skulemålsrøysting i Holet ved Maria Søndrål Hått halling - offensivt målprosjekt i Hallingdal ved Heidi Molstad Andresen Odda-modellen: Kva er dei pedagogiske fordelane? ved Helga Mannsåker Ta kontakt med Erik grov (erik.grov@nm.no) om du har lyst til å koma. Seminaret er ope for alle.

Noregs Mållag Haustseminar 2014 Odda 27. - 28. september

Kan Odda-modellen bli nasjonal politikk?

Haustseminar i Odda laurdag 27. og sundag 28. september 2014.

Den fyrste parallellklasseordninga vart skipa i Odda.

Folkeskulen vart frå hausten 1914 delt i ei landsmåls- og ei riksmålsavdeling, og foreldra kunne fritt velja kva for klasse borna skulle gå i. Sidan den gongen har elevane i Odda kunna velja om dei vil byrja i ei nynorskklasse eller i ei bokmålsklasse.

Dette vart etterkvart også ein del av den nasjonale løysinga. Høvet til å skipa klasser med eit anna opplæringsmål enn fleirtalet ved skulen, vart lovfest med ei endring av målparagrafen i folkeskulelova i desember 1917. Vilkåret var at det var nok elevar til å fylla ei klasse og at det ikkje førte til «nævneværdig større utgifter for kommunen».

Dessutan skal me snakka om kommunesamanslåingar, nynorsk i arbeidslivet og fagrørsla, og kampanjehausten. Me skal òg få oppleva noko av det rike kulturlivet i Odda og høyra om industrisoga til Tyssedal og Odda.

NORSK TIDEND NOREGS MÅLLAG

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 E-post: nm@nm.no

Stoffrist nr. 5 – 2014: 22. oktober 2014

Kampanje i den digitale verda 2: #nynorskverksemd Noregs Mållag oppmodar folk om å ta bilete av verksemder som nyttar nynorsk og merkja dei med emneknaggen #nynorskverksemd på Twitter, Facebook og Instagram. Me sender nynorsk verksemd-klistremerke til verksemda og eit takkebrev i posten. Vil du ha klistremerke i posten?

Send melding direkte til krambua@nm.no

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 500 Abonnement: kr. 250,– per år

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Noregs Mållag oppmoda i sumar til digital dugnad for å lyfta fram den nynorske barnelitteraturen gjennom emneknaggen #lesesumar.

Sumar er lesetid, og sumar er lesetipstid. Avisene var fulle av lesetips og ”kva bøker skal du ha med på stranda”-artiklar. Diverre tilrådde dei fleste av desse artiklane berre bøker på bokmål. Mållaget ville bøta på det.

– Me oppmoda alle til digital dugnad for å syna fram kor mykje god barne- og ungdomslitteratur det finst på nynorsk, slik at ungane kunne få gode leseopplevingar på nynorsk i ferien, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

Det finst eit hav av god barnelitteratur på nynorsk, og Mållaget fekk med seg forlaga Samlaget, Skald og Mangschou til å dela sine tips. I tillegg var nynorskbok.no med, ei nettside med gode lesetips til barn og unge på nynorsk. Saman oppmoda dei alle til å dela lesetips i sosiale media under emneknaggen #lesesumar.

No er hausten komen. Kan hende nokon har lyst til å setja i gang kampanjen #lesehaust?

Tilsette:

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

Kampanje i den digitale verda: #lesesumar

www.nm.no

Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, erik.grov@nm.no Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: skriv@nynorsk.no Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Karl Peder Mork, Telefon: 901 67 493, 23 00 29 40, E-post: karlpeder@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit.tenno@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Synnøve Marie Sætre, Telefon: 926 95 330, E-post: synnovemarie@nynorsk.no

Norsk Tidend 4–2014

Mållaget informerer

Lnoregs mållag

31

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 4 • september 2014

– Eg kjem til å stå her, eg, seddu Olav H. Hauge

LPå tampen Då eg for nokre år sidan spurte torgmannen i Arvika om potetene han selde var svenske, fekk eg dette svaret: – Spelar det nån roll? Du skall vel inte prata med dom?

Lite visste vi då at det var akkurat det eg hadde tenkt å gjere nokre år seinare.

– Hei, hei, poteter, skulle eg seie, når eg drog opp eit ris.

Og eg skulle sjølvsagt snakke norsk, for poteter forstår alle språk, det eg veit.

Så altså: – Hei, hei, poteter. Eg er verkeleg glad for å sjå dykk, alle.. ein-to-tre…femten-SEKSTEN. Så lyse og fine de er, nesten utan mørke prikkar, nesten inga blaut jord som klistrar seg fast til huda, berre ein forsiktig vask og deretter plask i gryta. Verdas mest smakfulle poteter. Søte, nøtteaktige, lune. Eg skal berre ete dykk med litt smør eller havsalt på, eller rosmarin, eller nesten heilt nakne, berre med silkeskalet på. Akkurat slik som dei svenske slektningane dykkar som eg åt tidlegare i sommar, som eg fann i store kassar i butikken. Uvaska, små, herlige godknollar, rett frå jorda.

Og så ville eg fortelje dei ei litt trist historie om slektningane over grensa.

– Veit de, svenske vener, at når eg skal kjøpe nypoteter på butikken i Oslo må eg nøye meg med slike som er vaska i store maskiner før dei har blitt pakka inn i plastposar eller plastnetting og blitt sortert etter størrelse. Slike små godbitar som dykk blir sortert bort, og ikkje veit eg kvar dei blir av, men dei andre får ein merkelapp på seg og blir stabla saman med ein hurv med likeeins pakka poteter med rare namn.

– I dette plastpakka sorteringssamfunnet hadde det aldri vore plass til slike som dykk, ville eg fortelje dei.

Og så ville truleg mine små vener rasle litt med blada, riste av seg litt jord og kanskje stire på meg med triste potetauge.

– Plast? Vaska? Åh, det var verkeleg, verkeleg leit å høyre, ville dei nok svare.

Og så ville vi vere tause saman nokre sekund.

Men så var det sikkert ei lita rar ei med vorte på nasa som ville gløtte opp på meg og smile forsiktig.

– Men kanskje slektningane våre i Oslo kan få ei stor kasse i butikken neste år?

– Kanskje det, svarar eg, og stryk ho over knollen.

Britt Glosvik

Frå bloggen Tekstar (bglosvik.com/)

Foto: Bjørn Inge Storkaas

Førde vil bli nynorskbyen LLMed prosjektet «Nynorskbyen Førde» vil byen ta ansvar for nynorsk skrift og kultur. Ei rolle dei meiner ingen andre har teke.

Førde kommune med ein halv million og den siste biten har ein tenkt å få inn andre samarbeidspartnarar på.

LL–Me har lyst til å ha ein identitet knytt til nynorsken, forklarar Trond Ueland, kommunalsjef med ansvar for kultur i Førde kommune.

LLUeland meiner kommunen har gode føresetnadar for å verte eit kraftsenter for nynorsk med ei kompetanseklyngje beståande av mellom anna NRK Nynorsk mediesenter, Nynorsk avissenter og offentlege institusjonar. Han understrekar at dei ikkje er ute etter å konkurrere med verken Nynorsk kultursentrum og Dei nynorske festspela i Ørsta, eller Stord – som kallar seg verdas største nynorskby.

LLHan er prosjektansvarleg for pilotprosjektet «Nynorskbyen Førde»som i desse dagar ventar spent på statsbudsjettet og svar på om dei får dei to millionane i støtte dei har søkt om frå Kulturdepartementet.

Får dei det, vil nynorsken verte meir synleg i nynorskhovudstaden og resten av Sunnfjord i perioden 2015-2017.

LLI søknaden heiter det vidare at: «Ingen har tatt posisjonen og ansvaret som nynorskhovudstad sjølv om både Stord, Bergen, Haugesund, Sogndal, Ørsta/Volda har ein sterk nynorskkultur. Førde vil ta dette ansvaret.» I tillegg til dei to millionane som er søkt Kulturdepartementet om, stiller

LL–Nynorsken er så utsett at me er avhengige av å spele kvarandre gode, meiner Ueland.

LLProsjektet er eit resultat av at kulturminister Thorild Widvey og dåverande statssekretær Knut Olav Åmås utfordra Førde på å ta ei enno tydelegare nynorskrolle i samband med eit seminar i Førde tidlegare i år.

Andrea Rygg Nøttveit/Framtida.no