Norsk Tidend 5-2014 by Norsk Tidend

Oslo AP bommar på målet > 4 • reformert til bokmål? > 6 • tung nynorskmetall > 8 • Varselet > 14 tospråklege som ressurs > 12 • nøytral språkpolitikk – finst det? > 20 • hallo i 45 år > 22

Nr. 5– november 2014

Medlemsblad for Noregs Mållag

NORSK TIDEND Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Kva kan vi lære av Odda? X Kommunen respekterer målforma til eleven i så stor grad at ho avgjer kva klasse han kjem i. Det gjer underverk for den nynorske sjølvtilliten, sa Helga Mannsåker på haustseminaret i Odda. > 24–25

Aud Karlsen med ei klasse ved Odda barneskole ein gong på 50-talet. Foto: Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum

Lleiarteigen Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Ljos innvertes LLDet byrja då eldste sonen tok til i 8. klasse på Majorstua skole i Oslo i haust. Eg stussa allereie på det fyrste brevet eg fekk frå læraren. Tittelen var ordrett: «Brev til føresette». Jaha? Snart kom han heim med norskboka, det skulle leggjast på band. Trur de ikkje det synte seg at også den var på nynorsk? Sonen insisterte på at han berre hadde plukka med seg ei frå bunken.

Bensin Bensiidna

Bensin - Bensiidna - Mo

00.00 00.00 00.00

LLSå var det foreldremøte. Ikkje nok med at all informasjon på tavla var på nynorsk, at læraren vår er fagansvarleg for norsk for heile trinnet og at meir enn halvparten av dei andre norsklærarane også høyrdest ut som om dei har hatt rett hovudmål. Men kva er oddsen for at sonen din kjem i same klassa som sonen til ein journalist i Nynorsk Pressekontor? Det er 6000 åttandeklassingar i Oslo. 200 klassar. Eg ville ikkje ha sett pengane mine på det i sommar.

Stasjonen er desverre lukket inntil videre...

LLPå den eine sida kunne eg sjå på dette berre som små ljosglimt i kvardagen gjennom ein regntung haust. Oslo Ap vil ha forsøk med valfri sidemålsundervisning, Jenny Clemet von Tetzschner i Oslo Unge Høyre applauderer naturlegvis og Aftenposten-kommentator Per Anders Madsen kjem dragande med NIFU Step-rapporten som sanningsvitne. LLMen eg vel å sjå større på det. Sonen min er ein vanleg elev, går ikkje i nynorskklasse, og eg har så vidt eg veit aldri kryssa av for «målsak» som livssyn i noko skjema i løpet av skulegangen hans. Difor kunne dette ha vore kva Oslo-elev som helst, ein elev som møter sidemålet sitt heile tida. Eg har eit realistisk syn på korleis han kjem til å gjere det fagleg, han er litt for mykje far sin i møte med lekser. Men eg er heilt overtydd om at han kjem til å vere relativt avslappa når sidemålsundervisninga verkeleg slår inn. Akkurat som resten av klassa hans. Det vil dei tene på. LLSå alt er ikkje like mørkt i osloskulen. Han har ljos innvertes.

Norsk Tidend 5–2014

Utgjeven av Noregs Mållag

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 I redaksjonen: Hege Lothe Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Bokmålsreforma Me som bur ytst ute eller inne i DistriktsNoreg, veit alle at smått er truga. Me må slåss for skulane våre, bankane våre, butikkane våre og bensinen vår. Store «robuste» einingar vil ikkje ha bankfilialar i småbygdene i Hardanger eller køyra milevis for å levera drivstoff til ein liten butikk på ein utpost i Finnmark. Fri flyt er ikkje alltid like lett når ferga berre går to gonger om dagen. Nedlegging og sentralisering av tenester ute i distriktskommunane skubbar sakte men sikkert folk frå dei minste bygdene og inn til dei større. Med ei ny kommunereform vil sentraliseringspresset auka. Dei minste kommunane vil tapa arbeidsplassar og tenester til dei større. På same måte som anna politisk styrt utvikling som t.d. større einingar i landbruket, konkurranseutsetjing av posttenester og helsetenester, er alt politikk for sentrale strok. Sjølv om det har vore nynorskklassar i både Bergen, Oslo, Trondheim og Tromsø, så er det i distrikta at nynorsken er rotfest. I mange av dei mest utsette distriktsområda er det nynorsken har slege seg ned og blitt det lokale språket. Her er det produksjonen av nye nynorskbrukarar går føre seg. Difor er nynorsken heilt avhengig av at staten Noreg driv ein aktiv distriktspolitikk. Ein distriktspolitikk som gjer at det kan bu folk ute i distrikta. Slik at nynorskkrinsar som t.d. Sel og Heidal i Sel kommune slepp å kjempa mot nedleggingstrugsmål og verta innlemma i bokmålskrinsen Otta.

marit aakre tennø Leiar i Noregs Mållag

Noregs Mållag har fått utarbeidd ein rapport om kommunesamanslåing som er presentert i dette nummeret av Norsk Tidend. Han syner at førre reform var med på å skubba nynorsken ut or mange kommunar i Noreg. Nynorsken mista det administrative fotfestet han trong, då han mange stader vart røysta ut av dei nye kommunane. Ofte gjennom det tilsynelatande kompromisset: nye språknøytrale kommunar. Då som no står kampen for språket i dei nye kommunestyra. Det kan verta ein tøff kamp, det syner soga, og det syner alle andre debattar der mindretalet sine språkrettar vert utfordra av fleirtalet her til lands. Rapporten teiknar risset av eit språk som treng strukturar rundt seg som er med på å hegna om det. Og nynorskkommunane er slike openberre strukturar, med ei gjerdeplikt som er med og lèt språket på innsida få gro og veksa. Kommunale arbeidsplassar med nynorsk som administrasjonsspråk er viktige, saman med sterke nynorske sentrum.

Lsagt – Det (hadde ) vært en fordel om vi brukte skolens ressurser på å forberede fremtidens arbeidstakere på internasjonaliseringen av arbeidslivet. For som Språkrådet sier på sine nettsider er nynorsk et skriftspråk nettopp «i og for hele Noreg». Det er viktig å kjenne sin egen kultur, men en kommer ikke utenom at mens fremmedspråk som engelsk, tysk og fransk åpner dører utenfor Norge, åpner nynorsk døren til et knippe kommuner på Vestlandet. Henrik Kjellmo Larsen, student og skribent, fyrer av i eit lesarinnlegg i Bergens Tidende

ohtorboaldámuš dna

nsii e B in Bens

– Dersom nynorsk er ubrukeleg fordi det er eit språk i og for Noreg, kva då med språket Larsen sjølv nyttar? Nynorsk er fint i dikt, skriv han. Vel, bokmål er fint i både dikt og lesarinnlegg. Men med Larsens resonnement er bokmål like unyttig for globaliserte norske ungdomar som det nynorsk er. Peder Lofnes Hauge svarar – Lærarane sette stor pris på at vi kom. Det sa dei og det såg vi på dei at dei gjorde. Terje Kjøde avkreftar at lærarane ved Åse skule fer med lygn. Sunnmørsposten

Om kommunereforma sentraliserer arbeidsplassar til bokmålssenter og slår saman kommunar med ulikt tenestemål, vil posisjonen til nynorsken verta utsett. Det syner rapportane frå førre samanslåing. Me er ikkje åleine om å vera uroa over språklege fleirtal og mindretal ved eventuelle samanslåingar. Til Klassekampen 7. november uttrykkjer sametingspresident Aili Keskitalo den same uroa. Sametingspresidenten er uroa for at det samisktalande folket skal tapa språkrettar dei i dag har, ved at nye majoritetar røystar samisken ut av dei nye kommunane. Også i nord er det uro for at reforma vert ei bokmålsreform. Regjeringa og Stortinget har lagt vekt på at samisk ikkje skal koma dårlegare ut av ei samanslåing. Dei har teke inn over seg at språklege styrketilhøve er ein faktor i samanslåingar. No har dei sett ned eit utval for å finna ut korleis ein kan løysa utfordringane i dei samiske forvaltingsområda. Og sametingsrådet har gått inn for tiltak som må på plass, om samisk språk og kultur ikkje skal lida i reforma: dei vil at nye storkommunar som «sluker» samiske kommunar, må få status som samiskspråklege, sjølv om fleirtalet i kommunestyret skulle vera imot. Dei vil at offentlege institusjonar som i dag må følgja språkreglane i samelova, må halda fram med dette etter ei samanslåing. Og dei vil at samiskspråklege arbeidsplassar på bygda må haldast oppe i dei nye storkommunane. Eit slikt særomsyn til samisk som sametingsrådet her krev, er heilt i tråd med liknande asymmetriske rettar for små språk rundt om i verda og lovgjevinga

“

Nedlegging og sentralisering av tenester ute i distriktskommunane skubbar sakte men sikkert folk frå dei minste bygdene og inn til dei større. kring samisk språk i dag. Å få til det same for nynorsk vil krevja ein ny måte å sjå på tilhøvet mellom nynorsk og bokmål på. Men det må til om ikkje kommunereforma skal verta ei bokmålsreform ikkje berre i nord, men òg i nynorskområda. Nynorskbygdene, til liks med dei samiske bygdene, er avhengige av gode ordningar og gode tenester. Skal nye bedrifter etablera seg der, må posten koma, skal nye innbyggjarar produserast, er ein avhengig av arbeidsplassar og ein bruksstruktur i landbruket som sikrar meir enn to bønder i kvar i bygd. Difor er kampen for nynorsk og samisk mange stader nett den same som kampen for butikk, bensin og basseng. Ein kamp mot dei store sentraliserande kreftene.

– Vi leter etter noen som: kan snakke flytende trøndersk. Liker å snakke. Har godt humør. Har tid til å møte oss. Vi er en gruppe med flinke elever fra 10 forskjellige land som snakker veldig godt bokmål. Men vi ønsker å øve oss på trøndersk og ønsker gjerne at mange kommer! Gruppe F på Levanger voksenopplæring med ei lita etterlysing i Levangeravisa – Nynorsk er ein viktig del av vår kulturarv. Det er etter det me veit ikkje algebra. Leiarartikkel i Hallingdølen ODDA BURDE vera ein spydspiss for målsaka, meiner han som sjølv ba om å starte i bokmålsklasse då han byrja i skulen fordi leikekameratane skremde han med at i nynorskklassane fekk dei berre surmjølk, og det likte ikkje Egil. Han bad foreldra om å få byta til bokmål, noko dei lo godt av. Egil Torheim fortel om baksida av Odda-modellen i Hardanger Folkeblad

Norsk Tidend 5–2014

Illustrasjon: Kjartan Helleve

– Men det er stor forskjell mellom kva ein meiner og føler, og historiske fakta. Sarromaa skriv: «Som historiker er jeg også smertelig klar over at nynorsk var en snodig idé som oppstod med 1800-tallets nasjonalsjåvinisme, og er slik sett akkurat like kunstig og oppfunnet som bunaden - eller hele nasjonen, for den saks skyld.» Som språkvitar er eg smerteleg klar over at det finst mange som gjentek påstanden om at nynorsk er kunstig og oppfunnen. Men det smertar enda meir at nokon som kallar seg historikar, bevisst bruker slike påstandar i det offentlege rommet. Jens Haugan i VG

Lmålnytt

Norsk Tidend 5–2014

(NPK)

Samling for barnebokformidlarar I november var det litterært treff i Førde og på Stord for alle som ivrar for nynorsk barnelitteratur. Initiativet kom frå LNK. – Målet med arrangementa var å få til ei fagleg samling der ulike aktørar rundt den nynorske barneboka kunne møtast og dele innsikt og kunnskap, seier høgskulelektor Janne Karin Støylen ved Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa i Volda.

Noregs Mållag synest framlegget frå programkomiteen i Oslo Arbeiderparti om å fjerne både sidemålskarakteren og sidemålseksamen er useriøst.

Omdiskuterte forsøk

Foto: Hege Lothe

Tidlegare i år sa Universitetet i Oslo frå seg ansvaret for både språksamlingane sine og tolvbindsverket over norske dialektar og nynorsk skriftspråk, Norsk Ordbok, fortel Klassekampen. «Ordbokgruppa» Grepstad no har sett saman for å finne løysingar for verket og samlingane, består av representantar frå Nynorsk kultursentrum, Universitetet i Bergen, Universitetet i Stavanger, Høgskulen i Volda og forlaget Samlaget. I følgje Klassekampen vil gruppa først rekne på kostnadene knytte til å halde oppe og utvikle språksamlingane, fullføre digitaliseringa av Norsk Ordbok og drifte denne på nett. Utrekninga går til Kulturdepartementet, og institusjonane vil vidare drøfte kven som kan ta på seg ansvaret. Det at samlingane blir knytte til eit vitskapleg miljø og forska vidare på, er eit viktig poeng for ordbokgruppa. Universitetet i Bergen er blant dei som tidlegare har meldt interesse for samlingane, fortel avisa. Regjeringa vil ikkje føre vidare arbeidet i Norsk Ordbok etter februar neste år, men sikrar drifta ut februar. Det Norske Akademis Store Ordbok tar over som den store ordboksatsinga framover. Regjeringa har sett av 3,7 millionar kroner til fullføringa av det tolvte og siste bindet av Norsk Ordbok i framlegget til statsbudsjett for 2015, slik at ordboksforskarane får gjere seg ferdig. Dermed er det ikkje pengar til å drive ordboksprosjektet etter februar, og noka digitalisering av den store ordboksamlinga blir det ikkje noko av i denne omgangen. Det Norske Akademis Store Ordbok får auka løyvinga kraftig i budsjettframlegget, og regjeringa foreslår eit tilskot på 15,1 millionar kroner neste år. Samtidig foreslår regjeringa eit tilskot på 0,5 millionar kroner til Bokmålets og Riksmålets Ordbase, der ordboka til Akademiet skal vere kjernen.

Sterke reaksjonar på sidemålsframlegg

– Det er berre eitt år sidan vi hadde ein stor nasjonal debatt om norskfaget. Styresmaktene konkluderte med at vi skal ha tre karakterar i norsk. Det er altså ein slags omkamp Oslo Ap prøver seg på, seier leiar Marit Aakre Tennø i Noregs Mållag. I utkastet til kommunevalprogram i perioden 2015-2019 frå programkomiteen i Oslo Ap, heiter det at ein skal «Gjennomføre forsøk med felles karakter i norsk uten egen sidemålseksamen». Programarbeidet vart leidd av varaordførar Libe Rieber-Mohn. – Tre karakterar i norsk på vitnemålet utgjer ein urimeleg stor del av det totale skuleresultatet til elevane, på kostnad av prestasjonane i andre fag. Oslo er ein samansett by, og svært mange er allereie fritekne frå sidemål. Endå fleire ser på sidemålet som ei plage, sa Rieber-Mohn til VG då framlegget fyrst kom i slutten av september. Sidan då har det vore ein høyringsrunde, og reaksjonane var delte, men komiteen landa på å halde punktet inne.

Foto: Oslo AP

Direktør i Nynorsk kultursentrum i Ørsta, Ottar Grepstad, har teke initiativ til ei «ordbokgruppe» for å finne løysingar for Norsk Ordbok.

Foto: Jørund Hessevik/NPK

Vil berge Norsk Ordbok

– Skammeleg Mållaget meiner

Oslo Ap veit at det vil gå mange år før læreplanen blir revidert på nytt og at dette spørsmålet ikkje høyrer heime i lokalpolitikken. Aakre Tennø meiner difor dette er å dytte elevane framføre seg og at det er direkte useriøst. Direktør for Nynorsk mediesenter, Ottar Grepstad, går endå lenger i kritikken: – Det er skammeleg at programkomiteen i Oslo Ap bruker innvan

“

– Dette er eit spørsmål som ikkje høyrer heime i lokalpolitikken. Marit Aakre Tennø

Marit Aakre Tennø (øvst), leiar i Noregs Mållag, meiner Oslo Ap snakkar ned innhaldet i skulen. – Korleis forventar Libe Rieber-Mohn (midten) at elevane skal få betre haldningar til sidemålsundervisninga, når ho går ut på denne måten, spør ho. Direktør Ottar Grepstad (nedst) i Nynorsk kultursentrum går også langt i kritikken av Oslo Ap og Libe RiberMohn. drarane som argument mot at dei som veks opp i Oslo, skal få lære nynorsk. Slik Oslo veks i folketal no, er det viktigare enn nokon gong at byen er språkleg integrert i landet Noreg, seier han.

Rieber-Mohn viser til forsøk med felles norskkarakter som vart gjennomført i Oslo frå 2004 til 2007, som ho meiner viste at elevane presterte betre i norsk då ein fjerna den eigne sidemålskarakteren. Dette er Tennø sterkt usamd i. – Vi veit ingenting om det var vellykka eller ikkje. Det var ikkje forska på før-situasjonen og ein gjorde mange andre endringar samstundes. Det forsøket viste, er at om ein puttar midlar inn i norskundervisninga, så gir det resultat. Og det vi veit frå andre undersøkingar, er at dersom vi svekkjer vurderingsordningane i sidemål, så blir det dårlegare nynorskkunnskap, seier mållagsleiaren.

SV-motstand Partikollegaene til Rieber-Mohn, nynorskbrukar Hadia Tajik og skulepolitisk talsmann Trond Giske, går i VG langt i å støtte framlegget. Tajik kallar det ein spennande tanke, og Giske stiller seg bak ideen om eit forsøk. Tidlegare kunnskapsminister Bård Vegar Solhjell (SV) meiner derimot Oslo Ap bommar fordi ein alt har ei godt fungerande fritaksordning for dei som av ulike grunnar treng det, og at skuleelevane elles må lære seg minoritetsspråket nynorsk. – Eg veit mange ungdommar opplever nynorsk som ei unødvendig plage. Andre meiner algebra eller religion er ei unødvendig plage. Men det er ikkje alltid klokt å regulere skulepolitikken berre ut frå kva elevane meiner er plagsamt eller ikkje, seier Solhjell til VG. Kunnskapsminister Torbjørn Røe Isaksen (H) er open for å prøve ut nye ordningar i sidemålsundervisninga – også det Oslo Ap no signaliserer. – Eg synest det er veldig bra at også Arbeidarpartiet vil vere med på ein debatt om sidemålet, for etter mi meining fungerer ikkje sidemålsundervisninga bra, seier Isaksen til NTB. Men Oslo Aps forslag har ei svakheit, meiner han. – Og det er at elevar som er gode i hovudmål, men svakare i sidemål, risikerer å få dratt ned heile karakteren, seier han. Både Høgre og Frp har landsmøtevedtak på å fjerne nynorskkarakteren, men i regjeringsplattforma heiter det at dei skal « ... gjøre sidemålsundervisningen mer engasjerende for elevene, og forbedre karaktersettingen». (NPK)

“

– Eg trur ikkje på ei liberal tilnærming til språkutvikling. Eg trur ord blir borte fordi nokre språk dominerer. Marta Norheim Kringkastingsprisen 2014 gjekk til litteraturkritikar og NRK-journalist Marta Norheim. Prisen blei delt ut av styreleiar Inger Størseth Haarr i Kringkastingsringen. Foto: Torstein Bøe / NTB scanpix / NPK

Snakkar enkelt om vanskeleg litteratur L Marta Norheim X har vore tilsett i NRK sidan 1987 og arbeidd med kulturstoff i radio og fjernsyn. Norheim har særleg spesialisert seg på litteraturfeltet. X fekk nyleg Kringkastingsprisen 2014

Prisvinnaren ville verken seie at ho blei «veldig, veldig glad» eller «sjukt glad» for å få Kringkastingsprisen då han blei overrekt på Det Norske Teatret onsdag. – Eg vil seie på godt nynorsk at det var ofseleg gildt å få Kringkastingsprisen for 2014. Takk!, sa Marta Norheim.

Kulturprodukt – Dette er jo

ein pris som går direkte på det eg driv med til dagleg, nemleg å snakke på nynorsk i radio. Heilt ærleg er det 85 prosent nynorsk, ti prosent dialekt og fem prosent knot, fortalde Norheim. For språket varierer etter kven ein snakkar med og situasjonen ein er i, peikte litteraturkritikaren på i takketalen. – Eg er oppteken av dei språklege rollene vi går inn. Språk er ikkje natur, men eit fantastisk kulturprodukt skapt gjennom hundretusenvis av år. Språket som fenomen verkar sjølvsagt til ein begynner å tenkje over det, meiner ho.

– Vi kan overleve om det skjer ein reduksjon av språk eller artar. Men kva som blir borte når dette skjer, er vanskelegare å få oversikt over. Språk er meir enn ein effektiv måte å formidle informasjon på, sa Norheim.

Vekkjer «sovande» ord

På mikronivå dreier dette seg om ord. Sjølv har ho nokre gonger hatt gåande ein minikampanje for å finne og vekkje sovande ord som «ofse» og «melsdagar». – Det er heilt greie ord du sjeldan høyrer. Ikkje fordi fenomena eller tinga ikkje finst lenger, men fordi ordet er ute av bruk. – Eg trur ikkje på ei liberal tilnærming til språkutvikling. Eg trur ord blir borte fordi nokre språk dominerer. I språkbruk apar og hermar vi, og slik må det vere. Men det er ikkje det same som å la ord eller formuleringar gå i gløymeboka. Eg trur prisen har inspirert meg til å ta opp att sovande ord, sa Norheim under utdelinga.

Fagleg tyngd I grunngjevinga

for prisen blir det vist til at NRKveteranen i ei årrekkje har sytt for god, normalisert nynorsk i radio, samtidig som ho har fagleg tyngd på litteraturfeltet. Lyttaren stolar på det Norheim seier, meiner juryen. – Kombinasjonen av fagleg kunnskap og evne til å formidle på eit klart og usnobbete språk gjer at Norheim snakkar til folk som liker å lese, rett og slett, heiter det i grunngjevinga frå Kringkastingsringen.

Vil snakke enkelt Å formidle «enkelt og greitt» er noko litteraturkritikaren legg vekt på. – Radio er eit massemedium. Litteratur er noko alle har eit forhold til, som òg er eit fagområde. Det er veldig greitt ikkje å bruke faguttrykk. Eg er også oppteken av å snakke enkelt om vanskeleg litteratur. Mange har unødig høg respekt eller frykt for vanskelege bøker. Det er ikkje farleg om ein ikkje forstår alt. Ein skal ikkje forstå alt. Det er greitt å snakke slik om bøker, seier Nordheim. Populær Kritikar Juryen peiker òg på at Norheim ikkje først og fremst er nynorskbrukar, men ein fagleg sterk litteraturkritikar med ei svært god evne til å formidle. – Nett derfor er ho ein god og viktig representant for nynorsken. Ho har gjennom fleire år brukt eit godt nynorsk språk som verktøy i formidling, og ho har med dette vorte ein av dei mest populære litteraturkritikarane i dag. Å bruke nynorsk som verktøy er sjølvsagt for Norheim, som opphavleg kjem frå Voss. – Eg kjem frå kjerneområdet for nynorsk. Det som ville vore veldig rart, var dersom eg skulle snakke bokmål på radio. Ikkje fordi det er eit dårlegare språk, men det er ikkje det er det eg har vakse opp i. No har eg bikka over i nynorsk med ein dialektdel på ti prosent, seier Marta Norheim. Benedikte Grov NPK

Norsk Tidend 5–2014

Godt nynorsk språk og sterk formidlingsevne gjer Marta Norheim til vinnar av Kringkastingsprisen for 2014.

LKommunesamanslåing

Rustar seg mot ko Mållaget fryktar at kommunereforma enda ein gong kan bli ei bokmålsreform.

Illustrasjon: Distriktssenteret

LKommunereforma X Regjeringa skal innan 2017 leggje fram forslag til kommunereform og samanslåingar av dei 428 kommunane vi har i dag. X Målet er større kommunar og å overføre fleire oppgåver frå fylkeskommunane, fylkesmennene og staten til det lokale nivået. X Våren 2015 får Stortinget eit framlegg om kva nye oppgåver kommunane skal ha. X Kommunane har frist på seg til våren 2016 med å gjere vedtak om samanslåing. X Regjeringa opnar for å bruke tvang overfor kommunar som ikkje vil slå seg saman, men som regjeringa ønskjer skal slå seg saman. X Dei første samanslåingane kan skje 1. januar 2018, mens heile reforma skal vere på plass innan 1. januar 2020. X Regjeringa tilbyr 20–65 millionar kroner i eingongsstøtte til kvar kommune før samanslåinga og mellom 5 og 30 millionar i reformstøtte.

LSpråkspørsmåla X 114 av 428 kommunar har nynorsk som vedtatt bruksspråk, 156 er språknøytrale.

Norsk Tidend 5–2014

X I kommuneproposisjonen for 2015 sa regjeringa ingenting om nynorsk, men tok opp verknadene av reforma i det samiske forvaltingsområdet. Elles la departementet til grunn at «kommunane selv finner gode løsninger på språkutfordringene».

X Kommunal- og forvaltingskomiteen på Stortinget bad i innstillinga si regjeringa om å gi nynorsken den same merksemda som samisk i samband med ei ny kommuneinndeling «slik at nynorsk som målform ikkje vert skadelidande som resultat av reforma». X Komitemedlemmene frå Ap, Sp og SV meinte dessutan at staten må ha ein eigen strategi for å sikre at nynorsken ikkje kjem svekt ut av kommunereforma. (©NPK) npk@npk.no

I kommunereforma på 1960-talet enda over 80 prosent av nynorskkommunane utanom Hordaland og Sogn og Fjordane opp som kommunar utan nynorskvedtak, viser ein ny rapport som Noregs Mållag har laga. «Rapport om kommunereforma – frå Askvoll til Åseral», ført i pennen av Kåre Lilleholt og Jens Kihl, viser dei store konsekvensane kommunesamanslåingane i åra etter 1955 fekk for nynorsken og prøver å teikne eit bilete av kva vi kan vente oss av den kommande kommunereforma. Forfattarane kjem òg med framlegg om tiltak som kan dempe dei negative verknadene av reforma for nynorsken. Mens Noreg i 1955 hadde 744 kommunar, var talet i 1972 redusert til 454. Nynorskdelen av desse vart likevel enda kraftigare redusert. Mens 39 prosent av kommunane i 1955 var nynorskkommunar (290), hadde prosentdelen i 1972 minka til 22 (98), går det fram av rapporten. I alt 142 nynorskkommunar fekk eit anna administrasjonsspråk etter samanslåinga. – Mykje tyder på at nynorsken først og fremst forsvann der han allereie stod svakt i lokalsamfunnet, skriv Jens Kihl i rapporten. Nynorsken mista gjennom reforma særleg fotfeste i Trøndelag, Nordland og på Agder, men òg i ein del bynære område på Vestlandet og i randsonene på Austlandet.

Byomlanda på Vestlandet

No som da ligg mange nynorskkommunar i randsona til kjerneområda høveleg til for samanslåing med kommunar som ikkje har nynorskvedtak. Rapporten peikar på nynorskområda rundt vestlandsbyane Molde, Ålesund, Bergen, Haugesund, Stavanger og Sandnes som særleg utsette. Det gjeld òg Nordmøre og dalføra på Austlandet og Sørlandet. Rapporten peikar òg på at berre nokre få fleire språknøytrale kommunar i Rogaland og Telemark kan få språkpolitiske konsekvensar på fylkesnivået. Leiaren i Noregs Mållag, Marit Aakre Tennø, er redd for at mange

“

nynorskkommunar kan ende opp nettopp som språknøytrale. For i praksis er dette som regel bokmålskommunar, meiner ho. – Det vi ser frå den førre runden med kommunesamanslåingar, er at vi kan få mange språknøytrale kommunar, og at det for mange kan verke som eit godt kompromiss. Men i dag ligg det ingen ting i det språknøytrale. Det er ingen krav om å veksle mellom bokmål og nynorsk til dømes.

Nye kommuneplikter

Rapporten tar til orde for ein revisjon av språklovgivinga som passar betre til den nye kommunestrukturen, mellom anna ved å gi dei tospråklege kommunane nye plikter overfor nynorskbrukarane, krav om ein desentralisert kommuneadministrasjon og nye reglar for inndeling av skulekretsar. – Det er eit interessant poeng i rapporten at han peikar på at språklovgivinga ikkje er rigga for særleg store endringar i strukturane, seier Tennø. – No er det utnemnt eit offentleg utval som skal sjå på kva kommunereforma kan bety for samisk, og denne rapporten er ei sped byrjing til ei tilsvarande utgreiing for nynorsk. Det er klart at vi ønskjer oss ei tilsvarande utgreiing om kva konsekvensane blir for nynorsken, seier ho og peikar på at språkmekanismane eigentleg er like for nynorsk og samisk.

Språkpolitisk medvit

Lilleholt og Kihl kastar fram fleire tiltak dei meiner kan hindre kommunereforma i å bli ei bokmålsreform: X Språkpolitisk medvit må inn i reformarbeidet. Staten bør ikkje slå saman kommunar med ulikt fleirtalsmål X Lovkrav om språkbruksplanar i alle kommunar X Revisjon av mållova, tilpassa ein ny kommunestruktur med større kommunar

– Det aller viktigaste er å tenkje seg veldig godt om før ein slår saman nynorskkommunar med bokmålskommunar eller med språknøytrale kommunar. Marit Aakre Tennø

BYRJINGA: – «Rapport om kommunereforma – frå Askvoll til Åseral» er ei sped byrjing til ei utgreiing om konsekvensane av kommunereforma for nynorsk, seier leiar Marit Aakre Tennø i Noregs Mållag. FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK

L MEDIA

ommunereforma

Karoline Opsal Marøy Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Ei satsing på nynorsken?

Oslo 1, 0184 orget Lillet 00 29 30 o tlf: 23 nm@nm.n : e-post .no m www.n

X Betre statleg tilsyn med språkbruken på kommunalt og regionalt nivå X Språkdelte klassar gjennom heile grunnskulen (Odda-modellen) X Betre økonomiske vilkår for parallellklassar X Ein ny modell for språkblanda kommunar – tospråklege kommunar – som tar omsyn til den lokale språkbruken i kommunen Marit Aakre Tennø trekkjer fram det språkpolitiske medvitet som det aller viktigaste. – Eg trur det aller viktigaste er å tenkje seg veldig godt om før ein slår saman nynorskkommunar med bokmålskommunar eller med språknøytrale kommunar. Vi veit at nynorsken klarer seg best i område der nynorsken blir hegna om og mykje brukt, seier ho. – No har òg regjeringa varsla ei ny språklov, og uavhengig av reformarbeidet synest eg forslaget i rapporten om å innføre krav om språkplanar i alle kommunar, er ein god idé. Tennø har elles notert seg at kommunal- og forvaltingskomiteen har brydd seg meir om dei språkpolitiske verknadene av kommunereforma enn kommunal- og moderniseringsminister Jan Tore Sanner (H), som har lagt opp til at kommunane «selv finner gode løsninger på språkutfordringene». Men det håper ho kan endre seg. – Eg registrerer jo at Sanner dei siste månadene faktisk har byrja å nemne nynorsk i samband med kommunereforma, seier Mållagsleiaren.

Hallvard Østrem NPK

Statsbudsjettet for 2015 inneheld den lågaste løyvinga til nasjonale og regionale nynorsktiltak på mange år. I 2000 fekk nynorske tiltak 3,4 prosent av den samla kulturbudsjettposten. I 2015 har den falle ned til 2,6 prosent. Dei det går hardast utover, er Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) og Nynorsk Avissenter som ikkje har fått støtte i det heile tatt. Eg trur det var fleire enn eg som vart glad då nyhenda om Nynorsk Avissenter kom i 2013. Skal ein sikre at nynorsk er eit levande bruksspråk også i framtida, treng ein journalistar som nyttar nynorsk både i aviser og i media elles. Om ein skal lukkast med å rekruttere fleire journalistar som nyttar nynorsk i sitt arbeid, treng ein ei langsiktig satsing på institusjonar som Nynorsk Avissenter. Difor burde det setjast av pengar til dette i statsbudsjettet. Den økonomiske støtta til LNK er ei av årsakene til at Framtida.no har vore i stand til å vekse, fått auka lesartal, fleire journalistar og inntekter. Per i dag har ikkje unge nynorskbrukarar eit alternativt nasjonalt nyhendetilbod. Alle som bur i Noreg, uavhengig av om hovudmålet er nynorsk eller bokmål, har ein rett til å lese, sjå og høyre språket sitt. Kutt i støtte til LNK kan medføre at ein må seie opp avtalen med Magasinett og Pirion, to viktige nynorsktilbod i skulen og barnehagen. Ein skulle nesten tru at regjeringa har gløymt sine eigne mål om å prioritere elevane sine lese- og skriveferdigheiter og gjere sidemålsopplæringa meir engasjerande. (Om det er tilfelle, så står det på side 55 i regjeringserklæringa). Slik det blåblå-budsjettet føreligg, vil det gjere både media og norsk kultur fattigare. Det har vi ikkje råd til.

Norsk Tidend 5–2014

s Kihl

og Jen

refor mune m o k rt om ral Rappo til Åse skvoll A å r f – leholt

il Kåre L

Det har vore mykje snakk om statsbudsjettet den siste tida. Mange har reagert på mykje. I alle aviser har det blitt skrive om skattelette og formueskatt, etter- og vidareutdanning av lærarar, klima og miljø, barnetillegg til uføre, og bistand. Så er det nynorsksatsinga da. Eller rettare sagt: mangelen på den. Statssekretæren i Høgre, Bjørgulv Vinje Borgundvaag, er nøgd med budsjettet og meiner den tek vare på nynorsken. Nynorsk Kultursentrum, Nynorsk Pressekontor, Samlaget, Noregs Mållag og Det Norske Teateret får auka økonomisk støtte i det nye statsbudsjettet for 2015. Det han ikkje tek med er at auken er mindre enn lønnsveksten, noko som vil seie at det i realiteten er ein nedgang i støtte til alle institusjonane han trekker fram.

Lnynorskstafetten Stafetten rullar vidare Reiseruta for Nynorskstafetten 2014 er kortare enn i fjor, men målet er det same: å nå ut til flest mogleg. På landsmøtet på Gardermoen vart det vedteke eit nytt arbeidsprogram. Der står det mellom anna at mållaget skal «kvart år gjennomføra ein to-tre vekers stafett etter inspirasjon frå Nynorskstafetten. Hovudemne og område vedtek styret kvart år.» Styret vedtok at turen i år skulle gå til Karmsund og Nordhordland, og at målgruppa skulle vera småskuleelevar og barnehageborn i nynorskland, foreldra og lærarane deira. – Det finst mykje god nynorsk barne- og ungdomslitteratur, seier Gro Morken Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag. – Den er særleg viktig for dei som har nynorsk som hovudmål. Medvitet mellom foreldre og lærarar om kva som er å få, er avgrensa, og det vil me ta tak i. Me vil til livs myten om at «det finst då nesten ikkje barnebøker på nynorsk», seier Endresen. I tillegg til desse direkte målgruppene er det som alltid eit mål å nå ut til «heile» kommunen og skapa mykje merksemd og blest om nynorsken og mållaget. Ei anna enkeltsak som kan vera viktig i enkelte kommunar, er saka om nynorskopplæring for vaksne innvandrarar. Me håpar det også blir tid til å snakka om det undervegs, i alle fall i dei

kommunane som no berre tilbyr bokmål, seier Endresen.

Gode røynsler – Me brukar mykje av dei røynslene me gjorde oss frå Nynorskstafetten 2013, og ser på dette som eit felles prosjekt mellom oss på skrivarstova og lokallaga. Me stiller med mannskap og høveleg materiell i ein bil. Øystein Skjæveland, som er tidlegare leiar i Hordaland Mållag, blir med på store delar av turen, og han stiller med program og tema for både små og store. Men me har vore avhengige hjelp frå lokale krefter til å laga avtalar, vera døropnar og gjerne stilla med ei ledig seng. Utan denne hjelpa hadde det ikkje vore råd å skipa til nokon stafett, seier Endresen. Samstundes med at mållaget spring rundt i barnehagar og småskular, tek Norsk Målungdom ansvar for dei eldre elevane. - Me er så heldige at Norsk Målungdom vil ha med ein målungdom i stafettbilen. Dei har sjølve laga avtalar med ungdomsskular og vidaregåande skular i nærleiken. På denne måten når me ut til fleire elevar. I kommunane blir det også meir synleg at «nynorsken» har vore på tur når me vitjar mange ulike grupper same dagen, seier Endresen. Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Engasjement: Å lage ei heavymetallåt på nynorsk saman med Roald Kaldestad skapte stort

Heavy Meta Aldri før har det vore så stor tilgang til litteratur på nynorsk, og det er påfallande mange forfattarar frå Sunnhordland. Denne veka var nokre av dei innom Skånevik for å spreie bodskapen sin.

20. november: Meland (Meland Mållag)

(Grannar) – Me lærte litt medan me hadde det gøy. Headbanging og gitarspeling! Nå veit me også at Ivar Aasen var i Skånevik i fleire veker medan han laga nynorsken, så det er her den kjem frå. Ja nynorsk er skapt her i Skånevik. Me lærte også at Ivar Aasen var veldig flink til å spela gitar og det er difor me har Bluesfestivalen, eller var det siste berre tull? Dei to venninnene Sina Marie H. Eljervik og Mariell Karstensen var ikkje heilt sikker. Klassen deira var blant dei seks klassane frå Skånevik skule som fekk Nynorskstafetten på vitjing.

21. november: Arna (Arna Mållag)

Dobbelmisjonering Det er

LReiserute for Nynorskstafetten 10. november: Skånevik (Skånevik Mållag) 11. november: Karmøy 12. november: Tysvær

Norsk Tidend 5–2014

13. november: Bokn (Bokn Mållag)

17. november: Lindås – Knarvik (Alversund Mållag, Lindås Mållag og Ostereidet Mållag) 18. november: Lindås (Alversund Mållag, Lindås Mållag og Ostereidet Mållag) 19. november: Radøy (Radøy Mållag)

24. november: Masfjorden 25. november: Austrheim

fleire grunnar til at skulen, barnehagen og biblioteket fekk vitjing denne dagen. – Poenget slik eg ser det, er at dei skal få lyst til å lesa boka mi, også dei

som ikkje er så glade i å lesa til vanleg, sa Roald Kaldestad, forfattar og musikar. Han hadde med seg boka si om Heavykatten og Discodansemusa som han las høgt frå med stor innleving. – Eg tenkjer at eg når fleire med denne typen besøk der me spelar gitar og lagar ein song på nynorsk. Me viser at det går heilt fint å laga ei heavymetallåt med nynorsk tekst. I tillegg opnar me opp ei verd av nynorsklitteratur for borna og viser dei kva som faktisk finst av bøker på nynorsk, sa Kaldestad.

Massiv eksponering Debat-

ten kring sidemål og nynorsk er alltid i gang ein eller annan stad i landet. Men aldri har det vore så lett å vera nynorskbrukar som i dag. Staten er ikkje lenger ein fiende og den blåblå regjeringa har vedtatt å styrkja nynorsken.

Førde skal bli endå meir nynorsk

engasjement og innleving. Foto: Liv Astrid H. Hesjedal / Grannar

al på nynorsk

Kulturdepartementet har fordelt oppunder 4 millionar kroner til 16 ulike språkprosjekt. Førde kommune får 500.000 til å skape ein sterkare nynorskspråkleg identitet i lokalsamfunnet, og Kvensk institutt får like mykje til morsmålsopplæring for kvenske barnehagebarn. Støttepotten går etter søknad til strategisk viktige tiltak som ei oppfølging av språkmeldinga «Mål og meining». Pengane blir fordelte i kategoriane terminologiprosjekt, nynorskprosjekt, minoritetsspråkprosjekt, teiknspråkprosjekt og andre prosjekt. Av desse får terminologiprosjekta og nynorskprosjekta brorparten av midlane, høvesvis 1.300.000 og 1.050.000 kroner. – Av nynorsktiltaka vil eg særleg trekkje fram prosjektet Nynorskbyen Førde, der målet er å skape ein sterkare nynorskspråkleg identitet i byen og regionen. Det skal bli spennande å sjå om dette kan inspirere til ei tilsvarande språkleg identitets- og merkevarebygging andre stader i nynorskland, seier kulturminister Thorhild Widvey (H).

Nynorskens hus

Elles har Nynorsksenteret i Volda fått 200.000 kroner til utvikling av ein forskingsbasert nynorskdidaktikk, Samlaget har fått 100.000 kroner til ein ny serie med lettlesne bøker, og Bondeungdomslaget i Oslo har fått 250.000 kroner til utvikling av det nye Nynorskens hus. I skjeringspunktet mellom nynorsk og terminologi har Universitetsbiblioteket i Bergen fått 120.000 kroner til å utvikle nynorske realfagstermar, mens Nynorsk kultursentrum i Hovdebygda har fått 300.000 til utvikling av ein database for språkstatistikk.

Riksmål Kulturdepartementet har òg hatt omsut for Riksmålsforbundet, som får 200.000 kroner til markering av språkprisane sine og 150.000 til utsending av «Norsk grammatikk. Riksmål og moderat bokmål» til bibliotek og skular. Organisasjonen Standard Norge får den største tildelinga av alle med 600.000 kroner til utvikling av norsk dataterminologi. NPK

– Bør få skilte på nynorsk Tidlegare i haust kunngjorde Coop at dei kjøper opp den norske ICAfilialen. Viss Konkurransetilsynet godkjenner kjøpet, vil det bety at 553 butikkar må skifte ut skilta sine. – Det er ei flott moglegheit for Coop å kunne tilby skilt på både nynorsk og bokmål, seier Kristofer Olai Ravn Stavseng, nestleiar i Norsk Målungdom. – Vi i Noreg kan godt bli flinkare til å vise fram det flotte språkmangfaldet vårt. Det finst om lag 600.000 nynorskbrukarar. Det er viktig at vi ikkje undervurderer kor viktig

det er for språkbrukarar å sjå språket sitt i bruk i offentlegheita. Derfor bør kjøpmenn få tilbod om å skilte på nynorsk, viss dei ønskjer det, seier nestleiaren. Dei seinare åra har fleire kjeder i norsk næringsliv teke i bruk meir nynorsk, til dømes Spar og MacDonalds. I desse kjedene får dei lokale eigarane sjølv velje om standardskilta skal vere trykte på nynorsk eller bokmål. (©NPK) npk@npk.no

– Det er så viktig at me kjem inn tidleg for å få nynorsken til å verta ein del av borna, sa ein engasjert Ingar Arnøy, skulemålsskrivar i Noregs Mållag. – No er det slik at dei fleste er om lag fire år i barnehagen før skulestart, så det er der me må inn med nynorsk no. Eksponeringa for bokmålet er så massiv at det ligg inni hovudet på alle born, det kan me for eksempel sjå når dei leikar og legg over til bokmål i rollene sine. Då er det viktig at me lèt borna veksa

opp med nynorsk, at dei lærer han frå starten og vert møtte med nynorsk på alle kantar, at me gjev dei sjølvtillit nok til å halda på målet sitt, at dei vert trygge nynorskbrukarar, fortalde Arnøy. Etter ein tur med to barnegrupper i Skånevik barnehage og dei tilsette og seks klassetrinn på skulen, vart besøket avrunda med eit opplegg for familiar på biblioteket med Øystein Skjæveland frå mållaget.

Liv Astrid H. Hesjedal Grannar

Ekstra nynorsk: Coop bør tilby skilt både på bokmål og nynorsk dersom dei får ta over ICA-butikkane, meiner NMU-nestleiaren. Foto: Coop / Creative Commons

Norsk Tidend 5–2014

Moro med målet: Nynorsken er laga i Skånevik! Mariell Karstensen (tv) og Sina Marie H. Eljervik lærte nytt om målet sitt og hadde det gøy. Foto: Liv Astrid H. Hesjedal / Grannar

L lagsnytt

Godt seminar i Odd – Eg er tidlegare elev ved Odda ungdomsskole og dermed produkt av Oddamodellen. Slik opna Helga Mannsåker, stipendiat i nordisk språk ved Universitetet i Bergen, innleiinga si under Haustseminaret i Odda. Naturlegvis vart det dominert av Odda-modellen: elevane går i språkdelte klassar, ikkje berre i barneskulen, men også i ungdomsskulen. Landsmøtet vedtok i vår at mållaget skulle arbeida aktivt for å lyfta denne modellen opp på eit nasjonalt nivå, som ei mogleg løysing i språkblanda område. Difor var det naturleg å leggja haustseminaret til Odda og til det same lokalet der ordninga fyrst vart vedteken. 1. februar 1914 var det stormøte i Ungdomshallen for å diskutera kva språk som skulle gjelda i den nye industrikommunen. Konflikten mellom det gamle Odda-samfunnet og innflyttarane var merkbar. Løysinga vart parallellklassar, og det gjorde «ikkje lite til å betra ‘sameksistensen’ mellom innfødde og innflytte», som bygdebokforfattar Olav Kolltveit kommenterte 50 år seinare.

Trygge nynorskbrukarar

Modellen vart synt fram frå ulike perspektiv. Helga Mannsåker trekte fram dei pedagogiske føremonene med ordninga. Ho teikna eit bilete av at han skapte «trygge nynorskbrukarar», som kunne vera nyttig i språknøytrale kommunar. Ho meinte at Odda-modellen var perfekt til å skapa trygge språkbrukarar, av di han gjev trygge nynorskbrukarar på begge måtar. – Ungdomstrinnet er ein nøkkelperiode reint språkleg for elevane med nynorsk som hovudmål. Frå og med ungdomsskulen og utover har dei lov til sjølv å velja målform. Å praktisera språkdelte ungdoms-

skuleklassar gjev eit tydeleg signal til elevane. Det seier noko om kor mykje vekt ein legg på målforma til elevane. I Odda per i dag er målforma sjølve grunnlaget for klasseinndelinga på ungdomsskulen. Det gjev grobotn for framvekst av ein nynorskidentitet. Og det signaliserer til elevane at målform vert sedd på som noko viktig og vesentleg av skulen og dermed av kommunen, sa Mannsåker.

Nasjonalt Både lærarar og

elevar fekk fortelja om korleis modellen fungerer i praksis, og Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag, snakka om korleis ein kunne gjera modellen til nasjonal politikk. Men det kraftigaste innlegget, i alle fall målt i volum og engasjement, kom i frå Terje Kollbotn i Odda Mållag. – Kampen for reell jamstilling mellom bokmål og nynorsk i alle fag i heile grunnskulen og på vidaregåande skule, i arbeidslivet og i dei faglege organisasjonane er eigentleg fleire sider av same kamp. Skal vi ha sjanse til å vinna gjennom med Odda-modellen som eit viktig steg for språkleg jamstelling i Noreg, må vi både få gjennomslag i dei politiske partia lokalt, på fylkesplan og nasjonalt. Både LO, fagforbunda i LO og andre delar av fagrørsla som Utdanningsforbundet, NITO og Akademikerne må no bli utfordra. Han peika på at det også var naudsynt å syta for at den økonomiske børa vart lettare å bera, ikkje berre for Odda, men også for andre stader som vil prøva den ordninga. Odda kommune må spara pengar, og han meinte det var direkte synd om ei ordning som har fungert bra i hundre år, skulle ryka på grunn av økonomiske realitetar. – Vi har lagt grunnlaget for Odda-modellen som ein nasjonal standard. Det vil vera til gagn for både nynorsken og Odda-samfunnet i framtida. Odda kommunestyre kan tverrpolitisk gå saman med Noregs Mållag om å lyfta denne saka opp på rikspolitisk plan og få støtte

Grunnlag: – Vi har lagt grunnlaget for Odda-modellen som ein nasjonal standard. Det vil ve stolen i Ungdomshallen. Foto: Kjartan Helleve i Stortinget for ei språkpolitisk reform som kan motverka målbyte mange stader i landet. Han åtvara også mot å tru at det å gjera Odda til ein nynorskkommune kunne vera ei løysing. Det ville ha vore respektlaust mot det historiske kompromisset i 1914. – Det vil vera misbruk av nynor-

sken si sterke stilling i Odda i dag å gjera det motsette av det bokmålsfleirtalet gjorde då dei hadde fleirtalet. Å styrkja nynorsken med tvang vil skapa ein ny opprivande språkstrid som vil fungera destruktivt.

Tur til Tyssedal Ungdomshallen fungerte som eit ypparleg møte-

Norsk Tidend 5–2014

Mange ville vere med på å

Dette er det nye interimstyret for Bømlo Mållag: Dagfinn Kustrin-Iversen (f.v.), Inga Rasdal, Astrid Olsen, leiar i Hordaland Mållag, Tor Gjøsæter, Mariann Sagvaag, Inger Lise Kippersund, Ingar Rolfsnes Fardal og Jostein Molde.

Satsar på sterkt lag: Det går mot skiping av mållag på Bømlo. Eit interimstyre på sju lokale nynorskbrukarar skal styra nett den ballen i mål. – Eg er imponert over kor mange som kom på oppstartsmøtet. Heile 13 personar, og det er faktisk mykje. Eg har vore med på møte der berre to–tre menneske møtte. Dette lovar godt! Endå betre er det at me har fått eit interimstyre på sju personar på plass, seier Astrid Olsen, leiar i Hordaland Mållag.

Nyleg var det oppstartsmøte for Bømlo Mållag på kulturhuset i hordalandskommunen.

Kan bli sterke Bømlo er den største kommunen i Hordaland utan aktivt mållag. Det går ikkje an, meinte Hordaland Mållag og sette i haust i gang eit arbeid med å få målfolket på Bømlo samla i eit lokallag. – Sist gong det var eit aktivt mållag på Bømlo var i 2000, så me er glade for at me no er i gang att. Det er på tide. Det er heile 32 medlemer

Llandet rundt Allsidig målseminar i Trøndelag

Noregs M åll Haustsem ag inar 2014 Odda 27. - 28. s eptembe r

Trønderlaget inviterte i slutten av oktober til haustseminar på folkehøgskulen i Orkdal. Nynorsk som bruksspråk var hovudemne for haustseminaret. Skal nynorsk med sine kvalitetar vere med på å påverke den norske språkutviklinga, må språket brukast. Trønderlaget samla eit godt

innleiarlag: Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag, Morten Søberg, forfattar og målmann, Ola Borten Moe, direktør i SIVA og nestleiar i Senterpartiet, Kato Nykvist, politisk redaktør i Nationen og Tove Rogstad, eigar av Røv Mølle, kom alle for å snakke om nynorsk som bruksspråk sett ifrå deira ståstad. Forfattar Ingrid Storholmen reflekterte over kvifor mange av trønderforfattarane trivst best med å skrive nynorsk.

Jan Sørås, leiar i Trønderlaget, (f.v.) samla eit godt innleiarlag på haustseminar i Orkdal fredag. Mellom andre Ola Borten Moe, direktør i SIVA og nestleiar i Senterpartiet og Morten Søberg, forfattar og målmann. Foto: Marit Aakre Tennø

Nord-Aurdal Mållag 50 år Nord-Aurdal Mållag vart skipa 18. februar 1964, på initiativ frå Trygve Bjørgo, og 70 gjester samla seg tidlegare i haust til feiring. Mellom gjestene var Marit Aakre Tennø som særleg skrytte av at laget har greidd å verve så mange nye medlemer. I løpet av eit par år har laget dobla seg frå om lag femti til over hundre medlemer. – Me er her for å feire eit lag som har stått 50 år med begge beina midt i målstriden. Her har bokmålsvindar frå aust treft nynorskvindar frå vest. Og i midten har Nord-Aurdal mållag stått. I 2012 hadde laget 55 medlemmer, i går hadde dei 103. Det er ein formidabel auke. Og det vitnar om eit aktivt lag som er syn-

ra til gagn for både nynorsken og Odda-samfunnet i framtida, sa Terje Kollbotn frå talarlokale, og Odda mållag lukkast med tilskipinga på alle måtar. Det vart gode ordskifte om kommunesamanslåing og skulemålsrøystingar, og Heidi Molstad Andresen fortalde om satsinga Hått Halling frå Buskerud Mållag. Laurdagskvelden vart det tur Tyssedal og Norsk Vasskraft- og In-

dustristadmuseum. Etter ei omvising var det middag i den store turbinhallen. Sjølv om akustikken var ei utfordring, så fekk dei fleste med seg festtalen til Vidar Våde og musikken frå jentene i den lokale ungdomsgruppa Folkelokk.

Kjartan Helleve

leg og arbeider godt lokalt, sa Tennø til jubileumsgjestene i fylgje Avisa Valdres. Det var eit mangfaldig program på festen, med kåseri av Olav Nordheim, ein minikonsert av Blått gådn, allsong og premiering av vinnarane av kronikktevlinga som laget har skipa til i samarbeid med Avisa Valdres. Laget skal også gi ut ei jubileumsbok, no oppunder jul. – Det blir ei historiebok for NordAurdal mållag frå starten i 1964 og fram til i dag, sa forfattar Bjørn Karsrud til avisa. – Eg skal skrive litt om alle dei spennande personane som har vore med i laget, og alle dei ulike aktivitetane vi har hatt. Eg vil også sette målsaka og målstriden i samanheng med alt det andre som skjedde i denne perioden.

kjartan.helleve@nm.no

frå Bømlo i Hordaland Mållag, og det utan eit lokallag. Kjem eit lokallag no på plass, kan dette fort bli eitt av dei aller sterkaste mållaga i heile Hordaland, seier ei offensiv Olsen.

Alt om knappe 14 dagar møtest medlemene i interimstyret for å leggja opp det vidare løpet mot skiping av Bømlo Mållag. Der vil også leiaren i Hordaland Mållag vera med.

Møtest snart igjen Ein av dei

Støttar opp

sju som sit i interimstyret for Bømlo Mållag, er Jostein Molde. – Dette ser bra ut, seier han. – Med denne fine starten er eg skikkeleg motivert for å vera med og få i gang eit nytt mållag her på Bømlo, fortel Molde.

– Me skal støtta dei heile vegen, fortel Olsen. – Bømlo er ein stor nynorskkommune i fylket, og det er viktig for oss at det då er på plass eit mållag her. No i starten skal dei få all hjelp som trengst med rekruttering for at dei

skal kunna stå på eigne bein seinare, opplyser fylkesmållagsleiaren. Ho fortel at Noregs Mållag mellom anna gjev alle nye lag eit oppstartstilskot på 5000 kroner. Under møtet vart det sett av tid til ordskifte og innspel kring nynorskbruk frå dei frammøtte. Dag Lothe var mellom dei som ytra seg. Han kom med tanken om at når Bømlo Mållag var godt setla, burde det opprettast ein målpris. Inger Lise Kippersund, leiar i gamle Bømlo Mållag, og

også tidlegare leiar for Hordaland Mållag i fire år, meinte ideen var god, og viste til at lokallaget då det sist var aktivt, hadde hatt ein slik pris. Lothe meinte også at mållaget burde påverka dei lokale butikkane til å annonsera på nynorsk. – Det kan vera lønsamt for butikkane. Me vil lettare handla hos butikkar som nyttar den målforma me sjølv brukar, sa han.

Nils-Tore Sele Bømlo-nytt

Norsk Tidend 5–2014

skipa nytt mållag på Bømlo

Lmorsmålsopplæring

– Tospråklege elevar er ein ressu – Morsmålsopplæring må ikkje berre vere ei støtte for å lære seg majoritetsspråket. Men det krev at skulen er medviten ansvaret sitt, understrekar professor Kenneth Hyltenstam. På eit seminar i Drammen peikte professor Hyltenstam på at det tek tid å lære seg eit nytt språk, sjølv for ungar, og det krev tid og innsats å utvikle morsmålet sitt. Men det er viktig. – Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet, sa han.

Kritiske spørsmål Auditoriet

Norsk Tidend 5–2014

på Høgskulen i Buskerud i Drammen var fullt av lærarstudentar og faglege tungvektarar. Noregs Lærarmållag, Drammen og Eiker Mållag og Buskerud Mållag hadde gått saman om eit seminar om språkopplæring for innvandrarar. I eit forsøk på å få innvandrarane sjølve i tale, hadde ein representant for innvandrarrådet i Buskerud blitt invitert. – Eg har aldri hatt bruk for nynorsk, sa Nasim Rizvi, styremedlem i innvandrarrådet. – Å tvinge innvandrarelevar til å ha sidemålsopplæring kan samanlinkast med tortur. Dei har for mange språk å halde styr på, og treng ikkje meir enn eitt norskfag, sa Rizvi og gjorde ei grov feilvurdering av både seminar og publikum i salen. For den faglege kompetansen heldt seg nokolunde i ro. I staden vart utsegnene møtte med fleire kritiske spørsmål frå lærarstudentane. – Men er det ikkje råd å søkje om fritak? – Men kva med dei som går på skule i ein nynorskkommune? – Men dette er vel ikkje eit spørsmål om praktisk nytte, det er vel eit språkpolitisk spørsmål? Rizvi svara så godt ho kunne, men få i salen var interesserte i å gjere dette til eit seminar om sidemålsopplæring. Som representant for tilskiparane takka likevel Gunnar Ottne henne for å ha kome, og understreka at dette var nyttige innspel.

Samiske analfabetar Men det var altså morsmålsundervisning som var temaet. Professor i språkvitskap, Trond Trosterud frå Universitetet i Tromsø, gav ein interessant gjennomgang av korleis ein har drive med språkopplæring for samisktalande elevar. Motstanden mot samisk var stor utover 1900-talet. Dette hang delvis saman med at for mykje samvær over grensene i nord ikkje var sett på som eit gode, særleg ikkje med Finland. Dette råka det samiske språket. På 1960-talet letta denne motstanden, og ein fekk forsøk med samiskopplæring i skulen. Den store endringa kom

etter Alta-aksjonane rundt 1980. Det samiske medvitet vart styrkt, samisk språkforvaltningsområde vart oppretta og språkopplæringa vart skikkeleg. – Resultatet av denne språkpolitikken ser ein i dag. Om me på universitetet skal tilsetje nokon som kan samisk, så er det ein heil generasjon me ikkje kan tilsetje, med mindre dei har lært seg samisk i vaksen alder. Dei tilhøyrer generasjonane som gjekk på skule på 60- og 70-talet. Dei yngre søkjarane som har gått i ein samisk barnehage og i samiskvenleg skule, kan språket godt nok til at me kan ha nytte av dei. Trosterud ser også eit anna døme på denne manglande opplæringa i det samiskspråklege tvprogrammet Ođđasat. – Ođđasat blir dubba til samisk. Tekstinga til norsk er for at norskspråklege skal kunne følgje med. Men tilsvarande teksting til samisk finst ikkje, det er dubbinga som blir teksta til norsk. Dei samiskspråklege har ikkje problem med å høyre samisk, problemet er at dei ikkje får lese det, anten fordi NRK går ut i frå at dei ikkje kan lese, eller fordi NRK sjølv ikkje kan skrive, sa Trosterud. Trosterud drog så parallellar til anna morsmålsundervisning. Han trekte fram Mønsterplanen frå 1987, der det var ei forståing for at folk kunne bli tospråklege. Morsmålsundervisning skulle hjelpe elevane til å bli stø både i norsk og morsmålet sitt. Dette regimet heldt seg i ti år, for i Reform -97 vart dette endra. No skulle ein berre gje morsmålsundervisning om det var naudsynt, altså som ei overgangsordning. Trosterud var skeptisk til denne nedprioriteringa. – No er situasjonen i det samiske forvaltningsområdet unik, og det kan sjølvsagt ikkje bli

“

– Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet. Professor Kenneth Hyltenstam

TAKHØGD: Nasim Rizvi kasta ut nokre brannfaklar, men Gunnar Otne takka og synte at takhøgda er høg på mållagsseminar i Drammen. Foto: Kjartan Helleve

oppretta tilsvarande polske forvaltningsområde. Men det er råd å tenkje som i Mønsterplan 1987, at det er ein styrke å vere tospråkleg. Dette bør vere ein verdi for samfunnet. Men slik morsmålsundervisninga fungerer i dag, som hjelpemiddel til å lære seg norsk, så trur eg me går glipp av denne verdien.

Språkopplæring tek tid

Kenneth Hyltenstam er professor i «tvåspråklighet» ved Universitetet i Stockholm og gav ei god innføring i kva utfordringar tospråklege elevar har. Han skilde mellom det å ha ein base og det å byggje ut eit språk. Det er lett for ungar å lære seg eit nytt språk, men berre til eit visst punkt. For å lære seg språket skikkeleg, må ein byggje det ut med ordtilfang, setningsstrukturar og lære seg ulike sjangrar. – Det er ikkje vanskeleg for ungar å lære seg eit nytt språk, i alle fall opp til dei er om lag 12 år gamle. Men det

er noko anna å få til ei skikkeleg utbygging. Jo seinare ungane lærer seg eit nytt språk, dess lengre tid tek det å utvikle denne kunnskapen. Difor brukar innvandrarar lengre tid på å lære seg t.d. svensk eller norsk. Utan denne forståinga av kor lang tid ei slik utbygging tek, er det fort å feilvurdere elevane. Det er fort å tenkje at dei heng etter, og at det er ein grunn til det. Dei kan bli sedde på som svakare, krava blir lægre og somme kan få diagnosen dyslektikarar. Men det tek tid å lære seg eit nytt språk, og det må skulen ta innover seg. Hyltenstam refererte også til ei undersøking som synte at det ikkje berre var ei overrapportering av dysleksi i denne elevgruppa, men også ei underrapportering. Lærevanskar vart ikkje oppdaga av di skulen rekna med at elevar hang «naturleg» etter. I fylgje Hyltenstam er løysinga meir og betre morsmålsundervisning gjennom heile skulegangen.

Foto: Enhet for voksenopplæring i Trondheim kommune

surs

Vaksne innvandrarar får bokmålsopplæring

Lite nynorsk Ei spørje-

Utbygginga må ikkje stoppe opp. Han synte til ei amerikansk undersøking om den faglege utviklinga hjå elevar som hadde fått morsmålsundervisning. Dei som hadde fått morsmålsundervisning gjennom heile skulegangen, og då berre éin time i veka, var dei som gjorde det best. Dei låg også over snittet av alle elevane. Hjå dei elevane som berre hatt fått slik undervisning i byrjinga av skulegangen, stoppa den faglege utviklinga opp tidlegare. – Det betyr også at svenskundervisninga må gå føre seg i alle fag. For elevar som skal lære seg svensk, så tyder ordet volum ein ting i musikktimane og noko anna i fysikktimane. Han understreka at basiskunnskapen om korleis det er å vere tospråkleg, må styrkjast i skulen. – Morsmålsopplæring må ikkje berre vere ei støtte for å lære seg majoritetsspråket. Dette krev at skulen er medviten ansvaret sitt. Det tek tid å lære seg eit nytt språk, sjølv for ungar, og det krev tid og innsats å utvikle

morsmålet sitt. Men det er viktig. Å vere tospråkleg er ein ressurs, også for samfunnet, sa Hyltenstam.

Samarbeid med skulen Gunnar

Ottne fortalde i ein pause at dei hadde snakka med høgskulen før dei inviterte innleiarar. – Å ha eit slikt topplag av forskarar på seminar utan at det er nokon i salen, ville ha vore pinleg. Så utan samarbeidet med skulen, så hadde det ikkje blitt noko av seminaret. Særleg bra er det at det er lærarstudentane som er her. Men det er forstemmande at det ikkje er nokre skulebyråkratar eller politikarar her. Det var dei som hadde hatt godt av å høyre dette, sa Ottne. Noko politisk kom likevel ut av seminaret. Ottne vart invitert til å kome til Buskerud innvandrarråd for å snakke om sidemålsopplæring for innvandrarar.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

gransking frå Noregs Mållag til 129 kommunar (dei aller fleste nynorskkommunar) viser at berre 23 kommunar gjev nynorskopplæring. Norskopplæringa for vaksne innvandrarar vert for det meste organisert gjennom vaksenopplæringa i kommunane. Lova om vaksenopplæring har ikkje formuleringar om rettar og plikter når det gjeld språk, heller ikkje for språket i læremidla. I prinsippet skal kvar einaste vaksenopplæring kunne tilby opplæring i bokmål eller nynorsk. I røynda er det ikkje slik. – Kommunane kan, men må ikkje, vedta kva mål vaksne innvandrarar skal læra i norskopplæringa, seier Ingar Arnøy, skulemålsskrivar i Noregs Mållag.

Tilfang manglar

– Svært fåe kommunar har gjort noko vedtak om saka i det heile. Det mest brukte argumentet for å gje norskopplæring på bokmål, er mangelen på tilfang i/på nynorsk. Det gjeld så vel tekstbøker, ordbøker, lydbøker, digitale læremiddel osb. – Stemmer det? – Her er det trong for

mykje folkeopplysning andsynes kommunane: Det tilfanget som finst på nynorsk i dag, er meir enn godt nok til å gje ei fullgod norskopplæring for vaksne innvandrarar. Somme kommunar har jamvel gjort dette svært vellukka i over ti år! Oversyn over tilfang på nynorsk finst hjå Nynorsksenteret. Like eins lagar VOX (nasjonalt fagorgan for kompetansepolitikk) jamt nye læreverk på nynorsk. Det er òg VOX som har ansvar for norskopplæringa for vaksne innvandrarar, og dei har ansvar for å etterutdanna lærarar.

Må påverka – Kva er så grunnen til den manglande nynorskopplæringa? –Eit sentralt problem er haldningar til og dugleik i nynorsk hjå dei tilsette i vaksenopplæringa. Fordi norskopplæring for vaksne innvandrarar er opplæring i talt bokmål eller talt nynorsk, er det mange som kvir seg for å gje slik opplæring i nynorsk. Innvandrarane skal ikkje læra å snakka dialekt. Alle i Noreg kan snakka normert bokmål, men slett ikkje alle kan snakka normert nynorsk – det gjeld også mange lærarar. – Kva kan lokallag gjera med dette? – Det viktigaste er å vurdera korleis laget kan påverka kommunestyret til å gå inn for at opplæringa skal vera på nynorsk. Men før ein kjem dit, er det lurt å skaffa seg informasjon om stoda. Kor mange vaksne innvandrarar i kommunen får norskopplæring? Kor mange får norskopplæring på nynorsk? Kva kompetanse og haldningar har dei tilsette som underviser vaksne innvandrarar? Når laget veit litt, er det råd å be om eit møte med kommuneleiinga, både den politiske og administrasjonen. Det er ofte ein god start. Erik Grov erik.grov@nm.no

Norsk Tidend 5–2014

Bokmålet dominerer: I prinsippet skal kvar einaste vaksenopplæring kunna tilby opplæring i bokmål eller nynorsk. I røynda er det ikkje slik. Bokmålet dominerer stort. Vaksne innvandrarar som har fått fast opphald i Noreg, pliktar å fylgja norskopplæring (gjennom såkalla introduksjonsprogram). Attåt desse er det mange arbeidsinnvandrarar i kommunane, ikkje minst frå austeuropeiske land, og mange av desse arbeidsinnvandrarane ynskjer norskopplæring eller får slik opplæring. I 2013 hadde 13.681 obligatorisk norskopplæring (introduksjonsprogram). Totalt fekk over 43 000 vaksne innvandrarar norskopplæring.

LIntervjuet

Eit varsel Det er noko som skurrar i osloskulen. Stadige målingar, fokus på prestasjonar og resultat. Lektor Simon Malkenes har skrive ei bok om ein skule som går i feil retning.

Det byrja med nokre frustrerande møte som tillitsvald lærar. I møta verka det ikkje som om Malkenes og skuleleiinga snakka om det same problemet. Det verka ikkje som om han og skuleleiinga ein gong snakka med det same språket. – Bestilling, leveranse og resultat. Dette er ikkje ord som bør høyra heime i skulekvardagen. Det høyrer heime i ein i pizzarestaurant. Men det er vanskeleg å koma seg rundt. Då eg problematiserte bruken av slike omgrep i møta med skuleleiinga, så verka dei ikkje som om dei skjøna kva eg snakka om. Etterkvart skjøna eg at dette ikkje var eit problem som berre gjaldt skulen vår. Eg forstod at dette var eit problem i heile osloskulen.

Norsk Tidend 5–2014

Fokus på nytteverdi

Det Malkenes snakkar om, er ein instrumentalisert skule. Ein skulekvardag der den viktigaste oppgåva er å satsa på dei faga som har ein tenkt nytteverdi, og bruka mindre tid på det som ikkje er fullt så nyttig. Ein skulekvardag der elevar, lærarar, rektorar og sjølve skulen skal vurderast og rangerast. Ein skulekvardag der elevar sjølve skal kunna velja kva skule dei skal gå på. Vel og bra, men Malkenes meiner at denne utviklinga har ei bakside. – Det står mykje flott om «det heile mennesket» i læreplanane. Problemet kjem når det skal omsetjast til praksis. Det blir ein motsetnad. På den eine sida skal eleven målast og ein skal nå resultat. På den andre sida skal eleven bli eit kritisk tenkjande og sjølvstendig menneske. I grunnen skulle det ha vore plass til båe delar. Men no er det eit slikt veldig press på den resultatstyrte delen, at det ikkje er

LSimon Malkenes Lektor og forfattar Aktuell med boka Bak fasaden i Osloskulen

tid til å driva på med «heile mennesket» lenger. Det er ikkje tid eller rom. – Korleis kjem dette til uttrykk? – Du ser ikkje symptoma fyrst og fremst hjå elevane, men hjå lærarane. Éin av tre lærarar har forlate yrket sitt sidan 2006. Halvparten av dei nyutdanna lærarane sluttar etter seks månader i arbeid. Dette seier noko om arbeidsvilkåra for dei som ynskjer å driva med heile mennesket. For det er dei som sluttar. Men dette er også typisk, at mange no snakkar om at det er læraren som er problemet, utan at ein samstundes er villig til å diskutera korleis skulen er organisert. Målstyring i skulen er udiskutabelt.

Går ut over elevane - Kva

med elevane? – Noko som går att, er spørsmålet om kva nytteverdi eit fag eller eit emne har. Det er eit problem at elevar som ikkje er myndige, skal vera kundar som går rundt i skulen og vurderer kor vidt dei skal kjøpa noko, om dei skal ta eit fag, alt ut i frå ei tenkt framtid. Eleven blir som ein kunde som vel vekk sider av produktet, altså skulen, som dei ikkje vil ha. Dette kjem av at eleven har lært at alt skal gagna han. Det skal vera nyttig. – Men er det ikkje bra med auka læringstrykk?

– Der ser du, no brukar du også slike ord. Det høyrest jo ut som ein bra ting, ein er trass alt på skulen for å læra noko. Og det er bra å gje elevane utfordringar. Problemet er at det kan slå attende på haldningane til skulen. Det er ikkje slik at dette kjem av at elevane har ein evig tørst etter kunnskap. Det blir vel så mykje eit press om å gjera det bra, og skulen tener på at elevane gjer det bra. Då kan skulen finna på at er det bra om fjerde klasse får litt ekstra utfordrande engelskundervisning, for då kan det vera at dei gjer det bra på dei nasjonale prøvane i femte klasse. Samstundes har halve klassa mist interessa for faget, av di dei tykkjer det er vanskeleg og slitsamt.

Liten plass til sidemål

– Dette med at elevane ikkje tykkjer noko er nyttig, kjenner ein att frå lesarinnlegg om sidemålsundervisning. – Om ein snevrar inn skulen til noko som handlar om økonomi og jobb i framtida, så fell mykje ut av skulen. Det er ikkje relevant. Då kjem ein til spørsmål om sidemålet sin plass i skulen. Det handlar om status. No er det dei grunnleggjande dugleikane som veg tyngst. Dette er det OECD og PISA-undersøkingane meiner er dei avgjerande faga for framtida. Det skal vera lesing, skriving og rekning, noko elevane får bruk for som framtidige arbeidstakarar. Dette er i ferd med å bli skulen sitt oppdrag. I eit slik perspektiv er sidemålsopplæring heilt uinteressant. Alt som har med kulturarv og tradisjonar, og vidareføring av desse, er heilt uinteressant. Eg er sjølv norsklektor, og det er ikkje mykje tid til emne som ikkje er spesifikt

“

– Bestilling, leveranse og resultat er ikkje ord som bør høyra heime i skulekvardagen. Det høyrer heime i ein i pizzarestaurant.

eksamensretta, emne som ikkje kan bli målte. – Er du pessimist med tanke på framtida? – Det er eg ikkje. Det er eit engasjement mellom lærarane, streiken i sommar var eit teikn på det. Det finst altså motkrefter til denne utviklinga, men dei er vanskelege å få auge på i det offentlege ordskiftet på nasjonalt nivå. Det er vanskeleg å få leiande politikarar til å snakka om dette. Skulebyråden i Oslo meinte at dette berre var desperasjon og frustrasjon, og Kunnskapsministeren gleid berre unna då han fekk spørsmål om dette i Stortinget. – Du gjer i det minste eit forsøk med denne boka? – Ein viktig ting er å kunna identifisera det ein er opp i mot, og syna at det er eit alternativ. Men osloskulen er fyrtårnet som Høgre heile tida peikar på. Om ein ynskjer å sjå korleis skulane også i resten av landet kjem til å bli organiserte i framtida, sjå til Oslo Og vil ein sjå lenger inn i framtida, kan ein sjå til Sverige. Dei gjorde det same ti år tidlegare. No er den svenske skulen i kaos. – Har du noko positivt å seia om den pågåande skulereforma i det heile? – Ja. Det er bra at er det er ei interesse for skulen. Det er bra at det blir stilt spørsmål. Det er berre svara me er usamde om.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Læreplanen: – Det står mykje flott om «det heile mennesket» i læreplanane. Problemet kjem når det skal omsetjast til praksis, seier Malkenes. Foto: Kjartan Helleve

Norsk Tidend 5–2014

Simon Malkenes

handlenett.no Nynorske gåver

Fotball og litteratur: Ragnfrid Trohaug les høgt for dei frammøtte fotballspelarane på Ballturiltu. Foto: Kjartan Helleve

Fullt hus på Falturiltu

Norsk Tidend 5–2014

Bøker og musikk Turutstyr med Aasen-ordtak Designletters, Arne Jacobsen og mykje, mykje meir

Gode førjulstilbod på handlenett.no Nettbutikken til Ivar Aasen-tunet og Olav H. Hauge-senteret

Over 4000 fekk med seg Falturiltu i år, og festivalsjefen trur dei er på rett veg mot å nå målet om å bli ein nasjonal festival for nynorsk barnelitteratur. Blant tilskipingane som trekte mest folk i år, var Falturiltufest med blant anna stjerneskotet Tønes. Populære var også Lene Kaaberbøl, høgskulen sin musikal «Skammarens dotter», Finn-Erix og Linda Eide på utestaden Arena, samt Stord kulturskule sin eigenproduserte «Måneskinnssoldaten». – Det var jamt over godt besøk på dei fleste av dei rundt 50 tilskipingane, og mykje skryt til festivalutstillingane, blant anna Fitjar vidaregåande skule si utstilling i Stord kulturhus, seier Roald Kaldestad. – Ting byrjar å setje seg. Festivalen er godt kjend hjå dei som bur her, og me må ikkje lenger dra folk inn på tilskipingane. Me merkar også at det er fleire tilreisande. Dei kjem særleg til dei faglege seminara, fortel ein sliten festivalsjef. Han peikar på at nøkkelen er å få til ei blanding mellom faglege seminar og meir publikumsvenlege tilskipingar. – Det er ein balansegang. Me ynskjer å gjere dette til ein viktig festival som er interessant for heile landet, me vil nå lenger ut enn regionen. Samstundes er dette ein barne- og ungdomsfestival. Då må me ha programpostar som småbarnsfamiliane har lyst til å gå på.

Ballturiltu, fotballtrening og høgtlesing, er gode døme på dette. Kaldestad skryt også godt av dei to andre som han deler programarbeidet med. – Hege Myklebust og Jane Jünger er perfekte å lage festival saman med. I tillegg til å ha gode idear og mykje arbeidskraft, så representerer dei kvar sin institusjon: Høgskulen Stord/Haugesund og Sunnhordland Museum. Dette gjer at samarbeidet med desse institusjonane blir veldig enkelt. Dessutan er det ein styrke at Svein Olav Langåker har engasjert seg. Han er det du kan kalle ein ressurs. – Korleis greier de å få så mykje bra forfattarar til Stord? – For det fyrste ved å lage ein knakande god festival som alle har lyst å kome til. Men vel så viktig er samarbeidet med Skudeneshavn Internasjonale Litteratur- og Kulturfestival (SILK) og med bLEST i Tysvær. Me ligg akkurat så langt i frå kvarandre at me ikkje tevlar om det same publikummet, men nært nok at forfattarar kan stikke innom alle tre festivalane. Det gjer det mogleg for oss å ha Lene Kaaberbøl på programmet. – Korleis skal de gjere det endå betre neste år? – Me har mange idear, samstundes som eg trur me har funne ei form som fungerer. Me skal berre gjere det endå betre.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Konferanse i Bergen Bergen Mållag inviterer alle interesserte til konferanse i vestlandshovudstaden 25.-26. april 2015. Med seg på laget har dei fått Høgskolen i Bergen, og leiar i Bergen

Mållag, Nils Mæhle, lovar diskusjon om aktuelle tema som samanslåingar i universitets- og høgskulesektoren, kommunereforma og utviklinga i norskfaget.

– Det kostar hundre kroner å koma inn, eller femti kroner om du er medlem i Stord Mållag, seier Hege Myklebust til dei fyrste som kjem. Bli med på lokallagsmøte.

Hanne Bramness les dikt både på nynorsk og «sitt eige mål» på Stord Mållag si tilskiping under Falturiltu festivalen på Stord.w

SUNNHORDALAND MUSEUM: Det er krise i baren, og eg må ordna opp. Stord Mållag har tidlegare fått innspel om at det bør seljast vin på litteraturkveldane deira, men det er dei alkoholfrie varene som går unna. Snart er flaskene med mineralvatn, eplemost og julebrus vekke. Nokon må kjøpa meir, og det blir meg. Eg får låna ein bil og susar av garde til næraste butikk. Då eg kjem attende, er tilskipinga vaage@sunnhordaland.museum i gang. Stord Mållag har vore med på å skipa til Falturiltu heilt frå starten, og ei av oppgåvene laget har teke på seg, er å laga ein vaksenkveld. Falturiltu er ein nynorsk barnebokfestival, men alle bør få sitt. Høgskulen skipar til fagleg seminar, det er høgtlesing for skulelevar og fotballspelarar, men også dei vaksne skal ha eit tilbod.

Denne vaksenkvelden er det debutant Eli Fossdal Vaage som skal lesa, saman med den meir kjende onkelen, Lars Amund og Hanne Bramness. Mange, men få Me er på Sunnhordland Museum, og den vesle salen blir raskt fylt opp av, ja, vaksne folk. Dei fyrste kjem lenge før det opnar, men Hege Myklebust er klar. I tre år var ho leiar for Noregs Mållag, no er ho leiar i Stord Mållag. Det er eit stort lokallag med nesten 300 medlemer. Men knapt ti er det Myklebust vil kalla aktive. Det er dei som sit i styret, i tillegg til dei som styrer med Stordamål, eit blad laget gjev ut kvar haust. – Problemet er å fleire til å bli aktive, seier Myklebust. – Dette gjeld jo ikkje berre oss, det trur eg gjeld mange frivillige lag og organisasjonar. Dei aller fleste meiner at kvardagen er full

av andre ting, og det kjenner eg jo på sjølv, når eg må springa på møte mellom middag, ungane sine lekser og trening. Men eg er jo van med det. Denne kvelden er ho åleine. Det har vore litt fråfall i styret, og nokre er opptekne med andre tilskipingar på festivalen. Eg jogga om kapp med henne i butikken ein time tidlegare, der ho skulle kjøpa brus og peanøtter. Me var ikkje komne meir enn femti meter i frå butikken, før me måtte snu. – Pokker, eg gløymde vekslepengar. Det var jo difor me reiste hit, sidan dei har bank i butikk. Tidlegare på dagen har også ei som tidlegare var leiar i laget, sett opp stolar og bord. Ho ringde til Myklebust for nokre dagar sidan og spurde om det var noko ho kunne hjelpa til med. På museet får ho god hjelp av Jane Jünger, konservator ved

Norsk Tidend 5–2014

aksenbokkvel

Llokallag

Hege Myklebust ordnar med vatn til Hanne Bramness før ho skulle lese opp.

Hanne Bramness sel og signerer eigne bøker.

“

– Me er ein nasjonal organisasjon, men her i lokallaget tenkjer me nesten berre lokalt og på kva me kan gjera her på vår eigen holme, og held oss til det.

Norsk Tidend 5–2014

Hege Myklebust

museet og medlem av programkomiteen til Falturiltu. Lokal sjølvstyring Men når dei fyrste gjestene kjem, er det litt skralt med hender og det blir litt springing frå og til. Myklebust tek i mot betaling og eg blir altså plassert i baren. Ho forsikrar meg om at skjenkjeløyvet ligg ute i bilen hennar. – Det kostar hundre kroner å koma inn, seier ho til dei som kjem inn døra. – Eller femti kroner om du er medlem i Stord Mållag, eller vil bli det. Det er i alle fall éi som melder seg inn på denne måten. Myklebust kjem litt i tvil når nokon syner fram medlemskortet sitt frå Sveio Mållag, men landar på å sleppa dei inn med mållagsrabatt. – Me er ein nasjonal organisasjon, men her i lokallaget tenkjer me nesten berre lokalt og på kva me kan gjera her på vår eigen holme, og held oss til det.

Las dikt: Eli Fossdal Vaage Debutant, aktuell med diktsamilinga Hekla myter, Cappelen Damm

Hege Myklebust vurderer presist kor mykje drikkevarar ho skal kjøpe inn. (i midten:) Kirsti Aksnes slit ørlite med å slå saman borda.

(Lengst til høgre:) Kirsti Aksnes og Jane Jünger ryddar inn glasa. Då eg var leiar, reiste eg mykje rundt og vitja lokallag. Det har eg knapt tenkt på, no etter at eg har vorte lokallagsaktivist. Me prøver å vera med på det som kjem av kampanjar frå sentralt hald, men det er ikkje slik at me sit og ventar på at det skal koma noko derifrå. Og eg trur det er ein styrke. Me er sjølvgåande og er ikkje avhengige av å få vitjing for å halda årsmøte. Handarbeidstevling Når eg kjem attende med påfyll til baren, er debutant Eli Fossdal Vaage i gang med å lesa dikt. Det er ei stille og konsentrert forsamling, nærare femti gjester sit rundt borda. Einar Økland sit ved eitt bord, Arnt Birkedal ved eit anna. Nokre barneborn er dei einaste som lagar litt lyd. Dei har fått kvar si flaske julebrus, og no prøver dei å eta peanøttene som er sette fram på bordet, så stille som dei klarar. For dei andre er det lyrikken som fell mest i smak.

Då Fossdal Vaage takkar for seg, blir det ein pause i det litterære programmet. Det blir plass til premieutdeling. Laget har invitert til ei handarbeidstevling, der oppgåva var å laga noko som både inneheldt fargane til festivalen og som tok opp i seg temaet «fantasi og fanteri». Åshild Bjelland Kalleklev endar opp som vinnar og får gåvekort på garn og debutboka til Eli Fossdal Vaage som premie. Blad gjev inntekter Denne pausen bryt opp kvelden litt, det blir meir enn eit møte. Nokre tek seg ein tur i baren. Barneborna og bestemor finn det som ein høveleg tidspunkt til å snika seg ut. – Denne kvelden er den eine av to store arbeidsoppgåver i året for lokallaget vårt, fortel Myklebust. – Den andre er bladet Stordamål. Det handlar ikkje berre om språk og dialekt, det er også om Stord i eldre og nyare

Dei tre forfattarane må dokumenterast til Stord Mållag si Facebook-side.

tid, og små historier. Det er eit slikt blad ein les oppunder jol, og me byrjar også å selja det no midt i november. Det har eit opplag på 2000, og me har alliert oss med sjuandeklassingar som går rundt og sel bladet på dørene til folk. Me sel godt med lysingar, så bladet gjev oss gode inntekter. Det er desse inntektene som gjev oss høve til å skipa til denne kvelden. Meir lyrikk Så er det Hanne Bramness sin tur til å lesa. Ho skriv vanlegvis bøkene sine på bokmål, men har no kome med ei samling nynorske dikt, Vintersong. Etter nokre utdrag derifrå plukkar ho opp ei av dei tidlegare bøkene sine for å lesa noko «på hennar eige mål.» Deretter kjem Lars Amund Vaage. Då han skal til å lesa to dikt om vakre konsertopplevingar, mistar han nesten tråden og tek seg sjølv i å leggja ut for mykje om inspirasjonskjeldene. Han kunne ha snakka om desse pianis-

tane «heile kvelden», seier han. Men det er dikt han er komen for å lesa, og det er dikt folk er komne for å høyra. Så er programmet over. Myklebust tek mikrofonen og oppmodar alle om å like Facebook-sida til laget for å få med seg tilskipingar i framtida. – Tusen takk for oppmøtet, og vel heim! Ryddetid Styremedlem Kirsti Aksnes bannar. Det er ikkje så lett å slå saman borda som ho trudde. Medan Aksnes slit med sitt, fortel Myklebust vidare om arbeidet til laget. – Eg trur kveldar som denne er viktige. Det gjev medlemene og andre litteraturinteresserte ein stad å møtast, og ei kjensle av at medlemskap i laget gjev dei noko tilbake. Men me har også ein kampanje mot næringslivet, der me les lysingar, gjev ros til nynorskbrukarane, og sender ei oppmoding til dei andre. Det

Las dikt: Lars Amund Vaage

Las dikt: Hanne Bramness

er også ei tevling om den beste nynorske lysinga, og verksemder som har fått denne prisen, er litt stolte av det, og seier at dei må halda fram med nynorsk no når mållaget har lagt merke til arbeidet deira. – Så har me også gjort ein framstøyt for at innvandrarane skal få opplæring på nynorsk. Det er jo litt rart om det ikkje skal vera mogleg i den største nynorskbyen i landet. Me har vunne fyrste del av den kampen, då komiteen for oppvekst og opplæring no har gått inn for nynorsk, men det må truleg også innom kommunestyret fyrst, seier Myklebust og stablar dei siste stolane opp langs veggen. Bos blir kasta, lys skrudd av og dører låste. Hege Myklebust ber dei overskytande drikkevarene til bilen sin, mellom anna alt det eg kasta meg rundt for å kjøpa. Det synte seg at hennar vurdering var akkurat høveleg.

Kjartan Helleve (tekst og foto) kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 5–2014

Eit av påmelde bidraga til handarbeidstevlinga var nokre sitjeunderlag.

Loffentleg språkpolitikk

Nøytralitet og Eli Bjørhusdal meiner doktoravhandlinga hennar gjev gode inngangar til diskusjonar om kva språkpolitikk me bør ha i framtida. Og det heile starta med eit «Kvifor ikkje?»

Norsk Tidend 5–2014

Eli Bjørhusdal disputerte 12. september i år med avhandlinga «Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offentleg språkpolitikk 1885–2005». Undervegs i forskingsarbeidet endra temaet seg. – I utgangspunktet var prosjektet planlagt som ei undersøking av kva for offentlege strategiar som har funnest om språkskifte frå nynorsk til bokmål mellom elevar, fortel Eli Bjørhusdal. – Meininga var at eg skulle undersøkje språkpolitiske strategiar for å hindre eit slikt skifte, men så oppdaga eg, etter å ha prøvd, at det ikkje fanst nokon strategiar rundt det språksosiologiske fenomenet språkskifte. Eg kunne ikkje skrive om ein mangel. Då måtte Eli Bjørhusdal spørje seg: kvifor ikkje? Og vegen vart kort inn i spørsmål om kva som kjenneteiknar norsk språkpolitikk. – Grunnen er at språkskifte har vorte jobba så lite med. Hovudfunnet mitt er at norsk språkpolitikk har vore ein språkpolitikk for nøytralitet. Det har vore symmetrisk distribusjon av midlar til begge språkgrupper så lenge ein har drive politikk for begge språka. Eg fann at det sjeldan har blitt sett inn politikk eller ressursar for det eine språket og ikkje for det andre. Eit språkpolitisk tiltak vert sjeldan argumentert for fordi eit språk har ein verdi i seg sjølv. Argumentasjonen er rettferd og demokrati.

Nøytralitet Det er denne nøytraliteten som gjer at mangelen på tiltak vart veldig synleg, meiner Bjørhusdal. – Den norske nøytraliteten trer særleg godt fram når ein spør om tiltak for språkskifte, fordi tiltak handlar om å halde elevane frå å velje det eine språket. Tiltak mot språkskifte vil vere tiltak som får elevane til å velje nynorsk framfor bokmål. Bjørhusdal meiner det har vore vanskeleg å argumentere sentralt for den typen tiltak som må til for å hindre språkskifte, medan det ikkje

LEli Bjørhusdal Fyrsteamanuensis i norsk, på Avdeling for lærarutdanning og idrett, Høgskulen i Sogn og Fjordane. Aktuell med doktorgradsavhandlinga ”Mellom nøytralitet og språksikring. Norsk offentleg språkpolitikk 1885 – 2005”

har vore vanskeleg i forvaltinga av norsk versus samisk. – Det har vore mykje lettare for norske styresmakter å argumentere substansielt for meir samisk, men veldig problematisk å seie det same om nynorsk. Eli Bjørhusdal karakteriserer i avhandlinga språkpolitikken heilt fram til 1980 som språkleg nøytralitetspolitikk. Rettar for mindretalsspråkgruppa er i perioden ikkje grunngjevne i interessa gruppa har i å tryggje språket sitt, men i at nynorsk og bokmål skal ha like vilkår i tevlinga.

Liten framgang: – Det å gje det dominerande språket like mykje som det mindre brukte, har ikkje gjeve stor framgang for nynorsk. Foto: Marit Aakre Tennø

Lik tevling – Kvifor var denne politikken rett for 100 år sidan? – Eg kan ikkje seie noko om nøytraliteten er gale eller rett. Men makttilhøva var heilt annleis då. Noreg hadde ikkje eit dominerande majoritetsskriftspråk og ein mykje meir open språksituasjon. Landsmålet/nynorsken fekk fleire og fleire brukarar fram mot 30-talet, og Noreg var i mykje større grad i ein avkolonialiseringsprosess. Situasjonen endra seg på 30-talet, av mange grunnar, ikkje minst urbanisering og industrialisering. Då slutta bruksframgangen. Før det såg det ut som det var godt nok å sleppe nynorsken til. – Me er no i ein heilt annan situasjon der nynorsken er utsett. Språk styrkjer seg i kraft av si eiga kjøt-

vekt. Det norske eksempelet syner at det ikkje er nok med like vilkår. Men det hadde nok sett verre ut om me ikkje hadde hatt like vilkår, seier Bjørhusdal. På spørsmål om det finst andre land som har politikk som liknar nøytralitetspolitikken vår, svarar Bjørhusdal at det ikkje er tema for avhandlinga. – Men politisk–filosofisk vil veldig mange teoretikarar som har arbeidd med normative språkspørsmål om språkpolitikk, spørje seg korleis han skal vere for å vere rettferdig og god. Det særskilde med språkpolitikken er at han aldri vil kunne vere nøytral. Staten kan aldri trekkje seg attende og ikkje ta stilling, slik han kan på andre felt. Staten kan ikkje vere nøytral, han

må alltid velje språk. Ein stat skriv heile tida. Utan reguleringar ville det vorte på majoritetsspråket. Dei liberale språkvitarane har stilt seg spørsmålet kva gjer me med det? Og svaret deira har vore at det løyser me med ein annan type politikk. På engelsk kalla «evenhandedness», eller «raus rettferd». Ikkje ein minimal stat, men ein raus stat. For dei liberale språkvitarane har spørsmålet vore om ein kan tenkje seg ein språkpolitikk som ikkje er minimal, men sjenerøs, seier Bjørhusdal.

Liberale Noreg Bjørhusdal

meiner ein må sjå den norske empirien i lys av denne teorien. Her har politikken vore prega av slik raus rettferd. Ho meiner dette ville vore det klassiske liberale standpunktet.

g ny politikk “

Det særskilde med språkpolitikken er at han aldri vil kunne vere nøytral. Eli Bjørhusdal

– Dei teoretikarane som hevdar raus rettferd kan vere ei løysing, kan godt sjå til Noreg. Men mitt norske døme syner at det ikkje er så mykje hjelp i. Politikken har nok hjelpt nynorsken ikkje å bukke under, men han har ikkje hjelpt på den utsette situasjonen til nynorsken. Det å gje det dominerande språket like mykje som det mindre brukte, har ikkje gjeve stor framgang for nynorsk. Det er teoretisk interessant at avhandlinga mi syner at det rause, men liberale prinsippet er utprøvd her.

Nye tankar utan tiltak

I avhandlinga si skriv Bjørhusdal at frå 80-/90-åra vert nøtralitetspolitikken delvis avløyst av ein språksikringspolitikk. No vert po-

litikken for nynorsk i langt større grad legitimert med den kulturelle identitetsverdien som språket har for brukarane sine. – Kva er det som skjer i denne tida? – Eg undersøkjer to ulike felt: kulturfeltet og mållova på den eine sida, og opplæringsfeltet på den andre. På opplæringsfeltet har det vore lite endringar. Eg finn nokre små endringar, som til dømes at Nynorsksenteret vart oppretta. Altså at ein oppretta eit eige senter for nynorsk i opplæringa, medan ein ikkje oppretta noko eige senter for bokmål. Argumentasjonen på opplæringsfeltet har vore veldig fokusert på rett, rettferd og jamstilling. Ho meiner difor at med få unntak har det ikkje vore nokon ny politikk

å sjå på opplæringsfeltet. Men i kulturlivet er det litt annleis. – På det offentlege målbruksfeltet har det sidan 90-talet vore slik at ein har sett at dei kulturpolitiske tiltaka er legitimerte med at nynorsk er utsett og under press. Det er ein substansiell argumentasjon for nynorsk. Mange språkpolitikarar har spurt om me held oss med to språkpolitikkar, ein for kulturfeltet og ein for opplæringsfeltet. Avhandlinga mi kan brukast til å argumentere for det. Men sjølv om argumentasjonen på kulturfeltet har endra seg, så er det få tiltak. Kvifor trur du det er slik? – Frå mi side vil det berre vere spekulasjonar. Det kan vere så enkelt at det opplæringspolitiske feltet er så digert at når ein har handsama

Må endre politikk – Kva fylgjer meiner du funna dine bør ha for mållaget sin politikk? – Den som ikkje berre er oppteken av like vilkår, men som er oppteken av at det nynorske språksamfunnet skal sikrast, den må sjå seg om etter supplerande modellar. Om målet er språksikring, er ikkje nøytralitetsmodellen bra nok. Om det er viktig for det nynorske språksamfunnet og for nynorskbrukarane at språkskiftet ikkje er så stort som det er i dag, må ein sjå på, og finne tiltaka sine, utanfor den «poolen» av tiltak som er laga under nøytralitetsregimet. Bjørhusdal meiner at om ein ynskjer å fortelje elevar at dei bør skrive nynorsk, og ikkje bokmål, og lage politikk for det, så ser ho ikkje korleis ein kan gjere det med jamstillande tiltak. – Då må du inn med ein type tiltak som er retta mot nynorskbrukarane og nynorskelevane, og då må du avvike frå nøytralitetspolitikken. Om ein t.d. meiner at statlege etatar eller verksemder skal kunne drivast på så mykje nynorsk som mogeleg, fordi det er viktig for det nynorske språksamfunnet, då må ein sjå vekk frå jamstillinga. Ein må sikre nynorsk, ikkje sikre rettferd. Og om offentleg språkpolitikk skal ha andre strategiar enn nøytralitet, så må i alle fall mållaget skifte strategi. Fordi det ikkje er tvil om at staten er nøytral fordi målrørsla har villa at han skal vere det. Marit Aakre Tennø marit.tenno@nm.no

Norsk Tidend 5–2014

endring av opplæringspolitikk, så vert ting berre kopiert frå tidlegare politikk. Eller ein kan spørje seg om det er slik at den pedagogiske diskursen er slik at han inviterer til ein type individuell tenking. Det handlar om korleis individ skal styrkjast, ikkje korleis kulturen eller språket skal styrkjast. Difor vert kulturen og språket uviktig.

Halloogfa

Norsk Tidend 5–2014

Intervjuet har tidlegare stått på trykk i Hått Halling

Lmediespråk

Visst lurar Ragnhild Sælthun Fjørtoft (67) på om ho vil greie å nytte tida godt nok som pensjonist. Men ho er minst like uroa for korleis det skal gå med nynorskrøkta i NRK.

v-uret tikkar mot Dagsrevyen. Logen frå stearinlyset blafrar i ruta, der kanalvert Ragnhild Sælthun Fjørtoft kremtar, speglar seg i skjermen og festar blikket. Ho smiler ikkje lenger. Denne gongen er meldinga personleg. Tre, to, ein, direkte: – Eg er så lei av all sytinga. Forstår de ikkje kor priviligerte me er? Kor godt me har det her i landet? Og de bortskjemte unge kvinner, som ironiserer over feministane og tek alle rettar for gitt: Veit de korleis formødrene dykkar har kjempa? Veit de at det i store delar av verda framleis er ei ulempe å få ei dotter? At kastesystemet og medgiftskulturen i Asia fører til barnedrap, fordi foreldra til jentebabyar ikkje maktar å spare nok pengar til medgifta? At gifte kvinner blir drepne, for at mannen skal få seg ei ny kone og ei ny medgift?

lik kunne Ragnhild Sælthun Fjørtoft ha tatt oss i skule, om ho hadde prata om nett det ho ville på skjermen. Det har ho sjølvsagt aldri hatt høve til. I staden har ho leia oss stødig gjennom nyheiter og kvardagsdrama i 45 år. Før ho har dukka opp i ruta, ståande på fire tjukke treplater, har ho sett seg inn i programma, skrive manus og talt sekund. Ho har diskutert schedule, trailer og highlight med teknikarane, valt ut bakgrunnsbiletet og førehandsprogrammert all grafikken som skal på skjermen. Når studiolampa er tent, har Ragnhild vore det einaste menneskelege blant stoppeklokka og teknikken. – Då eg byrja som frilansar, kom eg om ettermiddagen og henta manus i tv-resepsjonen. Så var det sminke og frisering, og rett på lufta. Manusa var stort sett berre oppramsing. I dei seinare åra har me brukt to dagar på å førebu oss til sending. Etter at me fekk konkurranse, måtte me også gje folk lyst til å sjå programma. Selje, slik at folk ikkje skifta kanal. Det har i det heile vore ein langt meir omfattande jobb enn kva folk trur.

agnhild vaks opp på Ljøsne i Lærdal, med mora Ambjørg, faren Olaf, brørne Lasse, Nils Roar og Sander, og kyr, sauer, hest, kattar og hundar. Det var langt til skule og leikekameratar mellom dei bratte fjella. Fjernsyn fanst ikkje. Ragnhild vart van med å underhalde seg sjølv.

Ho arva også tidleg foreldra sin kjærleik til nynorsk lyrikk. Mora siterte ofte lyrikarar som Anna Skeide, Ingebjørg Kasin Sandsdalen og Halldis Moren Vesaas i dei mange talene ho heldt landet rundt som leiar av ulike kvinneorganisasjonar. Då antologien med Ragnhild sine favorittdikt kom ut på Det Norske Samlaget med tittelen Under bergfall for nokre år sidan, hadde ho samla eit kremlag av mellom anna Olav H. Hauge, Tor Jonsson og Halldis Moren Vesaas. Sistnemnde har ho, som mora, eit særleg nært forhold til. Både fordi Vesaas sin lyrikk talar så sterkt til henne, men også for omsetjingsarbeidet hennar for Det Norske Teatret, der Ragnhild gjennom 13 år var leiar av vennelaget. Ein skal ikkje sjå bort frå at røynsla frå ungdomsåra der ho las dikt frå same scena som Vesaas, også bidrog til at Ragnhild våga å sjå for seg ei framtid i noko så eksotisk som eit fjernsynsstudio var den gongen. – NRK har vore min andre heim, og eg har alltid sagt at eg har hatt verdas mest spennande arbeidsplass. Ho smiler. – Men det veit eg jo eigentleg ingenting om. Eg har jo knapt vore nokon annan stad.

agnhild har vore stolt av jobben og arbeidsplassen sin sidan ho som 22-åring debuterte med å annonsere barne-tv i svart-kvitt. I tillegg til programannonsering har ho jobba som omsetjar, produsent, kommentator og programleiar. Fyrste gongen ho tok hallodametesten var ho berre 18 år. Ragnhild hadde utmerkt seg både som konferansier og skodespelar i tida på Firda gymnas. Det var skulekamerat Olav Helge Førde (ja, nettopp, bror til Einar som seinare skulle bli kringkastingssjef) som ymta frampå om at Ragnhild burde vurdere ei framtid i fjernsynet. Så då kullingane drog på russetur til København, hoppa Ragnhild av i Oslo for å prøve seg i rikskringkastinga. – Dei sa eg var for ung, men oppmoda meg om å koma att seinare. Eg hadde alltid drøymt om å bli lærar, og gløymde heile fjernsynet då eg tok til på lærarskulen i Tønsberg. Då skuletida gjekk mot slutten, var det faktisk mor mi som minte meg på det - at eg måtte dra attende til NRK og gjera eit nytt forsøk. Utan mor hadde eg nok aldri fått oppleva alt det utrulege eg

har vore med på. Eg håpar eg fekk sagt til ho kor takksam eg er for alt ho gav meg ...

likevel gjer det så vondt at ho er borte. Eg saknar ho framleis, seier Ragnhild alvorleg.

ora Ambjørg Ødelien frå Ål var aktiv på fleire frontar. Etter å ha fullført realskulen i 1938, tok ho husmorskule og vart sjukepleiarelev ved Ullevål sjukehus i krigsåra. I 1945 gifta ho seg med Olaf Sælthun og vart bonde og husmor. Alt i 1959 vart ho medlem av skulestyret i Lærdal. Sidan skulle ho bli den fyrste kvinnelege stortingsrepresentanten for Sogn og Fjordane, og Senterpartiet sin representant både i kyrkje- og undervisningskomiteen, sosialkomiteen og forsvarskomiteen. Som bondekvinnelagsleiar jobba ho dessutan målretta for å sikre jentene odelsrett på lik line med gutane. I tillegg var ho, saman med mannen, aktiv folkedansar og vann fleire prisar på landskappleiken. – Mor er den som har forma meg mest. Det er fyrst no eg forstår kva for sorg dei ber på, dei som mistar foreldra sine tidleg. Mor vart 89 år, og

agnhild har alltid vore ein del av ein utvida kjernefamilie. Ho har hatt ein heilt naturleg plass i tusenvis av heimar, og vore til stades gjennom glede og sorg. Sine eige bører har ho måtta løyne bak eit smil. – Det har nok skjedd at eg har sete i garderoben og gråte like før sending, fordi ting har vore vanskeleg privat. Men «the show must go on» som det heiter. Det er slett ikkje alle som greier å halde hovudet kaldt, og dei blir ikkje lenge. Men mange har også vore som meg - at dei synest det kan vera godt å gløyme privatlivet ei stund, og berre konsentrere seg om arbeidet. Som ansvarleg for uttak og opplæring av nye annonsørar, er det likevel språktesten Ragnhild har vore mest berykta for. Ragnhild har kravd at søkjarane er over snittet sterke i framandspråk (sjølv har ho lese både islandsk, tysk, engelsk, spansk, fransk og singalesisk), og at dei pratar plett-

Gull i ruta: Takka vere Ragnhild og NRK er nynorsk blitt ein sjølvsagd del av den norske kvardagen. Engasjementet for språk og nynorsk lyrikk fekk ho av mora Ambjørg, som var frå Ål.

lett – og brukar begge målformene skriftleg, men absolutt mest nynorsk, sidan det er mest naturleg for meg. Eg kan også snakke bokmål om eg vil, men eg vil ikkje! Det kjennest så unaturleg. Eg går ut av meg sjølv på ein måte. Men eg gjer det når eg snakkar med svenskar eller danskar – for dei har store problem med å forstå noko anna. Ragnhild har ofte fått høyre at ho har eit fint mål, og den slags kompliment trur ho ikkje er mange bokmålsbrukarar forunnt. Mange av dei som skryter, anar likevel ikkje kva for mål ho pratar: – Bokmålsfolk veit lite om forskjellen mellom dialektar og nynorsk. Mang ein gong har folk i samtale med meg klaga over all nynorsken dei må høyre på i NRK. «Det er noe annet med deg, for du snakker jo så nydelig dialekt på tv,» seier dei. Dei blir forvirra når eg seier at eg aldri har prata dialekt i jobben min som kanalvert. Vi har alltid vore pålagde å snakke normert og korrekt nynorsk eller bokmål. Av ein eller annan grunn trur dei likevel at eg snakkar dialekt. Ragnhild er også svært glad i hallingdialekten. Den minner om mor, gofa og alle sumrane på Ål då ho var lita jente. Hytta mora bygde på Veståsen, høyrer framleis til familien. – Det er trist når stadig fleire unge vender seg mot bokmål i staden for å halde på dialekten. Kvifor? Dialekt er populært no! Ved å snakke dialekt fortel ein om røter og kvar ein kjem frå, og ein skil seg litt ut frå den store massen som snakkar bokmål. Kvifor gli inn i denne massen? Hadde Hellbillies vore like populære om dei ikkje song på dialekt? Det tvilar eg på!

Arkivfoto: Jon Hauge / Aftenposten

Det er den draumen: Ragnhild har engasjert seg mykje i utviklingsarbeid. Ho håpar at ho som pensjonist kan nytte tida til å jobbe meir for å betre kåra for kvinner i utviklingsland. Foto: Anne Liv Ekroll, NRK

fri, standardisert norsk. Privat bryt ho på både sogning, bokmål og nynorsk: – Eg kom til austlandet då eg var 19 år gamal. Den gongen var dialekt lågstatus i byen, og sognamaolet var vanskeleg å forstå. Det har heldigvis forandra seg heilt. No er det stas å snakke dialekt – til og med i Oslo! Det

Ragnild Sælthun Fjørtoft

er ei utvikling som var utenkjeleg for 40 år sidan, og eg er veldig glad for at det er blitt slik.

rass i at ho har budd over tretti år på Lørenskog, har det aldri falle ho inn å skifte til austnorsk. – Eg skriv bokmål og nynorsk like

er mora Ambjørg sitt samfunnsengasjement nådde nyheitene, har Ragnhild jobba meir i det stille. Men brenne, det gjer ho også. Den politiske oppvakninga kom for alvor då ho i 1971 gifta seg med dagsrevyreporter Arne Fjørtoft, som seinare vart leiar i Venstre og i årevis var sjef for medie- og miljøstiftinga Worldview International Foundation med base i Sri Lanka. Det er han framleis. Då sønene Rune og Roar var små, budde dei alle på Sri Lanka i fire år. Ragnhild var sterkt involvert i ektemannen sitt arbeid, og har sidan sete i styret til både UNICEF, FORUT, Strømmestiftelsen og Antislaveriselskapet i Norge. – Langt fleire unge menneske burde reist ut ein tur og fått litt perspektiv. Ein kan ikkje oppleve fattigdom og naud på nært hald utan å bli prega og engasjert. Eg skulle gjerne ha jobba meir med kvinner sin situasjon i utviklingsland. Kanskje no når eg er blitt pensjonist …? Ragnhild vedgår at ho har kvidd

seg for å takke av i tv-ruta. Mest av alt fryktar ho at dagane skal bli borte utan at ho har brukt dei. Timane i godstolen frå dagsrevyen til kveldsnytt kjem ho likevel ikkje til å slutte med, og ho har heller ingen planar om å byrje å trene, sjølv om korkje kondisjonen eller beina er så gode som ho skulle ønskje. Men Ragnhild har alltid nytt fridomen i å kunne planlegge ein tur utan å ta omsyn til andre. Ho reiser rundt i verda aleine, og meiner målet om tosamheit gjer at mange går glipp av opplevingar. – Eg blir mykje meir oppmerksam på alt rundt meg når eg berre har mitt eige selskap, og storkosar meg når eg kan sitja for meg sjølv på kafe og observere andre. I vår tid kan det nesten verke som det er skam knytt til det å vera aleine. Då gløymer ein at det er stor skilnad på det å vera einsam, og det å velja å vera aleine. I motsetnad til ektemannen bur barnebarna Adam og August berre ein kort køyretur unna. Ragnhild tenkjer på dei mange gonger om dagen, og gler seg til å møte dei i helgene. – Dei er herlege, og eg synest det er fantastisk å kunne krabbe rundt på golvet, klatre i tre og gå på skattejakt. Slik sett er barnebarna eit fint alibi for å få lov til å leike. Ho humrar: – Rett nok synest eg mange er for opptekne av å ha selskap, men sjølv ikkje eg vågar meg ut på aketur aleine!

tter eit heilt yrkesliv i NRK kan ho sjå attende på både Kringkastingsringens språkpris, Kringkastingsprisen, Gullrutens hederspris og Storegutprisen. Ragnhild har vore ein tydeleg og profilert språkrøktar i statskanalen, og i fleire år var ho då også leiar av NRK sitt språkutval. Takka vere Ragnhild og NRK er nynorsk blitt ein sjølvsagd del av den norske kvardagen. Det er klart det har kravd si kvinne. Det er ikkje alle som har tatt språk på like stort alvor, sjølv om krava til språkleg mangfald lenge har vore talfesta i rikskringkastinga. Ho er spent på korleis målarbeidet hjå hennar gamle arbeidsgjevar vil bli i tida framover: – Det største trugsmålet mot nynorsken er at han berre blir eit daudt skriftspråk. På same måten som bokmålet, må folk også få høyre munnleg nynorsk. Eg deler difor ikkje begeistringa til dei som meiner meir dialektbruk berre er eit gode, og er oppriktig bekymra for at dialektbruken i NRK skal gå ut over nynorsken. Så eg kjem nok til å følgje med. Sjølv om eg korkje har ansvar eller påverknadskraft lenger.

Heidi Molstad

Norsk Tidend 5–2014

arvel

“

Det største trugsmålet mot nynorsken er at han berre blir eit daudt skriftspråk.

Lkronikk Eg er tidlegare elev ved Odda Ungdomsskole og dermed produkt av Odda-modellen. Men eg var ikkje klar over at eg er eit produkt av ein unik modell før eg fekk ein telefon i fjor haust.

nnleiing på Haustseminaret i Odda

Pedagogiske fordelar T

elefonen var frå min tidlegare religionslærar på Odda vgs, Knut O. Dale, som no er leiar i Odda Mållag. Han ringde for å fortelja at somme av lokalpolitikarane i Odda tok til orde for å slå saman bokmåls- og nynorskelevar i same klasse, og hyrte meg til å halda innlegg på eit møte om dette i Odda i fjor haust. Eg vart ganske paff over problemstillinga, for eg trudde at ungdomsskuleelevar hadde same rettar som barneskuleelevar til språkdeling og undervising på hovudmålet sitt. Eg trudde heller ikkje det var lov til å byta målform før vgs. Eg diskuterte dette med nokre kollegaer som sjølv har undervist i språkblanda ungdomsskuleklassar. Dei forklarte meg vilkåra for nynorskelevar i såkalla språknøytrale kommunar, som ofte ligg i randsonene til bokmålsområde, og der nynorskelevane ofte vert stemoderleg behandla fordi dei har få lovfesta rettar når det kjem til opplæring i hovudmålet sitt. Det gjekk då opp for meg at eg har levt eit beskytta og privilegert liv som ungdomsskuleelev i Odda, og at det eg tok for gitt den gongen, at eg gjekk i ein klasse der alle skreiv nynorsk, og der alle faglærarane underviste på nynorsk, var eit gode som andre nynorskelevar i språknøytrale kommunar berre kan drøyma om. Som følgje av at Odda kommune tok målforma mi på alvor, utvikla eg eit sterkt eigarskap til nynorsken. Den dag i dag bruker eg nynorsk i alle samanhengar, frå sms til forsking og undervising. Eg har òg halde fleire nynorskkurs for grunnfagsstudentar i nordisk ved UiB, der både bokmåls- og nynorskbrukarar deltek, og eg har retta mange bunkar med nynorskoppgåver skrivne av nordiskstudentar. Det er på bakgrunn av alt dette at eg har gjort meg nokre tankar om dei pedagogiske fordelane ved Odda-modellen.

Norsk Tidend 5–2014

in nynorskelev vil før eller seinare innsjå det faktumet at å skriva nynorsk er å skilja seg ut. For somme nynorskelevar slår denne erkjenninga inn med full kraft når dei begynner å studera, for andre når dei begynner på ungdomsskulen. Bokmål er det skriftbiletet ein generelt forventar seg å sjå i Noreg. Vi kan seia at bokmål er umarkert. Det nynorske skriftbiletet er markert, fordi bokmålstekstar dominerer i samfunnet, og bokmålsnære dialektar dominerer i massemedia. På somme område er nynorsk mest ikkje-eksisterande (til dømes bruksrettleiingar) eller i verste fall ikkje tillate (til dømes riksavisene). Når nynorskeleven skal begynna å studera eller jobba, kan han risikera at dei einaste nynorsktekstane han les jamleg, er dei han eventuelt skriv sjølv. I mange samanhengar kan ein bli sedd på som i beste fall ein kuriositet om ein nyttar nynorsk.

Det er krevjande å velja å vera ein språkleg minoritet og dermed bryta med mottakarforventingar og etablert språkpraksis, særleg når majoriteten er så stor og til dels så lite velvillig. For å greia å stå mot bokmålspresset må ein vera ein trygg nynorskbrukar.

va vil det seia å vera ein trygg nynorskbrukar? Adjektivet trygg kan tolkast på to måtar her: trygg i nynorsk rettskriving og trygg som nynorskbrukar. Ein trygg nynorskskrivande har ein sikker og god nynorsk og meistrar skriftspråket på alle nivå. Han bøyer verb, substantiv og adjektiv rett, nyttar nynorske ord og fagtermar og uttrykkjer seg med nynorsk setningsbygnad og einskapleg stiltone. Det går lett og greitt for han å setja om tekstar på bokmål eller framandspråk til god nynorsk. Han er det vi kan kalla «teknisk god i nynorsk». Ein trygg nynorskbrukar torer å skriva nynorsk i alle samanhengar fordi han veit at nynorsk er eit akseptabelt (om enn ikkje alltid akseptert av alle) og gangbart språk. Han finn nynorsk likeverdig med bokmål i alle samanhengar, dvs. at han er fullt klar over at alt som kan uttrykkjast på bokmål (eller engelsk for den del), kan uttrykkjast like presist og nyansert på nynorsk. Han har «nynorsk sjølvtillit». Ein verkeleg trygg nynorskbrukar er trygg på begge måtar! Det blir ein vekselverknad: Er du teknisk god i nynorsk, hjelper det på den nynorske sjølvtilliten din. Har du nynorsk sjølvtillit, torer du å skriva nynorsk i fleire samanhengar. Viss du skriv nynorsk i fleire samanhengar, som meir formelle, akademiske og offisielle, blir du støare i språkføringa fordi du då slår meir opp i ordboka, og i andre hjelpemiddel, i motsetnad til om du nyttar nynorsk berre til handlelister og dagbokskriving. Dette er målet for nynorskelevane, at dei i løpet av skulegangen utviklar seg til å bli verkeleg trygge i hovudmålet sitt.

ynorsk sjølvtillit er viktig. Vi finn mange døme på open og meir kamuflert hets mot nynorsk. Særleg på Internett er denne hetsen blitt mykje meir synleg, for både unge og vaksne nynorskbrukarar. Mobbinga av nynorsk er til dels svært grov, likevel kan det verka som om det i store grupper av samfunnet er aksept for dette, eller om ikkje anna, likesæle til det. Utholing av rettane til nynorskbrukarane går føre seg på tallause område og på tallause måtar. I eit slikt klima sit det langt inne for mange å krevja sine lovfesta rettar som nynorskbrukar, dette gjeld ikkje minst elevar og studentar. Ungdomsskulen bør vera ein arena der målforma til elevane ikkje er under debatt, og der elevane med føresette slepp å måtta stå på krava og vera «brysame» for å få ei rettvis ordning. I

reine nynorskklassar treng ein aldri å forsvara den språklege identiteten sin eller krevja sin rett til å få fullverdig undervising på hovudmålet sitt. Det blir som ein «fredeleg nynorsk-oase» med optimale vekstvilkår for nynorsken til elevane. Dersom ein slår saman bokmåls- og nynorskelevar i same klasse på ungdomstrinnet, vil dette kunna få negative konsekvensar for nynorskelevane. Dei misser det godet det er at nynorsk er sjølvsagt og udiskutabelt, eit gode som er sjeldan vare i andre samanhengar. For korleis skal ein handtera språkblanda klassar i praksis? Ta til dømes elevaktivitetar som skriftlege gruppearbeid og sams framføringar for klassen. Kva målform vel elevane å uttrykkja seg på i slike samanhengar, dersom gruppa består av både bokmåls- og nynorskelevar? Nynorskelevar kan vanskeleg argumentera med at dei ikkje forstår bokmål. Men bokmålselevar vil kunna hevda at dei ikkje forstår nynorsktekstane dei vert presenterte for, kanskje ut frå eit par ukjende ord, som til dømes røyndom. Dette set læraren og dei nynorske medelevane i klemme, for dette er eit kraftfullt argument, endå om det ikkje alltid er relevant. Det handlar i slike tilfelle meir om manglande vilje til å forstå enn om manglande evne til å forstå. Men dilemmaet oppstår likevel, sidan formålet med språk først og fremst er kommunikasjon, å gjera seg forstått hjå tilhøyraren. Dersom tilhøyraren trekkjer forståelegheita av språket ditt i tvil, kjem du i ei språkleg krise: Skal du halda på den språklege identiteten din og risikera at kommunikasjonen bryt saman, eller skal du tilpassa deg for å gjera deg betre forstått? I språkblanda klassar kan fokuset dermed verta dreia frå språkleg innhald til språkleg målform, og dette er ikkje i nokon si interesse. Det kan verta mykje støy rundt noko som eigentleg ikkje burde ha vore noko tema, og som ikkje er noko tema i måldelte klassar. Effektiv og god læring føreset at ein kjenner seg trygg og akseptert. Klassemiljøet er ein viktig faktor for korleis ein gjer det på skulen, og eventuelle konfliktar rundt målbruken i klassen vil kunna verka øydeleggjande for læringsprosessen.

pplæringslova § 2-5 seier at eleven frå og med 8. trinn sjølv kan velja målform. Det vil seia at ein som 13-åring kan bestemma seg for å byta hovudmål, på eit stadium der ein enno er fersk i skrivekunsten. Eg meiner det er for tidleg. Elevane risikerer å velja vekk nynorsk før dei har testa han skikkeleg ut. Når elevane kjem på vidaregåande, har dei betre grunnlag for å ta stilling til kva målform dei ynskjer å uttrykkja seg på, sidan dei då har breiare erfaring med å uttrykkja seg skriftleg om ulike abstrakte og konkrete tema, og har eit meir omfattande nynorsk fagvokabular. Særleg om dei har gått i ein rein nynorskklasse!

“

Ei språkdeling på ungdomstrinnet – etter Odda-modellen – sikrar at tilbodet til nynorskelevane er fullverdig og optimalt. Ei språkblanding på ungdomsskuletrinnet inneber store utfordringar med å unngå at tilbodet til nynorskelevane vert svekt. Helga Mannsåker

ved Odda-modellen

å ungdomsskulen lærer ein òg mange nye fagtermar. Dersom elevane vert presenterte for den nynorske versjonen av termen når dei lærer om fenomena termen refererer til, er det den som vil festa seg best hos elevane,

og det er lettare for elevane å halda fram med å skriva nynorsk i faget etter ungdomsskulen, sjølv om faget skulle bli undervist i på bokmål på vidaregåande. Elevane treng å sjå fagtermane skrivne på tavla og i utdelt materiell, og å høyra læraren og medelevar lesa nynorske fagtekstar høgt. Vi kan seia at fagorda er skjelettet i faget. Men ord som læraren normalt ikkje vil definera som fagord, kan òg vera fagspesifikke, det vil seie at dei førekjem berre i eitt eller eit par av skulefaga, fordi dei er knytte til spesielle tema. Desse fagspesifikke orda vert nytta til å forklara fagorda, eller faget meir generelt, til dømes ord og uttrykk som reagensrøyr, gjer greie for, utrekning, oppløysing, avgjerd, tilråding og så bortetter. Dersom nynorsk er undervisingsspråket, vil det vera lettare for elevane å «tenkja på nynorsk» om faget. Dei utviklar eit nynorsk fagvokabular. Det er dermed meir sannsynleg at elevane kjenner seg trygge på at nynorsk er like brukbart og gangbart som bokmål i alle samanhengar, og at dei føler meistring når dei sjølve produserer nynorsk, når dei har møtt det nynorske skriftbiletet, og høyrt nynorske termar bli uttalte, konsekvent i alle fag. Det monnar ikkje å ha nynorske lærebøker i dei ulike faga dersom all undervising går føre seg på bokmål. Har du blitt undervist konsekvent i nynorsk i alle fag på ungdomsskulen, veit du at det heiter EIN medlem og fleire nervAR, og du har lært om den Heilage Ande, Sameinte Nasjonar, andre verdskrigen, kosthald, olbogeledd, inkjekjønn, omsetjing, røysterett, rettferd, tryggleik, fridom og politiske rettar. Det er viktig å hugsa at alle fag er skrivefag. I realfaga må nynorskelevane få høyra om «å løysa likningar med to ukjende», og i naturfag må dei få høyra om vasskraft og turbinar og rørslemengd og massetettleik og ulike typar koparsulfid. Dersom ein nynorskelev til dømes tek sikte på sivilingeniørstudiet, hjelper det lite at han har analysert dikt av Olav H. Hauge på nynorsk i norsktimane på ungdomsskulen, dersom all undervising i realfaga på ungdomsskulen har gått føre seg på bokmål. Har han derimot fått all realfagsundervising på nynorsk, vert han styrkt i trua på at nynorsk er like brukbart som arbeidsspråk for teknisk kybernetikk som for nordisk litteratur.

ngdomstrinnet er ein nøkkelperiode reint språkleg for elevane med nynorsk som hovudmål. Frå og med ungdomsskulen og utover har dei lov til sjølv å velja målform. Dei kan i praksis velja mellom 3 alternativ: Skal dei halda fram med nynorsken, gå over til bokmål, eller velja ei mellomløysing der dei skriv bokmål offisielt og dialektnært eller eventuelt ei form for nynorsk privat? (Mange vel det siste alternativet.) Det er eit spørsmål om nynorskelevane frå språkblanda klassar på ungdomsskuletrinnet

opplever at dei har eit reelt val når det gjeld kva målform dei vil nytta. Er det faglege grunnlaget dei har i nynorsk, godt og breitt nok til å kunna velja å halda fram med nynorsk som hovudmål? Har dei til dømes fått eit så sterkt eigarskap til nynorsken at dei er motiverte til å stå imot bokmålspresset, når dei startar på vidaregåande? Er dei til dømes villige til å venta på nynorskutgåvene av skulebøkene til dei dukkar opp uti semesteret ein gong, eller fell dei for freistinga til å kjøpa bokmålsutgåvene som ligg klare i bokhandlarhyllene til semesterstart? Merk at eg har ingen problem med elevar som byter til bokmål så lenge bytet kjem som resultat av eit informert og nøye gjennomtenkt val. Ein del av elevane frå språkdelte ungdomskuleklassar vil uansett gå over til bokmål. Men det er svært leitt med elevar som ynskjer å halda fram med nynorsk, men som ikkje føler dei har noko anna val enn å byta til bokmål fordi skulen ikkje legg godt nok til rette for dei.

praktisera språkdelte ungdomsskuleklassar gjev eit tydeleg signal til elevane. Det seier noko om kor mykje vekt ein legg på målforma deira. I Odda per i dag er målforma sjølve grunnlaget for klasseinndelinga på ungdomsskulen. Det gjev grobotn for framvekst av ein nynorskidentitet, og det signaliserer til elevane at målform vert sedd på som noko viktig og vesentleg av skulen og dermed av kommunen. Odda formidlar slik denne bodskapen til dei som skal starta i 8. klasse: vi respekterer målforma di i så stor grad at ho avgjer kva klasse du kjem i, og kva undervisingsspråk lærarane nyttar i klassen din! Det er ein fin ting å ta med seg vidare for ein elev som ynskjer å halda fram med nynorsken, og det gjer underverk for den nynorske sjølvtilliten til eleven. Ei språkdeling på ungdomstrinnet – etter Odda-modellen – sikrar at tilbodet til nynorskelevane er fullverdig og optimalt. Ei språkblanding på ungdomsskuletrinnet inneber store utfordringar med å unngå at tilbodet til nynorskelevane vert svekt. Det vil vera ressurskrevjande, og komplisert, og krevja stadig oppfølging og kvalitetssikring å sikra at ikkje nynorskelevane vert forfordelte i ein språkblanda ungdomsskuleklasse. Premissane for nynorsk- og bokmålselevar er så ulike: Nynorskelevane treng all den nynorsken og alle dei nynorske førebileta dei kan få, medan bokmålselevane badar i sitt eige hovudmål uansett. Etter mitt syn har altså Odda-modellen stor pedagogisk verdi. Han gjev nynorskelevane det best mogelege utgangspunktet for å bli trygge i hovudmålet sitt, i begge tolkingar av trygg.

Helga Mannsåker

stipendiat i nordisk språk ved Universitetet i Bergen.

Norsk Tidend 5–2014

Elevane på ungdomstrinnet er i ein sårbar og påverkeleg fase av livet. Jamaldrande har stor påverknadskraft, og gruppepresset, særleg innanfor eigen skuleklasse, er tungt å stå imot, ikkje minst dersom kameratane går over til bokmål. Så kvifor byter elevar målform frå nynorsk til bokmål? Er nynorsk så mykje vanskelegare enn bokmål? Nei, nynorsk grammatikk er på mange måtar enklare enn bokmålsgrammatikken, han har ein meir einskapleg substantivbøying, det er konsekvente reglar for samsvarsbøying av perfektum partisipp og det er konsekvente reglar for formkombinasjonar i hokjønn. Problemet er at ein alt for sjeldan ser det nynorske skriftbiletet, og at ein alt for sjeldan høyrer opplesen nynorsk, eller nynorsknære dialektar. Grunnlaget for å produsera nynorsk sjølv kan dermed bli for spinkelt grunna mangel på språklege førebilete. Nynorskelevane opplever at dei meistrar bokmål, for det er den målforma dei er vane med å sjå i dei fleste samanhengar. I tillegg er dei vane med å høyra bokmålsnære dialektar i tv, radio, film med meir. Dermed blir det lett for dei å byta målform. Ifølgje Utdanningsdirektoratet inkluderer kompetansemåla i norsk etter fullført 10. klasse mellom anna at eleven skal kunna uttrykkja seg med eit variert ordforråd og meistra formverk, ortografi og tekstbinding. Vidare skal han kunna skriva kreative, informative, reflekterande og argumenterande tekstar på hovud- og sidemål med grunngjevne synspunkt og tilpassa mottakar, føremål og medium. Slik kunnskap kjem ikkje av seg sjølv. Skal desse ambisiøse kompetansemåla bli nådde, treng nynorskeleven mange og gode førebilete på si eiga målform. Dersom elevane ikkje møter nok nynorsk på ungdomstrinnet, går det ikkje automatikk i skrivinga; dei greier ikkje å produsera nynorsk sjølve utan å bruka mykje tid og krefter på å grubla på «kva det heiter på nynorsk». Det er jo slik når ein skriv, at ein som regel er mykje meir oppteken av det språklege innhaldet enn av den språklege forma. Det er vanskeleg og frustrerande å skriva resonnerande tekstar med abstrakt innhald dersom ein stadig må problematisera forma til teksten, det vil seia korleis ein bøyer verbet, kva kjønn substantivet har, kva det nynorske erstatningsordet er, korleis ein skal unngå s-genitivskonstruksjonar, og så bortetter. Slike operasjonar bør helst gå relativt automatisk, elles vert det for tungvint for eleven. Nynorskelevar treng derfor all den nynorsken dei kan få.

Lmålgåver

Gåver til Noregs Mållag Frå 10. september til 7. november fekk Noregs Mållag 239 425,– i gåver. Dette er noko me er særs takksame for. Lista under er namna på dei som gav.

Norsk Tidend 5–2014

Aust-Agder Mållag Scott Aanby Birgit Attestog Jackob Bakken Kirsti Wasland Berntsen Gaut Borgan Torfinn Brokke Telleif Engenes Kjersti Fone Kristine Foss Rolf Fredriksen Johannes Havstad Olav Hoftuft Malmfrid N. Homme Knut K. Homme Torbjørg Katerås Mari Katerås Gunvor Lande Gunnar E. Lande Jorunn Lande Hans-Olav Lauvstad Jon Kolbjørn Lindset Tarald Myrum Rune Nylund Anne Oland Kari Hagelia Olstad Sigrid Bjørg Ramse Tone Å Rysstad Fred Salomonsen Astrid Stuestøl Sandkjær Torkjel Segberg Johannes G. Torstveit Lasse Trædal Helge Ove Tveiten Olav Vehus Jens Vellene Olav Torj Åkre

Austmannalaget Olaug Aaberge Brynjulv Aartun Bård Benum Ole Bjerke Oddbjørg Blakar Jon Steinar Bredeveien Per Brumillom Ivar Bungum Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Ingvild Eknes Ingvar Ekre Frode Erstad Mathias Finsveen Inger Lise Fiskvik Steinulf Fjæstad Anders G. Fretheim Kjell Gulbrandsen Erik Hanssveen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Bjarte Hole Gunn Strømsøyen Hvamstad Ola Jonsmoen Ragnhild Kjorstad Håvard Kleiven Ola Klepp Torill Nedberge Klevmark Inger Margrethe Kyllingstad Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Øyvind Nordli Jogrim Nordsletten Gerd Nyland Olaf Nøkleby

Brede Rognstad Randi Rosenborg Tone Rui Ingebjørg Gramstad Sevilhaug Egil Skullerud Arne Skuterud Petter Embret Sletten Marit Steinsrud Magnny Sæbø Gudmund Teigen Magne Teppen Ola Tronsmoen Lars Ullgren Olav Veka Magne Velure Bjørn Liavaag Visø Ingebjørg Østerås Svein Øye Johannes Øyen Rolv Kristen Øygard Bjarne Øygarden Buskerud Mållag Audun Aasmundtveit Oline Arnegård Niri Baklid Maria Høgetveit Berg Gunvald Bergan Tor O. Bergum Gunnhild L. Bjørnsvik Per Drabløs Ingebjørg Hals Lars Erik Jacobsen Oddbjørn Jorde Thomas Lauvrud Anna Lilleslett Ivar Oleivsgard Medgard Ingunn Asperheim Nestegard Ola Kjetil Oppi-Berntzen Halle Perstølen Jostein Rivedal Ola Ruud Anne Åker Rønnestad Knut V. Seim Rolf Harald Sæther Einride Tinjar Sigrun Torsteinsrud Arne Oddmund Tuv Sigurd Tveito Nils Tørto Margit Halbjørhus Wøllo Fylkesmållaget Vikværingen Bergfinn Aabø Solveig Fiskvik Aamodt Ivar Aasen Olil Amble Ruth Amdahl Edmund Austigard Børre Austmann Lillian Austnes Olav Befring Ola Bergsaker Anfinn Bernaas Sigmund Birkeland Reidar Borgstrøm Harald Arne Brandal Magnhild Brekke Herfinn Brekke Svein Erik Brodal Karen Bø Tormod Bønes Alv Reidar Dale

Hans Olav Eggestad Turid Farbregd Gunnar Eilev Fitje Mass Flatråker Liv Flugsrud Otto Gjerpe Kåre Glette Randi Grann-Tronvoll Gunnvald Grønvik Oddrun Grønvik Ingeborg Marie Harstveit Botolv Helleland Halldor Hoftun Valborg Holten Karl-Anders Hovden Marit Hovdenak Marit Husevaag Olav Bakken Jensen Jens Kihl Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Harald Sverdrup Koht Johannes Kvammen Tove Harriet Eeg Larsen Jon Låte Norvald Mo Arnold Mundal Johanna Myklebust Bjarne Myrstad Finn Måge Øystein Njål Nordang Sigurd Nordlie Kari Rysst Paulsen Øystein Rosse Kjell Rygg Olav Røvang Olav R. Skage Gunvor Skiftun Gunnvor Fykse Skirbekk Synnøve Skjong Kari Holmen Skofsrud Arve Skutlaberg Laurits Skytterholm Nils Sletta Sølvi Slørdahl Mona Grete Storli Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Tordis Thorsen Svein Olav Throndsen Øystein Tormodsgard Stein Tveite Anne Vagstein Lars Sigurdson Vikør Kjetil Vistad Arne Wåge Håkon Ørjasæter Kristen Øyen Kåre Årsvoll Berit Ås Hordaland Mållag Torunn Aarre Sella Aga Livar Aksnes Liv Ingrid Alvheim Sigrid B. Andersen Arne Andersen Ingvard Andreassen Arnfinn Jørgen Ansok Madli Arnestad Anders Askeland Edel Augestad Anders Austefjord Erlend Bakke

Daniel Berge Marit Bernsen Dagrun Berntsen Siri Solvik Bertelsen Hildeborg Bird Leif Olaf Birkeland Tone Birkeland Kjellaug Birkeland Ansgar Bjelland Audun Bjørnberg Reidun Bjørnberg Dag Bjørnevoll Solveig Bjørsvik Brita Bolstad Jarle Bondevik Oddbjørn Borge Asbjørn Svein Brandtun Jostein Brattabø Arne Brattabø Vigleik Brekke Reidar Bremerthun Endre Otto Brunstad Nina Mork Brunvoll Jostein Buene Ragnhild Byrkjenes Rannveig Bårtvedt Knut O. Dale Reidar Dale Åse Davidsen Olav Digernes Sverre Eide Nils Eidhammer Anna Reidun Eidnes Tora D. Eikeland Jarle Eikemo Brynhild Enerhaug Nils M. Engelsen Magne Engevik Øystein Erstad Olav Fagerbakke Sverre Fjell Målfrid Flesland Sjur D. Flåm Tormod Folgerø Kristin Fridtun Harald Frønsdal Lindy Furunes Eirik Førde Harald Gammelsæter Arne Gjeraker Johan Gjertsen Endre Grutle Kåre Grønsnes Jakob Gullberg Olav L. Hannisdal Agnes Hauge Aslaug Bjarnhild Haugland Torbjørn Haukås Sigrun Hegland Sigbjørn Heie Harriet Hekland Aslak T. Helleve Aslak L. Helleve Knut Johannes Helvik Jan Kåre Henriksbø Johannes Heradstveit Kåre Herfindal Kjartan Hernes Torolv Hesthamar Olrun Hild Hillestad Einar Hitland Marit Hjartåker Elin Hjelmeland Kåre J. Hole Oddfrid Hole Ingunn Holmedal Karl Hope Sverre Hope Truls Horvei Ingvild Hovland Bjørn Husefest Bjarte Husum Daniel Hydle Martha Hægstad

Dagfinn Iversen Ole-Jørgen Johannessen Ingvild Jøsendal Jan Jøssang Randi Jåstad Hans Kr. Kahrs Folke Kjelleberg Terje Kollbotn Helga Kolstad Trygve Kråkevik Magne Kvæven Haldor K. Lid Torgrim Ljones Anstein Lohndal Kjellaug Lundestad Torstein Løning Magne Mestad Solveig H. Michelsen Randi Mikkelson Miracco Ingeborg Mjør Åslaug Mjøs Olav Mjånes Sigvald Monstad Bente Iren Moseng Marit Mulelid Einar Myster Arnljot Møster Amund Måge Odlaug Måge Marit Nedreli Eli Karin Nerhus Nils N. Nesheim Arne Nilsen Øyvind Nitter Eli Nordanger Randi Vestrheim Norheim Helge Martin Nygård Ivar K. Olde Agnar Omvik Aud Oppedal Olai Otterå Jan Reidar Rasmussen Astrid Reigstad Sjur Olai Reinsnos Grete Riise Lars Riise Inger-Johanne Rossebø Inger Marie Saltnes Lars K. Sandven Torstein Sausjord Heidi Seilfaldet Kjellfrid Sekse Gunvald Skeiseid Reidun Skjelanger Arne Skjerven Bjarne Skjold Per Skjæveland Arnlaug Skjæveland Harald Skorpen Oddvar Skre Marie Skålnes Solbjørg Slettebakken Kari Smith Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Asbjørg Solberg Magnhild Steine Karin Steinsletten Tor Stenfelt Nelly Storebø Gerhard Inge Storebø Jon Strand Rolf Sigmund Sunde Audun Sydnes Anne Sæland Leif Helge Særsten Borgny Særsten Paul Sønnesyn Anders Søvik Erling Thu Harald Tjønn Erling Toft Arne Tokheim Margit Torpe Torgeir Torvik

Siv Trædal Kjell Thore Tungesvik Rune Tveit Knut Tveitnes Odd Tøndel Bjarne Johannes Utne Anna K. Valle Rigmor Nesheim Vaular Kari Langklopp Veland Leiv Vetås Kjersti Ingolfsdotter Vevatne Agnar Vevle Solbjørg Vik Berit Vatne Vik Inger B. Vikøren Arne Villanger Erling Virkesdal Ingebjørg Viste Karl Helge Watnedal Jonas Ystaas Samson Øpstad Ståle Øvrebø Einar Øyre Olav Ånneland Karmsund Mållag Torill Ørke Steinar Aalvik Asbjørn Djuv Solveig Eidhammar Anne-Ma Eidhammer Lars Eikehaugen Jonn Eikeland Jørund Flesland Synneva Flesland Signy Fludal Sverre Førsund Aud Grimstveit Torill Borge Horneland Olav Torfinn Jondahl Øystein Kalstveit Arne Langåker Solveig Lunde Paul Mølstre Gunlaug Pedersen Borghild Sævereide Prestegård Geir Ragnhildstveit Helga Karin Reinertsen Johannes Risøy Trygve Sandvik Olav Magne Skigelstrand Svein A. Strømme Lars Sævereide Jon Olav Tesdal Marie Tjelmeland Hans Olav Tungesvik Knut Tungesvik Jon Olav Velde Ingolv Vevatne Arne Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal Naumdøla Mållag Odd Eidshaug Toralf Engesnes Egil Andreas Helstad Kjell Nyland Nordland Mållag Kåre Belsheim Bodil Vinje Lehn Tore Moen Nordmøre Mållag Jon Kristian Aune Inger Bergem Ola Bræin Styrkår Brørs Arild Drøivoldsmo Rakel Flå Liv Rigmor Flå Eivind Hasle

Rogaland Mållag Kjell Aambakk Gunnleiv Aareskjold Audun Aarflot Leiv Alvsaker Norunn Anda Leif Andenes Sigmund Andersen Ingegerd Austbø Johannes Bakka Lars Bakka Wenche Berg Sofie Bergøy Torvald R. Bore Ingebrigt Botnen Geir Sverre Braut Konrad Bråtveit Gerd Helen Bø Knut Falk Åse-Berit Fidjeland Solveig Moe Fisketjøn Jon Fosså Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Lidvor Hatteland Kari Ingfrid Hatteland Inge Haugland Halvard Helseth Rasmus Hetland Tom Hetland Rasmus Hidle Ann L. Hocking Magne O. Hope Gro Iren Horve Terje Håland Jorunn Håvarstein Magne Jakobsen Odd Jørstad Steinar Kjosavik Magnhild Meltveit Kleppa Arne Kleppa Anne Margrethe Kolnes Nils Ingvar Korsvoll Hallgeir Langeland Ruth Marie Lima Georg Løvbrekke Lise Lunde Nilsen Nils Njå Bergljot Nøkling Kjellaug Sølvberg Oftedal Ingvar Olimstad Aslaug Opheim Åshild Osaland Marit Osland Oddbjørn Reime Svein Risa Torleiv Robberstad Ole Bjørn Rongen Audun Rosland Magne A. Roth Atle Røe Thorhild L. Rørheim Jørgen Sagevik Rolf Salte Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Tobias Skretting

Tom Soma Hans Spilde Ivar Stangeland Jon Stangeland Marit Rommetveit Staveland Olav O. Sukka Brit Harstad Sværen Einar Sæland Svein Kåreson Søyland Ove Thu Per Thygesen Oddbjørn Tunheim Kurt Tunheim Dorthea Tveit Svein Undheim Bjarne A. Undheim Åslaug Undheim Ottar Vandvik Sigbjørn Varhaug Torgeir Vetti Klara Vik Reidar Vik Ketil Volden Romsdal Mållag Roger Aakernes Ingar Aas Dagrun Gjelsvik Austigard Annlaug Berge Torbjørn Bruaset Audrey Digernes Kristine Eidhamar Inga Guri Hestad Kåre Magne Holsbøvåg Arnhild Digernes Krøvel Tor Kvadsheim Arne Steffen Lillehagen Karen Os Kjersti Tytingvåg Rogne Oddmund Svarteberg Knut Sæbø Odd Visnes Sogn og Fjordane Mållag Lars Øyvind Vikesland Vemund Aartun Arve Arstein Anne-Lise Bakken Emma Bale Eiliv Berdal Olaug Marie Bjelde Saxe Bjørkedal Eivind Brekke Bjarne Bø Jakob Devik Nils Distad Tor W. Eikemo Annbjørg Eikenes Arnfinn Jørgen Eldegard Arne Eldegard Eldbjørg Stegane Engebø Dag-Erik Eriksmoen Kjellrun Hamnes Espe Johannes Flaten Jan Martin Frislid Ottar Færøyvik Asbjørn Geithus Leif Grinde Olav Grov Hilde Yndestad Halland Oddlaug Hammer Audun Hammer Ivar S. Haugland Jørgen Helgheim Helga Hjetland Magnus Hope Ragnar Hove Bjørg G. Hovland Astrid Berg Hundeide Liv Husabø Nils Husabø Bjarne Kaarstad Ingunn Kandal

Lars Kjøde Ola Kjørstad Oddborg Hellebø Klævold Olina Kolbotn Liv Janne Kvåle Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Gunnhild Larsen Jorunn Loftesnes Lars Lotsberg Sigrunn Lundestad Steinar Dahl Lægreid Marie Løland Reidar Mardal Terje Moe Ragnhild Skogen Molde Kjell Magnar Myklebust Julie Kristine Ness Anna Njøs Stein Bugge Næss Per Scott Olsen Oddbjørn Ramstad Jon Ramstad Asbjørn Rutledal Ole Christian Rynning Einar Rysjedal Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Karoline Råd Inger Marie Sande Laila Hov Sandnes Marta Kari Schawlann Bjarte Sindre Leif Alfred Skaar Anna Sofia Skaar Inghild Reksten Solheim Synneva Kolle Solheim Kirsti Solheim Stegane Harald Steiro Irene Stokker Ola Magne Strand Hans Mark Svedal Målfrid Sværen Harald Systad Gunnhild Systad Jorunn Systad Siri Garborg Talle Kristian Talle Ivar Jostein Tjugum Reidar Tveit Kari og Helge Tveit Torgny Tønnessen Magne Urheim Kjersti Reiakvam Vasset Jens Vestrheim Lars Øyvind Vikesland Ottar Wiik Liv Østrem Sunnmøre Mållag Ingrid Aamdal Anders Aasebø Ottar Aashamar Margaret Alme Åsmund Arne Ove Bjerkan Liv Brekke Ole Arild Bø Marit Devold Per Fauske Jostein Fet Kyrre Grimstad Asbjørn Hatlehol Gunnvor Hatlestad Severin Haugen Ingunn Haus Thor Sivert Heggedal Jan Heltne Jorunn H. Henriksen Inger Hjorthaug Atle Jomar Hole Astri Hunnes Torstein Huse Ingrid Runde Huus Jørund Kile

Jakob O. Kjersem Berit Klepp Margrete Kvalsvik Marit Kvammen Einar Landmark Astrid Lillerovde Svein Peter Linge Else Løndal Jostein O. Mo Per-Ståle Moltu Roger Kjetil Nedreklepp Hilde Randi Osdal Britt Oterholm Oddbjørg Remøy Torleiv Rogne Greg Rotevatn Gunder Runde Olga Støylen Runde Liv Tjervåg Runde Magnar Rønstad Jarle Solheim Sverre Sørdal Ellen Hellebostad Toft Dagrun Torvanger Asbjørn Tryggestad Rolv Ukkelberg Eldrid Vik Svein Vinje Sveinung Walseth Knut Ytterdal Sylvei Glomset Ørstavik Liv Åm Kjell Arne Årseth Telemark Mållag Eva Bergø Kari Indrelid Bjåen Halgeir Brekke Sigrid Bø Olav Rune Djuve Per Engene Per Espeland Gunlaug Fjellstad Jon Funner Gunhild Gardsjord Hans Magne Gautefall Lavrans Grimstveit Ingebjørg Haukelidsæter Bjørg Målfrid Haukenes Jarle Helle Johnny Hofsten Ragnhild Hovda Hallgrim Høydal Jon Ingebretsen Halvard Jansen Olav K. Jørgedal Jørund Lie Sigrun Garvik Moen Jakob Olimstad Birger Risnes Helge Rykkja Svein Sem Per Skaugset Gunvor Solberg Borghild Stahl Margit Ryen Steen Olav Stranna Alv Halvor Straumstøyl Anund O. Stuvrud Olav Teigen Olav Tho Torkjell Tjønn Alf Torbjørn Tveit Tor Valle Einar Versto Halvor Øygarden Troms og Finnmark Mållag Nils Aarsæther Per K. Bjørklund Terje Christoffersen Terje B. Dahl Torgeir Engstad Karl Ragnar Engstad

Eldbjørg Gjelsvik Aud Hauan Hilde Holthe Olaug Husabø Bjørg Berge Kristiansen Mariann Cesilie Løkse May Johanne Molund Atle Måseide Kjell-Per Nilsen Arne Rognmo Ingrid Russøy Rønnaug Ryssdal Jon Todal Odd Østgård Bjørnar Østgård

Trønderlaget Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Karl Ove Bjørnstad Håkon Bleken Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Anne Eldevik Ola Stuggu Fagerhaug Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Arne A. Frisvoll Størker Garberg Anders Gjelsvik Joralf Gran Gunhild Grue Jon Grønlid Lars Eirik Havdal Øyvind Hoel Arne Hov Jon B. Jystad Kirsti Årøen Lein Jens Loddgard Geir Lorentzen Lars Kolbjørn Moa Håvard Moe Halvard Morken Sverre Mikal Myklestad Magne Måge Einar Nordbø Ingrun Norum Elin Norum Lars Nygård Jenny Nyvik Torunn Sandstad Næss Kristian Risan Ragnhild Rise Narve Rognebakke Einar Rædergård Ottar Rønningsgrind Anders Sakrisvoll Ragnhild Saur Arnljot Solstad Arvid Henry Staupe Odd Sigmund Staverløkk Eiliv Størdal Jan Sørås Nils Søvik Arnkjell Tingstad Inge Torfinn Vada Jarle Vingsand Tor Witsø Yngve Øye Valdres Mållag Gunnar Belsheim Bjørg Berge Gunnar Breivik Olav Gullik Bø Inger Solveig Bøe Birger Hagen Gunnar Hauge Ingunn Hommedal Sigfred Hovda Nils H. Leine Bjørg Lerhol Gullik Skattebo Torbjørn Stavenjord Per Gunnar Veltun

Magnor Wigdel Ingebjørg Årseth Vest-Agder Mållag Leiv Hartly Andreassen Eldrid Arne Anne Austad Liv Breiteig Aud Støylen Djupdal Anne-Berit Erfjord Randi Lohndal Frestad Vigleik Frigstad Helen Glomså Øyvind Grov Ola Reidar Haaland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Olav Hårtveit Gudrun Haugen Håvorsen Ernst Håkon Jahr Stein Karlsen Alf Georg Kjetså Svein Kjørvik John Lauvdal Kirsti Lavold Solveig Stallemo Lima Oddvar Moen Hilda Helene Neset Håkon Bøye Prestegård Magnhild Synnøve Skjeggedal Askjell Skjævesland Knut Gunnar Solberg Nils Harald Stallemo Asbjørn Stallemo Hilde Stave Eva Haugen Sørgaard Sven-Egil Testad Hanne Thyholdt Østfold Mållag Ole Johan Bjørnøy Eiliv Herikstad Kåre Kjelkenes Arne Kvernhusvik Kristin Lyhmann Arild Løvestad Inge Monefeldt Gudni Haugen Nastad Bjørg Robberstad Jensen Einar O. Standal Asbjørn Kärki Ulvestad Yrkesmållag Kjellfrid Bøthun Linda Eide Kristian Hagestad Rønnaug Kattem Reidar Kvåle Kjell Harald Lunde Borge Otterlei Linda Plahte Svein Skulstad Sigrun Solberg Claus Ola Solberg Olav Martin Synnes Arve Sæbø Bent J. Tandstad Turid J. Thune Karen Time Sigrid Tyssen Torgeir Urdahl Bodvar Vandvik Olav Vesaas Pål Wiik Direktemedlemer Marit Einrem Arnt Folgerø Kristian Halse Inga Guri Hestad Johannes Hjønnevåg Kjell Jacobsen Erling Nordheim

Norsk Tidend 5–2014

Johan Sigmund Heggem Sigrunn Helset Marit Hoel Tora Kjelleberg Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Nils Tore Leivdal Albert Lervik Marit Lesund John Neergaard Henry Opland Knut Reinset Eirik S. Todal Elen Maria Todal Per Utne Knut Ås Kirsti Orheim Ås

Lkryssord ved Laurits Killingbergtrø

Kryss NT nr 5-2014 TUR

TIL HUSET KRYDDER

FATTIG

HUGLAGET

MØRKEBLÅTT

BLANKT DEKKE

SKIT (ORSAK !)

FRÅKOPLA

ELTE

OSTEBY

GREIN AV MEDISINEN

KLOKSKAP

SONGARAR

FORELDER

FÓR FORT I ORDEN

FYLLMATERIALE PÅ MOTEN POLITIOMRÅDE STUND VELDIG

GUDEFRÅSEGNA

REISKAP TIL OMNEN

KLORER

SPRENGSTOFF

MYNT

SIT TIL HEST GRESK SEGNFIGUR

TONN

VEKST

REX

DET INDRE HOS OSS

NY MATCH

TREFTE

KJÆRLEIKSGUD

LARVE

SLAGSTAD 1177 SPIKK

HARSELAS

BRUTAL

RUSS. BY

HERR

BØYELEGE

LUFTUTSTØYT KLOKKE

SÅ VONDT !

NORSK ØY

HELSEMÅTE

BORT (2 ORD)

SAMANLIKNA MED

HEIDER TIL MUSIKARAR

BOKSEN

VERKTY

RUNDT TAL

FOSTRE

HURLUMHEI

LITA BJØLLE

KONSERVERER

GJE VÆSKE PLANTE

MJØLKE HOS FISK

SKAPT DASKA

LAUVTRE

HARPIKS

ØMFINTLEG

REISE SIN VEG

INNSKOT

IKKJE-

FRUKT

INNANFOR

MYNDIG SPRANG

TJUVERI

IKKJE EIGNA MUSIKKLEIAR

HALDE SEG

FANGST

KORT

GRUVEDEL MESSESKJORTE

FUNGERE

UNGE

SPISS

KJÆRTEIKN

FIRKANTEN

LUFT-

FARGESTOFF

MELODI

STEINAR

MATT

EIN MED UTEJOBB

FORTALDE

VETTE

INGEN

NYNORSK VEKEAVIS

ANGAR

LEVERE

IKKJE-

FRED LÆRESTAD

METROPOL

ÅTE

NT NR. 5 2014

GÅVE

Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2014 Arne Henriksen, Høyanger Kjell Bergfjord, Vik i Sogn Johannes Flaten, Leikanger

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo Frist: 26. januar 2015

LLøysing

Kryss NT nr 4-2014 LANG- MEINER TUR PREFIKS

I DAG

STONG PÅ HESTEDONING

Norsk Tidend 5–2014

Namn: Adresse: Postnummer/-stad:

OPNINGAR

HO DAGROS

REPARERE

6. TONEN

HÅRLOKK

GJEL

TRENE

DÅRLEG BUSINESS

UNDERSKRIVNE

UNION

KONJ.

TRUGSLAR

SEIER USANT

MUKKE

Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

FISKEREISKAP

ROVGRAST STUVE N DOVEN OPNINGS EMNE DYRA R P SANSAR SLETTE V GUMMIANE LIST S Ø R P O L S E K S P E D I S J O N ELVA K U A GJØN A P SJØLV Å A V Ø L E L A K O R K E T R E K K J A R K R Ø L L TRIVSEL FUGLE- JAMN INKLU- KLE K PLASS E G UNDERN E KLEMMAT LYD SKOT KAMP U MER GRAVE V SIVE U N D E R S K O T S V E R K S E M D LEVER PREST I E U BIBELEN O LYSE K A T DEGMEGOG FOSFOR FOSTRE DISSE P ODDE E R S K R E M S E L P R O P A G A N D A ARAVERN FOREMESSE BISK DERL K N Y I S GREP L Y BUSK E DRAGET P TITTEL IMOT F A M I L I E G U D S T E N E S T E KOME FARE L E A N G I A R SKURER Å SIN VEG FORTEL A M I N D R E V E R D S K J E N S L E FLAGG- GJEVE PRYDA V E L R E PLANTE O BITE E T E INSTRUFEST MENT S Y T T A N D E M A I F E I R I N G LIKE ERBIUM T R O GÅR E E MATROS O GRAS E R METALL LILJE UKLÅR G I LUFT S T O R T I N G S P R E S I D E N T SVAR STATS- KJERNEANDRE PLASM R E PERSON A SERTE L KVINNEI R I SPISS J A RÅD VED NAMN S S A M F E R D S L E M I N I S T E R LA NR. 4 RØRER L E A R FRI FOR U T A N PLANTEA K S I SEG Å T 2014 DEL FROSEN VÆSKE

ARBEIDDE DÅRLEG

NAUD

ADVERB

SIDE

LEVERE

BRENNEFANGET

DATAMASKIN

KOMPLEKS

MANNSNAMN

UTKOPLA

ENERGI

2. TONEN

INSTRUMENT

BØYER KNE

KNUST MASSE

MATFAT

FLATEMÅL GÅ OPP

RUSSISK SVAR

POLITIKAR

SLAGSTAD 1177 4. TONEN

L nmu KARL PEDER MORK Leiar i Norsk Målungdom

Når ein ikkje har sjølvtillit Nyleg las eg i DB på nett om ein drapsmann som hadde ete av offeret sitt. Det er i grunnen berre grufullt, men det var eit brev sheriff Brian Meyer i Clark County mottok som gjorde det til ei nyhendesak. Der ynskjer nemleg dyrevernorganisasjonen PETA at drapsmannen berre skal få servert veganmat. Dette skal visst fri han frå alle vonde tankar, gjera fengselspersonalet og medfangar trygge og redda dyr frå grufulle overgrep. Nokre av oss vil vel seia at om dette vart gjennomført, ville dødsdom vore ei mildare straff, men det var visst sagt i fullt alvor. Sheriff Meyer påpeikar at det er ei unødig ekstra bør for dei pårørande at slike utspel kjem, og elles har han ei herleg avvisande haldning til ideen. Men dette fekk meg på ny til å tenkja over den dårlege sjølvtilliten vegetarianarar har. Når dei vel vekk alt det gode på bordet, så gjev dei erstatningsprodukti namn som skal få ein til å tenkja på kjøtmat likevel. Soyapølser, veggisburgar, sesamnuggets, nøttesteik. Ikkje berre nyttar ein namn som skal få ein til å tenkja på kjøt, men ein etterliknar i stor grad utsjånaden til kjøtrettar også. Ein kan ikkje anna enn å tolka det slik at dei innser at kjøt er betre, men sidan dei ikkje vil eta kjøt, så er dette så nær dei kjem . Human-Etisk forbund (HE) fremjar alternativ til religionar, og dei ritane som fylgjer med religionsutøving. I staden for dåp har dei namnefest. Eit ærleg val, det. Men når så ungen veks til, og kjem i tenåri, vert det ikkje så lett. Der dei døypte kan stadfesta statusen sin i kyrkja ved konfirmasjon, slit HE. Dei veit at konfirmasjon er innarbeidd, dei

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

veit at det fylgjer forventningar om gåver med, dei veit at det er ei ettertrakta overgangsrite til vaksenlivet. Dei veit at dei må ha noko tilsvarande. Difor kallar dei sitt ritual også for konfirmasjon. Kopien legg seg så nær originalen som råd. Til liks med dei som fornektar kjøt. Men om dei no verkeleg trur at deira alternativ er like godt, om ikkje betre, enn originalen, kvifor då ikkje gjeva det ei unik nemning? Kvifor skal vegetarrettar høyrast ut som kjøt, og sjå ut som kjøt, om dei er betre? Vil ikkje ein byrg vegetarianar at ein slik rett skal ha sitt eige namn og sin eigen utsjånad? Om HE sin

“

Når vegetarianarar vel vekk alt det gode på bordet, så gjev dei erstatningsprodukti namn som skal få ein til å tenkja på kjøtmat likevel

vaksenrite er betre enn kyrkja sin, kvifor ikkje gje han eit unikt og stolt namn? Det er også mange andre samanhengar der ord som tyder det motsette, vert nytta for å pynta på sanningi. Store landbrukseigedomar som er stadig meir gjeldstyngde, stadig oftare drivne av rimelege innleigde utlendingar, og som berre haustar det beste av arealet der fleire bønder tidlegare sette si æra i å ha det velstelt, er robuste. Det same er store sjukehus der mange pasientar aldri når fram grunna avstanden, store kommunar der tilbodet vert betre for eit sentrum og dårlegare i utkantane, og digre trålarar som tømer havet der mange kystfiskarar tidlegare fann levevegen. Robust, skulle ikkje det vera bra det? Noreg er ein kunnskapsnasjon. Ungane vert skyssa vekk frå fagutdanningar og over i teoretiske studiaum. Statsvitarar, analytikarar, konsulentar og sprenglærde ikt-medarbeidarar produserer dyr svada, medan folk frå Polen, Baltikum og Sverige held landet vårt i gang. Snart er me så kunnskapsrike at me treng hjelp til å skifta ei ljospæra! Og kven er rasist nok til å tru at ikkje andre nasjonar like godt som oss kan ta over kunnskapsjobbane. Til halve kostnaden. Og kva skal me då leva av? Kan henda er ei ærleg tilnærming til kva ting eigentleg er, fyrste trinn på vegen mot eit meir «robust» samfunn. Å vera byrg av vala sine, ikkje etterlikna originalen. Å vera sannferdig nok til å seia at stordrift har sine ulemper, men at det likevel er det ein ynskjer. Eller er fornekting gjennom nemningar, slik mange driv med i dag, vegen til eit lukkeleg, om enn lygnaktig, liv?

Målrørsla treng stadig fleire medlemer. Dei av oss som i dag er medlemer, må ogso neste år betala medlemspengar. For kvart medlem som betaler på nytt og på nytt veit vi at vi framleis ikkje er i mål, men at vi gjer dei riktige grepa for å komma dit. For kvar heilt nye medlem som svarer medlemspengar, veit vi at rørsla har det som skal til for å fremja nynorsk, dialekt og språkleg mangfald på alle samfunnsområde. Og det er nettopp denne siste medlemsgruppa vi må få med oss. Dei som ikkje er medlem. Korleis vervar vi? Skal folk få komma til oss etter kvart, eller skal vi gå til dei. Eg heller av erfaring mot det siste. Gå til dei. Og det kan eg samanlikne med eit ord som liknar: deig. Når ein skal baka bollar, har ein eit val: tørr eller fersk gjær? På eitt vis har det ikkje so mykje å seia, for boller blir det. Det blir nye medlemer i rørsla ogso, av seg sjølv. Men vil ein ha bollar i dag, lyt ein baka i dag. Skal vi ha nye medlemer i dag, må dei vervast no. Viss du like vel står i butikken og har handla mjøl til bakinga, og du skal baka i dag, hadde eg kjøpt fersk gjær. Det er best, meiner eg. Deigen blir luftig og fin, og ikkje kostar det mykje heller, snaue tre kroner. Tørr gjær kan vera godt å ha i skåpet. Gjæren held seg, men ikkje evig. So spør eg deg – kor gjer vi av engasjementet og vervelysta? Den bør alltid vera med, og alltid vera fersk. Kor ofte har du ikkje sagt til deg sjølv; ho der, ho burde vera med i Mållaget. Og ofte skal det ikkje meir til enn berre å spørje. I målungdomen avslutta vi haustens vervekampanje for ein månads tid sidan. I vervetal var kampanjen rekord for andre året på rad. Vi har verva godt fordi vi gjer eit godt politisk arbeid, men det er ikkje nok aleine til at folk melder seg inn. For at nye medlemer skal komma til, må ein ha mange folk ute i lokallaga som står på. Ein av grunnane til suksess i år var talet på vervarar. Vi hadde fleire som verva både fem og ti personar. Men viktigast av alt: alle dei som verva ein eller to. Politiske organisasjonar blir målt etter storleik. Ein blir spurd kor mange ein er og kor mange lokallag ein har. For å bli ein so stor organisasjon som mogleg må vi alle trå til. Vi må alle ha ein dugnad. Det er ikkje dei andre sitt ansvar. Det er ditt.

Norsk Tidend 5–2014

Foto: Berit Krogh

Tørr eller fersk gjær?

Foto: Universitetet i Stavanger

Krambua Ingeborg Mjør til minne Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

❏ Matboks

For damer: Fargar:

❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svart

For menn: Fargar:

❏ Notatbok natur

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

❏ ❏ Storleikar: ❏ s ❏ m l ❏ ❏ xl grå

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk. Kr 125,–

azurblå

❏ xxl

Kr 220,– Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏

1 eller 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor» Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏

Norsk Tidend 5–2014

1 eller 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!» Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo Namn: Adresse: Postnr./poststad: Telefonnr./e-post:

I plast, 16 x 11 cm. Kr 50,–

Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie. Kr 75,–

❏ Krus

Med trykket: Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa. Ivar Aasen, 1875 Kr 100,–

❏ Krus

Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre. Olav H. Hauge, 1965 Kr 100,–

❏ Krus

Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld. Tarjei Vesaas, 1950 Kr 100,–

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring til 23 00 29 30, eller å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Lminneord Ingeborg Mjør har lagt ned arbeid og innsats i målrørsla som vitnar om eit bankande hjarte for målsaka, men òg om stor arbeidskapasitet og gjennomføringsevne. Ingeborg verka i alle delar av organisasjon, både på lokallagsnivå, fylkesplan og nasjonalt og var ein av våre aller mest trufaste tillitsvalde. Ho var tidleg aktiv i BUL Bergen og kom derifrå til Hordaland mållag alt i 1988. Der sat ho i styret frå 1988 til 1993 og var leiar frå 1993 til 1995. Ho var deretter nestleiar i Bergen mållag tre år og frå 2004 til 2009 leiar i Stavanger mållag. Ingeborg var å sjå på ei rekkje landsmøte i Noregs Mållag og vart i 1999 vald inn i styret for landslaget der ho sat til 2002, det siste året som nestleiar. Ho representerte òg Noregs Mållag i styret for stiftinga Magasinett og i rådet for Norsk Barneblad der ho var leiar. Dei som arbeidde i lag med Ingeborg i leiinga i mållaget, melder om ei dame som var svært inspirerande å samarbeide med og ein fryd å diskutere med. Ho var tydeleg og gjerne skarp på sitt lågmæle avvæpnande vis og med eit breitt engasjement. Her fekk ho utfalde seg på feltet ho brann mest for – språk- og kulturformidling for dei minste ungane. Ingen har vore viktigare dei siste tiåra enn Ingeborg for å gje innhald til barnehagearbeidet vårt. Ho var initiativtakar og fyrste redaktør i Pirion, kulturavisa for barnehage og småskule, og reiste land og strand rundt og kursa barnehagetilsette om nynorskbruk i barnehagane for å bu elevane på den nynorske skulekvardagen. I det akademiske arbeidet har Ingeborg Mjør òg bidrege til målsaka og vore viktig for korleis me har teke til å arbeide med ungar allereie i barnehagen. Ho har synt i sitt arbeid kor viktig språkarbeidet er i barnehagen, noko ho òg har fått høve til å formidle gjennom eit temahefte til barnehagane frå Utdanningsdirektoratet. Sjølv kom eg inn i mållaget etter at Ingeborg Mjør var flytt til Stavanger. Likevel var ho og arbeidet hennar tilstades på skrivarstova i alle høgste grad som dei som stod øvst på alle ynskjelister til innleiingar og hjelp til å tenkje om politikk på opplæringsfeltet. Og på ein måte står ein liten del av dette tankearbeidet rundt om på tallause arbeidsplassar og på kjøkenbord i heimar gjennom den umåtelege populære koppen vår med slagordet. «Nynorsk til meg, takk». Koppen får me framleis tåredryppande spørsmål om me har att av, frå uheldige eigarar som har knust kruset sitt. Og det var Ingeborg Mjør som var dama bak ideen. Me lyser fred over minnet til Ingeborg Mjør.

Marit Aakre Tennø

Lnoregs mållag – Vi spurte om vi ville klare 100 innan oktober er over, og det greidde vi!, seier ein nøgd organisasjonskonsulent Hege Lothe. – Det hadde vore flott om også resten av hausten hadde like mange nye medlemer. Tilbodet på kr 200,- til nye medlemer for dette og neste år, er ikkje meir effektivt enn akkurat no, seier Lothe og lovar å gjere sitt for å verve fleire. Skrivarstova har ymse materiell som kan nyttast, og lokallag og enkeltmedlemer må gjerne tinge ein liten bunke.

Nytt informasjonshefte for tillitsvalde Er du ny som tillitsvald, eller går du kanskje med eit ynske om å bli det? Noregs Mållag har laga eit hefte med tips, råd og praktisk informasjon til deg som vil læra meir om korleis du kan vera med og driva eit lag. –Her vonar eg tillitsvalde finn svar på mykje, men heftet er berre eit hjelpemiddel. Vi er sjølvsagt til svars på skrivarstova no som før for dei som vil ha hjelp eller avklaringar, seier organisasjonskonsulent Erik Grov. – Om du berre har lyst på eit slikt hefte, så ta endeleg kontakt, legg han til.

Vårkonferanse 14.–15. mars Hald av denne helga alt no, om du vil vera med i viktige diskusjonar om mellom anna kommunereform, språklov og valkampen 2015. For fyrste gong sidan 1948 er det ikkje landsmøte i Noregs Mållag neste år. – Fortvil ikkje, seier Marit Aakre Tennø. – Me skipar sjølvsagt til eit seminar for å dekkja møte- og diskusjonslysta. Då blir det utruleg kjekt om me greier å samla om lag like mange som på landsmøta, held ho fram. Seminaret vert i Oslo-området og er naturlegvis ope for alle interesserte.

NORSK TIDEND

Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, gro.morken@nm.no

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 500 Abonnement: kr. 250,– per år

NOREGS MÅLLAG

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 E-post: nm@nm.no

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar. Stoffrist nr. 1 – 2015: 26. januar 2014

Noregs Mållag oppmoda i sommar folk om å ta bilete av verksemder som nyttar nynorsk og merkja dei med emneknaggen #nynorskverksemd på Twitter, Facebook og Instagram. Slik har det kome inn mange tips, og mange takkebrev er sende ut. Det er uråd å nå ut til alle verksemdene som nyttar nynorsk t.d. i Granvin, men send oss gjerne tips om det er nokon som treng ein liten kveik eller litt ros. Om du ikkje er på sosiale medium, så er det råd å sende oss ein e-post. Me sender eit takkebrev, nokre «nynorsk verksemd»-klistremerke og det flotte heftet Blest, som Ulstein Mållag har laga. Den inneheld tips og råd om korleis ein kan best marknadsføre seg på nynorsk. Vil du ha klistremerke i posten? Send melding direkte til krambua@nm.no.

Tilsette:

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

#nynorskverksemd

www.nm.no

Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, erik.grov@nm.no Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM malungdom.no

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: skriv@nynorsk.no Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Karl Peder Mork, Telefon: 901 67 493, 23 00 29 40, E-post: karlpeder@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit.tenno@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Synnøve Marie Sætre, Telefon: 926 95 330, E-post: synnovemarie@nynorsk.no

Norsk Tidend 5–2014

Mållaget informerer

Verving heile året

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 5 • november 2014

– Å gi ut juleplate har lenge vore ein draum for meg, å få synge på norsk! Tone Damli Aaberge

LPå tampen Er du glad i kattar, bør du legge din neste tur til Istanbul. For er det ein ting ein legg merke til der, så er det dei utallige kattane som ein finn over alt. Utanfor bustadblokker kan du finne opne bur som er sette ut, for at dei skal ha ein plass å sove. På dagtid finn du kanskje katten godt plassert, med utkikk over sitt område. Går du ned den same gata fleire gonger, så ser du nok den same katten i det same området, dag etter dag. Butikkeigarar plasserer ut skåler, og har tydelegvis sine kattar dei tar seg av. Berre éin gong opplevde eg at ein katt vart jaga, og det var ein som var inne i ein butikk som selde krydder. Då var det lett å forstå eigaren. Dei som jobbar på taubana Tünel, som knyter saman Galata-brua og den kjente İstiklâl, tar seg òg tida til å mate eit par faste gjestar. Det er ikkje rart at så godt som alle kattane ein ser, er sunne og friske. I Hagia Sofia vart ein katt spesielt berømt, då Barack Obama helste på han under eit statsbesøk. Det var likevel først då eg besøkte bydelen Eyüp, at det verkeleg tok av med kattar i gatene. Rundt Eyüp Sultan-moskeen, og opp langs åskammen der fleire sultanar ligg gravlagd, kryr det av kattar. Denne moskeen var elles den første som vart bygd etter at osmanarane inntok Konstantinopel, og er der sultanane har blitt krona. Det er kanskje så ikkje tilfeldig at Eyüp, eit religiøst konservativt nabolag, husar så mange huslause kattar. Det er mange som forklarar alle kattane med islamske verdiar, og viser til eit vanleg ordtak: «Drep du ein katt, må du bygge ein moské for å få tilgjeving frå Gud.» Det er historier som går ut på at ein katt redda profeten Muhammad frå ein slange, og at han ein gong skar av ermet til bønnekjortelen sin, for å unngå å forstyrre katten sin, som sov på det. Dyrevelferda i Tyrkia er likevel ikkje berre basert på tradisjonar. Dei er òg trygt forankra i lovverket. I 2004 kom det ei dyrevelferdslov der ein brukte bøter for å straffe mishandling, men i 2014 introduserte parlamentet ei strafferamme på 3 års fengsel, og ein kraftig auke i bøtene. No kan ein òg få ei bot på TL 1000, omlag 3000 kroner, for å selje eit dyr til nokon som ikkje er godkjent dyreeigar. Kattane har òg blitt til ein politisk aktør, om ein skal tru energiminister Taner Yıldız. I forbindelse med lokalvalet i mars 2014 var det ei rekkje straumbrott som gjorde oppteljinga av stemmene vanskelegare. Energiministeren skulda noko av problemet på kattar, som hadde gått inn i ein transformator i Ankara. I 2015 kjem elles filmen Nine Lives, som følgjer ni kattar i Istanbul.

Morten Myksvoll Frå bloggen tyrkiskpolitikk.no

Foto: Creative Commons / Wikipedia

Vil ha nynorskteater i sentrum av Bergen LLHordaland Teater ønskjer å leige Logen Teater midt i Bergen sentrum. Men det kan koste regionteatret, i følgje Bergens Tidende. Hordaland Teater må truleg ut med ein solid kompensasjon for å løyse ut noverande leigetakar og overta leigekontrakten. Kostnaden knytt til å klargjere bygget er sett til kring ti millionar kroner. Teateret er no i dialog med både eigar og leigetakar. LLHordaland Teater spelar på nynorsk og dialekt og er særleg retta mot born og unge. Dei held no til i Fana, men har i fleire år prøvd å finne ei lokalisering i sentrum av Bergen, skriv BT. LLHordaland Teater skal få ny teatersjef i 2015. Trond Birkedal har vore teatersjef i snart seks år, to år meir enn åremålet skulle tilseie. No har han og teatret blitt samde om å avslutte samar-

beidet. Styreleiar Birthe Eriksen håpar at når den nye sjefen er på plass, er Logen Teater hovudkvarter. LLJon Fosse har lenge ønskt å få eit nynorskteater i Bergen sentrum. I 2011 vart dette lagt fram som eit mogleg samarbeidsprosjekt mellom Hordaland Teater, Sogn og Fjordane Teater og Det Norske Teatret i Oslo. No kan dette bli realisert som ein del av planane i Logen. – Eg har i fleire år ivra for at vi burde få eit nynorsk teater i sentrum av Bergen. Det held ikkje at Oslo har det mest besøkte teateret i Noreg, Det Norske Teatret, og Bergen, midt i Nynorskland, ikkje har sitt eige nynorske teater i det heile teke. Særleg fordi DNS ikkje før i seinare år har teke ansvar for å spela på nynorsk», skriver Jon Fosse i ein e-post til avisa.

(NPK)