Norsk Tidend 2-2015

Nr. 2 – April 2015

Medlemsblad for Noregs Mållag

NORSK TIDEND Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Trist sorti X Lenge såg det ut som om Norsk Ordbok 2014 skulle koma vel i hamn som eit særs vellukka prosjekt. Men heilt i innspurten snubla prosjektet, og no er det usikkert kva som vil skje med språksamlingane i framtida.

X – Det er uforståeleg. Eg har vore med i styre og stell på universitetet i meir enn førti år, og eg har aldri opplevd ei sak som denne, seier tidlegare styreleiar Magnus Rindal. > 12–13

Diplomati > 10–11 – Me i Os mållag er veldig glade i lærarane.

Dei er gode ambassadørar for oss rundt om i skulane, seier leiar Marie Hauge.

500 nye > 14–15

– Eg har eit mål til. Men no tek det den tida det tek, seier Oddny Miljeteig som har runda fem hundre vervingar.

Oppvekstskildring > 24–25 – Sjølv om det eg syng om, er personleg, så er det jo berre eit utsnitt av den eg ein gong var, seier Daniel Kvammen.

Lleiarteigen Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Éin av fem. Igjen LL– Ein av fem går ut av skulen utan å kunne lese og skrive skikkeleg. Då trur eg det er betre å kunne det eine målet ekstra godt i staden for å kunne to litt halvvegs, meiner bystyrerepresentant i Bergen, Jacob Mæhle frå Høgre.

LLArgumentasjonen har ikkje endra seg.

Påstanden om at grunnen til at éin av fem elevar går ut av skulen utan å kunne skrive og lese skikkeleg er sidemålsopplæringa, blir gjenteken og gjenteken. Det var Erna Solberg som sa det fyrst, under ein partileiardebatt på NRK i 2009. Tala hadde ho henta frå Pisa-undersøkinga i 2006, der ein femtedel av norske 15-åringar låg på nivå 1 på ein skala til 5.

LLPåstanden fekk Astrid Roe, ansvarleg for den norske delen av undersøkinga til å reagere. Ho understreka at det praktisk talt ikkje finst analfabetar mellom norske 15-åringar. Ho var samd i at desse elevane ikkje har gode føresetnader for å ta ei høgare utdanning.

– Men det betyr ikkje at dei IKKJE kan lese, sa Roe. LLDet beste er likevel at skrivinga aldri vart målt. Det skjer framleis ikkje. Det er ikkje ein del av Pisa-undersøkinga. Og sist eg sjekka, var sidemålsopplæringa hovudsakleg skriftleg.

LLHøgre held likevel fram med å banke inn påstanden. Det er lett å tenkje at no er Unge Høgre i gang igjen, ja ja, lat dei halde på. Men denne gongen var det Bergen Høgre. Høgre sit i regjeringa og dei har kunnskapsministeren. Enn så lenge har han brydd seg mest om å få lærarane til å ta ekstra utdanning i helgar og feriar. Men sidemålsundervisninga har vore ei fanesak for partiet i så mange år, at det nesten er rart om dei ikkje skulle prøve seg på noko når dei no fyrst sit i posisjon.

LLI så fall må dei kome opp med ei betre argumentasjonsrekkje. Me får håpe at det berre er valflesk denne gongen òg.

Kjartan Helleve

Utgjeven av Noregs Mållag

Norsk Tidend 2–2015

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten

2

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32 I redaksjonen: Hege Lothe, Erik Grov Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

NRK og dei andre Regjeringa kjem i juni med ei ny stortingsmelding om NRK, og for kort tid sidan letta dei på sløret og uttala at dei ville avgrensa NRK sin aktivitet på nett. NRK er i dag den største nettavisa i Noreg, og regjeringa ser ut til å meina at ho såleis er ein for stor konkurrent til dei andre nettavisene som ikkje skal leva av lisenspengar.

Det er usemje i det mediefaglege miljøet om kor stor konkurrent NRK er, og i kor stor grad NRK sin storleik øydelegg for dei andre aktørane i marknaden. Men ikkje uventa meiner altså Høgre og Frp at NRK sin posisjon bør avgrensast. Fordi ålmennkringkastingsoppdraget er knytt til NRK sin aktivitet på radio og fjernsyn, er det aktiviteten på nett som skal avgrensast. I ein marknad der papiravisene strevar med å tena pengar på nettjournalistikk kan det synast urettvist at ein stor aktør som nrk.no skal kunna få breia seg på nett heilt gratis, der dei må kjempa for reklamekroner og ta betalt frå lesarane.

Likevel er NRK noko anna. Dei er pålagde eit ålmennkringkastingsoppdrag. Dei skal stø opp om demokratiske, kulturelle og språklege behov i Noreg. Det held dei seg til på nett òg. Nrk.no er den einaste av dei store nasjonale nyhendenettstadene som produserer godt med saker på nynorsk. Dei er også dei einaste som har ein medviten politikk kring nynorsk tekstproduksjon og rekruttering av nynorskjournalistar. Ein kan heile tida lesa om det aller siste som skjer her i landet eller i utlandet på nynorsk. Om nrk.no som tekstbasert nyhende-

marit aakre tennø Leiar i Noregs Mållag

kjelde på nett skulle forsvinna eller hamna bak ein betalingsmur, ville det vore dårlege nyhende for omfanget av og tilgjenget til nynorsktekst i ålmenta.

Så lenge ingen av dei store riksdekkjande avisene publiserer nyhende på nynorsk på nett, vil eit krav om å vengjeklippe NRK på nett vera med å gjera nynorsken mindre synleg i ålmenta. Å krevja at riksavisene opphevar det redaksjonelle forbodet mot nynorsk i avisene, er den einaste rimelege motytinga frå regjeringa om dei no fjernar ein brysam konkurrent for nettavisene.

Sterke ålmennkringkastarar er med på å sikra eit kulturelt mangfald i framtida – ikkje minst språkleg. Når ingen andre av dei store nettavisene slepp nynorsken til, er det NRK som i dag sikrar at nynorsk er eit levande mediespråk som er synleg i heile Noreg, ingen andre.

Den geografiske plasseringa av NRK har mykje å seia for kva nyhende me får og kva språk dei kjem på, og ikkje minst for rekrutteringa av medarbeidarar. NRKs desentraliserte profil, mellom anna med

Lsagt «Kommunika-sjonss-jef». Oh, the ironi :) @espenkvalheim om framsida av Norsk Tidend 01/15 på Twitter Eg viser til dykkar svar av den fjerde februar mot regjeringa sitt forslag om at vi må tenkje litt nytt om skatt Statssekretær i Finansdepartementet Jon Georg Dale (Frp) sitt svar til Ulstein kommune Det finnes mange ord som kan brukes nedsettende, uten at det nødvendigvis står advarsler i Bokmålsordboka og Nynorskordboka.

Seksjonssjef i Språkrådet Daniel Ims til Dagbladet Er tallordet tredve typisk for riksmål eller bokmål?

VG+ sin onsdagsquiz Jeg skal ikke kaste meg inn i dialektdebatten, bortsett fra at jeg mener det viktigste ikke er dialekten man prekær, men at man prekær i det hele tatt.

Tille Andreassen i Halden Arbeiderblad

Illustrasjon: Kjartan Helleve

Marit Akre Tenni Werner Wilh. Dallawara stavar namnet til leiar Marit Aakre Tennø i Nationen HVORFOR SKAL det være slik at alle andre skal bestemme hva jeg skal ha bruk for senere i livet mitt, og at jeg kommer til å ha nytte av noe jeg aldri har forstått meg på, ikke har interesse av å lære?

Benedicte Bjørnås med lesarinnlegg i Folkebladet

Historisk har NRK gått framfor i arbeidet med å stø opp om dialektbruk og nynorskbruk. Klåre føringar i NRK-plakaten for nynorskbruk har fungert og gjort nynorsken meir brukt og synleg enn hjå nokon annan rikskringkastar. Dette arbeidet er minst like synleg på nett som i resten av NRK sine produksjonar.

Det tradisjonelle kravet om 25 prosent nynorskdel i NRK er ei påminning om at nynorsken har hevd på ein rimeleg representasjon. Det er avgjerande at me tek inn over oss at kulturen og den kulturelle utviklinga vår i stor grad blir prega av media.

På lik line med andre mindre brukte språk, så treng nynorsken plass i ålmenta, skal han verta brukt. I dag gjer det redaksjonelle nynorskforbodet i dei største riksavisene nynorsken usynleg i store delar av rikspressa, NRK er eit heiderleg unntak.

Det at NRK produserer nyhendesaker, barnetv og underhaldningsprogram på fjernsyn, radio og på Internett hevar statusen til nynorsk, og gjer det lettare for nynorskbrukarar å halda på og å læra nynorsk. Det gjer òg at alle i Noreg må lesa både nynorsk og bokmål. Og for skriftspråket nynorsk er den skriftlege produksjonen på nett ekstra viktig. At ein så stor tekstprodusent som NRK

produserer så mange av sakene sine på nynorsk, er avgjerande.

Ein løyser få av problema til dei andre mediebedriftene ved å avgrensa aktiviteten til NRK på nett, men faren er altså at ein straumlineformar og sentraliserer innhaldsproduksjonen på nett. Det er dårleg nytt for nynorsken, og det er dårleg nytt for alle dei som bur utanfor dei store byane.

“

Så lenge ingen av dei store riksdekkjande avisene publiserer nyhende på nynorsk på nett, vil eit krav om å vengjeklippe NRK på nett vera med å gjera nynorsken mindre synleg i ålmenta

Hva driver dere med i Noregs Målråd?

DJ Skranglebein på konferansen i Fredrikstad Gjennom fem år har vi debattert viktige tema som nynorsk og bokmål, slanking, avlytting, oppussing og reiseliv.

Sigrid og Guri Sørumgård Botheim om sine fem år som innsideskribentar i Dag og Tid – Jeg snakker mer nynorsk enn dialekten min som er nordfjorddialekt når jeg har TV-sendinger, avslutter Giske på perfekt nynorsk.

TV 2 si Annemarta vert sitert på bokmål uansett kor perfekt nynorsken hennar er

Norsk Tidend 2–2015

distriktskontor, spelar difor ei viktig rolle i bruken av nynorsk og dialektar. Ser ein på nrk.no sine nettsider i dag, er ein stor del av dei sakene som er skrivne på nynorsk, produsert av eit distriktskontor med eit sterkt nynorskmiljø.

Nei, om du ikke skal jobbe i kommunen, fylket, staten eller offentlig forvaltning generelt, ta høyskoleutdanning, jobbe i avis/ medier eller ta universitetsutdanning, så kan jeg nesten garantere at du ikke trenger sidemål, dersom det i ditt tilfelle er nynorsk. [...] Å ja, møbel og shipping bør du ligge unna også! Sunnmøringer utenfor bygrensene er ram på nynorsk.

Herdis Rødskar svarar Benedicte Bjørnås

3

Lmålnytt Falturiltu får over 300 000 kroner frå Kulturrådet Den einaste nynorske barnebokfestivalen i verda, Falturiltu, har fått 310.000 kroner i støtte frå Kulturrådet. Støtta er fordelt på festivalen i år og neste år.

Festivalen er den einaste litteraturfestivalen som har fått toårig støtte i denne søknadsrunden.

– Den nynorske barnebokfestivalen på Stord tek dette som ei stor tillitserklæring og lovar å laga eit fantastisk program første veka i november, fortel festivalleiar Roald Kaldestad i ei pressemelding.

Allereie no er det klart at Maria Parr blir festivaldiktar. Ho har gjort stor suksess med bøkene Vaffelhjarte og Tonje Glimmerdal både i inn- og utland og har blitt omtalt som den nye superstjerna i norsk barnelitteratur.

Boka Vaffelhjarte av Maria

Klar for festival: Barnebokstjerna Maria Parr kjem til Falturiltu-festivalen i år. Foto: Andrew Amorim

Parr held fram å begeistra lesarar verda over. No har også amerikanske lesarar fått auga opp for barnebokforfattaren. Tilbakemeldingane etter at Vaffelhjarte nyleg kom ut i USA, er svært positive, fortel Samlaget.

– Det prestisjetunge litterære tidsskriftet Kirkus skriv mellom anna at romanen er «Fylt med både lystige eskapadar og gripande augneblink, og at «Parr fortel ei særmerkt historie om kor inderleg ein gut set pris på familie og venner», skriv forlaget i ei pressemelding.

Her i landet har boka om dei to bestevennene Trille og Lena resultert i både tv-serie og teater.

Nyleg blei boka også selt for utgjeving i Latvia. Til saman er Vaffelhjarte då seld til 26. land.

(NPK)

Ordførarar krev meir nynorsk på regjeringa.no Nynorskordførarar krev at regjeringa ordnar opp og gjer nynorsken meir synleg på nettsidene til regjeringa.

Ordførarane undrar seg over at regjeringa held seg med ei nettside der dei berre heiter regjeringen og der det nynorske språkvalet er vekke. Særleg saknar dei nynorsk på valnettsida, valg.no.

– At valportalen, valg.no, som nettopp i år er ei viktig nettside for kommunar og partiorganisasjonar over heile landet berre er på bokmål, kan ikkje vere i samsvar med lov om målbruk i offentleg teneste.

Eg vonar det òg er i strid med målpolitikken til regjeringa, seier Arne Vinje, ordførar i Vinje kommune.

Nynorsk og bokmål er jamstilte

målformer i Noreg. Om lag ein halv million nordmenn brukar nynorsk til dagleg. Eit stort fleirtal av kommunane i Noreg har anten nynorsk som vedteken målform (110) eller er språkleg nøytrale (157).

– Eg byrjar verte utolmodig, seier Alfred Bjørlo, ordførar i Eid kommune. Han sende brev om saka alt før jul.

Nye nettsider I desember lanserte regjeringa nye nettsider.

Brått heitte den utøvande makta i Noreg berre regjeringen, og nettsida berre regjeringen.no. I tillegg var innhaldet på dei nye nettsidene nesten utelukkande på bokmål. Etter protestar i media lova regjeringa at dette skulle verte

Norsk Tidend 2–2015

Sunndal Mållag og Sunndal kommune inviterer til seminar:

4

Grenselaust språk

—om språkbruken i kommunane Laurdag 30.mai (Vårsøghelga) Surnadal kulturhus på Skei i Surnadal

betre. No er det gått snart tre månader, og nokre menyoverskrifter og fleire nyhendesaker har kome på nynorsk. Likevel heiter regjeringa framleis Regjeringen. Utanriksdepartementet heiter framleis berre utenriksdepartementet, og valordninga er berre omtala som valgordningen.

Dette meiner nynorskordførarane ikkje er godt nok.

Også Noregs Mållag har peika på at ein bør kunne forvente av regjeringa at dei oppfyller eiga lov og at dei er viljuge til å strekkje seg etter Stortinget sine vedtekne ambisiøse mål for ein offensiv og moderne språkpolitikk. Mållaget minna om saka seinast i mars i brev til regjeringa.

Desse ordførarane står bak utspelet: Arne Vinje (SV), Vinje kommune, Telemark Alfred Bjørlo (V), Eid kommune, Sogn og Fjordane Bjørn Sandnes (H), Haram kommune, Møre og Romsdal Marta Finden Halset (Ap), Vik kommune, Sogn og Fjordane Bjarne Eiolf Holø (Sp), Lom kommune, Oppland Astrid Aarhus Byrknes (Krf), Lindås kommune, Hordaland Kyrre Lindanger (Ap) Bokn kommune, Rogaland

Erik Grov erik.grov@nm.no

Vinje– Målet er å opne Vinje-senteret på 200-årsdagen til A. O. Vinje fredag 6. april 2018, fortel Signe Marie Kittelsaa, kultursjef i Vinje kommune.

I april var rådet for Nynorsk kultursentrum i Vinje for å få synfaring der det nye senteret er tenkt.

Rådet fekk omvising av Aasmund Nordstoga i stova der A. O. Vinje vaks opp.

Vinje-senteret skal liggja i bygget til Vinje skule som vart lagd ned våren 2013. Skulen ligg vegg i vegg med ungdomshuset Vinjar i Vinje ved E134. Om lag 200 meter bortanfor er Vinje-stoga, som er barndomsheimen til A. O. Vinje.

Vinje-senteret skal ta for seg A. O. Vinje, Tarjei og Halldis Moren Vesaas, og Aslaug Vaa. Senteret skal både ta for seg dikting, journalistikk og språkleg mangfald.

Nye retningslinjer for normering i Språkrådet Språkrådet har no laga nye retningslinjer for korleis dei skal arbeida med normeringa av språket framover.

Mens alle normeringsvedtak før måtte godkjennast av Kulturdepartementet, fekk Språkrådet i 2012 fullmakt til sjølv å vedta normendringar i bokmål og nynorsk og å fastsetja reglar for teiknsetjing og skrivereglar. Meir omfattande vedtak må framleis godkjennast av departementet.

– Etter at den tidlegare tilnærmingslinja i språkpolitikken no er oppgjeven, skal hovudgrunnlaget for normeringa vera skriftspråka våre slik dei faktisk ser ut og utviklar seg i tekst, er eitt av grunnprinsippa som Språkrådet gjer greie for.

Retningslinjene har særskilde kapittel om bokmål og nynorsk og dessutan kapittel om terminologi, importord og andre emne. (NPK)

Barndomsheimen: Omvising på husmannsplassen der A. O. Vinje vaks opp. Frå venstre: Ottar Grepstad, direktør i Nynorsk kultursentrum, Aasmund Nordstoga, i dette høvet omvisar og Signe Marie Kittelsaa, kultursjef i Vinje Kommune.

Foto: Hege Lothe

-senter i 2018? for Nynorsk kultursentrum.

Nynorsk kultursentrum søkjer om midlar frå Norsk kulturråd og Fritt Ord til eit utviklingsprosjekt, og legg i desember fram for Vinje kommune ei komplett tilråding om mellom anna mål, innhald, romprogram, organisering, drift, byggjebudsjett, fireårig driftsbudsjett og finansiering.

Jubileumsprogram: – Eg reknar med at vi til hausten får konkretisert meir av planane, Signe Marie Kittelsaa, kultursjef i Vinje kommune. Foto: Hege Lothe

Søknad om støtte Vinje

kommune og Nynorsk kultursentrum har inngått ein intensjonsavtale. Nynorsk kultursentrum har sendt søknad om støtte til staten for 2016. I denne søknaden er det lagt inn

fleire nye prosjekt, også Vinjesenteret.

– Vi har Vinje-senteret som hovudprioritet no, og det vil vere bruk for arbeid frå mange gode krefter for å få løyving, seier Ottar Grepstad, direktør

Vinje-jubileum I 2018 er det 200-årsjubileum for A. O. Vinje.

Vinje kommune oppnemnde i 2014 ein nasjonal og ein regional jubileumskomité. Det Norske Samlaget, Nasjonalbiblioteket, Noregs Mållag, Norsk journalistlag, Nynorsk kultursentrum, Telemark fylkeskommune og Olav Vesaas er med i den nasjonale komiteen.

– Vi arbeider vidare med jubileet, og eg reknar med at til hausten får vi konkretisert meir av planane, seier Signe Marie Kittelsaa. Dagen etter rådsmøtet var det idédugnad i Vinje for å arbeide vidare med planane om nasjonalt senter.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Språkrådet fryktar at nynorsken kan bli skadelidande som følgje av kommunereforma. I eit brev ber rådet Kommunal- og moderniseringsdepartementet gjere greie for korleis dei vil følgje opp språkutfordringane.

Fungerande språkdirektør Roy Kristiansen meiner det er viktig at regjeringa følgjer opp den gjeldande språkpolitikken og sikrar nynorskbrukarane eit sterkt vern når nynorskkommunar blir slått saman med bokmålskommunar og språkblanda kommunar.

– Vi veit at bokmålet gjerne blir dominerande der målformene skal leve side om side, både i kommuneadministrasjonen, skulane, avisene og lokalsamfunnet elles, seier Kristiansen i ei pressemelding.

I brevet seier Språkrådet seg tilfreds med at regjeringa i kommuneproposisjonen seier dei vil leggje vekt på at «samiske språkbrukere ikke kommer dårligere ut som følge av endringer i kommuneinndelingene», men etterlyser noko tilsvarande for nynorskbrukarane.

Det gjorde òg ein samrøystes kommunal- og forvaltingskomité da dei behandla proposisjonen.

«Komiteen ber også om at forholdet til nynorsk som målform får same fokus slik at nynorsk som målform ikkje vert skadelidande som resultat av reforma», heitte det i komitéinnstillinga.

No vil Språkrådet vite korleis kommunal- og moderniseringsminister Jan Tore Sanner (H) har tenkt å følgje opp den klare oppmodinga frå Stortinget.

– Eg oppmodar departementet til å komme med eit snarleg forslag til korleis denne utfordringa kan løysast, seier språkdirektøren.

(NPK)

Norsk Tidend 2–2015

Språkrådet bekymra for kommunereforma

5

Lmålnytt

–Utruleg kjekt Nynorsk litteraturpris LLARS PETTER SVEEN til Lars Petter Sveen Forfattar frå Fræna, har gitt ut tre bøker for boka Guds barn.

Norsk Tidend 2–2015

– Det er utruleg kjekt å få pris. No har eg vore nominert til fleire, men det er heilt klårt noko anna å få den.

Det er som Chelsea-manager Jose Mourinho seier: «Eg bryr meg ikkje om sylv i cupfinalar». Så ja, det er veldig kjekt.

Til dagleg sit han i Dar-Es-Salaam i Tanzania. Det er den raskast veksande byen i Afrika. Det er kona sitt arbeid som har ført han dit, og no er han i praksis heiltidsforfattar. I mars svinga han innom Oslo for å vere med på eit par prisutdelingar. Kritikarprisen fekk han ikkje. Nynorsk Litteraturpris fekk han. Romanen kombinerer det historiske og det samtidige på særeige vis. Romanen går inn til mergen av samtida vår, ved å fortelje om handlingar som skjedde for 2000 år sidan. Det bibelske, det tidlause og det samtidige er vovne saman i ei fascinerande historie. Juryen meinte at «prisvinnaren har skrive ein samansett roman om det gode, det vonde og det vakre. Ein roman av eit slag ein aldri heilt har sett maken til, og som vil leve vidare hos lesaren lenge etter at lesinga er over.»

Sveen seier at prisen inspirerer, men kan ikkje love at det kjem noka ny bok med det fyrste.

– Eg har tru på å arbeide skikkeleg med ei bok, og at ho ikkje skal publiserast før ho faktisk er ferdig, seier Sveen.

– Det var noko eg bestemte meg for før Gud barn, at det skulle ta den tida det tok. Heldigvis tykte både forlag og redaktør at dette var greitt.

Eg ville ikkje gje ut ei bok, eg ville gje ut ei god bok. Det er pompøst sagt, og det er lettare å seie no når andre også tydelegvis set pris på henne.

Men eg ville arbeide lenge med den, tungt og hardt, møte veggen, skru den skikkeleg til. Det vil eg også gjere med den nye boka. Så no tenkjer at den kjem hausten 2017, men me får sjå. Det gjer meg ingenting å bruke tre år på ei bok og heller ikkje fire.

– Du snakka så vidt i takketalen om at du hadde kome heim til nynorsk?

6

Har vunne Nynorsk Litteraturpris 2014 for Guds barn Prisen blir delt ut av Noregs Mållag, Det Norske Teatret og Samlaget. Prisen er på 30 000 kroner.

– Ja, men det er ei stund sidan no. Eg vaks opp med nynorsk, men var trekt mot det urbane og dermed bokmålet. Då eg seinare vart student, byrja eg etter eit innfall å skrive eit essay på nynorsk. Eg merka at teksten vart meir personleg, eg mista avstanden til språket.

Eg hadde brukt bokmålet til å skaffe meg avstand. No forsvann denne avstanden. Så det er ikkje noka meir politisk grunngjeving enn som så.

Eg kom tilbake til meg sjølv.

– Du har nytta bibelen som førelegg til denne boka. Kjem du til å halde fram med å nytte slike historiske bakteppe?

– Det gjer eg vel, men for meg er det ikkje historisk bakteppe. Det handlar om å finne eit univers eg kan stige inn i. Når eg finn eit slikt fastlagt univers, som er definert på mange kantar, så blir det lett for meg å skrive. Utan desse råmene veit eg ikkje heilt korleis eg skal kome i gang. I eit lukka univers opnar fridomen seg. Eg set stor pris på forfattarar som Fløgstad og Márquez, som bruker heile verktøykassa, men likevel innanfor nokre råmer.

– Straks er du der oppe med dei.

– Det vil i så fall ta lang tid. Men eg er vel i alle fall i ferd med å byggje noko. Merksemda rundt denne boka har gjort namnet mitt litt kjent, så det er truleg fleire som vil leggje merke til den neste boka mi. Og med desse nominasjonane og denne prisen, er det jo eit lite press om at den neste skal vere minst like god. Etter den fyrste bokmeldinga kom, fekk eg ein SMS frå ein kompis som sa «Lukke til med fjerdeboka». Men det går greitt. Det er berre eit godt press.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Sjå: http://lyrikaren.blogg.no/ Beste helsing Bent Eia / lyrikaren.no

L MEDIA karoline opsal marøy Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Framtida for NRK

Foto: Knut Webjørnsen

Fjellvettreglane på nynorsk Ei veke før påskeferien lanserte Den Norske Turistforening og Noregs Mållag for fyrste gong Fjellvettreglane på nynorsk.

Dei ni fjellvettreglane er aktuelle for alle som er i fjellet, og det var på høg tid å få dei på nynorsk, seier generalsekretær i Den Norske Turistforening (DNT), Nils Øveraas: – Fjellvettreglane er noko nordmenn flest har eit forhold til. DNT arbeider med å få så mange som mogeleg med ut på tur, og då er det eit stort poeng å ha reglane tilgjengeleg på begge skriftspråka. Fleire av våre 57 foreiningar nyttar nynorsk, og det skulle difor berre mangla at ikkje fjellvettreglane er på begge språka, seier Nils Øveraas.

å sjå språket sitt rundt seg. Og for alle som ferdast i fjellet, er det viktig at dei ser og les språket som i stor grad vert brukt i mange av dei mest besøkte fjellområda våre. Slik knyter DNT seg endå sterkare til lange, lokale friluftstradisjonar der nynorsken er språket, og syner han fram til alle som er glade i fjellet og uteliv.

I 65 år Det var etter uvêrspåska i 1950 der fleire omkom, at DNT og Raudekrossen laga brosjyrane «Respekt for fjellet» og «De ni fjellvettreglene» for å førebyggja ulukker. Sidan har det vore hjelpekorps i beredskap i alle sentrale fjellstrok. Reglane, slik me kjenner dei i dag, kom i 1967. Så mange som 17 menneske omkom i uvêr og skred i påsken det året, og det resulterte i ein ny fjellvettkampanje med slagordet: «Velkommen til fjells, men ta ansvaret selv».

Viktig Leiar i Noregs Mållag, Marit Aakre Tennø, seier omsetjinga er viktig for å gjera nynorsken meir synleg: – Nynorskbrukarar treng

God plan: – Eg ville ikkje gje ut ei bok, eg ville gje ut ei god bok, seier prisvinnar Lars Petter Sveen. Foto: Kjartan Helleve

Kunsthistorikaren og forfattaren Jorunn Veiteberg (biletet) er kåra til Årets nynorskbrukar 2015.

Ho får prisen for den ufråvikelege viljen sin til å gjera nynorsk til eit elegant og velforma bruksspråk på alle delar av kunstfeltet, i Noreg så vel som i andre land, seier styret i Nynorsk kultursentrum i grunngjevinga si. Prisen er på 100.000 kroner og blir rekna som den fremste nynorskprisen.

– Dette var svært overraskande, men desto meir varmar det. På mitt fagfelt er det få som brukar nynorsk, men for meg har det aldri vore spørsmål om val.

Nynorsk er språket eg har vakse opp med og som eg tenkjer best på, seier prisvinnaren som er fødd og oppvaksen på Stord.

Foto: Peter Claesson

Jorunn Veiteberg er Årets nynorskbrukar

Ho er no sjølvstendig næringsdrivande skribent og bur i København. Opp gjennom åra har ho signert eller redigert over 20 bøker, publisert minst 150 artiklar og hatt ansvar for over 20 utstillingar.

Prisen blir delt ut under Dei nynorske festspela 25. juni. (NPK)

NRK har endra seg mykje dei siste åra. NRK har vorte tilgjengeleg på fleire plattformer enn tidlegare, både fjernsyn, radio, Internett og mobil. Ikkje berre har NRK vorte annleis, men folk nyttar media annleis også. For mange har Internett vorte primærkjelda til informasjon. Me i Kringkastingsringen meiner det er viktig at NRK held følgje med den digitale utviklinga og er open for å ekspandere tilbodet sitt i tråd med endringane som skjer. NRK.no er viktig fordi i motsetting til mange andre mediehus som styrer etter overskrifter med høg klikkverdi, kan NRK tillate seg å ha målpolitiske prioriteringar i tillegg. Desse målpolitiske prioriteringane er ein del av det offentlege sitt krav til den aller viktigaste allmennkringkastaren vår.

Det som likevel uroar meg mest, er forslaget om å vrake heile NRK-plakaten.

Eller, det vil seie, bytte den ut med ei enkel setning: NRK skal styrke mediemangfaldet. Til Aftenposten seier Løvaas at NRK-plakaten har gått ut på dato. Slik me ser det, er det i NRK-plakaten stadfesta viktige språkpolitiske målsettingar som det er viktig å vidareføre og byggje vidare på - ikkje slengje i frå seg. Spesielt kravet om 25 prosent nynorsk.

Dei siste åra har NRK vist at dei har store språklege ambisjonar, og at dei har evne og vilje til å setje i gang tiltak for å nå dei. Men ambisjonane dei har, er i stor grad styrte av statlege krav og målsettingar. Kringkastingsringen har vanskeleg for å tru at NRK på eige initiativ ville sett i verk tiltak for å auke nynorskprosenten, om det ikkje hadde vore eit fastsett krav til kanalen frå staten si side. Ser ein til dømes på TV2, som ikkje har eit prosentkrav, fører dei ikkje ein gong statistikk over nynorskbruken i kanalen.

Me er redde for at ei fjerning av NRKplakaten vil vere første steg vekk frå å forplikte NRK til satsinga på nynorsk og dialektbruk.

Forslaget om å bytte ut NRK-plakaten er eit stort hopp tilbake. NRK-plakaten har ikkje gått ut på dato. Om du, gode Løvaas, framleis skulle meine det, trur eg du må sjekke datostemplinga ein gong til.

Norsk Tidend 2–2015

Fjellvettreglane på nynorsk: Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag og Astrid Kalstveit, dagleg leiar i Sogn og Fjordane Turlag heng opp fjellvettreglane på hytta Fivla i Breheimen for fyrste gong på nynorsk.

Ny stortingsmelding om NRK skal kome i juni. Rett etter påske kunne Kårstein Eidem Løvaas frå Høgre «lette litt på sløret» og fortelje litt om kva me har i vente.

Ikkje overraskande handla det mykje om korleis NRK skal finansierast og kva posisjon NRK skal ha. Ifølgje Løvaas bør kjerneverksemda til NRK vere radio og TV. Tilbod på nett bør NRK ta seg betalt for, på lik line med andre medium. Det at det nyleg har kome to rapportar som viser at NRK ikkje trugar andre medium på nett, har Løvaas valt å sjå heilt vekk ifrå.

7

Lmålnytt

Nynorsk for nye norske – Innvandring er ein viktig ressurs for mange LKampanje nynorskkommunar, og då bør ikkje komX Nynorsk for vaksne innmunane sjølve undergrave nynorsken ved å vandrar X Målet er at flest mogleg lære opp dei nye innbyggjarane i bokmål Det seier Hege Lothe, informasjons- og organisasjonskonsulent i Noregs Mållag. No blir ein kampanje for nynorsk for vaksne innvandrarar sparka i gang.

I 2013 hadde 13 681 obligatorisk norskopplæring som ein del av eit introduksjonsprogram.

Totalt fekk over 43 000 vaksne innvandrarar norskopplæring. Ei spørjegransking frå Noregs Mållag gjennomførd hausten 2014 til 129 kommunar viser at berre 24 kommunar gjev nynorskopplæring. No vil mållaget setje inn ein ekstra innsats på dette området.

– Innvandrarar er viktige tilflyttarar for heile Distrikts-Noreg. Det er difor ekstra viktig at dei som buset seg i nynorskområde, lærer det språket som ungane lærer på

skulen og som er dominerande i lokalsamfunnet, seier Hege Lothe.

– Me kan nytte erfaringa frå arbeidet me gjer i skulen, men her kan me ikkje slå i bordet med lova.

Lova om opplæring for vaksne seier ingenting om opplæringsspråk eller om språket i læremidla.

Difor er det viktig å få kommunane og dei som driv med vaksenopplæring for innvandrarar til å sjå at det å ha opplæringa på nynorsk gjev viktige fordelar, peikar Hege Lothe på.

Meir læremiddel Mållaget har vore oppteke av denne saka lenge, men så lenge det var alvorleg mangel på læremiddel og andre ressursar på nynorsk, var det vanskeleg å få fart på saka.

“

– Det mest brukte argumentet for å gje norskopplæring på bokmål, er mangelen på tilfang på nynorsk. Denne feiloppfatninga lyt me rydde opp i.

Hege Lothe

Norsk Tidend 2–2015

Llandet rundt

8

Tap i Hol Tysdag 14. april var det skulemålsrøysting i Hol kommune fordi ein skal slå saman to skulekrinsar til éin skulekrins. Det var 298 som røysta for bokmål og 121 for nynorsk. Totalt røysta 419 av 1002 røysteføre. Kommunestyret gjer vedtak i saka seinare i vår.

Målpris til røysta frå Valdres Journalist Sigrid Havig Berge har fått Målprisen av Valdres Mållag. Ho er journalist i Valdres for NRK Hedmark og Oppland og brukar valdresmål i arbeidet.

– Sigrid Havig Berge har ein god og tydeleg dialektbruk. Det er lett å få med seg kva sakene ho

vaksne innvandrarar skal få nynorsk norskopplæring.

X Startar i mai og varer til våren 2018 X Eigne flygeblad, kampanjehefte, plakatar, T-skjorter og jakkemerke er i produksjon.

– Dette har blitt mykje betre dei siste åra. Det tilfanget som finst på nynorsk i dag, er meir enn godt nok til å gje ei fullgod norskopplæring for vaksne innvandrarar, seier Hege Lothe. Somme kommunar har jamvel, med ein ekstra eigeninnsats, undervist på nynorsk sidan tusenårsskiftet.

Ho meiner at nett det at somme har insistert på nynorsk i så mange år, syner at det er mogleg, berre viljen er der. Ofte kokar det ned til haldningar til og dugleik i nynorsk hjå dei tilsette i vaksenopplæringa.

Fordi norskopplæring for vaksne innvandrarar er opplæring i tala bokmål eller tala nynorsk (såkalla normaltalemål), er det mange som kvir seg for å gje slik opplæring i nynorsk. Innvandrarane skal ikkje lære å tale dialekt på norskkurset.

– Men vi meiner at det å ha nynorsk opplæring i vaksenopp-

produserer for NRK Hedmark og Oppland dreier seg om, seier Reidun Dølehuset, leiar i Valdres Mållag.

Ny leiar i Mållaget Sparbyggjen Camilla Bilstad er ny leiar i Mållaget Sparbyggjen.

Laget er eit av tre lokallag i Steinkjer kommune og har 35 medlemer.

Volda Mållag gjev pris til journalist Sunnmørsposten sin journalist Knut Arne Aarset har fått Målprisen 2015 av Volda Mållag, melder Sunnmørsposten.

– Dei velformulerte tekstene til Knut Arne Aarset går hand i hand med fantastiske bilete som treffer auget når ein blar gjennom avisa, heiter det i grunngjevinga frå Volda Mållag.

læringa rett og slett kan vere med å gjere det lettare å kome inn i det norske samfunnet fordi ein forstår lettare det munnlege talemålet. Det er også eit poeng at uansett om desse innvandrarane som har lært nynorsk, seinare flyttar til bokmålsområde, så er det mange som melder om at det slett ikkje har vore ei ulempe å lære nynorsk fyrst, seier Hege Lothe.

Ho fortel at det blir arbeidd med eit kampanjeopplegg, og at det er fleire ting lokallaga kan gjere.

– Dette er eit godt høve til å

Klage frå Målselv Mållag Målselv Mållag har levert inn klage til Målselv kommune fordi kommunestyret i februar vedtok å gå frå skrivemåten veg til vei på kommunale vegar.

Kommunestyret har vedteke å vere ein språknøytral kommune. Berre bruken av skrivemåten veg er gjeldande for begge skriftspråka. Målselv Mållag og Bodil Vinjevoll peikar på at det i tillegg må leggjast vekt på at det i to ulike høyringar frå administrasjonen i 2014/2015 ikkje er kome innvendingar til administrasjonen om bruken av skrivemåten veg i Målselv. Frå Målselvdalen tok i bruk ordet veg i skriftlege namn, har skrivemåten veg eller avartar av veg vore brukt. Saka vert no lagt ut til høyring, deretter skal Stadnamntenesta for Nord-Noreg gje ei ny tilråding.

Liv Marit Idsø er fylkesleiar i Naumdøla Mållag.

Foto: Hege Lothe

Målarbeid i Naumdøla

skape blest rundt nynorsk i dei tjuefire kommunane som i dag alt underviser på nynorsk. Det kan vere å stikke innom med blomar og kampanjeplakat og invitere med seg lokalpresse og NRK, seier Hege Lothe.

Ho er vel så oppteken av dei stadene der det ikkje er vaksenundervisning på nynorsk.

– Det er rundt hundre kommunar att. I mange av desse har ikkje opplæringa for vaksne innvandrarar vore drøfta. Lokallaga kan setje saka på dagsorden ved å ta kontakt og undersøkje korleis det er i deira heimkommune. Sidan vi nærmar oss valkamp, kan dette også bli ei valkampsak, peikar ho på.

Lokalt arbeid – Det blir undervist på bokmål til dømes på Voss. Der har lokallaget teke tak i det, og me håpar at dei lukkast med å endre praksisen der. På Voss er arbeidet kopla saman med eit

større arbeid for å få kommunen til å vedta ein språkbruksplan. Kva språk det skal vere i vaksenopplæringa, høyrer naturleg heime der, meiner Lothe.

– Sidan opplæringsspråket i dag er opp til kvart enkelt opplæringssenter og kommune, meiner Mållaget at kommunane kan og bør vedta eigen språkbruksplan som inkluderer kva mål vaksne innvandrarar skal lære i norskopplæringa. Svært fåe kommunar har gjort noko vedtak om saka i det heile.

– Det mest brukte argumentet for å gje norskopplæring på bokmål, er mangelen på tilfang på nynorsk. Denne feiloppfatninga lyt me rydde opp i. Nynorskstafetten opna opp mange dører til ordførar- og rådmannskontor. Dette er eit godt høve til å banke på dei same dørene att, seier Lothe.

Erik Grov erik.grov@nm.no

Ny ung leiar i Lindås Mållag Pernille Wiik Berg er 26 år og vart nyleg vald til ny leiar i Lindås Mållag. Ifølgje styret er ho den yngste leiaren i laget i manns minne. Ho overtek vervet etter Audhild Fosse. Lindås Mållag er eitt av tre lokallag i Lindås kommune. Laget har 48 medlemer.

Målpris til Terje Kjøde Ørsta Mållag har tildelt Terje Kjøde Målprisen for 2014, melder Møre-Nytt. Juryen skriv at Kjøde er ein markant og ihuga nynorskbrukar, både skriftleg og munnleg. Han er ein uvurderleg ressurs for Ørsta Mållag, og ein person som har utmerkt seg også nasjonalt for interessa knytt til nynorsken. Terje Kjøde mottok Målprisen under ei tilstelling på Aasentunet. Han lova å halde fram med kampen for nynorsken.

Kulturtiltak i Namdalen

Naumdøla Mållag er eit lag med lange tradisjonar og god økonomi. Mållaget selde eit hotell i Namsos på 80-talet, og pengar frå dette salet er godt forvalta og gjev framleis avkastning til ulike måltiltak. Då spelet «Namsens auge» vart sett opp, fekk dei ei solid pengestøtte. Siste året har laget støtta Olav Duun-stemnet på Jøa, som på ny vert planlagt i juni i år.

Dessutan stør dei opp om Namdals

Målpris til journalist Kristine M. Stensland er journalist i lokalavisa Gjesdalbuen i Gjesdal. Ho er fyrste journalist som skriv nynorsk i avisa, og Gjesdal Mållag har gjeve ho målpris for nett dette. I starten vart nynorsken møtt med skepsis frå nokre lesarar, og ho vart også beden om å veksle mellom bokmål og nynorsk. No har støvet lagt seg i saka og løysinga er at Kristine M. Stensland skriv alle sakene sine på nynorsk.

Målpris til Marthas Marthas Delikatesser lagar salatar og sild i mange variantar, til dømes ein svært gode rekesalat med raust med reker, marknadsførd på nynorsk. I vår fekk dei Målprisen av Hordaland Mållag.

folkehøgskole og Sverdrup-veka på Lauga. Sist år gav dei også støtte til fullføringa av boka Faner i den frilynte ungdomsrørsla, med særskilt vekt på å få med faner i Namdalen.

Naumdøla Jul Naumdøla

Mållag er eitt av dei minste fylkesmållaga i Noregs Mållag.

Naumdøla Mållag dekkjer Namdalen i Trøndelag. Dette er den nordlegaste delen av NordTrøndelag. I dag er det tre lokallag i fylkesmållaget: Ytre Namdalen Mållag, Overhalla Mållag og Høylandet Mållag, og dei tre laga har til saman 45 medlemer.

– Eit årleg arbeid vi gjer, er å gje ut Naumdøla Jul saman med Naumdøla ungdomslag. Dette bladet er populært, og det er eit viktig utoverretta arbeid, både for mållaget og ungdomslaget i Namdalen, seier Liv Marit Idsø.

Redaktør for bladet er Lillian Marie Govasli, og ho er også styremedlem i Naumdøla Mållag.

Bladet kjem ut med ei blanding av nynorsk og bokmål. Naumdøla Mållag leiger kontor hjå Frivillighetssentralen på Skage, for å ha ein fast plass for laget og for at redaktøren i Naumdøla Jul skal ha kontorplass.

Liv Marit Idsø held fram som leiar. Med seg i fylkesstyret fekk ho Inge Staldvik, Lillian Govasli, Magne Rønning og Ole Arin Sakshaug. Varalista er 1. vara: Ragnhild Vannebo, 2. vara: Knut Haga, 3. vara: Toralf Engesnes og 4. vara: Marta Krossbakken.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

– Marthas Delikatesser AS nyttar nynorsk i ein bransje der bokmål har sterk dominans. Difor er innsatsen til ei verksemd som Marthas Delikatesser AS svært viktig - det gjev folk høve til å møta nynorsken i dagleglivet, seier Astrid Olsen, leiar av Hordaland Mållag.

Gåve til Sauland teatergruppe Sauland teatergruppe fekk hausten 2014 ei gåve frå Hjartdal Mållag på 3000 kroner for bruk av saulandsmålet i arbeidet med framsyninga av spelstykket «Lars, Jon og ongen` dems».

Hjartdal Mållag set stor pris på arbeidet til teatergruppa.

Norsk Tidend 2–2015

Illustrasjonsfoto: Enhet for voksenopplæring i Trondheim kommune

– Vi tykkjer det er viktig å gjere nynorsken mest mogleg synleg, og stør opp under tiltak som brukar nynorsken, fortel Liv Marit Idsø, leiar i Naumdøla Mållag.

Denne kvelden då Norsk Tidend kjem på vitjing, er det både fylkesårsmøte og bokkveld på Namdals folkehøgskole i Grong sentrum.

Sjølve fylkesårsmøtet liknar på andre fylkesårsmøte med gjennomgang av årsmelding, rekneskap, val og nye planar. Deretter er det ein interessant bokkveld saman med Grong folkebibliotek. Forfattar Ingrid Storholmen las og fortalde frå boka Her lå Tirpitz og hadde tonefølgje av Kjell Magne Robak på cello. Denne boka har Ingrid Storholmen skrive på bokmål.

– Den nye boka som eg no skriv, kjem på nynorsk. Handlinga går føre seg i India, og det er litt vanskeleg å seie kvifor ho vert på nynorsk, men det blir ho, seier Ingrid Storholmen. Ho vaks opp med nynorsk på skulen, og har som forfattar skrive både nynorsk og bokmål.

9

Llagsnytt Språkblanda klassar:

– Lærarane er våre fre Mange foreldre som flyttar inn i nynorskland, ynskjer at ungane deira skal få bokmålsundervisning, og lærarane får jobben med å argumentere imot. Os mållag ynskjer å hjelpe til. I mars inviterte dei til frukostmøte.

Det finst ikkje nokon fasit på korleis ein skal undervise nynorsk og bokmål i same klassen. Ofte endar ein opp med ein privat pedagogikk, basert på erfaringar frå den einskilde læraren eller skulen. Men stundom endrar samfunnet seg raskare enn pedagogikken. Os ligg tre små mil frå Bergen sentrum. Dei har opplevd ei veldig tilflytting dei siste tiåra, og meir skal det bli i åra som kjem. I all hovudsak kjem tilflyttarane frå bokmålsområde.

Mange foreldre ynskjer at ungane deira skal lære bokmål i skulen, noko som fører til konfliktar og krav om eigne klassar. Korleis kan ein møte desse ynska på ein best mogleg måte?

Veksesmerter – Det er ei veldig utvikling i Os, og me opplever nok veksesmerter, seier Marie Hauge, leiar i Os mållag.

– Me i Os mållag er veldig glade i lærarane og er opptekne av at dei er gode ambassadørar for oss rundt om i skulane. Me inviterte dei difor til frukostmøte med fagleg innhald for å syne at me set pris på dei, utvide vårt eige nettverk og gje dei litt fagleg påfyll på dette med å arbeide i skular med språkblanding.

I byrjinga av mars var 15-20 lærarar samla for å dele erfaringar og for å høyre på Gudrun Kløve Juuhl frå Nynorsksenteret. Det var servert påsmurt og kaffi, medan Juuhl synte fram døme frå heile landet.

Eitt av poenga var å gjere dette til ei

tydeleg problemstilling, og å skape «språkleg merksemd». Nynorsk høyrer heime i skulen, og det har aldri skada nokon å byrje tidleg. Ho hadde også ein gjennomgang av kva regelverket seier, og om kvar lærarane kunne finne lærarressursar og inspirasjon på nett.

Utanfor klasserommet

Då lærarane fekk kome til ordet, kunne dei stadfeste at dette ikkje stod høgt oppe på lista. Ein fortalde om ein elev som ikkje hadde oppfatta at ho hadde nynorsk som hovudmål før ho gjekk i 5. klasse. Men ordskiftet dreidde seg fort vekk i frå klasserommet og over til å dreie seg om livet utanfor. Det vart snakk om haldingar mellom foreldra, krav, påstandar og argument som ikkje var språklege og pedagogiske.

Motstanden var meir automatisk.

Anne Fristad, rektor ved Nore Neset ungdomsskule, fortalde om at desse foreldra tidlegare insisterte på ein eigen bokmålsklasse.

– Om desse foreldra får til ein bokmålsklasse, så blir han liten, gjerne med berre ti elevar. Det er ikkje alltid bra, når ein er omgitt av store klassar på tretti elevar. Desse små klassane blir veldig spesielle.

Me hadde nokre små bokmålsklassar på 90-talet, og dei fungerte dårleg. Det er ikkje nokon automatikk i at om berre klassane blir småe, så blir det gode klassar, sa Fristad.

Flinkare: – Eg trur me er blitt flinkare til å prate med foreldra og grunngje språkvalet i skulen, seier rektor Anne Fristad.

Møte med respekt Løysinga var å møte desse innflyttarane med respekt.

– Ofte har dette handla om noko meir enn språk. Innflyttarane kjem med ein motstand mot nynorsk, gjerne kombinert med fordommar. Dei har lova på si side, men me møter dei med respekt. Etter å ha snakka med dei, diskutert kva som er best for deira unge, så er dei ikkje så skeptiske lenger. Eg trur faktisk me er blitt flinkare til å prate med foreldra og grunngje språkvalet i skulen. Eg har alltid hatt ei pedagogisk grunngjeving: kva som er bra for klassen, kva som er bra for ungane.

Det kan verke som krava har roa seg litt, at foreldra skjøner at det er råd at ungen lærer nynorsk, utan at det går ut over personlegdomen, sa Fristad.

Det er denne haldinga Os mållag gjerne vil fyre oppunder. Mellom lærarane som kom på møtet, var det

Norsk Tidend 2–2015

LLandet rundt

10

Trøndersk målpris til Eli Aune På fylkesårsmøtet i Trønderlaget fekk Eli Aune tildelt Trøndersk målpris 2015. Ho er i dag rektor ved siste nynorskskulen i Trøndelag, Jåren-Råbygda oppvekstsenter, der det nett vart fleirtal for bokmål som opplæringsspråk.

– Ho er både fagleg god og har ein personlegdom som gjer folk begeistra for nynorsk, seier Jan Sørås, leiar i Trønderlaget og Olav Kuvås, nestleiar i Trønderlaget. Eli Aune har vore måldame heile sitt liv. Ho har vore aktiv i mållaget, og ho har hatt eit viktig virke i skulen som rektor.

– Vi i Trønderlaget er glade for alt det ho har gjort for nynorsken. Ho har gjeve mange nynorskelevar eit positivt syn på språket sitt, og dette har blitt ein sentral verdi dei har hatt med vidare i livet, seier Olav Kuvås.

Den draumen: – Draumen hadde vore å få til eit Hauge, leiar i Os mållag.

Han legg til at det i ordskiftet rundt skulemålsrøystinga slett ikkje alltid har vore ei lett rolle å vere rektor ved skulen, men Eli Aune har halde seg nøytral i debatten.

– Eg set stor pris på denne heideren. Det har vore kjekt å ha fått oppleve så mange ungar bli glade i og stolte av nynorsken, fortel Eli Aune.

Heider: Eli Aune har gjeve mange nynorskelevar eit positivt syn på språket sitt, og fekk velfortent heider for arbeidet sitt. Foto: Trønderlaget

Viktig og godt Sunnmøreseminar Heile 38 deltakarar møtte fram då nynorsken sin lagnad i kommunereforma var hovudemne på Sunnmørsseminaret i Fosnavågen.

– Gode og innsiktsfulle innleiarar og engasjerte debattar og kommentarar prega seminaret, fortel Terje Kjøde, avtroppande leiar i Sunnmøre Mållag.

Marit Aakre Tennø, Noregs Mållag, og Vidar Høviskeland, Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK), var hovudinnleiarar. Dei andre innleiarane var påtroppande rektor ved Høgskulen i Volda, Johann Roppen, skrivar i Sunnmøre Mållag Iselin

emste ambassadørar

Tips: Gudrun Kløve Juuhl deler ut nokre siste råd til lærarane etter møtet.

Alle foto: Kjartan Helleve

heildagsseminar for alle lærarane, ikkje berre dei som underviser i norsk, seier Marie

Språkleg medvit Leiar Maria Hauge er medviten om at dette dreier seg om meir enn opplæringsmål i skulen.

– Det har vore stor tilflytting til Os, og meir er venta. Veksten kjem frå bergensområdet og bokmålskommunar. Så utfordingane er der.

Men me har også ting som talar til vår fordel, t.d. nynorsk dagsavis og nettavis, me har medvitne målfolk rundt om i skulane, me har unge vaksne som ser at nynorsk er ein del av det å vere osing. Så dette presset kan føre til at me blir meir medvitne, og at det kan vekkje folk til å kjenne på kva det vil seie vere osing.

Nynorsk og dialekt er ein del av det.

Me vil i alle fall gjere vårt. Det blir eit press, me får vekst, men då vil det skjerpe oss, sa Hauge.

Ho fortalde at laget tidlegare har hatt nynorskkurs for foreldre, men at målet er å nå endå fleire pedagogiske krefter.

– Me leikar med tanken om eit møte med rektorane. Draumen hadde vore å få til eit heildagsseminar for alle lærarane, ikkje berre dei som underviser i norsk. Dette er eit spørsmål som er aktuelt i alle møte mellom lærarar og elevar. Så ein heil dag, med fagleg påfyll og lunsj og nokre små gåver, det hadde vore fantastisk å få til. Men det handlar også om at lærarane skal ha tid. Spørsmålet er kva me kan greie med dei ressursane me har, og den travle kvardagen lærarane har. Det er krefter og motkrefter, og så får me følgje med på kjøtvekta på kven som vinn. Me veit det ikkje er så mykje som skal til. Det handlar om medvit, sa Hauge.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Nevstad Øvrelid, som har skrive masteroppgåve om målbyte, og Nils Ulvund, eldsjel og leiar i Sunndal Mållag.

– Sunnmøre Mållag er merksam på at kommunereforma kan endre på premissane for nynorsken på Sunnmøre, og ønskjer å skolere og bu medlemmene på det arbeidet som ventar. Seminaret la eit godt grunnlag for dette, fortel Terje Kjøde.

Stina Aasen Lødemel frå Nynorsk Kultursentrum orienterte om Allkunne-prosjektet. Ho inviterte medlemmer i Mållaget til å melde seg som forfattarar, og ho vonar at mållaga vil medverke til å spreie informasjon om Allkunne.

Ny leiar i Numedal Mållag Sigrun Blaavarp Heimdal vart nyleg vald til ny leiar i Numedal Mållag.

– Numedal Mållag har arbeidd med oppsetting av plakettar med Alf Haugland sine dikt rundt omkring i Rollag, dette arbeidet skal halde fram, seier Sigrun Blaavarp Heimdal, til Numedalsnett og fortel også at den viktigaste oppgåva for det nye styret er å arbeide fram ein nettstad for dialektane i Numedal. På nettstaden skal ein kunne høyre og lese døme på dialektord. I det nye styret sit: Sigrun Blaavarp Heimdal, leiar, Bjørn Ole Hovda, skrivar, Mona Lid, styremedlem, Anna Hovda, styremedlem, Gunhild Torsrud, styremedlem.

Sunnmørsseminaret 2015: Dei fremste på biletet er frå venstre Anne Lise Knotten Skoge, Brynhild Mykkeltveit Sandanger, Veronika Bonaa, målprisvinnar Liv Randi Bjørlykke og Camilla Auflem Vik.

Sylfest 70 år!

Ein av dei mest kjende nynorskingane, Sylfest Lomheim, fylte 70 år den 11. mars. Noregs Mållag ynskjer til lukke med dagen!

Norsk Tidend 2–2015

fleire nye andlet. Dei hadde greidd å nå lenger ut enn den harde kjernen.

11

Llagsnytt Nytt lag på Stranda Nytt kapittel i målsoga: Denne våren vart det skrive eit nytt kapittel i målsoga for Stranda kommune på Sunnmøre. Då vart Stranda Mållag skipa.

Roger Furset er nyvald som den aller fyrste leiaren i laget.

Tidlegare har dei som har vore medlemer i kommunen, anten stått i eitt av nabolaga, eller som direktemedlemer i Sunnmøre Mållag. No vert alle desse medlemene samla i laget. Og sjølv om laget berre er nokre veker gammalt, har dei alt no gjort eit solid vervearbeid for Mållaget.

– No arbeider vi med å få medlemslista komplett og vi har no kome opp i 40 medlemer, frå å starta på om lag 10 medlemer, fortel Roger Furset.

– Korleis var skipingsmøtet dykkar?

– Det var veldig positivt. Vi var ikkje så mange på møtet, men dei som kom, var engasjerte, seier han. Og i neste veke skal dei ha sitt fyrste styremøte. I tillegg til han sjølv, er det fire styremedlemer til: Petter Hjørungdal, Inge Bjørdal, Olav Slettebak og Grete Bjørdal.

Norsk Tidend 2–2015

Nye oppgåver – Korleis er det med nynorsk på Stranda?

Står han sterkt?

– Ja, nynorsk som skriftspråk står sterkt, medan dialekten er meir i endring.

Men nynorsken står sterkt i til dømes skule, lokalavisa og i kommunen.

– Kva slags arbeidsoppgåver vil de arbeide med?

– Av saker som vi snakka

12

om på skipingsmøtet, så vil vi arbeide inn mot barnehagane. Dessutan vil vi prøve å få norskopplæringa for vaksne innvandrarar på nynorsk. Den er i dag på bokmål, noko som er heilt horribelt, seier Roger Furset.

–Stranda kommune har elles meldt seg ut av Landssamanslutninga for nynorskkommunar (LNK) for å spare pengar. Vi ynskjer å ta opp at kommunen bør bli medlem att.

dialektord Sommaren 2000 vart Roger Furset intervjua i Norsk Tidend. Den gongen var han sivilarbeidar på ein veglaus gard: Ytste Skotet i Stranda kommune. Der tok han og to andre i mot skuleklasser og turistar, og lét dei oppleve noko av livet frå gamle dagar. Den gongen fortalde Roger at han var veldig oppteken av gamle dialektord og kva dei tyder.

– Ja, men det er eg endå, smiler Roger. Eg tykkjer det er veldig spennande å finne ut kvifor noko heiter det det heiter. Gjerne spesielle og gamle dialektord som få kjenner til.

Eller kva som er opphavet til eit stadnamn. Ofte er det ei heilt naturleg forklaring.

Han fortel at han sjølv vaks opp med både besteforeldre og nære slektningar tett på som gjorde at han høyrde heimedialekten rundt seg gjennom heile oppveksten.

– Dette har nok gjort at eg sjølv har blitt påverka av dette, seier Roger Furset.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Det aller fyrste styret i Stranda Mållag: Inge Bjørdal, Grete Bjørdal, leiar Roger Furset, Olav Slettebak og Petter Hjørungdal.

Solveig skal leie Sunnmøre: Etter seks år som leiar av Sunnmøre Mållag, gjekk Terje Kjøde av på årsmøtet i februar. Den nye leiaren heiter Solveig Linge Stakkestad (biletet) og kjem frå Valldal i Norddal kommune. Sunnmøre Mållag har siste åra auka medlemstalet med fleire hundre medlemer, og starta opp heile fem nye, aktive lokallag.

Over: Rolf Theil lyttar til Helge Sandøy sine argument for å kalle nynorsk ei målform.

Til høgre: God stemning både i krambua og i kaffipausen. Foto: Kjartan Helleve

Fyrste vår vel i hamn Seminaret i Fredrikstad vart akkurat så innhaldsrikt og interessant som ein hadde håpa på.

På eit landsmøte ville eit ordskifte om kor vidt nynorsk er eit språk eller ei målform, teke tid. Det ville ha vore replikkar, saksopplysingar og endringsframlegg før ein kunne landa på ei formulering som eit knapt fleirtal i salen kunne røysta for. Men vårseminar er ikkje landsmøte.

For fyrste gong på veldig mange år er det ikkje landsmøte i Noregs Mållag. I staden vart det skipa til eit nasjonalt seminar i Fredrikstad i mars. Programmet var mangfaldig, og spente frå grunnleggjande ideologi til praktisk målarbeid.

Mange hadde gledd seg til innleiingane til Rolf Theil og Helge Sandøy om språk og målform.

Sidan det ikkje låg noko vedtak og venta i enden, vart det i staden eit ope og fint ordskifte.

– Det er to grupper som meiner det er greitt å snakka om at opphavet til bokmål er dansk. Det er i Danmark og i målrørsla, sa Theil.

– I bokmålsmiljø, og særleg ved universitetet i Oslo, som eg kjenner, så er det å påpeika dette som å stikka fingeren inn i eit vepsebol.

Det er også ein tendens å forklara moderne bokmålsord etymologisk ved å peika på dei norrøne formene. At ordet har vore innom Danmark på vegen, blir ikkje nemnt.

Theil fortalde om definisjonar av standardspråk, og meinte at nynorsk godt kunne falla inn i ein slik definisjon. Talemålet som skriftspråka byggjer på, ligg tett på kvarandre i Skandinavia. Dersom dansk og bokmål skal reknast som to språk, og ikkje to målformer, bør også nynorsk og bokmål reknast som to språk, ikkje to målformer.

Omgrepet målform meinte Theil hadde opphav i noko anna enn i språkvitskapen.

–Det er for å dekkja over, eventuelt understreka, at me har to standardvariantar av det same språket. Dette er språkpolitikk, språkpolitikk og språkpolitikk.

Dette var ikkje Helge Sandøy usamd i. Men nett av same grunn var han i mot å insistera på at bokmål og nynorsk er to ulike språk. I mange land er det ein klår maktstruktur i språket. Det finst eit hierarki, der éin del av språket har størst verdi. I Noreg

Seminarsøg på Vårsøghelg

rseminar n er dette hierarkiet mykje flatare enn t.d. i Danmark, der høgkøbenhavnsk er det dominerande offentlege talespråket.

– To målformer er ei påminning om at språket er eit maktinstrument og blir utnytta av hegemoniet. Den politiske kritikken mot bokmålet blir mindre rettkomen viss nynorsk er eit eige språksamfunn.

Med ’to språk’ definerer vi oss utanfor maktspelet, og riksmålsfolka «får fred». To målformer markerer ein konflikt og ulike interesser. Nynorsk kan bli verande ein kulturpolitisk utfordrar i staden for å utvikla eit nytt hegemoni, meinte Sandøy.

Innspel frå utsida fekk seg ein knekk ved at Ann-Mari Thomassen frå Norske Samers Riksforbund måtta melda pass på kort varsel.

Nestleiar Sigbjørn Hjelmbrekke tok utfordinga på sparket og heldt ei god innleiing om kommunesamanslåing. Og innspel vart det uansett ved Synnøve Midtbø Myking, som heldt eit fint føredrag om fransk framgang i Quebec. Provinsen er den einaste i Canada der engelsk ikkje har offisiell status. Myking la mykje

vekt på korleis ein juridisk sikra posisjonen til det franske språket.

Praktisk målarbeid fekk like mykje plass som dei meir faglege innspela. Det var innleiingar om både mållova, nynorsk for innvandrarar og litteraturformidling. Til det sistnemnde punktet kom Ragnfrid Trohaug og Bente Lothe Orheim frå Samlaget og presenterte barneboksatsinga si. Forlaget gav i vinter ut tolv heilt nye lettlesbøker, og har i tillegg utviklinga appen Leseland, som er digitale barnebøker for nettbrett.

Fredrikstad synte seg frå den aller beste sida i løpet av helga. Det nye litteraturhuset synte seg å vera eit perfekt lokale, både for seminar og til middag om kvelden. Før middagen tok leiar i Østfold Mållag, Magne Aasbrenn, med seg dei ivrigaste på ei lita byvandring. Ho enda opp på Fredrikstad Stadion, men gjekk fyrst gjennom gamle verftsområde. Særleg punktet om kva konsekvensar det fekk å snakka feil dialekt ved verftet, gav gjenklang frå ordskiftet tidlegare på dagen.

SPRÅKSEMINAR: Sunndal Mållag og Sunndal kommune inviterer til seminaret Grenselaust språk i høve Vårsøghelga i Surnadalen.

– Vi har hatt eit godt samarbeid med både kultursjef Ole Magne Ansnes og rådmann Per Ove Dahl i Sunndal kommune, og det set vi stor pris på. Når dei utfordrar oss til å lage seminar, då lyt vi gjere det, smiler Nils Ulvund, leiar i Sunndal Mållag.

Målgruppa for seminaret er tilsette i kommuneadministrasjonane på Nordmøre. Gjerne rådmenn, personalsjefar, oppvekstsjefar og kultursjefar.

Og sjølvsagt ordførarar og folk som stiller til val til hausten.

– Vi tykkjer det er veldig kjekt at Per Olaf Lundteigen som er stortingspolitikar for Sp og var saksordførar då grunnlova kom på nynorsk, kjem.

Han skal snakke om mellom anna kva nasjonale føringar det har at grunnlova vart vedteken på nynorsk – og kva det kan ha å seie for språkføringa i kommunane, fortel Nils Ulvund. Opningsinnlegget held Ottar Grepstad, direktør ved

Nynorsk kultursentrum. Han vil leggje vekt på kor mykje nynorsken er i bruk i dag. Og så vil ein også ha ein Nordmøredel der ein drøftar nynorskbruk på Nordmøre.

– Når vi får diskutert nynorsken, det er då vi får løfta han fram. Det er i alle fall det som har skjedd i Sunndal kommune, seier Nils Ulvund. Han legg vekt på at det viktig at det vert eit godt og interessant seminar, men det er også viktig korleis ein arbeider vidare med kommunereforma og nynorsken.

«Grenselaust språk» inngår i Vårsøghelga, den unike kulturfestivalen i Surnadal, som i 2015 feirar 20 år. Tungvektarar i norsk kulturliv vil vere med og feire jubileet, samt at det i 2015 òg er 70 år sidan fredsvåren 1945, da Hans Hyldbakk sat på heimplassen sin Kleiva og skreiv diktet Vårsøg: Arve Tellefsen, Håkon Bleken, Henning Sommerro, Sigmund Groven, Trondheim Symfoniorkester, Nidarosdomens Guttekor, Trygve Brøske, Isa Katharina Gericke, Stian Carstensen, Ola Kvernberg og mange fleire kjem.

noregs mållag

Vårseminar 2015

kjartan.helleve@nm.no

Østfoldmålprisen til namnegranskarar Østfoldmålprisen vart i år tildelt namnegranskarane Margit Harsson og Tom Schmidt for bokserien Bustadnavn i Østfold.

– Med Bustadnavn i Østfold har språk- og historieinteresserte østfoldingar ei vitskapleg kvalitetssikra kunnskapskjelde som er eineståande i Noreg, seier Magne Aasbrenn, leiar i Østfold Mållag og Kjetil Aasen, styremedlem i Østfold Mållag.

– Østfold Mållag er stolte og glade over å kunne gi Margit Harsson og Tom Schmidt ein velfortent pris. Vi vil kjøpe inn eksemplar av bøkene og gi dei til bibliotek i Østfold. Slik håpar vi

at Bustadnavn i Østfold blir betre kjent i Østfold. Og ikkje minst håpar vi at verket blir fullført, og at faget får leve vidare, seier Kjetil Aasen. Han er tydeleg på at dette arbeidet har vore mogeleg takk vere språksamlingane ved Universitetet i Oslo. No står samlingane i fare for å bli avvikla, og med dei eit heilt fagfelt.

– Vi seier tusen takk for prisen. Vi set stor pris på å få denne merksemda, og det gjev inspirasjon til vidare arbeid, seier Margit Harsson og Tom Schmidt. Prisen vart delt ut i høve vårseminaret åt Noregs Mållag i Fredrikstad.

Norsk Tidend 2–2015

Kjartan Helleve

Foto: Kjartan Helleve

Fredrikstad 14.-15. mars

13

500 Lintervjuet

Foto: Kjartan Helleve

Norsk Tidend 2–2015

Oddny Miljeteig har verva så mange nye medlemer at ho har problem med å forstå det sjølv.

14

Det er etterkvart ei velkjend historie. Vinteren 2012 fekk dåverande kunnskapsminister Kristin Halvorsen eit innspel frå Utdanningsdirektoratet om at det var på tide å sjå på sidemålsopplæringa i skulen. Kan henda det var dags for å innføra berre éin karakter i norsk. I staden for å leggja framlegget i skuffa, gjekk Halvorsen ut i Dagsavisen og sa at dette var noko ho var villig til å vurdera seriøst.

Sidemålet sin plass i skulen var truga.

Det tok ikkje lang tid før målfolket reagerte.

Målrørsla protesterte naturlegvis, men mest gledeleg var at Noregs Mållag straks byrja å få nye medlemer. Mållaget hadde nyleg skaffa seg ei ny teneste, som gjorde det råd å melda seg inn via mobiltelefonen. Det gjorde det mogleg å oppfordra folk til å melda seg inn, og sjå responsen relativt raskt. Dei fyrste ti vart feira som ein siger. Dei vart til tjue, og snart vart femti eit realistisk mål.

Det tok knapt eit døgn. Å melda seg inn i mållaget vart eit symbol på forsvaret for nynorsken sin plass i skulen.

Rasande Få vart meir provoserte enn Oddny

Miljeteig. Ho hadde drive aktivt målarbeid på 70-talet, og arbeidde også eit par år som studieleiar i mållaget. Ho var med på dei fyrste læremiddelaksjonane, og var med på å driva fram dialektarbeidet. Men sidan arbeidde ho mest med andre saker.

– Eg har ikkje så mykje å skryta av fram til bråket med sidemålet. Eg verva vel moglegvis to stykk på tjuefem år.

Ho hadde forventa at Halvorsen avviste framlegga frå Utdanningsdirektoratet. Det skjedde ikkje. Miljeteig vart rasande. Og er det noko journalistar elskar, så er det rasande folk. Miljeteig er kjend for å snakka med utestemme. Kjetil Gillesvik i VG hadde tidlegare arbeidd i Bergens Tidende og visste dette. Han fekk valuta for pengane. I løpet av intervjuet kom det fram at ho var i gang med å verva folk til mållaget. Gillesvik lova henne ei heilside i VG om ho greidde å verva hundre.

– Eg har aldri vore oppteken av å få heilsider i VG, men hundre skulle eg greia.

Og det gjekk som ein leik. Ho spurde om lag alle ho trefte, før ho gjekk gjennom kontaktane på telefonen, og så byrja ho å bruka Facebook aktivt.

Dei hundre fyrste kom fort, og då ho stoppa litt opp, hadde ho verva 220 nye medlemer til mållaget.

– Alle målfolk skjønar alvoret når ein byrjar å tukla med sidemålet, og eg var rasande. Etterkvart gjekk raseriet over, men det var så morosamt å halda på med denne vervinga. Det var moro å oppleva denne enorme responsen frå folk som aldri har lagt to pinnar i kross for nynorsk, og som truleg aldri hadde drøymt om å gjera det heller. Då dei forstod kva som stod på spel, og det var det mange bokmålsbrukarar som gjorde heilt av seg sjølv, så stod dei nesten i kø for å melda seg inn. Det er ei oppleving eg unnar mange å ha, men no vart det eg som vart den heldige. Folk som eg aldri kunne førestilla meg var interesserte, kom bort og sa litt snurt at «meg har du aldri spurt». Det vart ein jippo av ein anna verd, fortel ho.

Absurd mange Det lærde henne noko heilt

basalt: det er mange som aldri har vorte spurde.

Miljeteig fortel om ei dame som ho var heilt sikker på var medlem frå før. Så dukka emnet opp i ein samtale, og Miljeteig smatt inn eit litt spakt spørsmål om kor vidt dama hadde vorte spurd om å bli medlem. Det hadde ho ikkje. Aldri. Dette var fyrste gongen, og ho melde seg inn med det same. Difor spør ho alle. Nokre få har vorte litt fornærma, då dei har vore med i laget i meir enn førti år.

No er det tre år sidan den personlege vervekampanjen hennar byrja, og i mars runda ho fem

hundre. Fjoråret gjekk «forferdeleg tregt», men etter eit krafttak i vinter nådde ho målet.

– Ja, det er absurd mange, eg greier knapt om fatta det sjølv. Men eg trur at dette er med på å gjera det så fasinerande, at målet har vore så vanvittig. Det har vorte ein sport for fleire enn meg, og fleire har hjelpt meg. No merkar eg at folk kikar på meg, det kriblar ei forventning i dei, og så ler dei seg nesten i hel når eg endeleg spør dei.

Ho er klår over at mange av desse nye medlemene kanskje ikkje held ut så lenge. Det er ho ikkje så redd for.

– Om det blir med berre eitt år, så har personen på eit tidspunkt teke eit standpunkt ved å melda seg inn, og synt ein politisk velvilje. Om det skulle røyna på i framtida, så er det truleg at desse folka er allierte. Det er gyseleg viktig.

Målpolitisk oppvakning I vinter vart ho

vald til nestleiar i SV, og avisene skreiv portrettintervju med denne friskusen frå vest. Mange trekte fram dette vervearbeidet, det skugga nesten over for dei andre kampsakene hennar. Asylpolitikken, human ruspolitikk og kampen for dei fattige.

«Politikk sett i frå brusteinen» som ho plar seia.

– Asylpolitikken vart prakka på meg. Når eit menneske står og ser deg inn i augo og seier at om ikkje eg tek denne jobben, så går vedkomande den sikre død i møte. Då har eg ikkje noko val. Då

– Ja, det er absurd mange, eg greier knapt om fatta det sjølv. Men eg trur at dette er med på å gjera det så fasinerande, at målet har vore så vanvittig. Det har vorte ein sport for fleire enn meg, og fleire har hjelpt meg. No merkar eg at folk kikar på meg, det kriblar ei forventning i dei, og så ler dei seg nesten i hel når eg endeleg spør dei.

vart den politiske lagnaden min forsegla. Men då eg gjekk gang med i denne veldige vervinga, var det ei fornya erkjenning av kor viktig språket er. Alt dette me plar seia om at rakkar du ned på språket, så rakkar du ned på mennesket. Alt dette med identitet og folkemål kontra embetsmannsspråk. Kva er det står på det kruset dykkar? «Det går mangt ...» Ho ser ned og blir spak i stemma.

– «Det går mangt eit menneske og ser seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld». Det ... Det har vore ei ny oppvakning for meg, dette her. Det har vorte så viktig for meg, og eg kjenner verkeleg på det frigjeringsprosjektet nynorsk er. Ikkje noko mindre. Me som har kjent på kroppen kor godt det er å ha kunna bruka sitt eige språk, bør jammen stå opp for det når det røynar på. Ein skulle gjerne ikkje tru at dette skulle kunna kombinerast med asylpolitikk, rusarbeid, fattigdom og brusteinsperspektivet. Men eg kjenner altså på at nynorsk ikkje ligg veldig langt i frå. Ta til dømes Kuberan Thurairajah, som eg verva og stilte opp med i «Eg elskar nynorsk»-t-skjorte i Åsane Tidende. Då eg verva han, fekk eg ein leksjon om korleis tamilsk mista offisiell status på Sri Lanka i 1958, og om kor mykje det hadde å seia for språket. Det er sant at respekten for nynorsk kanskje aldri har vore større, og Kjartan Fløgstad har rett når han seier at den nynorske litteraturen blømer som aldri før.

Men nynorsk er eit minoritetsspråk. Det blir far-

Oddny Miljeteig

leg om det ideologiske medvitet forsvinn i denne erkjenninga. Då står me verjelause når det verkeleg er fare på ferde.

Utan hemningar – Ja, kva veg trur du det går?

– Er til dømes kampen for dialekt vunnen?

Mine politiske vurderingar er at ingen saker er vunne ein gong for alle. Nynorsk har bite seg godt fast i eit område av landet der ein ikkje legg seg flat for overmakta, og om det buttar i mot, så kan me jo flira av at nynorsk har vore dødsdømd frå dag éin. Nynorsken lever i beste velgåande, men eg er overtydd om at nynorsken treng mållaget.

Halvorsen gjorde slutt på ein tilstand. Og kanskje er det verst for ein nynorsk i relativ motgang, at nynorsk ikkje er i medvitet til folk.

– Kjem du til å halda fram med denne vervinga?

– Eg har eit mål til. Men no tek det den tida det tek. Eg får vel ein ny raptus, når eg blir lei av at det går tregt. Moralen og lærdomen er at det er alt for få som er vortne spurde. Gjer det enkelt, og ikkje set for store mål.

– Og det seier du?

– Ja, men eg har aldri sett meg større mål enn at eg visste eg kom til å nå dei. Og styrken min er at om det er noko eg meiner er viktig og rett å gjera, så har eg ikkje hemningar.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 2–2015

00

“

15

Lspråksamlingane

Ikkje i mål

16

– Dette ville Hulda ha likt!

Ei handfull medarbeidarar står inne i det vesle biblioteket, halvparten i bunad. Dei blir kommanderte rundt av ein fotograf frå Klassekampen. Somme står og blar i bøker, andre i papir, medan prosjektleiar Åse Wetås skal sjå rett i kameraet.

– Vent litt, seier Dagfinn Worren og spring etter bysta av Ivar Aasen som står ute i gangen.

– Aasen må vera med.

– Blir det ikkje litt for drygt?, er det ein som spør.

– Mogleg, men Aasen må vera med.

Stemninga er lystig, nesten julebordaktig.

Fotografen må be Wetås om å vera alvorleg. Det er ikkje så vanskeleg. Fredag 27. februar skulle ha vore ein festdag for Norsk Ordbok. Band 12 skulle ha vore vel i hamn, i gangane på kontoret skulle det stå fulle flyttekassar, og medarbeidarane skulle gått rundt i ein lukkerus over å ha fått eit veldig prosjekt i hamn.

Men band 12 er ikkje ferdig. I staden for feiring, er det meir frustrasjon. Det skal likevel bli fest, det blir middag ute på Henie-Onstad-senteret.

Ein slags avslutningsmiddag med bismak. Folk er festkledde og nokre har alt bunaden på. Men det er helst til ære for fotografen frå Klassekampen.

Avisa skal skriva nok ein artikkel om ordboka.

Det blir ikkje ein positiv artikkel.

Våren 2014 kom det fyrste varselet om at innspurten av Norsk Ordbok ikkje kom til å bli så enkel. Institutt for lingvistiske og nordiske studium sende då ut varsel om oppseiingar frå 1. juli.

Med eit halvt års oppseiingstid, ville det bety at prosjektet ville mista viktige medarbeidarar ved årsskiftet 2014/2015. To månader før prosjektet var vel i hamn.

Før sommaren kom, hadde styret ved instituttet vedteke at dei også ville kvitta seg med språksamlingane når verket Norsk Ordbok var ferdig.

Eit heilt fagmiljø stod brått i fare for å bli radert ut. Motstanden mot vedtaket var sterk og synleg.

Men instituttet, ved leiar Kristian Emil Kristoffersen, stod på sitt, og det har han gjort sidan. Desse ordsamlingane og dette fagmiljøet passar ikkje inn i strategien til Universitetet i Oslo. Dei høyrer heime ein annan stad. Det viktigaste initiativet for å syta for at arbeidet held fram, kjem frå Nynorsk Kultursentrum. Enno er det usikkert kva som kjem til å henda med både fagmiljøet og språksamlingane.

«Når blir Norsk Ordbok ferdig?»

LSpråksamlingane Samlingane ved Universitetet i Oslo er sette saman av ordboksverka for gammalnorsk, bokmål og nynorsk, namnearkiva og samlingane etter Målførearkivet.

Språksamlingane ligg mellom anna til grunn for Bokmålsordboka og Nynorskordboka, Norsk ordbank, matrikkelutkastet frå 1950, Norske Gaardnavne og Norsk Ordbok 2014.

Desse er fulldigitale, sentrale publikumstenester for norsk språk.

Arbeidet med Norsk Ordbok blei starta allereie i 1930. Det siste av dei tolv banda skal vere ferdig til vinteren. Verket gir ei uttømmande og vitskapleg framstilling av ordtilfanget i norske dialektar og nynorsk skriftspråk, med grammatikk, tydingar, ordhistorie og døme på bruk både i litteratur og talemål.

Verket har over 300 000 oppslagsord.

10. juni 2014 vedtok styret for Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved Universitetet i Oslo at det ikkje lenger hadde råd til å ta ansvaret for språksamlingane. 27 av dei tilsette i Norsk Ordbok fekk oppseiingsvarsel 1. juli 2014. Det blei stadfesta av Universitetsstyret i desember 2014. Norsk tenestemannslag har på vegner av fleire av dei oppsagde gått til søksmål mot UiO. (Kjelder: Norsk Ordbok 2014 og Uniforum)

Midt i april 2015 har lite endra seg. I lokala til Norsk Ordbok er det framleis aktivitet. Lite er pakka ned. På ein disk ligg band 12 i form av lause ark i ein perm. «Åværig» blir siste ordet. Det har to tydingar: 1) blyg og tilbakehalden 2) uhuga på å gjere noko. Det er rett nok påfallande lite folk, berre den harde kjernen sit att.

Dagfinn Worren har vore med lenge. Han hadde sin fyrste arbeidsdag 6. januar 1975. Tre år tidlegare hadde språksamlingane blitt gjevne til Universitetet i Oslo som ei nasjonal oppgåve.

Arbeidet med samlinga hadde halde på sidan 1920-åra, men no vart det sikrare arbeidstilhøve.

I byrjinga var kravet til medarbeidarane harde.

Dei skulle ha nynorsknært talemål, ha nynorsk som hovudmål, hatt det som arbeidsspråk tidlegare og ha norsk hovudfag. Og arbeidet med Norsk Ordbok gjekk sin gang. Band 1 hadde kome i 1966, band 2 kom i 78, band 3 i 94 og band 4 kom i 2002.

Ein stad etter utgjevinga av band 3 endra stemninga seg. Det var ein stigande frustrasjon særleg i Det Norske Samlaget over at dei berre måtte finna seg i å venta på banda, alt etter som redaksjonen gjorde seg ferdig. Men redaksjonen såg sjølv at det hadde skjedd noko med artiklane i band 3. Større tilgang på tekst gjorde at den einskilde ordboksartikkelen gjekk djupare og vart meir omfangsrik. Verket skulle i utgangspunktet vera 4 band, men no este det ut.

– Etter det som hadde vorte gjort i band tre, låg det an til at me skulle enda på tretti band, kan henda trettito, fortel Worren.

– Per Håland sitt faste spørsmål på årsmøta til Det Norske Samlaget var alltid: «Når blir Norsk Ordbok ferdig?» Han fekk aldri noko svar. Og i ein artikkel i Dag og Tid heitte det jamvel «Kven lever når Norsk Ordbok blir fullenda?»

Worren rekna ikkje med at han var ein dei.

2060 var ein mogleg sluttdato.

Nye tider, nye folk Stortingsmelding 22

Foto: Kjartan Helleve

Norsk Tidend2–2015

Norsk Ordbok 2014 var lenge ei suksesshistorie. Frå å vera ei nesten uendeleg oppgåve med uklår sluttdato, greidde ein gjennom sterk styring og godt arbeid å gjere ferdig verket på rekordtid. Men akkurat før målstreken, la Universitetet ut ein snubletråd.

Dagfinn Worren lyfter bysta av Ivar Aasen på plass etter at han har fått lov til å vere med på eit gruppebilete.

(1999–2000) lanserte Norsk Ordbok som eitt av fire nasjonale oppslagsverk som skulle fullførast til feiringa av Grunnlova i 2014. Steinulf Tungesvik skreiv ein forprosjektrapport i 2000 i nært samarbeid med den dåverande redaksjonen og instituttet. Om ein skulle nå dette målet, måtte det ekstra ressursar til. Og midlane kom.

Frå 2002 auka tempoet, talet på medarbeidarar og utgjevingar. Inspirasjon vart henta gjennom samarbeid med ordboksprosjekt i Zimbabwe og i Sør-Afrika. Prosjekt som skulle gå raskt. Worren nærma seg pensjonsalder.

– Eg var på veg mot sekstiåra, og i tidsånda var det AFP og førtidspensjonering som galdt. I staden kom dette veldige løftet, med mange nye og unge folk som trong opplæring. Samstundes var dei nye gjerne sterkare på det teoretiske, og dermed lærde også eg mykje. Det beste var at dei som kom, var mindre bundne av tradisjonane. I staden for «slik MÅ det vera», så vart det meir «slik KAN det vera». Det tunge prosjektet vart etterkvart mykje lettare. Det er klårt at ein trettiåring har mykje meir arbeidskraft enn meg, men eg kunne kompensera ved å arbeida lengre dagar. I staden for å trappa ned og ta ut

Klassekampen er på besøk i Norsk Ordbok, og dei tilsette må stille seg opp i det vesle biblioteket. Foto: Kjartan Helleve

komma. Det er verktøya som har gjort at me kunne levera band etter band etter planen.

– Korleis opplever du at prosjektet nesten snublar på målstreken?

– Eg opplever at universitetet set til sides ei nasjonal oppgåve dei har fått av Stortinget. Dei dyttar strategidokument og resultatbasert finansiering framføre seg, men eigentleg er dette forsking som ligg inne i grunnfinansieringa til universitetet. All forsking byggjer på sakleg dokumentasjon, og nokon må hente inn den dokumentasjonen.

Me dokumenterer og analyserer norsk språk og formidlar det i sjangeren ordbok. Viktige fornyande kjelder er digitale lokale ordsamlingar og ikkje minst Nynorskkorpuset over nynorsk skriftkultur på meir enn 105 millionar tekstord.

– No verkar det som om universitetet ser på dette som ei samling ordsetlar som kan stuvast vekk og setjast på eit lager til nokon har lyst til å opna dei opp att?

– Det syner ei utruleg dårleg forståing av korleis dette fagområdet har utvikla seg, i takt med den generelle utviklinga innanfor all dokumentasjon. Det er den gamle måten å tenkja på. Den fysiske samlinga vår er ein viktig del av historia vår, alle setlane som dei frivillige medarbeidarane lønlaust samla inn. Men me har vore i front på forskingsfeltet på å ta inn over oss den teknologiske utviklinga. Me dreg store vekslar på informasjonsteknologien og språkteknologien, og arbeidsmåten vår har endra seg dramatisk.

Me fekk Eininga for digital dokumentasjon, som har sitt utspring i dokumentasjonsprosjektet for dei humanistiske faga. Samlingane våre var eit hovudpoeng i det arbeidet. Det er ein dynamisk prosess som ein ikkje kan leggja vekk. Arbeidet med å dokumentera den språklege utviklinga er ikkje råd å leggja i frå seg. Ein må ha den breie dokumentasjonen for å sjå samanhengen. Det held ikkje med stikkprøvar, for språket utviklar seg. Då blir det musealt, og bruksspråk er ikkje musealt.

UniversietetET rotar det til Åse Wetås sit framleis i stillinga som prosjektdirektør. Ho var strengt tatt også ferdig til 1. mars, men prosjektet er ikkje ferdig. Spørsmålet er om band 12 blir ferdig i 2015.

– Universitetet har ein plan, men han er utrygg. Alle vil jo at verket skal bli ferdig. Men for å seia det slik: å seia opp alle dei tilsette før ordboka var ferdig, er ingen måte å fullføra eit prestisjeverk på.

Universitetet grunngav oppseiingane med mangel på ressursar, og kravde ein lovnad om at pengane ville koma på statsbudsjettet.

Departementet gjekk så langt som dei kunne, men ingen kan få lovnader om kva som kjem i eit statsbudsjett før Stortinget har vedteke det. Det var ikkje godt nok for universitetet, som då sa opp dei tilsette. Men pengane kom.

Prosjektorganisasjonen har dermed framleis

Norsk Tidend 2–2015

ekstra fridagar, så enda eg opp med å arbeida meir enn tidlegare.

Men det var òg ein skepsis frå mange hald til dette veldige løftet.

– Det var ei mental omstilling. Me dreiv med sjølve kjerneverksemda ved universitetet. Kjerneverksemd er noko som skal vara ved. I vitskapen skal ein fylgja tanken, og ikkje tida. Det skulle ta den tida det tok. Så me var skeptiske til denne snøggredigeringa. Det var eit spørsmål om me kunne få tak i nok fagfolk, kunne ein læra opp folk raskt nok.

Men det synte seg at dei gamle tilsetjingskrava var urimeleg harde. No har me hatt redaktørar som har lært seg nynorsk på ein månad, og somme har ikkje ein gong hatt norsk i fagkrinsen sin. Og det har gått heilt fint, for både motivasjonen og dei analytiske evnene har vore på plass.

Worren meiner at nøkkelen til at det gjekk så bra, er god organisering.

– Me som demokratar er tilhengjarar av flat struktur. Men det er berre når den flate strukturen har ei tydeleg leiing, at resultat kjem. Me har vore utruleg heldige med direktørane våre, som alltid har sytt for nok fagfolk, at me hadde gode arbeidsvilkår irekna skjønsam personalbehandling og at styret har levert dei tunge søknadene som tilførde nye midlar år etter år. Men nye digitale løysingar har også vore heilt avgjerande, og ikkje minst at me har hatt styring på omfanget. Me har visst kva materiale me sit på, og me har visst kva omfang me ville enda på. Nesten ned til kvar artikkel og

17

“

Foto: HIOA

Foto: Kjartan Helleve

Lspråksamlingane

Eg er evig optimist. Eg trur at det ordnar seg for Norsk Ordbok til slutt. Det går ikkje an å tulla med noko så flott som dette, og som så mange er opptekne av

Norsk Tidend 2–2015

Åse Wetas, prosjektdirektør for Norsk Ordbok

18

lønsmidlar, men etter 1. mars i år ingen å løna.

Fem av dei som vart sagde opp, har gått til sak mot universitetet for usakleg oppseiing. Ei av løysingane for å få ferdig ordboka raskt og på ein fagleg god måte, er å hyra nokre av dei oppsagde attende på timebasis. Den løysinga ligg til juridisk vurdering på universitetet.

– Eg er evig optimist. Eg trur at det ordnar seg for Norsk Ordbok til slutt. Det går ikkje an å tulla med noko så flott som dette, og som så mange er opptekne av. For dei som ikkje er så opptekne av språket, så er i det minste tala eit argument. Ein kan ikkje bruka to hundre millionar kroner og laga ein flott infrastruktur og dokumentasjon av norsk språk, og så berre spyla han ut på målstreken. Det går ikkje an berre av samfunnsøkonomiske grunnar åleine. Det er eit argument som alle forstår, også dei som ikkje bryr seg så mykje om det språklege, seier Wetås.

Alle skjønar at eit prosjekt som heiter Norsk Ordbok 2014, vil slutta ein dag. Men medan ein står midt i arbeidet, med korte fristar og streng disiplin, så er det ikkje alltid lett å sjå skjera i sjøen. Det kom overraskande på alle at universitetet skulle vera så totalt uinteressert i å driva med vitskapleg arbeid rundt språksamlingane etter at prosjektet var ferdig.

– Me har heile tida fått god respons frå utsida, på at me leverer til tidsfristane og med bra kvalitet, seier Wetås.

– Så har me kan henda ikkje forstått at nokon kan sjå på dette, språkvitskaplege arbeidsoppgåver vedtekne i Stortinget og som har kosta så mykje pengar, som mindre viktig for forskingsverda og noko som skal ristast av leggen så fort som råd er.

– Har de vore naive?

– Om det er eit punkt eg har vore naiv på, så er det erkjenninga om at det større systemet lét avgjerda om å avslutta arbeidet med språksamlingane og ordbøkene takast med dårleg forankring. Fagmiljøet har aldri fått lov til å seia noko, korkje oss som held på med det faglege innhaldet eller dei som lagar datasystema våre.

Det er ingen som har spurt oss. No har eit delt instituttstyre, altså lågaste nivå på universitetet,

“

– Dette gjeld norsk språk. Ved eit norsk universitet. Etablert i 1811 for å gje kongeriket eit nasjonalt universitet. Det er uforståeleg. Eg har aldri opplevd ei sak som denne.

Magnus Rindal, tidlegare styreleiar for Norsk Ordbok

teke avgjerda om å kutta arbeidet med ordboka, om ikkje å digitalisera band 1-4, om å kutta arbeidet med Bokmålsordboka og Nynorskordboka og om ikkje å ta vare på samlingane. Det har aldri vore handsama på fakultetsnivå eller sentralt på universitetet. Det forundrar meg at det er opp til så få å styra kva universitetet skal vera og kva det skal halda på med. Det spesielle er her at språksamlingsverksemda er ei oppgåve Stortinget har plassert ved universitetet. Det er openbert at det er noko gale med systemet når samlingane då ryk ut på denne måten. Det burde ikkje vera slik, meiner Wetås.

Eksemplarisk prosjekt Noko av det ho stussar mest på, er sjølvmotseiingane i argumenta til universitetet. Det veldige løftet Norsk Ordbok har vore i gjennom dei siste femten åra, burde ha vore eit skuleeksempel for forskingsmiljøa, men slik er det ikkje.

– Det som er så forunderleg, er at me har levert etter alle dei krava som er definerte for forsking og forskingsinfrastruktur. Arbeidet vårt kan teljast, målast og vegast. Me har laga eit system rundt ordbøkene og samlingane våre som det er råd å nytta til andre ting. No skal universitetet til alt overmål satsa knallhardt på digital humaniora.

I tillegg har Forskingsrådet vedteke ein ny politikk om at alle prosjekt som får stønad frå rådet, skal gjera materialet tilgjengeleg for alle som ynskjer å gjera seg nytte av det. Dette apparatet finst allereie. Her ligg det ei stor gåve, verdt to hundre millionar, som ville ha vore eit sjumilssteg i den leia, men så er dei ikkje interesserte. Eg kan rett og slett ikkje skjøna det.

– Har de vore flinke nok til å syna fram arbeidet dykkar utover Norsk Ordbok og dei andre oppslagsverka?

– Me har heile tida prøvd å formidla arbeidet vårt breitt, og då utanom bidraga til ordboka. Me har prøvd å syna fram relevansen i forsking på det norske ordforrådet. Det er jo det me held på med. Ordboka er i den samanhengen den primære formidlingskanalen for denne forskinga.

Saman med tidlegare prosjektleiar Kristin Bakken

talde eg opp kor mange teljande forskingsartiklar forskarane i Norsk Ordbok har levert utanom ordbøkene. Me kom til langt over to hundre. Det er eit miljø som har levert mykje forsking, og me har prøvd å syna fram at forsking i ordforrådet er like viktig som forsking i syntaks og morfologi.

Det er ingen grunn til at denne forskinga ikkje skal vera ein del av arbeidet på universitetet.

– Kvifor denne manglande interessa?

– Eg får av og til kjensla av at om det ikkje var norsk me forska på, men lat oss seia bulgarsk, så hadde forskinga vorten vurdert annleis. Eg får av og til kjensla av at haldninga «alle kan jo norsk» ligg i botnen. Det er som om at ja, norsk er eit språk i verda, men ikkje noko forskarar ved norske universitet skal bry seg noko særleg om. Her meiner eg tvert om at norske forskingsinstitusjonar har eit heilt spesielt og internasjonalt ansvar.

– Men språkinteressa er jo levande her til lands?

– Utan interessa ute i tusen bygder, grender og byar, utan alle dei frivillige ubetalte innsamlarane som har samla inn ord frå sitt målføre, disiplinert notert ned, katalogisert og sendt inn. Utan denne dugnaden, hadde me aldri hatt det store og flotte setelarkivet som me har. Me hadde ikkje hatt høve til å ha så brei dekning på så mange dialektformer som me har. Så denne kjempestore interessa for språk ligg jo i botn. Og no snakkar eg ikkje berre om det innsamlingsarbeidet som vart gjort på 1930-talet. Dette held jo folk stadig på med, i mållag, historielag og ikkje minst ved innsatsen til engasjerte enkeltpersonar. Dermed skulle dette vera noko av det lettaste å syna samfunnsrelevansen av, men det verkar nesten tvert om.

– Eg forstår ikkje at du ikkje er sintare?

– Det er eit spørsmål om tone. Om du tek opp viktige saker, så er det vesentleg at diskusjonen ikkje blir om tone. Eg prøver å halda meg til sak.

Trekte seg som styreleiar Ein som fekk

nok av god tone var styreleiar Magnus Rindal.

Han gjekk av som styreleiar rett før jol. Då hadde han sete i tolv år, heilt sidan starten av prosjektet.

– Dette gjeld norsk språk. Ved eit norsk universitet. Etablert i 1811 for å gje kongeriket eit

Foto: Kjartan Helleve

På ein disk ligg band 12 i form av lause ark i ein perm. «Åværig» blir siste ordet.

“ Helene Urdland Karlsen gjer klar songheftet dei skal ha med seg til avslutningsfesten på Henie-Onstad-senteret.

nasjonalt universitet. Det er uforståeleg. Eg har vore med i styre og stell på universitetet i meir enn førti år, og eg har aldri opplevd ei sak som denne.

Han fortel om eit heilt unikt prosjekt. Ein måtte ha sterk styring. Dette kunne ikkje bli som eit vanleg prosjekt innanfor instituttet. Det måtte skiljast ut som ein eigen organisasjon. Rindal insisterte før oppstarten på at prosjektet måtte ha ein sjef som styrte både det faglege og det administrative. Styret hadde det overordna faglege og administrative ansvaret, og sytte for finansieringa gjennom om å søkja pengar frå staten.

– Dette har fungert heilt glimrande, seier Rindal.

– Det er ikkje minst takka vere den tidlegare prosjektdirektøren Kristin Bakken, og den noverande, Åse Wetås. Du kan laga kor gode strukturar du berre vil, men om du ikkje har dei rette folka, så fungerer det uansett ikkje. Her fungerte det. Eit kjempestort prosjekt, med klåre tidsfristar som er haldne og ei sterk styring utan konfliktar.

Heilt uvanleg i universitetssamanheng.

Prosjektet var ein suksess. Universitetet var veldig positivt, og den dåverande rektoren var med på å setja det heile i gang. Banda kom som dei skulle. Dei nye digitale verktøya gjorde at prosjektet fanga interessa frå tilsvarande prosjekt i utlandet. Svenska Akademiens ordbok ville læra av veslebror, danskane har vore innom. Men like før dei var ferdige, snudde det.

– Når merka du at interessa var dalande?

– Ved skiftet av instituttleiing. Den tidlegare instituttleiaren var veldig positiv til ordboka, var interessert i ordsamlingane og interessert i å søkja støtte for å digitalisera dei fyrste banda. Den nye instituttleiinga har ei anna oppfatning.

Uinteressert i nasjonale ytringar

– Det blir sagt at det ikkje handlar om dette prosjektet, men om kva dei politiske måla for universitetet er vortne definerte til.

– Eg er overtydd om at det ikkje er nokon på nivåa over institutt, som har sagt noko om kva instituttet skal gjera i denne saka. Men om så

var, så er det for meg heilt klårt at eit institutt som forvaltar norsk språk og litteratur, må ha andre målsetjingar enn berre dei som ligg i universitetet sine strategiske målsetjingar. Det finst trass alt eit nasjonalt ansvar. Men det er eit ansvar instituttleiinga ikkje kjenner seg ved.

Der er det ikkje så stor interesse for nasjonale kulturytringar, som norsk språk og norsk litteratur. Heller ikkje i historisk samanheng. Dette gjeld for så vidt også for heile universitetet, der pendelen svingar veldig sterkt vekk i frå det nasjonale, vekk frå det historiske. Han vil nok svinga attende, men spørsmålet er kor mykje han raserer på vegen.

– Med eit slikt tidavgrensa prosjekt, så ville det moglegvis vorte problem uansett? Folk ville vel ha sett seg om etter nytt arbeid?

– Nett difor var det viktig for oss å laga strategiar som kunne sikra oss nok personale så lenge som råd var. Difor søkte me om midlar til å digitalisera dei fyrste banda, slik at det skulle vera arbeid også etter at band 12 var ferdig. På den måten kunne ein halda på noko folk i innspurten. Men alle desse planane vart stoppa. Me insisterte sjølvsagt på at folk ikkje måtte seiast opp med verknad frå 1. januar, men frå 1. mars, for me visste at det ville vera finansiering til to månader i 2015. Heller ikkje her nådde me fram. Vår plan ville ha gjort at manuset hadde vorte levert i tide, og at siste bandet hadde kome som planlagt.

– Men det skulle vel ha vore mogleg for universitetet å gjennomføra Norsk Ordbok utan å skjemma seg ut?

– Me i styret skisserte jo ein plan for korleis det kunne gjerast, korleis ein kunne halda på sentrale folk i prosjektet. Men det vart det ingenting av.

Det var den direkte grunnen til at eg trekte meg som styreleiar. Det er ingen grunn til å ha eit styre, om ikkje styret kan gjera seg nytte av pengane som ligg i prosjektet. Eg blir provosert av det som blir sagt om at prosjektet ikkje blir ferdig av di folk har slutta. Folk har jo slutta av di dei er sagde opp. Styret har gong etter gong gjort framlegg om å tilsetja folk, men pengane står ubrukte att.

Dagfinn Worren, hovudredaktør

– Det er trist at eit institutt har fått så stor makt og ingen kan gjera noko med det?

– Det er noko av det påfallande i denne saka.

Om universitetet ville, så kunne dei ha gripe inn både på fakultets- og styrenivå. Eit institutt på det lågaste nivået gjer eit vedtak som gjeld nasjonalt ansvar, og då vel fakultetet og rektornivået ikkje å ha noka meining om saka. Det må tolkast slik at dei er samde i vedtaket. Det ville vore vanskeleg å insistera på at instituttet skal arbeida med dette, men dei kunne ha prøvd å finna andre løysingar om dei hadde eit snev av interesse eller var usamde i instituttet sine prioriteringar.

–Og kva fortel det oss?

– Det seier at Universitetet i Oslo ikkje kjenner sitt nasjonale ansvar. Og eg blir provosert av at det ikkje ein gong er råd å få til eit ordskifte om det største universitetet i landet har eit ansvar for forsking, utforsking og formidling av det norske ordforrådet, norske stadnamn og norske dialektar. Det er heilt uforståeleg. Den sitjande regjeringa er oppteken av at staten skal trekkja seg attende. Det kan kanskje vera ein god ide, men då må andre styra. Men det finst ikkje noko overordna organ for universiteta. Dei styrer seg sjølve, og det etter eigne prioriteringar. Ingen vil ta ansvaret for denne delen av arbeidet med norsk språk.

Norsk Ordbok har fasinert mange, men ofte på feil måte. Det har danna seg eit bilete av eldre menn på små kontor, som sit og noterer på små papirlappar. Worren er difor skeptisk då eg vil ta bilete av han nede i det gamle setelarkivet. Han dreg opp bunker med setlar, blar lett gjennom på jakt etter fine døme, før han tilsynelatande lettsindig set dei på plass att.

– Tidlegare var det ei dødssynd å setja ned ein lapp på feil stad. No finst alt dette digitalt. Og det er synd at dette biletet av oss og desse lappane har festa seg. Dei fysiske setlane er knapt i bruk no når redigeringa av Norsk Ordbok er ferdig.

Gjennom Internettet kan kven som vil, kika oss i korta. Denne språkarven er tilgjengeleg for alle.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 2–2015

Foto: Kjartan Helleve

Arbeidet med å dokumentera den språklege utviklinga er ikkje råd å leggja i frå seg. Ein må ha den breie dokumentasjonen for å sjå samanhengen.

19

20

Norsk Tidend 2–2015

Lnynorsk på nettet

Facebook-dronninga Martine Rørstad Sand har omsett nesten 30 000 ord og omgrep på Facebook.

1,4 milliardar folk er på Facebook, men tenesta er berre tilgjengeleg på knapt seksti språk. Dette heng saman med at datamaskinene ikkje er fordelte jamt ut over verda, med ei slagside mot den vestlege verda.

Aller tettast er det mellom maskinene i Noreg. Difor er det ikkje overraskande at nynorsk tidleg var eitt av språka ein kunne velje mellom.

Eit gjennomgåande trekk hjå dei største digitale selskapa, er at dei lèt brukarane gjere jobben. Utan ein innsats frå brukarane, hadde ikkje det vore noko YouTube, Instagram og Airbnb. Ekstremversjonen er sjølvsagt Facebook, der folk legg ut halve livet sitt, og Facebook stikk av med marknadsføringskronene. Det fine er at me kan leggje ut liva våre på nynorsk. Og som så mykje anna godt målarbeid, er også dette gjort på dugnad.

– Enklare før – I byrjinga nytta eg den engelske versjonen, og det var ikkje noko alternativ å gå over til den på bokmål. Det var fyrst då den nynorske versjonen dukka opp, eg bytte språk, seier Sand.

– Det gjekk ikkje lang tid før eg såg ein feil, og lærde at eg kunne rette han opp sjølv. Dei fyrste åra var dette veldig enkelt. Alle ord som ikkje var omsette, fekk ein raud strek under. Då kunne ein gå inn og kome med framlegg om eit nynorsk ord eller omgrep. Gul strek under tydde at det var kome inn framlegg,

Foto: Kjartan Helleve

og at det var råd å røyste. Grøn strek tydde at omsetjinga var gjord. Då var det i grunnen berre å ha ork til å gjere dette arbeidet.

– Men dette har endra seg?

– Ja, no er det hakket meir komplisert. No må ein meir aktivt søkje opp ord enn tidlegare. Facebook endrar seg heilt tida, og med kvar endring må me omsetje ordet eller omgrepet på ny. Det er også vanskelegare å omsetje t.d. knappar og slikt som ligg inne i eit eller anna element. Mange ord er jo nytta ulike stader, og før kunne ein få fram tidlegare framlegg på det same ordet.

No må me byrje på nytt kvar stad dette ordet dukkar opp.

– Kor mange er det som held på med dette?

– Det har eg ikkje noko tal på.

I byrjinga var det eit forum som fungerte godt, men no er det berre ei side med meir eller mindre tilfeldige innspel.

Inga fast norm – Kva norm går de etter?

– Det er litt av problemet. Då det vart opna for ei norsk utgåve av Facebook, var det nokre som prøvde å få inn så mykje nynorsk som råd var. Dette møtte motstand, og det enda med ei splitting. Det hjelpte sjølvsagt, men det er me omsetjarane sjølve som avgjer kva hovudreglar me skal gå etter. Det er råd å leggje inn a-infintiv, men det er e-infintiv som er malen. Difor er det alltid dei framlegga som blir røysta fram. Eg skulle i grunnen ynskje at Facebook hadde kosta på seg å tilsetje ein koordinator som kunne ha eit overoppsyn og avgjort alt slikt.

– Finst det i dei store språka?

– Det er ikkje råd å gjere dette med dei største språka, t.d. engelsk, spansk og fransk. Der er det nokon som har det som arbeid. Men eg kjenner ikkje til at nokon av dei

«opne» språka har ein slik koordinator.

– Blir det mykje fjas?

– Nja, noko er det. Mykje av det er jo berre feil. Brukarar som ikkje har vore klar over kva det er dei held på med. Det kom t.d. inn eit framlegg om å døype om «Fotoalbum» til «Feriebilete 2013» og det trur eg ikkje var meininga. Men alle gjer feil, meg sjølv inkludert. Arbeid som dette er skjerpande for rettskrivinga, og eg nyttar ordboka mykje for å prøve å gjere det rett.

– Er du like aktiv?

– Nei, det er eg ikkje. Eg går ikkje inn og søkjer opp feil lenger, i alle fall ikkje i like stor grad. Men om eg kjem over ein feil eller manglande omsetjing, så gjer eg framleis noko med det.

– Korleis får du tid til dette?

– Det tek ikkje så lang tid, ikkje no lenger. Men eg har studert nordisk, og skriv no på ei masteroppgåve om bruk av dialekt på Facebook. Så det har jo vore fagrelatert.

– Og om Facebook skulle søkje etter ein språkkoordinator, kva ville du ha gjort?

– Eg ville nok ha søkt.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 2–2015

Brukarstyrt Applikasjonen «Facebook translations» gjer det mogleg for brukarane å endre ord etter kvart som dei dukkar opp.

Om du har valt å ha Facebook på nynorsk, vil du få melding om at enkelte ord og frasar ikkje er omsette til nynorsk. Desse kan du omsetje, eller røyste fram dei framlegga som er komne inn. Etter ein viss periode blir endringane permanente.

Endringane du har kome med framlegg om og røystene du har gitt, blir bokførde. Resultatet er ein tabell over dei som har vore mest aktive og dei som har hatt størst påverknad. Tabellen tel no fem hundre, men truleg har langt fleire gjort ein innsats. Øvst står Martine Rørstad Sand.

Ho står bokført med 27 201 omsetjingar, og har gjeve 26 278 røyster på ulike framlegg. Nummer to og tre på lista er anonyme, men nummer fire er Benjamin Endré Larsen. Tilsvarande tal for han er 2902 omsetjingar og 2220 røyster. Det illustrerer aktivitetsnivået til Sand.

Ulike framlegg: Omsetjarane kan leggje inn framlegg, som det så er råd å røyste opp eller ned. Ikkje alle framlegga er like seriøse. – Det kom t.d. inn eit framlegg om å døype om «Fotoalbum » til «Feriebilete 2013», og det trur eg ikkje var meininga.

Men alle gjer feil, meg sjølv inkludert, seier Martine Rørstad Sand.

21

Lden frilynde ungdomsrørsla

Fane skulle laget full storleik. Fargar vart bestemt, garn innkjøpt, veven sett opp, og ein dag i oktober kunne Berit slå inn siste slaget. Så skulle småfeil rettast, fana monterast, stenger lagast, kuler dreiast, og varetrekk til oppbevaring og veske til frakt lagast før faneprosjektet var i hamn. Fleire var involverte enn dei som er nemnde her. Det var ein skikkeleg dugnad som måtte til for at ringen skulle få seg fane. Bjørn Hansen er gått bort, men både denne fana og banneret til Eidsiva Fylkeslag lever etter han.

Norsk Tidend 2–2015

Eit økonomisk spørsmål Det var likevel

22

Utpå dagen den 16. mai 1899 var det nervøs stemning i medlemsflokken til Ul. Samhald på Straumgjerde, Sunnmøre. Fana, som laget hadde tinga hos fanemalaren Ole Ekornes i Kristiania, var ikkje kommen fram til 17. mai. Dei siste dagane hadde ungdommane møtt trufast fram når mjølkebåten kom for å sjå om fana var med. Men inga fane kom, heller ikkje om kvelden før den store dagen då dei skulle vise bygda kva laget hadde skaffa seg.

Då var det Carl Tandstad, lærar frå Johannesgarden, og naboen Karl Tandstad frå Jakobsgarden, heiv seg i færingen tidleg om morgonen 17. mai og rodde til Ålesund. Dit kom dei til opninga av postkontoret, fekk utlevert fana og rodde dei fire mila heim. Dei to karane nådde festen om ettermiddagen, og det høyrer med til historia at Karl frå Jakobsgarden var med på kapproing etterpå og tok premie.

Det låg i lufta mange stader i landet: Laget skulle ha fane, sjølv om det kosta pengar som kunne brukast til andre og etter vanleg fornuft, viktigare, føremål. Dette ser ut til å ha vore mottoet i mange ungdomslag og andre lag av ulike slag som vart skipa i siste halvdelen av 1880-talet og framover mot vår eiga tid. Det var behov for eit synleg merke på kva laget stod for, og gjerne kor laget høyrde heime. Denne «trenden» var nok sterkare under den såkalla nasjonsbygginga.

Malarmeister Bernhard Holgersen i Stavanger fortel i eit intervju med avisa Stavangeren at «Manien for fanerne bredte sig over alle grænser.

Alle slags foreninger, skoler og sportsklubber skulde ha sin fane, og baade her og i Haugesund vokste fanerne op som paddehatter, og tilslut kom bygde­fanerne». Dei siste han viser til, er dei såkalla Amerika­fanene, faner som bygder i Rogaland ga norskameri­kanske lag. Holgersen sjølv mala rundt 200 faner til lag og klubbar i Noreg, og 25–30 Amerika-faner, står det i intervjuet.

Av nyare fanestrev kan vi nemne det som gjekk føre seg i leikarringen i Moss. Medlem og typograf Bjørn Hansen og kona hans var på besøk hos Berit Aastebøl tidleg på året i 1979. På veggen hos Berit hang eit lite vove bilete i raudt og svart.

Dette vekte interesse hos Bjørn, som var opptatt av kunst og kunsthandverk. Etter nokre veker hadde han klårt føre seg kva slag fane leikarringen skulle ha: ei voven fane inspirert av biletet.

Så var det å få tak i vev og plass til å veve. Det ordna seg etter kvart. Bjørn overførte motivet til

ikkje alle ungdomslag som kosta på seg fane. Kanskje ikkje fleire enn rundt 25 prosent av dei 2500 frilynte ungdomslaga som samla sett har eksistert her i landet, har tatt bryet og utgiftene med å skaffe seg fane.

Dei som likevel gjorde det, gjekk fram på ulike måtar. Felles var nok at det vart sett ned ei fanenemnd. Motiv og slagord vart foreslått og lagt fram på eit lagsmøte eller eit årsmøte. Vi veit ikkje så mykje om slike diskusjonar, men lagshistoria til BUL Nidaros fortel at det gjekk mange år før laget skaffa seg fane på grunn av usemje. Dersom lagsstyret ville ha folk på eit møte, var det berre å sette fanesaka på saklista. Då var dei sikra frammøte og engasjerte innlegg! Men det høyrer med til historia at striden ikkje skada laget og heller ikkje skapte vondt blod.

Ei fane kostar pengar, og det kunne nok vere eit problem for enkelte lag. Men det ser ikkje ut til at økonomien verka hindrande når dei først bestemte seg for at laget skulle ha sitt eige samlingsmerke. Den rimelegaste måten å skaffe seg fane på var nok å kjøpe inn stoff, få ein eller annan kyndig medlem eller lokal kunstnar til å teikne eit motiv, og så sette broderinga ut til ei eller fleire jenter i laget. Ein billeg måte, men resultatet trong ein oftast ikkje skjemmast over.

Andre hyrte ein profesjonell kunstmalar, gjerne ein spesialist på fanemaling. Det kosta nok pengar, og vi les om ulike tiltak for å skrape saman midlar. Fanemalaren budde kanskje langt vekke, slik at frakt eller henting kom attåt. Den tidlegare nemnde Ole Ekornes d.e. i Kristiania/­Oslo er vel den mest namngjetne av fanemalarane. Han leverte til fagforeiningar, losjar, skolar, ungdomslag og andre typar samanslutningar. «I 1899 kom jeg som glad sanger til aa male en sangerfane. Da denne slo godt an blev det snart flere og flere, saa jeg i november 1935 kunde levere den 678de fane», skriv han i eit notat. Fire av fanene vart leverte til Amerika og ei til London, fortel han. Og fleire av fanene er broderte etter hans utkast. «Jeg blev

saa titulert Fanemaler og det falt mig naturlig aa ta denne tittel», skriv han, og legg til på tampen at valspråket hans er «Godt arbeid er den beste reklame».

Sonen, som også heitte Ole, heldt fram med fanemaling, men gjekk sia over til anna kunstnarleg verksemd. Likevel finst det over 20 ungdomslagsfaner han har mala og/eller laga utkast til. Av andre fanemalarar kan ein nemne Rudolf Krog og Anders Moe-Rognhaug. Lat oss også ta med at Nikolai Astrup mala faner til minst fem ungdomslag i Jølster og eitt på Svanøy, og at kunstmalaren Alf Lundeby teikna fana til Fylkeslaget Varden. Men det var Ole Ekornes d.e. som mala den. Lundeby var, forresten, i sine unge dagar med og skipa Ul. Vidar heime i Våler.

Motiv og slagord Skogn Ul. i Nord-Trøndelag skaffa seg si første fane i 1908. Saka var godt førebudd. Eit lagsmøte 24. mai vedtok mellom anna at prisen ikkje skulle overstige kr. 100. Neste møtet vart halde 31. mai, og «da det var vakkert sommerveir holdtes møtet i det grønne», står det i den gamle lagsprotokollen. Her vart det referert til skriv frå «Norigs ungdomslag» om at O. Ekornes i ­Kristiania mala faner. Og den unge lagsflokken i det grønne «Besluttede at kjøpe den rød med motto ‘Fram og heim­att’. Emblem besluttedes saaledes: ‘mand og kvinde i nasjonalbunad, rækkende hverandre hænderne, staaende ved en norsk, gammel gaard i norsk landskap’ – paa den ene side, og paa den anden: ‘Skogn ungdomslag 1908’. Det sidste mot 2 st. som stemte for et av Hansen fremsatte forslag, om at sætte ungdomslagets stiftelsesaar paa fanen istedenfor 1908», fortel protokollen.

Elles vedtok møtet at «indgangskontingenten» på ein korgfest skulle vere 50 øre, lagsavisa vart opplesen, og to revisorar valde. Punkt 5 kan òg vere verdt å merke seg: «Da styret i ungdomslaget skal paa exercits den 18de juni, besluttedes at avholde aarsmøte om 14 dage – søndag den 14de juni».

Av dei tidlegaste fanene finn vi nokre med allegoriske figurar. Hæglands Ungdomsforening (seinare Hægland Ul.) i Vest-Agder har Aurora, Morgonrødens gudinne, som motiv. Og fana til Voss Ul., som Nils Bergslien mala på 1890-talet, viser eit par englar, den eine med fakkel og bok og den andre med ein blomekrans, så vidt eg kan sjå av fotoet.

I åra før og etter 1905 var det ikkje uvanleg med nasjonale motiv og slagord. «Norge Norge

du er vort, du er fremtidens Land», eller berre «Norge er vort», er eksempel på slike slagord.

«Jeg vil værge mit land» er også brukt. Riksvåpenet går igjen, av og til som einaste motiv.

Denne patriotismen vart ikkje berre avspegla på ungdomslagsfaner, men også på fanene til andre lag og organisasjonar, på talrike postkort og som illustrasjonar i ulike blad og tidsskrift.

Men samla sett er det ikkje dei nasjonale slagorda som er i fleirtal, heller ikkje dei lokalpatriotiske. Det er motto som går på eit ideelt ungdoms- eller samfunnsliv. Kanskje kan desse faneinnskriftene samlast under tittelen på boka Gunnar Roalkvam skreiv om Arbeider­avholdslaget Frisinn i Stavanger: Drømmen om en ny kultur (Roalkvam 1997). Ein draum om ein kultur bygd på kunnskap og sjølvutfalding, sosialt og kulturelt ansvar. Ein draum om ein kultur som ikkje var bura inne av det tradisjonsbundne bygdemiljøet sine reglar og normer for kva som passa seg og ikkje passa seg. Ein kultur som ikkje godtok den uvettige alkoholbruken som alltid har prega delar av det norske samfunnet, men heller ikkje pietistane si redsle for livet.

Fanemotiva dreiar fort frå det nasjonale til det lokale, enten i form av lokale naturfenomen eller panorama, eller eit par kledd i lokale bunader.

Den utbreidde bruken av bunadkledde dansepar signaliserer at folkedansen står sterkt i den frilynte rørsla. Eit stort tal faner og banner i denne boka høyrer til reine folkedanslag, eller leikarringar, som mange kallar dei. Berre eit par faner har teatermasker som del av motivet. Likevel er amatør­teater svært utbreidt i rørsla, og som organisert aktivitet er det minst like gammalt som folkedans og folkeviseleik. Det finst mange solide teatergrupper, eller spellag som dei vart kalla før i tida. Men få eller ingen har si eiga fane eller eige banner, så langt vi har registrert. Særlag som leikarringar og songkor fylkar seg derimot gjerne under sitt eige merke. Kanskje har teateraktivistane vore mindre opptatt av gruppeidentiteten enn andre, eller er det for vanskeleg å finne eit motiv som uttrykker teateret? Eit rollebilete er kanskje ikkje det beste fanemotivet, og dei klassiske teatermaskene er eit internasjonalt symbol som verken signaliserer lokal eller nasjonal tilhøyring. Bunaden og folkedansen, derimot, fortel at laget er forankra i ein patriotisk ideologi som omfattar både det nasjonale og det lokale.

Høgtideleg avduking Det var, og er, knytt høgtid og prestisje til samlings­merket for laget.

Forfattaren fekk sjølv høve til å vere med på ei faneavduking i sin ungdom, og dei glimta han har fått frå nokre avdukingsfestar i gammal tid, fortel at det ikkje var mindre stas før i tida. Det var både hurra-rop og talar, og gjerne eit formanande ord til ungdommen om å slutte opp om idealet som innskrifta uttrykte. Dette kan vi mellom anna lese om i protokollen frå «generalforsamlingen» i Grue Finnskog Ul., søndag 16. februar 1902: «Efter endt maaltid afsløredes fanen og Herr Sandnæs holdt i den anledning en kort tale, hvorefter der for fanen blev udbragt et 3 ganger 3 hurra. Fanen var meget smuk. Symbolet bestod af et maleri der betegnede en fjord eller indsjø; hvor der ved bredden laa en stue, og høie aaser angav vandspeilet. Mottoet var: ’For frihed og fremskridt, sandhed og ret’».

Men kven som mala fana, står det ikkje eit ord om, dessverre.

Bruken av fanene Korleis vart, og blir, fanene brukt? Framleis veit vi at mange lag luftar fana på grunnlovsdagen der det ennå er tradisjon med borgartog, eller fellestog for barn og vaksne.

For hundre år sia og vel så det, ser det ut til at det var fleire høve til å ta fram fana. Frå slutten av 1800-talet og framover til etter andre verdskrigen vart det arrangert mange fylkeslagsstemne i den frilynte rørsla. I alle fall dei første åra ser det ut til at lokallaga tok med fanene sine. Stemnene var, forutan reine folkefestar, også arenaer for opplysning og bevisstgjering. Arrangørane henta inn kjende talarar som sette kveik i stemnelyden, enten det galdt nasjonale tilhøve, fråhaldssak, jordbruk eller andre aktuelle tema.

Om det var vanleg å ta med faner på utferd, skal vere usagt. Men Leveld Ul. i Hallingdal innvigde fana si på ei sommarferd i 1903.

Kor vidt fana vart brukt i meir private samanhengar, er vanskeleg å seie. Men det finst eit foto frå 1920-åra frå Hennebygda i Nordfjord som viser båtar på veg til kyrkje der det skulle vere vigsel. I akterskotten på eine båten heng fana til Hendes Ul. Brudgommen var aktiv i ungdomslaget. Dette er einaste eksemplet eg veit om der fana vart brukt i eit bryllaup. Forfattaren veit om berre to lag som brukar fana i gravferd når eit framståande medlem går bort: Bondeungdomslaget i Oslo og Oslo Songdanslag. Fana blir då utstyrt med svart sørgeflor.

I mitt eige lag, Håløyglaget, har det i dei seinare år hendt at fana vart hengt opp i årsmøtelokalet.

Og då Oslo Fylkeslag, nåverande Bygdelagssam-

skipnaden, feira 30-årsjubileum, vart alle medlemslag som hadde fane, oppmoda om å stille ho opp i festlokalet.

«Vi torer be om at laga går med på dette og at formannen syter for at fana vert montert og levert i Teatersalen seinast sundag den 15. mars kl. 15.30», heiter det i rundskrivet frå sekretæren i fylkeslaget, Viktor Krüger.

Fanene var også med i rådhuset då det ennå var skikk at Oslo kommune år og anna hadde ei mottaking for alle innflyttarlag i hovudstaden.

Og på den årlege stemna i Noregs Ungdomslag møtte dei fylkeslaga som hadde fane, opp med den. Fanene vart brukt i stemnetoget som gjekk siste stemnedag, fram til stemneplassen. Var det godt vêr – og det var det som regel – vart stemna halden utandørs. Det var stemnetale og underhaldning, og folk kosa seg.

Det som har slått forfattaren i arbeidet med å registrere faner innafor den frilynte rørsla, er kor stort spenn det er i kunnskapen om og haldninga til lagsfana. Det har vore eit par eksempel på lagsleiarar som ikkje har visst om laget har fane eller ikkje. Andre veit lite eller inkje om kor gammal ho er eller kven som har mala, sydd eller brodert.

Nokre har ikkje tid til å bla seg gjennom gamle protokollar for å finne det ut, andre har forutan registreringsskjemaet også sendt kopi av relevant stoff frå protokollar, lagsavis, rekneskap, bygdebok eller aviser. Dei har sett si ære i å skaffe fram mest mogleg bakgrunnsstoff. Dette gjer at informasjonen om fanene eller bannera som er omtalt i boka, varierer sterkt.

Likeins varierer det korleis fanene blir tatt vare på. For lag som er gått inn, er fana enten hamna på museum, vorten ivaretatt av ein privatperson eller av det laget som overtok ungdomshuset. Resultatet er så ymse. Ei fane som heng som dekorasjon på ein vegg, blir lett falma. Nokre er merksame på dette og har plassert fana i eit glasskap på skuggesida. Det er rart at fylkeslag ikkje har gripe inn og berga fana og annan eigedom når eit lokallag har gått inn. Lokale historielag burde også bry seg, og ta ein prat med det siste styret i laget. Det går an å levere ei fane og andre ting etter laget til eit lokalt museum, til folkebiblioteket, eller til eit kommunalt velv. Men det ser ut som enkelte ikkje er klar over det tidsdokumentet og det lokalhistoriske klenodiet ei lagsfane er.

Asbjørn Thomassen Teksten er eit utdrag frå boka Faner i den frilynde ungdomsrørsla, Bokbyen Forlag, 2014

Norsk Tidend 2–2015

ha

“

Samla sett er det ikkje dei nasjonale slagorda som er i fleirtal, heller ikkje dei lokalpatriotiske. Det er motto som går på eit ideelt ungdoms- eller samfunnsliv.

23

Lmusikk

Daniel Kvammen: – Eg har vel kjent på at denne generaliseringa av musikk frå bygda strekkjer seg litt langt, særleg her nede i byen.

Nynorsk i opplæringa Kvalifiserer lærarar til å bli ressurspersonar i nynorskopplæringa!

Nettstudiet Nynorsk i opplæringa er vidare­ utdanning for lærarar. Studiet gjev kunnskap om og innsikt i nynorskopplæringa og dei didaktiske moglegheitene som ligg til fagfeltet. Studentane vil bli betre kvalifiserte norsklærarar til å undervise i nynorsk som hovudmål og sidemål.

Studiet er sett saman av to emne på 15 studie­ poeng kvar, eitt i haustsemesteret og eitt i vår­ semesteret. I heile studiet vil det didaktiske perspektivet stå sentralt. Studiet er eit reint nettstudium og har ingen samlingar.

Arbeidsmåtane i studiet er lesing av leksjonar og pensum og skriftleg refleksjon over dette.

Norsk Tidend 2–2015

Opptakskrav: Fullført lærarutdanning

24

Kontakt: fagansvarleg Anne Steinsvik Nordal 70 07 51 97 | anneno@hivolda.no Søknadsfrist: løpande opptak Studiepoeng: 30/2 semester (deltid) Søknadskode: 4070 i lokalt opptak www.hivolda.no/nio

Hallin Det er ikkje alltid like lett å henge med på alt innan popmusikk. Det er ikkje mange år sidan at norskspråklege plater representerte noko nytt. Det gjer dei ikkje lenger.

Og så byrja dialektbylgja å slå seg inn på bestseljarlistene. For å skilje seg ut no må det vere noko meir som fester seg.

Då Odd Nordstoga braka igjennom, tykte alle det var morosamt med dialekten hans. Så kom Stein Torleif Bjella, berre mørkare.

Dinest kom ein på at Hellbillies strengt teke har sunge sarte songar om Ål og tapt kjærleik i fleire tiår. Så når Daniel Kvammen fekk eit gjennombrot i fjor haust, må det kome av noko anna.

Vart til i ei skibu på Geilo

– Det er ikkje akkurat noko nytt at relativt unge mannfolk syng om kjenslene sine, seier Kvammen sjølv.

– Så eg har vel kjent på at denne generaliseringa av musikk frå bygda strekkjer seg litt langt, særleg her nede i byen. Men det gjer meg ikkje noko å bli samanlikna med dei heltane eg har heimanfrå. Eg håpar også at desse stadige samanlikningane handlar litt om kvaliteten på det eg held

LDANIEL KVAMMEN Kjem frå Geilo, bur i Oslo Aktuell med plata Fremad i alle retninga Singelen «Du fortenar ein som meg» har fått mykje speletid på radio. på med, for dei eg blir samanlikna med, held eit veldig høgt nivå. I så fall er det berre ei glede å bli sett i samanheng med desse. Samstundes er det jo slik det av og til fungerer. Det er ikkje uvanleg at det kjem liknande musikalske uttrykk frå eit avgrensa geografisk område, om det er Loddefjord, Bergen eller New York. Men ei viss generalisering er det jo. Odd Nordstoga kjem ikkje ein gong frå same dal.

Kvammen byrja den musikalske karrieren sin i punkebandet Seed, ein gjeng kompisar som trudde dei var betre enn dei var.

I staden for rockestjerne, vart det arbeid i ei skibu i skiheisane på Geilo.

– Det har blitt litt av forteljinga om denne plata, at ho vart til i ei

Utferdstrang: Plata handlar vel mest om ein dritlei nittenårig, men kombinert med sanninga om at det ikkje alltid er grønare på andre sida av gjerdet. Foto: Kjartan Helleve

skibu. Eg kjeda meg så ekstremt, datamaskina var ikkje kopla til Internett eller noko. Eg vart difor veldig god på to ting: å teikne i Paint og å skrive songar.

Fridomstrong Kvammen held fram med å spele gitar. Han øvde ikkje for å bli god, meir av di han vart raustlaus. Saman med nokre kompisar spelte han inn nokre countryrocksongar, og ein eigen trist julesong om svarte tankar 23. desember.

Nokon laga ein video til songen, og brått vart han spreidd. Meir og meir.

Ein gong på seinsommaren 2013 vart det alvor. Det vart klårt at han skulle spele på ByLarm til vinteren, framfor musikkbransjen. Då måtte det øvast.

– Det nyttar ikkje å stå på store scenar framfor ei røys med folk utan å vite kva ein held på med.

Det vart slutt på leiken. I haust kom plata «Fremad i alle retninga», og ho fekk generelt veldig god mottaking. Og med den kom alvoret i tekstane. Hallingdal Noir.

– Ein del av tanken bak plata, tematikken om du vil, var å fortelje om fridomstrongen eller noko i den gata. Det er kanskje ei mild oppvekstskildring. Plata handlar vel mest om ein nittenårig Kvammen som er dritlei og reiser ut. Kombinert med sanninga om at det ikkje alltid er grønare på andre sida av gjerdet. Sjølv om det eg syng om er personleg, så er det jo berre eit utsnitt av meg, den eg ein gong var. Eg

“

Det er faktisk eit viktig poeng for meg, og ikkje berre på denne songen, at hallingmålet blir knytt til noko anna enn rootsinspirert musikk.

Daniel Kvammen

håpar at folk skjønar at det ikkje er ei skildring av kven eg er her og no.

Musikalsk mangfald – Så tit-

telen peikar på at du vil ut og oppleve alt?

– Det var ein kompis som sa det til meg då me sat på ein kafé. Eg var nervøs for korleis det skulle bli med denne plata, tvilte nok litt. Då trøysta han meg og sa: «Fremad i alle retninga!» Eg noterte det ned, det vart hengande ved, før det til slutt vart tittelen på plata. Så ja, ein kan sjå tekstane og tematikken i ljos av tittelen. Men ikkje berre tekstane. Når ein lagar ei plate, så må ein lage ein heilskap og ein variasjon. Lyttarane må sleppe å kjenne på den same kjensla heile tida. Det er vanskeleg å presse fram eit slikt mangfald, men eg søkjer jo ein heilskap. Me kutta vekk nokre songar frå plata, dei passa ikkje heilt inn i denne heilskapen. I går høyrde eg opp att ein av dei, og eg tenkte at han absolutt heldt nivå med resten av låtane. Eg skal ikkje seie at me har klart å lage ein perfekt balanse, men eg føler at me kom ganske nær.

– Men det er også eit musikalsk spenn, ikkje berre stemning?

– Eit visst spenn, ja. Me prøvde å

få til eit mangfaldig musikalsk uttrykk. Eg er veldig imponert over t.d.

David Bowie, som aldri gror fast i ein sjanger, men prøver mykje likt og ulikt. Utan å samanlikne meg med han meir enn naudsynt, så held me no på å lage ein coverversjon av ein Timbuktu-låt. Den handlar om baksida av Malmö, der Timbuktu kjem i frå. Eg har omsett han til halling, og trudde han skulle bli dynamisk, meir ein song eg kunne ha skrive. No er det nesten som eg rappar på visse delar, noko eg langt i frå er van med.

Men det kjennest rett å gjere noko ein ikkje er hundre prosent trygg på.

– Gangstarap frå Geilo?

– No er vel ikkje Timbuktu særleg gangsta. Men det er faktisk eit viktig poeng for meg, og ikkje berre på denne songen, at hallingmålet blir knytt til noko anna enn rootsinspirert musikk. Eg har ingenting mot det, men eg trur det er bra å syne eit mangfald, eit mangfald som finst i dalen. Alle går ikkje rundt i cowboystøvlar og køyrer Opel.

– Men om du har Bowie som ideal, så kan du vel skrive di eiga rapplate?

– Neppe. Eg er for mangfald, men det går ei grense.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 2–2015

ngdal noir

25

Lmålgåver

Gåver til Noregs Mållag Mellom 27. januar 2015 og 10. april 2015 fekk Noregs Mållag totalt 252 050,- i gåver. Det er smått utruleg, og noko me er særs takksame for. Lista under er namnet på dei som gav.

Norsk Tidend 2–2015

Aust-Agder Mållag Sverre Aalvik Scott Aanby Grunde Austad Torfinn Brokke Telleif Engenes Kristine Foss Rolf Fredriksen Paul Magnus Gamlemshaug Torleif B. Harstad Johannes Havstad Ragnar Kaasa Redun Kilen Gunvor Lande Gunnar E. Lande Jon Kolbjørn Lindset Nils Markset Målfrid Mejlænder-Larsen Rune Nylund Anne Oland Signe Alise Olstad Kari Hagelia Olstad Sigrid Bjørg Ramse Olav Repstad Olav Riisland Johannes G. Torstveit Rønnaug Torvik Lasse Trædal Helge Ove Tveiten Olav Vehus Jens Vellene Olav Torj Åkre

26

Austmannalaget Olaug Aaberge Brynjulv Aartun Ole Bjerke Oddbjørg Blakar Jon Steinar Bredeveien Råmund Bruheim Ivar Bungum Bjørn Dalen Trond Dalsegg Sissel Dyrkorn Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Åsmund Einbu Torhild Ekre Hans Enstad Frode Erstad Inger Lise Fiskvik Reidun Formo Brynhild Marie Foss Anders G. Fretheim Kjell Gulbrandsen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Odd Reidar Hole Bjarte Hole Ola Holen Håvard Kleiven Ola Klepp Grete Langodden Gunnar Lien Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Anne Midtbø Asbjørn Myrvang Trygve Nesset Arnfinn Nilsen Jogrim Nordsletten Hans M. Næss Olaf Nøkleby Liv Ofigsbø Kjersti Prestkvern Oddvar Romundset Hans Sandviken

Jakup Skjedsvoll Erling Skurdal Arne Skuterud Arne I. Skåle Nils Steinar Slapgård Tor Stallvik Reidun Ramse Sørensen Gudmund Teigen Olav Teppen Magne Teppen Ola Tronsmoen Bjørn Liavaag Visø Bjarne Øygarden Erik Hanssveen Buskerud Mållag Niri Baklid Maria Høgetveit Berg Tor O. Bergum Gunnhild L. Bjørnsvik Hans Borge Herbjørn Brennhovd Per Drabløs Gunhild Fekene Ingebjørg Hals Bjørg Kari Brattåker Håheim Lars Erik Jacobsen Oddbjørn Jorde Kari Magnetun Ingunn Asperheim Nestegard Odd Oleivsgard Ola Kjetil Oppi-Berntzen Ola Ruud Knut V. Seim Sigfrid Skrattegard Margit Skrindo Torun Torsteinsrud Knut S. Torsteinsrud Arne Oddmund Tuv Sigurd Tveito Åse Wetås Margit Halbjørhus Wøllo Fylkesmållaget Vikværingen Solveig Fiskvik Aamodt Ivar Aasen Kaare Aksnes Ruth Amdahl Norunn Askeland Børre Austmann Lillian Austnes Olav Befring Sigmund Birkeland Gerd Bjørke Erlend Bleie Reidar Borgstrøm Svein Erik Brodal Hæge Marie Roholdt Brunvatne Kjell Bø Karen Bø Tormod Bønes Erlend Lunde Colleuille Tove Karina Eidhammer Turid Farbregd Mass Flatråker Liv Flugsrud Jon Fosse Torfinn Fuhr Anne Brit Gabrielsen Otto Gjerpe Kåre Glette Magne Heggdal Ola M. Heide Mildrid Helland

Randi Hjeltnes Halldor Hoftun Joar T. Hovda Marit Hovdenak Bente-Lill Bergene Huseby Ingeborg Digernes Istad Nils Norman Iversen Olav Bakken Jensen Jens Kihl Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Harald Sverdrup Koht Bård Kolltveit Johannes Kvammen Torhild Leira John Petter Lindeland Trond Øivindsson Lunde Remi Moen Arnold Mundal Magne Myhren Johanna Myklebust Bjarne Myrstad Finn Måge Solveig Nerol Sigurd Nordlie Solveig Olaisen Kari Rysst Paulsen Asbjørn Roaldset Kjell Rygg Olav Røvang Åsbjørg Vågslid Råen Erik Simensen Toril Kristin Sjo Olav R. Skage Åsmund Skard Trond Sæbø Skarpeteig Gunnvor Fykse Skirbekk Arve Skutlaberg Nils Standal Terje Stubberud Ellen Marie Svea Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Bjørg Midtbø Sørli Tordis Thorsen Olav Nils Thue Stein Tveite Johan Kristian Tønder Lars Sigurdson Vikør Kjetil Vistad Dagfinn Worren Arne Wåge Håkon Ørjasæter Berit Ås Alv Reidar Dale Olav Høgetveit Øystein Njål Nordang Einfrid Perstølen Arne O. Skjelvåg Oddrun Grønvik Gunnvald Grønvik Bergfinn Aabø Oddvar Frøholm Audun Heskestad Hordaland Mållag Olav Aas Otto Aksnes Livar Aksnes Audhild Aldal Arne Alsaker Svein Schrøder Amundsen Sigrid B. Andersen Arne Andersen Ingvard Andreassen

Aud Angeltveit Arnfinn Jørgen Ansok Edel Augestad Anders Austefjord Olav Berge Jane Kristin Øvstebø Berge Daniel Berge Eli Bergsvik Siri Solvik Bertelsen Jostein Birkeland Ansgar Bjelland Narve Bjørgo Sunniva Bjørkelo Bjørn Bjørlykke Audun Bjørnberg Asbjørn Bjørnset Gjertrud Bleie Lars Johan Bleie Olaug Boge Jarle Bondevik Anfinn Bondhus Asbjørn Svein Brandtun Reidar Bremerthun Endre Otto Brunstad Jostein Buene Bjarne Buene Kjell Jostein Bø Rannveig Bårtvedt Reidar Dale Olav Digernes Nils J. Drage Torbjørn Dyrvik Kjellaug Mjelstad Eide Nils Eidhammer Tora D. Eikeland Reidun Emhjellen Nils M. Engelsen Magne Engevik Olav Fagerbakke Jarl Fimland Harald Frønsdal Jorunn Gjersvik Paul Kåre Gjuvsland Endre Grutle Jakob Gullberg Olav L. Hannisdal Stanley Hauge Aslaug Bjarnhild Haugland Sigbjørn Heie Arnfinn Hellevang Aslak T. Helleve Aslak L. Helleve Knut Johannes Helvik Jan Kåre Henriksbø Kåre Herfindal Kjartan Hernes Olrun Hild Hillestad L. O. Himle Marit Hjartåker Elin Hjelmeland Ingunn Holmedal Karl Johan Holmås Karl Hope Irene Hunskår Bjørg Tordis Hus Bjørn Husefest Jens Hystad Greta Håheim Håvard Ims Else Jerdal Sniolvur Joanesarson Ole-Jørgen Johannessen Aslaug Garnes Johnsen Ingvild Jøsendal Egil Jøsendal Jan Jøssang Åse Marit Kalhovd Olav Klubben Leif Knutsen Ståle Kolbeinson Helga Kolstad Atle Kvåle Åsta Kårevik Torfinn Langelid Knut Langesæter Vidar Lehmann Haldor K. Lid Torgrim Ljones

Eli Lokøy Harald Lyssand Torstein Løning Ove Leon Låstad Arne Matthiessen Åse Tyse Dåe Midtbø Åsmund Mjeldheim Kristi Yttredal Moe Einar Myster Alvhild Måkestad Marit Nedreli Nils N. Nesheim Jorunn Nesheim Arne Olav Nilsen Øyvind Nitter Åshild Nordstrand Helge Martin Nygård Åse Opheim Aud Oppedal Anfinn Otterå Sjur Reinsnos Grete Riise Lars Riise Berit Falk Risvold Inger-Johanne Rossebø Elsbeth Rønhovde Sigmund Røstum Knut Røyrvik Lars K. Sandven Tove Lønøy Sangolt Torstein Sausjord Heidi Seilfaldet Torbjørn Seim Marit Heidi Seim Kjellfrid Sekse Mons Ole Dyvik Sellevold Liv Holdhus Sjursen Gunvald Skeiseid Bjarne Skjold Harald Skorpen Anne Marie Skurtveit Knut E. Skåla Marie Skålnes Jakob Skår Solbjørg Slettebakken Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Harry Solberg Idar Stegane Nora Henden Stegane Magnhild Steine Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Willy Storebø Bjarne Storheim Jon Strand Rolf Sigmund Sunde Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Borgny Særsten Leif Helge Særsten Kjell Gudmund Søholt Anders Søvik Arne Søyland Harald Tjønn Bjørg Toftevåg Arne Tokheim Kjell Torp Torgeir Torvik Kjell Thore Tungesvik Gunnlaug Vangdal Tveisme Odd Tøndel Kirsten Ulveseth Bjarne Johannes Utne Anna K. Valle Rigmor Nesheim Vaular Randi Vengen Ingvild Kleiveland Vevle Berit Vatne Vik Erling Vik Liv Vike Inger B. Vikøren Sidsel Vinsand Ingebjørg Viste Karl Helge Watnedal Joronn Ystaas Leif Øie Olav Ånneland

Magne Århus Solveig Åsvang Norvald Hestholm Grete Oline Hole Anstein Lohndal Marit Bleie Mannsåker Arnlaug Skjæveland Audun Vevatne Gunnar Skirbekk Guri Vesaas Dagrun Berntsen Magna Hatlebakk Astrid Olsen Oddvar Skre Per Skjæveland Kåre Flokenes Karmsund Mållag Asbjørn Djuv Solveig Eidhammar Anne-Ma Eidhammer Jørund Flesland Synneva Flesland Stein Oddvar Gravelsæter Aud Grimstveit Anbjørn Haugland Grete J. Hjelmervik Torill Borge Horneland Øystein Kalstveit Øystein Kalstveit Svend Kjetland Arne Langåker Leiv Karsten Medhaug Paul Mølstre Johannes Ness Lars Gunnar Oma Harald Orvedal Gunlaug Pedersen Borghild Sævereide Prestegård Geir Ragnhildstveit Askild Rullestad Gunvor Røgelstad Svein A. Strømme Ernst Arne Sælevik Lars Sævereide Ingebrigt Anders Sølvberg Jon Olav Tesdal Marie Tjelmeland Åfrid Valheim Jon Olav Velde Ingolv Vevatne Arne Vevatne Yngve Øvstedal Olav Torfinn Jondahl Hans Olav Tungesvik Naumdøla Mållag Håvard Avelsgaard Odd Bach Odd Eidshaug Toralf Engesnes Egil Andreas Helstad Kjell Nyland Nordland Mållag Tore Moen Kjell Åge Vannes Kåre Belsheim Nordmøre Mållag Magnar Almberg Inga Bergheim Anne Grete Witzøe Botten Ola Bræin Ola Bræin Styrkår Brørs Arild Drøivoldsmo Rakel Flå Liv Rigmor Flå Eivind Hasle Randi Skrøvset Hatle Sigrunn Helset Jon Ingvald Håbrekke Tora Kjelleberg Jorunn M. Kvendbø Ingrid Lysberg John Neergaard Finn Gunnar Oldervik

Rogaland Mållag Oddveig Kirsten Aam Kjell Aambakk Gunvor Dalva Amdal Leif Andenes Sigmund Andersen Lars Bakka Anita T. Bal Alf Jan Bysheim Gerd Helen Bø Jacob Dyngeland Michael Evans Åse-Berit Fidjeland Solveig Moe Fisketjøn Per Fløysvik Helga Færøyvik Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Lidvor Hatteland Inge Haugland Rasmus Hetland Rasmus Hidle Liv Hobberstad Ann L. Hocking Terje Håland Magne Jakobsen Ole Johannessen Odd Jørstad Magnar Kartveit Steinar Kjosavik Jens Kleppa Anne Margrethe Kolnes Nils Ingvar Korsvoll Magnhild Lid Sofie Meling Per Moen Gunnar Mork Sigrid Myhre Tormod E. Nag Lise Lunde Nilsen Nils Njå Kirsti Nærland Gunnvor Eggebø Næss Bergljot Nøkling Kjellaug Sølvberg Oftedal Oddbjørg Oma Aslaug Opheim Inger Skretting Opstad Gina Osaland Åshild Osaland Trygve Gjæver Pedersen Signe Randa Hjørdis Ravnås Svein Risa Ole Bjørn Rongen Magne A. Roth Tore Sandvik Sigfrid Selsvik Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Marta Skjerpe Ingeborg N Skjærpe Tobias Skretting Tom Soma Hans Spilde Ivar Stangeland Jon Stangeland Audun Steinnes Olav O. Sukka Margrethe Sukka Margoth Sundsbø Odd Sigmund Sunnanå Einar Sæland Oddrun Tjeltveit Kristoffer Tjessem Gunnar Totland Dorthea Tveit Hilda Ullestad Åslaug Undheim Jone Vadla Sigbjørn Varhaug Reidar Vik

Alv Hermann Vistnes Jørund Øygarden Torleiv Robberstad Knut Vadla Ottar Vandvik Audun Aarflot Atle Røe Svein Kåreson Søyland Kurt Tunheim Romsdal Mållag Roger Aakernes Ingar Aas Henning Austigard Dagrun Gjelsvik Austigard Kristine Eidhamar Per Bjørn Ellingseter Tor Kvadsheim Arne Steffen Lillehagen Asbjørn Lillevik Aud Åshild Moen Alf Kåre Nordhaug Karen Os Reidun Drabløs Oterhals Knut Romestrand Alf Rønstad Lars Staurset Bjørn Sæbø Anne Utgård Jorunn Valde Kristoffer Venås Øystein Øye Oddmund Svarteberg Sogn og Fjordane Mållag Aamundplassen kulturakademi Vemund Aartun Lise Aasen Venke Bakken Olaug Marie Bjelde Marit Bjørnestad Kari Blåflat Jan Asle Bolset Bjarne Bø Gyda Bøtun Audun Bøyum Nils Distad Annbjørg Eikenes Arne Eikenes Gjertrud Eikevik Arnfinn Jørgen Eldegard Dag-Erik Eriksmoen Ståle Fitje Marta E. Fjærestad Johannes Flaten Aase Flugeim Sverre N. Folkestad Kjellrun Fossdal Jan Martin Frislid Ottar Færøyvik Asbjørn Geithus Oddvar Gjelsvik Leif Grinde Hilde Yndestad Halland Oddlaug Hammer Margit Hovland Hamre Ivar S. Haugland Magnus Hope Ragnar Hove Bjørg G. Hovland Astrid Berg Hundeide Bjørn Nesse Hunderi Liv Husabø Nils Husabø Målfrid Husnes Marta Systad Iden Sverre Indrehus Bjarne Kaarstad Ingunn Kandal Borghild Karstensen Odd Kinden Oddborg Hellebø Klævold Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Ivar B. Kjørlaug Larsen Gunnhild Larsen Øystein Lavik

Kåre Lerum Lars Lotsberg Rune Lotsberg Sigrunn Lundestad Terje Moe Ragnhild Mork Sunneva Myrvoll Julie Kristine Ness Anna Njøs Stein Bugge Næss Per Scott Olsen Radio Luster v. Olfert Øvrebø Oddbjørn Ramstad Oddbjørn Reme Åshild Roset Bjørn Rørtveit Karoline Råd Margot Sande Jorunn Sandvik Marta Kari Schawlann Bjarte Sindre Inghild Reksten Solheim Synneva Kolle Solheim Kirsti Solheim Stegane Ola Magne Strand Sigrid Svartefoss Gunnhild Systad Magne Sæterlid Kristian Talle Oddrun Thorsnes Lars T. Torpe Kari og Helge Tveit Åse Vereide Øystein Vikesland Liv Østrem Ivar Åkre Ragnhild Ås Eldbjørg Stegane Engebø Arne Gjeraker Henning Leiv Rivedal Jakob Thingnes Ivar Jostein Tjugum Sunnmøre Mållag Ingrid Aamdal Anders Aasebø Kristian Almås Åsmund Arne Liv Bersås Liv Brekke Ole Arild Bø Jan Magne Dahle Marit Devold Oddrun Eidem Knut Falk Aud Farstad Mård Torgeir Fauskevåg Karen Randi Festøy Jostein Fet Inge Grimstad Steinar Grimstad Per Halse Asbjørn Hatlehol Gunnvor Hatlestad Severin Haugen Thor Sivert Heggedal Jorunn H. Henriksen Inger Hjorthaug Magne Hjørungdal Astri Hunnes Knut Oddvar Hustad Ingrid Runde Huus Jørund Kile Karsten Robert Kirkebø Jakob O. Kjersem Terje Kjøde Gunnar Kjøde Jostein Korsnes Margrete Kvalsvik Marit Kvammen Astrid Lillerovde Olav Lynge Johannes Melle Jostein O. Mo Helge H. Moe Roger Nedreklepp Lars Omenås Kåre Sigmund Opsahl

John Osnes Britt Oterholm Petra Pilskog Anne Inger Rendal Gunder Runde Olga Støylen Runde Magnar Rønstad Lars Sellereite Jarle Solheim Ola L. Steinsvik Ivar P. Stige Bjarne P. Stige Per Svein Tandstad Åsbjørg Teigene Dagrun Torvanger Rolv Ukkelberg Øyvind Vadstein Svein Vinje Sveinung Walseth Knut Ytterdal Kjell Arne Årseth Telemark Mållag Lars Johan Aasland Robert Anderson Robert Anderson Eiliv Astad Eva Bergø Gunhild Berntsen Halgeir Brekke Sigrid Bø Halvor Dahle Olav Rune Djuve Tjøstov Gunne Djuve Per Engene Einar Erikstein Olav Felland Gunlaug Fjellstad Sigrid Fonnlid Anne A. Funner Asbjørn Gardsjord Lavrans Grimstveit Torgeir Grimstveit Svanhild Haugen Jarle Helle Neri Hestetun Ragnhild Hovda Jon Ingebretsen Halvard Jansen Olav K. Jørgedal Øystein Løk Aud Manheim Halvor Midtveit Sigrun Garvik Moen Guri Espeland Ness Ellen Bojer Nordstoga Sissel Aasarød Ofte Jakob Olimstad Birger Risnes Torunn Raftevold Rue Helge Rykkja Else Selman Per Skaugset Gunvor Solberg Margit Ryen Steen Alv Halvor Straumstøyl Anund O. Stuvrud Olav Tho Torkjell Tjønn Alf Torbjørn Tveit Anne Marie Tveit Signe Tveitan Jon Tvitekkja Johan Vaa Einar Versto Troms og Finnmark Mållag Nils Aarsæther Per K. Bjørklund Terje Christoffersen Terje B. Dahl Eldbjørg Gjelsvik Magne Heide Magnhild Henriksen Sigrun Lunde Ola Melby Magnar Mikkelsen May Johanne Molund

Oddrun Molvik Atle Måseide Kjell-Per Nilsen Ole Edgar Nilssen Steinar Refstie Arne Rognmo Ingrid Russøy Rønnaug Ryssdal Sunniva Skålnes Viktor Sommerbakk Grete Lien Stenvold Hallvard Tjelmeland Birger Vang Odd Østgård Bjørnar Østgård Else Marie Øvrebø Olaug Husabø Knut O. Dale Trønderlaget Svein Aarnes Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Arne Bjørdalsbakke Arvid Bjørgum Karl Ove Bjørnstad Gunnvald Bøe Olaug Denstadli Anne Eldevik Olav Engan Inger Ertsås Helge Fiskaa Arne A. Frisvoll Ingebrigt Garberg Anders Gjelsvik Harald Hernes Arne Hov Kjell Håve Per Knut Kvande Kirsti Årøen Lein Jens Loddgard Mads Løkeland Jorunn Mehlum Lars Kolbjørn Moa Olav Mogstad Sverre Mikal Myklestad Magne Måge Ingrun Norum Lars Nygård Jenny Nyvik Solveig Otlo Helge Raftevold Herman Ranes Kristian Risan Ragnhild Rise Narve Rognebakke Helge Rypdal Einar Rædergård Per Rønningen Ragnhild Saur Jarle Skjei Arvid Henry Staupe Odd Storstad Eiliv Størdal Steinar Supphellen Erling Syrstad Svein Bertil Sæther Jan Sørås Nils Søvik Arnkjell Tingstad Torbjørn Tranmæl Inge Torfinn Vada Jarle Vingsand Yngve Øye Olav Kuvås Geir Lorentzen Aa. Bjørgum Øwre Valdres Mållag Gunnar Belsheim Gunnar Breivik Olav Gullik Bø Berit Dajani Jan Espeliødegård Reidun Espeseth Ola Fosheim Sigfred Hovda Inger Torun Klosbøle Kari-Ann Kvehaugen

Signe Elisabeth Kvåle Nils H. Leine Bjørg Lerhol Liv Aslaug Myhre Marit Slettum Ingrid Solveig Spjøtvoll Magnor Wigdel Ingebjørg Årseth Vest-Agder Mållag Leiv Hartly Andreassen Valdemar Birkeland Aud Støylen Djupdal Solveig S. Eiken Anne-Berit Erfjord Randi Lohndal Frestad Vigleik Frigstad Halvdan Furholt Øyvind Grov Magne Heie Bjørg Åsta Hidle Olav Hårtveit Gudrun Haugen Håvorsen Alf Georg Kjetså Solveig Stallemo Lima Målfrid Lindeland Tom Arnt Lindeland Astrid Møen Gudlaug Nedrelid Aud Nilsen Håkon Bøye Prestegård Magnhild Synnøve Skjeggedal Bjørg Helene Slapgard Leiv G. Storesletten Åsmund Unhjem Bjug Åkre Vidar Toreid Asbjørn Stallemo Østfold Mållag Ole Johan Bjørnøy Eiliv Herikstad Arnstein Hjelde Kjeld Qvortrup Einar O. Standal Håkon Teigland Arild Løvestad Gunnar Ottne Gunnar Ottne Yrkesmållag Kjellfrid Bøthun Olav Bøyum Olav Bøyum Anne-Marie Botnen Eggerud Arne Ekeberg Lars Inge Fenne Marta Johanne Gjengedal Jon Grepstad Kristian Hagestad Sissel Hole Jørund Asle Holme Kari Huus Rønnaug Kattem Kjell Harald Lunde Borge Otterlei Linda Plahte Solveig Prestegard Hugfrid Raaheim Sigrun Solberg Lars Helge Sørheim Turid J. Thune Harald Thune Sigrid Tyssen Bodvar Vandvik Olav Vesaas Vidar Ystad Beinveges innmelde Marit Einrem Randi Einrem Kristian Halse Johannes Hjønnevåg Herborg Lillebø Steffen Nervik Erling Nordheim

Norsk Tidend2–2015

Elen Maria Todal Eirik S. Todal Per Utne Jon Østbø Kirsti Orheim Ås Oddvar Moen

27

Lkryssord ved Laurits Killingbergtrø

Kryss NT nr 2-2015 LARVE

FØRE

RASK

EKKO

LAND

FOR- KLAR TIL TUMLA BRUK

OMTALE

ARVING

MASSERE

GAV BRYST

FORRÆDAR

HENDENE

FLYPLASS

NESTOR ADVERB BYFOLK TRUDD

DEN FØRSTE

SLÅ

OPPDRETT

HAUGEN

BYFOLK

FRAMPÅTYPE

LENGDEMÅLAR

KAN EIN VASSE TIL

ILÅT LITE TEIKN

PLUSS

RUGLETE

TØY

UNDERSKRIVNE

KNAUS

NORDMANN

KONKURS

HISSIG

MÅNEFASE

KV.-NAMN

RIDEBANE I SIRKUS

NOKO SÆRT

SÅG KRUKKE LAND

SKEIMAT

TAL

RØYK

FJELL

GAUM

MOTVILJE

TVILANDE APOSTEL

PRØVE

LANGRENNAR

GNAGAR TILTAK MOT LAUSELD

LIVD

KOSENAMN

GLER

HYPOTESE

STRENGEMUSIKK

RUNDT TAL

I HEDMARK

HOLBERGFIGUR

KIME FØDE FOR FIRBEINTE

VEKSE

RYKE MOROSAM

I ØSTFOLD

HAR

SET ATT

SIDEBYGNING

SKILD

NEKTA TILGJENGE

FANGE

TEIKN PÅ FORFALL

KJØTTMAT SALSLAG

PRYD FRÅKOPLA

MINKE FRÅ FULL TIL NY

KYSTBUAR

SJUKDOM

PEERS MOR

HOVDYR

SER I BOKA STROKET LANGT FRÅ KYSTEN M.-NAMN IKKJE OPNA

MOROSAK

PARTI

ARABISK TITTEL

OVERFLATE

TØNNE

KVINNENAMN

OGSÅ KALLA

GRØSSE

PLATE

ELVA

VEKT

HANDVERKAR

SYNER NT NR. 2 2015

HINDRING

Kryssordvinnarar i nr. 1 – 2015 Marit Hjartåker, Stord Kåre Mogstad, Færvik Anny Haugland, Evje

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo

Norsk Tidend 2–2015

Frist: 27. mai 2015

28

Merk konvolutten «Kryssord».

Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

LLøysing

Kryss NT nr 1-2015 PLANET

U HELLER SJELDAN TRÅDEN

A HØGASTE EINSIFRA SLETT HØGASTE NIVÅ

F FRUKT ROVDYR

O I FALL

KJEFTE

O M A K H U S FÅ UNGAR T K I ELEGISK K BYE S K

LYDTILHØVE

PEISHYLLE

HUSDYR

Namn: Adresse: Postnummer/-stad:

G R U N N F L A T A

INSTRUMENT TRÅD

I HUS

GALE

I BRUKE U STAPPE A N U S N N T A K T E N N A I UTSEGN Y T R L A T I HAUG O STAS T U E P P E L S E R E HERD A K S E VÊRE S K J E L N T E L U R E G S O R G E E N E FÆLT I K V I T E S L E L A G A N V E U R FASTSETT

GRASIØST KLAUVDYR

BYFOLK

TANNROTE

VÅRTEIKN IKKJE TIL Å TOLKE

RESPEKT

FERDSELSÅRE

SKUR

SETTE FRIMERKE PÅ SMÅFEET

TEVLING PÅ VATN

FARBRØR

SOM SNØ

UTKROPEN

SINGULARIS I TO

KRØTER

M E PÅLEGG O S L O S V I S I N T I N G SNUSE S G A N I R I DAG I N L JORD A G E FRYS ÅT L MORO T I L E S F R A N A T T A T R L PLANTE L L E STAUP Å S K I N T A KLEDED E KANTEN L D T E K NEDBØR

VARIASJON

HOBBYAR FROSEN VÆSKE

URO

I DET MINSTE

UNDERLAG HAR I SEG

RENNE SMÅTT

VITNEMÅL

SONG UTAN ORD LEIGA

HØGDEDRAG

I ØSTFOLD

SJØLVPLAGING

DYREFØDE

BETENNELSE

KEISAR

DOMMAR

PLANTE

F A G A E N S A R A R E K S A K T E R E S S E R N O S E L I KORTET G STROPP E S S E T LORT N O SAFT S K I T E R S O L E SLEPPE L E I R E U L DYRED RENN T A N UNGE PLASS I V E DRAMA T U N K E R T E FUGLEG LYD R BAKKE R VERKE G Å A L L A SKJEMD A GJORD M A I G U L L A M E L KANT A L I D E G I N N I N G A NT NR. 1 E N HAR E I G 2015

NØYAKTIG PLANTE

HA DET VONDT SLUDD

DET GJORDE VONDT !

SKRAM ELLER CHRISTIE

FOSTRAR

PÅ MOTEN

KARPEFISK

UNDERSKRIVNE

ANONYM

TAL

L nmu KARL PEDER MORK

Ordtyding Ord har si tid. Opp ifrå dei djupaste klyfter, der ingen avismann eller politikar nokon gong har vore, kjem dei opp i dagen, og vert omfamna. Dei blømer i merksemdi og vert nytta i dei underlegaste samanhengar, samanhengar dei aldri var meinte å skulle nyttast i. Dei er på alle sine lepar ei stund. Og så, like fort som dei kom, er dei vekke.

Men innan den tid har mange av dei utretta mykje elende. Moteordi har gjort jobben sin. Dei har dylgt sanningar, forført svake sjeler og jamt over plaga livet av oss andre. Difor kjem her ei liti ordforklåring på nokre av dei mest nytta og misbrukte ordi for tidi.

Og me byrjar med det verste, robust. Om noko er moteord for tidi, så er det dette. Alt skal verta så robust for å kunna vera levedyktig. Landbruk, studiestadar, politieiningar, alt må gjerast robust. Den korte ordforklåringi av robust i politikarsamanheng er at alt som er smått, smidig og fungerer, skal gjerast stort, byråkratisk og fjernt frå brukarane.

I bytrafikken er ein Hummer ein robust bil. Ein VW Polo er det ikkje. Men Poloen gjer same jobben som Hummeren, med ein brøkdel av innkjøpsprisen, drivstoffkostnaden, vedlikehaldskostnaden, og han er langt meir smidig. For brukaren er han difor eit langt betre val. Men det er ikkje robust og framtidsretta.

Og dermed er me over på ord nummer to, framtidsretta. Ting som er som dei har vore, er ikkje framtidsretta, det skjønar alle.

For å vera framtidsretta må det gamle gå, nye tankar og nye kostar må til. Realkunnskap og kvalitetskjensla må vika for utdanning og visjonar. Same kva utdanning, berre det er ein tittel med.

Sjølvsagt skal ein endra ei 100 år gamal familiebedrift etter visjonane til ein kvitskjortenisse som ikkje har vore lenger enn 100 meter frå ein latte-cafe heile sitt liv. Det er framtidsretta det.

Legg ned fødeavdelingar, og lat kvinnene føda i bilar og ambu-

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

lansar på veg til eit robust og framtidsretta sjukehus. Slå små politieiningar, med lite kriminalitet og høg oppklåringsprosent, saman med store som ikkje ser eit drap sjølv om det stirrar dei i andletet. Det einaste måten å sjå slikt som framtidsretta er at ein forventar at framtidi går beinveges åt Helheim. I so fall har ein tilpassa seg, og er omstillingsviljug.

Som er ord nummer tre. For omstilling er gode greier, ein må vera i stendig omstilling. Har ein drive med noko lengje, slik at ein er god til det, må ein sjølvsagt byrja med noko anna. Når noko fungerer, må ein naturlegvis straks og med ein gong setja ned ein komité med folk som ikkje kan faget, og difor er særleg eigna, til å utgreia korleis ein skal omstilla alt i hop. Vonleg vil ein få til ein lang og kostbar prosess som fører til at ein til slutt sit att med noko heilt nytt som ikkje er heilt ubrukeleg. Men det er jo sjølvsagt ingen garantiar.

Slik som i skulen. Heilt sidan eg var ung, og gjerne enno lenger, har ein kome med nye lærepla-

“

Alt som er smått, smidig og fungerer, skal gjerast stort, byråkratisk og fjernt frå brukarane.

nar, nye «kunnskapslyft». Og resultatet kjenner me, norske elevar gjer det dårlegare og dårlegare. Dei unge i dag veit mindre enn før, kunnskapar må leitast opp. Det som tidlegare var noko alle visste, må ein no på nettet for å finna ut. Og om nokon seier at det sosiale på skulen er vorte betre, så stemmer ikkje det ein gong. I dag slit ungdomen med dei underlegaste ting, ting me gamlingar ikkje ein gong skjønar oss på.

Min noko grinete samfunnsfaglærar frå ungdomsskulen ville vore refsa opp og ned etter veggane i dag, men du verda kor han klarte å gjera stoffet interessant, og gje meg ei gleda i å finna ut meir. Tulla i timane kunne ein gjera hjå andre lærarar, hjå han var målet at ein skulle læra noko.

Det er berre synd at eg aldri sa det til han.

Det siste ordet er ikkje eit moteord, men det heng nøye saman med dei tre nemnde ordi, stortingspolitikar. Når eg fortel deg at definisjonen på ein slik er ein sjølvoppteken, trulaus og duglaus lygnar, så har du rett, det gjeld ikkje alle. Men ein fersk høgsterettsdom slær fast at desse unnataki er så sjeldne, at denne gruppa er den einaste i Noreg som ikkje er uskuldige til det motsette er prova. Her er det tvert imot.

At vanleg senilitet gradvis byggjer seg opp over år, medan det hjå desse slær ut i full bløming i den korta stundi det tek ifrå valet og til dei er godt og komfortabelt sessa i Oslo, er berre nok eit ankepunkt. Det fyrste dei gløymer, er rolla som ombodsmenn for veljarane. Undarleg nok kjem dei på det att i korte glimt 4 år seinare, før det på ny er borte for dei.

Skulle nokon etter å ha lese dette tru at eg er trygt knytt til dei raudgrøne, så tek de feil! Dei har andre, men like stygge feil. Eg er i grunnen like lei av alle politikarar. Så kan henda vil det koma eit framhald med nye ord og tylefakter frå våre fremste mellom likemenn.

Ta plass, men lukk ikkje dørene I 1878 brukte dei landsmål hos lokale skatteoppkrevjarar i Hylestad i Setesdal. Amtmannen tykte det var gale, og sende brev til futen i Setesdal: «Saadane Sprogøvelser hører ikke hjemme i offentlige Protokoller» skreiv han.

Likningsnemnda som behandla saka tok fram Grunnlova, og kom fram til, og no siterer eg, at «Til reinare norsk me skriv i offentlege Forretningar til meir nøgje fylgjer me vaar Grunnlov. Det er rettare aa lya sitt Lands Lov enn Embetsautoritetar». Målstriden for nesten 140 år sidan handla om å gi nynorsken plass i det offentlege.

«Flisespikkeri!». «Folk har visst lite å gjera på!». Det er døme på berre to av kommentarane som har dukka opp, når NMU har bede om nynorskprofil på hotell, badebasseng, flyplassar, på ferjeleier og togstasjonar i Nynorsk-Noreg. Vi har tatt sats og sprunge inn i ein bokmålsjungel – bokstavleg talt!

Til skjold har vi brukt mållova; rettane våre. Vi har statens vedtatte språkpolitikk på vår side, ogso i møte med staten sjølv. Vi har lese ho, studert ho, og vi smeller lova i bordet.

Mållova er ei lita lov. Ho får plass på ei a4-side. Men ho smell i bordet like vel.

I målungdomen snakkar vi om språklege haldningar. Dine haldningar til språk er avhengig av språket du har rundt deg. Kva språk du har rundt deg er avhengig av andre sine språkhaldningar. Dette er lett å forstå om vi til dømes går til respekten for dialekt. Framleis er det eit skilje mellom dialekter som er «innanfor» og «utanfor» i Noreg i dag. Folk legg av seg dialekta si viss ho er «utanfor». Og dialekta har kome «utanfor» fordi haldningane har vore negative.

Kanskje manglar dialekta og eit godt føredøme?

Slik er det med skriftspråk ogso! Og dette må vera kjernen i målpolitikken i dag og framover.

Viss vi vil at nynorskbrukarar skal få halde fram med skriftspråket sitt, og vi veit at denne moglegheita er knytt til den generelle bruken av nynorsk i samfunnet – vel da må vi diskutere bruken av nynorsk. Vi må diskutere, og fremme nynorsk bruksspråk. Her er synleggjering stikkordet: det har vore løysinga for dialektene i Noreg.

Norsk Tidend 2–2015

Foto: Wikimedia

Leiar i Norsk Målungdom

29

Krambua Ja takk, eg tingar: ❏ Fleecejakke

med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar:

❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl For menn: Fargar:

❏ grå ❏ azurblå Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l

❏ xl ❏ xxl

Kr 220,– Hugs å krysse av for farge og storleik!

❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏

❏

1 eller 20 jakkemerke «Gjennom ord blir verda stor» Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏

❏

1 eller 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)

❏ Matboks

I plast, 16 x 11 cm.

Kr 50,–

❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svart

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»

Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur

Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.

Kr 75,–

❏ Skistroppar

To skistroppar med borrelås, 26 cm lange. Høver til langrennsski, uavhengig av målform og målføre.

Kr 50,–

❏ Krus

Med trykket: Skogen stend, men han skifter sine tre.

Olav H. Hauge, 1965 Kr 100,–

Norsk Tidend 2–2015

❏ Krus

30

Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld.

Tarjei Vesaas, 1950 Kr 100,–

Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar.

Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Namn: Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring til 23 00 29 30, eller gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Adresse: Postnr./poststad: Telefonnr./e-post:

beste fylkesmållaget er Sunnmøre Mållag. Laget har medlemsauke for femte året på rad. Dei auka med 14 medlemer i 2014 og enda på 879 medlemer. På landsbasis vart det verva 630 nye medlemer gjennom året.

Bokpakke

Foto: Berit Krogh

Lotteri Det årlege Kulturlotteriet til Noregs Mållag er no i gang. Inntektene går til å drive betre og meir målarbeid.

– Dette gjev gode inntekter for sentrallekken, men det fine er at også at lokallaga kan tene ein god slump pengar, seier økonomikonsulent Per Henning Arntsen.

Lokallaga kan vidareselje lodd og putte ni kroner i kassa for kvart lodd dei sel. Arntsen veit at mange lag held på med dette, men trur fleire kunne ha prøvd seg.

– Det kan vere eit styr med alt ein skal selje.

Men dette er skrapelodd og kjøparen finn straks ut om ho har vunne. Det er alltid spennande med spel, og dette er ikkje noko unnatak. Kva om alle som kjøper billett til ei tilskiping, kan få eit lodd på kjøpet? Her er det berre å tenkje kreativt, seier Arntsen.

Han er fersk i stolen, men tykkjer at det er ei flott vinstliste i år. Han er særleg misunneleg på dei som vinn eit pledd frå Røros Tweed.

– Eg har berre så vidt kjent litt på det eine, og det er nesten som eg gler meg til det blir vinter att.

Den som vinn eit slikt, blir garantert nøgd, seier Arntsen.

Samlaget og Mållaget samarbeider om å få dei beste nynorske barnebøkene til barnehageborn.

Det er viktig at born møter nynorsk frå dei er små.

Det kan styrkje haldninga deira til nynorsk og deira eiga språkutvikling. Mange lag har gitt bøker til barnehagar, og me meiner at dette er godt og nyttig målarbeid.

No kan lokallaga kjøpe pakker med ferske bøker frå Samlaget til ein veldig god pris. Tanken er at lokallaga tingar bøker, Samlaget sender dei direkte til barnehagen og fakturaen til lokallaget. Enklare blir det nesten ikkje. Me vonar mange lokallag vil nytte seg av tilbodet. Det er sjølvsagt høve til å tinge til fleire barnehagar.

Det vil kome meir informasjon om ordninga i ei lagssending.

Barn tren g bøker p å eige må F em bøk l! er for dei minste o for dei li g fem tt større BØKER FO

R DEI MIN

STE

BØKER FO

R DEI LITT

Send inn

svarkupon

Bø og Bæ -dokkene følger med pakka!

Spe

Tilbakegang, men godt medlemstal

(Ord .p 63 ris 18 %r 6 aba 0) tt!

STØRRE

gen under

eller legg

inn tingin

ga på but

ikk .samlag

et.no

St iftinga Det Norsk e Samlage Svarsend t ing 3046 0092 Osl o

SPANDE

RER

PORTO I NOR EG!

Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37 • 957 85 560, gro.morken@nm.no Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 30, erik.grov@nm.no

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 500 Abonnement: kr. 250,– per år

NOREGS MÅLLAG www.nm.no

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no

malungdom.no

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 E-post: nm@nm.no

Per Henning Arntsen, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 34, per.arntsen@nm.no

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 E-post: skriv@nynorsk.no

Stoffrist nr. 3 – 2015: 27. mai

pris

Noregs Mållag fekk ein nedgang i medlemstal i 2014, men enda likevel på beste medlemstal sidan 1993. I 2014 hadde Mållaget 11 726 betalande medlemer, ein tilbakegang på 438 medlemer. Det

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

sial

VI

NORSK TIDEND

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

699

Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36 • 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM

Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60 • 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Karl Peder Mork, Telefon: 901 67 493 • 23 00 29 40, E-post: karlpeder@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit.tenno@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32 • 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Synnøve Marie Sætre, Telefon: 926 95 330, E-post: synnovemarie@nynorsk.no

Norsk Tidend 2–2015

Mållaget informerer

Lnoregs mållag

31

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 2 • april 2015

– Når ferske lærarar går ut med lite kunnskap og dårlege haldningar, skapar ikkje det flinke elevar med gode haldningar.

Synnøve Marie Sætre, nyvald leiar i NMU

LPå tampen Påska markerer skifte til ein ny sesong her hjå oss. Det skal skiftast hjul på Poloen, vintertøyet skal pakkast ned og aller helst skal også vindaugo vaskast. Dei to fyrste går ganske greitt, man akkurat den vaskinga kan hende må vente til ut i juni ein gong. Om me skal vere ærlege.

Kvar einaste påske tenkjer eg at no skal det jammen vaskast ski. Det er det fyrste eg skal gjere når eg kjem ned frå hytta. Ikkje noko fjas, ikkje noko kvile etter nokre timar i bilen, ingenting. Eg skal rett ned og vaske skia med terpentin eller noko anna sterkt.

Filler som eg skal brenne opp på bakken og lage svimerke i plenen eller i grusen.

Det skjer aldri.

Men i år tek eg det ikkje så tungt. Eg kom i snakk med naboen min om dette, no rett før påske. Han er ein ivrig skiløpar, av den typen som har smørjebord og tre-fire ulike langrennsski. Eg vil gå så langt å seie at han er ein ekspert.

Han kjende att problemet, men han ville ikkje vere med på å kalle det eit problem.

«Det er jo den beste smørninga! Universalsmørning!»

Og jepp, når eg tenkte på det, så hadde han eit poeng. For det er jo slik kvar haust, når ein finn fram skia og forbannar seg sjølv for ikkje å ha vaska dei dette året heller, så treng ein ikkje smørje dei fyrste turane. Skia er framleis fulle av klisteret du la på i påska, men ikkje sånn klissete-klister. Det er meir sånn halv-seigt. Perfekt for nysnø på seine haustkveldar.

Så her kjem oppskrifta på perfekt smørjing: 1 I desember legg du på to lag med blå voks, og gjerne i heile lengda. Det kjem til å gå av uansett i dei isete spora, og det er like greitt å ha litt feste oppover. Ikkje la alt forsvinne.

2 I januar og februar legg du så på meir blå, litt lilla og gjerne noko du ikkje heilt kva er.

3 Når mars og sola kjem, blandar du så litt raudt klister inn i det som er på skia frå før. Om du skulle vere heldig og finne litt tørre barnåler under eit tre, så trakk gjerne litt ekstra og få dei til å feste seg.

4 I påska kjem finishen. Då er du så lei av å late som om du har peiling på smørjing, og har dermed skaffa deg universalklister. Ta raust på. Du skal sikkert endeleg kome deg litt opp i fjella, kan hende heilt opp i tørr snø og der blir det klabbar uansett.

Ikkje tenk på det, tenk heller på dei gode skia du får til hausten. Når du kjem ned at til bilen, kan du godt plante skia i grusen, eller sølepyttane om du er heldig å ha parkert i nærleiken av noko slikt.

5 Lat skia stå urørde i garasjen i åtte månader.

6 Vips! Når hausten kjem, er skia klare til bruk.

Lukke til og god tur!

Stein Ivar Årnes

Frå bloggen havets.wordpress.com

Foto: Utetid.net

Utetid er verdas beste nynorske blogg LLBloggen Utetid av Ingebjørg Nondal frå Odda er kåra til verdas beste nynorske blogg.

Juryen skreiv mellom anna at «det beste er likevel kor raskt bloggen fann forma si.

Turrapportane har ein noko lunde sams mal, med illustrerande fotografi og lettlesne tekstar. Men ein kan også finne tips om både klede og turmat, spedd i med nokre tevlingar. Dette er råmeverket bloggen er bygd opp rundt, og det har ein halde seg til.

Bloggen har eit godt namn, han er innhaldsrik og han er ryddig. Han er som ein mal for korleis ein blogg skal vere: definert og ein vilje til å gjennomføre.»

– Med bloggen Utetid viser Ingebjørg Nondal vilje til å definere kva bloggen skal handle om. Bloggen hennar er personleg, og gjennomført på ein måte som er inspirerande og interessant for eit stort publikum, seier Svein Olav Langåker, redaktør i Framtida.no og jurymedlem. Synnøve Marie Sætre (Norsk målungdom), Kjartan Helleve (Noregs Mållag) har òg vore med i juryen.

I tillegg til heider og ære får vinnaren 10.000 kroner i premie.

– Det er veldig stas, seier Ingebjørg Nondal. 31-åringen frå Odda synest det er kjekt å bli heidra for å skrive på nynorsk.

– Det er det språket som er naturleg for meg å uttrykkje meg på. Det hadde vore heilt feil for meg å skrive på bokmål, seier Nondal som til vanleg jobbar som norsklærar.

– Fortener eit stort publikum Kvar veke gjennom 2014 kåra Framtida.no, i samarbeid med Noregs Mållag og Norsk målungdom vekas nynorske blogg. På nyåret blei 12 av desse plukka ut som finalistar og publikum har fått høve til å røyste på favoritten sin. Avstemminga har telt 60 prosent, medan juryen har disponert resten av stemmene.

– Gjennom kåringa vår har me sett mange gode bloggar på nynorsk som fortener eit større publikum. Finalistane viser eit stort spenn, men samstundes eit høgt nivå, seier Svein Olav Langåker.

Framtida.no