Norsk Tidend 5-2015

Nr. 5 – november 2015

Medlemsblad for Noregs Mållag

NORSK TIDEND Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prosaisten > 5 – Så langt eg kan sjå framover, så er det prosa eg skal skriva , seier Jon Fosse, som ikkje heilt har stengt døra for meir dramatikk.

Fast mal > 12–13

– Faren for å gjenta seg sjølv er der, men eg kjempar hardt for ikkje å gjera det, seier humorist Sigmund Falch.

GLøymT geni > 16–19 – Aksel Waldemar Johannessen er eitt av genia innanfor målarkunsten, seier Haakon Mehren som har henta fram kunstnaren att.

Ho tek ansvar for orda – Språket har ord for det me treng å snakka om. Og me har openbert hatt behov for å snakka om maur, seier Åse Wetås.

1. desember tek ho til i jobben som direktør i Språkrådet.

> 14–15

Lleiarteigen Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

PECCAG LLNo utvidar Utdanningsdirektoratet forsøket med berre éin karakter i norskfaget, utan at det har blitt konkludert om det tener til noko.

LL Det er sikkert heilt forferdeleg for direktoratet å få plass til alle desse emna som skal få plass i læreplanane. Det er lett å skjøne at dei vil rasjonalisere litt.

Me er uroa for sidemålsundervisninga.

Andre hissar seg opp over den manglande respekten for diktanalyse, at latin ikkje lenger er eit fag og at det knapt finst idéhistorie igjen.

LLTrøysta ligg i at frustrasjonen spreier seg ut over den ideologiske skalaen. Det er t.d. for lite kristendom i skulen, det er for lite om kvardagsøkonomi, ungane lærer for lite om å lage eigne dataprogram, og då har ein ikkje ein gong byrja å snakke om fråværet av aksjehandel i barneskulen. Ordet skandale ligg på tunga.

LLOm det er slik at fag bør rasjonaliserast og at alt blir betre om ein berre får større einingar, så har eg eit framlegg.

LLDet nye faget heiter Practical Economic Computer Contabilidad and Gymnastic, eller PECCAG som det kan kallast.

Målet er at alle skal få kjennskap til praktisk økonomisk EDB, engelsk, spansk, rekneskap og gymnastikk, men det vil berre bli eksamen i praktisk økonomisk EDB. Det vil også vere råd å søkje om fritak om undervisning i gymnastikk om foreldra til eleven ikkje lærde seg å gå på ski før dei var femten år gamle. Om lærarane som underviser i dette faget, ikkje kjenner at dei meistrar alle emna, så blir det strengt tatt deira problem.

LLMålet med det nye faget er å frigjere undervisningstid til dei faga som verkeleg betyr noko. Akkurat kva fag det er, vil bli klart etter ein open og inkluderande høyringsrunde. Og påfylgjande reform.

Kjartan Helleve

Utgjeven av Noregs Mållag

Norsk Tidend 5–2015

Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten.

2

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no, 23 00 29 32 I redaksjonen: Hege Lothe, Erik Grov Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no

Bokmålskampanjen Godheitstyranniet rir det norske samfunnet, seier Sylvi Listhaug. Ho snakka om innvandringsdebatten. Sett frå språkdebatten er det vanskeleg å sjå noko godheitstyranni, men heller eit fleirtalstyranni.

Noregs Mållag har nett vore tre veker på vegen med nynorskstafetten. Tre veker med samtalar med ordførarar, rådmenn, rektorar, inspektørar, barnehagestyrarar, lærarar, elevar, norskopplæringssenter og lokallag i Agder og i Rogaland. Me har reist gjennom eit område der delar av området er ei randsone for nynorsken. Mange språkdelte skular og språknøytrale kommunar. Men òg sterke nynorskkommunar. Me har snakka om nynorsk i skulen, i barnehagen, i norskopplæringa for vaksne innvandrarar og nynorskbruken i det kommunale systemet. Me har snakka om språkvalsmekanismar og språkassimilering, og me har villa at kommunane skal sjå og ta ansvaret dei har for språket. Me har hatt mange positive samtalar og møtt mange som ser kva nynorsken treng, og som vil gjera noko med det. Men, me har møtt det motsette òg. Godheitstyranniet rir i alle fall ikkje språkpolitikken til det kommunale Noreg.

For i nokre av dei kommunane me vitja, trekkjer rådmenn, ordførarar, rektorar, lærarar og barnehageleiarar på akslene. Trass i at dei arbeider i kommunar med ein stor del nynorskelevar og med lange tradisjonar for nynorsk i kommunen. Med ein gong kommunen ikkje har nokon plikter, slik mange ikkje har om dei er språknøytrale kommu-

marit aakre tennø Leiar i Noregs Mållag

nar, slår dei berre ut med armane og seier at dette ikkje er noko dei kan eller vil gjera noko med. Dette er utanfor deira makt. «Eg veit at med ein gong du seier ansvar, så kostar det pengar», som ein sa.

Og i desse kommunane blør nynorsken utan at nokon gjer noko, og fordi ingen gjer noko. Og ingen ser at dei to tinga heng i hop.

Ein styrar i ein av barnehagane me var innom, meinte at den språklege utviklinga gjekk mot bokmål i kommunen, og at det var synd. Ho peika på bokmålspåverknaden i ålmenta som ein av grunnane. Samstundes føregjekk alt i barnehagen ho styrte, på bokmål. Alle bøkene var på bokmål, alle songane var på bokmål og alt av skrift som hang rundt på veggane i barnehagen var på bokmål, både til foreldre og ungar.

På barnehagen sine eigne nettsider står det: «Vi jobber med tidlig innsats, og har spesielt fokus på språkarbeid. Barnas språk og uttrykksformer er viktig for hvordan de klarer seg i hverdagen, og videre i resten av livet.»

Lsagt – Det er egentlig et veldig fint skriftspråk og er kjempefint i dikt. Flere kan få øynene opp for det fine ved det hvis de bare får undervisning og slipper presset, sier Huseby.

– Jeg har ikke vært noen fan av nynorsk. Alt som er valgfritt, gir deg mye mer motivasjon, legger Saxegaard til.

Jentene er ferdig med videregående før forsøket starter, men selv om de er for valgfritt sidemål, ville de trolig ikke søkt om fritak. For nynorsk trekker opp karaktersnittet deres, og rektor Lien kan bekrefte at elevene på Ringerike gjør det bra i sidemål.

Blanda signal i Ringerikes Blad De to redaktørene mener boka inneholder en god del uttrykk som kaller på smilet. «Oræle i finkakdeien» er for eksempel en beskrivelse på en uønsket graviditet.

Ingeborg Donali og Kari Indseth laga bok om Røros-dialekta - Kva står på di førsteside av Fjordenes Tidende?

- Fjordenes Tidende skriv på NYNORSK! Førskulelærar Henning Haugen då han var Dagens ansikt i avisa

All språkstimulering til desse ungane føregjekk på bokmål. Barnehagen hadde altså innført tidleg start med bokmål for alle ungane som sokna til den barnehagen. Trass i at nokre av dei mest sannsynleg vil koma til å gå i ei nynorskklasse når dei tek til på skulen. I denne kommunen der om lag ein tredel av ungane går i nynorskklasser, badar dei ungar og foreldre i barnehagen i bokmål til bokmålet vert det normale og nynorsken noko annleis og underleg. Om dette var noko dei hadde tenkt på og reflektert rundt?

Nei, det var det ikkje. Om dette var noko dei ville gjera noko med? Nei, det var veldig vanskeleg. Dei tilsette måtte no få bruka bokmål om dei ville det.

Språkval kan aldri vera nøytrale, anten vel du det eine eller så vel du hitt. Og i denne kommunen vel kommunen og barnehagane nesten alltid bokmål. Resultatet er at nynorsken er på vikande front. Og sjølv om det ikkje verkar som ein medviten politikk, så er det i alle fall ein effektiv politikk: ein badar ungane i bokmålet til lokalsamfunna er reine for nynorsk.

Språkassimilering heiter det på fint.

Og på toppen av kommunen sit ei kommuneleiing og ein administrasjon med stor overvekt av bokmålsbrukarar og avgjer at dette får styra seg sjølv.

Det er vanskeleg å få sentrale politikarar og byråkratar i desse kommunane til å sjå at det å gjera ingenting er det same som å vedta ein kjempekampanje for meir bokmål. Om ein hadde fylt kommunen og barnehagane og skulen med like mykje nynorsk som ein i dag gjer med bokmål, ville det vore eit knakande godt tiltak som ville hatt effekt på nynorskbruken.

Bruk avlar bruk. Og meir nynorsk ville gjeve nynorskelevane eit betre pedagogisk opplegg og ei betre språkopplæring enn dei i dag får. Nynorskbrukarane treng å sjå og lesa meir nynorsk for kunne læra seg språket sitt lettare og for at det skal vera lettare å halda fram med å bruka språket sitt.

Om dagens nøytrale politikk går an å endra?

Varaordføraren ristar på hovudet. Det er umogeleg.

Og slik får bokmålskampanjen halda fram, med heile det kommunale apparatet i ryggen. Utan debatt og utan politisk kontroll. Berre som frie val for kvar einskild. Til saman gjer desse vala nynorskbrukarane ufrie.

“

Godheitstyranniet rir i alle fall ikkje språkpolitikken til det kommunale Noreg.

– Det blir det samme som å høre rap på bokmål. Da er alltid bergensk litt mer spennende, fordi det har en litt annen klang.

Unge Ferrari til Studentradioen i Bergen – Denne rare fyren, som tegner de underligste figurer, som han har drysset ut fra et hode som trolig må være landets mest forvirrede, og som synger Beatles på nynorsk med en sangstemme de fleste trolig ville betalt for å bli kvitt. I dag fyller han 77 år.

Reidar Sakseide i BA hyller Oddvar Torsheim – Vi mener da at nynorsk er en dårlig prioritering av den tiden vi har på skolen. Hvis vi skulle hatt en lengre skoledag, slik at vi fikk tid til nynorsk, ville vi uansett ha vært så slitne etter en lang skoledag at vi ikke hadde fått med oss mesteparten av det læreren hadde sagt.

Jens og Jørgen (16) i Aftenposten - Årets store mål er U19-VM i desember og januar, så alt annet har egentlig vært trening. Norgescupen var kun et sidemål, forteller Hassum-Olsen.

Seglaren Mads Severin Hassum-Olsen fortel om det utvida sidemålsomgrepet i Moss Avis

Norsk Tidend 5–2015

Illustrasjon: Kjartan Helleve

– Det var flaut å stå på streikevakt med t-trøyer der teksten er på bokmål, når tilnærma alle som såg oss er nynorskbrukarar, seier Jakobsen til Utdanning i ei pause under møtet.

– Vi fekk kommentarar til det, og det gjorde det krevjande å halde merksemda der ho burde vere. Det er heller ikkje lett å vinne kampen om merksemda i lokale medier når den første reaksjonen vi får dreier seg om målforma, seier han.

Frå Utdanningsnytt

3

Lmålnytt Sultprisen til Lars Petter Sveen Lars Petter Sveen er tildelt Sultprisen 2015. Den litterære prisen på 200 000 kroner går til yngre forfattarar som utmerkjer seg.

Sultprisen blir delt ut årleg av styret for Gyldendals Legat. Juryen framhevar Sveens særeigne, engasjerte litteratur, og kallar han ei djerv, stilsikker og høgst original stemme i den norske samtidslitteraturen.

Sveen, som tidlegare har skrive bøkene Køyre frå Fræna og Eg kjem tilbake, vann prisen for romanen Guds barn. Han har tidlegare fått Nynorsk Litteraturpris for boka. (NPK)

Anna Kleiva. Foto: Kjartan Helleve

Norsk Tidend 5–2015

Prisras for Kleiva

4

Fyrst fekk lyrikaren Anna Kleiva (30) Diktardagarprisen 2015. Kleiva kjem frå Vinstra og debuterte med diktsamlinga Ti liknande versjonar i 2011, og gav ut Vårar seinare i fjor. Det er Knut Hamsunlaget i Lom, Tor Jonssonlaget og Stiftinga Solrenning, Skjåk Historielag og Mållaget Ivar Kleiven i Vågå som samarbeider om Diktardagane.

Vårar seinare har også fått Natt & Dags Oslopris for Årets bok 2014. Frå før hadde ho fått Bjørnsonstipendet for 2015. Og no sist fekk ho også Melsomprisen under opninga av Litteratursymposiet i Odda. Melsomprisen er ein nynorsk litteraturpris som årleg blir delt ut til ein forfattar eller omsetjar. Prisen på 40 000 kroner måtte Kleiva dela med Siri Helle for boka Handle rett. Lure val i ein matbransje full av juks.

– Det mangla ikkje på gilde forfattarnamn, for mange profilerte nynorskforfattarar gav ut bok i fjor, men me er ein jury som ikkje gir ut pris til «the usual suspects». Me vart samde om heilt andre namn og landa på å dela prisen mellom ein sakprosaforfattar og ein lyrikar, seier Sverre Tusvik på vegner av juryen.

(NPK)

Nye røyster i nynorskforskinga 14 artikkelforfattarar har samla arbeida sine i boka Nye røyster i nynorskforskinga.

Boka blei lansert under Nynorskkonferansen 2015 i Bergen tidlegare i haust.

– Folk bruker ofte synsing, anekdotar og mytar som bevis når dei skal snakke om språksituasjonen i Noreg. Då er det fint å ha handfaste artiklar som seier noko om den språklege stoda, sa Ragnfrid Trohaug, seniorredaktør i Det Norske Samlaget, som gir ut boka.

Artikkelsamlinga blei til gjennom eit samarbeid i eit nettverk som omfattar dei fleste institusjonane i høgre utdanning på Vestlandet. Bidraga er henta frå masteroppgåver, doktoravhandlingar og upublisert forsking frå stipendiatar og andre høgskuletilsette.

Forståeleg for alle – Me prøver å vere litt folkelege sjølv om det er fagartiklar, sa ein av initiativtakarane, Jan Olav Fretland, under lanseringa. Målet er at denne forskinga skal vere lesbar for alle, sjølv om det er høg fagleg kvalitet på innhaldet.

– Alle bidragsytarane var klare til å skrive då me tok kontakt. Dei hadde lyst til å skrive for å bli med i samlinga, kunne Fretland fortelje om dei ulike forfattarane.

Han og den andre initiativtakaren, Hjalmar Eiksund, sa at utgangs-

Nokre av bidragsytarane til boka Nye røyster i nynorskforskinga: Hjalmar Eiksund, Eli Bjørhusdal, Gudrun Kløve Juuhl, Ingvild Brügger Budal, Jan Ove Fretland og Hege Myklebust. Foto: Karoline Riise Kristiansen / NPK punktet var at dei ville finne stoff om nyare forsking på nynorsk, som seier noko handfast om nynorsk. Resultatet var at dei fann meir enn dei først trudde.

14 forfattarar samla i eitt

Artikkelforfattarane tek kvar på sitt vis opp tema som har mykje å seie for nynorskbrukaren, og er samla i tre ulike delar i boka. Språkval og identitet, språkpolitiske vegval og resultat av desse, og den siste delen er om sjølve nynorsken. Føremålet med tekstane er at dei skal vere med på å skape betre forståing for kva stilling nynorsk har i Noreg, og kvifor.

Forfattarane i boka er Eli Bjør-

husdal, Ingvild Brügger Budal, Sylvi Dysvik, Hjalmar Eiksund, Jan Olav Fretland, Claude Goffeney, Stig Helset, Gudrun Kløve Juuhl, Andreas Liska, Hege Myklebust, Bjørg Nesje Nybø, Margunn Rauset, Marit Vadstein og Stephen J. Walton.

Redaktørane av boka er Hjalmar Eiksund, høgskulelektor ved Nynorsksenteret med særskilt ansvar for nynorsk som sidemål og Jan Olav Fretland, dosent ved Høgskulen i Sogn og Fjordane, også kjend som tidlegare leiar i Norsk språkråd og som forfattar av ulike lærebøker i nynorsk grammatikk.

Karoline Riise Kristiansen NPK

Husleigekontraktar no også på nynorsk Etter fire års sakshandsaming blir det no høve til også å bruke leigekontraktar på nynorsk.

– Det er min rett, og ingen i Oslo skal bestemme for meg, seier målmann og utleigar Ole Fuglestad om kampen for nynorske leigekontraktar.

– Eg er huseigar og har fleire leigebuarar. På nettsida til Huseiernes Landsforbund, der eg er medlem,

finn du kontraktar på både bokmål, engelsk, polsk og urdu. Men ikkje på norsk, seier Fuglestad til NRK. Det han kallar norsk, går for dei fleste andre som nynorsk.

– Eg måtte berre byrje å kjempe for å få det på plass. Men det tok si tid.

Nyleg fekk han løn for strevet.

Som første utleigar i landet, fekk

han både leigekontrakt og husordensreglar på nynorsk i posten.

I kampen for leigekontraktar på nynorsk gjekk Fuglestad til fylkesleiaren i Huseiernes Landsforbund i Sogn og Fjordane, Jan Erik Mardal, for å få hjelp.

– Det er litt pinleg at det kom så seint, men like fullt svært gledeleg, seier Mardal. (NPK)

På tide med nynorsk leselyst Skammarens dotter, Keeper’n til Tunisia og Kjære søster er nokre av titlane Foreningen !les og Nynorsksenteret vonar vil få sjuandeklassingar til å lesa nynorsk med glede.

– Målet er å presentera nynorske kvalitetsbøker for elevar på 7. trinn.

Me vil visa fram dei gode bøkene som finst, og håpar det vil motivera

elevane til å lesa meir, seier Ole Ivar Burås Storø i Foreningen !les i ei pressemelding.

Ny nettside I samarbeid med Nynorsksenteret lanserer dei i dag leselystprosjektet «Tid for ti», der hovudinnhaldet er ein antologi med utdrag frå ti nynorske bøker. Slik vil

dei leggja til rette for at lærarane kan bruka nynorsk samtidslitteratur aktivt i klasserommet.

Aksjonen «Tid for ti» startar i januar 2016. Då mottek dei påmelde skulane til saman 15 000 eksemplar av antologien med utdrag frå nynorske bøker.

I tillegg kjem ei eiga nettside med tekstane digitalt, lydfiler, aktivitetar og

L MEDIA preben sørheim Dagleg leiar i Kringkastingsringen

Kringkastingspris til NRK Super Barne-TV har ein undervurdert innverknad på identiteten vår. Eller, det er ei innverknadskraft som er så sterk at det nesten er umogleg ikkje å undervurdere den. Ikkje berre formar den tankane og leikane våre som små, men på subtile måtar har det mykje å seie for kven me vert som vaksne òg. Alle på skjermen i barne-TV-tida er førebilete – frå dei menneskelege vertane til handdokkene og teikneseriefigurane.

Foto: Eggert Jóhannesson / Morgunblaðið / NTB scanpix / NPK

Nordisk råds litteraturpris til Jon Fosse – Det gjorde godt for prosaisten i meg, seier Fosse.

Etter å ha fått mange prisar for dramatikk, synest Jon Fosse det gjorde godt å bli prisa for prosaen, som var den sjangeren han starta sitt litterære virke med.

Fosse vart i oktober tildelt Nordisk råds litteraturpris, ein pris han sjølv omtalar som den viktigaste litteraturprisen i Norden.

– Rykta til dei ulike prisane går opp og ned, men denne er framleis den viktigaste, seier Fosse til NTB etter at han fekk prisen i Reykjavik tysdag kveld. Han synest også det er ekstra hyggeleg at prisen denne gongen gjekk til nynorsk litteratur. Det er gått ein generasjon

lærarressursar. Målet er å visa fram breidd og kvalitet i nynorsk litteratur for elevar på 7. trinn.

– Stort behov Elevane skal få seia si meining om dei ulike utdraga, noko som vil vera avgjerande for kva slags bøker som eventuelt blir med neste skuleår. Foreningen !les vonar

sidan Kjartan Fløgstad fekk prisen for Dalen Portland, og før han var Tarjei Vesaas den einaste nynorskforfattaren som hadde fått denne heideren.

Tilbake til prosa Fosse de-

buterte som prosaforfattar med Raudt, svart i 1983, og har no vendt tilbake til sjangeren etter å ha vorte hylla både heime og ute som dramatikar.

– Eg skreiv meg kanskje litt tom som dramatikar før eg skreiv Andvake, som vart byrjinga på den trilogien eg no har fått prisen for.

Så langt eg kan sjå framover no, så er det prosa eg skal skrive, seier Fosse, men han har ikkje stengt døra for meir dramatikk.

– Eg vil aldri seie at det er slutt på dramatikken, og eg sa heller ikkje at det var slutt på prosa då eg

nemleg at aksjonen vert eit årleg tiltak.

– Det er eit behov for litteraturtiltak for denne målgruppa, og spesielt med fokus på nynorsk. Kompetansemåla legg vekt på at elevane skal lesa eit breitt utval av tekstar på bokmål og nynorsk. Samtidig kan aksjonen vera ein nyttig inngang til ungdomsskulen, seier Burås Storø,

begynte å skrive dramatikk. Kjem det eit stykke til meg, så skriv eg gjerne det, seier forfattaren.

– Nobel er ikkje eit mål

I takketalen sa han at prisen kom til rett tid og ikkje kunne ha passa betre. Tidlegare i haust sa han i samband med Nobel-spekulasjonane at tida ikkje var inne for den prisen. På spørsmål om han no siktar mot nobelprisen, svarar han at den ikkje er eit mål.

– Eg er ikkje så gal at eg tenkjer at eg skal få ein nobelpris. Heldigvis ikkje. Skjer det, så skjer det, og skjer det ikkje, så skjer det ikkje, seier Fosse og tek opp att kor godt det var å ta imot prisen tysdag.

– Nordisk råds litteraturpris ser eg berre gode sider ved å få.

Fredrik Ljone Holst NPK/NTB

som håpar å gje elevane eigarskap til litteraturen.

Landssamanslutninga av nynorskkommunar, Samlaget, Noregs Mållag, Nynorsk kultursentrum og Sogn og Fjordane fylkeskommune har vore blant pådrivarane til leselystprosjektet.

Andrea Rygg Nøttveit Framtida.no

Språkmangfald er svært viktig for born. Viss dei får høyre si eiga dialekt og lese sitt eige skriftspråk i media, vil dette styrkje identiteten og sjølvkjensla deira. Det vil kanskje òg vere med å førebyggje fordommar mot nynorsk i andre delar av landet. Det er difor sentralt at NRK si sendeflate speglar Noreg geografisk, etnisk, kulturelt og språkleg.

I tillegg syner forsking at dialektmangfaldet som me har i Noreg, gjer det lettare å forstå omgrep, andre dialektar og andre språk – sett at ein vert eksponert for det, sjølvsagt.

Til slutt vil eg framheve ei annleis grunngjeving. La oss kalle det «den nostalgiske dimensjonen».

NRK Super fortener òg skryt for å skape ein type barne-TV slik det var før – på ein moderne måte. Verda er i endring, og barndomen vert internasjonalisert. Ikkje berre får born over store delar av verda likare referanserammer, men utan slike tilbod som NRK Super utgjer, står norske born i fare for å miste sine eksklusivt norske referansar. Det norske språkmangfaldet vert nok ikkje teke vare på i amerikanske storproduksjonar eller japanske teiknefilmar.

Sjølv hugsar eg skilsettande opplevingar frå Flukta frå Dyreskogen.

Dette var ein produksjon frå Den europeiske kringkastingsunionen, som likevel vart til noko typisk norsk, mellom anna med Hallvard Lydvo si klengjande stemme som karakteren «Rev». I tillegg til Ninja Turtles og Power Rangers, er dette noko som får meg til å tenkje tilbake på barndomen – og no framover på framtida.

Norsk Tidend 5–2015

Jon Fosse vart heidra med Nordisk råds litteraturpris.

Kringkastingsprisen for 2015 vert tildelt NRK Super, for deira framifrå arbeid med nynorsk og dialekt. NRK sitt barnetilbod har hatt ein enorm nynorskvekst dei siste fem åra, og står i spissen for NRK sitt språkmangfald. I Kringkastingsringen snakkar me mykje om prosentar, men NRK Super sine prestasjonar kan ikkje berre målast kvantitativt.

Dei fortener meir skryt for sitt språkmedvit, som er gjennomtrengjande for alt arbeidet dei gjer.

5

EI FESTFØRESTILLING FOR VESTNORSKE DIALEKTAR

NRK P2

Gradestokksuksess: Frå venstre dialektforfattar Gerd Nyland, Gunvor Kjendlie

«Håssen ær været Hadeland dialektog mållag har lansert sin nye Hadelandsgradestokk.

Gradestokken er laga i samarbeid med Dialekttempen i Kristiansand. Det er lektor Bjørn Liaklev og adjunkt Gunvor Raastad som har plukka ut kva for dialektord dei skulle kle skalaen med av lokale, gamle dialektord for varme og kulde.

Arbeidet vart starta sommaren 2014. Gjennom avisa Hadeland etterlyste laget adjektiv for varme og kulde på hadelandsdialekt. Dei fekk fleire

innspel, som dei sende vidare til Raastad og Liaklev. Sistnemnde har i mange år vore Hadelands dialektekspert. Samlinga hans er på om lag 2500 ord og uttrykk, og han og Gunvor ausa av denne samlinga i arbeidet sitt med å finne dei rette orda på rett plass på skalaen.

To dagar etter at gradestokken kom frå produsenten, vart han lansert på Hadelands tak - ved Solobservatoriet på Harestua, som er Nord-Europas einaste solobservatorium, var det høveleg å presentere jolegåva til den som har alt frå før. Utstyrt med fersk eplekake og varm kaffi møtte dei dagleg leiar ved Solobservatoriet Vegard Rekaa, som tok godt imot laget.

Færre tingrettar kan gi Norsk Tidend 5–2015

Kjøp dvd hjå

6

www.handlenett.no eller

www.kontxtfilm.com

Overgang til bokmål: Noregs Mållag fryktar at nynorsken får lide, om tingrettar med nynorsk som tenestespråk blir slått saman med bokmålsdomstolar, slik Domstoladministrasjonen foreslår.

Overgang til bokmål kan fleire stader bli resultatet etter ei skisse med samanslåingsalternativ som vart presentert tidlegare i haust. Domstoladministrasjonen skal vurdere om dei skal sende eit slikt strukturendringsforslag til Justisdepartementet.

– Til saman er det framlegg om å flytte 7 av dei 13 tingrettane

som i dag har nynorsk tenestemål, ut av nynorskområda og over til område der bokmålet rår, seier Mållags-leiar Marit Aakre Tennø om den førebelse lista.

Tenestemål Mens dommarane kan bruke den målforma dei sjølve ønskjer i retten, er administrasjonen i tingrettane underlagt mållova.

– Røynsler frå liknande føretak som er underlagde mållova, viser at det blir vanskelegare å følgje mållova dess lenger vekk frå nynorskområda ein kjem, seier Tennø.

Lmålnytt Llandet rundt Forteljarstund på Hareid Hareid Mållag og Hareid folkebibliotek samarbeider med biblioteket om forteljarstund for tredje året på rad. Desse stundene har om lag 60 born og det er dei veldig godt nøgde med. I oktober var det forfattaren av Teo-bøkene, Solveig Blindheim Bendixen, som sjølv kom for å lese.

Sylfest og ottar til Tysvær Tysvær Mållag inviterte til «Språkprat og kaffimat» i høve bLESTfest i Tysvær. Sylfest Lomheim og Ottar Grepstad prata om mytar og fakta om nynorsk, om dialekt, identitet og sjølvkjensle, og om respekt for dei to målformene i landet.

og Reidun R. Sørensen frå styret.

Foto: Bjørn Bjørkli, Hadeland

et på Hadeland?»

Lokalavisa Hadeland slo opp saka på førstesida med brei oppfølging på side to og tre fredagen før Hadelandsmessa tok til. Det er ei stor salsmesse over to dagar og trekker til seg folk frå fjern og nær.

Gradestokkane vart rivne vekk på Hadelandsmessa hos den eine forhandlaren som hadde dei med. «Dette er det luraste de har funne på nokon gong», sa ein kar.

«Dette blir den store snakkisen på juleborda i år», sa ein annan.

Kasserar Helge Midttun og leiar Reidun Ramse Sørensen køyrde rundt til detaljistar spreidd utover tre kommunar.

Dei fleste var veldig forsiktige og ville sjå an etterspørselen. Men laurdag, på femte dagen, løsna

det. Telefonen ringte i bilen: «Vi må ha fleire på messa! Det er tomt. Kan du kome med det du har? Så fort du kan?»

Då Sørensen endeleg var komen heim, fekk ho ein sms frå ein innehavar som var veldig lei seg.

Ho hadde ikkje fått tilbod om å selje Hadelandsgradestokken! Hennar butikk fører jo nettopp lokale produkt, og det hadde vore så mange kundar innom og spurt etter han.

Spurt etter ei vare som ho ikkje hadde sett, og ho ville gjerne kjøpe gradestokken usett. «Kan du kome?

Kundane ventar.» Og laget kom!

Det er moro at bygdas dialektord slår så godt an! Det er ennå lenge til jol.

Hadeland dialektog mållag

meir bokmål Verst kan forslaget komme til å gå ut over tingrettane i Valdres og Hallingdal, som i dag har nynorsk tenestemål. Dei blir bokmålsdomstolar om dei blir slått saman med høvesvis Gjøvik og Ringerike, slik Domstolsadministrasjonen har skissert.

Nord-Gudbrandsdal og Jæren kjem til å få nøytralt tenestemål om dei går saman med høvesvis Sør-Gudbrandsdal og Dalane. Det meiner Mållaget i praksis betyr mest bokmål.

Tingrettane i Søre Sunnmøre, Sunnhordland og Hardanger kan

derimot halde fram med nynorsk som tenestemål sjølv om dei får administrasjonane lagt til bokmålsområde. Desse tingrettane er foreslått slått saman med Sunnmøre tingrett og Bergen tingrett.

For mange små Stortinget reduserte i perioden 2001– 2009 talet på tingrettar frå 92 til 66. Domstoladministrasjonen meiner likevel at det er trong for fleire samanslåingar for å sikre at kvar tingrett har breie fagmiljø, moderne og kostnadseffektive IT-løysingar og gode tryggleiksforhold. (NPK)

bokgåve til ungane Alversund mållag har gjort det til årsviss tradisjon å gje bokgåver til barneskulane og barnehagane i området.

Slik også denne hausten, der det vart bokgåver til nynorsk-førsteklassane i Knarvik og i Alversund, og til førsteklassane på Seim og på Leiknes. Gode nynorskbøker vart det også til førskulegruppene i barnehagane i mållaget sitt arbeidsområde, som er Knarvik ungdomsskulekrins.

- Me er veldig glade for å kunna gje skule- og barnehageborna denne gåva, seier leiaren i Alversund mållag, Inger Helen Midtgård.

- Det kjem kvart år ut gode barnebøker på nynorsk, og det er ei glede for oss å kunna hjelpa til slik at borna får oppleva god norsk barnelitteratur.

Det er overskotet frå mållaget sin super-populære songkveld «Håttar du» som går til bokkjøpa.

På nyåret er det tid for ny songkveld, og dermed bokgåve til skular og barnehagar neste år også.

Gåva i år er den nye flotte eventyrboka der Maria Parr har omsett klassiske eventyr av brørne Grimm, H,C. Andersen og Asbjørnsen og Moe til sprudlande nynorsk.

Landsmøte i Bergen I år har det ikkje vore landsmøte i Mållaget, men i 2016 er klart for det 99. landsmøtet i Noregs Mållag.

Det byrjar fredag 15. april og vert avslutta sundag 17. april. Det vert på Hotell Terminus i Bergen. Det er fjerde gong Mållaget inviterer til landsmøte i Bergen. Førre gong var i 2000.

Humor i litteraturen Trønderlaget har gått saman med fleire andre aktørar og har invitert til ein heil laurdag på Trondheim folkebibliotek 14. november om humor i litteraturen. Nokre av emna er trønderdialekten som artigspråk, humor i Bibelen og humorbruken hjå norske forfattarar frå Vinje, Garborg, Duun, Olav H. Hauge og Prøysen til søstrene Sørumgård Botheim.

Julemesse i Haugesund Truleg er det Haugesund Mållag og Ungdomslag som i år inviterte til den fyrste julemessa i målrørsla denne hausten. Saman med Haugesund Husflidlag inviterte dei til julemesse på Kvalatun siste laurdagen i oktober. Då var det sal av handarbeid, attåt kaffi og kaker.

Bok i Valdres For femte år på rad vert det skipa til Bok i Valdres.

Det er Nord-Aurdal folkebibliotek, Nord-Aurdal Mållag og Fagernes Libris som står bak Bok i Valdres.

I år blir det laurdag 21. november.

Det blir mellom anna bokbad med dei unge og lovande forfattarane Ingvild Rishøi og Anna Kleiva, med Vidar Kvalshaug som samtaleleiar.

Så kjem Olav Norheim som i år kom med Susen av Garlistuten - soga om den gjævaste fela til Jørn Hilme, og om korleis fela hamna i USA, der ho var borte i mange år før ho vart funnen og ført tilbake til Valdres.

Det blir open kafé under heile bokdagen, og sal av bøkene til forfattarane som er med på bokdagen, og andre aktuelle bøker.

Haustfest med Edvard Hoem Søgne Mållag har saman med fleire lokale aktørar skipa til haustfest.

Dei inviterte forfattar Edvard Hoem, og det var servering av rømmegraut, skriv Søgne og Songdalen Budstikke.

Telemarkskveld I oktober kom professor i nordisk litteratur, Olav Solberg frå Bø, til Hjartdal til ein Telemarkskveld. Han fortalde om Telemark på 1800-talet, med hovudvekt på diktinga. Han har skrive fleire bøker med bakgrunn i den tida og er medforfattar av det nye historieverket om Telemark. Hjartdalskoret framførde tekstar frå 1800-talet, i tillegg til fleire spennande kulturinnslag. Det var Hjartdalskoret og Hjartdal Mållag som skipa til kvelden.

Hugsa du den gønge ... Vang Mållag gjev ut bok denne hausten med den tittelen. Ho har eit allsidig innhald, med viser og vers, liv i helg og sykne, vêrmerke, personomtalar og segner og soger, fortel Bjørg Lerhol, leiar i Vang Mållag, til avisa Valdres.

Norsk Tidend 5–2015

Elise og Benjamin i første klasse på Leiknes skule kosar seg med den nye eventyrboka klassen fekk frå mållaget.

7

N y n o r s ksta f ette n 2 0 1 5

8

Frå Sirdal til Sauda

Norsk Tidend 5–2015

Lnynorskstafetten – Så kjekt at de kom no. Vi er godt vakne og har ikkje tenkt å leggje oss på lenge. Skal det vere ein kopp te?, smiler Elfrid Ovestad.

Ho har fyrt i omnen og ynskjer Nynorskstafetten velkommen klokka halv tolv om kvelden på den aller fyrste stafettnatta.

Ho og mannen har nett vore i USA og har framleis ikkje heilt snudd døgnet att, så seine kveldsgjester tek ein med godt humør i Sirdal.

– Det er veldig kjekt at de kjem til Sirdal. Vi sakna dykk på stafettrunden for to år sidan, smiler Elfrid Ovestad. Ho var med i det førre styret i Sirdal Mållag. Ho var også med på å vinne skulemålsrøystinga for 30 år sidan med solid margin, og ho har sagt ja til å vere med på oppattskipinga av Sirdal Mållag.

�

�

Inspirasjon frå Aasen

Då Noregs Mållag i 2013 skulle feire 200-årsdagen for Ivar Aasen, lét Mållaget seg inspirere av dei lange reisene som Ivar Aasen gjorde for å samle inn ord og ordtilfang, og laga noko som vart kalla Nynorskstafetten. I 2013 slo ein til med over 150 reisedagar. Landsmøtet i Noregs Mållag i fjor var samde om at dette var svært vellukka, og vedtok at Mållaget skulle lage ein kortare stafett årleg.

I tre veker har den kvite nynorskstafettbilen vore på vegen i nærast heildøgnsteneste for nynorsken. Det byrja i Sirdal og enda opp i Sauda tre veker etterpå. På desse vekene har stafettbilen vore innom tjue kommunar, éin dag på Sørlandske Lærerstevne og éin dag på haustseminaret for Mållaga på Agder.

Nynorsk og bokmål

– Er det nokon som veit kor mange språk vi har i verda, spør Øystein Skjæveland i 6. trinnet på Eiken skule i Hægebostad. Øystein er til vanleg økologisk isprodusent, men ismarknaden er ikkje så hektisk seint på hausten, så han har late seg hyre inn som stafettdeltakar. Elevane har mange gode framlegg, og dei vert etterkvart samde om at det er over 7000 språk i verda.

– Kvifor har vi både nynorsk og bokmål i Noreg, spør

“

�

�

Øystein og dermed held diskusjonen om kvifor vi har to skriftspråk fram.

(1) På kvar ny plass Nynorskstafetten

Målsak og ordførarar

drops.

kom til, er det laga nye jakkemerke.

(2) I Åseral kan du ete eigne Åseral-

– Nynorskstafetten handlar både om å treffe elevane i barneskulen, ungdomsskulen og vidaregåande skule, men også born i barnehagen.

Like viktig er det også å snakke med dei vaksne rundt borna. Dei som avgjer språkpolitikken som ordførarar, rådmenn, rektorar, lærarar og barnehagestyrarar. Og sjølvsagt er det viktig å treffe lokale målfolk, seier Gro Morken Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag.

– Eg fekk vere med på fleire møte med både ordførarar og rådmenn i kommunane på Jæren og eg opplevde absolutt at dette var nyttige og viktige møte om nynorsken lokalt, legg ho til.

(3) Asbjørn Birkeland, ordførar i Sauda kommune, og Marit Aakre Tennø prata om om nynorsken i Sauda.

Hege Lothe

(9) Kvifor har vi to språk i Noreg? spør

hege.lothe@nm.no

I tre veker har den kvite nynorskstafettbilen vore på vegen i heildøgnsteneste for nynorsken og gjesta tjue kommunar.

(4) Fin stafettbil på Ose i Bygland.

(5) NRK Sørlandet laga innslag om at

Nynorskstafetten var på Eiken barnehage i Hægebostad.

(6) Skulebibliotekar Eli Smedsland

på Byremo i Audnedal kommune vil gjerne få elevane til å lese nynorske barne- og ungdomsbøker.

(7) Noregs Mållag og Norsk Målungdom stod ein heil dag på Sørlandske lærerstevnet i Kristiansand. Øystein Skjæveland på Eiken skule.

(9) Matsal på kulturkvelden på Ose i

Bygland dagen før haustseminaret til Mållaga på Agder.

(10) Ane Marie Braut Nese, ordførar

i Klepp kommune, fekk den flotte plakaten av Grunnlova på nynorsk av Else Berit Hattaland, leiar i Klepp Mållag.

�

�

�

�

(9)

(10)

Vitja vaksenopplæringane er fullt så interesserte, fortel Marit Aakre Tennø.

– Me prioriterer heilt klart dei kommunane som har lyst til å gjere nynorskvedtak no. Det er veldig viktig for oss at det vert flest mogleg som går over til nynorsk, og då er strategien å stø opp om dei stadene det i fyrste omgang er lettast å få til, seier Marit Aakre Tennø.

Lokale lag tek tak

Dessutan er det fleire lokale mållag som ynskjer å arbeide med denne saka. Det har no vore ein ringjerunde til fleire lokallag i organisasjonen, og ei førebels oppsummering syner at det vert arbeidd med saka i åtte fylke.

– No er materiellet vårt klart og sendt ut, og det er mange lokallag som er klare til å ta i eit tak. Det tykkjer vi er veldig flott, og vi gjer det vi kan for å stø opp under lokale initiativ og tiltak, peikar Marit Aakre Tennø på.

Møte med VOX Det er VOX – Nasjonalt fagorgan for kompetansepolitikk som har ansvar for å følgje opp læremiddelsituasjonen for

vaksne innvandrarar. På bokmål er det rikeleg med læremiddel å velje mellom, medan det er langt færre nynorske læremiddel.

Noregs Mållag har for kort tid sidan vore på møte med VOX, LNK og nynorskgruppa til VOX. – Dei arbeider for å få fleire læreverk på nynorsk, og dette arbeidet stør Noregs Mållag opp om. Opplæringssenter som har mange års erfaring i å undervise på nynorsk, seier at det er betre utval på bokmål, men det er i dag nok læremiddel til å gå over til nynorsk. Samtidig som både dei og vi arbeider for å få endå fleire nynorske læremiddel, og for å sikre det arbeidet, er det viktig at endå fleire går over til nynorsk. Då synleggjer vi den reelle etterspørselen og behovet i nynorskområda, seier Marit Aakre Tennø.

I 2015 vart det lyst ut midlar frå VOX på 800 000 kroner til utvikling av nynorske læremiddel.

– Me meiner at eit slikt ekstratiltak trengst også i 2016, seier Marit Aakre Tennø.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Målblome til Ørsta opplæringssenter Ørsta Mållag har gjeve Målblome til Ørsta opplæringssenter. Dei har fått Målblome for sitt framifrå arbeid med norskopplæring på nynorsk.

– Det er ei stor ære for oss å få målblomen. I starten av min karriere for 15 år sidan så var det ikkje sjølvsagt at det skulle vere opplæring på nynorsk. For meg var det sjølvsagt at det skulle vere nynorsk på Ørsta opplæringssenter med den bakgrunnen eg kom frå. Dette har alle lærarane også vore svært lojale til og jobba hardt for at det skulle vere det gode opplæringsmålet, sa rektor Oddbjørn Aam etter at Ørsta opplæringssenter hadde fått tildelt målblomen, melder Møre-Nytt.

Norsk Tidend 5–2015

NYNORSKOPPLÆRING Nynorskstafetten vart også nytta til å setje nynorskopplæringa for vaksne innvandrarar på dagsordenen.

– Det klåre målet er å få fleire kommunar til å gå over frå å gje opplæring i bokmål til vaksne innvandrarar, til å gje opplæring på nynorsk, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.

– Me har kontakta alle aktuelle kommunar, og i dag er det 39 kommunar som har nynorsk opplæring for denne gruppa.

I samband med Nynorskstafetten har Noregs Mållag gjennomført møte med tolv aktuelle kommunar på Agder og i Rogaland.

– Det har vore veldig nyttig å få gjennomført såpass mange kommunale møte på kort tid. Vi har møtt nye ordførarar, rådmenn og oppvekstsjefar, og det er veldig interessant for oss å få ein gjennomgang om korleis dei stiller seg til saka, seier Marit Aakre Tennø.

– Nokre av ordførarane vi møtte, var heilt klåre på at dei ynskjer å gå over til nynorsk opplæringsspråk i kommunen sin, medan andre ikkje

9

2015

Llagsnytt 100 år

Mållagsjubileum i Stavanger Den 10. desember fyller Stavanger Mållag 100 år. Så på sjølvaste jubileumsdagen vert målfolk over heile landet inviterte til å skrive helsing på Facebook-sida til Stavanger Mållag.

Men før den tid har Stavanger Mållag blitt feira på fleire måtar med jubileumsveke frå 9. november til laurdag 14. november. Laurdagskvelden var det stor jubileumsfest med musikk av Kjell Inge Torgersen, skråblikk på nynorsken ved Terje Torkildsen og festhelsing av Ingrid Fiskaa.

Fleire bidreg til jubileumsveka: Studentmållaget inviterer til nynorskkurs på Universitetet i Stavanger tysdag 10. november med Ingar Arnøy som kurshaldar. Torsdag 12. november inviterer kulturhuset Sølvberget til bokpraten der forfattar Lars Ove Seljestad skal fortelje om forfattarskapen til Jan Roar Leikvoll.

Han døydde i fjor, berre 40 år gammal.

Gjennom heile veka vil det vere ei eiga utstilling på Sølvberget med tekstar av elevar frå Vaulen skole og tekstbroderi laga av elevar ved Vågen vgs.

Senjamållaget skipa I september vart Senjamållaget skipa, med Steinar Nymo som leiar.

Dei er førebels sytten medlemer, men har tru på at dei snart er fleire.

Føremålet med laget er å skjerpe og røkte og halde senjamålet i hevd.

Laget skal vere ein verkstad og eit felles forum for ordskifte om språklege og kulturelle emne, individuelt

og i grupper etter føremål og geografi.

– Det er viktig for oss å få fram at senjamålet ikkje avgrensar seg til fjord- og bygdemåla på Senja.

Senjamålet er ei felles nemning på talemålet i ytre Midt-Troms og SørTroms pluss litt inn i Nordland fylke, heiter det i ei melding frå laget.

Kvinnesty Åseral er éin av to nynorskkommunar i Vest-Agder. I fleire år har det ikkje vore noko mållag i Åseral, men denne hausten vart laget skipa opp att.

Og jammen slår ikkje Åseral Mållag til med eit reint kvinnestyre.

Det er tidlegare varaordførar Kari Røynlid som er nyvald leiar i styret. Med seg får ho ein ung og entusiastisk gjeng med Gunvor Ljosland, Eirin Åsland, Tove Utengen og Tone Astrid Folkvord Flodquist.

– Vi får kome sterkare tilbake med mannskvotering, smiler Kari Røynlid, nyvald leiar i Åseral Mållag.

Viktige arbeidsoppgåver

På stiftingsmøtet var det både godt oppmøte og god stemning.

Og det vart ein nyttig diskusjon rundt bordet om kva det var viktig å ta tak i. Åseral kommune er ein nynorskkommune. Dei har nynorsk i opplæringa og i kyrkja, og kommunen følgjer opp med nynorsk i administrasjonen, men det er likevel mange viktige satsingsområde. Barnehagen er viktig for nynorsk språkstimulering for ungane, men også opplæringa for vaksne innvandrarar kan vere eit nytt arbeidsfelt for styret.

– Åseral har i dag opplæringa på bokmål for vaksne innvandrarar. Det er absolutt noko det hadde vore kjekt å få gjort noko

med, seier Tone Astrid Folkvord Flodquist.

Det nye styret skal ha sitt fyrste styremøte i slutten av november, og då skal dei avgjere kva oppgåver dei tek fatt på.

Pengegåver Då Åseral Mållag

vart lagt ned sist, vart det som stod

Norsk Tidend 5–2015

Ny mållagsaktivitet i Sirdal

10

På den aller fyrste dagen på Nynorskstafetten vart Sirdal Mållag skipa opp att. I spissen for laget står ein ung leiarduo. Kristina Smedegård er ny leiar og Gunn Iren Josdal er ny nestleiar i laget.

Sirdal Mållag har siste året hatt fjorten medlemer. Men i arbeidet med oppattskiping av laget har Borghild Løver som arbeider som skrivar for Mållaga på Agder, verva mange medlemer. Etter denne hausten kan det vere mogleg at laget rett og slett vert dobbelt så stort.

Krav om røysting Og Sir-

dal Mållag treng all den støtta dei kan få. Tidlegare i haust vart det lagt ut underskriftslister på nokre av butikkane i Sirdal med mål om å samle inn nok underskrifter til å krevje folkerøysting

i den største skulekrinsen i Sirdal, Tonstad krins. Det er 30 år sidan førre røysting. Den gongen var det ei veldig stor tilslutning til nynorsk, og sidan den gongen har den avgjerda stått fast.

– No er det fleire foreldre som vil ha folkerøysting med mål om å få bokmål som opplæringsmål, fortel Kristina Smedegård, nyvald leiar i Sirdal Mållag. Ynsket kjem ikkje ifrå skulen eller lærarane.

Nynorsk i barnehagen

– Det skal bli godt å kome i gang med arbeidet, seier Kristina Smedegård, nyvald leiar i Sirdal Mållag. Dei hadde sitt fyrste styremøte for nokre dagar sidan og ville då leggje planar for arbeidet.

– Vi meiner mellom anna

yre i Åseral

Lkling no klokka

Våre barndomsjuletrefestar Minne om ei svunnen tid. Kvit bluse, blomstrete skjørt, svarte finsko og ei strømpebukse som seig ned. Forventning og spenning.

Hugsar enno knitringa frå den kvite papirposen. Oppi den låg ein mandarin, ein skillingsbolle og ein liten sjokolade, ja slik var det på juletrefestane i Vassbygda bedehus. Kaldt ute, varmt inne.

Betel Leiknes hadde runde omnar under benkane. Det lukta svidd når små føter med finsko på varma seg på den sotsvarte omnen. Kakao og skråskorne skiver med egg og ansjos la også eim over festen. Det same gjorde omnen, dei sprengfyrte med ved i det gamle bedehuset. Det lukta jul, det lukta juletrefest.

Varm og frisk var angen frå juletreet, tusen julelys var tende og kulene blenkte og skein. Høgt i toppen hang den blanke stjerna. Julefreden var i rommet. I den vesle handa låg heftet, heftet med alle dei julesongane som må syngjast på ein juletrefest; Kling no klokka. Formatet var hendig og gjennomtenkt. Du kunne halda heftet i handa og samstundes halda saman i ringen med ein annan, ein på kvar side. Du grøne glitrande tre – god dag. God dag. Dagane var gode. Songen ljoma og steig, høgt mot himmelen. Vaksne og born og oldingar med, - alle gjekk ikring juletreet. Me var saman, alle deltok. Opplevinga av fellesskap og glede. Å jul med din glede, og barnlege lyst. Me delte julegleda.

Skulehuset på Leiknes, langbord med bollar i gangen oppe og høgt juletre nede i gymnastikksalen. Me gjekk rundt juletreet, tre ringar. Julenissen kom visst også. Slik var barndomens juletrefestar.

Lysande, varme minne.

Foto: Hege Lothe

att på konto, overført til Vest-Agder Mållag.

– Eg har med ei overrasking til dykk. Eg har med ein gåvesjekk frå Vest-Agder Mållag på 4 708 kroner, fortalde Ålaug Rosseland, leiar i Vest-Agder Mållag. Dette er pengar som fylkeslaget har teke vare på til Åseral Mållag igjen var oppattskipa.

– Så utruleg flott. Det er veldig godt å vite at vi har pengar på konto når vi skal ta opp att arbeidet, smiler Kari Røynlid. Frå Noregs Mållag sentralt får laget i tillegg 5 000 kroner fordi Åseral Mållaget er eit nytt oppattskipa lag.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Nytt styre i Sirdal Mållag.

Frå venstre: Gunn Iren Josdal, nestleiar, Elfrid Ovedal, Ragna Lindeland, Kristina Smedegård og Sven-Egil Testad.

Foto: Hege Lothe

at det er viktig å få til eit arbeid som sikrar meir bruk av nynorsk i barnehagen, seier Kristina Smedegård som til vanleg arbeider som lærar på Sinnes skule.

– Både du og nestleiaren din er yngre enn mange andre lokallagsleiarar i Mållaget.

– Ja, eg meiner det er viktig at vi som er unge også er med og tek ansvar for språket. Vi kan ikkje setje oss ned og tenkje at dette får andre ta seg av, seier Kristina Smedegård.

Hege Lothe hege.lothe@nm.no

Juletrefestane forsvann slik barndomen også gjorde. Då me var barn, var tradisjonen med juletrefestar framleis sterk i bygdene.

Korleis er det no, er juletrefesten der alle var, utgått på dato som kristtorn og heimelaga sylteflesk? Mykje kan me no kjøpa, men fellesskap og juleglede er ikkje for sal, det krev noko av kvar enkelt av oss og av fellesskapet.

Musikk har ei heilt spesiell evne til å skape ro, rørsle og glede.

Musikk framkallar eit utal minne og kjensler. Stadig meir forsking viser samanheng mellom kulturell aktivitet, oppleving av livskvalitet og god mental helse. Forsking tyder på at musikk kan ha ein helsebringande effekt, og fleire meiner at song burde kome på blå resept. Juletrefest er folkehelse, fellesskap og glede. Juletrefest gjev oss kjensla av å høyre til.

Osterfjorden mållag har tru på ei ny tid for juletrefestar.

Dei som syng ilag, lever fredfullt saman. Juletregang og julesong er som lim og smørjemiddel i samfunnet. Eit folk med song i sinnet vil aldri, aldri døy, er det sant? Iallfall står det skrive i Lars Søraas d.y. songbok for folkeskulen.

Kan hende bør juletrefestar innførast som folkehelsetiltak, minst éin for året, som førebyggjande medisin mot einsemd? No kjem juletresongheftet Kling no klokka i ny revidert utgåve. Det er 50 år sidan første gong heftet vart prenta. Kling no klokka er julegåva frå Ostefjorden mållag med mål om auka juleglede. Lag juletrefest, bruk heftet. Lat songen tona.

Ha ei gledeleg julehøgtid!

Osterfjorden mållag Else Iren Westervik, Inger Helen Midtgård og Nina J. Eide

Norsk Tidend 5–2015

Ungt styre i Åseral Mållag. Frå venstre: Kari Røynlid, leiar i Åseral Mållag, Eirin Åsland, Tove Utengen, Tone Astrid Folkvord Flodquist og Gunvor Ljosland.

Eg håtta juletrefestane på Eikanger bedehus. Ho mor hadde fått sydd make kjolar til meg og vesle systera mi hjå ho Brita på Lid. Håret var strigla med ei stram sløyfe på toppen, det sveid i det strame håret. Så starta fesjået med juletregang og vurderinga av den finaste julekjolen. Ho Brita på Lid sine vann kvart år. Det var det same for oss, berre ein kunne sleppa den vonde hårsløyfa. Då me gjekk rundt juletreet, vart alt gløymt. «Vi klapper i hendene», «Einebærbusk» og «Eg gjekk meg over sjø og land var» alle favorittsongar. Julesongen klang fint i takt med trøorgelet. Eg minnest eit år eg hadde fått i oppdrag å trø «salmesykkelen», det kalla me trøorgelet med dei to pedalane under. Eg gløymde brått å trø då sjølvaste nissen dukka opp og me skulle syngja «På låven sitter nissen». Nissen var absolutt høgdepunktet for oss borna, som delte ut snippaposar med mandarin, kakemann og twist til alle borna. Det fine med juletrefestane var at alle fekk lufta julekjolen sin, då juletrefestane oftast var litt uti januar.

11

Handlenett.no Nynorske gåver

Kvalit Stundom må ein gjera noko heilt for seg sjølv. Sigmund Falch lagar tulletekstar til gamle fotografi og gjev det ut som bøker.

Norsk Tidend 5–2015

Tekstilar, keramikk, turutstyr, ordsmykke, Lurivar-produkt, bøker, musikk og mykje meir.

12

Gode førjulstilbod på handlenett.no Nettbutikken til Ivar Aasen-tunet og Olav H. Hauge-senteret

I 2006 skulle Noreg feira Ibsenåret. Sigmund Falch tenkte på alle dei tunge og seriøse bøkene som ville koma om den store forfattaren. Som den gode humoristen han var, ville han laga eit muntert sidespor. Han ville laga noko visuelt, noko med bilete av Ibsen. Han leita rundt etter gamle og gjerne ukjende bilete, og snubla over Nasjonalbiblioteket sitt nye digitale fotoarkiv. 90 000 historiske bilete.

Falch gløymde å leita etter bilete av Ibsen og vart i staden sitjande å bla.

– Det var mange heilt fantastiske bilete, fine, men også uventa, fortel Falch.

– Eg vart særleg sitjande med eit bilete av kong Haakon som går på ski. Han snur seg liksom mot kameraet og ser snurt over skuldra si. «Kva er det som skjer her?», tenkte eg. «Er det nokon som har sagt noko feil?»

For moro skuld skreiv han ein liten tekst om at det var nokon som hadde fnist litt akkurat i det Haakon byrja å gå. Det fungerte.

Det var morosamt. Så han prøvde seg med nokre til. For å finna ut om det berre var han sjølv som såg humoren, synte han dei til far sin. «Han har ein humoristisk sans som eg stoler på.» Faren tykte det var bra. Veldig bra. Han oppmoda sonen om å arbeida meir med det og senda det inn til eit forlag. Falch laga ti-tolv slike sider, og sende dei inn til eit forlag for å høyra om det kunne bli noko bok av det. Etter ei god stund fekk han svar: Ja, det kunne bli bok. Sidan har det blitt sju til i same serien, og i haust kom Den slemmaste dokka i Drammen.

Det er same oppsettet kvar gong: femti bilete, femti tekstar.

– Faren for å gjenta seg sjølv er der, men eg kjempar hardt for ikkje å gjera det, seier Falch.

– Dei fleste av desse bileta er av folk som ikkje er vane med å bli tekne bilete av. Difor har dei ofte ein litt stiv og komisk framtoning.

Innfallsvinkelen min er alltid å gjera som med det fyrste biletet med kong Haakon. Kva gjorde desse folka før biletet vart teke?

Kvar skal dei etterpå? Ved å dikta

LSigmund Falch X Forfattar på si, arbeider til dagleg som prosjektleiar i NRK. X Aktuell med boka Den slemmaste dokka i Drammen.

X Bøkene hans har eit samla opplag på godt over 100 000 eksemplar.

rundt bileta på denne måten, ved å stilla dei same spørsmåla, er det ein fare for å trakka i same bedet som tidlegare. Konsekvensen er at eg no brukar lengre tid på å koma fram til noko eg er nøgd med. Nett av di eg ikkje har lyst til å repetera meg sjølv.

– Blar du i gjennom dei gamle bøkene for å sjekka at du ikkje kopierer deg sjølv?

– Nei, eg føler i grunnen at eg har kontroll på det eg har gjort.

Det einaste er at eg sjekkar namna, at eg ikkje har brukt dei tidlegare.

Eg har likevel gått på ein smell. Ein lesar gjorde meg merksam på at det er eit bilete som finst i to av bøkene, men med ulik tekst. Eg fanga det ikkje opp, det gjorde heller ikkje forlaget. Så full kontroll har eg vel ikkje.

– Dette er vel i grunnen det alle gjer når dei ser eit gamalt fotografi.

Diktar litt for seg sjølve.

– Nettopp. I ei av bøkene er det eit bilete av ein kar som står inne på ein fabrikk. Det er eit flott fotografi, fin djupn og rett komponert.

Men det er heilt uråd å skjøna kva slags fabrikk det er. Det er maskiner der, karen arbeider, men me skjøner ikkje kva han faktisk gjer.

Då handla naturlegvis teksten min om at denne karen hadde arbeidd der i to år, men visste det ikkje sjølv heller. Det humoristiske fungerer berre om du som lesar også får litt av den same kjensla som eg fekk då eg såg biletet fyrste gongen. Det er fort gjort å dikta meg for langt ut, skriva meg vekk i frå utgangspunktet og dermed fjerna

tetstid

“

Lboknytt

Det å kunna sitja heilt for seg sjølv og leita etter bilete, og berre gjera noko som eg sjølv vil, er veldig tilfredstillande. Sigmund Falch

meg frå grunnen til at eg stoppa ved akkurat dette biletet. Du som lesar må vera der med det same, inn i den fyrste kjensla. Som eg då vrir litt til.

– Kunne du ha nytta moderne bilete?

– Eg prøvde det ved eit høve, i det som enda opp i boka Falcheblikk. Forlaget bad folk senda inn Instagram-bilete, og eg skulle så velja mellom dei tusen bileta som kom inn. I utgangspunktet var eg veldig skeptisk, det kjendest litt som å svikta eit velfungerande format.

Eg trudde at me skulle mista denne uskulda som ligg i dei gamle bileta, der folk ikkje er vane med å bli fotograferte. Det fungerte likevel ganske bra, men eg likar nok best å arbeida med gamle fotografi.

– Om eg ikkje visste betre, ville eg ha sagt at det er vestlandshumor du held på med. Men det høyrest ikkje ut som om du kjem derifrå.

– Nei, eg kjem frå hedmarken.

Eg prøvde fyrst på å skriva på hedmarksdialekt, men det vart litt rart.

Prøvde eg å vera Prøysen, eller var det Vazelina Bilopphøggers eller kva var det for noko? Så eg enda

med nynorsk. Når det gjeld humoren, er nok den meir typisk frå der eg kjem frå. Om det på Vestlandet også er vanleg med lågmælte understatements, og å snakka om store ting i korthøgde setningar, så har me nok meir til felles enn ein skulle tru.

– Kva får du utløp for med desse bøkene?

– Dette er ikkje unikt for meg, men både privat og i arbeidslivet er det utstrakt bruk av samarbeid. Det går mykje i samarbeidsprosjekt. Det å kunna sitja heilt for seg sjølv og leita etter bilete, og berre gjera noko

som eg sjølv vil, er veldig tilfredstillande. Og eg blir oppriktig glad når eg kjenner at noko sit.

– Kallar du det ein hobby?

– Ja, det må eg gjera.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 5–2015

– Eg blir oppriktig glad når eg kjenner at noko sit, seier Sigmund Falch. Foto: Kjartan Helleve

13

Lintervjuet

Frå Ordbok til Språkråd – Språket har ord for det me treng å snakke om. Og me har openbert hatt behov for å snakke om maur, seier Åse Wetås, som straks tek over som direktør i Språkrådet.

Norsk Tidend 5–2015

Då Åse Wetås gjekk på Sandnes vidaregåande, var planen klar. Neste skritt var å studere medisin. Difor hadde ho fordjuping i matematikk og biologi, og ho samla seg eit svært herbarium. Men det siste året kom mattelæraren hennar bort til henne. ”Eg høyrer dette snakket om medisin, men det er jo strengt tatt ei fagutdanning. Skulle ikkje du heller satse på noko meir forskaraktig?”

Wetås reagerte som alle andre bråkjekke nestentjueåringar, tenkte at det var heilt idiotisk sagt, og avviste han glatt.

Så byrja ho på medisin i Oslo.

Og forstod at mattelæraren hadde hatt rett. Ho tok til å studere språk i staden. Men ho angra ikkje på fordjupingsfaga.

– Realfaga har vore veldig nyttige, seier Wetås.

– Det er ikkje så langt i frå eit herbarium til leksiografi. Det er ei interesse for enkelteksemplaret ikkje berre for eksemplaret sin del, men av di det er ein del av eit større system. Det er noko som kan plasserast og organiserast, seier Wetås.

14

Mauren i språket I vår kom boka Maurens kulturhistorie, som ho har redigert saman med biolog Torstein Kvamme. Den ser på korleis mauren har blitt skildra i kunsten og litteraturen, og korleis me menneske har levd saman med han.

Wetås har sett på kva spor mauren har sett i språket.

– Det ligg kulturhistorie i språket.

Den strenge naturvitskaplege klassifiseringa av maur og den folkelege klassifiseringa stangar ofte mot ein annan. Me seier t.d. at maur med venger er vengemaur. Men alle maur har venger på eit visst

LÅse Wetås X Leksikograf og språkvitar X Prosjektleiar i Norsk Ordbok 2008–2015 X Er frå 1. desember direktør i Språkrådet

utviklingsstadium. Den detaljen har ikkje vore viktig for folk når dei snakka om maur. I samlingane til Norsk Ordbok er det mange treff på ulike maurtypar, skildringar til dømes av korleis maur har blitt nytta i folkemedisin eller til vêrvarsling.

Det er tydeleg at han har blitt løfta opp. Det er nok av småkryp under ein stein som ein ikkje anar kva heiter, men ein maur kjenner du att.

Han har levd tett inn på menneska og me menneska har samanlikna oss med han, t.d. slik vi ser det i uttrykket flittig som ein maur. Språket har ord for det me treng å snakke om. Og me har openbert hatt behov for å snakke om maur.

– Om me ser på spora av maur i

språket, vil du seie at han er vår ven eller vår fiende?

– Han er openbert ein ven og har fått veldig mange positive eigenskapar knytt til seg. Han er ein usjølvisk slitar som arbeider på vegner av heile samfunnet. Biologane er derimot ikkje så sikre på om maurane faktisk er medvitne om dette samlivet, men slik har me tolka han. Han har på mange måtar blitt eit ideal, fortel ho.

Lange linjer, konkrete oppgåver 1. desember tek ho til

som direktør i Språkrådet. Ho går frå å styre eit prosjekt der ein har fordjupa seg i enkeltord, til å måtte bry seg om mykje større arbeidsfelt. Samstundes er ho klår over at mange framleis trur at Språkrådet berre bryr seg med enkeltord, om t.d. korleis bacon og nikab skal skrivast på norsk.

– Ei av oppgåvene til Språkrådet er å normere skriftspråket, og det inkluderer nye ord. Men om folk trur me berre held på med det, trur eg me har ein jobb å gjere med å syne fram at me puslar med mykje meir. Språkrådet sit med rik kompe-

“

Me lagar ikkje desse normene for å plage statstilsette eller born i skulen.

Det handlar om å gje eit godt og oppdatert tilbod til alle som ynskjer å skrive god og enkel norsk. Åse Wetås

tanse på språk som me gjerne deler av, me vil hjelpe, halde kurs, rettleie og rett slett vere der for dei som treng det.

– Er det mykje av slikt no?

– Ja, og det aukar på. Fleire og fleire nyttar språktenestene våre.

Men eg har eit ynske om at me flyttar endå meir av dette arbeidet over frå å vere rettleiing til enkeltpersonar til å svare fleire på ein gong. Det har jo nett kome ei bok med spørsmål og svar til og frå Språkrådet (Hvorfor snur man på flisa?) , og det finst ein svardatabase på nettsidene.

Så dette blir eit stadig viktigare arbeid.

– Det gamle Språkrådet var ein slags nøytral arena for norsk målstrid.

Kva er det no?

– Det er i alle fall ikkje ei samling av interesseorganisasjonar, om nokon skulle tru det. Språkrådet er eit forvaltningsorgan som skal gjennomføre den offisielle norske språkpolitikken. Det er openbert at me skal ta vare på norsk både som kulturspråk og bruksspråk, og ein viktig del av dette er å ta vare på rettane til språkbrukarane i Noreg.

Dette er store og langsiktige mål, men som me må arbeide med kvar dag. Me må bryte det ned til konkrete tiltak.

– Til dømes?

– Arbeidet med språklege rettar dreier seg mellom anna om at folk får bruke den målforma dei vil og får svar frå det offentlege på den målforma dei ynskjer. Men det handlar også om at folk skal få forståeleg skriftleg informasjon frå staten, som er viktig for demokratiet. Eit anna døme er å arbeide for god tverrfagleg kommunikasjon i samband med krisehandteringar og

“

No har både bokmål og nynorsk fått langsiktig og stabil normering.

Foto: Kjartan Helleve

naudsituasjonar. Korleis kommuniserer naudetatar med kvarandre, har dette språket det naudsynte presisjonsnivået som me treng i ein krisesituasjon? Korleis kan det bli betre?

Engelsk kan vere bra

– Meldingar av typen «dere burde heller bry dere om at det blir mer og mer engelsk» er vel også noko Språkrådet er van med?

– Nokre gonger er engelsk heilt greitt. Forskarar i Bergen som skal snakke med fagfellar i Buenos Aires og Kuala Lumpur, må ha ein måte å kommunisere på. Det er ingenting gale i det. Samstundes har alle forskarar eit ansvar for at det også finst ein god norsk fagterminologi og god sakprosa på norsk. Om all høgare forsking i samfunnsfag og naturfag er på engelsk, blir det vanskelegare å

skrive norske lærebøker til bruk på lægre nivå. Særleg lett er det å vise at dette er viktig i fag der ein skal ut i praksis og møte folk, t.d. lærarar og sjukepleiarar. Her er det viktig at ein som student lærer seg å bruke eit klårt og enkelt språk som alle som ein møter ute i arbeidslivet, kan skjøne.

– Kor glad er du for at det ikkje ligg ei ny normering og ventar på deg?

– No er eg ikkje heilt uhilda, men eg tykte den førre runden med nynorsk gjekk utruleg bra. Det skuldast delvis måten det arbeidet vart gjort på, med fullt innsyn undervegs og høve til å kommentere dei førebelse innstillingane. Samstundes var det sterk semje om at dette var eit arbeid som måtte gjerast, at systemet med hovudformer og klammeformer ikkje fungerte så bra. No var nok ikkje alle samde om enkeltformer i den endelege norma, det var mange som miste favorittane sine undervegs. Det gjorde eg sjølv også! Men eg tykkjer arbeidet gjekk så bra at eg ikkje ville ha kvidd meg for å gjere det igjen. Men no har både bokmål og nynorsk fått langsiktig og stabil normering. Språkrådet har fullmakt til å normere enkeltord, og siste normeringssaka som var oppe, galdt om himmellekamar skal skrivast med stor eller liten forbokstav.

– Og dermed sit me og snakkar om enkeltord igjen.

– Men dette er også viktig. Desse normene og vedtaka gjer me ikkje for å plage statstilsette eller born i skulen. Det handlar om å gje eit godt og oppdatert tilbod til alle som ynskjer å skrive god og enkel norsk.

Dette er eigentleg på tilbodslista.

Godt språk er uavhengig av kva plattform det blir publisert på. Kravet til formuleringar og språkleg presisjon har blitt større, sidan t.d.

Internett gjev tilgang til så mykje, og brukarane kan velje det beste.

Difor aukar dei språklege krava til mange fleire som skriv. Dei vil trenge tips, råd og reglar. Det vil Språkrådet gje dei.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Norsk Tidend 5–2015

Åse Wetås

15

LAksel Waldemar Johannessen

For tjuefem år sidan visste knapt nokon kven kunstnaren Aksel Waldemar Johannessen var, langt mindre kva han hadde med Det Norske Teatret og BUL å gjere. No har Haakon Mehren fått målaren heim.

A. W. Johannessen: Arbeidertog

Norsk Tidend 5–2015

Ein kunstna

16

Haugar Vestfold Kunstmuseum held til i den gamle sjømannsskulen ikkje langt ifrå sentrum av Tønsberg. Du må gå mellom idylliske trebygningar for å kome opp på den vesle høgda, og murbygningen som møter deg, er overraskande stor. Det er lite som minner om skule innandørs, dette er eit moderne utstilingslokale. Sidan 1995 har det vore stilt ut kunst her.

Akkurat no er utstillingslokala i andre etasje delt i tre. I den eine avdelinga heng ei stor utstilling med kunst inspirert av vikingtida, med Birkebeinerne av Knut Bergslien som eit høgdepunkt. Så er det ei rekkje trykk og nokre måleri av Andy Warhol, alle er variantar av kjende Munch-verk.

Dei siste romma syner ei samling måleri av kunstnaren Aksel Waldemar Johannessen.

Fargar og folk slår i mot deg. Variasjonen i stil og motiv er stor. Nokre av måleria er nesten groteske; lidande folk måla med brei pensel. Andre er finare måla, rolegare. Naturbileta er fylte med ein større optimisme.

Det er nesten som om det ikkje er same målaren som står bak. Men det er det. Vare portrett, slitne arbeidarar og naturbilete i ei tilsynelatande salig blanding. Mangfaldet vitnar berre om ei velutvikla evne til å prøve ut og meistre ulike teknikkar og forteljingar. Sjølv for ein ufaglærd er det lett sjå kvaliteten.

Før bileta hamna her i Tønsberg, har dei i løpet av dei siste tiåra blitt stilte ut ei rekkje stader i Noreg. Dei har blitt synte i prestisjetunge Leopold Museum i Wien og dei har

L Aksel Waldemar Johannessen 1880- 1922 Norsk målar og grafikar. Knytt til både den «nasjonale rørsla» og arbeidarrørsla. Blir ofte kalla «den gløymde kunstnaren».

Sjølvportrett, 1922

L Sjølv om dei største måleria var rulla saman, og andre var skadde, så såg eg nok. Eg stod framføre eitt av genia innanfor målarkunsten.

Haakon Mehren

Sidan 1990 har Haakon Mehren arbeidd for å gjere kunstnaren meir kjent, og eig saman med familien mange av bileta. Christen Sveaas har også ei stor samling. Leopold Museum i Wien har kjøpt tre måleri. Fleire andre bilete er i privat eige.

Mehren har i år gitt to måleri til Det Norske Teatret, og heile den grafiske produksjonen til BUL Oslo. Dei har i tillegg fått to måleri som heng i Teatersalen. vore sommarutstillinga i Dogepalasset i Venezia og i Palazzo Te i Mantova i Italia.

For tretti år sidan var det knapt nokon som hadde høyrt om denne Johannessen.

Men den iherdige innsatsen til Haakon Mehren redda målaren frå historia sin skraphaug. Og ikkje berre den historiske, men faktisk også frå Grønmo søppelfylling i Oslo.

Gåva til Teatret Haakon Mehren

møter meg i foajeen på Det Norske Teatret.

Det er noko han vil syne meg. Han tek meg med bort til store trappa som går opp til den store salen. Før hang det portrett av dei tidlegare teatersjefane oppover på veggen langs trappa. No er dei grupperte oppe i andre etasjen. Det har rydda plass til andre bilete.

– Dette er eitt av bileta til Johannessen som knyter han direkte til teaterverda, fortel Mehren.

Biletet er Kirkegårdsgraveren, og syner ein gravar som ser djupt inn i ein hovudskalle og reflekterer litt over livet. Eitt av to bilete Mehren har gitt teateret.

– Han som stod modell for dette biletet, er bilethoggaren A. Trygve Thorsen. Han stod forresten modell for ei rekkje av bileta til Johannessen, seier Mehren og snur seg rundt.

– Og kven trur du det er som har laga bysta av Hulda Garborg her? Jo, det er Thorsen. Johannessen var jo også skulptør, sjølv om det er måleria som syner kvaliteten. Kom, så skal eg syne deg ein ting til.

Mehren tek meg med opp i tredje etasje.

Der står bysta av Johannessen, eit sjølvportrett, som Mehren har gitt til teateret. Ved sida av bysta heng det eit måleri.

– Eg har forresten gitt det måleriet også.

Vaks opp med Munch-kunst Haa-

kon Mehren snusa litt på kunstsamlarlivet då han var ung, og gjorde nokre skikkelege kupp i studenttida. Han kjøpte t.d. ei teikning av Egon Schiele for 150 kroner, ei

Haakon Mehren framføre Kirkegaardsgraveren i foajeen i Det Norske Teatret.

Under: Frå utstillinga på Haugar i Tønsberg. Utstillinga varer til 30. desember.

ar kjem heim

Eit tilfeldig møte Mehren kom køyrande forbi Nasjonalgalleriet i sin Suzuki Jeep. Han var på veg til Aker Brygge for å

nyte sola. Men så dreg han kjensle på ein takstmann som kjem gåande på fortauet, ein kar han har samarbeidd med tidlegare.

Sjølv om han ikkje har samla anna enn til eige bruk, så har han heile livet vore levande oppteken av kunst. Kontaktnettet er stort, også ute i Europa. Takstmannen ser molefonken ut, og Mehren stoppar for å høyre kva problemet er.

– Kan eg setje meg inn?, spurde takstmannen, og Mehren lét han sjølvsagt gjere det.

Takstmannen fortel at han treng hjelp.

Ein månad tidlegare hadde han blitt ringt opp av ein familie som skulle rydde ei leilegheit. Mellom anna var det lagra mange måleri der, mykje på veggene, dei største rulla saman. Takstmannen kom til leilegheita og meinte at måleria var av såpass høg kvalitet, at meir kvalifiserte fagfolk burde vurdere dei. Han tok difor kontakt med Nasjonalgalleriet. Der var dei ikkje interesserte, dette var ikkje noko å samle på. Om måleria hamna på fyllinga, ville det ikkje bry dei, var meldinga.

Takstmannen kom i tvil. Kunne han ha teke så feil? Var dette berre ein overivrig hobbymålar som ikkje fortente å bli teken vare på? No ville takstmannen ha med seg Mehren ut for å sjå på bileta, helst no med det same. Han hadde teke med seg måleria og plassert dei i ei løe som han hadde tilgang til, men der kunne dei ikkje stå. Ikkje hadde måleria godt av det heller.

Mehren nølte. Det var slik ein strålande

Haakon Mehren

LEg skulle berre ut og ta meg ei øl, men i staden vart dette starten på ei lang reise i den siste halvdelen av livet mitt.

Haakon Mehren

sommardag og han skulle jo på Aker Brygge og ta seg ei øl. Men då han såg kor lei seg takstmannen vart, svara han «skitt au», han fekk vel gjere takstmannen ei teneste og vart med til løa for å sjå på bileta.

– Eg fekk fullstendig sjokk, fortel Mehren.

– Sjølv om dei største måleria var rulla saman, og andre var skadde, så såg eg nok.

Eg måtte gå ut av løa etter berre nokre minutt, eg var dyvåt av sveitte. Rett nok var det ein varm dag, men dette var noko anna.

Eg stod framføre eitt av genia innanfor målarkunsten. Eg skulle berre ut og ta meg ei øl, men i staden vart dette starten på ei lang reise i den siste halvdelen av livet mitt.

Gravearbeid Kven var denne kunstnaren? Kvifor hadde Mehren, som såg på seg sjølv som ein kunstkjennar, aldri høyrt om denne Aksel Waldemar Johannessen?

Mellom måleria fann Mehren det fyrste sporet, ei samling av meldingar frå ei minneutstilling i Blomqvist Kunsthandel i Oslo i 1923. Nokre var negative, andre begeistra.

Men det var få eller ingen opplysningar om sjølve kunstnaren. Nasjonalgalleriet hadde kjøpt eit sjølvportrett, og difor var kunstnaren nemnd i Norsk Kunstnerleksikon. Men opplysningane synte seg ikkje å stemme.

Eit veldig gravearbeid tok til. Mehren kom ikkje særleg langt før han byrja å nøste i familiesoga til dei som hadde eigd bileta tidlegare. Slik oppdaga han at Johannessen hadde to døtrer, og at den eine

Norsk Tidend 5–2015

teikning som no er verdt hundretusenvis, om ikkje meir. Interessa for kunst kom frå Rolf Stenersen, som mor hans hadde eit tett forhold til. Då Stenersen måtte flykte frå tyskarane under krigen, vart mykje av kunsten gøymd heime hjå Mehren-familien. Haakon Mehren vaks dermed opp i eit barnerom med Munch-verk på alle vegger.

Seinare fekk han vere med Stenersen på handleturar til Paris. Mehren fekk innblikk i samlarverda og fekk møte mange av dei største kunstnarane.

Men motsett Stenersen var ikkje Mehren steinrik. Då han vart vaksen nok og tente pengar, hadde prisane på den interessante kunsten gått såpass mykje opp at det var uaktuelt å byrje å samle i særleg grad.

– Ein annan grunn er at det å samle på kunst er ei altoppslukande interesse. Det er fort å bli avhengig, det er mest som narkotika. Det er det same som når ein driv med business, ein vil alltid gjere eit kupp.

Eg hadde andre interesser, så det var ikkje dette som stod meg nærast.

Saman med kona Anne Margrete Mehren nytta han tida si på å pusse opp og vedlikehalde Skånland, ein gamal handelsstad i Salten. Familien overtok plassen i 1967, og lenge var dette det store prosjektet.

Ein varm sommardag i 1990 fekk Haakon Mehren ei ny livoppgåve.

17

A. W. Johannessen: Aasa

–Eitt av genia innanfor målarkunsten, meiner Haakon Mehren.

moglegvis var i live. Han nytta folkeregisteret og telefonkatalogen, og til slutt trefte han blink. Ei vaksen dame svara «ja, eg er Solveig Schirmer, dottera til Aksel Waldemar Johannessen.» Mehren seier at dette var den største dagen i dette arbeidet. Slik kom han også i kontakt med Maja Johnsen, ein mangeårig medarbeidar av ekteparet Johannessen. Ho var 94 år gamal då Mehren for fyrste gong tok kontakt. Sidan kjem han i kontakt med Tor Obrestad, som akkurat har skrive ein biografi om Arne Garborg. No heldt han på med ein biografi om Hulda. Saman med kunsthistorikar Øivind Storm Bjerke, som bidrog med kunstfagleg kompetanse, prøvde dei så godt som råd å finne ut så mykje om denne kunstnaren som mogleg.

Norsk Tidend 5–2015

Døyr ung Aksel Waldemar Johannessen

18

vaks opp i Oslo. Han vart fødd i 1880, vaks opp på Kampen og på Hammersborg, og kom frå eit klassisk arbeidarklassemiljø.

Han greidde likevel å kome seg inn på Den kongelige tegneskole, der han var elev fram til 1907, då han gifta seg med Anna Nilsen og tok seg arbeid ved Sandvold møbelfabrikk på Gjøvik.

I 1910 flyttar ekteparet attende til Oslo.

Aksel kjem i kontakt med teatermiljøet, og Anna startar ei systove. Dei arbeider for Chat Noir og for Folkemuseets friluftsscene, og kombinasjonen av å vere nevenyttig og ha kunstnarleg legning kjem godt med.

Anna tek etterkvart handelsbrev og etablerer systova Heimen, etter Hulda Garborg sine «Heimensidene» i tidsskriftet Bygd og

Sjølvportrett, utsnitt

L Kva er det som heng i dei store musea rundt om verda? Jo, det er kunsten som kunsthistorikarar sa var verdilaus, t.d. impresjonistane og El Greco.

Haakon Mehren

By. Systova er det som no heiter Heimen Husflid. Då Hulda etablerer Det Norske Teatret i 1913, får ekteparet fast kontrakt.

Ekteparet var no kome inn i varmen hjå «den nasjonale rørsla». Aksel teikna m.a. mønstera til Valdres- og Gudbrandsdalsbunadane som Heimen nytta.

Ekteparet blir vener med Garborgfamilien og er ofte på vitjing på Labråten i Asker. Men ikkje alle nye venskap var til det gode. Aksel vart truleg kjend med Kristofer Uppdal alt før han flytta til Gjøvik, no er dei stundom ute på harde fyllekuler.

Då Anna bli kreftsjuk, går det over styr for ektemannen. Aksel blir funnen svært forkommen på gata, køyrd til sjukehuset, men døyr av lungebetennelse 26. oktober 1922.

Anna nyttar sine siste krefter på å lage ei minneutstilling for ektemannen, ei svær samling måleri og trykk som knapt nokon har sett før. Det einaste han har synt fram, er skulpturarbeid på haustutstillingar.

Støtta av Uppdal og målaren Ola Abrahamson maktar ho å få til ei svær utstilling i Blomqvist Kunsthandel.

Utstillinga er bra besøkt, meldingane stort sett positive. Gustav Vigeland tykte det var bra, og Edvard Munch meinte at det ikkje vart måla betre bilete i Norden.

Salet er moderat. Men berre få veker etter at utstillinga opnar, døyr også Anna. Hulda Garborg ser til at BUL betaler skikkeleg for Heimen, og at pengane går til ungane. Etter ei utstilling i Skien Kunstforening, som kjøper to måleri til samlinga si, forsvinn måleria til Aksel, stua vekk av overformyn-

deriet. Dermed forsvinn dei ut av norsk kunsthistorie.

Hulda-dagbok Utanom meldingane

frå minneutstillinga er det få skriftlege spor etter Johannessen. Mehren trudde at Hulda kunne ha skrive noko. Då han spurde etter dagbøkene hennar på Nasjonalbiblioteket, lurte dei på kven av dei 106 dagbøkene han ville sjå. Det var mellom anna her Tor Obrestad sin kompetanse kom inn i biletet. Han finn målaren nemnt fleire gonger, særleg rundt tida kring dødsfalla og utstillinga.

«Nationalgalleriet har endelig kjøpt et billede på Johannessens utstilling – sælvportrættet – efter min mening det kjedligste arbeide paa hele utstillingen. Ligner daarlig bl.a.»

I 1927 minnest Hulda framleis måleria.

Ho har vore på ei anna utstilling, og ho minnest sin gamle ven.

«Han åtte ei veldug uppkome av naturleg talent og ein fantasi som peika mot det monumentalt groteske med djupt pessimistisk livsyn.»

For nokre år sidan fekk Mehren tilsendt ein artikkel som Uppdal-biograf Arild Bye hadde funne. Den er skriven av teatermannen og sosialisten Olav Dalgard i 17de mai frå 8. februar 1930. Artikkelen er eit presist bilete av Johannesen og om kor ille det er at Nasjonalgalleriet ikkje har kasta seg over verka hans.

«Det er til alle tider geniale talent som ikkje rekk fram. Grunnane til det er tallause. Oftast er det skort på paaskynning, i samband med fatigdom og svart armod

A. W. Johannessen: Landøen i Asker

Mehren motarbeidd Men Nasjonal-

galleriet ville ikkje ha bileta den gongen, og dei ville ikkje ha dei no. I tett på tjuefem år har Haakon Mehren freista å gje Johannessen den plassen han meiner han fortener.

I 1992, to år etter at han fyrst hadde sett bileta, var han klar med den fyrste boka. Aksel Waldemar Johannessen. Vår glemte maler kom ut på Gyldendal og selde godt.

– Eg fekk skryt for den, men overraskande nok også for skrivinga. Når du er bror til Stein Mehren, så går du ikkje rundt og trur du kan skrive.

Samstundes greidde han langt på veg å rekonstruere utstillinga på Blomqvist ved hjelp av gamle fotografi, han leigde lokalet og stilte dei ut på nytt. Han leita opp fleire bilete som var i privat eige. Men ikkje alle var like begeistra.

– Då eg skreiv den fyrste boka, visste eg jo at Nasjonalgalleriet berre ville brenne

bileta. Men eg tok det ikkje med, eg ville at dei skulle få ein sjanse til å kome i frå det med æra. Boka fekk stort sett gode meldingar, som utstillinga, og det gjekk strålande.

Men Nasjonalgalleriet var heilt uinteressert.

Dei har møtt meg med det eg ville kalle hat.

Men dette hatet har opphøgd målaren til geni. Det er berre geni som bli hata. Såleis har eg sigra på alle frontar, seier Mehren, som meiner at det er ikkje alltid slik at autoritetane har rett.

– Kva er det som heng i dei store musea rundt om verda? Jo, det er kunsten som kunsthistorikarar sa var verdilaus, t.d. impresjonistane og El Greco. Tysk ekspresjonisme er nett komen inn. Slik er det jo.

Det har etter kvart blitt ein lang kamp.

Det har hagla med skuldingar over Mehren, som innrømmer at konfliktane har teke på.

Ikkje minst har skuldingane om at han berre er ute etter å auke verdien på bileta, vore harde å takle. Mehren insisterer på at det aldri har vore målet. Sjølv dei store utstillingane ute i Europa kom etter at dei ulike galleria hadde sett bileta. Utstillinga i Italia var t.d. sett saman av Erich Steingräber, generaldirektør ved Pinakotheket i Munchen.

Musea stod sjølve for alle utgiftene, Mehren sytte berre for transport og forsikring.

Samstundes har kunstnaren og kunsten blitt omfamna av representantar frå både arbeidarrørsla og nynorskinstitusjonane BUL og Det Norske Teatret. Christen Sveaas har kjøpt ein stor del av bileta, og har såleis sytt for at Mehren kunne halde fram med arbeidet. I 2011 kom boka «Dansen gjennom skuggeheimen». Kampen for Aksel Waldemar

Johannessen, der Mehren oppsummerte striden så langt. No er planen å lage ei stifting der representantar frå arbeidarrørsla, BUL og familien hans skal disponere bileta og styre kva som hender med dei.

LDet er til alle tider geniale talent som ikkje rekk fram.

Grunnane til det er tallause. Oftast er det skort på paaskynning, i samband med fatigdom og svart armod som set stenge.

Olav Dalgard

Gåva til BUL Mehren tek meg med bort i BUL og Teatersalen. I 2015 donerte Mehren og familien heile den grafiske produksjonen pluss to måleri til BUL, og Mehren skryt av måten Liv Hege Skagestad i Nynorskens Hus og Hans-Jul Mikkelsen i Bøndenes Hus har teke imot gåva på. Trykka heng i trappegangen, dei to måleria inne i salen. Nokre dansarar nyttar salen til øving, men me får snike oss inn. Mehren syner fram to flotte måleri, denne gongen med religiøse motiv.

– Det som gler meg mest, er å sjå kor sterkt bileta verkar på folk. Eg har alltid likt å stille meg ved inngangen til t.d. ein sal med Goya-bilete. Då kan ein sjå kor sterkt kunst kan verke på folk, t.d. amerikanarar som bryt heilt saman. Det er slik bileta til Johannessen verkar på folk.

Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no

Kjelder: Mehren, Haakon (red.): Aksel Waldemar Johannessen, vår glemte maler. Oslo, Gyldendal, 1992.

Mehren, Haakon: «Dansen gjennom skuggeheimen».

Kampen for Aksel Waldemar Johannessen. Oslo, Orfeus, 2011.

Mehren, Haakon (red.): Munch med nye øyne. Oslo, Orfeus, 2013 Bye, Arild: «Ein uskjønn død å minnast», artikkel Klassekampen 25.10.2012

Norsk Tidend 5–2015

som set stenge. Kontrasten millom det livsideal kunstaneren drøymer om og traar etter aa finna form for, og det han er og ser ikring seg av røyndom skapar ein melankoli og ei modløysa som munnar ut i livshat og sjølvmordstraa. (...) (Bileta) er levande vitnemaal um eit menneske som gjekk rakt fram og var umsynslaus i vaart kultursamfund.

Den fyrste og hittil einaste proletar, som har bore fram urkreftene aat berglandet og vitaliteten aat si klasse i kunsta vaar.»

Og vidare: «Eg ottast at drygt mykje i vaart nationalgalleri vil faa plass på myrkeloftet, naar denn ‘mulighet’ blenkjer i salane.»

19

Lspråkfakta

Stabil nynorsk, men bokmål ta Med boka Språkfakta 2015 vil Ottar Grepstad rydda unna mytar i norsk språkdebatt. Med over 850 tabellar kartlegg han statistisk språkstoda i Noreg, og nynorsk er ikkje språket han er mest uroa for.

– Dette er eit 20 år langt arbeid som tok til på 1990-talet fordi ein då hadde mange tal om kor mange som skreiv nynorsk i grunnskulen, men systematisk dokumentasjon av andre område var det lite av, fortel Ottar Grepstad.

Han er direktør i Nynorsk kultursentrum og gjev i desse dagar ut Språkfakta 2015 på Aasentunet. no med nye kapittel fulle av tekstar og tabellar kvar dag. Nesten halvparten av tabellane er nye, og 15. oktober var 867 tabellar og 20 kapittel med analysar og kommentarar publiserte. Då kom også boka Språkfakta 2015 med alle tekstane, i eit lite, nummerert opplag.

Grepstad har laga Språkfakta 2015 for alle som treng påliteleg informasjon eller statistikk om språk i Noreg. Neste år vert delar av materialet gjort tilgjengeleg i endå meir interaktive former. Dei viktigaste delane av stoffet vert gjevne ut på engelsk, og alt saman skal oppdaterast.

– Noko handlar om samisk og minoritetsspråk, mykje om bokmål og endå meir om nynorsk, fordi det er ein del av samfunnsoppdraget til Nynorsk kultursentrum.

Norsk Tidend 5–2015

Samla gløymd kunnskap

20

– Eg har arbeidd med dette i mange år. Etter kvart mista eg nesten oversikta, og då var det lite sannsynleg at nokon andre hadde oversikt. Difor er det lagt ned eit stort arbeid i å gjera dette lett å finna fram i og oppdatera seinare.

I tillegg til språksituasjonen i Noreg fortel Språkfakta 2015 òg om språka i Europa og i verda. Grepstad meiner mange av dei andre språka i Norden er mindre dokumenterte enn dei burde vera.

– Det har ikkje vore tradisjon for å dokumentera språka i same grad som i Noreg. Det kjem nok i stor grad av at Noreg er eit samfunn med to norske språk, seier han.

Direktør i Nynorsk kultursentrum, Ottar Grepstad, kjem med oppdert statistikk om språk i Språkfakta 2015 i haust. 857 tabellar om språk vert fritt tilgjengelege på Internett.

Foto: Lars O. Flydal / Nynorsk kultursentrum

Mykje av materialet har Grepstad utvikla sjølv, men mykje er samla frå tallause kjelder. Grepstad er nøgd med hjelpa han har fått. Ein del informasjon er henta frå masteroppgåver, kunnskap som tidleg vert gløymd.

– Veldig mange har stilt opp med data, frå Bibelselskapet til Bokmålsforbundet. Det finst utruleg mykje kunnskap der ute, og mangt som har lege ubrukt.

Meir uroa for bokmål

Etter å ha analysert talmaterialet finn han at nynorsk ikkje tapar særleg mykje til bokmålet, stikk i strid med det som ofte vert hevda.

– Det er eit litt keisamt svar, men situasjonen er stabil. På nokre område går det ned, på andre opp, og det meste er stabilt. Grunnskulen er eitt av få område der bruken av nynorsk går tilbake. Ein er ganske omtrentleg med fakta i norsk språkdebatt, og det håpar eg boka kan gjera noko med.

Derimot finn Grepstad større grunn til å uroa seg for bokmål,

“

Sei meg om du skriv nynorsk eller bokmål, og eg skal seia deg kva du meiner om språkpolitikk.

Ottar Grepstad

– Melodi Grand Prix er eit døme på kva som skjer når valfridom er den språkpolitiske strategien, seier Ottar Grepstad, som mellom anna har undersøkt språkval i finalesongane i songtevlinga. Her representert ved Kjetil Mørland og Debrah Scarlett, som song «Monster like me» under den internasjonale finalen i Wien i 2015. Foto: Ailura/Wikimedia

som møter konkurranse ifrå engelsk.

– Eg er meir uroa for bokmålet.

Bokmål tapar for engelsk på område som næringsliv, underhaldning og akademia. Det er ikkje nynorskbrukarane tente med.

Prosentdelen masteroppgåver på bokmål har sokke dramatisk sidan 1990-talet, trass i at talet på oppgåver stig fordi det vert fleire studentar.

– Melodi Grand Prix er eit døme på kva som skjer når valfridom er den språkpolitiske strategien. Då gjev dei fleste etter for engelsk. Det viser at det har vore rett å styra språkpolitikken i landet, seier Grepstad, som mellom anna har undersøkt språkval i finalesongane i songtevlinga.

Det som overraska Grepstad mest av tala han fann, var kor djupe meiningsskilnadene mellom språkbrukarane er.

– Eg har vore blant dei som har meint at også nynorsk er meir enn eit språk og ei rettskriving. Eg var ikkje budd på kor klart skiljet i meiningar om språk er. Sett på spissen: Sei meg om du skriv nynorsk eller bokmål, og eg skal seia deg kva du meiner om språkpolitikk.

Utan vald – Ein måte å summera opp Språkfakta 2015 er omgrepet «den norske erfaringa». Det er ikkje vanleg å løysa kulturelle konfliktar utan vald, men det har nordmenn etter kvart lært seg å gjera.

Han legg til at det har vore sagt mykje ufint i norske debattar, og der har vore gatekampar, men alt i alt har den norske språkstriden gått i retning av løysing utan fysisk vald.

– Eg veit ikkje kor mange samfunn som har gjort det same, men det er neppe mange.

I tillegg finn Grepstad tre viktige historiske endringar: Verda har skifta meining om språk, bokmål er under press, og dialektane vinn fram i Noreg.

– På 1990-åra byrja mange land å gå vekk frå tanken om eitt språk i eitt land. Det seier litt om kor framsynte det norske Stortinget var som jamstilte nynorsk og bokmål i 1885. (©NPK) Martin Årseth/NPK

Oskar Vistdsal har fått Bastianprisen 2015 for Gyrðir Elíasson si bok Utsyn frå sørglaset.

Bastianprisen er ei utmerking som Norsk Oversetterforening årleg gjev til ein omsetjar, for framifrå omsetjing til norsk av eit skjønnlitterært verk. Juryen har dei siste åra laga ei liste over finalistane, ei såkalla kortliste. Tre gonger på rad har Oskar Vistdal frå Vågå stått på den lista, og det med omsetjingar av den same forfattaren, islandske Gyrðir Elíasson, alle på Bokvennen Forlag. Novellesamlinga Steintre (2012), romanen Ved sandelva kunne (2013) og romanen Utsyn frå sørglaset fungera betre. I eit (2014) var alle med i finalen. Og i år flott intervju med Oversetterforefekk endeleg Vistdal den heideren ningen sine heimesider, fortel Vistmange unte han. Juryen måtte undal at det ikkje var språkpolitiske, derstreka at det ikkje var av di det men rytmiske, stilistiske, emne-, no var «Vistdal sin tur», men at det miljø- og stemningsmessige grunvar det beste omsetjinga i 2014. nar til det valet.

«Ofte vinnes denne prisen av – Eg kallar på Albert Lange Fliflet, svære, krevende storverk. At en slik som fekk Bastianprisen i 1968 for tilsynelatende bagatell si geniale gjendikting av av en roman gjør så det finske nasjonaleposet sterkt og entydig innKalevala til telemarksmål: trykk, språklig som i inn«Kvalitetsoversettelse hold, er uvanlig. Origikjennetegnes av poetisk nalens uttrykk nærmer lydhørhet, bredt, men seg poesiens – med en levende ordforråd, fantasi helt spesiell nerve. Det og kreativitet.», sa Vistdal. gjør at oversetteren både – Fliflet henta resmå og kan nærme seg sursar frå telemålet, eg gjendiktningen, skal den leitar etter dei i dølamål, i Gyrðir Elíasson spesielle stemningen lyd- og formverk, ordfornå igjennom til leseren. råd og syntaks, slik som Juryen vurderte nøye de kløyvd infinitiv («sova» aktuelle utfordrerne opp versus «sovne») og vokalmot denne prosalyriske harmoni («stigi» versus beretningen, men den «stunge»). Eg nyttar ofte stod imot alle angrep, synonym variasjonsmesog to skarpsynte konsig og pedagogisk ved at sulenter fant heller ikke til dømes verbalformer avgjørende mye å pirke som «do» og «døydde» på», heitte det i grunneller adjektiv som «anngjevinga. sam» og «travel» opptrer Oskar Vistdal Vistdal har arbeidd i nærleiken av kvarandre. med språk heile livet, For å få språket til å lyda men då med ein akademisk innfallssom eit fullenda orgel, må ein spela vinkel. Han har undervist og forska på heile registeret, sa Vistdal i fylgje på islandsk og finsk, både i Finland intervjuet. og på Island, og har vore knytt til Han er ikkje ferdig med Gyrðir høgskulane i Stavanger og i Volda.

Elíasson. Han har omsett to diktDet er fyrst dei siste åra han har samlingar som ingen forlag har kasta seg over å omsetja skjønnlitvilla gje ut, men den nyaste novelleteratur. Det fyrste møtet kom på samlinga Koparåker kjem straks på Litteraturfestivalen på Lillehammer Bokvennen Forlag. i 2009, der Gyrðir Elíasson var æres– Det er ei glimrande novellegjest. Dette var før den islandske samling, meinte Vistdal. forfattaren vart verkeleg kjend, det – Mogleg endå betre enn den var enno to år til han skulle få Nornordiske prisvinnarboka i 2011. disk Råds Litteraturpris for Mellom Gyrðir er ikkje mindre enn Islands trærne. Vistdal omsette fleire dikt og fremste notidsforfattar, og både nyt noveller for festivalen, og sidan har og fortener optimal velvilje, ikkje dei to hatt tett kontakt. berre på grunn av den estetiske kvaTo tidlegare bøker av Gyrðir liteten, men også miljø- og medieElíasson var tidlegare omsette til kritisk høgaktualitet, sa Vistdal. norsk, men då til bokmål. Vistdal Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no såg fort at ein dialektnær nynorsk

Norsk Tidend 5–2015

apar til engelsk

Omsetjarpris til Vistdal

21

Linnspel

Riksmålsforbundet med sjarmoffensiv på landsbygda Riksmålsforbundet prøver å reinske ut dei siste restane av norsk frå bokmålet. «Det blir jo så lite brukt.» At bokmålet då har tapt siste rest av norsk, er ikkje nemnt, skriv Steinar Nymo.

R

Norsk Tidend 5–2015

iksmålsforbundet har i ein del distriktsaviser presentert ei undersøking som viser at bokmålsskrivande vel ord og former frå «moderat bokmål», det vil i praksis seie: Riksmål, når dei skriv. Dei «radikale» bokmålsformene, for det meste a-endingar, blir ubrukte. I kortform: «Vogna blei henta fram» er det radikale bokmålet som ikkje blir brukt, og «Vognen ble hentet frem» er moderat bokmål – oftast kalla riksmål.

22

Korfor folk vel slik, det nemner dei klokelig nok ikkje. Andre undersøkingar viser at vi skriv det vi er tryggast på, og det vi les mest, er det tryggaste. At det er –en og –et vi les, det syter mediemakta i hovudstaden for. Parolar frå eit tenkeloft i eit avishus bestemmer skrivemåten for meir enn 80 % av folket. Ikkje berre for Kari og Ola; også forfattarar og journalistar held seg stort sett til parolane frå Akersgata. Norskskrivande journalistar slepp ikkje til i hovudstadspressa.

Riksmålsforbundet har no eit argument for å reinske ut dei siste restane av norsk frå bokmålet. «Det blir jo så lite brukt.» Og «Folk har jo selv valgt dem bort.» At bokmålet då har tapt siste rest av norsk, er ikkje nemnt.

Saka blir ikkje likare av at NRK har innført Talt riksmål som ei uoffisiell norm. Samkøyring av prent-, lyd- og bildemedia gir stor gjennomslagskraft. Vi opplever at ungar utover landet brukar Riksmål med austlandsk uttale som leikespråk.

Kva så med oss vaksne? Den samla påverkingskrafta frå hovud-

stadspressa, underhaldnings– industri og lyd- og bildemedium gjer RM til eit «naturlig» førsteval som skriftspråk for dei fleste. Det er jo det vi les – og høyrer!

Kor blei det av samnorsken?

Få ville kjennast ved han, ingen elska han, og då han avleid, var det få som gret. Jordinga føregjekk i døldsmål, og talet på dei som trur han enno lever, må, trur eg, komme ganske nær opp mot dei som har sett Jesus eller Elvis etter at dei var daude. Eg for min del vakna først opp etter «bartholomeusnatta» mot hokjønnet i 2005 og delte då Odin sin lagnad: Jenta var blitt borte, og ho var blitt ein hun.

Riksmålet har, som originalen lenger sør, avskaffa hokjønn

(femininum) som genus (grammatisk kjønn). Det er slått saman med hannkjønnsord i eit nytt «felleskjønn» (utrum) som formelt er hankjønn (maskulinum). Derfor heiter det en bro/broen og en bok/boken. No har ikkje brua og boka nokon sexus (naturlig kjønn), så skaden var ikkje stor om ikkje same lagnaden hadde råka alle hokjønnsorda, i alt eit tusental.

Vi skal her berre sjå på jenta og kua.

Dei er no blitt kjønnslemlesta og gjort til «transvesen», en jente/jenten og en ku/kuen. No kjem visst eit nytt pronomen hen inn for tvikjønna og transpersonar. Ho blei som nemnt avskaffa. For utrums-ord kan vi då velje mellom pronomena han, hun, hen og den. Vandt å tru at kjønnsfor-

virringa i riksmålskretsane skal bli mindre med det.

Av ein eller annan grunn har KUA fått ein status i riksmålet som ho elles ikkje har utanom India.

Som EINASTE «transvesen» kan ho smykkast med hokjønnsform av eigedomspronomen. Rett nok berre i den spesielle situasjonen at du snakkar, syng eller skriv TIL ho.

I tillegg er ho blant dei 50 privilegerte som KAN få -a i bunden form.

(Bokmål har 150). Per Spelmann kan altså seie: Kua mi! Men viss han snakkar OM ho, må det bli: Kua/kuen er min. Viss han snur seg til kona eller dottera og seier: Jenta mi! så er det grammatisk sett ein overgrepssituasjon. Om han bergar fela inn på A-kvota, det veit eg ikkje. Men i beste fall kan det då låte: Du fela min!

Danskeproblemet vårt – eit særnorsk problem. I 1814 ut-

gjorde den dansktalande embets- og kjøpmannsstanden ca 1 % av folket, 8000 menneske. Desse «gjestane» viste seg å vere svært lite integreringsvillige. I staden for at den eine prosenten skulle lære seg norsk, fekk folket lære seg dansk. I 1905 er dei blitt til 5 % eller vel 100 000.

Danskspråklig skolestell, ditto media, styringsverk og næringsliv er årsakene til det. Framandgjering for eigen kultur og ringeakt for eige språk er resultatet. I andre land går elitane føre for å utvikle nasjonalspråket. I Noreg går dei imot. Årsaka er nok at «elitane våre» var diasporadanskar, vrakgods frå det

havarerte daneveldet. Talemålet på Oslo vestkant har aldri vore norsk.

Dessutan: Det rulla ikkje danskehovud i 1814, tvert om, vi lét danskane «våre» ture fram og la oss etter dei både i skikk og språk.

Gaukungen Oslo Oslo og Viken har frå førhistorisk tid vore ein dansk enklave nord for Skagerrak. Rikssamlinga endra ikkje mykje på det.

Olav Haraldsson t.d. fekk området «på lisens» (leasing) frå danskekongen. Går vi til 1500-talet, så fortel kjelder at i Oslo er det berre dansk språk og skikk som gjeld. Alt gildt er dansk, og alt dansk er gildt. Viss ein innflyttar eller ein frå dei lågare klassane skal busette seg inne i murbyen, så må han tilpasse seg språk og skikk der. Har det eigentlig endra seg så mykje sidan den gongen?

Ein kan undrast over korfor vi framleis, i eit land med 3/4 norsktalande, får berre ¼ av sendetida i NRK på norsk? (nynorsk og norske dialektar) Talt Riksmål og meir eksotiske språk skulle vel eigentlig klare seg bra med den siste 4-delen og Austlandssendinga?

Skriftspråket har sin eigen estetikk. Klokkardansken lever

vidare under namnet Riksmål hos personar som vil gjere seg viktige ved å tale «skriftreint». Og han «trekker inn» i møyre skallar. Høgstatus ord, ordformer og meiningar blir etterplapra av brukarar med lågare status og sjølvbilde. Som Donald Trump seier: Slik er det berre.

“

Eig du språket, eig du makta, eig du folket. Dansk eller norsk er også ein kamp om sjelene.

Steinar Nymo

Illustrasjon: Otto Bache: «Soldaternes hjemkomst til København», 1849

kjem Aftenposten med ei skikkelig gladmelding til lesarane sine: Siste rest av norsk er no borte i talemålet i Oslo. Avisa melder: «Dansken vant» og er elles så fintfølande at ho ikkje nemner si eiga rolle i det som er skjedd.

Folkebedrag Soga om språkkuppet til danskane her i landet er ei suksesshistorie. Først kalla dei dansken for Modersmaalet, og Knud Knudsen klarte å lansere modernisering av den danske rettskrivinga som eit «norsk» prosjekt. Bløff? Ja. Etikettsvindel? Ja. Frekt var det òg.

Men det blei jo brukt i Noreg! Rett, men det var nok det forakta almuesproget som var det norske av dei to.

Norsk og unorsk. Skal vi halde norsk og nærskylde språk frå kvarandre, så må vi ty til språktypologi.

Dei klåraste kriteria: Norsk har: 1. tre grammatiske kjønn, 2: diftongar (bein, røyk og gauk). Saman med svensk har vi dessutan bevart mykje av «historisk A» frå germansk og gamalnordisk. A-en er eit skandinavisk målmerke. Det meste av det her finn vi att også i høgtyske dialektar.

I Bayern finn du i dirndl-draktane hokjønn som ikkje gjev seg ut for å vere noko anna, du kan ete diftongrik kost som Eisbein eller Schweinekeule med Sauerkraut og drikke vom Heurigen. Og sit du ute, kan du råke til å høyre ein Gauch.

Norsk og øynordisk har altså

dei 3 nemnte «dygdene» frå det germanske opphavet. Høgtysk har 2, Svensk har 1, og Dansk-Riksmål deler med flatlandstysk på 0 poeng.

Lydane og systema er gjenklangen frå språket slik det var for meir enn 2000 år sia, og det er i utkantane vi har teke vare på dei. Har vi som kulturberarar eit ansvar for å bere ein arv vidare? Eller skal vi skusle han bort i bytte med noko som kanskje er på mote fordi det verkar «enklare», men som er platt, klang- og dåmlaust?

Og andre stader? Dansk språk i krise. Det er ikkje berre Hamlet

som har konstatert at «Something is rotten ...» Ei kjent dansk skodespelarinne uttalte sommaren 2013 til ei engelsk avis at ho skjemtest over sitt eige språk. «Det høyrest ut som folk som spyr», sa ho. Vi kan sanne med ho i at dei høyrest ut til å trenge ein «fisherman’s friend».

Danskane slit òg med ein skrivemåte som høver dårlig med uttalen, og talemålet eignar seg ikkje godt til kommunikasjon. Viss Riksmålet som skrivemåte er halvparten så bra som dei vil ha det til, korfor ikkje re-eksportere det dit der det høyrer heime? Var det opp til meg, så skulle dei få talemålsversjonen på kjøpet.

Eg får skurv i øyra av han.

Som ulv og gris. M.o.t. klang, så er skilnadene mellom «sentral-» og «utkantgermansk» så store at du, utan å høyre ordskil, på langt hald kan skilje ein tirolar/sunnfjording

frå ein danske/hollendar. Språktypane har svært ulik dåm (karakter).

Diftongane + ein relativt rik førekomst av A i norsk og svensk gjer at vi i klangrikdom kjem i klasse med andre A-språk som italiensk og spansk. Er det nokon som har hørt ein dansk opera? Eller samanlikna lyrikk på norsk og på RM?

selt godt, for dei kom i fleire utgåver og opplag. Den første kalla seg grammatikk i «Modersmaalet», dei to neste var «dansk og norsk» mens siste utgåva 1834 heitte «Norsk Grammatik». Innhaldet i alle var kav dansk.

A og E mot kvarandre Striden mellom norsk (nynorsk og norske dialektar) og dansk (Riksmål og Talt Riksmål) er, djupast sett, både ein klassekamp, ein kamp om identitet og definisjonsmakt like mykje som det er ein kulturkamp. Men fonetisk sett er det i hovudsak ein kamp mellom E og A. Slik har det alltid vore. Dei eldre blant oss vil kanskje hugse samnorskstriden i 1950- og 60-åra. Øverland, Bjerke, Juster og Just-Nielsen m.fl. var mobiliserte på RM-sida. Dei prøvde så godt dei kunne å gjere narr av samnorsken p.g.a. nokre A-lydar som skulle høyrast rare ut.

Kalmarunionen. Eig du språket, eig du makta, eig du folket. Dansk eller norsk er også ein kamp om sjelene.

Ved val av språk markerer vi identitet. Språk er også mentalitets- og meiningsberande. Du tek over haldningar, førestillingar, skikkar og verdiar som ligg i det språket du brukar.

I dansk, inklusive Riksmål, er det t.d. innbakt ein ærbødigheitskultur som er ukjent på våre kantar. Jeppe på Bjerget ville aldri ha overlevd i Noreg. Frostatingslova slår (i Mannhelgabolken) fast at folket har rett og plikt til motstand når kongen bryt lova. Det er eit gamalt fridomselement frå førkristen germansk rett som du berre finn i Nederland, Flandern, Frisland, Sveits, Noreg, Sverige og England. Land som har berga seg unna einevaldsstyre. I Danmark er det ukjent.

Folkelige motkrefter mot dei styrande har tronge kår i ein ærbødigheitskultur. Det er sagt, og eg held det for å vere rett, at vi med eit riksmålstalande Noreg for lenge sia ville ha vore i EU. Takk, Ivar Aasen!

A-E-striden er ikkje ny. Han kom ikkje med Øverland og Bjerke.

Den «norske» grammatikaren Maurits Hansen seier alt i 1839 at: «av utlendingens uttale kan man ikke lett bedømme hans kulturtrinn, og, som enhver vet, det svenske sprog, så skjønt og sonort det også er, lyder i vårt øre platt, fordi det ligner almuesproget i betoning og navnlig i bruken av vokalen A, hvor det dannede sprog hos oss har E.» Hansen sine grammatikkar må ha

Striden om dansk eller norsk språk i Noreg er like gamal som

Steinar Nymo, Senja steinar.nymo@nordixnett.no

Norsk Tidend 5–2015

Mission complete! Finis linguae Norvegicae! 21. januar 2013

23

24

Norsk Tidend 5–2015

L nmu

Takk for meg

Verdi er full av idiotar, og brenn du for nynorsk, møter du nøgdi av dei! Innimellom kjennest det byrdasamt å sitja på fasit. For å sitera noko den vyrde redaktøren av denne avisa ein gong uttalte om meg: «Skulle ein ha samla alle tinga han hissar seg opp over i samfunnet, ville ein ha sete att med eit inntrykk av at ragnarok var like om hjørnet.» Eg sette i grunnen pris på den omtalen.

Eg vil difor ynskja den som etterfylgjer meg lukka til, og skal med interessa lesa det vedkomande skriv. Og så vonar eg redaktøren ikkje heilt gløymer at det er andre enn dei som legg nynorsken klin opptil bokmålet der ute. Eit Norsk Tidend utan ei einaste i-ending er eit fattigare blad.

Med så mykje språkleg frustrasjon inni meg er det gjerne undarleg å slutta av denne spalta med ein lettare tone. Men då eg ramla innom ei nettsida med undarlege språkfakta, såg eg eit høve til å gjera noko anna. Sida heiter morsmal.org, og hadde lista opp 40 morosame språkfakta. Ein slags tulleversjon av Grepstad si Språkfakta 2015. Den var rett nok på sidemål, men eg skal gjera mitt besta til å setja om nokre av dei, og så knyta ein liten kommentar til dei.

Fakta nr 3 «Tretten språk som vert snakka av meir enn 100 millionar menneskje. Språki er: Mandarin kinesisk, engelsk, hindi, spansk, russisk, arabisk, bengalsk, portugisisk, Malayindonesisk, fransk, japansk, tysk og urdu.» Og eg som har fått forståingi av at bokmål er mellom dei viktigaste språki i verdi?

L TYLEPRAT KNUT P. BØYUM storeknut@online.no

Fakta nr 4 «Fyrste ordet sagt på månen: Det fyrste ordet sagt på månen var ‘ok’.» Noko som tyder på at det var eit godt vakse menneskje som sa det, hadde det vore ein ungdom ville det nok heller ha vore «nei».

Fakta nr 5 «Same ord for mange. Ordet baiixi tyder på Pirahaa både mor, far, bestemor og bestefar.» Kan det ha noko å gjera med at det har kome lite nytt blod inn i denne språkgruppa?

Fakta nr 10 «Kvar finn ein flest engelsktalande menneskje? Kina.

Kina har fleire engelsktalande menneskje enn i USA.» I den andre enden finn ein Finland og Frankrike, i alle høve om ein skal døma ut i frå sigersintervju når einkvan frå dei landi vert intervjua på engelsk.

Fakta nr 13 «Kva tyder ordet ‘Tips’? Ordet tips er faktisk ei avstutting for ‘To Insure Prompt Service’ (for å sikra rask service).»

Ja, då har eg nok lagt ut mykje pengar på feil grunnlag!

Fakta nr 14 «Fleirspråkeleg ’Taxi‘. Ordet taxi vert skrive på den same måten i engelsk, tysk, fransk, svensk, spansk og portugisisk.»

Noko som er grunn god nok til å nytta det mykje betre ordet «drosja».

Fakta nr 18 «Kinesisk skriftteikn for ‘problem’? Det kinesiske skriftteiknet for ‘problem’ førestiller to kvinner som lever under same tak.» Eg er ein modig mann.

Veldig modig. Men dette vågar eg ikkje å knyta nokon kommentar til.

De må alle formulera dykkar eigen kommentar. Og så må de vera klår over at i alle heterofile par er dei to

“

Så vonar eg redaktøren ikkje heilt gløymer at det er andre enn dei som legg nynorsken klin opptil bokmålet der ute.

kommentarane HEILT ulike, og at den mannlege parten aldri må finna på uttrykkja sin høgt!

Fakta nr 22 «Kva er det lengste ordet i det finske språket? Ordet er: ‘epaejaerjestelmaellistyttaemaettoemyydellaensaekaeaen’.

På norsk tyder det: «sjølv med dykkar manglande evne til å uorganisera». Og det er grunnen til at dette ordet ikkje er å finna i norsk offentleg forvaltning, der er det ingi «manglande evne til å uorganisera.»

Fakta nr 26 «Kva språk må alle pilotane snakka? Alle pilotar i verdi bør klara å identifisera seg på engelsk.» Dersom det er kravet, «at dei bør klara å identifisera seg på engelsk», vart eg brått litt nervøs for å flyga. Eg ville ha vore litt tryggare om dei kunne kommunisera litt meir enn «eg heiter Per».

Fakta nr 27 «Kva språk er vanskelegast å læra? Det språket som vert rekna som vanskelegast å læra i verdi, er baskisk. Det har ingen likskapar med noko anna språk i verdi.» Etter å ha vekependla opp Setesdalen då eg var i militæret på Evjemoen, kan eg for eigi rekning leggja til setesdølmålet.»

Fakta nr 32 «Seier mest takk: Nordmenn vert ofte sett på som uhøflege, men me er av dei som seier oftast ‘takk’.» Etter å ha vore på ein del «serviceverksemder» her i landet, og på ferie i Storbritannia, kan eg med fynd avvisa at dette stemmer!»

Fakta nr 35 «Aust og vest i staden for høgre og venstre? På det australske språket ‘guugu yimidhirr’ seier ein aust og vest i staden for høgre og venstre. I baksetet på ein bil kan ein gjerne høyra: ‘Eg sit så trongt, kan du flytta deg litt austover?’» Noko som jo er det stikk motsette av mange kvinner, dei seier til høgre og venstre på eit kart.

Ja, då skal de ha takk for meg om de har vore innom denne spalta. Eg vonar eg har slumpa til å skriva noko som har vore interessant ein gong i mellom, og gjerne også at eg kan ha klart å egla opp einkvan. Den som går i gravi utan ein einaste meiningsmotstandar, har ikkje gjort mykje her i livet. Men den som går i gravi med berre uvener, har drege det litt langt. Eg vonar eg er ein stad i mellom der. No vonar eg vel at det er ei stund til eg sjølv må ta den oppteljingi også!

Og i tidi fram til det skal eg gjera mitt beste til å skaffa meg uvener i andre fora, medan nye kostar gjer Norsk Tidend til ei endå betre avis.

Takk for meg.

Leiar i Norsk Målungdom

Bokmålet kjem ikkje av seg sjølv

De steg, fra Norge til Noreg, skreiv Agnar Mykle ein gong. Det var sunnmøringane som steig. Plutseleg, stille, utan at nokon hadde merka det, over natta, hadde sunnmøringane erobra Noreg, på ein måte Mykle skildrar som eit osmotisk kupp. Dei erobra skular av alle slag, lærarrom og tura fram vidare opp i systemet.

Steig frå Norge til Noreg. Mykle kallar erobrarane for sunnmøringar, men det er nærliggjande å sjå på dette som ei forenkling, og at han her skildrar nynorsken sin framgang i ulike institusjonar på slutten av 1800-talet.

Nynorskfolket si invadering.

Me målfolk vert stundom sedde på som nokon som turar fram og vil ha alt på sitt vis, og enkelte kjenner seg invaderte av nynorsken. Skal dei ha nynorsk språkstimulering i barnehagane òg no? , vart det spurt i eit svar til eit lesarbrev om korleis born kan bli trygge nynorskbrukarar. Ja, for bokmålsstimulering har dei vel aldri hatt i barnehagane? Som om bokmålsstimulering er nøytralt, medan nynorsk språkstimulering er eit markert val, og eit urimeleg krav.

I sidemålsdebatten høyrer me ofte at ein ikkje bør tvinge elevane til å lære nynorsk som sidemål. Nynorsken er påtvungen , som dei seier.

Er det meir tvang å lære sidemål enn å lære om reklameanalyse? Ein stiller ikkje spørsmål til dei andre komponentane av norskfaget, men føler seg invadert av den påtvungne nynorsken, og skjønar ikkje kvifor ein skal lære eit språk som nesten ingen brukar.

Kva skjer når det går hin vegen?

Når bokmålsfolket plutseleg, kanskje ikkje stille og utan å vekkje oppsikt, stig frå Noreg til Norge? Når dei til dømes vil ha skulemålsrøysting slik at ungane slepp å lære nynorsk, i ei slags tru på at det er til det beste for borna. Kva gjer me då? Skal me leggje inn årane, sitje stille i båten og håpe at det går over, og berre la dei ture fram?

Nei, det er ikkje slik det fungerer. Me har to jamstilte skriftspråk, men sjølv om dei er jamstilte på papiret, vil ikkje det seie at dei konkurrerer på like vilkår. Nynorsken er i mindretal, og treng litt ekstra draghjelp for at likestillinga skal verte reell. Difor treng ein målfolk som seier ifrå. Likesæle og kunnskapsløyse har aldri gagna nynorsken. Å spreie kunnskap og engasjement er det viktigaste me kan gjere. Nynorsken kjem ikkje alltid av seg sjølv, men det gjer ikkje bokmålet heller.

Norsk Tidend 5–2015

Ikkje visste eg at bror til Donald Trump var frå Voss og arbeider som redaktør i Norsk Tidend.

Men då eg i god tid leverte ein ny Tyleprat, oppdaga eg at slik var det. «Du har sparken!!», var meldingi eg fekk i retur. Ja, ja, slik er vel livet. Og kjenner eg den godaste redaktøren rett, så var det vel ein annan som fekk same opplevingi då eg fekk tilbodet om å skriva her i bladet.

De skal likevel ikkje ha sut for meg, tapet av denne jobben fører ikkje nett til redusert levestandard for min del! Eg var meir glad for eit høve til å få riva av meg litt frustrasjon over all den elenda som rår i norsk språk, og mest av alt innanfor nynorsken. Å vera av hjartesvak slekt og ha eit engasjement for nynorsk (og då den gode nynorsken, ikkje den ein lyt nytta i dag, om ein vil halda seg til dei siste reglane) er ekstremsport på høgt nivå.

Synnøve marie sætre

25

Lmålgåver

Gåver til Noregs Mållag Frå 5. september til og med 16.oktober fekk Noregs Mållag 173 350 kr som gåve. Det er ikkje mange språkorganisasjonar som kan seie det same. Tusen takk!

Norsk Tidend 5–2015

Aust-Agder Mållag Scott Aanby Jackob Bakken Torfinn Brokke Telleif Engenes Kristine Foss Rolf Fredriksen Johannes Havstad Ragnar Kaasa Gunnar E. Lande Gunvor Lande Jon Kolbjørn Lindset Torleiv K. Løyland Målfrid Mejlænder-Larsen Rune Nylund Anne Oland Signe Alise Olstad Sigrid Bjørg Ramse Kari Gerd Riisland Olav Riisland Olav K. Rike Torkjel Segberg Johannes G. Torstveit Olav Vehus Jens Vellene

26

Austmannalaget Olaug Aaberge Ole Bjerke Anders Bjørge Eldrid Brandvol Bente Bratlund Per Brumillom Brit Dalseg Inger Johanne Dæhlen Torhild Ekre Frode Erstad Mathias Finsveen Inger Lise Fiskvik Steinulf Fjæstad Kari Ruud Flem Harald Ove Foss Tordis Irene Fosse Ola Garmager Kjell Gulbrandsen Erik Hanssveen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Ola Martin Haugen Bjarte Hole Kolbjørn Hvattum Ola Klepp Gunnar Lien Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Anne Midtbø Trygve Nesset Øyvind Nordli Jogrim Nordsletten Olaf Nøkleby Hans Odenrud Ivar Odnes Ellen Preststulen Tor Rogne Jakup Skjedsvoll Egil Skullerud Marit Steinsrud Gudmund Teigen Magne Teppen Magne Velure Åse Grønlien Østmoe Mathias I. Øvsteng Bjarne Øygarden Hans H. Årneshaugen

Buskerud Mållag Herbjørn Brennhovd Syver Hjelmen Lars Erik Jacobsen Oddbjørn Jorde Anna Lilleslett Odd Oleivsgard Gunnar Ottne Halle Perstølen Knut V. Seim Dagny Irene Skare Rolf Harald Sæther Fylkesmållaget Vikværingen Bergfinn Aabø Solveig Fiskvik Aamodt Ivar Aasen Olaf Almenningen Ruth Amdahl Norunn Askeland Gurid Aga Askeland Børre Austmann Sigmund Birkeland Reidar Borgstrøm Herfinn Brekke Karen Bø Alv Reidar Dale Hans Olav Eggestad Asbjørn Eidhammer Turid Farbregd Olav Frøystadvåg Otto Gjerpe Oddrun Grønvik Gunnvald Grønvik Asbjørn Haug Eva Birgit Heide Sveinung Helgheim Mildrid Helland Sigrun Heskestad Audun Heskestad Halldor Hoftun Karl-Anders Hovden Jens Kihl Laurits Killingbergtrø Harald Sverdrup Koht Per Olav Lande Edvard Lauen Aaslaug Lode Trond Øivindsson Lunde Jon Låte Kåre Martinussen Remi Moen Arnold Mundal Finn Måge Øystein Njål Nordang Eva Nørstebø Dag Omholt Kari Rysst Paulsen Alain Egil Adrian Ramdal Olav Røvang Erik Simensen Toril Kristin Sjo Olav R. Skage Inger Skjelmerud Arve Skutlaberg Sigrid Skålnes Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Tordis Thorsen Svein Olav Throndsen Olav Nils Thue Halvor Tjønn

Øystein Tormodsgard Stein Tveite Kjell Venås Jørgen Vogt Håkon Ørjasæter Hordaland Mållag Ivar Bård Aadland Torunn Aarre Olav Aas Arne Alsaker Torgeir Alvsåker Arne Andersen Ingvard Andreassen Aud Angeltveit Arnfinn Jørgen Ansok Madli Arnestad Jon Aske Edel Augestad Daniel Berge Olav Berge Oddbjørn Berge Eli Bergsvik Marit Bernsen Dagrun Berntsen Ansgar Bjelland Hjalmar Bjerkeng Narve Bjørgo Bjørn Bjørlykke Audun Bjørnberg Asbjørn Bjørnset Solveig Bjørsvik Lars O. Bleie Johannes Bleie Brita Bolstad Anfinn Bondhus Marta Borge Aslaug Kvilekval Breivik Reidar Bremerthun Jostein Buene Ragnhild Byrkjenes Kjell Jostein Bø Aud Sissel Bøe Vigdis Digernes Dahl Reidar Dale Olav Digernes Brit Reidun Djursvoll Nils J. Drage Torbjørn Dyrvik Nils Eidhammer Ingunn Eitrheim Reidun Emhjellen Nils M. Engelsen Øystein Erstad Anne-Karin Manger Fjeld Astrid Anne Fjeldstad Sverre Fjell Harald Frønsdal Olav Gallefoss Brit Thorland Gravdal Endre Grutle Sylvi Ann Hanstvedt Magna Hatlebakk Agnes Hauge Stanley Hauge Arnfinn Hellevang Aslak T. Helleve Knut Johannes Helvik Jan Kåre Henriksbø Kåre Herfindal Robert Hermansen Kjartan Hernes Eli Hillersøy Olrun Hild Hillestad

L. O. Himle Einar Hitland Marit Hjartåker Annbjørg Rebbestad Hjellestad Karl Johan Holmås Karl Hope Sverre Hope Bjørg Tordis Hus Bjørn Husefest Jens Hystad Ole-Jørgen Johannessen Aslaug Garnes Johnsen Leif Johnsen Ingvild Jøsendal Leif Knutsen Helga Kolstad Vidar Lehmann Marit Schmidt Lie Anstein Lohndal Einar Lygre Eldbjørg Tøsdal Lyssand Torstein Løning Jarle Malkenes Harry Mehammer Sigvald Monstad Olav K. Morken Jostein Mykletun Einar Myster Nils Mæhle Herborg Mæland Odlaug Måge Marit Nedreli Lorense Nesse Arne Nilsen Arne Olav Nilsen Lisbeth Norendal Helge Martin Nygård Agnar Omvik Oddlaug Oppedal Astrid Reigstad Lars Riise Inger-Johanne Rossebø Siri Rusten Knut Røyrvik Håkon Sagen Liv Bjørnebøle Saghaug Torbjørn Seim Torbjørg Sjøberg Bjarne Skarestad Bjarne Skjold Arnlaug Skjæveland Per Skjæveland Øystein Skjæveland Harald Skorpen Oddvar Skre Jakob Skår Kari Smith Asbjørn Solberg Jan Oddvar Solli John Stavland Nora Henden Stegane Magnhild Steine Nelly Storebø Sverre Storøy Edith Stusdal Rolf Sigmund Sunde Målfrid Sundvor Kurt Svensson Audun Sydnes Valgjerd Tungesvik Sylta Lars Børge Sæberg Anne Sæland Marit Sæle Leif Helge Særsten Borgny Særsten Kjell Gudmund Søholt Arne Søyland Knut J. Tokheim Svanhild Toppe Kjell Torp Håkon Træland Kjell Thore Tungesvik Odd Tøndel

Kirsten Ulveseth Anders T Veland Randi Vengen Berit Vatne Vik Liv Vike Inger B. Vikøren Ingebjørg Viste Olav Ånneland Magne Århus Karmsund Mållag Gunlaug Apeland Solveig Eidhammar Lars Eikehaugen Norleif Fjeldheim Synneva Flesland Lars Kjetil Flesland Torill Borge Horneland Olav Torfinn Jondahl Arne Langåker Ellen Waage Liestøl Paul Mølstre Gunlaug Pedersen Borghild Sævereide Prestegård Helga Reinertsen Johannes Risøy Askild Rullestad Magne Skjervheim Svein A. Strømme Hans Olav Tungesvik Knut Tungesvik Ingolv Vevatne Anny F. Øverland Yngve Øvstedal Peder Ådland Naumdøla Mållag Håvard Avelsgaard Nordland Mållag Kåre Belsheim Nordmøre Mållag Magnar Almberg Jon Kristian Aune Anne Grete Witzøe Botten Ola Bræin Styrkår Brørs Eva Susanne Bårdseth Arild Drøivoldsmo Liv Rigmor Flå Tora Kjelleberg Jorunn M. Kvendbø Albert Lervik Tor Mogstad Henning Sommerro Eirik S. Todal Elen Maria Todal Karin Vike Kirsti Orheim Ås Knut Ås Rogaland Mållag Kjell Aambakk Leiv Alvsaker Sigmund Andersen Lars Bakka Alf Jan Bysheim Ingrid Enoksen Else Fagerheim Eirik Daniel Fatnes Ingrid Gjesdal Endre Gjil Ranveig Gudmestad Lidvor Hatteland Ola Hauge Inge Haugland Rasmus Hetland Oddrun Hidle Liv Hobberstad Ann L. Hocking Terje Håland Jorunn Håvarstein

Anne Margrethe Kolnes Herborg Kverneland Magnhild Lid Ruth Marie Lima Georg Løvbrekke Ståle Moe Sigrid Myhre Marit Ness Knut Georg Nilsen Lise Lunde Nilsen Ingvar Olimstad Oddbjørg Oma Åshild Osaland Dag Raustein Svein Risa Magne A. Roth Atle Røe Rolf Salte Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Tobias Skretting Kåre Skår Tom Soma Trond Spanne Torgeir Spanne Hans Spilde Jon Stangeland Audun Steinnes Margoth Sundsbø Odd Sigmund Sunnanå Einar Sæland Marta Sætrenes Svein Kåreson Søyland Per Thygesen Kåre Torvanger Kurt Tunheim Hilda Ullestad Ottar Vandvik Sigbjørn Varhaug Reidar Vik Klara Vik Jørund Øygarden Romsdal Mållag Ingar Aas Dagrun Gjelsvik Austigard Asbjørg Baldersheim Annlaug Berge Petter Inge Bergheim Anne Grete og Gunnar Bø Kristine Eidhamar John Ekroll Kåre Magne Holsbøvåg Einar M Langset Johan Magnar Myrbostad Knut Romestrand Jørgen Magne Strømme Oddmund Svarteberg Ingar Sveen Bjørn Sæbø Kristoffer Venås Sogn og Fjordane Mållag Venke Bakken Emma Bale Gunhild Børtnes Jakob Devik Nils Distad Gjertrud Eikevik Dag-Erik Eriksmoen Ståle Fitje Marta E. Fjærestad Sverre N. Folkestad Jan Martin Frislid Ottar Færøyvik Asbjørn Geithus Håkon Giil Magnus Grimset Oddlaug Hammer Mona Hamre Ivar S. Haugland Jon Heggheim Oddleiv Hjellum

L media Kjell Roger Straume Dagrun Torvanger Asbjørn Tryggestad Øyvind Vadstein Eldrid Vik Svein Vinje Sveinung Walseth Knut Ytterdal

Sunnmøre Mållag Ingrid Aamdal Torstein Paul Aksnes Kristian Almås Åsmund Arne Andreas Bjåstad Oddhild Brandal Sigurd Olav Brautaset Liv Brekke Ole Arild Bø Marit Devold Magne Drabløs Aud Farstad Per Fauske Karen Randi Festøy Jostein Fet Øystein Grønmyr Asbjørn Hatlehol Severin Haugen Thor Sivert Heggedal Inger Hjorthaug Ingrid Runde Huus Jakob O. Kjersem Gunnar Kjøde Johannes Klungsøyr Jostein Kursetgjerde Einar Landmark Jostein O. Mo Helge H. Moe Roger Nedreklepp Bjørn Ståle Nedreskodje Kjartan Oksavik Eldrid Ose Britt Oterholm Petra Pilskog Torleiv Rogne Greg Rotevatn Gunder Runde Olga Støylen Runde Jarle Solheim

Troms og Finnmark Mållag Terje Christoffersen Terje B. Dahl Eldbjørg Gjelsvik Siv Løvmo Magnar Mikkelsen May Johanne Molund Valborg Myklebust Atle Måseide Ingrid Russøy Guri Skeie Sunniva Skålnes Jon Todal Gunn Utkvitne Karin Vrålstad Odd Østgård

Telemark Mållag Lars Johan Aasland Eiliv Astad Eva Bergø Lars Bjaadal Olav Rune Djuve Per Engene Olav Felland Gunlaug Fjellstad Sigrid Fonnlid Hans Magne Gautefall Anne Gøytil Svanhild Haugen Oddvar Haugland Ragnhild Hovda Hallgrim Høydal Jon Ingebretsen Halvard Jansen Olav E. Kaasa Josef Kili Erling Langleite Lars Maardalen Olav H. Nystog Jakob Olimstad Birger Risnes Johannes Ryen Sigvald Rørtveit Gunvor Solberg Margit Ryen Steen Olav Teigen Olav Tho Borghild Tveit Jon Tvitekkja Einar Versto

Trønderlaget Kjell Bardal Ingvar Berg Oddrun Bjørgum Karl Ove Bjørnstad Olaug Denstadli Anne Eldevik Jon Olav Forbord Arne A. Frisvoll Størker Garberg Mia Gjessing Magne Grendal Harald Hernes Borghild Kristin Lomundal Geir Lorentzen Lars Kolbjørn Moa Sverre Mikal Myklestad Magne Måge Einar Nordbø Lars Nygård Solveig Otlo

Jostein Rekstad Narve Rognebakke Per Rønningen Arvid Henry Staupe Odd Sigmund Staverløkk Eiliv Størdal Inge Torfinn Vada Valdres Mållag Gunnar Breivik Olav Bråten Olav Gullik Bø Reidar Gjølmo Nils Rogn Ingrid Solveig Spjøtvoll Torbjørn Stavenjord Magnor Wigdel Ingebjørg Årseth Vest-Agder Mållag Roald Andersen Anne Austad Bernt-Henrik Berg Åse-Berit Fidjeland Vigleik Frigstad Halvdan Furholt Thorbjørn Gysland Mardon Haugland Magne Heie Kjell Erling Håland Olav Hårtveit Gudrun Haugen Håvorsen Tom Arnt Lindeland Sylfest Lomheim Oddvar Moen Martin Skjekkeland Trygve Smedsland Knut Gunnar Solberg Asbjørn Stallemo Birgit Stallemo Magne Valborgland Gunnar Vollen Østfold Mållag Ole Johan Bjørnøy Gry Vågslid Gardsteig Eiliv Herikstad Arnstein Hjelde Arne Kvernhusvik Bjørg Robberstad Jensen Einar O. Standal Inger Torny Storbråten Yrkesmållag Kjellfrid Bøthun Anne-Marie Botnen Eggerud Rønnaug Kattem Kjell Harald Lunde Kari Nes Borge Otterlei Linda Plahte Hugfrid Raaheim Lars Helge Sørheim Turid J. Thune Sigrid Tyssen Torgeir Urdahl Vidar Ystad Beinveges innmelde Marit Einrem Kristian Halse Johannes Hjønnevåg Erling Nordheim Villy Nordmo Åse Floa Steinrud Gro Einrem Volseth

Redaksjonen i Framtida.no. Frå venstre: Andrea Rygg Nøttveit, Anders Veberg, Svein Olav B. Langåker og Tora Hope.

Framtida.no får støtte til forskingsjournalistikk Vinjefondet vil gi 680 000 kroner over tre år til Framtida.no.

– Dette er utruleg kjekke nyhende, seier Svein Olav B. Langåker, redaktør i Framtida.no.

Vinjefondet er eit fond som blir forvalta av Nynorsk kultursentrum på oppdrag frå Kulturdepartementet og går til å styrkja journalistikk på nynorsk.

Framtida.no får 230 000 i 2015 og har òg fått tilsegn om 250 000 i 2016 og 200 000 i 2017. Nettavisa har fått støtte frå Vinjefondet tidlegare, men det er første gong støtta kjem over fleire år.

Mykje spennande forsking

Støtta skal Framtida.no bruka til å oppretta eit engasjement som forskingsjournalist.

– Hovudmålgruppa til Framtida.no er unge mellom 15 og 25 år, og det vil vera styrande for måten me formidlar forsking på og kva tema me vil skriva om. Me vil jobba for å finna nye og spennande måtar å formidla ny forsking på, seier Langåker.

Han fortel at forskingsjournalistikk er etterspurt av lesarane, og at dette er noko det finst lite av på nynorsk på nett.

Framtida.no har dei siste åra

skrive mykje om språk, klima, skulepolitikk, ungdom og politikk, kjønnsidentitet og likestilling og litteratur. Det blir meir av dette, men òg meir av andre felt.

Noko Framtida.no vil undersøkja nærmare, er korleis algoritmar i søkemotorar og sosiale medium påverkar både medium, kjelder og språk.

– Å få fram siste forsking om dette temaet vil vera nyttig både for Framtida.no og andre nynorske medium, seier Langåker.

Nynorsk på nett – Mesteparten

av arbeidstida til forskingsjournalisten vil gå med til å skriva artiklar. Men me ønskjer òg at noko tid vil bli brukt på å byggja nettverk mot høgskular og universitet for å få fram endå meir nynorsk forskingsformidling frå desse. Målet er heile tida å få fram mest og best mogleg spennande journalistikk på nynorsk om ny forsking, seier Framtida.no-redaktøren.

– Støtta vil òg hjelpa til med å tilføra naudsynte ressursar i Framtida.no, og gje oss kraft til det me ønskjer å vera – eit lokomotiv for nynorsk journalistikk på nett, held han fram.

Framtida.no fyller denne hausten fem år, og har kring 40 000 brukarar i månaden. Nyhende- og debattavisa for unge samarbeider i dag med 20 lokalaviser og fleire andre nettstader og vil invitera fleire av desse til å bli med på prosjektet.

Pressemelding

Fyllekøyrde med traktor to gonger på éin dag Politiet på Ringebu stoppa ein traktorsjåfør tydeleg påverka av alkohol. I tillegg mangla han førarkort, det var inndrege på eit tidlegare tidspunkt. Nøklane vart inndrege. Ved midnatt tikka det inn ei ny melding om at ein traktor låg i grøfta i Ringebu

sentrum. Sjåføren var ikkje blitt edru. Han har truleg nytta ein skrutrekkar til å få start på traktoren igjen.

– Somme dagar er det like greitt å berre halde seg heime, seier Ragnar Hovland i ein stutt kommentar.

Norsk Tidend 5–2015

Nils Husabø Liv Husabø Knut Andreas Hågvar Sverre Indrehus Bjarne Kaarstad Ingunn Kandal Ola Kjørstad Oddborg Hellebø Klævold Torhild Solheim Klævold Liv Janne Kvåle Magny Kårstad Rune Lotsberg Terje Moe Knut Moen Johan Moldestad Knut Ole Myren Julie Kristine Ness Anna Njøs Stein Bugge Næss Oddbjørn Ramstad Tordis Randmo Kjerstin Risnes Bjørn Rørtveit Karoline Råd Margot Sande Marta Kari Schawlann Anna Sofia Skaar Leif Alfred Skaar Synneva Kolle Solheim Harald Steiro Irene Stokker Hans Mark Svedal Jorunn Systad Ingrid Søyland Jakob Thingnes Helge Thue Ingrid Thy Ivar Jostein Tjugum Paul Arnfinn Tomasgard Kari og Helge Tveit Oddfrid Vereide Jens Vestrheim Liv Østrem

27

Lkryssord

Kryss NT nr. 5-2015 ved Laurits Killingbergtrø LAPPEN PENGELAPP

MEIR STRAUM

RETNING

BEIST

FLIRE

SKIKKA

SKAL

POPTRIO

TILTAK FOR IKKJE BETRE MANGE Å LUFT SKRYTE AV

PÅHITT

BIBELSK VESLESYSTER

ARVEANLEGG

ATOM

HUSDYR

TOGA, BUSSANE, FLYA OSV.

SKUR

VAR LUKAS

FEIRING

NAKE, I GLATT STØRST KONGE SKOGEN BERG

SKAFT

KARAKTER FORTUMLA

KORRIGERE

TEKSTMELDING

6. TONEN

STUT

DROG

SIDE MED MINST VIND

FRAUS

SKODDE

SKRIK

HUNDRE KVADRATMETER

TREDJE STABLE LAGE TONEN STING

SELSKAP

MORKEN

PRIS

SKIP

RENNE

TEK INN FØDE

EVENTYRSAMLAR

PLANTE

FANGEROM

KAN VINDAUGE VERE

TIDSROM

UNGE

PRØYSEN

I ULLHÅR GODE SÅG BOKA ERLE

PUST

KORNET

LENGD

GJERE REAL VONDT TYGGJE

I ORDEN

PROV PÅ STIKK

BAKPREST I MULTI- OVERBIBELEN PLISERE BØYGD

LIKE PAPEGØYEN

KVINNE- DANS URO I NAMN HUGEN

RUSSISK ELV

VINDLYD

UKOKT

FUNDAMENT

JOULE ANONYM ORG.

GJERNING I FOTBALLKAMP

HAVDJUP

HELDT SENGA

DRIKK

RENN

DET RETTE SVARET

RETT

GAMLE TING

TRYLLE- FELEKUNST SPELAR

ELVA

EIGE

VER STILL !

HIMTRYGTRØYTT MELSK GING VESEN

UNDERTREKAR HALDNING

LYSTIG

NT NR. 5 2015

I GUDBRANDSDALEN

KORTET

Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2015 Eldbjørg Gunnarson, Morvik Sigfred Hovda, Vang i Valdres Åse-Berit Fidjeland, Tjørhom

Send løysinga til: Noregs Mållag Lilletorget 1 0184 Oslo

Norsk Tidend 5–2015

Frist: 15. januar 2016

28

Merk konvolutten «Kryssord».

Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie.

LLøysing

Kryss NT nr. 4-2015 TAUET

O TROLL A V R E I Å R S PRON. D E UT AV KONJ. O R TRE E G G I R VASSE V A FISK SUNN Å FANGST N L A SKEIMAT U G A R R E A BARTRE F U KUNNE V I T S S K R ØYSTAT E I LAUG

BUSKAR

GRUNNEN

KANT

OVERFØRE

GJE LOV

IKKJE Å PRØVE PÅ

SÅRMERKE GULLMYNT

Namn: Adresse: Postnummer/-stad:

INNTEKTSKJELDE ?

GRASMARK ÅTAK

KERAMIKK

INDIA-

EKSTRAKT

HELLING

KLE

VIDT PLAGG

ARM L AUKE Y F HOVUDL I STAD LYRIKK I V I N G PLOG A A S E N KREATIV N E R K R A T T PLAGG I D LEI TYPE A K A HERME E R T E K R O VIS S K A N D I N A V PLATER A T P I G K A S NØKKELG F E N ERSTATD I R K NING TREKVIT L O MORO U B E I E R E O R S A K E U R V Æ R I N G S R I K E KONJ. S LEIVE E SIDE TÆRER A T S A R STUND LÆREJ E R L E G TUKTA B E L SETNING S T E T T A R V A G L E REVYG E L E DAME S R E L A G A S I L D K A R I T E A T E SUGE V O L L FOSTRA D I E FLATEN MÅL LEGG A D D A P E L O D D SAMAN R E KRØTER A L E D Y R MALM E JAMMER

MUSIKKFORSKAR

LAND

NORDBU

VØRDNAD

EIN SOM IKKJE HAR MYKJE Å FARE MED

3,14

HADDE FRI

KRØTER

OSTESTOFF 2. PERSON

DUKKA OPP

MEDFØDD EVNE

STYRE

URO U D I K T E R I K SLETTE K BEST M O K L O K E I N KVINNENAMN K O M GRESK S A FILOSOF E I S A R N T R E A I T T E S E R M T LENGD A O M U T E E R E T S Ø L E E R E R NT NR. 4 R T S 2015

FLIRTE

VERDSORG.

UNNSKYLDE

NOKO SOM SYNER TIDA

UTROP

GANG

FANTASISTAD

ELDRE MOR

KLOVNE

OPPFYLLER

HEITT

NORSK FORF.

STORFOLK

DESSERT

NYNORSKAVIS

ORKE

INNLANDSFISK

AMER. SONGAR

SJARM

MEISTERSKAP

I FALL

IKKJE TEKE I BRUK

I DET FRI

HEVAR SEG

DEKKE

NORSK KVINNE

SPELSTADEN

FRITT

I ØSTFOLD

GJØRME

DU OG DU

L BAK MÅL Litt av kvart frå platebunken 3. oktober 2005: Trondheimsgruppa Lumsk reiser ei nidstong – ei stong med eit hestehovud oppå – utanfor lokala til Nidar. Gruppa er der for å framføra Nidvisa, ein song skriven som protest mot at Nidar og andre køyrer på med joleprodukt tidleg på hausten i staden for å venta til jol. Hestehovud og nynorsk hardrock mot for tidleg jolemarsipan – dét må vel seiast å vera ei av dei meir spektakulære platelanseringane i den nynorske platesoga. Men har me nynorskfolk reint samvit når det kjem til å ikkje driva på med joleting utanom sesongen?

Lat oss sjå nærare på «Det lyser i stille grender» av Jakob Sande og Lars Søraas d.y. – ein av dei finaste jolesongane me har. Kva tid vart songen skriven? Jau, den godaste Sande sat og skreiv teksten midt på sumaren. Litt utanfor sesongen, kan me seia, men det viktige er vel kva tid songen kom ut, ikkje kva tid han vart skriven. Og av di det her er ei platespalte, får me vel sjå på kva tid den fyrste plateinnspelinga kom ut, då.

I fleire bøker, til dømes i biografien Norvall Skreien skreiv om Lars Søraas, står det skrive at den fyrste innspelinga av «Det lyser i stille grender» var med Sandefjord jentekor i 1974. Men «Det lyser i stille grender» kom ut på plate meir enn 20 år tidlegare enn det.

Og det var eit bergenskor som var fyrst ute.

Oppdaginga kom då eg kom over ei 78-plate med Bergens Ynglingeforenings Sangforening dirigert av Lars Søraas. A-sida på plata hadde tittelen «Jolesong» og var kreditert Lars Søraas og Jakob Sande. Songen som gøymde seg bak den noko anonyme tittelen, synte seg å vera «Det lyser i stille grender». Men kva tid var plata frå? Det stod nemleg ikkje noko årstal på plata.

Lspørjeleik ved Janne Nygård 1. Kva heiter den nye ordføraren i Bergen?

2. Kva år vart Noreg med i NATO? 3. I kva kommune er byen Drøbak administrasjonssenter?

4. Justin Bieber skapte store overskrifter då han storma av scena etter berre éin song i oktober i år.

Kva land kjem Bieber frå?

5. Kva tidlegare norsk fotballspelar har tilnamnet «Dutte»?

6. Kva er nøytrinoar og kvarkar døme på?

Dei inngraverte matrisenummera som står attmed etiketten på plata, N-1221 og N-1222, var då til god hjelp, for i Musica-diskografien til Tom Valle og Arild Bratteland finn me innspelingsdato for platene med matrisenummera før og etter. N-1220 var spelt inn 08.12.1952, medan N-1223 var spelt inn 11.01.1953.

Det tyder at Bergens Ynglingeforenings Sangforening var i studio ein gong kring årsskiftet 1952/1953.

Men fekk dei plata ferdig til jol i 1952?

Bergen KFUK-KFUM Ynglingen vart kontakta, og dei greidde med hjelp av Bergen byarkiv å finna eit gamalt referat frå Bergens Ynglingeforenings Sangforening. Referatet syner at plata kom ut mars 1953, og at plata då var komen i eit opplag på 300 eksemplar. «Det lyser i stille grender» vart altso skriven på sumaren, og den fyrste plateinnspelinga kom ut i mars. På våren! Jolemarsipan i oktober vert ingenting i samanlikning.

Arild Torvund Olsen arild@nynorsksenteret.no

7. Jon Fosse vart i år tildelt Nordisk råds litteraturpris for Trilogien.

Kva heiter dei tre sjølvstendige forteljingane dette verket er samansett av?

8. I kva to land breier Gobiørkenen seg?

9. Kva heiter lufthamna i Kristiansund?

10. Økonomien på Grønland er avhengig av fiske og fiskeeksport.

Kva art er den største inntektskjelda?

11. Kva kjend politikar døydde 8. april i 2013?

12. Kva to fargar finn vi i det shetlandske flagget?

13. Kva tradisjon innan jødisk mystikk har fått fleire kjendistilhengjarar dei seinaste åra, mellom anna popartisten Madonna?

Lfalch Henta frå Sigmund Falch: Den slemmaste dokka i Drammen, Schibsted/Vigmostad & Bjørke 2015

14. Kor mange kjegler må du få ned om vil ta ein «strike» i bowling?

15. Kva ordklasse høyrer ordet «eller» til?

16. Kva heiter Linda Eide sitt nye TVprogram på NRK som tek føre seg forskjellige idrettar?

17. I kva fylke ligg Kvænangen kommune?

18. Kven var sist statsminister for partiet Venstre?

19. Kva heitte presidenten i Chile som vart styrta i 1973?

1. Marte Mjøs Persen (Ap) 2. 1949 3. Frogn kommune, Akershus 4. Canada 5. Harald Berg 6. Elementærpartiklar 7. Andvake, Olavs draumar og Kveldsvævd 8. Mongolia og Kina 9. Kvernberget 10. Reker 11. Margaret Tatcher 12. Kvitt og blått 13. Kabbala 14. Ti 15. Konjunksjonar 16. Smæsj 17. Troms 18. Johan Ludwig Mowinckel (1933-35) 19. Salvador Allende 20. Markens grøde av Knut Hamsun

Han hadde overgått seg sjølv i år.

Ingen kom til å finna mandelen i grauten før langt ut i romjula.

Norsk Tidend 5–2015

20. I kva norsk roman møter vi Isak Sellanraa?

29

Krambua Ja takk, eg tingar:

Kr 1500,–

❏ NY! Pledd med logo

❏ S oga om Fridtjov den frøkne

Frå gamalnorsk til nynorsk ved Jon Fosse.

Kr 199,– (før kr 249,–)

frå Røros Tweed Kr 1500,–

❏

T-skjorte (Hugs å krysse av for farge og storleik!)

Til NyNorsk-kampanjen Fargar:

❏ kvit ❏ svart

For damer: Storleikar:

❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl

For menn: Storleikar: Kr 150,–

❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl

❏ NY! Ostehøvel i stål Frå Bjørklund.

Kr 190,–

❏ NY! CD: Aasmund Nordstoga: Guten Songar av Asmund Olavsson Vinje.

Kr 99,–

❏

Fleecejakke (Hugs å krysse av for farge og storleik!) med logoen til Noregs Mållag på brystet.

For damer: Fargar:

❏ kornblå ❏ rosa Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl For menn: Fargar:

❏ azurblå ❏ grå Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl ❏ xxl Kr 220,–

❏ Mobildeksel iPhone 4 ❏ Mobildeksel iPhone 5 Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket «Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga, preika, røda, svalla, tjantra» Kr 50,–

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke ❏ «NyNorsk» ❏ «Aasenbilete» ❏ «Slepp nynorsken til» ❏ «Gjennom ord blir verda stor»

Kr 10,–, kr 50,– for 20 stk.

❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke

«Takk, Ivar Aasen!»

Kr 10,–, kr 50,– for 20 stk.

❏ Kulepenn

Norsk Tidend 5–2015

«Skriv nynorsk» 5 for kr 50,–

30

Kr 190,– ❏ Notatbok blå ❏ Notatbok svart

Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!» Hardt omslag med stofftrekk.

Kr 125,–

❏ Notatbok natur

Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida og «Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.

Kr 75,–

❏ Skistroppar

To skistroppar med borrelås, 26 cm lange. Høver til langrennsski, uavhengig av målform og målføre.

Kr 50,–

❏ Krus

Med trykket: Det går mangt eit menneske og ser seg fritt ikring for Ivar Aasens skuld.

Tarjei Vesaas, 1950 Kr 100,– Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar.

Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

Namn: Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Lilletorget 1, 0184 Oslo

Eller: send e-post til krambua@nm.no, ring til 23 00 29 30, eller gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg.

Adresse: Postnr./poststad: Telefonnr./e-post:

Lnoregs mållag I år har det ikkje vore landsmøte i Mållaget, men i 2016 er klart for det 99. landsmøtet i Noregs Mållag. Det byrjar fredag 15. april og vert avslutta sundag 17. april. Det vert på Hotell Terminus i Bergen.

Det er fjerde gong Mållaget inviterer til landsmøte i Bergen. Førre gong var i 2000.

NYNORSK I haust starta kampanjen NyNorsk, ein kampanje for nynorskopplæring for vaksne innvandrarar.

Me har laga ymse tilfang som t.d. flygeblad, t-skjorter, jakkemerke og ballongar. I kampanjeheftet vil de finne bakgrunnskunnskap, fakta om opplæringa og framlegg til korleis ein kan arbeide med saka.

Det er framleis att lodd i Kulturlotteriet til Noregs Mållag. Den eine fyrstepremien er gått, men framleis er det råd å vinne eit reisegåvekort på 5000,-.

– Salet har vore godt, men det er enno ein del lodd igjen, seier økonomikonsulent Per Henning Arntsen.

Lokallaga kan vidareselje lodd og putte ni kroner i kassa for kvart lodd dei sel. Arntsen veit at mange lag held på med dette, men trur fleire kunne ha prøvd seg.

– Det kan vere eit styr med alt ein skal selje.

Men dette er skrapelodd og kjøparen finn straks ut om ho har vunne. Det er alltid spennande med spel, og dette er ikkje noko unnatak, seier Arntsen.

Han er særleg misunneleg på dei som vinn eit pledd frå Røros Tweed.

– Eg har berre så vidt kjent litt på det eine, og det er nesten som eg gler meg til det blir vinter att.

Den som vinn eit slikt, blir garantert nøgd, seier Arntsen.

Nye og oppattskipa lag I år har det vore eit uvanleg aktivt år i arbeidet med å skipe og oppattskipe lokale mållag. Til no er det to nye lag og tre oppattskipa lag som har fått ny aktivitet med eit aktivt styre i spissen. Dei fem laga er Balestrand Mållag i Sogn og Fjordane, Stranda Mållag i Sunnmøre Mållag, Sirdal Mållag og Åseral Mållag i Vest-Agder Mållag, og Senjamållaget i Troms og Finnmark fylkesmållag.

NORSK TIDEND

VERVEKAMPANJE Frå 1. oktober gjeld nyinnmelding i Mållaget både for inneverande år og neste år. Eitt år og tre månader til prisen av eitt: 200 kroner. Lokallaga får medlemspengerefusjon for begge åra, så her gjeld det å verve! Vervekampanjen vår startar 1. oktober og varer fram til 31. desember.

– Me kjem til å trekkje fem tilfeldige vinnarar frå alle dei nye medlemene mellom 1.oktober og 31. desember, fortel vervegeneral Erik Grov.

– Femtepremie er ein DVD med den flotte barnefilmen Reisa til fjørkongens rike, fjerdepremie er eit forkle frå Aasentunet med sitat av Hulda Garborg, tredjepremie er ei bokpakke med bøker av Hovland, Fosse, Bildøen og Grytten, andrepremie er eit halvtårsabonnement på Dag og Tid. Fyrstepremie er vårt då nyproduserte Rørospledd med Noregs Mållag sin logo til ein verdi av 1500 kroner.

Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37 • 957 85 560, gro.morken@nm.no Erik Grov, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 30, erik.grov@nm.no

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 500 Abonnement: kr. 250,– per år

NOREGS MÅLLAG www.nm.no

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, berit.krogh@nm.no

malungdom.no

Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:

Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO Telefon: 23 00 29 30 E-post: nm@nm.no

Per Henning Arntsen, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 34, per.arntsen@nm.no

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 E-post: skriv@nynorsk.no

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoffrist nr. 1 – 2016: 15. januar

Kontoradresse: Lilletorget 1, 0184 OSLO

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36 • 975 29 700, ingar.arnoy@nm.no

NORSK MÅLUNGDOM

Bankgiro: 3450.65.48707

Bankgiro: 3450.19.80058

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60 • 926 48 348, hege.lothe@nm.no

Leiar: Synnøve Marie Sætre, Telefon: 926 95 330 • 23 00 29 40, E-post: synnovemarie@nynorsk.no

Leiar: Marit Aakre Tennø Mobil: 454 71 716 E-post: marit.tenno@nm.no

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32 • 943 97 998, kjartan.helleve@nm.no

Skrivar: Kirsti Lunde, Telefon: 482 64 518, E-post: kirsti.lunde@nynorsk.no

Norsk Tidend 5–2015

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 3 000,– kr 5 000,– kr 9 000,– kr 1,00 pr. stk.

Foto: Arntsen & Krogh

Framleis lodd att

Foto: Krogh & Arntsen

Mållaget informerer

Landsmøte i Bergen

31

Lilletorget 1 • 0184 OSLO

nr. 5 • november 2015

Det trengs ei openbar overhaling av nynorskundervisninga på lektorprogrammet, eller for å seie det slik; det trengs i det heile tatt ei undervisning.

Odd Vegard Paulsen

LPå tampen Ein av favorittfilmane mine er The Incredibles.

Den handlar mykje om superheltar. På eit tidspunkt vart det litt for mykje styr med dei. Difor måtte dei slusast inn i kvardagslivet, inkognito. Ein av desse er Mr. Incredibles, som ein må seie har hovudrolla. Han oppdagar at mange av dei tidlegare kollegaene hans er blitt tatt av dage under mystiske omstende. Det syner seg at ein bitter gutunge frå gamle dagar har slått seg opp på fantastiske oppfinningar. Då han var liten, fekk han ikkje vere med å slåst mot skurkar av di han ikkje hadde superkrefter. Han har no laga ei kjempeskummel maskin som ingen superhelt kan stå i mot.

Han har testa den på alle dei tidlegare superheltane han har klart å finne. Mr. Incredibles er den siste maskina blir testa på.

Heile poenget er at denne bitre guten, som no kallar seg Syndrome, skal vere den einaste som greier å stogge den skumle maskina. Og det utan superkrefter. I ein «skurken-fortel-om heile-planen-til helten»-augneblink fortel Syndrome at han etterpå skal gje desse fantastiske oppfinningane til alle. Alle skal vere supre. For som han seier: «Og når alle er supre, då er INGEN supre!»

I det siste har eg høyrt på ein artist som kallar seg Austestad. Eg visste ikkje så mykje om han, så då vart det Internett igjen. Og eg forstod at han heiter Hans Martin Austestad, og speler/spelte også i Earlybird Stringband. Eg kom over ein artikkel i Dagbladet der det står: «Hans Martin Austestad (har) tatt skrittet fullt ut og solodebutert – på norsk. Eller bastard-nynorsk, som han kaller det. Det er et lurt trekk, for Austestad har et stort talent for låtskriving som her slår ut i full blomst. Ingen grunn til å ‘gjemme seg’ bak en engelsk tekst når du har knekt koden på det språket de fleste av oss tross alt kan best! Det flyter så fint og uanstrengt, og han får det til å høres så enkelt ut.»

Dette er ikkje skrive for fem år sidan, det er skrive i år. No syng jo alle på norsk, til og med Morten Abel.

Som jo fyrst song på norsk, før han skulle satse internasjonalt. Pussig nok har vel både Kaizers og Kvelertak hatt større suksess enn September When nokon sinne hadde i utlandet. Ja ja.

Men poenget: Om alle syng på norsk, korleis kan ein då skilje seg ut? Om alle er supre, kven kan då vere super?

Så kan ein sjølvsagt hevde at grunnen til at alle no skal synge på norsk, ikkje handlar om å skilje seg ut. For som Dagbladet skreiv: «Det flyter så fint og uanstrengt, og han får det til å høres så enkelt ut.»

Hm. Kan hende det berre er enklare? Og dermed betre?

På vegner av vanvittig mange: eg berre spør!

Sigmund B. Kjelde olaus.blogspot.com

Hjalmar på nynorsk LLBarnebokforfattaren Hjalmar flyttar med familien tilbake til heimbygda. Den humoristiske teikneseriefiguren er ein slitar som prøver å halda nokolunde orden på ungane, halda fokus på jobben, halda huset og hagen i sjakk, halda på gnisten i samlivet og generelt halda hovudet over vatnet.

LLNils Axle Kanten, som er utdanna animatør, kom inn i den norske teikneserieverda i 2008 og 2009 med to seriar som raskt etablerte han som ein av dei leiande serieskaparane i Noreg: einruteserien Firekanta og stripeserien Hjalmar. Våren 2012 fekk han Pondus-prisen på 100 000 kroner for seriane Hjalmar og Firekanta. Same år gav Egmont Serieforlaget ut det første Hjalmar-albumet i eit opplag på 20 000. Hjalmar blir i dag publisert i over 30 aviser i Noreg og i utlandet, mellom anna Danmark, Sverige, Frankrike, Sveits og USA! I Finland har han også erobra ein plass i den største dagsavisa i Norden, Helsingin Sanomat.

© Strand Comics

No er det snart råd å lesa serien på nynorsk, om berre avisene skjerpar seg.

– Sidan vi starta opp med distribusjon på slutten av 1990-talet, har vi hatt som mål at norske aviser skal publisera norske og skandinaviske teikneseriar på seriesidene sine, seier Bjarne Robberstad i Strand Comics.

LL– For 20 år sidan publiserte avisene knapt anna enn utanlandske seriar, særleg amerikanske. Så kom Pondus, som bana veg for ei positiv utvikling på dette området. Dei fleste norske avisene har i dag éin eller fleire norske eller skandinaviske seriar. Fleire aviser har bede om å få slike heimlege seriar på nynorsk. Så vi har no bestemt oss for å inngå eit samarbeid med serieskapar Kanten og omsetjar Dag Kristian Ellingsen, slik at vi kan tilby ein nynorsk versjon av Hjalmar. Om mange nok aviser tingar denne utgåva av Hjalmar, kan det leggja til rette for fleire norske seriar i nynorsk språkdrakt.

PHA