NÓS 36 - Lúnasa 2013

iris ghaeilge don nua-aois

comórtas leictreach! ​Meicsiceo molfach An sársheanóir Ticéidí don Phicnic mhór le buachan istigh

Léargas cuimsitheach ar an tír ársa fhairsing

The Godfather, barrshaothar clasaiceach

Lúnasa 2013 | eag. 36

Fiche Bréag Buíon Bhéal Feirste ag ceiliúradh scór bliain ar an bhfód

€4/£3.50

2 n贸s

*

Ceol

f谩ilte

*

fáilte

chuig an tsráid Tógann sé ár gcroíthe anseo in oifigí NÓS nuair a bhíonn rath ar thogra nuálach comhaimseartha a bhriseann seanteorainneacha agus a ghlacann muid de phreab isteach i ré nua.

Agus tá ceann de na feiniméin sin ar chlúdach na hirise seo.

Ceannródaithe a bhí i mbaill an ghrúpa Bréag (tá agallamh leo istigh) nuair a chuaigh siad amach den chéad uair le liricí Gaeilge a mheascadh le reggae, le ska agus leis an iliomad tionchar eile.

Chuir siad beocht úr idirnáisiúnta sa teanga, ghlac siad í chuig an tsráid, agus d'éist na daoine. Tá an banna ag ceiliúradh 20 bliain ar an fhód i mbliana - tá súil againn go mbeidh na boic go fóill ag bualadh amach na mbuillí i gceann 20 bliain eile.

Anois, níl an iris seo scór bliain ar an saol fós ach ar bhealach tá muid féin ag dul chuig an tsráid, chuig na daoine, an mhí seo chomh maith. “Conas?” a deir sibh. Bhuel, mar den chéad uair riamh tá NÓS ar fáil go forleathan ó cheann ceann na tíre. Is i siopaí Eason a bheifear in ann cóip a phiocadh suas as seo amach, rud a chiallaíonn go mbeidh teacht ag i bhfad níos mó daoine ar an iris agus go mbeidh an Ghaeilge le feiceáil taobh le hirisí móra na cruinne. An áit is cirte dár dteanga dar linn.

Cad é eile atá istigh san eagrán seo mar sin? Níl ach an t-aon bhealach amháin le fáil amach. Léimigí isteach in ofráil na míosa seo mar sin, bainigí sult as, scaipigí an scéal go bhfuil an iris ar fáil níos forleithne agus feicfidh mé sibh ar an mhí seo chugainn.

Ar aghaidh linn!

tomaí ó conghaile

nós 3

4 nós

an iris nós

Gaeliris chultúir agus stílbheatha a chlúdaíonn suimeanna coitianta an tsaoil chomhaimseartha. Ar fáil i gcló gach mí agus ar www.nosmag.com i gcónaí, tá sé de sprioc ag NÓS beocht fhuinniúil a chur i sochaí na hÉireann trí léargas muiníneach Gaelach a thabhairt ar an saol thart orainn agus trí phobal na teanga a spreagadh chun spraoi, chun smaoinimh agus chun gnímh. Is iris neamhbhrabúsach í.

faigh cóip Tá NÓS ar díol in Eason's agus siopaí áirithe eile ar fud na hÉireann. Dá mba mhian leat do chóip a chinntiú gach mí agus cabhrú leis an iris ag an am céanna, is féidir síntiús bliana a ghlacadh amach. Tuilleadh eolais ar leathanach 62.

eagarthóir Tomaí Ó Conghaile

rannpháirtithe Méabh Ní Thuathaláin, Ben Ó Faoláin, Órla Nic Ruairí, Sinéad Ní Uallacháin Ian Mac Murchaidh, Micheál Mac an Bheatha, Colin Ryan, Eoin P. Ó Murchú, Eoghan Ó Loideáin, Seanán Ó Coistín, Caoimhín Ó Fearáin, Sorcha Nic Eochagáin, Thomas Mc Mullan, Sean McKernan, Otza, Trey Ratcliff, Buck Lewis, Joe O’Shaughnessy, Renée S. Suen, Mohammadali F, Dhani Borges, Rubem Porto, Rory O'Doherty, Eneas De Troya, Eva Serna, HaRee

TEAGMHÁIL Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bothár na Bhfál, An Cheathrú Ghaeltachta Béal Feirste, BT12 6AH wwww.nosmag.com eolas@nosmag.com ISSN (Cló) 2053-0986 | ISSN (Ar Líne) ISSN 2053-0994

buíochas

nós 5

Istigh Ceol

leabhair

Bréag

6 Léirmheasanna - Ben Ó Faoláin 12 The Stone Roses 15 Comórtas - Electric Picnic 16 Ar na hAerthonnta 18 Loinneog Lúnasa 19 Ag Teacht Aníos 20

Blood of the Isles

saol ​ éithe daoibh D 38 Siúlóidí Shéamais 40 Corp 44

taisteal

scáileán Léirmheasanna 24 The Godfather 26 Lúnasa ar TG4 28

lÁR Déan NÓS. Bris NÓS. Léigh NÓS.

36

32

​ eicsiceo M

46 Scéalta Gringo 52

DEARADH Dathanna deartha Faisean ón tseanré

TEIC

SÍNTIÚS

Google Glass 34

Faigh NÓS chuig do dhoras

54 58

62

Ceol

20 Bliain ag An ‘funcaí’ mionbhus, na mílte gig, cóisirí craiceáilte, Manu Chao, The Whailers, trí albam, craic chúl stáitse... Labhraíonn Méabh Ní Thuathaláin le Bréag, an banna ceoil a chuir an Ghaeilge ar an ardán idirnáisiúnta agus a spreag na mílte chun damhsa thar thréimhse 20 bliain.

BrĂŠagadh Grianghraif le Thomas McMullan & Sean McKernan

*

8 nós

Ceol

L

á breá samhraidh atá ann agus tá agallamh socraithe agam le príomhamhránaí Bréag Caoimhín Mac Giolla Chatháin, le fear an doird Nic Sadleir agus le príomhghiotáraí an ghrúpa Peadar O’Hanlon. Seo croí an bhanna as Béal Feirste a bhfuil clú bainte amach acu mar gheall ar a meascán den reggae, ska agus ceol domhanda, le píosa trom-mhiotail agus punc caite isteach i bpota na Gaeilge chun fuaim leithleach a chothú.

Bhí meon ar leith riamh ag Bréag, meon nach bhfuil baint aige leis an airgead ach atá dírithe ar an cheol agus ar an chraic. “Sílim go raibh fealsúnacht ann ón tús go raibh muid anseo don chraic,” arsa Nic. “Ní raibh muid ag iarraidh a bheith proifisiúnta, bhí muid ag iarraidh craic a bheith againn. Téann grúpaí eile síos an bóthar gairmiúil, déanann siad rudaí i mBéarla agus téann siad ar aghaidh sa saol ach chloígh muid

leis an Ghaeilge, agus bhí craic den scoth againn.”

Roimh Bréag Bhí Caoimhín, Peadar agus Nic ag seinm i mbannaí éagsúla ceoil i mBéal Feirste i bhfad sular tháinig Bréag ar an fhód. San am sin bhí dúil ag Caoimhín agus Peadar sa cheol trom-mhiotail agus rac. Punc rocker a bhí i Nic, dar leis féin, a d’imigh i dtreo an cheoil indie. “Tháinig an reggae ina dhiaidh seo uilig,” a mhíníonn Peadar.

D’fhás Caoimhín agus Peadar aníos le chéile ar Bhóthar Seoighe, nuacheantar Gaeltachta i iardheisceart Bhéal Feirste. Sheinn siad beirt sa ghrúpa Vice Versa timpeall 1989 ach ba ar thuras chuig an Bhreatain Bheag leis an ghrúpa Rhiannan a thosaigh siad ag canadh agus ag cumadh amhrán i nGaeilge. Agus níor stad siad ó shin.

Sheinn Nic leis an ghrúpa

“Cosúil le Black Sabbath, grúpa a bhfuil ceithre scéal ann faoin dóigh a bhfuair siad a ainm, tá cúpla scéal ann faoin dóigh ar cuireadh ‘Bréag’ ar Bréag.”

*

Ceol

nós 9 mhol sé dúinn aghaidh a thabhairt ar an bhéar ‘saor’ thart an choirnéal. Rud a rinne muid,” a deir Nic. “Bhí ar a laghad £300 fágtha ar an bhéar do na ceoltóirí agus thosaigh muid ag déanamh poill ann. Bhí deochanna d'achan cinéal againn, deochanna bán dearga agus glasa fiú,” arsa Caoimhín.

“Bhí an tábla lán de gach cinéal Russian,” a chuimhníonn Nic. Leanann Caoimhín, gáire ar a aghaidh, “Nuair a tháinig na grúpaí eile isteach ón chomórtas rinneadh fógra isteach sa mhic: We would like to apologies to the rest of the groups that only have one drink each. This is beause the Belfast boys drank up all the quota!”

Sin mar a thosaigh Bréag, agus is féidir a rá go bhfuil siad ag cur lena n-iomrá ó shin.

The Donnelly Brothers, banna ceoil iomráiteach a bhí i gcomórtas le The Hot House Flowers le conradh a fháil ó Mother Records. Seans nach gá a rá go raibh an bua ag na Bláthanna – scair The Donnelly Brothers agus an deis caillte acu.

Breith an bhanna Faoi 1993 bhí scaifte ceoltóirí ag obair i nGlór na nGael sa chathair, ag plé leis an cheol ar mhaithe le páistí Gaelscoile.

Idir mheon oscailte bhainisteoir na háite Diarmaid Breslin, agus dhíograis na gceoltóirí féin, is cosúil gur chaith siad roinnt mhaith ama istigh i nGlór na nGael, fiú ag an deireadh seachtaine. “Sibín beag a bhí ann ar bhealach agus b’iomaí oíche Shathairn a chaith muid istigh ann ag seinm ceoil,” arsa Nic. Ba é seo tús Bréag.

Bhí tionchar nach beag ag Diarmuid ar bhunú an ghrúpa mar

b’eisean a chuir iallach orthu cur isteach ar chomórtas i nGaillimh, comórtas as ar tháinig a gcéad gigeanna.

Cosúil le Black Sabbath, grúpa a bhfuil ceithre scéal ann faoin dóigh a bhfuair siad a ainm, tá cúpla scéal ann faoin dóigh ar cuireadh 'Bréag' ar Bréag.

Scéal amháin ná gur ghlaoigh lucht eagraithe an chomórtais ar Ghlór na nGael ag lorg ainm don ghrúpa.

“D’fhiafraigh Diarmaid dúinn faoi cad é a ba cheart dó a rá agus dúirt mé leis 'Inis Bréag’ mar nach raibh ainm againn. Agus b'shin a rinne sé,” arsa Caoimhín.

Chuir Bréag dhá amhrán i láthair ag an chomórtas i nGaillimh agus tharla sé go raibh Gearóid Ó Cairealláin, an gníomhaí teanga as Béal Feirste, ag déanamh moltóireachta ar an lá.

“Dúirt sé go raibh cúpla duine chun tosaigh orainn cheana féin agus

Conamara agus lucht Craiceáilte Tá an nasc le Conamara thar a bheith tábhachtach do Bréag. Seans nach mbeidh an banna ann ar chor ar bith, dar le Caoimhín, gan an tacaíocht a fuair siad ó mhuintir Chonamara, go háirithe sna blianta tosaigh. Bíonn sé ag caint sa dóigh chéanna faoin cheangal atá ag Bréag le Rónán Mac Aodh Bhuí agus an Cabaret Craiceáilte sa lá atá inniu. Ón tús bhí Bréag ag déanamh leaganacha Gaeilge d'amhráin de chuid Thin Lizzy, The Horslips agus ag cur cruth nua ar sheán-amhráin.

Ag an am seo a tháinig an reggae isteach ina gcuid saothair, a bhuí le Gearóid Mac Lochlainn, atá anois ina fhile iomráireach. Bhí Gearóid, nó 'Gerry' mar a chuireann lucht Bréag air, ag obair i nGlór na nGael ag an staid sin agus cé nach raibh sé sa ghrúpa ag an tús bhí siad uilig ag plé leis an cheol.

“Ag an am sin, bhí Gerry iontach tógtha le Bob Marley agus lá amháin thosaigh muid ag méasáil thart le ‘Measc É Suas’. Sin an uair a tháinig Gerry isteach agus a d'oscail doirse an reggae dúinn,” arsa Nic. Nuair a cuireadh tús le Bréag, ní raibh grúpa eile ar a mhacasamhail sa tír. Creideann Peadar go láidir go raibh pobal na Gaeilge sa tóir ar ghrúpa úrnua

*

10 nós

Ceol

ar nós Bréag. Nuair a chuala daoine a gceol, d'éist siad.

An 'Funcaí' mionbhus, taifeadadh agus Manu Chao Ní thiocfadh leat na hamantaí maithe a chur i gcló dar le Peadar ach is féidir linn iad a shamhlú.

Seisear fear ag dul ar bord an ‘funcaí mionbus’, ag taisteal ar fud na tíre, uirlisí sa bhúit agus iad réidh fá choinne cibé cóisir. Dhiúiltaigh níos mó na duine amháin dul ar bord an funcaí mionbhus, i ndiaidh gur bhuail an boladh breán iad - meascán de bheoir, toit agus eile.

Ba ar thuras coicíse i nGaillimh i 1995 a d'eascair an chéad albam Jah sa

Jungal.

“Bhí muid amuigh ar an tsráid agus chuala muid 'doo doo do dee de doo' (fuaim an trumpa) ag teacht ón chaolsráid,” arsa Caoimhín. “Shiúil muid a fhad leis an bhean óg agus dúirt muid ‘You're class... tá gig againn níos moille.

Ar mhaith leat seinm linn?’ Tháinig sí go Béal Feirste agus rinne sí an t-albam a thaifeadadh linn. Misha Langamere, bean as an Ísiltír, ní fhaca muid ó shin í.” Ábhar bróid atá in Jah sa Jungal. Scoth albaim atá ann, taifead d'ardchaighdeán d'ocht n-amhrán a chum siad féin.

Tháinig go leor gigeanna móra chun cinn an bhliain sin ach níl aon amhras gurbh í an cheolchoirm a rinne

siad le Mano Negra - nó Manu Chao mar a thugtar air anois - i 1995, an gig is mó a chuaigh i bhfeidhm ar an ghrúpa.

“Chonaic muid iad ar stáitse agus dúirt muid le chéile: 'Seo mar a dhéantar é, seo an rud a ba cheart dúinn a bheith ag déanamh',” arsa Peadar. “D’athraigh achan rud nuair a sheinn muid le Manu Chao, chaith muid 'Níl Sé ina Lá' agus 'Nóra Bheag' san aer agus thosaigh muid ag scríobh na n-amhrán don dara halbam, Gan Jah.” Sular eisíodh an saothar sin bhí gig eile ann a sheasann amach do na leaids go fóill. Springhill Ghlaschú 1996, nuair a bhris maindilín Chaoimhín agus a ghoid Peadar geansaí Celtic ó phríomh-amhránaí The Pogues. “Chaith duine éigin sa slua geansaí celtic ar Shane McGowan agus bhí mé féin ag lorg momento beag. Sciob mé an geansaí agus chuir mé i mo chás giotair é,” a deir Peadar. “Bhí sé chomh f***áilte sin gur shíl mé nach mbeadh aon chuimhne aige air ach nuair a tháinig sé isteach sa seomra glas, chuaigh sé ar mire.”

Níorbh fhada go raibh achan bhall den ghrúpa sa tóir ar an gheansaí Celtic. “Chonaic Gerry an rud uilig, ní raibh sé sásta faoi,” arsa Peadar le gáire mór.

Faoin am gur tháinig Gan Jah amach i 1997, bhí fuaim éagsúil ag Bréag, bhí siad níos snasta mar ghrúpa.

“Thóg muid céim mhór chun tosaigh cinnte sa dhá bhliain sin. Bhí muid ag smaointiú faoi cad é a bhí ar siúl againn. Chothaigh muid fuaim mhór le horns, chello agus percussion agus faoin am sin tháinig Andy Whitson isteach sa ghrúpa.”

Ar ardán le...

Thar na blianta tá Bréag i ndiaidh ardán a roinnt le ceoltóirí móra ar nós The Wailers, Shane McGowan, Sly & Robbie, Bad Manners, Steel Pulse, The Beat, Mano Negra (Manu Chao) Neville Staple, Alabama 3, Lee Thompson, The Hothouse Flowers, Kíla, John Spillane agus Black 47.

*

Ceol

Fuair Bréag conradh leis an dara halbam a dhéanamh le Outlet Records, nó 'ripoff records' mar a thugann Nic orthu, an lipéad céanna a raibh na Horslips air. Ní bhfuair Bréag pingin as na ceirníní a dhíol Outlet Records, agus bhí ceirníní á ndíol ar líne sna Stáit Aontaithe agus timpeall an domhain.

“Ní raibh orainn íoc as an taifeadadh.

Ba chuma, bhí muid chomh tógtha leis an chonradh a fháil sa chéad áit,” arsa Caoimhín.

Titim amach i dTír na mBascach agus tuilleamh gigeanna Cosúil leis na bannaí is fearr is dócha, bhí 'bust up mór' ag Bréag.

An bhliain chéanna a seoladh Gan Jah, chuaigh Bréag ar thuras go Tír na mBascach, turas a scair an grúpa ina dhá chuid agus a d'fhág 'eilifint sa seomra' ar feadh roinnt blianta ina dhiaidh.

Tógadh bata agus bóthar do Nic ar feadh tamaill mar nach raibh sé sásta dul ar camchuairt - “ní raibh sé eagraithe mar is ceart” dar leis – agus theip ar roinnt gigeanna sular thit achan duine amach le chéile.

“Scair sé an grúpa go pointe,” arsa Caoimhín. “Níor imigh muid go hiomlán ach bhí teannas fágtha i ndiaidh an turais sin ar feadh na mblianta ina dhiaidh, go háirithe idir mé féin agus Gearóid. Thit muid amach go mór. Níl a fhios agam cén dóigh ar éirigh linn athmhuintearas a dhéanamh ach thóg sé cuid mhaith ama orainn.”

Fiú i ndiaidh an turais sin go Euskal Herria áfach níor stad Bréag riamh de bheith ag déanamh gigeanna agus leis an dara halbam tháinig tuilleamh gigeanna, agus níos mó.

B'iomaí taifeadadh a rinne siad le RTÉ, BBC agus TG4 agus ba mhinic iad ag dul thar fóir sa seomra glas. Sheinn siad ag féilte ceoil sa bhaile agus thar lear agus lean siad ag gigeáil ar fud na tíre.

Oíche chiúin i dtí Mhadden, teach tábhairne i mBéal Feirste, chas Caoimhín ar Natty Wailer, fear an mhéarchláir ón ghrúpa The Wailers.

Tháinig seisean ar bord agus i 2004 sheol siad an tríú albam 'An Peaca'.

Lean tuilleadh gigeanna, amantaí maithe, cóisirí craiceáilte le Rónán Mac Aodh Bhuí, féilte agus an iliomad scéaltaí nach leor leathanaigh ar fad na hirise seo

nós 11

lena n-insint.

Amach romhainn?

“An todhchaí...? Sin an cineál ceiste a chuireann tú ar ghrúpaí níos óige ná muidne,” arsa Nic. Is spreagadh é ceiliúradh 20 bliain do Bréag albam eile a dhéanamh.

Tá roinnt gigeanna eagraithe mar chuid den bhliain chéiliúrtha agus bhí mórchoirm chomórtha acu sa Chultúrlann i mBéal Feirste, áit ar bhailigh na baill shinsireacha le chéile don chéad uair i mbliana.

Ní fios an mbeidh siad ar fad ar ardán le chéile do na ceolchoirmeacha amach romhainn ach tá rud amháin éigin cinnte: má tá gigeanna ar fáil, má tá an Cabaret Craiceáilte ar siúl, má tá spraoi le bheith ann, ansin beidh Bréag ag iarraidh bheith i lár báire.

Agus is dócha go bhfuil sé sin ar na gnéithe is tábhtachtaí den oidhreacht atá cruthaithe acu go dtí seo: mar aon lena sár-amhráin a chuireann na cosa ag bogadh, chuir siad diabhlaíocht, idirnáisiúnachas agus beocht ar leith isteach i gceol na Gaeilge. Gur fada buan a gcuid Bréag.

léirmheasanna ceoil

12 nós

The Skints - Part & Parcel bomber music

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

***** D'imigh 'Part & Parcel' faoi radar NÓS nuair a eisíodh don gcéad uair é anuraidh.

Is buíochas do mholadh faighte ag leagan reggae The Skints de 'On A Mission' le Katy B ó Katy féin (agus ón réalt dubstep Benga, a léirigh bun-leagan Katy B) go bhfuil albam uimhir a dó le The Skints Londin á

eisiúint in athuair.

Aiséirí é atá tuillte go maith, ní dos na poirt nua (léamha damanta dub de 'Rise Up' agus 'Rat-at-at', agus an leagan úd de 'On A Mission'), ach toisc go raibh lucht éisteachta i bhfad níos mó tuillte ag fuaim pop-reggae The Skints an chéad bhabhta.

Is forbairt é ceol The Skints ar fhuaim pop-reggae nach bhfuil cloiste againn ó aon ghrúpa ó thús na n-ochtóidí i leith, nuair a bhí leithéidí The Specials, The Beat, The Selector agus UB40 (agus iad fós maith) go hard i gcairteacha na singil sa Bhreatain.

Léirithe go slachtmhar ag Prince Fatty (atá i mbun oibre ar albam début Cian 'Intinn' Finn na hÉireann faoi láthair), is cónascadh é 'Part & Parcel' de ska is reggae agus crúcaí mealltacha pop - é báúil d'oidhreacht cheoil Iamáice ach comhaimseartha ó thaobh cur i láthair liriceach de agus ábhar na n-amhrán.

Cabhraíonn sé go bhfuil ceathrar liriceoirí le clos ar 'Part & Parcel'. Tá sé ar a cumas ag Marcia Richards rapáil ar luas dúbailte i stíl General Levy ar thar dhub 'Rat-at-at' roimh di aithris mhilis tharraingteach ar Lily Allen a dhéanamh don gcurfá.

Tá amhránaíocht Joshua Waters Rudge chomh solúbtha céanna, bíodh sé ag rapáil ar nós Ranking Roger ó The Beat ar 'Live East Die Young' nó ag déanamh dúdaireachta i stíl Ali Campbell UB40 ar 'Can't Take No More'.

Caith isteach véarsa nó dhó ón MC dancehall Parly B agus tá glór Two Tone na Breataine gléasta i gculaith nua ag The Skints agus réidh chun tabhairt faoi raidió FM an 21ú aois.

*

Ceol

Anna Von Hausswolff - Ceremony city slang

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

"From the moment we exit the womb, we start our paths towards materialism and destructive behaviour, and these days I feel that the gap between nature and human is growing bigger. I wanted to grasp my inner nature and be unified with nature again.

‘Ceremony’ is a celebration of life and everything that it contains, especially death, because in death we will be truly one with nature again.” Anna Von Hausswolff.

Is fíor go dtapaíonn imeacht ama nuair atá craic ag baint leis an saol. Is fíor leis nach bhfuil mórán craice ag baint le halbam uimhir a dó le Anna Von Hausswolff na Sualainne.

Tá 'Ceremony' uair a chloig ar fhad, ach mheasfá tar éis éisteacht leis go raibh an saothar i bhfad níos faide.

Ach ní haon drochrud é seo i gcás saothair cheoil - tá píosaí mar 'Svefn-g-englar' le Sigur Ros, 'The Same Deep Waters As You' le The Cure, 'Televised Green Smoke' le Carl Craig agus 'Decades' le Joy Division i measc na bport is giorra do chroí an léirmheastóra seo, agus déanann gach ceann acu rothlú an domhain a mhoilliú ábhairín.

Tugann an griangraf gar-amhairc de chomhlaí phíbórgán shéipéal Annedalskyrkan, Göteborg, ar chlúdach tosaigh 'Ceremony' nod don éisteoir ar a bhfuil le clos taobh istigh. Ó chéad nótaí guairneánacha 'Epitaph Of Theodore' is buncharraig fuaime an albaim é glór drámatúil an phíbórgáin úd, fiú gan é a bheith le clos ar gach rian.

Ní chloisfear amhránaíocht Von Hauswolff féin go dtí ceithre nóimead isteach sa darna rian, nuair a cheansaíonn a glór máistriúil an stoirm shonach i lár 'Deathbed' ar nós Kate Bush á cur i láthair i stíl dhíomasach Signe Toly Anderson as Jefferson Airplane.

Níl aon rud eile díreach chomh maith leis le clos ar 'Ceremony'. Tá Von Hauswolff ar a turas eiseach féin tar éis bhás a sean-athar, ach fiú don éisteoir a bheadh báúil dá cás tá easpa substainte ag baint le liricí Von Hauswolff i gcás amhrán mar 'Harmonica' agus 'Sunrise' agus gan acrabataic ghutha ar bun aici.

nós 13

Ach tá go leor mar chúiteamh ar an albam tarchéimniúil seo. Beidh fonn ort éisteacht leis ó thús deireadh gan chorraí, ach ní ró-mhinic.

Raffertie - Sleep Of Reason ninja tune

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

*****

Is fada an bóthar atá siúlta ag Benjamin 'Raffertie' Stekanski ó d'eisigh sé a chéad singil, 'Antisocial', siar i 2009.

Tús le sruth cheoil cholúil éadomhain bhastardrave uaidh ar lipéid mar Planet Mu agus On the Brink ba ea an singil úd.

Ach ag pointe áirithe, is léir, bhí eipeafáine de shaigheas éigin ag Raffertie.

Bhain sé céim sa chumadóireacht chlasaiceach amach i 2010, stop sé de bheith ag tabhairt teidil mar 'Vomit Riddim' agus 'Wobble Horror' ar a chuid port, agus nochtaigh sé stíl anamúil úr i bhfoirm dhá EP do lipéad Ninja Tune.

Fianaise ar mheiteamorfóis chomhlánaithe ar deireadh é a chéad albam, 'Sleep Of Reason'. Tá an céasánach boilb seo fásta ina fhéileacán taibhseach.

Anamcheol is bunús le glór nua Raffertie, ach anamcheol i gcomhthéacs an domhain iar-Burial, iar-dubstep.

Is giorra amhránaíocht Raffertie do stíl leochaileach bán James Blake ná tuineacha milse gorm Otis Redding ná Al Green.

Tá a lán ar siúl sa cheol seo, idiroibriú rithime, séiseach agus coincheapúil 'Gagging Order' ina iontas.

Ach fiú agus glór séimh Raffertie i mbun troda le haghaidh spáis mhaireachtála le buillí móra comhbhrúite ar 'Rain', nó mionstiallta ag fuaimeanna fiaclacha an tsintéiseora ar 'Build Me Up', is amhráin chearta iad na poirt úid a bhaineann le téama an ghrá agus téama na féiniúlachta.

Tá ráite ag Raffertie go raibh sé i gceist aige go dtabharfadh 'Sleep Of Reason' le fios don éisteoir nach bhfuil siad ar a n-aonair sa saol seo, ar nós na n-albam is mó a dhein ciall dó féin agus é ag fás aníos.

Tá beart déanta de réir a bhriathair aige - albam damanta airgtheach catairseach é 'Sleep Of Reason' dos na huaireanta sin nuair a ghoideann buairt codladh na hoíche uait.

*

14 nós

Ceol

Shigeto - No Better Time Than Now Ghostly International

Léirmheas le Ben Ó Faoláin

***** Ní raibh ach meáchan ocht n-unsa ar Zach Shigeto Saginaw nuair a rugadh go hanabaí é i Michigan, S.A.M. tuairim agus tríocha bliain ó shin.

Ní gan chúis, mar sin, a roghnaigh máthair Zach an focal Seapánach shigeto, a chiallaíonn 'ag fás níos mó'

mar an dara hainm dá mac.

Shigeto ab ainm do shin-seanathair máthartha Saginaw roimhe.

Is ar thóir a oidhreachta Seapánaí sin a chuaigh Zach agus a chéad cheol faoin ainm Shigeto á thaifead aige; scrúdú i bhfoirm dhá ep ar an dtréimse a chaith seanmháthair Zach – ar de shliocht Sheapánach í – i ngéibheann ina tír féin i gcampa imtheorannaithe do 'Sheapánaigh' sna Stáit Aontaithe le linn an Dara Cogadh Domhanda.

Ceol uirlise hip hop lán de chumha tiomáinte ag buillí scealpacha leictreonach a bhí ann.

Ceol go mór faoi chomaoin, le bheith bheith fírinneach, ag saothair Autechre agus Dabrye i gcás a chéad albaim ('Full Circle'), agus an 'Pause' iontach le Four Tet i gcás an dara fadiarrachta uaidh ('Legacy').

Is é 'No Better Time Than Now' an chéad albam ó Shigeto nach ndéanann plé ar an am atá thart, agus an chéad uair a n-éiríonn leis a bhóthar iomlán féin a shiúl i ndomhan an cheoil.

Thar aon rud éile, is drumadóir snagcheoil é Zach.

Cé go dtumann sé a scuab phéinteála i bpailéid shonacha cheolta techno ('Detroit Part 1'), ceol timpeallach ('Olivia'), agus footwork ('Perfect Crime'), is é an snagcheol croí agus anam an cheirnín seo.

Tugann sampláil Zach dá dhrumadóireacht féin blas beo do go leor de 'No Better Time Than Now', ó func traoite 'Silver Lining' go huigí lonracha 'Soul Searching'.

Ar an 'Ringleader' eisceachtúil malartaíonn cnagadh tiúnta gamalan, Afracach agus snagcheoil le druideanna de théad-nótaí mar phríomh-shéis an phoirt.

Ní raibh riamh am níos fearr ná anois díreach chun do chluasa a chur in aithne do cheol mín Shigeto.

ALBaM clasaiceach

The Stone Roses - The Stone Roses 1989

Bhí 1989 lán rudaí móra iontacha leagadh Balla Bheirlín chun talaimh, craoladh The Simpsons den chéad uair riamh, chuir Toyota an Lexus amach (bhuel... rud iontach a bhí ann d’Alan Partridge, ar a laghad), ó, agus tháinig mise ar an saol.

Sárbhliain ar fad. Ba i mí Aibreáin, áfach, a bhí buaicphointe na bliana le tarlú; eisíodh an t-albam is fearr riamh (dar liom), The Stone Roses le, yep, The Stone Roses.

Tá reiligiún na Rósanna á leanstan agam ó bhí mé i mo dhéagóir, agus is cinnte go dtiocfadh liom tráchtas iomlán a scríobh ar an chion atá agam ar Ian, John, Mani is ar Reni. Cibé, tá sé sin déanta agus athdhéanta ag na sluaite

*

Ceol

romham - agus iad ar fad léite agamsa mar sin, is ar début na ngasúr a bheas mé ag díriú mo chuid airde anseo. Ó thús deireadh, tá an chéad albam de chuid na Rósanna lán nithe éagsúla nach soiléir ar an chéadamharc go bhfuil níos mó bainteach leo ná foinn mheidhreacha, fir óga Mhanchaineacha agus faisean na dtreabhsar máilíneach.

Bíodh clúdach an albaim mar chéad sampla againn; saothar ealaíne cruthaithe ag giotáraí an ghrúpa, John Squire. Mar a rinne sé le mórchuid a n-eisiúintí, chuaigh Squire i mbun Pollockála leis an phíosa seo dar teideal ‘Bye Bye Badman’ a chruthú, a dhéanann tagairt do chíréibeacha Pháras i Mí na Bealtaine 1968.

Mar a mhíníonn sé féin, “Ian had met this French man when he was

hitching around Europe, this bloke had been in the riots, and he told Ian how lemons had been used as an antidote to tear gas” – an chúis atá taobh thiar den Tricolore is de na líomóidí ar an chlúdach.

Ach níl dearmad déanta ar na hÉireannaigh anseo ach oiread - bhí an fharraige thart ar Chlochán an Aifir i gCo. Aontroma mar inspioráid do na dathanna sa chúlra i ndiaidh do na Rósanna bheith anseo ag seinm in Ollscoil Uladh, Cúil Raithin (atá ar liosta mór ceolchoirmeacha Rósanna a raibh mise ró-óg le freastal orthu... rippineáilte).

Ní féidir alt a scríobh ar an albam seo, dar ndóigh, gan trácht a dhéanamh ar na leabharthacaí iontacha atá in ‘I Wanna Be Adored’ agus ‘I Am the

nós 15

Resurrection’- ní amháin go léiríonn na teidil an fhéinmhuinín (nó an féinspéiseachas, ag brath ar cé atá ionat) a bhí ag na gasúir iontu féin agus iad díreach ag tosú amach, ach an deireadh fadálach prog-rac ‘Resurrection’ a chaith siad trí lá lena oibriú amach - agus atá mar sméar mhullaigh an albaim.

Bíodh siad ag léiriú a gcuid tuairimí frith-ríogaí in ‘Elizabeth My Dear’, ag cur amhráin atá droim ar ais ar a gcéad saothar le ‘Don’t Stop’, nó ag taispeáint a bhféithe ceoil nach bhfuil á sárú ann, is lánchinnte gur léiriú intinne a bhí in The Stone Roses - “The past was yours, But the future’s mine”.

Sin é briathar na Rósanna, buíochas le hIan Brown.

Órla Nic Ruairí

*

Ceol

Com贸rtas

Ar mhaith leat dul go dt铆 an Phicnic Leictreach?!

*

comórtas

Ticéidí deireadh seachtaine le buachan i gcomhpháirt leis 'An Puball Gaeilge' Spraoi leitreach sa Phuball Gaeilge leis na Dirty 9s, Colm Mac Iomaire, Kíla, An Cabaret Craiceáilte... Bannaí móra domhanda ar nós na Arctic Monkeys, Bjork, Fatboy Slim, Robert Plant, Two Door Cinema Club, Kodaline, My Bloody Valentine, Wu-Tang Clan, Ellie Goulding, Little Green Cars, Billy Bragg, Braids...

Beidh na sluaite ag tarraingt ar an Sráidbhaile, Co. Laoise, 30 Lúnasa – 1 Meán Fómhair le héisteacht leis na ceoltóirí iontacha sin ag an tsárfhéile cheoil Electric Picnic, agus d’fhéadfá féin bheith ina measc! Tá NÓS ag reáchtáil comórtais i mbliana i gcomhpháirt leis ‘An Puball Gaeilge’ agus tá dhá thicéad deireadh seachtaine le buachaint ag duine amháin.

Cad atá le déanamh agaibh le bheith san iomaíocht don duais iontach seo? Bhuel tá muid ag iarraidh oraibh grianghraf suimiúil a ghlacadh díbh féin agus sibh ag léamh NÓS in áit ar leith. Cuir NÓS chun cinn sa phobal agus glac pic de! D’fhéadfadh sibh bheith i lár Shráid Graffton, ar bharr Chorrán Tuathail nó ar bhád sa Chairib.

Ansin níl le déanamh ach an grianghraf a uaslódáil ar leathanach Facebook NÓS nó é a sheoladh chugainn ar Twitter @nosmag nó é a chur chuig comortas@nosmag.com Roghnófar buaiteoir amháin as na hiontrálacha ar fad a chuirtear chugainn roimh 16 Lúnasa. Ádh mór!

nós 17

*

18 nós

Ceol

Ar na hAerthonnta

Fada is Fairsing - Raidió na Life Dé Máirt, 19.30 – 20.00

Clár úrnua é seo a tosaíodh in aimsir Thóstáil 2013 agus a dhíríonn ar phobal na Gaeilge atá lonnaithe ar fud na cruinne.

Cluintear scéalta éagsúla ó dhiaspóra idirnáisiúnta na teanga, ó scéalta móra nuachta go scéalta na Gaeilge, go scéalta grinn, le cúpla píosa ceoil domhanda anseo is ansiúd fosta.

Is í Lisa Nic an Bhreithimh láithreoir an chláir agus tá sí ag obair le Raidió na Life le cúpla bliain anuas.

Chuir sí Tuairisc Dé hAoine i láthair ar feadh bliana agus rinne sí tuairiscí éagsúla anuraidh agus í ag múineadh Gaeilge sna Stáit Aontaithe.

B’ansin a fuair sí inspioráid chun an clár seo a dhéanamh leis an léar mór Gaeilgeoirí ar bhuail sí leo as gach cearn de Mheiriceá.

Más Gael thar sáile tú féin - i do chónaí thar lear, ag foghlaim na teanga nó ar saoire – bíonn Lisa ag iarraidh cloisteáil uait.

Is féidir teagmháil a dhéanamh léi ar leathanach Facebook Raidió na Life nó trí rphost ag beo@raidionalife.ie

Ar fáil i mBaile Átha Cliath ar 106.4fm agus ar líne ag www.raidionalife.ie

Stáisiún na Bliana ag Gradaim na Meán Ceilteach 2013

*

fógra féile

Loinneog Lúnasa féile Cheoil Ghaoth Dobhair 8-12 Lúnasa 2013 Tobar domhain de thalann áitiúil á cheiliúradh ag Loinneog Lúnasa.

Tá deireadh seachtaine mór lán ceoil, cultúir agus craic ag tarraingt go luath ar cheantar Ghaoth Dobhair i nGaeltacht Dhún na nGall, féile le scoth an chláir ón 8-12 Lúnasa agus béim ar thallán áitiúil.

Is minic féilte ag dul amú ag déanamh neamhairde de cheoltóirí atá ag seinm sa cheantar i gcaitheamh na bliana ach ní amhlaidh atá fíor le Loinneog Lúnasa. Seo an tríú bliain don fhéile a dhéanann oidhreacht chultúrtha agus cheoil cheantar Ghaoth Dobhair a chur chun cinn agus a tharraingíonn ceoltóirí móra ó chian agus ó chóngar.

Dar le Cathal Ó Gallchóir, ball de choiste eagraithe Loinneog Lúnasa, tá siad ag obair chun “féile a chrúthú a dhéanfaidh céiliúradh ar an tradisiún láidir atá sa cheantar agus a thabharfaidh spreagadh do cheoltóirí óga an traidisiún a thabhairt leo”.

“Beidh scoth na gceoltóirí ag teagasc ceardlanna agus ag cur ceolchoirmeacha i láthair, deis iontach atá ann d’fhoghlaimeoirí áitiúla agus cuairteoirí. Tá bród mhór orainn go ndéanann Loinneog Lúnasa an tobar domhain seo de thalann áitiúil a chur chun cinn,” arsa Cathal.

Tá béim ar na píobaí uileann sa chlár imeachtaí i mbliana agus beidh scoth na bpiobairí as fud na tíre ag taisteal le freastal ar cheardlanna agus ceolchoirrm le leitheidí Gay McKeon, Tommy Keane, Emmet Gill, Sean Óg Potts agus go leor eile.

Beidh oíche spéisialta den “Cuisle Seanchais - Abair Leat 2” in Ionad Naomh Pádraig, Dobhar, a bheidh ag cuimhniú ar na bannaí máirseála go léir a bhain leis an cheantar thar na blianta.

Cuirfidh Máire Ní Bhraonáin, amhránaí as Gaoth Dobhair a bhain cáil mhór amach leis an ghrúpa Clannad, oíche cheoil ar leith i láthair i dTeach Leo, agus beidh a clann óg ina cuideachta.

Fillfidh Mairéad agus Tríona Ní Dhomhnaill ar Theach Hiúdaí Bhig i ndiaidh dóibh scoth na ceolchoirme a dhéanamh ann roinnt míonna ó shin agus an uair seo beidh Laoise Kelly ar an chláirseach. Cuirfear tús leis an fhéile le gig bríomhar leis an ghrúpa áitiúl An Crann Óg i dTeach Mhicí sna Doire Beaga.

Le linn na féile, tá éagsúlacht d'imeachtaí teaghlaigh ag tarlú i rith an lae agus seisiúin cheoil agus damhsa sna tithe tábhairne agus sna hóstáin áitiúla.

Tuilleadh eolais ag loinneoglunasa.com

nós 19

*

20 nós

Ceol

Ag teacht aníos

Caitheann Sinéad Ní Uallacháin súil chun tosaigh ar chuid de na mórimeachtaí a bheas ag titim amach ar fud na hÉireann le linn na míosa seo. “Ailliliú, puilliliú, ailliliú, tá an poc ar buile...”

Imeachtaí na Ríochta: Aonach an Phoic & Féile na Rós

Dublin Comic Con 2013

9-12 Lúnasa / 14 – 20 Lúnasa

10 - 11 Lúnasa, National Show Centre, Sord, Co. Bhaile Átha Cliath

Is i gContae Chiarraí a bheidh an gabhar á róstadh ag Aonach an Phoic i gCill Orglan ón 9-12 Lúnasa. Féile bhliantúil í seo atá ar an bhfód le breis is ceithre chéad bliain.

De ghnáth maireann an fhéile sráide ar feadh trí lá, ach tá lá sa bhreis do shiamsaíocht sráide geallta ar an gclár i mbliana chun céiliúradh a dhéanamh ar an gcomóradh seo.

Níos déanaí sa mhí, bí ag súil le paráidí, ceol beo, taispeántais de thinte ealaíne, agus gan dabht cailíní áille, i mbaile Thrá Lí, agus Féile na Rós faoi lán seoil 14 – 20 Lúnasa. www.puckfair.ie | www.roseoftralee.ie

An duine mór scannánaíochta tú? An bhfuil dúil agat in earraí cuimhneacháin ó na flicks is deise leat? Bhuel, is ag Comic Con Bhaile Átha Cliath ba cheart duit a bheith ar 10 - 11 Lúnasa don chéad chomhdháil den sórt seo atá eagraithe in Éirinn.

Beidh frapaí agus cultacha ón iliomad scannán, cláracha teilifíse, cluichí ríomhaireachta agus greannáin le feiscint thar an deireadh seachtaine.

Moltar dóibh siúd a bheidh ag freastal ar an ócáid, gleasadh i bhfeisteas chuige! www.dublincomiccon.com

*

Ceol

nós 21

Fleadh Cheoil na hÉireann, Doire 11-18 Lúnasa 2013

Is i nDoire, áit ina bhfuil imeachtaí go leor ag tarlú i mbliana mar chuid den 'Chathair Chutúir', a bhaileoidh ceoltóirí na tíre agus an domhain mhóir le chéile ón 11-18 Lúnasa d’Fhleadh Cheoil na hÉireann. I measc bhuaicphointí na féile: Fillfidh file an chontae, Séamus Heaney, abhaile ar a fhód dúchais leis an taispeántas filíochta agus ceoil ‘The Poet and the Piper’ a chur i láthair in éineacht leis an bpíobaire Liam O’ Flynn.

Fiosróidh an cumadóir agus amhránaí Lorcán Mac Mathúna stair abhainn an Fheabhail agus an tionchar a bhí ag an abhainn ar shaolta mhuintir chathair Dhoire, i From Derry to the Sea. Craobhscaoilfear an píosa ceoil nua-chumtha seo ar oíche na hoscailte.

Is le tionlacan ó 33 ceoltóir claisiceach de chuid Cheolfhoireann na hÉireann, a chanfaidh Cara Dillon, bean Dhún Geimhin i bhFóram na Mílaoise ar an 15ú Lúnasa. www.fleadhcheoil.ie

Electric Picnic 30 Lúnasa - 1 Meán Fómhair, An Sráidbhaile, Co. Laoise

Ní féidir críoch níos fearr a chur le séasúr fada de scoth na bhféilte ceoil, (Knockan Stockan, Longitude, Sea Sessions), ach le máistir na bhféilte, i mo thuairim féin – An Phicnic Leictreach.

Ar feadh trí lá ó dheireadh mhí Lúnasa, bailíonn na sluaite sa Sráidbhaile i gContae Laoise. Táid ann ní amháin don gceol, ach don drámaíocht, filíocht, bia, atmaisféar agus greann.

Ar phríomhstáitse na féile i mbliana, fáilteofar roimh Bjork, mar aon le Fatboy Slim agus Arctic Monkeys, a bhfuil cleachtadh maith acu ar an gcúram seo, tar éis dóibh cheana féin i mbliana a bheith ag seinnt ag féile mhór na Breataine, Glastonbury.

Bíonn béim ar cheol na tíre seo chomh maith. Ó thaobh na nÉireannach de, is féidir a bheith ag súil le leithéidí The Strypes, Soak, Mick Flannery agus The Dublin Gospel Choir i measc go leor eile.

Táim tar éis freastal ar an bhféile seo le trí bliana anuas agus admhaím gur bhaineas oiread taitnimh as na seastáin agus na pubaill shiamsaíochta a bhíonn ar an láthair, níos mó b’fhéidir ná na ceolchoirmeacha féin.

Sa cheantar ar a dtugtar Mind Field, is gnách go mbíonn an Puball Drámaíochta, Puball an Fhocail Labhartha, Puball Hotpress agus an Puball Gaeilge. Bíonn imeachtaí laethúla ar siúl sna hionaid seo, agus is ar mo sháimhín só a bheinn, dá mbeadh orm an trí lá a chaitheamh díreach sa limistéar sin.

Gné amháin de shéasúr na bhféilte nár thaitin a riamh liom, ná an champáil! Faighim deacair agus amscaí i gcónaí an diabhal puball a chur in airde agus is fuath liom a bheith ag codladh iontu gan agam ach spás beag teoranta. Ach le ticéad lae don Domhnach ar fáil, níl leithscéal ar bith agam!

Anuas air sin, d’fhéadfainn triail a bhaint as an gcampáil ghalánta atá ar fáil agus an deireadh seachtaine a chaitheamh ag cur fúm i ‘podpad’, ‘festihut’, ‘yurt’, nó ‘tipi’ - lóistíní ailtéarnacha atá ar fáil le linn an deireadh seachtaine ar chostas.

Má bheartaíonn tú an deireadh seachtaine a chaitheamh ann, is ar chostas ¤229.50 a bheidh an spraoi agat. ¤85.00 atá ar thicéad lae don Domhnach nó thiocfadh leat cur isteach ar chomórtas iontach NÓS – tuilleadh eolais ar leathanach 16! www.electricpicnic.ie

22 n贸s

*

Ceol

Ceart go leor a R铆omhaire

*

Ceol

nós 23

Tradiohead Cyprus Avenue, Sráid Caroline, Corcaigh, Déardaoin 22 Lúnasa, 9in | €10

Tá sé measartha soiléir ón teideal cad atá i gceist leis an ghrúpa seo. Is é, tá sé agat. Déanann Tradiohead leaganacha trad de cheol Radiohead, an banna rac Sasanach a bhain cliú idirnáisiúnta amach sna 90í.

Is é an ceathrar a bhíonn ag meascadh uirlisí traidisiúnta le cuid de na hamhráin is aitheanta sa cheol comhaimseartha ná Jimí McDonnell (guth), Philip Fogarty (bosca ceoil agus bodhrán), Pat Hargan (giotár) agus Michael Chang (fidil agus maindilín).

Ach ní amháin go mbíonn na leaids seo ag cóiriú shaothar Radiohead don saol trad ach tá leaganacha Gaeilge d'amhráin ar nós 'High and Dry' acu chomh maith.

Beidh siad ag gigeáil i gCorcaigh agus Gaillimh ag deireadh na míosa seo, ag tosnú i gCathair na gCeannairceach ar 22 Lúnasa, Tigh De Barra i gCloich na Coillte an oíche dár gcionn agus Tigh Uí Cheallaigh, Cathair na dTreabh, 30 Lúnasa.

An t-eolas uilig ag tradiohead.com

*

24 nós

Ceol

Scáileán

The Lone Ranger Gore Verbinski, 12A

Léirmheas le Tomaí Ó Conghaile

*****

Tá sé feicthe againn uilig agus muid óg. An buachaill bó lena mhasc súl, a chapall maorga bán agus a chomhbhádóir bundúchasach Meiriceánach.

Ba siar sna 1950í a rinneadh an tsraith theilifíse a thug clú agus cáil don mhaor aonair seo – láithrigh sé i ndráma raidió agus in úrscéalta roimhe sin – ach tá sé ar ais ar an scáileán arís, an uair seo le nuamhaisiú ón fhoireann chéanna a thug Pirates of the Caribbean dúinn.

Is é Armie Hammer atá ceaptha i ról John Reid, an dlíodóir óg sotalach a chuireann air an masc dubh le dul sa tóir ar na do-dhaoine.

Mar a tharlaíonn i mórchuid na scannán ina bhfuil Johnny Depp áfach, is ar a charachtar féin agus comhghleacaí an Lone Ranger, Tonto, a thiteann an spotsolas.

Is trua nár chinn an stiúrthóir Verbinski ainm an Indiaigh a athrú – ciallaíonn an focal 'tonto' amadán sa Spáinnis – ach mar is gnáth tugann an Deppach taispeántas láidir mar an treoraí gruama Cómáinseach.

Toicithe iarnróid, tóraíochtaí, drúthlannóirí,

canablaigh... tá siad ar fad ann agus an bheirt so-dhuine ag troid ar son ceartais i misean a bhaineann le mianach airgid.

Agus déanann siad beart ar mhaithe le bundúchasaigh fiú chomh maith.

Níl aon amhras go bhfuil an-chuma ar na heachtraí mórthaibhseacha agus ar na carachtair féin – téann aghaidh phéinteáilte Tonto i bhfeidhm ort agus tá préachán neamhmharbh ar a chloigeann le linn an scannáin tríd – ach tá rud éigin as áit faoin dóigh a dtéann Hammer agus Depp ó radharc go radharc ag comhlíonadh a gcuid dualgas.

Easpa ceangail idir an bheirt acu is cúis leis seo, agus ní chuidíonn an fócas doiléir atá ag lár an phlota ach an oiread.

Ina dhiaidh sin agus uile áfach, tá gné mheallacach faoin dís seo ar chuir muid aithne orthu blianta ó shin agus atá anois ar ais ina measc, ach le dreach eile ar fad.

Tá splancacha ann sa dá uair go leith a chuireann beocht áirithe isteach sa seanscéal agus a ligeann dúinn gan dóchas iomlán a chailliúint sa seánra clasaiceach.

Nuair a eisíodh an scannán sna Stáit Aontaithe i mí an Mheithimh, thug formhór na gcriticeoirí léirmheasanna díspeagúla air agus níor éirigh go ró-mhaith leis ag an díoloifig.

'Teip mhór an tsamhraidh' an teideal a bhí á bhaisteadh ag cuid air dá bharr ach ag deireadh an lae baineann sé uilig le comhthéacs.

Muna bhfuil tú ag súil le sárshaothar a bhainfidh an anáil asat mar a bhain abair, an chéad chaibidil de Pirates of the

*

scáileán

Caribbean deich mbliana ó shin, ansin ní tubaiste é The Lone Ranger in aon chor.

Tá go leor suilt le baint as an mheacsán mearaí seo a chinnteoidh go mbeidh cuimhne ar an bhuachaill bó agus ar a chara bundúchasach ar feadh glúine eile ar a laghad.

nós 25

sícideileacha.

Mar sin féin is cinnte nach mbeidh dúil ag cách sa phictiúr a chuirtear os ár gcomhair sa seó seo, ach is minic gur amhlaidh an scéal leis na mórscannáin chlúiteacha chomh maith.

Enter the Void Gaspar Noé, 18

Léirmheas le Ian Mac Murchaidh

*****

Tá cuimhne againn uilig ar na scannáin sin nach raibh cead againn a fheiceáil agus muid óg.

Agus más tuismitheoir tú féin anois... bhuel ní thabharfaidh tú cead do do pháistí an scannán seo a fheiceáil.

Le bheith ionraic ní bheifeá ag iarraidh go bhfeicfeadh do thuismitheoirí é ach an oiread.

Sin ráite, más mian leat na mionsonraí ar fad ar rudaí uafásacha a d'fhéadfadh tarlú sa saol seo, le go leor buaileadh craicinn agus eachtraí áiféiseacha caite isteach, seo scannán duitse. Is Francach a rinne Enter the Void, ach é suite i dTóiceo le mainicíní deasa ó na Stáit Aontaithe roghnaithe aige. Tá Nathaniel Brown i ról Oscar, mangaire drugaí, agus tá Paz de la Huerta i bpáirt a dheirféar Linda, a chónaíonn leis agus atá ina nochtadóir, nó stripper, a bhíonn ag cleachtadh fiú sa bhaile go minic.

Trí spléachadh siar ar a óige, cuimhníonn Oscar ar an chruachas ina raibh sé féin agus a dheirfiúr. Feicimid an ceangal eatarthu agus an dílseacht dá chéile.

Bíonn cuid den scannán feicthe againn trí shúile Oscar ach athraíonn sé seo nuair a scaoileann na péas é agus bíonn sé ag amharc anuas ar an saol atá fágtha ina dhiaidh.

Tchíonn sé brón a dheirféar agus tagann téamaí sícideileacha isteach sa scannán, go físiúil agus mar choincheap sa scéal. Feictear taobh dorcha de Thóiceo nach léirítear chomh minic sin agus cé go dtéann gach rud thar fóir in amanna tá sé fóirsteanach i scéal mar seo atá lán drugaí agus lucht coire.

Bíodh sibh cinnte go bhfeicfidh sibh rudaí osréalacha a chuirfidh olc oraibh, agus sibh ag gáire ag an am céanna.

Cuirfidh go leor agaibh spéis i stíl an stiúrthóra agus ina bheith ag amharc ar an chuid is mó den scéal trí shúile duine eile, gan bheith ag trácht ar na píosaí ceoil agus ar na dathanna

From Up on Poppy Hill Gorō Miyazaki, PG

Léirmheas le Ian Mac Murchaidh

*****

Ní gá ach an t-ainm 'Miyazaki' a lua le haon scannán ainme le bheith measartha cinnte de go mbeidh an-éileamh ar an saothar.

Ní bheadh iontas ar éinne a bhfuil leithéidí “Princess Mononoke”, “Howl's Moving Castle” nó “Spirited Away” feicthe acu go mbíonn draíocht agus eachtraíocht sa scéalaíocht shimplí mhothúchánach atá an stiúrthóir cáiliúil Hayao Miyazaki ag cur ar fáil le tríocha bliain anuas.

Bheadh iontas orainn mar sin fáil amach nach Hayao atá mar striúrthóir an iarraidh seo ach a mhac Goro, an chéad ghlúin eile, atá ag cur anseo le hoidhreacht Miyazaki.

Agus éiríonn leis. Suite i Yokohama in 1963, cruthaíonn sé beocht agus grá sa bhaile cois cuain seo, le margaí, siopaí agus gairdíní i stíl na haimsire faoi ghrian na Seapáine.

Baineann an scéal go príomha leis na leannáin óga shoineanta, Umi agus Shunn, beirt dalta scoile a fhaigheann gafa in athrú réime na linne.

Tá an tSeapáin ag teacht ar ais chuici féin i ndiaidh ár WWI agus ag ullmhú fá choinne chluichí Oilimpeacha 1964. Tá deacrachtaí ag an aos óg dul i ngleic leis an stair agus a bheith dóchasach faoin todhchaí.

Oibríonn na daltaí le chéile chun sean-teach na scoile a shábháil agus tagann feabhas ar an chaidreamh eatarthu. Ach tá baol ann go scriosfar achan rud dóibh... caithfidh an lánúin eolas a fháil ar eachtraí a tharla rompu.

Seo an sórt scannáin nach ndéanann Hollywood a thuilleadh. Is mór an gar mar sin go bhfuil siad fós á ndéanamh i dTóiceo.

*

26 nós

scáileán

scannán clasaiceach

The Godfather Francis Ford Coppola - 1972

Bonsera: “Creidim i Meiriceá. Is i Meiriceá a rinneas mo rathúnas. Agus do thógas m’iníon mar a thógfadh Meiriceánach í. Thugas saoirse di, ach do mhúineas di gan náire a thabhairt dá teaghlach choíche. Fuair sí stocach nárbh Iodálach é. Chuaigh sí chun na pictiúrlainne in éindí leis. D’fhan sí amuigh go mall.

Ní dhearnas aon ghearán. Dhá mhí ó shin ghlac sé amach í ar mhaithe le tiomáint i gcarr, in éindí le buachaill eile. Chuireadar iallach uirthi fuisce a ól agus ansin rinneadar iarracht mí-úsáid a bhaint aisti. Thug sí troid dóibh. Sheas í an fód lena honóir a chosaint. Mar sin thugadar greadadh di. Mar a bheadh ainmhí inti. Ar dhul don ospidéal dom bhí a srón briste. Bhí a giall ina smidiríní, coinnithe le chéile ag sreangán. Níorbh fhéidir léi caoineadh mar gheall ar an bpian. Ach do chaoineas féin. Cad ina thaobh ar chaoin mise? Ba í mo chailín geal. Cailín galánta.

Anois, ní bheidh sí galánta arís... chuas chuig na péas, mar a

dhéanfadh Meiriceánach maith. Glacadh an dá bhuachaill os comhair na cúirte. Thug an breitheamh trí bliana sa phríosún dóibh, agus chuir an pionós ar fionraí. Pionós ar fionraí! Tugadh cead a mbealaigh dóibh ar an lá céanna! Do sheasas sa chúirt i m’amadán, agus an dá bhastard sin, rinneadar gáire orm. Ansin, dúras le mo bhean chéile, “Chun ceartas a fháil, beidh orainn dul go Don Corleone.”

‘An Seanóir’, ‘Il Padrino’, ‘The Godfather’, ceann de na scannáin is fearr dá ndearnadh riamh dar leis an léirmheastóir seo, agus ar ndóigh níl mé i m’aonair.

Bhain 'The Godfather Part 1' trí ghradam Oscar, bhain 'Part II' sé cinn acu, níor bhain an tríú scannán aon Oscar cé gur ainmníodh é seacht n-uaire.

41 bliain ó shin a tháinig uimhir a haon sa tsraith chlúiteach seo amach, le 'The Godfather Part II' ag bualadh na scáileán i 1974 agus scaoileadh 'The Godfather Part III' sa bhliain 1990. Bhí an-tionchar ag 'The Godfather' ar gach scannán eile ‘gangster’ a tháinig ina dhiaidh ó 'Goodfellas' go 'Casino'.

*

scáileán

Ní nach ionadh mar sin go nglactar leis go forleathan gur i measc na scannán is cumhachtaí riamh iad an chéad dá scannán sa tsraith.

Ach má tá clú agus cáil ar an tríológ, deirtear go minic go raibh an tríú scannán go holc ar fad. Deirimse féin nach raibh sé leath chomh dona sin, díreach nach raibh sé ar dhóigh ar bith chomh maith is a bhí an dá shárshaothar roimhe.

Tá sé á mhaoímh ag an stiúrthóir, Francis Ford Coppola, gur scannán amháin a bhí ann sa chéad dá chuid den 'Godfather' agus nach raibh i gceist i gcuid a trí de ach eipealóg.

Níorbh é Ford Coppola an scríbhneoir áfach, leagan scannáin de leabhar a bhí ann.

Scríobh Mario Puzo an leabhar ‘The Godfather’ i 1969.

Iodálach-Mheiriceánach ab ea é a rugadh in Hell’s Kitchen, Nua-Eabharc, ba as Campania i ndeisceart na hIodáile iad a thuismitheoirí.

Is i mBéarla a scríobh an leabhar. Cosúil le gach scannán iontach áfach, tá an leabhar níos fearr arís. Tá doimhneacht leis an leabhar agus is féidir an scannán a thuigbheáil níos fearr má léann tú é roimh ré. D’ainneoin a maítear, níl an scannán ná an leabhar féin ar dhóigh ar bith réalaíoch. Tá réaltacht shaol na ndrongadóirí thall san Oileán Úr níos cosúla le ‘Love Hate’ ná saol chlann Corelene.

Níl aon amhras ann ná go raibh aisteoirí mór le rá sa scannán seo, Marlon Brando (Vito Corelone), Robert de Niro (Vito agus é óg) agus Al Pacino (Mícheál Corelone) agus gur thug siad ar fad sárléiriú sna páirteanna sin. Mar sin féin, ní raibh duine ar bith acu níos mó ná na carachtair agus is iad na carachtair sin a gcuimhnítear orthu go fóill.

Tá Vito Corelone ar na carachtair scannáin is clúití riamh, leag sé síos an steiréitíopa a lean gach scannán den chineál seo ó shin agus is minic a rinneadh scigaithris air dá bharr.

Ceann de na rudaí eile atá thar a bheith suntasach faoi na scannáin seo ná an fuaimrian, go háirithe an príomhamhrán, 'The Godfather Waltz', a bhfuil clú agus cáil air anois ann féin is atá go hálainn ach bagrach ag an am céanna.

Is scannán é 'The Godfather' nach ndeachaigh as dáta riamh agus nach rachaidh is dócha, scannáin chlasaiceacha iad go léir.

Mar fhocal scoir, don té a bhfuil suim aige i dteangacha, tá roinnt mhaith den chaint i gcuid a dó den tríológ i Sicilianu, teanga na Sicile. Is beag Béarla a labhair Robert de Niro ann ar chor ar bith.

Chaith sé agus roinnt de na haisteoirí eile roinnt míonna sa tSicil ag foghlaim na canúna sular cuireadh tús leis an scannánú. Deirtear liom go bhfuil an-jab déanta ag na haisteoirí ach go dtuigfeadh daoine gur Meiriceánaigh iad - ach cén dochar, is Meiriceánaigh iad na carachtair!

Mícheál ‘Mickey del Vito’ Mac an Bheatha

nós 27

Irisí?

Tá na milliúin againn, saor in aisce. An iris seo ina measc.

*

28 nós

scáileán

LÚNASA AR TG4 Rónán ar an Camino Gach Domhnach, 9.30in Seo seans eile agat an sraith álainn seo a fheiceáil. Rachaimid i dteannta an láithreora raidió Rónán Mac Aodha Bhuí ar oilithreacht ársa reiligiúnach an Camino de Santiago. Turas pearsanta atá ann ina bhféachann sé a fháil amach cén fáth a bhfuil an oiread sin tóir ag daoine ar an oilithreacht chéanna. An tseachtain seo siúlfaidh sé trasna na bPiréinní go Roncesvalles áit a mbeidh sé ag roinnt seomra le 117 duine eile!

Seó Spóirt Gach Aoine ón 2 Lúnasa, 8.30in Beidh Dara Ó Cinnéide, fear a bhí ina chaptaen ar Chiarraí tráth ar bhuaigh siad Craobh na Éireann, ar ais ar Seó Spóirt “Craobhchomórtas 2013” le súil a chaitheamh chun cinn ar Shéasúr Craobhchomórtais eile den scoth. I measc anailísithe an tséasúir seo beidh Jack O’Connor, Jarlath Burns, Ger Loughnane, Micheál Ó Muircheartaigh, Kevin Cassidy, Ray Silke, Dónal O’Grady, Darragh Ó Sé, Pat Fleury, David Henry, John Allen, Joe Connolly agus go leor eile.

Caithfidh Dara agus an painéal súil chun cinn ar an gCraobhchomórtas Peile agus Iomána Uile Éireann chomh maith leis an gCraobhchomórtas Iomána agus Camógaíochta F21 agus ar Chraobhchomórtas Pheil na mBan TG4.

Rachaidh tuairisceoir siúlach Seó Spóirt Gemma Ní Chionnaith fud fad na tíre le muid a choinneáil ar an eolas ar a bhfuil ag tarlú i saol Chumann Lúthchleas Gael. Labhróidh sí leis na himreoirí agus leis na bainisteoirí atá i lár an aicsin sa Chraobhchomórtas.

Rachaidh iománaí Loch Garman,

Diarmuid Lyng, ag tochailt i gcartlann mhór Chumann Lúthchleas Gael agus tabharfaidh an lucht féachana siar ar bhóithrín na smaointe. Caithfidh sé súil ar roinnt den aiséirí ba mhó I stair an chumainn, idir fhoirne agus imreoirí.

Beidh comórtais agus duaiseanna den scoth againn daoibh arís an séasúr seo. I gcomhar le Ulster Bank Rugby Force/Centra beidh ticéid VIP do bheirt chomh maith le lóistín le buachan chuig Cluiche Ceannais Peile agus Iomána na hÉireann.

Anam an Amhrán Dé Domhnaigh 11 Lúnasa, 8.30in Greasaí Bróg & Seanduine: Sa tsraith seo téann an t-amhránaí Iarla Ó Lionáird ar thuras ceoil ar fud na hÉireann chun athchóiriú ceoil agus anamúlachta a dhéanamh ar roinnt de na hamhráin is fearr agus is gaire do chroíthe na ndaoine. Sa chlár seo déanann Seán Ó Liatháin agus Séamus Ó Beaglaíoch taifead úr ar an 'Poc ar Buille' agus canann John Beag Ó Flatharta leagan nua de 'Bhean Pháidín'.

Buail Cos - Stair an Damhsa Gach Domhnach ó 4 Lúnasa, 10in Sraith ar stair an damhsa in Éirinn.

Feicfimid mar a éireoidh le Niamh Taylor agus le Pádraig Ó Dubháin a bheidh ag iarraidh an ceann is fearr a fháil sna comórtais damhsa éagsúla ina mbeidh siad páirteach. Tá Craobh an Domhain sa damhsa gaelach buaite ag Niamh ceithre uaire agus tá sí sa tóir ar a gcúigiú craobh. Tá aithne mhór ar Phádraig i measc damhsóirí sean-nóis na tíre ach tá comórtas amháin nár éirigh leis a bhaint amach go fóill, comórtas damhsa ar an sean-nós an Oireachtais.

Corp + Anam Gach Domhnach ó 4 Lúnasa, 10.30in Sraith nua drámaíochta a thugann léargas ar an saol in Éirinn tar éis bhás an Tíogair Cheiltigh mar a fheictear é ag an tuairisceoir coiriúlachta Cathal Mac Iarnáin. Eisean an té a dhéanann

*

scáileán

Déanta in Éirinn Gach Mairt, 8in

iarracht meabhair a bhaint as an rabharta robála, dúnmharaithe agus coireanna tromchúiseacha eile agus iad a thuairisciú agus a mhíniú ar an teilifís, oiread agus is féidir leis. Is baolach go bhfuil an saol coiriúil ag teannadh lena shaol féin freisin cé go mb’fhéidir go bhfuil sé chomh gnóthach sin nach dtabharfaidh sé faoi deara é.

Is é an t-aisteoir aitheanta Diarmuid de Faoite a ghlacann an phríomhpháirt sa tsraith cheithre dhráma seo agus tá aisteoir cumasach eile Maria DoyleKennedy ina chuideachta. Darach Mac Con Iomaire a scríobh agus a stiúraigh, Paddy Hayes a léirigh, Ruairí O’Brien an ceamaradóir agus is é Conall de Cléir a chur in eagar.

Creideann Manchán Magan nach caint ach gníomhartha a chruthóidh agus a chothóidh postanna in Éirinn agus a thabharfaidh slán muid ón gcúlú eacnamaíochta. Dá réir sin, tá sé ag cur chun bóthair ar thuras trí seachtainí timpeall na hÉireann agus rún daingean aige, mar a bhí ag feachtasóirí na hAthbheochana céad bliain ó shin, gan ach earraí agus seirbhísí Éireannacha a cheannacht.

Gach ball éadaigh ar a chorp, gach bia agus deoch dá mblaiseann sé, gach ábhar léitheoireachta ar a dtiteann a shúil agus ionad codlata ina síneann sé a chnámha, ní ceadmhach dó iad murar de dhéantús Éireannach iad. Beidh an tsraith seo, 4 chlár, thar a bheith suimiúil. An dtiocfaidh sé slán abhaile?

Fíorscéal Dé Máirt 6 Lúnasa, 10.25in Taobh Thiar den Lipéad: Mar atá praghas an chadáis ag cur as d’fheirmeoirí na

nós 29

hIndia. Tá drochbhail curtha ag an tionscal GM ar thionscal cadáis na hIndia. Ó 2002 tá praghas síolta cadáis ardaithe ó 9 rúipí an cileagram go dtí 4000 rúipí an cileagram. Chuir 216,000 feirmeoir lámh ina mbás féin mar gheall go bhfuil siad i bhfiacha. Seo scéal theaghlaigh na bhfeirmeoirí sin.

Dé Máirt 13 Lúnasa 10.25in Gasúir an Diabhail: Clár faisnéise faoi leanaí óga a bheirtear sa Chongó a mbíonn marach nó ceithréim orthu agus a gceapann an pobal go bhfuil mallacht orthu. Tréigtear na leanaí nó maraítear iad agus an té a mhaireann ní bhíonn de rogha acu ach dul ag cuardach déirce ar na sráideanna nó dul ag obair do na mianadóirí diamaint. Seo é scéal na leanaí sin.

GAA Beo Dé Céadaoin 07 Lúnasa, 7.15in Craoladh beo ar Chluiche Ceannais Iomána Faoi 21 Chúige Mumhan Bhord Gáis Energy. Á chur i láthair ag Micheál Ó Domhnaill agus is é Brian Tyers a bheidh i mbun tráchtaireachta.

Horslips Rotha Mór an tSaoil Gach Céadaoin, 10in Caitheann Barry Devlin agus Jim Lockhart ón mbanna ceoil na Horslips súil siar ar shaol Micky MacGowan as Dún na nGall. Spreag cuimhní cinn Micky ‘Rotha Mór an tSaoil’ na fir chun amhráin a chumadh agus casfaidh siad roinnt de na hamhráin sin.

Gioddaíup!

Gach Déardaoin, 8in

Ó Tholg Go Tolg Gach Luain, 11.25in Sraith clár faoi bheirt bhan a fhaigheann lóistín saor in aisce is iad ag taisteal.

Rachaidh Bláthnaid Treacy agus Laura O’Connell ar fud na hEorpa agus fanfaidh siad in éineacht le daoine ina gcuid tithe saor in aisce.

An Daingean: Sa gclár seo tabharfaidh an fhoireann cuairt ar Rásaí Dhaingean Uí Chúis.

Gach bliain i mí Lúnasa déantar ráschúrsa ollmhór de gharraí i mBaile an tSagairt atá dhá mhíle taobh amuigh de Dhaingean Uí Chúis. Bailíonn gach a bhaineann le rásaí capall ag an bhféile seo, áit a mbíonn deis ag na marcaigh neart taithí a fháil.

*

30 nós

scáileán

LÚNASA AR TG4 An Samhradh Linn Déardaoin 8 Lúnasa, 8.30in Is i gCo. Chiarraí a bheidh Síle Ní Bhraonáin an tseachtain seo. Beidh neart ceoil, damhsa ar an sean-nós agus bia blasta againn i gCathair Saidhbhín. Tabharfaimid cuairt chomh maith ar Chaisleán Lios Tuathail agus gheobhaimid léargas ar chultúr agus ar oidhreacht álainn an chontae.

Déardaoin 15 Lúnasa 8.30in Is i gCo. Chorcaí a bheidh Síle Ní Bhraonáin an tseachtain seo. Beidh neart ceoil agus damhsa ar an seannós againn agus bia blasta againn i Sciobairín. Tabharfaimid cuairt chomh maith ar Chaisleán Chúirt an Bharraigh i gCarraig Thuathail agus gheobhaimid léargas ar chultúr agus ar oidhreacht álainn an chontae.

Ceart ‘s Coir Déardaoin 8 Lúnasa, 9.30in James McHugh: I mí Aibreáin 1926, nuair a bhí Garda ag bailiú an daonáirimh as teach i Ros Mhic Thriúin i gCo. Loch Garman tháinig sé ar chorp pinsinéara sa chistin.

Bhí amhras ar na Gardaí gur beirt chomharsan leis an bhfear a mharaigh é. Caitheann Ceart’s Coir súil ar an gcás.

Spin Déardaoin 8 Lúnasa 10in Sa tríú chlár den tsraith nua seo buaileann láithreoir an chláir Philip King le roinnt seanchairde ón mbanna ceoil ‘Moving Hearts’ chun cur síos a dhéanamh ar an tionchar a bhí ag an albam ‘Moving Hearts’ orthu ar fad. Beidh Christy Moore, Declan Sinnott, Donal Lunny agus Keith Donald páirteach sa chlár.

fleadh live Fleadh Live is teideal don bheochlúdach a bheidh á sholáthar ar Fhleadh Cheoil na hÉireann i nDoire 14 -18 Lúnasa (Céadaoin go Domhnach). Beidh idir chraoladh teilifíse ar TG4 agus Líonchraoladh ar www.tg4.ie agus www.

FleadhCheoil.ie i gceist.

Cloisfear agus feicfear scoth na gceoltóirí ag seinm agus ag canadh ar Fleadh Live, oirfidigh a bhfuil cáil orthu ar fud an domhain.

Is minic buaiteoirí na gcomórtas ag glacadh páirte sna seisiúin sráide seo atá ar cheann de na gnéithe is taitneamhaí ar fad den Fhleadh seo gach bliain.

Beidh Síle Ní Bhraonáin, láithreoir aitheanta TG4 ina treoraí againn agus an ceoltóir cáiliúil Gino Lupari agus Lynette Fay ina cuideachta do chur i láthair físiúil spreagúil ar sheisiúin bheo agus grúpaí agus bannaí éagsúla ag seinm ar a gcompord agus ar a seal.

Bíonn an lucht éisteachta ar na sráideanna thar a bheith eolasach agus tuisceanach ar an gceol agus beidh deis ag lucht féachana teilifíse

agus Líonchraolta lán na súl a bhaint as an gceol iontach agus as atmaisféar speisialta Dhoire freisin.

Ar na ceoltóirí a bheidh páirteach, beidh Flook, Beoga, Cara Dillon, Liz Carroll, Tim Edey & Brendan Power, Troy MacGillivray, Mairéad Ní Mhaonaigh, Dermot & Flo, Kevin Crawford, Buille, Damien O'Kane, The Voice Squad, Dave Sheridan Trio, The Battlefield Band, Perfect Friction, Tim Eriksen, Pauline Scanlon & Barry Kerr agus go leor eile.

Beochraolfar Fleadh Live 8 – 11pm gach oíche ar TG4, www.tg4.tv agus ar www.FleadhCheoil.ie Craolfar freisin ceolchoirmeacha ag am lóin (1-2pm) Céadaoin-Aoine (14-16 Lúnasa) ar tg4.ie and FleadhCheoil.ie.

*

scáileán

Craobh TG4, Peil na mBan 2013 Tá Craobh Shinsear na bliana seo faoi lán seol anois - rug Ciarraí bua stairiúil ar Chorcaigh an mhí seo caite (an chéad uair gur chaill mná Chorcaí cluiche craoibhe i gCúige Mumhan ó 2010) agus chas an dá chontae sin ar a chéile i gCluiche Ceannais na Mumhan.

Casadh dhá fhoireann chumasacha eile, Maigh Eo agus Gaillimh ar a chéile freisin i gCluiche Ceannais Chonnacht.

Tá Muineachán luaite ag go leor saineolaithe mar rogha láidir i mbliana agus beidh le feiceáil cén dul chun cinn a dhéanfaidh siad agus Craobh Uladh buaite acu ar Thir Eoghain.

Is iad mná Átha Cliath a thug Craobh Laighean leo agus súil acu filleadh ar Pháirc an Chrócaigh sa bhFómhar agus Nós.pdf 1 19/07/2013 14:54 an corn is luachmhaire ar fad a bhuachan.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

nós 31

Sath 10 Lúnasa Craobh Shinsear TG4 Cluichí Cáilithe Babhta 2 Cluiche 1: 4.15in Cluiche 2: 6in Sath 17 Lúnasa Craobh Shinsear TG4 Cluichí CeathrúCeannais, 4.15in Sath 24 Lúnasa Craobh Shinsear TG4 Cluichí Ceathrú Ceannais, 12.30in Sath 31 Lúnasa Cluichí Leathcheannais na hÉireann, Idirmheánach: 2.15in Sinsear: 4in Sath 7 Meán Fómhair Cluichí Leathcheannais na hÉireann, Idirmheánach: 2.15in Sinsear: 4in

DéanNÓS BrisNÓS LéighNÓS Anois ar fáil i ngach Eason's sa tír agus Ar líne ag nosmag.com

*

34 nós

Ceol

teic

Gloiní gliondair?

Tá sceoin ar Eoin P. Ó Murchú roimh Google Glass...

B

íodh eagla ort, bíodh an-eagla ort. Sceoin fiú amháin.

Má cheap tú go raibh ré na teiceolaíochta linn bhí dul amú ort. Is anois a éireoidh cúrsaí spéisiúil.

Tá na micrishliseanna ag éirí níos lú de réir a chéile, an chumhacht phróiseála ag méadú leis is tá dul chun cinn féideartha mór eile ag teacht inár dtreo.

Chuala tú trácht ar ghuthán cliste, ar gheilleagar cliste is ar an mbuama cliste féin, fear fáilte mhór chroíúil roimh spéaclaí cliste! Spéaclaí? A deir tú. Ha! A deir an duine eile. Cad tá i gceist, ag magadh atá tú, conas a d’éireodh leo sin?

Clár forbartha ag Google é Togra na Gloine le spéaclaí cliste a chur ar fáil. Táthar ag déanamh tastála ar an táirge ó Aibreán na bliana seo caite. Gléas cinn a bheidh ann a chuirfidh ‘réaltacht bhreisithe’ ar fáil.

Is éard atá i gceist leis sin ná leibhéal ríomhaireachta sa ghnáthshaol agus tú ag siúl timpeall is ag dul go chúraimí an lae. Google Glass atá á thabhairt air, aka Gloiní Gúgail.

Cuireann sé eolas ar fáil mar a bheadh guthán cliste ann agus is féidir leis dul ar an idirlíon trí orduithe gutha. Tá scáileán beag ann, agus is féidir leat téacsanna nó ríomhphostanna a sheoladh uaidh is a léamh air, chomh maith le glaonna a chur.

Tá cuma íostach, is é sin dearadh bunúsach, orthu, níl i gceist ach stiall alúmanaim le dhá phaiste sróine agus gloine bheag bhídeach don tsúil dheis. Baineann siad úsáid as Android, córas oibriúcháin Google agus is ón teach draíochta céanna a chum carranna gan tiománaithe a thagann na gloiní seo.

Is féidir físeáin ardghléine sa chéadphearsa a thógáil leis na gloiní, níl ort ach ‘OK glass, record video‘ a rá. Beidh le feiceáil fós an gcuirfear fógraíocht isteach i ngloiní mar seo, ach d’fhógair Google nach raibh i gceist acu déanamh amhlaidh.

Pé scéal tá an t-idirlíon ar maos le físeáin a léiríonn drochthionchar samhalta na ngloiní; ag tuar go mbeidh an cine daonna ina chibearganna* gan mhoill.

Ní seo an chéad uair ar smaoiníodh ar a leithéid ach is dócha gurb í an uair is mó a bhfuil seans ann go n-éireoidh leo.

Is cosúil go bhfuil Google an-mhórtasach go deo as na spéaclaí seo, bhí comórtas acu le deireanas feiscint cé a gheobhadh cead a gcinn iad a cheannach ar $1,500 (¤1,150) fiú!

Táthar ag ceapadh go mbeidh siad ar díol don ghnáthphobal roimh dheireadh na bliana is go mbeidh thart ar an gcostas céanna orthu.

Cé gur gnáthradharc anois é, má bhreathnaíonn tú ar shlua amuigh faoin aer, cuid mhór acu ar a bhfóin nó ar a ‘ríomhairí’ póca d’fhéadfá a rá, ní dóigh liom go mbeidh an glacadh céanna leis na spéaclaí seo.

Is ráiteas ollmhór faisin is fealsúnachta fiú amháin a leithéid a chaitheamh. Ceapaim féin go mbeidh siad chun ar n-aimhleas ar deireadh thiar, ach níl aon amhras orm ach go gcaithfear is go dtitfear i ngrá leo chomh mór céanna is atá daoine lena n-iFóin ionúin, uair éigin.

Cé go bhfuil Google geall le bheith lánuilechumhachtacht ar na saolta seo, theip go tubaisteach ar Google+ (ní móide a rá!) agus cé go mbíonn trácht ar Google Hangouts ó am go chéile is beag duine a thuigeann mórán faoin líonra gan trácht ar a úsáid. Thóg Facebook agus Twitter an lá leo, in Éirinn pé ar bith.

Níl an todhchaí mar a fheictear do Google é rófhada ó Minority Report le ladrainn* fhaireachais agus ríomhaireacht gan teorainn is gan cead an t-idirlíon a úsáid ach sa chás go gcuireann tú d’ainm leis, le nach ndéanfar aon rud as alt, tuigeann tú.

Is iomaí fadhb a d’éireodh as na gloiní seo; daoine a bheith á thaifeadadh i nganfhios, ach an rud is measa ar fad dar liom, go sóisialta, ná an cur isteach a dhéanfadh sé ar chomhráite, is daoine a bheadh ag cur ag gcuid ama ar fad amú orthu.

Is cuimhin linn ar fad tús scaipeadh na nguthán cliste nuair a chuirtí isteach ar gach tríú comhrá le ‘Féach ar an bhfíseán greannmhar seo’.

Ní hamháin sin ach mhill na fóin sin tráthanna na gceist orainn ar fad, tá an chaimiléireacht tar éis iad a loit chomh mór sin gur deacair iad a eagrú a thuilleadh.

*

teic

Mana ag Google is ea ‘Na Bí Olc’. Tá cuid de cheannairí an chomhlachta tar éis caint a dhéanamh ar ionchlannáin* san inchinn, cinn a ligfeadh duit cuardach idirlín a dhéanamh díreach trí smaoineamh ar rud nó do smaointe a thaifeadadh.

An t-aon fáth nach bhfuil fonn orthu dul chun cinn leo seo faoi láthair ná nach bhfuil an teicneolaíocht maith a dhóthain fós.

Ná bímis olc. Tá sceoin orm. Bíodh orainn.

nós 35

Cibearg: duine a bhfuil cuid acu déanta/feabhsaithe le teicneolaíocht.

Ladrainn: ‘eitleáin’ fhíorbheaga a choinníonn súil ar bhaill den phobal, in úsáid i Stáit Aontaithe Mheiriceá (SAM) cheana.

Ionchlannán: píosa beag innealra a chuirfí isteach sa cholainn, micrishlis san inchinn mar shampla.

*

36 nós

Ceol

LEABHAIR

Fuil na nOileán Brian Sykes - Blood of the Isles Bantam Press

Léirmheas le Colin Ryan

G

éineolaí é Sykes a bhfuil ardmheas air, agus tá a lán leabhar scríofa aige don léitheoir coiteann, saothair a thugann léargas ar chúlra géiniteach phobal na hÉireann agus na Breataine. In Blood of the Isles cuireann sé síos ar línte ginealaigh mhuintir na nInse de réir mar a léirítear iad tríd an ngéineolaíocht.

Is beag athrú a tháinig ar leagan amach géiniteach na n-oileán ón ré Neoiliotach i leith agus ón ré Mhéisiliotach féin, go háirithe sa líne bhaineann. Is beag lorg géiniteach a d’fhág Ceiltigh na Mór-Roinne ar na hInse.

Is lú géinte na nAngla-Shacsanach ná 20% den iomlán i Sasana, fiú sa deisceart, cé gur fhág na Lochlannaigh a rian ar lár, ar thuaisceart agus ar oirthear Shasana. Is dócha go bhfuil ginealach Lochlannach ag timpeall 40% de mhuintir Inse Shealtainn agus ag 30% de mhuintir Inse Oirc, agus is léir go raibh neart ban le fáil i measc na Lochlannach úd.

Is beag lorg a d’fhág na Normannaigh ina ndiaidh – níos lú na 2%. Léiríonn an mháthairlíne meascán de bhunadh Méisiliotach agus de dhaoine a tháinig níos déanaí; agus b’as an Ibéir (an Spáinn sa chiall is leithne) dóibh i dtús báire. Áitíonn Sykes mar a leanas: “I see no reason at all from the results why many of our maternal lineages should not go right back through the millennia to the very first Palaeolithic and Mesolithic settlers who reached our islands around 10,000 years ago.... The number of exact and close matches between the maternal clans of western

and northern Iberia and the western half of the Isles is very impressive, much more so than the much poorer matches with continental Europe.”

I bhfocal eile, níl aon fhianaise gur tháinig ‘ionradh Ceilteach’ riamh ó mhór-roinn na hEorpa – ionradh a gcreideadh mórán ann.

Sócháin I gcealla an choirp atá ár gcuid DNA le fáil agus é leagtha amach ina nduail atá ceangailte dá chéile ag ‘céimeanna’ péirí bunanna ceimiceacha. Ordaíonn an DNA do na cealla próitéiní a dhéanamh; déanann na cealla seicheamh (i.e. sraith) aimínaigéadach dá réir chun na próitéiní sin (atá ina n-uirlisí ilfheidhmeannacha) a idirdhealú. Uaireanta déantar dearmad sa chóipeáil – athrú beag a dtugtar sóchán air. Féadann sócháin a bheith díobhálach, tairbheach nó neodrach, agus is é an saghas deireanach úd an ceann is áisiúla ó thaobh na gineolaíochta de. Baintear feidhm as minicíocht na sóchán chun aois na nginealach géiniteach a thomhas.

*

leabhair

Tá an chuid is mó den DNA le fáil i núicléas na cille agus é ceangailte de na crómasóim, a bhfuil cuma snáitheanna orthu. Lasmuigh den núicléas tá rud eile: na miteacoindrí.

Tá DNA miteacoindreach (mDNA) i bhfad níos líonmhaire ná aon DNA eile, agus déanann sé sócháin fiche uair níos minice. Tagann mDNA anuas chun fear agus ban, ach is iad na mná amháin a thugann dá gclann é, rud a fhágann gur sa líne bhaineann amháin a théann sé ó ghlúin go glúin gan bhriseadh. mDNA Sa mDNA sin tá seicheamh áirithe de cheithre chéad bun: rinne Sykes agus a fhoireann amach óna chuid sóchán siúd go raibh seacht bpríomhghrúpa ghinealacha i bpobal na nInse agus a sheicheamh géiniteach féin ag gach grúpa. Roghnaigh Sykes agus a fhoireann seicheamh amháin mar chaighdeán toisc gurb eisean an seicheamh is coitianta.

Má tá seicheamh eile difriúil leis na gcaighdeán ag an 126ú bun, tugtar ‘126’ ar an seicheamh sin; má tá sóchán eile sa 294ú bun, tugtar ‘126, 294’ air. Tá an seicheamh úd (126, 294) ar cheann de na seacht bpríomhghrúpa, agus is minic sócháin eile le fail ann freisin. Tá gaol ag na daoine úd lena chéile tríd an máthairlíne: tagann a nginealaigh le chéile i mbansinsear imigéiniúil amháin.

Tagann sóchán nua isteach sa mDNA gach 20,000 bliain nó thart air sin. Má áirítear an méid sóchán i líne áirithe agus an figiúr sin a roinnt ar an ráta athraithe, is féidir a dhéanamh amach cén t-achar a théaltaigh ó bhí an bansinsear beo. Is beag sóchán a tharla sa DNA núicléach ó tháinig ár spéiceas ar an bhfód timpeall 150,00 bliain ó shin.

Is féidir a dhéanamh amach cén réigiún a raibh an bunsinsear ina cónaí ann trí sheichimh na nInse a chur i gcomórtas le seichimh a fuarthas i dtíortha eile. Is féidir na príomhghrúpaí a leagan amach mar seo: Grúpa

Bansinsear

Réigiún

H

20,000 bliain ó shin

Deisceart na Fraince

J

10,000 bliain ó shin

An tSiria

K

15,000 bliain ó shin

Tuaisceart na hIodáile

T

15,000 bliain ó shin

Tuaisceart na hIodáile

U

45,000 bliain ó shin

An Ghréig

V

17,000 bliain ó shin

Tuaisceart na Spáinne

X

25,000 bliain ó shin

Sléibhte Cugais

Tháinig cuid mhaith de shliocht na mbansinsear sin chomh fada leis an Ibéir; thug sliocht a sleachta a n-aghaidh ar chríocha eile níos faide ó thuaidh.

Is dócha gur tháinig mórán máthairlínte anuas ó na háitritheoirí paléiliteacha agus méisiliteacha a tháinig i dtír timpeall 10,000 bliain ó shin.

Y-crómasóim Sé chrómasóm is daichead atá sa núicléas agus ceithre cinn is daichead acu ina bpéirí; fágann sin dhá chrómasóm eile, X agus Y. Tagann an Y-chrómasóm anuas ó athair go mac, díreach mar a thagann mDNA anuas ó mháthair go hiníon. Is féidir leis an Y-chrómasóm sócháin a dhéanamh go tapa, rud a chuireann na céadta ginealach ar fáil san athairlíne.

Baineann formhór na Y-chrómasóm Éireannach (timpeall 80%) le grúpa O. Tá baint aige le 95% de na fir i gCúige Mumhan agus le 98% i gCúige Chonnacht, agus is mó an bhaint atá aige le sloinnte Gaelacha ná le sloinnte Normannacha. Tá dlúthbhaint aige leis an Ibéir, ach is aisteach an rud é gur shíolraigh a oiread fear ó aon sinsear amháin. Tá míniú ag Sykes air seo: ‘One of the genetic consequences of the rise of powerful men is that they monopolize the women and have more children’. Pobal beag, taoiseach mór: agus clann mhór ann dá bharr.

An tseandalaíocht Tháinig daoine Neoiliteacha – na chéad fheirmeoirí – timpeall 4500 RCh. Thug siad cruithneacht agus eorna anall leo, in éineacht le caoirigh, gabhair agus beithígh. Tá a gcuid páirceanna beaga agus claíocha cloiche le fáil fós ag Achaidh Chéide i gContae Mhaigh Eo, áit ar cheil an mhóin iad anuas go dtí tríochaidí an fichiú haois. Rinne an dream seo soithí cré agus thóg siad leachtanna móra cloiche.

Tá Cill Santail i gContae Dhoire ar cheann de na láithreáin seandálaíochta is sine in Éirinn. Bhí daoine (fiagaithe agus cnuasaitheoirí) ina gcónaí timpeall 9,000 bliain ó shin, díreach i ndiaidh na hoighearaoise bige déanaí. Óna leithéidí sin a shíolraigh na hÉireannaigh. Tá iarsmaí créamadóireachta ag Eirmeatáiste ar bhruach na Sionainne agus fuarthas tinteáin Mhéisiliotacha ag Loch na Buaraí i gContae Uíbh Fhailí. Tá uirlisí cloiche de chuid na ré sin le fáil ar fud na tíre.

Tá an scoláire Breatnach John T. Koch orthu siúd a áitíonn go bhféadfadh na teangacha Ceilteacha eascairt ón ‘Limistéar Atlantach’ – an Bhreatain, Éire agus iarthar na Gaille, áiteanna a raibh gréasán muirí mar cheangal eatarthu féin agus an Ibéir sa Chré-umhaois Dhéanach agus na hiarsmaí céanna seandálaíochta le fáil iontu.

Tá suim ag Koch sa Tairteisis, teanga réigiún agus chathair Tartessos i deisceart na hIbéire. Bhíodh pobal na háite sin ag trádáil leis an Féinícigh agus tá fáil ar sheacht n-inscríbhinn is nócha dá gcuid in aibítir ar leith.

Deir Koch gur féidir foirmeacha Ceilteacha (nó foirmeacha Ind-Eorpacha ar a laghad) a aithint sna hinscríbhinní an-luatha seo agus go n-aithnítear anois nach féidir fás theangacha Ceilteacha na Spáinne a mhíniú de réir chultúr Hallstat agus La Tène i lár na hEorpa. (Bhí canúintí Ceilteacha á labhairt go forleathan sa Spáinn sa ré Rómhánach.)

Cuid de dhiospóireacht fhada an méid seo agus gan deireadh fós léi.

nós 37

38 n贸s

*

Ceol

saol

D茅ithe Daoibh

*

saol

nós 39

Tá tionchar na Críostaíochta ar go leor frásaí Gaeilge ach ní gá géilleadh dóibh, dar le Eoin P. Ó Murchú

D

ia dhaoibh a chairde, le cúnamh Dé beidh sibh á léamh seo agus an aimsir bhreá fós linn, mar a dhiabhail tá teas mór inniu ann. Don té nach gcreideann i sprideanna, púcaí is piseoga seans gur chuir an chéad abairt sin as doibh. Dar le mórán tá ár dteanga faoi bhrú ag tagairtí iomadúla don reiligiún is don chreideamh, sna nathanna is coitianta sa teanga go háirithe.

Is minic go ndeirtear agus daoine ag cáineadh na teanga gur teanga reiligiúnda nó chaitliceach í.

Ba dheacair a rá nach bhfuil an Ghaeilge faoi anáil na Críostaíochta. 'Buíochas le Dia', 'Dia is Muire dhuit', 'Dia leat', agus an sampla is coitianta agus is mó a chuireann as dom (is do shlua líonmhar chomh maith braithim) ná 'Dia dhuit'. An bhfuil aon leagan eile ann dúinn? Den chuid is mó úsáideann an t-aos óg 'Aon scéal?', 'Scéal', 'Conas atá?', 'Cúrsaí?'

'Craic?, 'Aon chraic?' in áit an fhrása sin. Baintear feidhm as 'Hé', 'Haigh', 'Haileó', 'Bhuel' agus 'Bhal' chomh maith.

Níl smid amhrais ann ach go bhfuil 'Dia dhuit/dhaoibh' ag éirí an-fhoirimiúil. Is fíor go n-úsáidtear 'Dia dhuit' fós, ach is i suíomhanna foirmiúla is minice a chloisfeá anois é, agus ag cainteoirí níos sine ach go háirithe.

Is fíor gur cuid dhílis den teanga é 'Dia dhuit', ach tá sé iomlán neamhbhalbh faoi chreidiúint san aondia spéire úd. Mothaím míchompordach á rá. Is cuimhin liom ag beannú d'fhear sna triochaidí uair, le 'Conas atá?' an nós a bhíodh agus atá agam fós ar an gcuid is mó. Thug sé an 'nós óg ainchreidmheach' air go leathmhagúil.

Má chaitheann tú súil ar theangacha eile, rud annamh don aonteangach Éireannach, thuigfeá nach comhcheilg Ghaelach atá ann áfach.

I nGearmáinis na Baváire deirtear 'Gruss Gott', (Is mór Dia), sa Spáinnis deirtear 'adiós (chun Dé), 'adieu' sa Fhraincis (chun Dé) arís. Sa tSeirb tá an focal Iodálach 'ciao' tar éis an ruaig a chur ar na focail 'zdravo' and 'dobar dan' i measc na n-óg.

Ceann de na frásaí is coitianta ar fad ar domhan, is dócha, ná 'goodbye', agus ó 'God bye' a thagann seo. Sa Ghaeilge áfach, is follasaí go mór leithéidí 'Dia dhuit' agus dóibh siúd nach gcreideann i sprideanna mar sin is deacair gan smaoineamh air sin is tú á rá.

Teastaíonn frása eile ina áit mar sin. Cad

a déarfá le; 'Móra duit/daoibh(ar maidin/um thráthnóna)', 'Hóra' (neamhfhoirimiúil) 'Lá breá' (cineál magúil), 'Sé do bheatha' agus 'Go maire tú' nó 'Go raibh míle maith agat' mar fhreaga? Nó cén locht atá ar 'Maith an fear / Maith an bhean' is 'Maith thú féin' mar fhreagra?

Táthar ann a déarfadh nach féidir teanga a athrú nó fiú dá bhféadfaí ceann a athrú nár chóir.

Ach mar atá feicthe againn sa Ghaeilge le focail ar nós 'banaltra' agus 'bangharda' atá beagnach imithe as faoi seo, uaireanta déantar cinneadh comhfhiosach éirí as leaganacha áirithe cainte.

Is amhlaidh an scéal sa Bhéarla áit a bhfuil banleaganacha roinnt focal ar nós 'actress' á thréigean go tréan. Sa Ghaeilge tá leithéidí 'féintruailliú' agus 'ginmhilleadh' ann, is ní mó ná sásta atá go leor daoine fúthu, is iad ag moladh 'glacaireacht' agus 'forcheannadh toirchis' mar mhalairt orthu. (Pléadh an téarma 'ginmhilleadh' ar An Tuairisceoir le déanaí) Anuas air sin ní maith liom an nós mórlitreacha a úsáid agus tú ag caint Air. Cén cineál seafóide é sin? Módh scríbhneoireachta a chur as a riocht le freastal ar Dhia a thug go leor bithiúnach agus droch-cheoltóirí ar an saol seo, an ea? Táim míshocair leis an nath 'le cunamh Dé' chomh maith céanna.

Le tamall d'úsáideas 'Bail ó Dhia is ó Dharwin ort' leis an dá thrá a fhreastal; an dúchas agus an saol atá dulta chun cinn air sin, ó am go chéile. Go magúil nó le beagán den diabhlaíocht a d'úsáid mé féin é agus feicim go bhfuil molta ag daonna eile (go lán-mhagúil) 'Darwin duit' agus 'Darwin is Dawkins duit'.

Pé rud a oireann duit féin! Cainteoir cathrach mise as Bleá Cliath, is mé sna fichidí, tógadh leis an dá theanga oifigiúla mé agus Gaeilge an phríomhtheanga agam, seans nach dtiocfadh daoine eile leis na tuairimí thuas faoin úsáid ach seo an treocht ghinearálta a bhraithim.

Is linne an teanga seo, ná bíodh leisce orainn í a mhúnlú dúinn féin agus dár saol, díreach mar a rinne na glúnta a chuaigh romhainn ina mbealach féin.

Má tá moltaí nó ceisteanna agat maidir le hábhar an ailt seo is féidir teagmháil a dhéanamh le @ murchadhmor ar twitter.

*

40 nós

saol

SéamasarSeachrán

Cois na Meánmhara S

eo é Séamas, agus is cara é le NÓS. Tá aithne againn air le tamall ach nuair a luaigh sé linn le déanaí go raibh sé ag iarraidh a aghaidh a fheiceáil ar leathanaigh na hirise ní raibh muid díreach cinnte cad ba chóir dúinn a rá leis.

Is fear beag diabhalta cleasach é, an dtuigeann tú, agus bhí muid breá cleachta lena chuid bobanna agus leis na scéalta, suimiúla, óna chuid siúlóidí seachránacha – rud ar thug sé faoi go minic.

Ach d'inis sé dúinn an iarraidh seo go raibh sé ag dul ar laethanta saoire suaimhneacha go luath agus go mbeadh sé breá sásta roinnt grianghrafanna óna chuid taistil a sheoladh ar ais chugainn.

Bhí muid drogallach ar dtús ar ndóigh ach chuaigh díograis ghealgháireach Shéamais i bhfeidhm orainn agus dúirt muid, “tá go maith a chara”.

Agus seo iad. Ba chuig an Mheánmhuir a chuaigh Séamas agus, mar a mhínigh sé dúinn ar an ghuthán ón áit, bhí an-am go deo aige.

*

saol I dtús báire chinn sé ar aithne a chur ar an bhaile grianmhar ina raibh sé ag stopadh. Chuaigh sé leis an iarnród áitiúil a fheiceáil – is breá leis traenacha – agus fuair sé lán a shróine de bholadh cumhra na mbláthanna taobh amuigh dá lóistín. Is nádúraí mór é.

Léigh sé sa treoirleabhar go raibh muintir na háite anchairdiúil ar fad mar sin shíl sé go rachfadh sé amach le bualadh leo, agus nárbh iontach an chraic a bhí aige.

Thaitin a chuid scéalta grinn leis na seanfhir, a dúirt sé linn, agus d'fhág sé iad sna trithí gáire.

nós 41

*

42 nós

saol

An lá dár gcionn bhí sé ag iarraidh cuairt a thabhairt ar an trá mar sin ghlac sé gluaisrothar ar iasacht – rud a chuir imní orainn óir chaill sé a cheadúnas anuraidh – agus thug sé aghaidh ar an fharraige.

*

saol

nós 43

Agus sin an áit a raibh sé nuair a ghlaoigh sé orainn, ina luí sa ghaineamh ag baint suilt as an saol, mar is dual don Séamas céanna. Gheall sé dúinn go mbeadh tuilleadh grianghrafanna aige dúinn ar an mhí seo chugainn.

Grianghraif le Otza

*

44 nós

saol

Tá do chorp ag caint leat eoghan ó loideáin

S

amhlaigh go bhfuil tú amuigh sa mbaile mór le do ghrá gheal.

Ta oíche rómánsúil curtha le chéile agat dóibh, gach mionsonra cinntithe roimh ré chun an tairbhe is mó a bhaint as an oíche.

Tá staid a haon thart agat, ach níl mórán baoil ann nuair nach bhfuil tú ach á bpiocadh suas óna dteach. Ar aghaidh libh chuig staid a dó, an bhialann.

Gach ní ar fheabhas go dtí seo, neart cainte eadraibh agus sibh ag

fanacht ar an bpríomh-bhéile. Seo í an oíche is fearr a bhí agat le píosa, tá tú ar mhuin na muice, nár stopadh an chraic!

Cén fáth mar sin nach mbraitheann do bholg mar is ceart tar éis an chéad-chúrsa...?

“Hí raibh ann ach braoinín anraith,” a chinntíonn tú leat féin. “Ná bí buartha. Imeoidh sé faoi cheann píosa.”

Ní imíonn, áfach.Tá an teannas ag méadú i do bholg, ní féidir leat díriú ar an méid atá dhá rá ag an ‘aingeal’ seo trasna uait. I do shuí ansin, ag déanamh coraíocht greim an fhir bháite a choinneáil ar an rómáns seo a bhí chomh fairsing sin ag tús na hoíche, ach cá

ndeachaigh sé? Cuir in eagar, ‘Plean B’.

Tóg sos chúig nóiméad i dteach an asail, ceartóidh sé sin gach rud… tá súil agat.Anois múna tú ‘Mrs. Doubtfire’ ní féidir leat a bheith ag brath ar an bplean éalaithe seo ró-mhinic i rith na hoíche.

“Céard atá orm? Mo léan anocht!”

Ní féidir an milleán a chur ar nimhiú bia, rud a dhéanann an iomarca daoine go minic. Bíonn go leor comhábhar i mbia sa lá atá inniu ann, rudaí b’fhéidir nár chuir asat roimhe seo ach go gcuireann thar am agus corr uair le haois. Bí cinnte nach dtarlaíonn sé seo ar an spota.

Mo chomhairle díobh uile? ÉIST LE DO CHORP! Tabharfidh do chorp

*

saol

nódanna éagsúla duit a bhaineann leis na rudaí a chuireann as duit, fiú má bhíonn siad caolchúiseach go minic.

Is é an rud atá le déanamh agat ná coinnigh súil ar céard a itheann tú a thugann na nódanna seo duit. Ó thaobh an anraith thuas, go mion minic bíonn glútan, cruithneacht agus bainne (lachtós) mar na comhábhair is mó ann, diabhail ceart do bhoilg dhaoine áirithe!

Cuireann an galar céiliach mar shampla, (déantar ionsaí ar an stéig bheag mar gheall ar an nglútan agus/nó cruithneacht) as do dhuine i ngach céad ar a laghad, agus níl a fhios ag an chuid is mó acu é.

Nuair atá tú féin i mbun cócaireachta, caith súil ar chúl gach rud a cheannaíonn tú roimh ré, ba cheart go mbeadh ‘comhairle ailléirge’ le feiceáil

ann a insíonn duit tada bith beo atá ann a d’fhéadfadh an ceann is fearr a fháil ort.

Ná ceap anois go mbeidh ort fanacht glan ar rúdaí áirithe as seo amach, tá neart bia le ceannach gan na ailleirginí seo iontu, leithéidí bia saor ó ghlútan/cruithneacht agus bainne déanta as pónairí soighe, cnó cócó agus fiú bainne bó gan lachtós ann.

Nó is féidir neart oideas a fháil ar líne chun do mhíorúiltí cistine féin a chruthú!

Ní saineolaí anois mé ach muna bhfuil tú cinnte faoi ábhar áirithe fan glan air i d’aiste bia féin ar feadh cúpla mí go bhfeiceann tú an gceartaíonn sé an fhadhb.

Ach, bí cinnte plé a dhéanamh le do dhochtúir roimh ré sula dtriaileann tú athrú mór ar bith. Is féidir leo comhairle agus tástál a dhéanamh ort freisin chun

nós 45

an fhadhb a éascú. D’fhéadfainn an iris seo a líonadh ag míniú go díreach an fáth go gcuireann na hailléirgí seo as do dhaoine áirithe ach is fearr daoibh dul ar an ‘www.’ sibh féin agus staidéar a dhéanamh orthu.

Fiú go mbíonn an bealach maireachtála seo níos daoire go minic ná déan dearmad gur fearr an tsláinte ná na táinte. Ó yeah, agus déanaigí cinnte freisin gan lasáinne a ordú mar phríomhchúrsa!

Nascanna áisiúla: coeliac.ie dairyfreeshop.ie allergy-ireland.ie/food-allergy/a

*

46 nós

Ceol

taisteal

Meicsiceo Molfach Thaisteal Seanán Ó Coistín mórthimpeall Mheicsiceo le déanaí agus is iomaí seoid a d'aimsigh sé ar a thuras. Seo a chur síos ar an tír fhairsing...

I

s tír mhór dhraíochta é Meicsiceo atá ag cur thar maoil le stair agus seanchas, le hiontais ársa, le tírdhreach álainn, bia gan sárú, aimsir theaspach agus daoine lácha geanúla. Má tá sé ar intinn agat dul ar cuairt ar an tír beidh sé deacair ort rogha a dhéanamh idir na rudaí éagsúla ar mhaith leat a fheiceáil ann, ach is fiú go mór an turas. Ó thaobh méide de, tá Meicsiceo ar an 14ú tír is mó ar domhain - dá leagfá anuas ar an Eoraip é, shínfeadh sé ó

Albain go dtí an Iodáil.

Tá sé breac le séadchomharthaí ón aimsir anallód nuair a bhí dreamanna éagsúla – an-éagsúil ar fad – i réim i rith tréimhsí áirithe.

Bhí cathracha á mbunú i Meicsiceo tuairim is 3,000 bliain ó shin.

Tá pirimidí agus iarsmaí ann, stair gan áireamh. Mar sin féin, tig leat an-spraoi go deo a bheith agat más mian leat rudaí nua-aimseartha a dhéanamh chomh maith.

Is féidir dul a shnámh le deilfeanna nó tonnmharcaíocht a dhéanamh san Aigéan Atlantach agus san Aigéan Ciúin araon. Is féidir damhsa le ceol mariachi nó do scíth a ligean i gcaife nó teach tábhairne i gceantar beoga cathrach.

Ollchathair D’eascair ainm na tíre ó chathair Mheicsiceo agus ní mór cuairt a

thabhairt uirthi agus tú sa tír. Creid nó ná creid ach tá breis agus 21 milliún duine ina chónaí sa chathair seo, í suite 2,400 méadar ar airde i ngleann leathan go hard sna sléibhte.

I gceartlár na cathrach, tá sí ar nós seanchathracha Eorpacha le foirgnimh mhaorga, ascaillí agus cearnóga móra maille le páirceanna áille.

I gceantair eile, tá cuma an-nuaaimseartha uirthi toisc na hilstóraigh ghalánta.

Faraor, i gceantair eile, go háirithe ag imeall na cathrach, tá bochtanas mór ann. Ar ndóigh is áiteanna iad seo nach dtugann an gnáththurasóir cuairt orthu.

El Zócalo Is fiú tús a chur le do chuairt go cathair Mheicsiceo i lár na cathrach – el Zócalo.

Is cearnóg mhór í atá mar imleacán na cathrach. I lár baill tá crann brataí

*

taisteal

nós 47

ollmhór ann ar a bhfuil bratach Mheicsiceo de shíor ar foluain.

Ar an taobh ó thuaidh tá Ardeaglais Chathair Mheicsiceo, ar an taobh thoir tá an Pálás Náisiúnta (suíochán an rialtais) agus ar an taobh ó dheas tá oifigí rialtas na cathrach.

Is foirgnimh mhaorga iad a bhfuil cuma Spáinneach orthu agus tá neart beochta sna sráideanna maguaird.

Agus el Zócalo feicthe agat, is cóir seoid na cathrach a fheiceáil – an Templo Mayor.

Mar sin féin, ní raibh drogall ar bith ar na hEorpaigh an chathair a scriosadh agus cathair nua a thógáil ar mhullach Tenochtitlan chun a léiriú go soiléir cé a bhí i gceannas.

Tá iarsmaí den tseanchathair fágtha. Is fiú go mór breathnú ar an Templo Mayor atá taobh thiar den Ardeaglais.

Is ansin a bhí an áit ba thábhachtaí do na Mexica.

Bhí pirimid mhór acu ar a raibh céimeanna géara ar a haghaidh thiar. Ar

na créatúir bhochta ar leac mór agus gearradh a ngoile agus a scairt.

Réabadh an croí as na híospartaigh agus caitheadh isteach i soitheach faoi leith é.

Uair amháin sa bhliain 1487, maraíodh tuairim is míle duine gach lá ar feadh fiche lá nuair a atógadh an teampall! Shil sruth fola síos na céimeanna.

Tá iarsmalann an Templo Mayor ann agus is féidir eolas a chur ar scéal an teampaill agus iarsmaí a fheiceáil inti.

Fadó fadó i Meicsiceo...

Sula raibh cathair Mheicsiceo ann, bhí an chathair Tenochtitlan ann.

Ba í Tenochtitlan ardchathair na Mexica (a bhfuil aithne níos fearr orthu mar na hAstacaigh).

Nuair a rinne na Spáinnigh an tír a fhorghabháil sa bhliain 1521, ba í Tenochtitlan ceann de na cathracha is mó ar domhain.

Chuir sé iontas ar na Spáinnigh cé chomh mór agus cé chomh hinnealta is a bhí an chathair.

mhullach na pirimide bhí dhá teampall ann – ceann amháin do Huitzilopochtli, dia na cogaíochta, agus teampall eile tiomanta don dia Tlatoc, dia na báistí agus na talmhaíochta.

Ní cheilimid an fhírinne maraíodh na mílte duine ar an láthair seo agus ba bhás gránna a fuair na híospartaigh.

Chreid na Mexica gur ghá daoine a mharú ar mhaithe le Huitzilopochtli a shásamh.

Is éard a tharla ná síneadh

Plazas agus páláis I gceartlár na cathrach tá neart foirgnimh eile arbh fhiú a fheiceáil.

Moltar go mór duit dul suas El Torre Latinoamericana (An Túr Mheiriceá Laidineach) chun radharc breá a fháil ar an gcathair.

I gcóngar an túir tá El Palacio de Bellas Artes, ceoláras álainn. Ní gá ticéad a cheannach chun dul isteach ann – tugtar cead breathnú ar an taobh istigh.

Díreach le hais El Palacio, tá garraí álainn darbh ainm an Alameda

*

48 nós

taisteal

Central. Bíonn an aimsir an-te i Meicsiceo mar sin is áit dheas í chun do scíth a ligean agus foscadh a fháil ón ngrian.

Trasna na sráide ón bPalacio de Bellas Artes, tá foirgneamh galánta eile arbh fhiú cuairt a thabhairt air. Is é an Palacio Postal (Pálás an Phoist). Is pálás go deimhin é! Féach an staighre iontach i lár na hoifige. Tá saor cead isteach ann.

Beagáinín siar ón Alameda Central, tá la Plaza de la Republica ina bhfuil foirgneamh le stua ollmhór ar gach taobh de. Is éard atá ann ná an Monumento a la Revolución (Séadchomhartha na Muirthéachta). Tá iarsmalann ann a mhíníonn cad a tharla i rith na muirthéachta idir na blianta 1910 go dtí na 1920í. Is féidir taisteal in ardaitheoir go barr an fhoirgnimh agus siúl timpeall an díon.

I gceantar eile sa chathair darbh ainm Chapultapec (cnoc an dreoilín teaspaigh i Nahuatl, teanga na Mexica), tá páirc mhór le coill inar féidir a lán a dhéanamh. Ar thaobh amháin tá an Museo Nacional de Antropología (Iarsmalann Antraipeolaíochta na Tíre) atá ollmhór ar fad agus is ann a fheictear na hiarsmaí, na dealbha agus réada eile a chruthaigh na dreamanna éagsúla ón aimsir anallód. Is í an iarsmalann i Meicsiceo a bhfuil an triall is mó uirthi.

Is é seod na hiarsmalainne an seomra ina thaispeántar bailiúchán na Mexica.

Is ann atá an charraig ar a bhfuil féilire

cáiliúil na Mexica greanta. Glaoitear el Piedro del Sol (carraig na gréine) uirthi.

Tá an seomra ag cur thar maoil le réada ó Tenochtitlan agus bainfear an-taitneamh as.

Ealaín agus spraoi Má tá suim agat in ealaíon, tá iarsmalann eile a thaitneoidh leat. B'ealaíontóir cáiliúil í Frida Kahlo agus is féidir cuairt a thabhairt ar an teach ina raibh cónaí uirthi. Tá Casa Frida Kahlo lonnaithe in Coyoacán i ndeisceart na cathrach. Tá cuid dá pictiúir le feiceáil sa teach mar aon le nithe a bhain lena saol. Ceantar

beoga é Coyocán istoíche agus tá sé de nós ag daoine spaisteoireacht timpeall an bhaile ag ithe is ag ól agus éisteacht le ceoil. Tá neart bialanna agus tithe tábhairne agus margaí ann chun spraoi a bheith agat ann.

Ceantair eile ina mbíonn an gabhar á róstadh istoíche ná Polanco agus La Condesa. Bíonn cuid de na sráideanna ann lán le daoine san oíche agus is féidir dul ó thábhairne go club go héasca.

Teotihuacán Gar don phríomhchathair tá cathair ársa

*

taisteal eile darb ainm Teotihuacán. Bhí an áit seo ag barr a réime thart ar 1,800 bliain ó shin ach de dheasca cogaidh agus ceannairce, tréigeadh an chathair agus fágadh bán í.

Thóg na daoine a raibh ina gcónaí ann dhá phirimid mhóra – pirimid na Gréine agus pirimid na Gealaí. Dar ndóigh, is í pirimid na Gréine an ceann is mó (an tríú pirimid is mó ar domhain go deimhin).

Bíonn scuaine fada romhat chun dul go mullach na pirimide mar sin moltar duit dul go dtí Teotihuacán go luath. Ní bhíonn scuaine ann chun pirimid na Gealaí a dhreapadh agus is ansin a fhaightear radharc den scoth ar an gcathair ar fad mar tá ascaill fhada a shíneann amach ón bpirimid. Is féidir é a fheiceáil tú féin nó is féidir camchuairt a thabhairt le treoraí.

Is féidir taisteal chuige ó chathair Mheicsiceo ar bhus. Bíodh Teotihuacán mar cheann de na háiteanna a dtugtar cuairt air fad is atáthar i Meicsiceo!

Acapulco Is é Acapulco an baile saoire i Meicsiceo a bhfuil an aithne is fearr air agus ar a mbíonn an líon is mó turasóirí ag triall. Le tránna órga fada, dufair theochreasach agus aillte óna léimeann tumadóirí nach dtugann aird ar a mbeatha, tá neart le déanamh ar an mbaile seo chun na mílte mílte duine a mhealladh chuige.

Leithinis Baja Tá clú agus cáil ar Leithinis Baja in iarthar Mheicsiceo de bharr na dtránna bána fada, aillte móra agus cuanta áille inar féidir scíth a ligean.

Guadalajara Tá Guadalajara, Jalisco, ar maos le cultúr Mheicsiceo. Tá clú agus cáil ar an gceantar seo de bharr an tequila a dhriogtar ann, an ceol mariachi, na hataí sombrero, charreadas (taispeántais ghaiscíochta ar mhuin capaill) agus damhsa an hata.

nós 49 Cancun agus Yucatán Téann na milliún turasóirí go dtí Cancun gach bliain mar go bhfuil 22 km de thránna ann, uisce glan, aimsir the agus iliomad óstán de chaighdeán ard. Is í an chathair is giorra don Eoraip agus tá eitiltí díreacha go Cancun. Níl sé i bhfad ón gcuid eile de leithinis Yucatán inar féidir séadchomharthaí ó na Maya a fheiceáil. Má tá saoire sa ghrian cois fharraige uait, is é Cancun do cheann scríbe.

Chichen Itza Ba chathair a thóg na Maya í Chichen Itza atá lonnaithe i ndeisceart na tíre i leithinis Yucatán. Tá a lán le feiceáil ar an suíomh agus d'fhéadfá an lá ar fad a chaitheamh ag cur eolais ar an tseanchathair. Tá pirimid iontach ann agus láithreán imeartha mór don chluiche liathróide a ghlaoitear pelota air. Tá Chichen Itza ar na láithreáin stairiúla is tábhachtaí i Meicsiceo.

Monterrey Is í Monterrey i dtuaisceart na tíre an tríú cathair is mó i Meicsiceo agus is í an chathair is saibhre i Meiriceá Laidineach.

Tá sí suite idir sléibhte mar sin tá radhairc iontacha le feiceáil ach déanta na fírinne níl an chathair féin thar moladh beirte. Is féidir tuilleadh eolais a chur ar stair na tíre san iarsmalann mhór, Museo de Historia Mexicana, i lár na cathrach. Díreach lasmuigh den iarsmalann, tig leat taisteal i mbád trí lár na cathrach.

San Cristóbal de las Casas Is seanchathair í San Cristóbal de las Casas in Chiapas i ndeisceart na tíre ar a dtugann a lán eachtrannach cuairt.

Coimeádadh na seanfhoirgnimh ón aimsir Spáinneach agus tá dathanna geala orthu. Is daoine de bhunadh Maya atá ina gcónaí ann a thugann féiniúlacht faoi leith di. Bogann an saol go réidh in San Cristóbal agus sin an fáth a dtaitníonn sé go mór le turasóirí.

Bia blasta gan sárú Is beag duine nach maith leo bia Meicsiceach. Tá ainm na tíre in airde ar fud na cruinne de bharr an bhia agus tá an

*

50 nós

taisteal cháil sin tuillte acu. Tá an bia gan sárú!

Bíonn an bia lán de bhlas agus tá sé solamarach agus folláin. Níl bia na hEorpa i gcomórtas leis in aon chor. Is fiú dul go Meicsiceo don bhia amháin.

Is as Meicsiceo a d'eascair léar mór de na torthaí, glasraí agus spíosraí a itear ar fud na cruinne. Samhlaigh cé chomh tur is a bheadh bia mura raibh seacláid, trátaí, prátaí, arbhar Indiach, piobair, sillí agus a lán eile nach iad ar fáil. Is breá le Meicsicigh pónairí, sillí, trátaí, prátaí, papánna agus lintilí a chócaráil. Dáiltear rís in éineacht leis na pónairí. Itear guacamole agus toirtílí déanta d'arbhar Indiach le formhór na mias. Ní bhíonn béile ar bith ann gan líomaí gearrtha le gur féidir an sú géar a stealladh ar an mbia chun an blas a fheabhsú.

I measc na mias is mó a chócaráiltear tá toirtílí (fillteáin aráin a dhéantar de phlúr arbhar Indiach nó cruithneacht), enchiladas, tamales, burritos, tacos, tortas (ceapairí de chirceoil, de mhuiceoil nó cáis agus glasraí i gcorn crua), piobair shillí pulctha agus quesadillas (toirtílí lán de cháis bhog agus de fheoil).

Tá anraith darbh ainm pozole (déanta d'arbhar Indiach agus muiceoil)

Niacha nacho?

An maith leat nachóanna a ithe?

Chruthaigh an cócaire Ignacio 'Nacho' Anaya nachóanna den chéad uair sa bhliain 1943 i mbaile darb ainm Piedras Negrasis sa stát Cauhuila i dtuaisceart na tíre. Thaitin an ghreadóg déanta de sceallóga toirtílí le cáis leáite orthu chomh mór sin le daoine go bhfuil

ann atá an-bhlasta ar fad. Más maith leat bia na mara a ithe, taitneoidh chipachole (anraith spíosrach déanta le portáin) agus ceviche (bia mara a chuirtear ar bogadh i sú líomaí nó líomóidí) leat. Óltar deochanna darb ainm aguas frescas (deochanna milse déanta d'uisce agus torthaí). Ól horchata (deoch ina bhfuil uisce, bainne, rís, cainéil agus siúcra) nó jamaica (deoch milis déanta de thoradh dearg). Tá deochanna darb ainm licuados (caoineoga) coiteann freisin.

Dar ndóigh óltar deochanna meisciúla agus tá iliomad cineálacha tequila ann mar aon le beoracha. Ní chreidfeá go bhféadfadh sé bheith go deas ach tá deoch déanta de bheoir agus sú trátaí darb ainm michelada. Caitear púdar sillí ar bharr chun blas níos fearr a thabhairt dó. Is deoch deas é chun an tart a mhaolú ar lá te.

Tá nós ag na Meicsicigh cuireadh a thabhairt do chuairteoirí ó thar lear banderita a ól. Ní deoch amháin ach trí deoch a bhfuil an trí dhath de bhratach na tíre orthu! Bíonn ort diurnán de shú líomóidí (uafásach!), diurnán de tequila agus diurnán de sangrita (deoch déanta de shú trátaí) a ól go tapa. Sin mar a chuirtear fáilte romhat sa tír dhathannach bheoga seo!

Bí ar d'airdeall Cé go bhfuil an bia i Meicsiceo gan sárú, bí cúramach. B'fhéidir go n-imreoidh Moctezuma díoltas ort.

Is éard is brí leis sin ná go mbeidh buinneach uafásach agat a fhágfaidh tú craptha agus ag brostú go dtí an leithreas ar feadh an lae. Ar na sráideanna, ná hith bia nach bhfuil cócaráilte. Ní féidir bheith cinnte an bhfuil sé slán. Má tá sé cócaráilte, beidh sé iontaofa. Os rud é go bhfuil Meicsiceo sna teochriosanna, tá an aimsir teaspach. Tig le do chraiceann a bheithe dóite go han-tapa. Caith éadaí éadroma chun do chraiceann a chlúdach agus cuir uachtar gréine ort.

Faraor tá fadhbanna coiriúlachta i Meicsiceo agus dá bharr feictear an-chuid póilíní agus saighdiúirí ar na sráideanna agus lasmuigh d'fhoirgnimh. Bíonn an scrúdú slándála dian roimh dhul ar bhusanna. Scrúdaítear do mhála agus tú féin sula ligtear isteach thú. Ach ná bí buartha, is tír den scoth í agus níl mórán baoil ann má táthar cúramach. www.visitmexico.com www.mexicocity.com

Taisteal inmheánach Ós rud é gur tír mhór é, is féidir eitilt ó chathair go cathair nó is féidir taisteal ar bhus. Más mian leat eitilt go saor, taisteal le Ryanair Mheicsiceo VivaAerobus (www.vivaaerobus.com).

Eitlíonn Aero México go dtí níos mó áiteanna laistigh agus lasmuigh de Mheicsiceo (www.aeromexico.com).

Má théitear i muinín busanna, clú agus cáil orthu ar fud na cruinne. tógfaidh sé i bhfad níos mó ama Reáchtáltar comórtas nacho in Piedras ach tá busanna den scoth ann le Negrasis an dara seachtain de mhí cathaoireacha sóúla (tugtar pluid duit Dheireadh Fómhair gach bliain chun an do do cheann), WiFi saor in aisce, ghreadóg cháiliúil seo a cheiliúradh. (Dála an scéil, ní focal Meicsiceach é niacha. Creid teilifíseáin, bia agus leithris. Is rogha maith é más mian leat taisteal go saor nó ná creid, is focal Gaeilge é a chiallaíonn beagán nó blaisín mar sin is blaisín de nacho nó go díreach go dtí baile nach bhfuil i bhfoisceacht aerfoirt. is éard is brí le niacha nacho.)

www.boojummex.com

Spanish Parade, Gaillimh

Botanic Avenue/Chichester Street, Bﾃｩal Feirste

Millennium Walkway, Baile ﾃ》ha Cliath

*

52 nós

taisteal

scéalta Gring0 caoimhín ó fearáin i meiriceá theas

cCBgcCBgcCBgcCBgcCBgc

Favelas Rio I

s cuma cén áit a leagann tú radharc i Rio de Janeiro bíonn sonas súile ag feitheamh ort - bá galánta Botafogo le Sugarloaf ríoga i gceannas air go ciúin, tránna cáiliúla Copacabana is Ipanema, agus ar ndóigh an dealbh íocónach Cristo Redentor. Sin uilig gan trácht ar an aimsir, na sléibhte, na coillte is na bicínithe.

Go simplí, is cathair ghleoite nádúrtha í agus ní aon meancóg í go gclúdaítear an chathair ar líosta ‘Seacht nIontas an Domhain’.

Manglam tithe Is meascán aoibhinn í Rio de thimpeallacht agus de shibhialtacht, áit a dtagann parthas ársa miotaseolaíochta éigin agus forás nua-aimseartha le chéile.ch tá cuid de nach dtaispeántar ar na cartaí poist.

Ar chúl an lionsa leathanuilligh ag stánadh amach ó fhánaí na gcnoc coillteach thar na díolta inspéise turasóireachta, tá slumaí Rio, na favelas.

Mura bhfuil pictiúr de favela feicthe agat riamh is radharc aisteach

é, tithe páirt-fhoirgnithe éagsúla tar éis tithe páirt-fhoirgnithe éagsúla ina suí ar bharr a chéile, greamaithe taobh le taobh, tógtha gan aird dá laghad ar ord nó eagar.

Ní feidir breathnú aníos orthú ó shráide sofaisticiúil an centro gan mearú a bheith ort.

Ach radharc dathúil, ealaíonta é agus lenár dtreoraí Colin bhí Orla agus mé féin ag dul isteach ar an cheann is mó acu, Favela Rocinha. (más móidín scannáin thú aithnítear é ó thús The Incredible Hulk le Edward Norton).

Contúirtí De ghnáth b’fhearr liom mo bhealach féin a aimsiú thart agus mé ag taisteal ach ní mholtar duit é le fírinne maidir le dul isteach ar favela.

Bíonn gach ceann acu faoi smacht drong drugaí agus tugtar strainséiri faoi deara go furasta.

Thug Colin le fios go raibh eagraíocht na droinge, ‘fairtheoirí’, ag gach slí isteach (de ghnáth is paistí iad)

mar aon le ‘saighdiúirí’ ar na sráideanna féin agus na ‘bainisteoirí’ atá i gceannas orthu uilig.

Is amhlaidh atá cúrsaí ní amháin le coimhéad i gcoinne dronganna eile ach cuairteanna na bpéas chomh maith, a bhíonn níos marfaí arís.

Bíonn slí bheatha na ndrugaí chomh feiceálach in áit mar seo de bhrí an airgid a mbaintear leis. De réir Colin saothraíonn an gnáth-Janeireach R$415 (¤170) ar an mheán gach mí ach is féidir leo siúd a bhíonn ag feidhmniú mar fhairtheoirí R$800 a ghlacadh 'na baile gach seachtain!

Téann bochtanas agus na favela ar láimh a chéile.

D’éirigh siad ó na 1800í ar imeall Rio mar fheagra ar fhadhbanna tithíochta na cathrach agus ó shin amach as fadhbanna sóisialta i gcoitinne – imirce tuaithe, dófhostaíocht, tithíocht inachmainne agus dáileadh míchothrom an rachmais.

Glúin tar éis glúine méadaíodh líon na favelados agus teorainn

*

taisteal

an cathrach leo. Ach níor síneadh bonneagar na cathrach amach leo, rud a chothaigh coinníollacha míshláintíocha, truailliú agus galar.

Comhphobal treallúsach Ach níor choór dom íomhá mhíofar, ghránna a tharraingt den limistéar, ní bheadh sin cothrom.

I ndeireadh na dála is comharsanacht é an favela, comhphobal le

muintir comónta cairdiúil ag déanamh a ndíchill, agus muintir threallúsach chomh maith.

Ar an iomlán ligtear do na favelas i dtaobh cúrsaí dlí is rial de, go deimhin, ligtear an oiread sin leo gur deacair rian an Rialtais a aithint ar chor ar bith.

Ní ag an chomhairle chontae atá na tithe brice cruthaithe ach lámhdhéanta ag na daoine féin.

Mar an gcéanna leis an chóras leictreachais, atá ina phrácás ceart cinnte, agus an córas séarachais, nach bhfuil ann ach díog thalún, ach cén leigheas acu air?

Is amhlaidh nach dtiocfadh ‘DIY’ áitiúil bheith ar chomhchéim le cumhacht forbartha an stáit.

Ina dhiaidh sin is uile tá bonneagar traonfhorbartha tógtha taobh istigh ann le córas bus, rogha gnó agus uair den tsaol Mc Donalds!

'Plódcheantar uirbithe', nó ‘rbanised slum’, a bhronntar ar an dlúthlonnaíocht neamhchoitiana mar gheall ar na hachmhainní laethúla atá ar fail.

nós 53

Ceist aithnidiúil Glactar ar shiúlóid ó bharr go bun an tsluma muid, ag sciorradh go mall tríd lúbra na gcaolsráideanna ag tabhairt fá deara na timpeallachta ina raibh muid agus ag foghlaim neart faoi chás na ndaoine ina gcónaí ann.

Chuaigh muid isteach ar bhácús, ghlac grainghraf le paistí, chonaic moncaí géagach sna crainn agus labhair le roinnt de mhuintir na háite.

Ag láthair faire amhain bhuail muid le duine de 'shaighdiúrí' na linne lena rífear is raidhfil.

D’fhiosraigh sé cárbh as muid agus chuir ceist spraíúil orainn...

“Rangers ou Celtic?”. Is léir go raibh an freagra ceart againn.

Mar sin b’fhéidir nach dtiocfaí a rá go bhfuil an áit álainn nó pictiúrtha i ngnáthchiall an fhocail go díreach ach gan aon agó tá sí an-suimiúil ar fad agus, i mo bharúilse, is í ceann de bhuaicphointí Rio, agus an áit is fearr chun taitneamh a bhaint as radharc foirfe na cathrach.

54 nós

*

DEARADH

dearadh

Dathanna ar an inchinn

Is comhlacht Iodálach é ALU a sholáthraíonn feistiú (fittings) stílmhar do shiopaí ar fud na cruinne.

Cabhraíonn siad le miondíoltóirí cuma a chur ar a dtaispeántais intí, rud a dhéanann siad le snas ar leith.

Anois, níl mórán mealltach ná suimiúil faoi sin, a déarfá, ach tá faoin fhorbairt is déanaí de chuid an chomhlachta. Tá comhpháirtnéireacht déanta ag ALU le Pantone – an comhlacht clúiteach dathanna a leagann síos an caighdeán idirnáisiúnta datha – chun claochlú a dhéanamh ar a siopa taispeántais i Nua-Eabhrac.

Ag ócáid speisialta sa siopa le déanaí, seoladh an dearadh úr a thaispeánann táirgí ALU agus iad leagtha amach de réir réimse dathanna de chuid Pantone.

*

DEARADH Dar leis na comhlachtaí go gcuireann an togra seo dathanna ar ais ag croílár shaol an miondíola agus beidh ALU ag cur béime ar thábhacht agus ar chumhacht an datha ina chuid oibre sa tréimhse amach romhainn.

Is mar chuid de thionscnamh níos leithne a rinneadh an t-athdhearadh datha seo mar go bhfuil pleananna fadtréimhseacha ag ALU fealsúnacht agus luachanna an chomhlachta a fhorbairt.

ALUMiND is ainm don tionscnamh agus é de sprioc acu spreagadh, smaointe agus eolas ó earnáil an deartha a roinnt le daoine ar fud an domhain. Breis eolais ag alumind.com.

nós 55

56 n贸s

*

DEARADH

*

DEARADH

n贸s 57

58 nós

*

DEARADH

Déanta sa tSeanré Labhraíonn Sorcha Nic Eochagáin le beirt Sinéad atá lonnaithe sa Spidéal agus atá ag déanamh a mbealaí féin sa saol faisin Le roinnt blianta anuas tá réabhlóid ag tarlú i gcúrsaí faisin agus ní hé go bhfuil sé ag bogadh i dtreo nua, tá sé ag filleadh ar an tseanré.

Feicfidh tú ar an tsráid muintir na hÉireann agus muintir an domhain mhóir a bhfuil cuma na seanré orthu. Ní rún é, tá siad ag caitheamh ‘Vintage’, lipéad úr ann féin ar bhealach. Slán le Tommy Hilfiger, fáilte roimh an tseánré ar ais!

Ar ndóigh tá baint ag an gcúlú geilleagair leis seo ach chomh maith leis sin tá daoine ag dul i dtreo éadaí seanré le cur i gcoinne dhroch-thionchar an domhandaithe. Tá daoine ag iarraidh seasamh amach as an slua agus iad féin a chur chun cinn mar dhuine aonair.

Is cinnte go bhfuil spraoi ag baint le héadaí de chuid na seanré chomh maith. Tá sórt iomaíochta i gceist chun na píosaí is deise a fháil ar an gcostas is lú. Deis iontach atá ann do dhaoine cruthaitheacha bealaí éagsúla a aimsiú chun seanéadaí a athrú a bheagán nó iad a aistriú go hiomlán - up-cycling nó ‘uaschúrsáil’ a thugtar air - agus stíl a chruthú atá ag teacht le stíl na haimseartha.

Labhair mé le Sinéad Lally as Cotton Face Vintage, atá tar éis siopa nua a oscailt ar an Spidéal agus Sinéad McKiernan, dearthóir, as Folk Song Designs a oibríonn amach as a stiúideo féin ar an Spidéal chomh maith.

Tá Sinéad Lally ag blagáil ar feadh cúpla bliain anois, thosaigh sí ag gabháil den bhlagáil nuair a chaill sí a post. Is léir go bhfuil tábhacht ar leith leis an idirlín i saol an fhaisin sna laethanta seo mar ardán do dhaoine éadaí a chur i láthair an phobail.

“Má théann tú i dtaithí air agus má chuireann tú an t-am isteach, tá blagáil thar a bheith éifeachtach le do chuid éadaí a chur chun cinn,” arsa Sinéad.

*

DEARADH

Fiú anois agus a siopa féin aici, baineann sí úsáid as Facebook le haghaidh earraí a dhíol mar aon le hócáidí a eagrú, ar nós Pandora’s Box, margadh a bhíonn ar siúl i nGaillimh uair sa mhí.

Tá stíl iontach ag Sinéad Lally í féin agus is léir ón stoc atá ar fáil sa siopa go bhfuil súil den scoth aici agus go gcaitheann sí cuid mhór ama ag aimsiú rudaí deasa.

Chuir sí suim i gcúrsaí faisin agus í óg ag dul timpeall na margaí i nGaillimh lena máthair ar thóir sean-earraí agus sean-éadaí as an ghnáth agus d’éirigh léi an taithí sin a úsáid ina saol oibre.

Tá neart fuinnimh ag Sinéad L agus tá sé ag teastáil

uaithi - má bhreathnaíonn tú ar leathanach Facebook Cotton Face Vintage bíonn nuashonraí rialta ann do phictúirí agus stoc nua, faigheann sí an chuid is mó as na Stáit Aontaithe. Is breá léi a bheith ag breathnú ar dhaoine sa tsráid agus ar céard a bhíonn á chaitheamh acu. Tá spraoi ag baint leis an bhfaisean dar le Sinéad agus molann sí gan é a thógáil ró-dháiríre.

“Tá a stíl féin ag gach duine agus tá cuid daoine níos dána agus níos trialaí i dtaobh na n-éadaí a roghnaíonn siad,” arsa sí.

Tá suim aici san uaschúrsáil chomh maith lena bheith ag déanamh a cuid éadaí féin agus tá sé ar intinn aici iad a dhíol ar líne amach anseo.

nós 59

60 nós

*

DEARADH

Bhí suim i gconaí ag Sinéad McKiernan i ndearadh agus san ealaín, bhí sí tógtha le dathanna agus í ag fás aníos agus ba mhinic í ag cur éadaí éagsúla le chéile agus í óg. Ní nach ionadh go ndeachaigh sí ar aghaidh chun staidéar a dhéanamh ar dhearadh faisin.

D’admaigh Sinéad McK gur thóg sé píosa uirthi an muinín a ardú chun lipéad Folksong Designs a bhunadh. Is léir óna dearaí go bhfuil sí thar a bheith cruthaitheach.

Tá pearsantach nádúrtha agus réchúiseach ag Sinéad a thagann tríd sna dearaí, a bhfuil stíl treibhe acu. Déanann sí leithéidí Snoods (cochall agus scairf in aon phíosa amháin), malaí, croiseanna obi ón áis, seálanna agus fáinní cluasa.

Tá Sinéad Mc K ag gabháil don uaschúrsáil chomh maith, agus í ag úsáid ábhair tuartha, ruaimeanna, fuáil agus siosúr. Tá sí in ann éadaí a athrú ón bhun aníos agus rud éigin éagsúil ar fad a chruthú. Má bhreathnaíonn tú ar leathanach Facebook s’aici tiocfaidh tú ar mhuincí drámatúla a rinne sí as sean-t-léine!

Dar le Sinéad McK go raibh fios i gcónaí ag muintir na hÉireann ar chúrsaí faisin ach anois tá sé níos éasca teacht ar eolas agus stíleanna éagsúla trí bhlaganna, irisí agus cuairt a thabhairt ar áiteanna eile. Go bunúsach tá níos mó amuigh ansin.

Is breá léi daoine a fheiceáil a chuireann cuid dá bpearsantacht agus spiorad isteach sna héadaí a chaitheann siad.

Cé go bhfuil cúrsaí eacnamaíochta deacair anseo faoi láthair agus gur bhreá léi aghaidh a thabhairt ar thír eile ar feadh seala, admhaíonn Sinéad McK go bhfuil sí sásta anseo ag déanamh an ruda a ba dhúil léi fiú muna bhfuil mórán de theacht isteach ag baint leis.

Tá aithne ag Sinéad Mc K ar dhaoine a d’fhág agus atá fós ag fágáil, “tá sé deacair do gach duine” a deireann sí, agus is cinnte go bhfuil an mianach aici agus ag Folksong Designs teacht tríd amach anseo. Bíonn a cuid dearaí á ndíol aici ar Facebook ag ‘Folksong Designs’ agus ‘Creativeworkshops’ agus ar Etsy chomh maith.

Tá sí féin agus 25 dream eile tar éis margadh a thosnú taobh istigh den Róisín Dubh i nGaillimh, tá tuilleadh eolais faoi seo le fáil ar an leathanach FB ‘The Róisín Dubh Art and Craft indoor Market’.

Nó má tá tú ag iarraidh scileanna a fhoghlaim ó Shinéad Mc K i ndéantús éadaí, tugann sí ceardlann go rialta, bí ag faire amach ar www.folksong.ie.

*

DEARADH

Is léir go bhfuil roghanna amuigh ansin ionas go dtig leat do stíl féin a aimsiú, é a dhéanamh ar chostas íseal agus tacú le dearthóirí faisin a mhacasamhail Sinéad Lally agus Sinéad Mc Kiernan.

Tá ceisteanna eiticiúla ag baint leis chomh maith, agus d'fhéadfá a rá go bhfuil dualgas orainn fiú ár gcuid siopadóireachta a dhéanamh i siopaí athláimhe agus ó shiopaí áitiúl. Tá a fhios ag cách go bhfuil rudaí an-saor ar fáil sna siopa móra i lár na cathrach, ach cad as a dtagann na héadaí sin? Cá mhéad a fhaigheanna na hoibrithe atá ag obair sna monarchana móra lá agus oíche. B’fhiú do gach duine macnamh a dhéanamh air.

nós 61

Sinéad Lally www.cotton-face-vintage.com Facebook Cotton Face Vintage, Instagram @cottonfacevintage CottonFacevintage@gmail.com Sinéad McKiernan www.folksong.ie Facebook Folksong Designs

*

62 nós

Ceol

glac síntiús linn put nós in your hands

+ FAIGH gach eagrán sa phost gach mí. + CABHRAIGH le togra comhaimseartha uaillmhianach Gaelach. + BÍ ar an eolas faoi bhuntáistí agus imeachtaí speisialta NÓS. + ÍOC anois ar líne le cárta creidmheasa trí PAYPAL ag www.nosmag.com nó le seic/ordú poist do NÓS leis an bhfoirm seo thíos.

NÓS Cultúrlann McAdam Ó Fiaich 216 Bóthar na bhFál Béal Feirste BT12 6AH Ainm / Name: Seoladh / Address: Rphost / Email: Fón / Phone:

ROGHNAIGH SÍNTIÚS: Éire €50 / £40 Sasana, Alba, Cymru £50 An Eoraip €80 Cuid eile den Domhan €90

*