NÓS 34 - Meitheamh 2013

iris ghaeilge don nua-aois

an ‘calibre’ is airde níos fearr ná coiscíní Ábhar ceiliúrtha Agallamh leis an mhór-DJ druma agus doird

Spléachadh ar ghléas úrnua frithghiniúna

Teachtaireacht dóchais Gabriel Rosenstock

meitheamh 2013 | eag. 34

an fíor-oileán Mallorca, tearmann chultúr dúchais na Meánmhara

fรกilte

*

fáilte

an samhradh linn Nach gcuirfeadh an clúdach sin fonn taistil ort? Íomhá ghalánta de bhád seoil amach ó chósta na nOileán Bailéarach, i lár na Meánmhara, lá breá samhraidh. Dá spreagfadh an grianghraf tú dul ar laethanta saoire, is amhlaidh a dhéanfadh an t-alt féin ar Mallorca. Má tá suim agat níos mó a fháil amach faoin chuid sin de na Tíortha Catalónacha, agus faoin chultúr saibhir agus teanga bhisiúil dhúchais atá le fáil inti, níl le déanamh agat ach bogadh ar aghaidh go dtí leathanach 26 agus gheobhaidh tú do sháith eolais.

Tá boladh an tséasúir le mothú fosta ar an rogha cheoil a bhfuil mionscrúdú sainiúil déanta air arís eile ag Ben Ó Faoláin. I measc a aschuir an mhí seo tá an-agallamh leis an dioscmharcach agus léiritheoir druma agus doird Calibre - bí cinnte go dtugann tú spléachadh air sin. Go deimhin is iomaí duine againn a léimeann isteach i leabhar nua ag an am seo bliana - lón suaimhnis agus muid ag ligean ár scíthe ar saoire - agus tá léirmheas léargasach ar ardsaothar eile ó Gabriel Rosenstock ar na leathanaigh amach romhat chomh maith. Músclaíonn an aimsir mhaith - agus tá sé le teacht de réir cosúlachta! - foinn eile fosta ar ndóigh ach fágfaidh mé agat féin é eolas fúthu sin a aimsiú san eagrán seo...

Sin mo chuidse don mhí seo, tá go leor pleananna á mbeartú in oifigí NÓS faoi láthair agus beidh muid in ann na sonraí a roinnt libh ar an mhí seo chugainn. Go dtí sin, tugaimis an samhradh linn!

tomaí ó conghaile

nós 3

4 nós

an iris nós Gaeliris chultúir agus stílbheatha a chlúdaíonn suimeanna coitianta an tsaoil chomhaimseartha. Ar fáil i gcló gach mí agus ar www.nosmag.com i gcónaí, tá sé de sprioc ag NÓS beocht fhuinniúil a chur i sochaí na hÉireann trí léargas muiníneach Gaelach a thabhairt ar an saol thart orainn agus trí phobal na teanga a spreagadh chun spraoi, chun smaoinimh agus chun gnímh. Is iris neamhbhrabúsach í.

faigh cóip Tá NÓS ar díol in ollscoileanna, ionaid chultúrtha agus siopaí áirithe ar fud na hÉireann. Dá mba mhian leat do chóip a chinntiú gach mí, is é an bealach is fearr ná síntiús bliana a ghlacadh amach. Chomh maith le hairgead a shábháil, faigheann síntiúsóirí buntáistí breise le linn na bliana. Tuilleadh eolais ar leathanach 30.

eagarthóir Tomaí Ó Conghaile

rannpháirtithe Ben Ó Faoláin, Méabh Ní Thuathaláin, Caitlín Nic Íomhair, Micheál Mac an Bheatha, Hugh Corcoran, Eoin McEvoy, Trey Ratcliff, Róisín Ní Chéilleachair, Andrés Nieto Porras, Niels Löchel

TEAGMHÁIL Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bothár na Bhfál, An Cheathrú Ghaeltachta Béal Feirste, BT12 6AH wwww.nosmag.com eolas@nosmag.com

buíochas

*

Ceol

nós 5

Istigh Ceol

leabhair

Agallamh le Calibre

6 Léirmheasanna - Ben Ó Faoláin 10 Bernadette Morris 14

Ólann mo Mhiúil as an nGainséis 20 Comórtas - Cló Iar-Chonnacht 20

saol

an lár Bíonn Siúlach Scéalach

16

scáileán World War Z 5 Broken Cameras

Rogha nua frithghiniúna 22 Fuil shalach? 24

taisteal 18 19

An Fíor-Mallorca

26

Síntiús Faigh NÓS

30

ceol

dĂşil sa druma, dĂşil sa dord

8 nós

*

Ceol

Is léiritheoir ceoil é Calibre a bhfuil a thionchar le mothú go láidir ar dhomhain idirnáisiúnta druma agus doird. Labhair sé le Ben Ó Faoláin faoi thús a shaoil cheoil i mBéal Feirste agus faoina phleananna is úire.

N

í suim do Dhominick Martin seasamh poiblí a ghlacadh chuige féin - níl suíomh idirlín, blog ná cuntas Facebook aige.

“Go pearsanta, fanaim amach as an saol druma agus doird,” ínsíonn sé do NÓS, “ach táim go fóill i ngrá leis mar fhoirm cheoil.”

Mar an léiritheoir Calibre, agus úinéir cheirníní Signature, caitheann an fear beag séimh seo as deisceart Bhéal Feirste scáth ollmhór thar thionscal an cheoil druma agus doird. Ó DJ Marky go Marcus Intalex, ó Fabio go DJ Friction, ní minic do dhioscmharcach na stíle druma agus doird seit a chasadh gan ar a laghad port amháin de chuid Calibre a bheith san áireamh.

Níos spéisiúla fiú, gnóthaíonn blas séiseach ar leith cheirníní Calibre spás dóibh i mboscaí dioscmharcacha níos eicléictiúla mar Norman Jay, Mr Scruff agus Laurent Garnier freisin.

“Ní theastaíonn uaim a bheith cáilliúil ná saibhir,” a deir sé, “ní theastaíonn uaim ach mo chuid oibre a dhéanamh.”

Coincheap coibhneasta é an saibhreas, gan dabht, ach tá sé ró-dhéanach do Mhartin an clú a sheachaint.

Ní bhíonn staonadh riamh ar a chuid oibre mar sin féin: is é céad dj-meascán oifigiúil Calibre, an ‘Fabriclive 68’ síodúil, is cúis leis caint le NÓS (tá léirmheas air ar leathanach 12 anseo) agus tá a albam stiúideo nua, an ‘Spill’ iontach (uimhir a hocht uaidh!), suite ag barr na gcairteanna druma agus doird faoi láthair.

Cad a spreagann ceol deiscnearthach an léiritheora ilghníomhaigh seo?

“Ar dtús, go raibh maith agat”, arsa Calibre. “Nílim cinnte cad a spreagann mé, i ndáiríre. An tslí a mothaím féin uair amháin, uair eile is í an tslí a braitheann an domhain a spreagann mé. Is deacair a rá. Ach is breá liom a bheith i mbun ceol a chumadh, mar sin ní cheistím féin ró-mhinic.”

Aithníodh féith an cheoil i gCalibre agus é fíor-óg.

“Nuair a bhí mé 5 nó 6 bliana d’aois bhí orm na trialacha tuinairde seo a dhéanamh ar scoil, agus fuair mé gach ceann acu ceart,” a deir Calibre.

“Roghnaíodh mé chun freastal ar scoil cheoil agus foghlaim conas an veidhlín a sheinm.

“Bhí gráin agam ar an scoil cheoil toisc é a bheith róacadúil, ar nós an airm le gléasanna ceoil,” arsa sé.

“Bídís ag screadaíl orm, rud nár thaithin liom ag an aois

*

Ceol

sin, agus d’fhág mé slán acu. Ach bhí mé fós ag seinm i mbannaí ceoil Gaelacha ar an fheadóg stáin agus an veidhlín - chasfainn gach rud ó jigeanna go polcaí go bailéidí malla aoibhne uaigneacha.”

Ba cheol ska The Specials, UB40 agus Madness an chéad cheol a dhein croí Calibre a mhealladh dairíre.

“Chuaigh mé go Madness le mo thuismitheoirí agus bhí orthu an gig a stopadh nuair a bhris na skinheads seo ar fad isteach tríd an doras,” arsa Calibre, “bhí sé craiceáilte!”

As sin thosnaigh sé ag cur suime i gceol indie, punc agus miotal.

“Má bhí ceol ann a bhí ag insint do na húdaráis fucáil leo, bhí dúil agam ann. Níl fonn orm é a admháil anois, ach bhí mé rud beag mar sin ag an am.”

Is de sheans a chuala Calibre ceol druma agus doird don chéad uair, nuair a thosnaigh a dheartháir ag ceannach ceirnín ar lipéid mar Moving Shadow timpeall na bliana 1993.

“Ní raibh a fhios agam cad a bhí ann, agus níor thaithin

sé puinn liom nuair a chuala mé é don gcéad uair,” a deir sé.

“Ach ansin bhí cóip de ‘Terminator’ le Goldie ag mo dheartháir agus bímís ag éisteacht leis an-chuid agus sinn ag glacadh eacstáise. Is ansin a dúirt mé liom féin Críost, tá an ceol seo iontach maith.”

Is stair é an méid eile, ach an éiríonn Calibre riamh bréan de bheith ag plé le ceol druma agus doird amháin, mar a d’éirigh a chomhghleacaí Marcus Intalex a bhíonn anois ag eisiú ceol techno faoin ainm cleite Trevino?

“Bhí ceol i stíleanna eile á chumadh agam riamh, ach is ceol druma agus doird atá tar éis an saol seo a bhronnadh orm,” arsa Calibre.

“Tá fonn orm díriú isteach ar stíleanna eile níos mó, ach glacann sé an-chuid ama agus ní furasta dom an t-am sin a chaitheamh air gan scaoileadh leis an cheol druma agus doird. Ach beidh albam de cheol nach ceol druma agus doird é á eisiúint agam tar éis ‘Spill’. ‘Valentia’ an teideal, agus beidh sé eisithe faoi m’ainm féin, Dominick Martin.”

“Éistím fós le ceirníní sa bhaile i mo theach i mBéal Feirste, áit a bhfuil an chuid is mó de mo bhailiúchán. Ach mar dhioscmharcach is dlúthdhioscaí a chasaim. Mar úinéir lipéid cheoil tá tábhacht leis an cheirnín vinile mar is bailitheoir ceirníní mé féin, ach mar dhuine a bhfuil baint agam leis an tionscal ceoil tá orm glacadh le hathruithe áirithe. Tá súil agam go mairfidh an ceirnín vinile sa toghchaí, áfach.” Calibre An éisteann tú féin le vinilí go fóill? Tá go leor acu fós timpeall ar ndóigh agus tóir mhór orthu i measc na mbailitheoirí agus ina measc siúd a mbíonn léirthuiscint agus grá acu don fhuaim leithleach a chuireann na ceirníní seo ar fáil do na cluasa.

Má tá fonn ort iad a bhlaiseadh, seo iad na cúig cheirnín deireanacha a cheannaigh Calibre: 1. Jimmy Radway & The Fe Me Allstars - ‘Dub I’ (Pressure Sounds Records) 2. Duane Pitre - ‘Feel Free’ (Important Records)

3. Bandulu - ‘Antimatters’ (Infonet Records) 4. Little Roy - ‘Tafari Earth Uprising’ (Pressure Sounds Records) 5. Ceoltóirí Éagsúla: ‘Excavated Shellac - Strings - Guitar, Oud, Tar, Violin and More from the 78rpm Era’ (Parlortone Records)

nós 9

léirmheasanna ceoil

10 nós

Safety Scissors - In A Manner Of Sleeping BBPitch Control

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

***** “The owl is wise, but who is wiser, when the mouse can be an expert hider, beneath the leaves, the twigs and branches, you can find me.”

‘You Will Find Me’ Tá dhá rud ina leannáin ag Matthew Patterson Curry (Safety Scissors): mionsonraí iar-léiriú fuaime agus mionsonraí na staide

daonna.

Fear é Curry a bhíonn ina shuí go déanach san oíche ag déanamh macnaimh ar an ngrá agus teoiric ghinearálta na coibhneasachta gan ach a chuid sintéiseoirí mar chomhluadar aige. Cúis, is dócha, a dtugann a lucht preasa féin ag lipéad BPitch Control an teideal ‘dork-pop’ ar a chuid amhrán.

Slí níos macánta é a rá ná gur sampla cruthanta é ceol Safety Scissors de chomhnascadh pop amhráin agus ceol leictreonach turgnamhach. Rud a bhfuil cloiste cheana againn ó leithéid Junior Boys, Lali Puna agus Matthew Dear, ach ní minic ar an gcaighdeán seo.

Seo meascán drithleach den gcumadóireacht analógach agus leictreonach nach bhfuil cliché ar bith ag baint leis. Tá fineáltacht ag baint le ‘In a Manner of Sleeping’ a bheireann greim daingean ort.

Amhráin iad seo ina ndéanann an ceol freastal iomlán ar liricí smaointeacha, dearfacha Curry, bíodh dub-dioscó i stíl Isolée (‘Lights Out’) nó func tuisleach scaoilte (‘The Floor’) i gceist.

Is cliste agus siamsúil mar a scaipeann sé sraitheanna dá ghlór féin timpeall na réimse fuaime de mhacalla agus na focail “flip forward, flip back, a duality” canta aige ar ‘Gemini’.

Tá na píosaí uirlise den gcéad scoth chomh maith - tá na gnéithe is fearr de cheol New Order, Ulrich Schanuss agus My Bloody Valentine le clos in aon phort amháin ar ‘Lemon Scented Moist Pillowette’. Éiríonn le Curry fiú feidhm fhiúntach a bhaint as an diail vóchódor ar ‘My Best Ideas’, port in ómós don ngrúpa Boards Of Canada má bhí ceann riamh ann.

Is fada ó d’eisigh lipéad BPitch Control albam maith, ach tá ‘In A Manner Sleeping’ ina phléisiúr fileata a mbeidh fonn ort filleadh chuige arís agus arís eile.

The Pastels - Slow Summits Domino

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

***** Tá fíor-uaisleacht an cheoil indie rock tar éis filleadh faoi dhó i mbliana.

Agus lucht éisteachta My Bloody Valentine fós ag titim i bhfanntais tar éis do MBV a gcéad albam le breis agus scór bliain a eisiúint ag tús na bliana, seo anois seans The Pastels Ghlaschú chun léiriú go bhfuil an sean-

draíocht fós acu.

Níl ‘Slow Summits’ ach ar an gcúigiú albam ceart stiúidio atá eisithe ag The Pastels ó bunaíodh an grúpa siar i 1982. Thóg sé cúig bliana orthu a gcéad albam a thaifeadadh.

Sin aschur níos ísle fiú ná an MBV spadánta, ach, mar aon le MBV, cúitíonn The Pastels do chuid foighne leat.

Seo grúpa ar thug Kurt Cobain urraim dó (rud a dhéanann Sonic Youth fós) agus grúpa a spreag The Jesus And Mary Chain, Teenage Fanclub agus Belle & Sebastian i mbun gnímh.

Is grúpa iad a raibh singil dá chuid i measc chéad eisiúintí Creation Records Alan McGee. Sin agat uaisleacht.

Tá ceol The Pastels éirithe níos séimhe le himeacht na mblianta.

Níl aon rud chomh scrábach le haintiúin an ghrúpa ‘Nothing To Be Done’ ná ‘Something’s Going On’ anseo.

Ina n-ionad tá indie-pop níos lonraí mar an singil doshéanta ‘Check My Heart’, agus an ceiliúradh maothaithe ar áilleacht fhíneálta an tsaoil ‘Wrong Light’ (amhrán a bhfuil blas láidir ‘Friend In Time’ le The Golden Horde air).

Deir The Pastels féin go raibh tionchar mór ag tograí eile a bhí ar bun acu le blianta beaga anuas lasmuigh dá ngnáthcheol ar fhuaim ‘Slow Summits’, ceol don scannán ‘The Last Great Wilderness’ agus ceol don stáitse amharclainne ach go

*

Ceol

háirithe. Tá se le clos.

Cé go bhfuil glórtha Stephen McRobbie and Katrina Mitchell mar núicléas amhráin The Pastels i gcónaí, ciallaíonn obair léiriúcháin John McEntire (Tortoise) chomh maith le rannpháirtíocht baill den ngrúpa To Rococo Rot (Stefan Schneider agus Robert Lippok), Norman Blake agus Gerrard Love as Teenage Fanclub agus an cumadóir ildánach Craig Armstrong go bhfuil The Pastels ag plé le pailéad sonach i bhfad níos saibhre ná cheana.

Montáis shnítheach pop-amhráin thuathalacha, anamscrúdú úirlise agus crescendo-anna mallghlúiste.

Owiny Sigoma Band - Power Punch Brownswood

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Cogar, ceist agam ort.

Roghnaigh dhá stíl ceoil ón liosta seo a leannas agus ainmnigh grúpa a rinne riamh ceol sa dá stíl sin a chleachtadh in aon am amháin: ceol indie, ceol techno, ceol dúchasach na hAfraice.

Hmm, bhuel, tá cleamhnas idir ceol indie agus ceol techno le sonrú i bhfuaim LCD Soundsystem agus Radiohead (ná bí ag caint liom faoi Klaxons).

Tá eilimintí de cheol dúchasach na hAfraice le clos in indie-rac Vampire Weekend, agus i saothair Talking Heads i bhfad rompu.

Fágann sin ceol techno agus ceol dúchasach na hAfraice, atá le clos fite fuaite lena chéile ar eisiúintí leithéid MMM na Gearmáine, Daphni Cheanada agus Makossa & Megablast na hOstaire.

An rud spéisiúil faoi Owiny Sigoma Band ná go bhféadfá an grúpa a lua i ngach ceann de na rannóga thuas luaite.

Grúpa afro-techno-indie-pop é a bunaíodh de thimpiste, nuair a thaisteal cúigear ceoltóirí Briotanacha go Nairobi na Céinia ar saoire i 2009. Is ann a chualadar ceol amh Joseph Nyamungu agus Charles Owoko, rímháistir ar an nyatiti, saigheas lir ocht dtéad agus drumadóir sa stíl nyiduonge faoi seach.

Faoin am a d’fhilleadar ar Londain bhí na Briotanaigh tar éis seisiún a thaifeadadh i dteannta Nyamungu agus Owoko a bheadh mar bhunús le céad albam an ghrúpa, an ‘Owiny Sigoma Band’ eapainmneach.

Mélange suimiúil, sainiúil fiú, a bhí ann, ach ní gan locht sa mhéid is go raibh roinnt amhrán i bhfad ró-chosúil lena chéile de bharr cumadóireachta a bhí i bhfad ró-ómósach do stíl thraidisiúnta nyatiti Joseph Nyamungu.

Más fíor go bhfuil na comhábhair díreach céanna i gceist le ‘Power Punch’, caithfear a admháil go bhfuil forbairt mhór déanta ar fhuaim Owiny Sigoma Band.

Is i stiúideo i Londain a bhí an grúpa bunaithe an babhta seo, agus tá tionchar dord-cheoil chlubanna na cathrach úd ar phoirt mar ‘Sunken Wrecks’, ‘Magret Aloor’ agus ‘Owiny Techno’.

Ní hamháin sin, tá snas nua ar ghné indie d’fhuaim an ghrúpa - ó func sofaisticiúil ‘Harpoon Land’ go pop scaoilte ‘All Together’. Cé go bhfuil an port bunúsach céanna fós a sheinm ag Joseph Nyamungu ar rianta mar ‘Yukimwi’, ‘Johnny Ra Ha’ is ‘Luca Malore’ agus a bhí le clos ar chéad singil Owiny Sigoma Band i 2010, tá úsáid á baint as draíocht stiúideo anois chun feidhm níos cruthaithí a bhaint as.

Ní chomh hamh, ní chomh hurramach, tá ‘Power Punch’ tugtha don traidisiún ag Owiny Sigoma Band agus táid i bhfad níos fearr dá bharr.

an g spota

nós 11

*

12 nós

Ceol

Enormous Extinct Dinosaurs.

Fabriclive 68 - Calibre Fabric Records

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Cad é seo, go díreach?

An chéad dj-meascán oifigiúil riamh ón léiritheoir clúiteach cheol druma & doird as cathair Bhéal Feirste, Calibre.

Fé mar i gnách leis agus é ag dioscmharcaíocht sna clubanna, is a chuid léiriúcháin féin a bhfuil roghnaithe aige den chuid is mó, idir a chuid eisiúintí féin (ar lipéid mar Signature, Innerground, Soul:R agus Commercial Suicide) agus athmheascáin déanta aige ar phoirt leithéid an phop-amhránaí Bo Saris, Spectrasoul agus an léiritheoir electro-house Totally

An bhfuil aon mhaith ann? Turas foirfe ón dtaobh séimh ceolmhar den speictream druma & doird go stuif níos griothalaí i dtreo dheireadh an mheascáin.

Bua amháin ag Calibre nach bhfuil ag do ghnáth dj ná airde fhoirfe, nó ‘perfect pitch’, agus tá an rogha cheirníní ar fad ar Fabriclive 68 meascaithe i dtiúin aige. Saothar éisteachta thar a bheith sásúil é, mar sin, ceann do na cluasáin nó turas fada bóthair.

Níl aon locht ar rogha Calibre, ach lasmuigh dá chuid stuif féin is fiú an ‘Emergency (Dub)’ gread-chosach le Marcus Intalex a lua, chomh maith leis an ‘Down Somehow’ anamúil le Random Movement Cheanada agus an ‘Inner Disbelief’ corraitheach le dBridge. Tá ‘Student Music’ smiúrach Chalibre féin ina sheod neamhaitheanta.

Laigí? Ní hé Calibre an dioscmharcach is eachtrúla a chloisfeá riamh, ach is beag an locht é nuair is chomh binn a chluas agus chomh socair a lámh.

An breithiúnas? Meascán den gcalabra is airde!

Ar fáil i mBaile Átha Cliath ar 106.4fm agus ar líne ag www.raidionalife.ie

Stáisiún na Bliana ag Gradaim na Meán Ceilteach 2013

14 n贸s

*

Ceol

*

ceol

nós 15

Bernadette morris, mar aoí ag john spillane The Spirit Store, Dún Dealgán Dé Domhnaigh 7 Iúil, 8in Ticéid: €13.50 Ní gach duine a bheadh sásta post lánaimseartha mar léiritheoir teilifíse a chur ar leataobh chun díriú ar an cheol ach sin díreach an rud atá déanta ag Bernadette Morris.

As Tír Eoghain ó dhúchas, tá an t-amhránaí tallannach seo ag obair in earnáil na meán cumarsáide le tamall de bhlianta anuas ach tar éis di oibriú ar chláracha ar nós Geantraí agus Faoi Lán Ceoil, a craoladh ar TG4, spreagadh í filleadh ar a cúlra ceoil féin.

Agus aitheantas bainte amach aici lena cuid gigeanna in áiteanna éagsúla ar fud na tíre le cúpla bliain, d’eisigh sí a céad albam ‘All The Ways You Wander’ ní ba luaithe i mbliana.

Thug Bernadette faoin albam ar bhealach nuálach nuair a thosaigh sí feachtas Fundit lena mhaoiniú ar líne agus tá meascán deas sultmhar le fáil ann, ón teideal-amhrán clúiteach le John Spillane agus ón traic nuascríofa ag Barry Kerr ‘The Leaving Song’ go dtí an t-amhrán traidisiúnta Gaelach ‘Molly Na gCuach Ní Chuilleanáin’.

Beidh deis ag pobal níos leithne aithne a chur ar cheol Bernadette nuair a bheas sí mar aoí speisialta ag ceolchoirm leis an Speall féin sa Spirit Store - ionad gleoite ceoil i nDún Dealgán, Co. Lú - Dé Domhnaigh 7 Iúil agus tá níos mó eolais faoina gigeanna eile agus faoi ‘All The Ways You Wander’ le fáil ar www. bernadettemorris.com.

‘graifítí’ gaeilge... i mbác Ag leanúint ar an ngrianghraf a bhí againn in eagrán 33 de ghraifítí Gaeilge i bPáras na Fraince, seo sampla eile ó chathair atá píosa maith níos giorra don bhaile. Ní graifítí é go díreach ach is breá linne anseo ag NÓS aon rud a dhéanann ár dteanga níos sofheicthe sa saol mór. Tá an seanfhocal iomráiteach seo scríofa ar shráid i lár Bhaile Átha Cliath - cén fáth nach maisíonn tusa d’áit féin chomh maith? :-)

18 nós

Scáileán

World War Z marc forster, 15a

Léirmheas le Micheál Mac an Bheatha

*****

Bhí léirmheastóirí áirithe ag iarraidh nach mbeadh dúil acu sa scannán seo ach theip orthu mar, go bunúsach, tá sé go maith. Bhí air roinnt mhaith acu sin a admháil ó shin, cé gur mhothaigh mé go raibh leisce orthu sin a déanamh.

Scannán zombaithe é seo ar ndóigh le Brad Pitt mar phríomhaisteoir ann. Is imscrúdaitheoir de chuid na NA é Gerry Lane atá ag iarraidh fáil amach cárbh as a thosaigh an eipidéim zombaithe atá tar éis léirscrios a dhéanamh ar chuid mhór den domhain.

Cosúil le gach scannán a dhéantar as leabhair áfach - tá ‘World War Z’ bunaithe ar dhá leabhar de chuid Max Brooks, ‘World War Z, An Oral History of the Zombie War’ agus ‘The Zombie Survival Guide’ - ní bhíonn an saothar scáileáin ar dhóigh ar bith chomh maith leis an bhunábhar, agus ní raibh.

Seo an rud, tá scannáin zombaithe mar sheánra tuirseach faoin am seo. Tá an méid sin bainte amach ag bunaitheoir an chineáil seo scannáin, George Romero, agus ag Danny Boyle le ‘Twenty Eight Days Later’ agus ‘Twenty Eight Weeks Later’ ná gur deacair an rud é cur leis na saothair seo ar bhealach ar bith.

Ach sin rud a rinne an dá leabhar a scríobh Brooks, thug sé beatha do zombaithe a bhí in easnamh iontu – má dhéanann sé sin aon chiall ar chor ar bith! Ach níl rud ar bith

nua sa scannán ‘World War Z’. Mar gheall ar chúrsaí pearsanta agus conartha, ní dhearnadh an scannán ‘Twenty Eight Months Later’ riamh agus ní dhéanfaidh anois is dócha, mar ar bhealach, is ionann an scannán sin agus ‘World War Z’.

Cuireann an tríú cuid den scannán seo ‘Twenty Eight Days Later’ i gcuimhne dom, cuireann an dara cuid ‘Twenty Eight Weeks Later’ i gcuimhne dom agus cuireann an chéad chuid ‘I Am Legend’ i gcuimhne dom – sin an fhadhb.

Theip ar ‘World War Z’ dul níos doimhne sa scéal agus nádúr an duine a fhiosrú sna cúinsí áirithe seo – sin an rud a rinne an leabhar.

Ní raibh mórán den mhoráltacht, den phraiticiúlacht nó den pholaitíocht atá le fáil sa leabhar ann mar shampla.

Ar ndóigh, tá an scannán lárnaithe ar charachtar Brad Pitt, a bhí sásúil sa ról caithfidh mé a rá, ach níl ann ach scéal amháin agus tá an bunleabhar lán le scéalta daoine éagsúla.

Mar sin féin, is léir ó dheireadh an scannáin nach é seo an chríoch iomlán agus go ndéanfar scannán amháin eile, ar a laghad, bunaithe ar an leabhar.

Maidin Nollag a bhí ann domsa mar sin mar b’fhearr an fanacht ná an lá féin ach scannán iontach maith a bhí ann agus i ndeireadh na dála, b’fhiú dul chuig an phictiúrlann chun é a fheiceáil go cinnte.

Mar fhocal scoir, bhí mé an-sásta teaghlaigh a fheiceáil ag an scannán seo, roinnt acu le páistí óga. Bhí ar theaghlach amháin argóint a bheith acu faoi aois na bpáistí sular ligeadh isteach sa phictiúrlann iad.

Tugann sé seo dóchas domsa - is léir nach mé amháin atá ag ullmhú don apacailipsis dosheachanta seo.

*

scáileán

5 Broken Cameras Guy Davidi & Emad Burnat, 15

Léirmheas le Méabh Ní Thuathaláin

*****

In 2005 rugadh ‘Giro’, mac leis an Phalaistíneach Emad Burnat, feirmeoir agus an fear taobh thiar den scannán seo, agus thosaigh Burnat ag taifeadadh.

Ag an am céanna, chuir muintir Bil’in – baile dúchais Burnat atá suite i lár an Bhruaigh Thiar – tús le gluaiseacht frithbheartaíochta i gcoinne iarrachtaí arm Iosrael bacann a thógáil timpeall ar an bhaile agus talamh tamhlaíochta a bhaint ó na daoine áitiúla.

Thar thréimhse cúig bliana déanann Burnat taifead ar an fheachtas agóidíochta a eagraíonn muintir an bhaile in aghaidh na deighilte.

Bristear cúig cheamara eagsúla dá chuid le linn na dtroideanna idir pobal an bhaile agus na forsaí míleata, imeachtaí a théann i bhfeidhm ar theideal an scannáin agus a thugann struchtúr dó chomh maith.

Féachann Burnat trí shúile an cheamara ar an scrios atá á dhéanamh ar na crainnte olóige, ar an neamart atá á dhéanamh ar chearta daonna na bPalaistíneach, ar lámh láidir fhorsaí míleata Iosrael agus ar bhás a mhuintire dúchais.

Dúirt an ceamradóir féin go ndearna sé cinneadh ón tús taifead a dhéanamh ar gach rud a bhí le feiceáil aige mar gur thuig sé an tábhacht a bhí sa cheamara mar scéalaí agus mar fhinné.

“Bhí a fhios agam ón tús gur finné an-láidir, agus gur arm an-láidir, é an ceamara agus mar sin de shocraigh mé ar é a úsáid i gcónaí mar go raibh a fhios agam go mbainfí feidhm as na híomhánna le haghaidh ócáidí tábhachtacha.”

Agus b’amhlaidh a rinne sé, fiú amháin nuair a gabhadh a dheartháir agus nuair a maraíodh cara leis, choinnigh sé leis ag taifeadadh.

Chreid Guy Davidi, Iosraelach agus stiúrthóir an scannáin, go raibh bunús iontach fiúntach ag an scannán ón chéad lá mar gheall ar an cheamradóir a bheith lárnach sa scéal féin agus aontaím féin leis.

Bhí Burnat ábalta an scéal a insint ar bhealach nach mbeadh de chumas ag an té nach raibh baint acu leis an scéal ná leis an áit.

Chomh maith le scéal sóisialta mhuintir Bil’in a chur in iúl, is cuntas ionraic agus pearsanta é 5 Broken Cameras ar theaghlach Burnat agus ar luathbhlianta Giro, buachaill óg atá ag fás aníos i lár na coimhlinte.

Tchíonn an lucht féachana roinnt den uafás agus den fhoréigean trí shúile an mhic óig, gné den scannán atá thar a bheith cumhachtach.

Thar aon rud eile, is léiriú beacht é 5 Broken Cameras ar dheacrachtaí laethúla, ar fhaitíos agus ar imní muintir Bil’in, daoine atá ag maireachtáil ó lá go lá faoi bhagairt fhórsaí Iosrael agus faoi shrian an stáit.

Spreagfaidh sé caoineadh agus fearg.

Ainmníodh 5 Broken Cameras sa chatagóir ‘An Scannán Fáisnéise is Fearr’ ag na gradaim Oscar sa bhliain 2011 agus tá sé le fáil anois ar DVD.

nós 19

20 nós

leabhair

d

ábhar ceiliúrtha

eirtear go mbíonn blas ar an bheagán, ach - aisteach go leor d’fhear haiku - is léir nach dtagann Gabriel Rosenstock le héirim an tseanfhocail sin.

Fear dána é Rosenstock a bhfuil a shaol caite aige ag cur comaoine ar lucht na Gaeilge as saothair agus conspóid a sholáthar go dúthrachtach. Go deimhin, tá níos mó leabhar scríofa nó aistrithe aige siúd ná mar atá léite ag an ghnáthÉireannach óg – os cionn 160 go dtí seo agus é fós ag scríobh leis go bisiúil!

Is doiligh cuntas ar bith a thabhairt ar shaothar Rosenstock, tá sé chomh héagsúil sin. Mar aon le bheith ag scríobh agus ag aistriú dánta, is léirmheastóir agus gearrscéalaí é, agus tá cuid mhaith leabhar do pháistí scríofa aige fosta.

Cás marmite atá ann, agus go dtí seo is beag bá a bhí

agam lena shaothar do dhaoine fásta. Gastaire é Rosenstock atá tugtha don ghimic, agus níos measa fós, don haiku.

(Nuair a bheas mé i mo dheachtóir ar Éirinn, beidh cosc trí bliana ar an haiku. Tiocfaidh filí ocracha chuig an Áras le cupán déirce ach an t-orlach ní thabharfad!)

Tá seoda i measc na leabhar sin gan amhras, ach is éacht amach is amach é an leabhar taistil aige, Ólann Mo Mhiúil As An nGainséis.

Muna gcoinníonn an teideal foclach ar shiúl tú, leabhar gleoite é seo a dhéanann cur síos ar thuras domhanda a bhuaigh Rosenstock agus a bhean chéile siar in 2001. Tréimhse chorraitheach go maith a bhí inti agus is minic an cogadh san Afganastáin ina ábhar buartha agus uafáis ag an údar.

comórtas leabhair, urraithe ag cló iar-chonnacht Is é an t-úrscéal mistéir Buille Marfach le hAnna Heussaff an chéad duais i gcomórtas leabhair NÓS. Scéal spleodrach faoi dhúnmharfóir agus iarrachtaí stop a chur leis. Sceon, fuadar agus fiosrú dúnmharaithe - tá sé ar fad ann.

Tá cóip againn le

bronnadh ar léitheoir NÓS i gcrannchur ach an cheist seo a leanas a fhreagairt i gceart: Scríobhadh dán clúiteach le manach anaithnid sa 9ú haois in ómós dá chat.

Réalta scannáin agus teilifíse (agus iar-mhainicín ar leathanaigh na hirise seo) atá sa chat sin anois théis dó

róil a fháil in The Secret of Kells agus Scéal Na Gaeilge.

Cad is ainm dó?

Cuir freagraí chuig comortas@nosmag.com roimh 26 Iúil.

Comórtas eile leabhair ag teacht i mí Lúnasa!

*

leabhair

Ní leasc le Rosenstock fogha a thabhairt faoi Bush, Blair ná Thatcher – cé a thógfadh air é? – agus tá sliocht cumhachtach ann faoin dualgas atá orainn ar fad síocháin a chothú.

Leabhar taistil é seo a fhéachann le blaiseadh a thabhairt dúinn de chultúir eile. Tugann tuiscint agus comhbhá an údair le pobail mhionlaithe léargas nach bhfaighfeá, braithim, i leabhar a scríobhadh i mórtheanga.

Dialann atá ann, í scríofa go simplí ach go smaointeach i sainghuth an fhile.

Tá sé lán d’eachtraí greannmhara agus saoithiúla – buaileann bligeard bob orthu, mínítear cén cineál múin gur chóir duit a ól leis an ruaig a chur ar do rogha de ghalar, srl – ach tá machnamh níos doimhne le fáil ann fosta.

Duine iltíreach lánoscailte é Rosenstock ar mian leis constaicí Oirthir/Iarthair a shárú agus teagmháil dhomhain a dhéanamh le cultúir eile.

Téann éagsúlacht chreidimh go mór i bhfeidhm air, agus cuirtear an saibhreas sin os ár gcomhair, chan mar rud aduain ach mar chuid dár n-oidhreacht féin.

Dá iltíreach é, tá croí an údair istigh in Éirinn mar sin féin, agus é buartha go maith go bhfuil ár sainchultúr féin ag dul i léig toisc muid a bheith go rómhór faoi thionchar an ábharachais. (Tá an rud céanna le feiceáil in Dubai, áit nach bhfuil éalú ó Coca Cola ná CNN).

Is minic Éire i gcomparáid le tíortha eile aige agus

nós 21

díomá air leis an toradh; cén fáth nach bhfuil an cultúr dúchais i lár an aonaigh in Éirinn faoi mar atá san India? An é dán an domhain bheith ag sodar i ndiaidh an chultúir AnglaMheiriceánaigh?

“Sin í Éire an 21ú haois anois duit agus í níos boichte ná mar a bhí sí riamh, ainneoin líon na maidí gailf a bheith ag dul as cuimse i méid. An múchta ar fad atá an lóchrann? Ní hea. Ní bheadh na focail seo á scríobh agam sa teanga seo dá gceapfainn amhlaidh. Tá ábhar ceiliúrtha againn...”

Léiríonn an leabhar seo, agus Seal i Neipeal le Cathal Ó Searcaigh, gur féidir a bheith dúchasach agus iltíreach ag an am céanna.

Cosnaíonn Rosenstock luach na mionchultúr in aghaidh fórsaí níos mó ná muid agus diúltaíonn sé d’aon bhac a choinneodh Éireannach ar shiúl óna chultúr féin nó ó chultúir éagsúla an domhain.

Meabhraíonn sé dúinn gur linne Éire, gur fúinne í a mhúnlú, agus go n-eascraíonn comhbhá as féinmhuinín.

Mar a déarfadh sé féin, ní beag sin.

Ólann Mo Mhiúil as an nGainséis Gabriel Rosenstock - Cló Iar Chonnacht, €15 Léirmheas le Caitlín Nic Íomhair

*

22 nós

Ceol

saol

todhchaí na frithghiniúNA? N

í maith linn é a admháil, ach tá sé soiléir faoin am seo go bhfuil bhaint mhór ag airgead lenár saol collaí.

Ní ag caint ar striapachas ná ar phorn atá mé, (cé gur tionscail mhóra luachmhara iad le hoibrithe agus basanna agus cliaint) ach ar na bunchinntí a dhéanann muid i rith ár saoil.

Buaileann daoine craiceann, bíodh fáil acu ar fhrithghiniúint nó ná bíodh.

Ní aineolas ná cúrsaí creidimh amháin is cúis le scaipeadh na ngalar nó

caitlín nic íomhair toirchis neamh-pleanáilte ach bochtanas, agus tá ordlathas, nó hierarchy, soiléir ag baint leis na roghanna frithghiniúna atá amuigh ansin. Ceist acmhainne í.

Más ea, ag bun an dréimire tá roghanna atá saor in aisce, mar shampla ‘pleanáil nádúrtha clainne’ (go bunúsach, bíonn sé de chúram laethúil agat do theocht a thaifeadadh le haithint cathain a bheidh tú torthúil agus seachnaítear collaíocht i rith na tréimhse sin. Contúirteach go maith don amaitéarach.)

Ansin bheadh coiscíní ann,

a bhfuil fáil fhorleathan orthu go measartha saor (ag brath ar an tír) ach nach n-úsáidtear i gceart go rímhinic.

Tá sé de bhua acu go gcosnaíonn siad thú chan amháin ó thoircheas neamhpleanáilte ach ó ghalair fosta.

Ansin bheadh an piollaire ann, atá rí-éifeachtach agus áisiúil ach níos daoire má tá ort íoc as, nach bhfuil ar fáil chomh héasca sin, agus atá in ann a bheith crua go maith ar an chorp agus an timpeallacht lena bhfuil de hormóin láidre istigh ann.

Ag barr an dréimire ar fad,

*

saol

gheobhaidh tú an LadyComp, gléas a bhaineann le pleanáil nádúrtha clainne ach a dhéanann an obair chrua duit. Úsáidtear córas simplí solais (dearg, glas nó buí) le rá cé acu an bhfuil tú torthúil ar an lá sin nó nach bhfuil.

Oibríonn sé mar ghléas frithghiniúna agus mar ghléas pleanála don té atá ag iarraidh a bheith torrach araon. Tá sé níos éifeachtaí ná coiscíní (99.3% don LadyComp le hais 98% do choiscíní má úsáidtear i gceart iad, ceaptar gur giorra don fhírinne 85%).

Ní theastaíonn aon bhac fisiceach, rud a fhágann go bhfuil sé go hiontach do chéilí ach nach mbeadh sé fóirsteanach i gcásanna eile toisc nach dtugann sé aon chosaint ó ghalair.

Cad é mar a oibríonn an wundergléas seo, mar sin?

Séideann tú isteach ann gach uile mhaidin sula n-éiríonn tú. Cuimhníonn sé ar theocht do cholainne agus cuireann sé le bunachar sonraí mór millteanach í.

Is leor an t-eolas sin, i gcomhthéacs, le rá leat cé acu an bhfuil baol giniúna ann nó nach bhfuil. Déantar é sin go beacht agus beag beann ar cycle, nó timthriall, neamhrialta a bheith agat.

Tá sé in ann do thorthúlacht sna laethanta romhat a thuar fosta, eolas

nach miste a bheith ag duine.

Cén fáth mar sin nach bhfuil an LadyComp ar láimh againn ar fad faoin am seo? Déan tomhais.

Céard eile ach airgead - £415 atá ar an ghléas. Gach seans gurbh fhiú é, le strus, timpistí, hormóin agus eile a sheachaint agus eolas cruinn a bheith agat ar rithimí do choirp, ach is beag duine a bhfuil an t-airgead sin le spáráil acu.

Má mhaireann sé thart ar 10 mbliana, £34 i ndiaidh na bliana a bheadh á chaitheamh agat ar na cúraimí sin. Níl caill air sin, ach infheistíocht mhór atá ann ag aon am amháin.

Tá leaganacha níos saoire ann, ach tá an cur chuige níos ciotaí agus níl an éifeacht cheannann chéanna ag baint leo.

Ní fada, b’fhéidir, go mbeidh aip gutháin in ann mórán an rud céanna a dhéanamh ar phraghas i bhfad Éireann níos ísle.

Idir an dá linn, d’iarr mé ar chúpla cara an mbeadh siad sásta dul i muinín an LadyComp ach an t-airgead a bheith acu.

Bhí siad fós idir dhá chomhairle: b’iontach na hormóin a sheachaint agus ba dhlúithe an t-eispéireas gan choiscíní,

nós 23

“Oibríonn sé mar ghléas frithghiniúna agus mar ghléas pleanála don té atá ag iarraidh a bheith torrach araon. Tá sé níos éifeachtaí ná coiscíní agus ní theastaíonn aon bhac fisiceach, rud a fhágann go bhfuil sé go hiontach do chéilí...” ach bheadh faitíos fós ar dhuine dul sa seans.

Déarfadh lucht LadyComp nach seans atá ann in aon chor ach eolaíocht, ach fad is a fhanann rithimí an choirp rúnda, ba dheacair é sin a chur ina luí ar bhean fhaichilleach.

Ní féidir praghas a chur ar shuaimhneas intinne, ach an féidir go bhfuil saoirse agus sábháilteacht ar fáil ar £415?

*

24 nós

saol

fuil shalach eoin mac aodha bhuí

“T

á fuil ag teastáil go práinneach.

Ach níl d’fhuilse uainn. Tá tú homaighnéasach agus tá do chuid fola salach.”

Is í seo an teachtaireacht atá á craoladh ag an tSeirbhís Fuilaistriúcháin d’fhir aeracha na hÉireann lena gcosc ar dheontais fhola ó fhir atá tar éis caidreamh collaí a bheith acu le fir eile.

Bíonn priacal níos mó ag baint le fir a mbíonn caidreamh collaí acu le fir ná mar a bhíonn le grúpaí eile den daonra nuair atáthar ag trácht ar an Víreas Easpa Imdhíonachta Daonna (VEID) nó ‘HIV’ agus víris eile fuiliompartha.

Dar leis an tseirbhís, bíonn siad ag diúltú le fuil na bhfear seo, agus fuil aon mhná a raibh caidreamh collaí aici riamh le fear as an ngrúpa seo, chun an soláthar fola a choimeád glan.

Cinnte, caithfear fuil fhabhtach a fhágáil amuigh.

Ach níl gach fear aerach fabhtaithe.

Go deimhin, tá sé tugtha faoi deara agam féin go bhfuil tuiscint i bhfad níos doimhne ag mo chairde homaighnéasacha ar shláinte chollaí ná mar atá ag mo chairde heitreaghnéasacha.

Ní hannamh a chloistear an abairt seo a leanas ó bhean óg éigin ar an ollscoil: “Níor bhaineamar úsáid as coiscín, ach beidh sé togha, thóg mé piollaire na maidine dár gcionn.”

Cuireann sé seo alltacht ar mo chairde homaighnéasacha, toisc go

dtuigeann siadsan gur féidir le fear níos mó ná leanbh a thabhairt do dhuine i ndiaidh caidreamh collaí.

Thairis sin, baineann na fir óga aeracha seo ar fad leas as an tseirbhís darb ainm ‘Gay Men’s Health Service’ (GMHS) a chuirtear ar fáil saor in aisce ag an Rannóg Sláinte Phoiblí.

Téann siad chuig Ospidéal Pobail ar Shráid Bhagóid, Baile Átha Cliath, labhraíonn siad le comhairleoirí, faigheann siad vaicsínithe agus déantar tástáil fola orthu.

Má bhíonn sé ar eolas ag an Rannóg seo cheana féin go mbíonn fear aerach ar leith cúramach, go mbíonn a chuid torthaí diúltach i gcónaí, go bhfuil a chuid fola glan, cén fáth nach gceadaítear dó an fhuil sin a roinnt le daoine atá i lúb an angair?

Níl leithcheal i gceist leis an idirdhealú seo dar leis an tSeirbhís Fuilaistriúcháin, ach má ghlachtar le fuil ó fhear heitreaghnéasach a mbíonn páirtithe gnéis éagsúla aige gach oíche den tseachtain agus má chaitear fuil ó fhear aerach amach ag an am céanna – fiú más fear freagrach sláintiúil é – tá rud éigin éagórach leis an gcóras.

Réiteach Níl córas mar seo i bhfeidhm in áiteanna eile áfach.

Glactar le deontais fhola ó fhir aeracha san Airgintín, san Astráil, sa tSeapáin agus sa Rúis fiú amháin.

Nuair a bhain an Iodáil an cosc ar fhuil aerach sa bhliain 2001, chonacthas méadú 20% ar an soláthar

nós 25

fola agus thit an leibhéal de VEID a bhí san fhuil.

Léiríonn eiseamláir na hIodáile nach bhfuil bunús leis an gcosc in Éirinn.

Má chuirtear an bhéim ar shláinte chollaí an aonáin agus ar chleachtas ghnéis shábháilte, seachas ar theoiric ghinearálta faoi shláinte na bhfear aerach ar fad mar ghrúpa amháin, beifear fós in ann fuil fhabhtach a choimeád ón soláthar náisiúnta fola ach rachaidh líon na ndeontóirí i dtreise.

Níor chóir go mbeadh an chollaíocht ar na rudaí is tábhachtaí i bpróiseas iarratais na ndeontóirí: ba chóir go mbeadh freagracht na ndeontóirí ina toisc chinntitheach.

Seirbhís luachmhar tarrthála atá i Seirbhís Fuilaistriúcháin na hÉireann.

Agus níl fir aeracha na hÉireann ach ag iarraidh páirt a ghlacadh inti agus cur lena cuid oibre.

26 n贸s

taisteal

inis iontais

*

taisteal

Is oileán é Mallorca a bhfuil turasóirí ag tarraingt air le blianta. Taobh amuigh de na hionaid mhóra saoire áfach tá áilleacht agus cultúr fíréanta Catalónach le fáil. Thug Hugh Corcoran cuairt ar an chreig seo i lár na farraige...

T

á ceangal agam leis an Chatalóin ar chúis eigin.

Níl a fhois agam caidé go díreach atá ann - na daoine, an festa, an bia, an teanga, an pholaitíocht, an stair.

Is beag am áfach a chaith mé taobh amuigh den ‘Principat’ féin, an chuid sin de na Tíortha Catalónacha a bhfuil féinriail éigin ann faoin rialtas áitiúil lonnaithe i mBarcelona.

Ach i mbliana bhí seans agam taisteal níos faide amach agus níos mó de na ‘Països Catalans’ a fheiceáil.

Thainig mé ar chultúr, ar bhia agus ar áilleacht Chatalónach taobh amuigh den tír mhór ach bhí mé in áit nach smaointíonn daoine uirthi mar chuid den Chatalóin: Mallorca.

Tá áilleacht, saibhreas agus beocht ar leith ar an chreig seo i lár na Meánmhara atá i bhfad ó Magaluf na nGall.

Tearmann Meánmhara, tearmann bia Ón bhaile mór Palma thig leat gabháil ó thuaidh nó ó dheas agus tiocfaidh tú ar thearmainn bheaga an oileáin. Áit amháin ar mhol muintir na háite domhsa ná i dtreo na sléibhte, siar ó thuaidh ar an bhealach go Serra de Tramuntana agus Deià, atá thuas ar bharr na gcnoc.

Is féidir siúlóid dheas a dhéanamh thart ar an bhaile bheag seo idir muir agus sliabh. Níos faide amach tá sléibhte le siúl agus an fharraige mhór os do chomhair.

Ar éirigh duit ar maidin, is deas blasanna agus bolaithe an oileáin a fháil leis an lá a chur sa treo cheart.

Tá dhá rud i Mallorca a gcaithfidh tú triall a bhaint astu.

Ma bhíonn diúl agat i ngreim milis ar maidin, na caillaígí amach ar ‘ensaïmadas’. Is taosráin bheaga mhilse iad seo, éadrom le siúcra reoáin thart orthu.

Ní bhfaighidh tú iad déanta níos fearr áit ar bith eile ar domhain taobh amuigh den oileán, mar sin bí maith duit féin agus ordaigh ceann le do chaifé ar maidin.

Uimhir a dó, má tá diúl agat i mbia níos neamh-mhilse, cosúil liomsa, is ‘pa amb oli’ atá de dhith ortsa.

Is é atá i gceist le ‘pa amb oli’ ná arán cuimilte le hola, salann, gairleog agus trataí deasa na háite.

Ar an mhórthír, beireann siad ‘pa amb tomaquet’ air, ach an rud céanna atá ann. De ghnáth cuireann daoine pernil (liamhás) nó fromatge (cáis) áitiúil air.

Is féidir pa amb oli a dhéanamh sa bhaile má tá áit agat, tá sé breá furasta agus is gnáthrud é a dhéanann muintir na háite ag am bricfeasta.

Téann an bheirt acu seo go maith le café amb llet nó ‘caifé le bainne’, atá acú ar maidin, mar gheall go líonann sé do bholg roimh lá fada ag obair nó, i do chása, ag taisteal.

Déan cinnte nach gcailleann tú amach ar oráistí an

nós 27

*

28 nós

taisteal

oileáin ag am bricfeasta chomh maith - ní amharcfaidh tú ar oráiste in Éirinn mar an gcéanna arís!

Parthas glan Níos moille sa lá, molaim daoibh gabháil soir ó dheas chuig Cala Figuera.

Tá an ché bheag seo i gceann de na háiteanna is deise agus is suaimhní dá bhfuil ann sa Mheánmhuir, agus is anseo go dtig leat iasc an lae a cheannacht, má tá sibh in am.

Tig an t-iasc isteach ar na báid thart fán 1800. Nuair a bhuaileann sibh amach an áit, glac tamalt le siúl thart ar na góilíní deasa thart fán ché, isteach agus amach ag amharc ar na sean-iascairí ag cóiriú na líontaí ar luí na gréine.

Nuair a thagann an t-iasc isteach, abair leis na boic go bhfuil spéis agat ann agus faigh greim de.

Máthair shúigh (squid), gibealach nó ochtapas, pilséir (sardines), anglait (monkfish)... bíonn sé uilig ann agus chomh húr fosta.

Nuair a fuair mise mo chuid, i ndiaidh domh mo lámh a chur isteach leis na giolcaigh a bhaint amach, bhí an calamar greamaithe de mo mhéar!

Agus an ghrian ag gabháil faoi, an fharraige mhór os do chomhair, caith iasc úr na Meánmhara síos ar fhriochtán le líomóid agus ola olóige an oileáin, mar aon le gloine Cava… parthas.

Críoch mheidhreach I ndiaidh lá fada ar an bhóthar, is deas cúpla deoch meidhreach a bheith agat, cohmh maith le suipéar beag de chócaireacht na háite.

Agus níl áit ar bith níos fearr dó sin i mo bharúilse (agus is léir i mbarúil chuid mhór de mhuintir na háite) ná Bodega La Rambla i bPalma.

Sean-bheár traidisiúnta é seo atá ag gabháil ó na 40í, é suite i lár an bhaile, inár féidir variats (giotaí beaga de bhia áitiúil) a fháil chomh maith le una copa de vi (gloinne fhíon an tí).

Gheobhfaidh tú ronyons (duáin), croquetes de pop, saill bholg bó, calamares, pica-pica agus go leor eile de bhia breá traidisiúnta an oileáin.

Dé hAoine agus Dé Sathairn bíonn an áit lán agus dar liomsa gur sin an t-am is fearr le gabháil.

Agus sibh críochnaithe le bhur gcuid, gabh amach agus bíodh cúpla deoch agaibh fán áit.

Má tá sibh amuigh oíche aoine, beidh an Casal Popular Voltor Negre foscáilte le ceol, ól agus craic le hóige Palma i mbun oibre ann.

Is teach ‘pobail’ atá i gceist le ‘casal’ agus bíonn sé á reachtáil ag na daoine óga i bPalma gach Aoine, go háirithe lucht ARRAN, grúpa polaitiúil d’ógánaigh atá ar son neamhspleáchais agus ar an eite chlé.

*

taisteal

nós 29

Roghnaigh an dáta, labhair an teanga Má tá sibh ag smaointiú ar chuairt a thabhairt ar Mallorca, tá an Lá Náisúnta acu ar 30 Nollaig, le mórshiúl ar son neamhspleáchais chomh maith le craic agus cóisir fríd an oíche.

Am ar bith den bhliain thig leis a bheith té, fiú i mí Eanáir, ach sa samhradh thig leis a bheith ró-thé mar sin bígí ciallmhar… cibé caidé a shíleann sibh, níl fír Ghaelach ruadhóite deas ar thrá ar bith!

Bíonn Easyjet agus Ryanair ag eitilt amach as Béal Feirste agus Baile Átha Cliath (go measartha saor) agus is féidir eitilt ó Bharcelona chomh maith.

Agus sibh ann, ná déanaigí dearmad gur cuid de na Tíortha Catalónacha é Mallorca agus i mórchuid an cheantair (agus dár ndóigh sna háiteanna san alt seo), labhraíonn daoine an teanga dhúchais mar an chéad teanga acu.

Seo thíos roinnt frásaí ar féidir iad a úsáid agus sibh amuigh ag taisteal... Bon viatge!

Cad é mar atá tú? - Com va?

Go maith - Bé Go deas - Bó Iontach deas / maith - Molt bó / bé Go raibh maith agat - Gràcies

Le do thoil - Si us plau Slán - Adéu Maidin mhaith - Bon dia Oíche mhaith - Bona nit An bhfuil ... agat? - Tens ...?

Tá ... agam - Tenc ...

Fíon - Vi Bia - Menjar Is as Éirinn mé - Sóc d’Irlanda An Tír Abú! - Visca la Terra!

glac síntiús linn put nós in your hands

+ FAIGH gach eagrán sa phost gach mí. + SÁBHÁIL 17% ar phraghas clúdaigh na hirise. + BÍ ar an eolas faoi bhuntáistí agus imeachtaí speisialta NÓS. + ÍOC anois ar líne le cárta creidmheasa trí PAYPAL ag www.nosmag.com nó le seic/ordú poist do NÓS leis an bhfoirm seo thíos.

NÓS Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bóthar na bhFál Béal Feirste BT12 6AH Ainm / Name: Seoladh / Address: Rphost / Email: Fón / Phone:

ROGHNAIGH SÍNTIÚS: Éire €50 / £40 Sasana, Alba, Cymru £50 An Eoraip €80 Cuid eile den Domhan €90

*