Special Beatrix

Algemeen Handelsblad (1828) en Nieuwe Rotterdamsche Courant (1844)

Jaargang 43 no.101

Prijs € 2,–

Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

Special Beatrix

Foto Vincent Mentzel

‘Tijd voor nieuwe generatie’ tie al enige jaren te overwegen. Op 30 april is zij precies 33 jaar koningin.

Premier Rutte noemde Beatrix direct na de aankondiging een „icoon van Nederland” en zei dat zij zich „met hart en ziel heeft ingezet voor de Nederlandse samenleving”. Ook andere politici reageerden met respect, dankbaarheid en warmte op de aankondiging. D66-leider Pechtold noemde Beatrix een „hardwerkend en professioneel staatshoofd”, dat op een „waardige manier” invulling heeft gegeven aan „recente veranderingen”. Op initiatief van D66 verloor de koningin vorig jaar haar rol bij kabinetsformaties.

PVV-leider Geert Wilders, die de afgelopen jaren regelmatig Beatrix’

kersttoespraken kritiseerde, dankte de vorstin voor 33 jaar „trouwe dienst aan het Nederlandse volk”. Vicepremier en minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher (PvdA) heeft „veel waardering voor de wijze waarop de koningin haar rol invulde”. Hij zei zich te verheugen op een nieuwe generatie op de troon.

Willem-Alexander gaat ‘koning Willem-Alexander’ heten, niet Willem IV. In 1997 zei hij nog in een vraaggesprek dat het „in de lijn der verwachting” zou liggen dat hij zich ‘Willem’ zou gaan noemen. Koninginnedag heet voortaan Koningsdag en wordt vanaf 2014 gehouden op 27 april, de verjaardag van WillemAlexander. Op de eerste Koningsdag

– die overigens op 26 april zal plaatsvinden omdat 27 april op een zondag valt – bezoekt Willem-Alexander Amstelveen en De Rijp, de plaatsen die Beatrix dit jaar zou bezoeken.

De koning blijft voorlopig wonen op de Eikenhorst in Wassenaar, en zal op termijn verhuizen naar Huis ten Bosch in Den Haag. Beatrix, dan weer prinses, zal terugkeren naar kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche, waar zij ook de eerste jaren van haar huwelijk doorbracht.

De abdicatie zal op 30 april plaatsvinden in Amsterdam, net als de abdicaties van 1948 (Wilhelmina) en 1980 (Juliana). De Amsterdamse burgemeester Van der Laan liet weten dat het een „onvergetelijke dag”

wordt. Dezelfde dag vindt de inhuldiging van Willem-Alexander plaats in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima, zal hier niet bij zijn, zo heeft Máxima volgens de Rijksvoorlichtingsdienst laten weten aan premier Rutte. Zorreguieta was eerder niet welkom bij het huwelijk van zijn dochter. Máxima krijgt de titel van koningin, maar krijgt dezelfde rechten en bevoegdheden als prins Claus.

Prinses Amalia wordt kroonprinses en krijgt de titel prinses van Oranje.

Koningin Beatrix stopt op het hoogtepunt van haar populariteit.

Zij is bijna net zo geliefd als prinses Máxima, die al jaren het populairste lid van het Koninklijk Huis is.

Bezorginformatie: www.nrc.nl/service of 088 5720 555 ma t/m vr 08.00-19.45 uur, zat 11.00-16.45 uur Prijs € 2,00 www.nrc.nl

x(7B0BB4*KKLKKT( +$!"!&!=!@

BELGIË & LUXEMBURG € 2,50

Door een onzer redacteuren Amsterdam. Haar taak viel haar niet te zwaar. Maar het werd tijd voor een nieuwe generatie. Dat zei koningin Beatrix gisteren bij de bekendmaking van haar troonsafstand. „Het is met het grootste vertrouwen dat ik op 30 april van dit jaar het koningschap zal overdragen aan mijn zoon, de Prins van Oranje.”

Om zeven uur, maandagavond 28 januari, maakte koningin Beatrix op televisie haar aftreden bekend. Ze wees erop dat ze 75 jaar wordt en dat het koninkrijk Nederland eind dit jaar 200 jaar bestaat. Die „twee bijzondere gebeurtenissen” samen maakten dit jaar voor haar geschikt om af te treden. Beatrix zei de abdica-

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

2 S P EC IAL Beatrix

3 Zij heeft zich laten kennen als een betrokken vorstin.

Zij wist en weet mensen te raken met haar medeleven in moeilijke tijden.

PvdA-leider Diederik Samsom

Beatrix’ erfenis Het Koninkrijk bestaat 200 jaar en het staatshoofd wordt 75.

Met deze bakens in zicht besloot koningin Beatrix gisteren haar aftreden aan te kondigen en het koningschap over te dragen aan haar oudste zoon, de prins van Oranje. In de Nederlandse staatsrechtelijke traditie nam zij daarmee de enige politieke beslissing waarover zij aan niemand verantwoording is verschuldigd.

Premier Rutte luidde haar gisteren uit in goed gekozen bewoordingen die wij hier van harte onderschrijven: respect en bewondering voor haar betrokkenheid. Ze maakte indruk met haar werklust, professionaliteit, betrokkenheid en discipline, zeker. Ze was er inderdaad, ‘altijd’.

Aan de eisen die de premier toeschreef aan de opvattingen van haar opvolger, Willem-Alexander, voldeed zij ruimschoots. Ze bond de natie samen, vertegenwoordigde haar in het buitenland en moedigde de natie aan. Hoewel de kroonprins met dat laatste vermoedelijk meer aan zichzelf en aan sportcompetities moet hebben gedacht. Beatrix bémoedigde eerder dan dat ze aanmoedigde. Daarbij putte ze uit haar persoonlijk leven, haar relatie met de geëngageerde prins Claus, haar gezin en haar geloof.

Ze hield het ruim drie decennia vol, wat volstrekt uitzonderlijk is in gewone publieke functies. Intussen veranderde de natie om haar heen drastisch. Europese eenwording, de toestroom van minderheden, de internetrevolutie, de opstand der burgers onder Fortuyn, de terreurangst. De politieke conjunctuur werd de laatste tien jaar in toenemende mate instabiel. Haar positie als adviseur van aspirant-premiers en weifelende ministers, haar rol als staatsrechtelijk zwaartepunt voor ongeoefende fractieleiders brokkelde zienderogen af.

Bij de formatie van het eerste kabinetRutte was haar rol, en die van haar adviseurs, verzwakt. De formatie van het huidige kabinet verliep rimpelloos geheel buiten haar om. Politiek trok zij de laatste jaren kritiek aan van de PVV, meestal rondom Kerst. Dan legde zij de nadruk op tolerantie, beschaving of respect. Die diende zich ook uit te strekken tot moslims. Ook haar betrokkenheid met het milieu was dan opeens controversieel. Nederland keerde naar binnen, terwijl het staatshoofd internationaal georiënteerd bleef. De roep om een ‘Scandinavisch model’ met een vooral ceremonieel koningschap won de laatste jaren dan ook aan politieke geloofwaardigheid.

Het koningschap was voor haar een historische, haast religieus gewortelde plicht waarmee zij zich volledig identificeerde. Beatrix herstelde in zekere zin ook de rol van de monarchie door het functioneler en afstandelijker te presenteren.

Zij koos uiterlijk een sterk symbolische stijl die haar als staatshoofd herkenbaar maakte, in een omgeving die steeds meer op beeld leunde. Ze wist behalve het volk ook de maatschappelijke elite aan zich te binden. Onder meer door zich nadrukkelijk met jonge kunstenaars en wetenschappers te engageren. Een prestatie, na de roerige aanloop naar de inhuldiging en haar destijds controversiële huwelijk.

Publieke controverses in de decennia die volgden, gingen nooit over haar persoon, maar altijd over een ander lid van het Huis van Oranje. Of die nu verborgen microfoontjes van de RVD vermoedde of alsnog buitenechtelijke bloedverwanten onthulde, Beatrix bleef publiekelijk onaangedaan.

Daardoor was zij ook in zekere zin een raadsel – wat Beatrix werkelijk vindt of voelt, bleef goed verborgen. Dat gold ook de ramp die prins Friso trof. Zij was ongetwijfeld geslagen met ontzetting, maar bleef in haar officiële rollen onberispelijk. Dat alles droeg bij aan de waardigheid van het ambt, haar neutraliteit, haar verdienste voor de natie en daarmee ook aan haar houdbaarheidsdatum als functionaris.

Als staatshoofd was zij topdiplomaat voor de BV Nederland, bemiddelaar tijdens kabinetsformaties, onvermoeibaar middelpunt van eindeloze series openingen, ontvangsten, uitreikingen en concerten. Symbool van Nederland, een levende band met de vaderlandse geschiedenis. Maar ook een overtuigd Europeaan die zich niet alleen thuis voelde in Duitsland, maar ook in Zuid-Europa. Zij hielp zo de deur openhouden. Maar ook was ze trooster van de natie als er een klap verwerkt moest worden. Bij de aanslag in Apeldoorn zag de natie een staatshoofd dat met één zucht de harten van de geschokte burgers raakte. Zij neemt nu afscheid met een melancholieke glimlach. Ook die wordt begrepen.

Onberispelijk, betrokken en professioneel

De laatste jaren heeft Beatrix ook gehoor gegeven aan de wens uit de Tweede Kamer om meer openheid te geven.

SP-leider Emile Roemer

HM wordt ZM Geen Willem IV, Amalia kroonprinses, I OC-functie neergelegd. Vanaf 30 april verandert veel.

Abdicatie op 30 april Koningin Beatrix blijft tot 30 april 2013 Koningin der Nederlanden. In Amsterdam zal ze die dag afstand doen van de troon. Dat gaat als volgt: ze ondertekent in het Koninklijk Paleis op de Dam de Akte van Abdicatie. Dat is een staatsrechtelijke handeling waarmee de koningin formeel afstand doet van de troon. Direct na het ondertekenen – nog vóór de officiële inhuldiging – is Willem-Alexander, nu Prins van Oranje, staatsrechtelijk de nieuwe koning.

De teruggetreden koningin en de nieuwe koning zullen vervolgens vanaf het balkon van het paleis een korte toespraak houden. Daarna verschijnt het nieuwe koningspaar met hun drie dochters op het balkon. In 1948 en 1980 heeft de abdicatie ook in Amsterdam plaatsgevonden. De abdicatie van 1840 vond plaats in Paleis het Loo in Apeldoorn.

Scepter en rijksappel De nieuwe Koning zal niet ‘gekroond’ worden. Hoewel het staatshoofd volgens officiële documenten wel degelijk regeert ‘bij de gratie Gods’ werd een kroning al in de 19de eeuw bestempeld als te ‘sacraal’ – te veel als een symbool dat hoorde bij de hechte relatie tussen de Roomse kerk en regerende vorsten. Van die geschiedenis wilde de protestantse Oranje-elite in de noordelijke Nederlanden verre blijven. De kroon ligt tijdens de inhuldigingsplechtigheid op de zogenoemde credentafel, als symbool van soevereiniteit en waardigheid.

Ernaast liggen een scepter (staat voor: gezag) en een ‘rijksappel’ (als zinnebeeld voor het Nederlandse grondgebied).

Nieuwe Kerk Enkele uren na de balkonscène maakt het nieuwe staatshoofd zijn opwachting in de Nieuwe Kerk, waar de leden van de Eerste en Tweede Kamer bijeen zijn in Verenigde Vergadering. Koning Willem-Alexander zal hier trouw zweren aan de Grondwet. De volksvertegenwoordigers verklaren stuk voor stuk dat zij alle rechten van de Koning zullen beschermen en pal staan voor zijn onschendbaarheid. In deze laatste term ligt de kern besloten van de Nederlandse ‘constitutionele monarchie’, waarbij vorsten opereren onder volledige verantwoordelijkheid van de ministers.

Rokkostuum Als kroonprins verschijnt Willem-Alexander bij officiële gelegenheden vaak in militair tenue. Op 30 april zal hij een rokkostuum dragen: de plechtigheid heeft vooral een politiek en geen militair karakter. Over zijn kos-

tuum zal de nieuwe koning de zogenoemd koningsmantel dragen: een gewaad van rood fluweel, met een rand en cape van wit bont (hermelijn).

Koning Willem-Alexander Opvallend is dat Willem-Alexander niet de titel Koning Willem IV zal dragen, maar ‘gewoon’ Willem-Alexander.

Koning Willem II, die van 1840 tot 1849, staatshoofd was, heette ook Willem-Alexander maar noemde zich als opvolger van zijn vader, Koning Willem I, wèl gewoon Koning Willem II. Zijn zoon werd Koning Willem III, waarna drie vrouwelijke erfgenamen het Koningschap overnamen.

Willem-Alexander wordt koning en Máxima wordt koningin. ‘Logisch’ is dit niet: prins Claus bleef prins toen prinses Beatrix in 1980 koningin werd. Het is een van de oude gebruiken in adellijke kring: vrouwen volgen hun man in titelatuur, maar omgekeerd is dit geen automatisme. Kort na het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima is, zowel in de Tweede Kamer als in diverse media, gedebatteerd over de vraag of Máxima maar beter prinses zou kunnen blijven na de troonbestijging van haar man. Het zou een daad van emancipatie, een vorm van modernisering van de monarchie zijn. Gisteren bleek dat deze roep niet is gevolgd.

Amelia Prinses van Oranje Koningin Beatrix zal vanaf 30 april weer prinses Beatrix zijn. Het is haar eigen keuze. Ze had ook kunnen kiezen voor ‘Koningin-Moeder’: een titel die aan het Nederlandse hof niet meer wordt gebruikt sinds koningin Wilhelmina in 1948 koos voor ‘prinses’’, zoals ook haar dochter Juliana in 1980 deed. Wilhelmina’s moeder, Emma (1858-1934) was de laatste Koningin-Moeder van het Nederlandse Koninkrijk.

De oudste dochter van koning Willem-Alexander en koningin Máxima, Amalia, wordt op 30 april Prinses van Oranje. Het is de titel die van oudsher wordt gevoerd door de Nederlandse kroonprins(es).

Kinderen Margriet Door de troonswisseling verandert de formele positie van de kinderen van prinses Margriet. Zij zullen geen deel meer uitmaken van het Koninklijk Huis, wat betekent dat zij niet langer in aanmerking komen voor troonopvolging en niet meer onder directe ministeriële verantwoordelijkheid vallen. Dit staat los van hun positie als lid van de Koninklijke familie; een leven in de schijnwerpers zal voor hen niet voorbij zijn.

Regeringsleider Koning Willem-Alexander wordt straks staatshoofd en maakt officieel deel uit van de regering. Het is de vraag hoe lang nog. Sinds enkele jaren klinkt de roep voor het hervormen van de positie van de monarch steeds luider. Bij de formatie van het tweede kabinet-Rutte stond de vorst voor het eerst buitenspel. Maar sommige partijen willen de macht van de koning nog verder inperken.

PVV-leider Geert Wilders bijvoor-

beeld wil dat de koning uit de regering gaat. Over koningin Beatrix zei hij eens: „Als een haas uit de regering.” De PVV bereidt een initiatiefwet voor om het Koningshuis enkel een ceremoniële rol toe te dichten. Traditioneel willen VVD, CDA, SGP en ChristenUnie niet tornen aan de positie van de monarch. SP, GroenLinks, D66 en de PVV willen dat wel. De PvdA neemt een tussenpositie in.

Ondanks het feit dat diep leed haar op persoonlijk vlak niet werd bespaard, heeft Hare Majesteit te allen tijde ons vaderland vol plichtsbesef gediend.

PVV-leider Geert Wilders

Op momenten van groot verdriet of bij intense vreugde was zij er voor het hele volk.

Sybrand van Haersma Buma

Zij is een moderne vorstin die het koningschap op een eigentijdse manier vorm geeft.

Alexander Pechtold

Zoals u allen weet,

Z

oals u allen weet, hoop ik over enkele dagen mijn 75ste verjaardag te vieren. Ik ben dankbaar dat het mij gegund is deze dag in goede gezondheid tegemoet te gaan. Aan het einde van dit jaar zullen wij herdenken dat ons land tweehonderd jaar geleden een koninkrijk werd, waarmee in onze geschiedenis een nieuw tijdperk aanbrak. Het samenvallen van deze twee bijzondere gebeurtenissen is voor mij de aanleiding geweest te besluiten dit jaar uit mijn ambt terug te treden. Het lijkt mij een goed moment om deze stap, die ik al enige jaren overweeg, nu daadwerkelijk te nemen.

Ik heb het altijd als een uitzonderlijk voorrecht beschouwd een groot deel van mijn leven in dienst van

ons land te kunnen stellen en overeenkomstig mijn opdracht invulling te mogen geven aan het koningschap. Daarbij was Prins Claus mij vele jaren tot grote steun.

Tot op de dag van vandaag heeft deze mooie taak mij veel voldoening geschonken. Het is inspirerend zich bij mensen betrokken te voelen, mee te leven met verdriet en te delen in tijden van vreugde en nationale trots. Dat heb ik eveneens mogen ervaren in de Caraïbische delen van ons koninkrijk, waar ik ook altijd veel warmte en hartelijkheid heb ondervonden. Ik treed dan ook niet terug omdat het ambt mij te zwaar zou vallen, maar vanuit de overtuiging dat de verantwoordelijkheid voor ons land nu in handen van een nieuwe

generatie moet liggen. Het is met het grootste vertrouwen dat ik op 30 april van dit jaar het koningschap zal overdragen aan mijn zoon, de Prins van Oranje. Hij en Prinses Máxima zijn ten volle op hun toekomstige taak voorbereid. Zij zullen ons land met toewijding dienen, getrouw de grondwet onderhouden en met al hun talenten een eigen invulling geven aan het koningschap.

Gesterkt voel ik mij door de gedachte dat het plaats maken voor mijn opvolger niet betekent dat ik afscheid neem van u. Ik hoop dat ik velen van u nog dikwijls kan ontmoeten. Ik ben u diep dankbaar voor het vertrouwen dat u mij heeft gegeven in de vele mooie jaren waarin ik uw koningin mocht zijn."

Koningin Beatrix

Paleizen Koning Willem-Alexander en koningin Máxima blijven vooralsnog wonen in hun villa Eikenhorst in Wassenaar. Later verhuizen zij naar Paleis Huis ten Bosch, de residentie van koningin Beatrix. Dit paleis blijft intussen wel in gebruik voor officiële ontvangsten en bijeenkomsten.

Paleis Noordeinde zal dienst doen als werkpaleis.

Na haar abdicatie zal prinses Beatrix op een gegeven moment op Kasteel Drakensteyn, in Lage Vuursche (gemeente Baarn) gaan wonen. Het is nog niet bekend wanneer precies. Als prinses keert Beatrix dan terug naar de plek waar zij tussen 1963 en 1981 heeft gewoond: het achthoekige huis Drakensteyn, gebouwd op de plek waar al sinds de 14de eeuw een statige hofstede staat.

De prinsen Willem-Alexander (1967), Friso (1968) en Constantijn (1969) zijn de eerste twaalf tot veertien jaar van hun leven in de Baarnse bossen opgegroeid.

Koningsdag Met ingang van 2014 wordt Koningsdag gevierd op 27 april, de verjaardag van Koning Willem-Alexander. Omdat de eerste Koningsdag op zondag valt, wordt die dag in 2014 verruilt voor 26 april.

Kabinet des Konings Heel wat Nederlandse instituties zullen na 30 april nieuwe naamborden, briefpapier en visitekaartjes moeten laten maken. Het Kabinet der Koningin, het secretariaat dat de bestuurlijke zaken en taken van het staatshoofd regelt, heet voortaan Kabinet des Konings. De Commissarissen van de Koningin raken de laatste twee letters van hun ambt kwijt.

Vaartuigen van de marine, waarvan de naam nu begint met H.M. (“Harer Majesteits”) krijgen de Z van Zijner voor hun naam.

Olympisch Comité Willem-Alexander zal als koning afstand doen van zijn lidmaatschap van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Dat is conform de afspraak die de kroonprins bij zijn aantreden in 1998 met het toenmalige kabinet onder leiding van premier Wim Kok heeft gemaakt.

Hoewel er formeel geen obstakels zijn IOC-lid te blijven, vindt Willem-Alexander een combinatie met het koningschap niet zuiver. In 2009 zei hij in deze krant: „Als ik straks koning van Nederland ben, kan ik onmogelijk een andere organisatie in Nederland vertegenwoordigen.” De prins is straks 15 jaar IOC-lid geweest. NOC*NSF-voorzitter André Bolhuis (66) zou hem willen opvolgen.

Koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander lachen om langsvliegende ballonnen, Prinsjesdag 2010. Foto Michael Kooren

Zojuist heeft Koningin Beatrix, Z

ojuist heeft Koningin Beatrix haar aftreden aangekondigd. Op dit bijzondere moment voor de Koningin en voor ons land wil ik allereerst mijn grote respect en bewondering uitspreken. Respect en bewondering voor de buitengewone inzet van de Koningin in en voor Nederland en de Nederlanders gedurende meer dan dertig jaar. Vanaf haar inhuldiging in 1980 heeft zij zich met hart en ziel ingezet voor de Nederlandse samenleving.

Zichtbaar, betrokken en met een enorme energie. Daarom roept de toespraak die zij net hield in het hele Koninkrijk warme gevoelens op van grote dankbaarheid. Ook bij mij persoonlijk en bij de andere leden van het kabinet.

We nemen straks afscheid van een Koningin in het hart van de samenleving. Koningin Beatrix

was er altijd. Zij was er op de feestelijke momenten, bij de viering van sportieve successen en culturele hoogtepunten. Maar zij was er ook en vooral op de moeilijke ogenblikken. Bijvoorbeeld toen het noodlot toesloeg in de Bijlmermeer, in Enschede, en natuurlijk op die dramatische Koninginnedag 2009. Haar indringende woorden direct na de afschuwelijke aanslag in Apeldoorn staan voor altijd in ons collectieve geheugen gegrift.

Iedereen die de Koningin persoonlijk heeft ontmoet of meegemaakt zal beamen dat zij met haar kennis en ervaring en haar grote belangstelling en betrokkenheid mensen raakt en verder helpt. Ook in het buitenland maakte zij bij talloze officiële gelegenheden diepe indruk. Zo groeide onze Koningin uit tot icoon van Neder-

land. Zij nam haar taak buitengewoon serieus, ook onder moeilijke omstandigheden. Ook in de jaren waarin zij de steun van Prins Claus moest missen. Ook na het verschrikkelijke ongeval van haar zoon Prins Friso. Het maakt onze waardering voor de onvermoeibare inzet van de Koningin alleen maar groter.

Natuurlijk denken wij vandaag ook aan Prins Willem-Alexander, die zijn moeder na jaren van intensieve voorbereiding op zal volgen.

Hem wacht een belangrijke en veeleisende taak. Zoals de Prins het zelf zei bij gelegenheid van zijn veertigste verjaardag: de monarchie moet mensen samenbinden en aanmoedigen en Nederland vertegenwoordigen in het buitenland. Ik weet zeker dat de Prins en de Prinses als Koning Willem-Alexander en Koningin

Máxima op een overtuigende manier invulling zullen geven aan hun nieuwe taak en rol. In de beste traditie van Koningin Beatrix en generaties Oranjes voor hen.

De abdicatie en inhuldiging vinden op 30 april plaats. Laat ons daar in heel het Koninkrijk een onvergetelijk feest van maken, uiteraard op de sobere wijze die past bij deze tijd. Een feest dat recht doet aan onze gevoelens van vandaag.

Gevoelens van verbondenheid met het Huis van Oranje en van diepe genegenheid voor een vorstin die zich ruim drie decennia vol overgave heeft ingezet voor Nederland.

Minister-president Mark Rutte

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

4 S P EC IAL Beatrix

5 Ze is zich scherp bewust van de grenzen van haar macht.

Wim Kok, oud-premier

Ze wilde altijd tempo.

Ook bij staatsbanketten.

Els Borst, oud-minister

Ze weet veel, daagt je uit en praat je niet naar de mond.

Jan Pronk, oud-minister

Ze weet als geen ander hoe publiciteit werkt.

Joris Voorhoeve, oud-minister

Ze bestudeerde alles met bloedige ernst.

Bram Stemerdink, oud-staatssecretaris

Bij voorkeur wist ze het beter In tegenstelling tot haar moeder wilde Beatrix geen gewone mevrouw zijn, maar een vorstin met gezag.

H

Joke Mat en Danielle Pinedo

aar baan. Dat is voor Beatrix het koningschap. „In this funny job of mine you meet so many interesting people”, hoorde oud-minister Els Borst haar eens zeggen tegen buitenlandse gasten. „Juliana was een moeder, ze straalde warmte uit”, zegt oud-minister Jan Pronk. „Beatrix is een CEO.” Een die haar werk zeer serieus neemt.

Politici die haar van nabij aan het werk zagen, spreken van een ijzeren discipline.

Beatrix is „professioneel”, „gedreven”, „buitengewoon consciëntieus” en ze „mist geen detail”. Bezoekend staatshoofden en regeringsleiders tonen zich altijd onder de indruk. Ze houdt niet van improvisatie. Dossierkennis en oprechte betrokkenheid kenmerken haar optreden.

Na haar aantreden neemt Beatrix al snel afstand van de stijl van haar moeder. Juliana stelde zich het liefst op als een gewone mevrouw. Ze resideerde in het landelijk gelegen paleis Soestdijk, waar ze op Koninginnedag het volk in defilé ontving. Beatrix betrekt paleizen in de stad en maakt zo het koningschap zichtbaarder. Op Koninginnedag bezoekt ze steden en dorpen, meestal twee per keer. Tegelijkertijd vergroot ze de afstand tot het volk. Ze laat zich weer majesteit noemen en maakt van het hof een kleinere, professionele organisatie. Met een formeel en afgemeten optreden blijft ze lang een wat kille indruk maken bij het publiek. Pas na de eeuwwisseling verandert dat imago.

Ministers, die traditiegetrouw een paar keer per jaar langsgaan op Huis ten Bosch, treffen een serieuze gesprekspartner met een blocnote op de knieën. Er is beperkt ruimte voor koetjes en kalfjes. Zo deelt Bea-

1980 1980 31 januari Op de avond van de verjaardag van Beatrix maakt koningin Juliana voor de Nederlandse televisie haar aftreden bekend.

30 april Koningin Juliana tekent de akte van abdicatie waardoor prinses Beatrix, 42 jaar oud, Koningin der Nederlanden wordt.

trix met een CDA-minister eens haar zorgen over haar moeder, die al boven de tachtig is en toch nog wil skiën.

Maar ze kan ook intimiderend zijn. Altijd blijkt ze perfect op de hoogte van de kleinste details. „Ze had soms een nieuwsgierigheid voor onderdelen van beleid waarvan ik dacht: nou ja, in die mate interesseer ík me er niet eens voor”, zegt een oud-minister.

Bram Stemerdink, begin jaren tachtig staatssecretaris van Defensie, voelde zich gedwongen de gesprekken goed voor te bereiden. „Ik wist dat ze alles met bloedige ernst bestudeerde en bij voorkeur alles beter wilde weten dan de gast. Hoewel dat natuurlijk volstrekt overbodig was. De koningin is een stempelmachine. Het bracht voor mij veel overbodig extra werk mee.”

Later komt Stemerdink haar eens onverwachts tegen bij een koetsenrace op de hei. „Met stralende lach en uitgestoken hand kwam ze op me toe. Onherkenbaar als ik het vergelijk met die formele gesprekken. Daarin had ze bijna iets mechanisch. Dat lag misschien ook aan die jurken met stijve plooien en altijd dat kapsel.”

Met een zekere moederlijkheid waakt Beatrix niet alleen over het land, maar ook over ‘haar’ ministers. De avond voordat Els Borst als minister van Volksgezondheid door een parlementaire commissie zal worden verhoord over de Bijlmerramp, woont ze een staatsbanket bij. Gebruikelijk is dat ministers blijven tot de koningin laat merken dat de avond voorbij is. Dat kan wel een uur of een worden, zegt Borst. „Glaasje wijn, goede gesprekken, dat houdt ze eindeloos vol.” Maar dit keer komt halverwege de avond de grootmeesteres naar haar toe met een bericht van de koningin: zij zou het prima vinden als Borst nu naar huis gaat, want de volgende dag zou ze het zwaar krijgen.

In de jaren negentig suggereren enkele incidenten dat Beatrix meer invloed probeert te krijgen. Bij de opening van de Nederlandse ambassade in Amman zegt minister Van Mierlo van Buitenlandse Zaken dat die er is gekomen op aandringen van Beatrix, die een vriendschappelijke relatie onderhoudt met het Jordaanse koningshuis. Later dat jaar komt naar buiten dat zij Van Mierlo onder druk zou hebben gezet de ambassadeur in Zuid-Afrika te laten overplaatsen,

1981 1981 Maart Beatrix legt haar eerste staatsbezoek af: aan Luxemburg.

Augustus De koninklijke familie verhuist van kasteel Drakensteyn in Lage Vuursche naar paleis Huis ten Bosch in Den Haag, van oudsher de koninklijke residentie.

wegens diens buitenechtelijke relatie. Van Mierlo en Beatrix ontkennen.

Oud-bewindslieden geloven niet dat Beatrix echt meer invloed zocht. „Ze is zich buitengewoon scherp bewust van de grenzen van haar macht”, zegt oud-premier Wim Kok. „Zij neemt de constitutionele grenzen nauwgezet in acht.” „Ze heeft invloed omdat ze invloed krijgt”, zegt Jan Pronk. „Dat was bij Juliana ook zo. Maar Beatrix is een krachtige vrouw. Van Juliana werd nooit gedacht dat zij überhaupt zou willen sturen.”

Wat Beatrix ook kenmerkt, is een zeker ongeduld. Bert de Vries, minister van Sociale Zaken in het derde kabinet-Lubbers: „Ik heb wel eens moeten uitleggen waarom dingen lang duurden of niet anders gingen.” Els Borst: „Ze zei bijvoorbeeld dat haar ter ore was gekomen dat men te lang moest wachten op die en die noodzakelijke medische behandeling. En ze vroeg waarom dat zo was.” In kabinetsformaties gaf Beatrix duidelijk blijk van teleurstelling als er geen voortgang was, zegt Borst, die als informateur voor Paars II wekenlang verslag uitbracht aan de koningin. „Ze wilde altijd tempo. Ook bij staatsbanketten. Die drie gangen waren er in no time doorheen.”

Schoondochters In de tijd dat Borst met Beatrix te maken had (1994-2002), zag ze haar losser worden.

Borst vermoedt een verband met de entree ten paleize van de drie schoondochters: eerst Laurentien Brinkhorst, toen Mabel Wisse Smit en als laatste Máxima Zorreguieta. „Drie intelligente burgermeisjes die hun eigen brood hadden verdiend. Zij ontmoetten een schoonmoeder die in enkele opzichten toch niet helemaal van deze tijd was.”

Zo kende het hof de regel dat alleen wettig gehuwden werden uitgenodigd voor staats-

Hare majesteit vindt het een prima idee dat u nu naar huis gaat, en vroeg naar bed

banketten. Mensen die ongehuwd samenwoonden, werden geacht hun partner thuis te laten. In de loop van de jaren 90 werd die ongeschreven regel stilzwijgend geschrapt, al kostte dat volgens een direct betrokkene „veel overtuigingskracht”. Voortaan liet het hof de samenstelling van de zogenoemde ‘ijzeren lijst’ van vaste genodigden over aan het ministerie van Algemene Zaken, zij het onder de voorwaarde dat sprake was van „voldoende bestendige relaties”.

Bij de bijzetting van prins Claus bleek dat criterium ook te gelden binnen de koninklijke familie. Mabel, toen nog niet getrouwd met Friso, daalde met de familie af in de Delftse graftombe. Beatrix accepteerde ook het verleden van Mabel, toen die later in opspraak kwam wegens haar omgang met crimineel Klaas Bruinsma.

Behoudend bleef de koningin in haar mediabeleid. Nooit trad ze op in praatshows of actualiteitenrubrieken, interviews werden zorgvuldig geënsceneerd. Pas in 2000 ging ze er als een van de laatste Europese vorsten toe over haar kersttoespraak op tv te houden.

Waar Juliana naar verluidt een portret van ‘vadertje Drees’ op haar schrijftafel had staan, heeft Beatrix haar politieke opvattingen altijd voor zich gehouden. „Dat is sterk en professioneel, om je persoonlijke opvattingen zo voor je te houden”, zegt oud-premier Wim Kok. Wel voert ze graag inhoudelijke discussies over onderwerpen die haar na aan het hart liggen. „Een genot”, herinnert Jan Pronk zich, oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking. „Ze weet veel, daagt je uit, praat je niet naar de mond.” Begin jaren zeventig schenken Claus en Beatrix 100.000 gulden aan het Defense & Aid Fund van de Wereldraad van Kerken, zegt Pronk. „Zo gaf ze ook aan waar haar commitment ligt.”

Ook medische ethiek, abortus, adoptie door mensen van hetzelfde geslacht en zorg rond het levenseinde zijn onderwerpen die de koningin bezighouden. In 2002 tekent Beatrix de wet die euthanasie legaal maakt.

Borst: „In het begin had ze er vragen bij, vragen die iedereen had. Is het voldoende omkaderd? Is het geen vluchtheuvel?” Op uitnodiging van Borst bezoekt Beatrix met de minister een hospice, een afdeling palliatieve zorg in een oncologisch ziekenhuis en twee verpleeghuizen en praat daar „zeer

1982

1983

1984

1982 Oktober Prins Claus wordt wegens een depressie opgenomen in een kliniek in Bazel.

1983 September Beatrix ontvangt de Amerikaanse presidentskandidaat Jesse Jackson op Huis ten Bosch.

Juli Op weg naar haar vakantiebestemming in Italië raakt Beatrix met twee van haar zoons betrokken bij een auto-ongeluk in de buurt van Pisa. Zij blijven allen ongedeerd.

1984 September Paleis Noordeinde in Den Haag wordt het werkpaleis van de koningin.

Oktober Bij een bezoek aan Groningen gooit een demonstrant een ei naar de koningin. Hij mist net.

Prinses Beatrix tijdens haar inhuldiging als vorstin in de Nieuw Kerk te Amsterdam, op 30 april 1980. Foto Capital Photos

betrokken” met patiënten. Ook over aids geeft Beatrix impliciet blijk van haar opvattingen. „In de Mozes- en Aäronkerk heeft ze eens een doodziek meisje met aids gesproken en omhelsd. In een tijd dat gedacht werd dat dat levensgevaarlijk was. Zij heeft zich er echt voor ingezet dat beeld te veranderen.”

Beatrix’ professionaliteit werd misschien het meest op de proef gesteld toen Willem-Alexander viel voor de Argentijnse Máxima en premier Kok besloot dat haar vader, die minister was geweest in het Videla-regime, niet welkom was bij het huwelijk.

1985 1985 November Beatrix wordt uitgeroepen tot Vrouw van het Jaar.

Premier Lubbers wordt Man van het Jaar.

Kok zegt dat het risico dat deze kwestie tot een constitutionele crisis zou leiden aanmerkelijk werd verkleind doordat Beatrix vanaf het begin duidelijk liet blijken ook „in deze persoonlijke en gevoelige zaak” de grenzen van het staatsrecht te respecteren. „Ik hoefde nimmer te twijfelen aan waar de koningin stond, maar zeker is dat zij het in deze periode als moeder soms heel erg lastig heeft gehad.”

Lockheed-affaire Niet als koningin, maar als kroonprinses

kwam Beatrix het dichtst bij een constitutionele crisis. In de Lockheed-affaire, rond steekpenningen die haar vader zou hebben aangenomen van een vliegtuigbouwer, steunde ze Bernhard. Ze kondigde aan Juliana niet te zullen opvolgen als die zou aftreden wegens een gerechtelijke procedure tegen haar man.

Met haar sterke optreden versterkte Beatrix de monarchie, waar die in andere landen door schandalen juist aan kracht verloor. „Ze weet als geen ander hoe publiciteit werkt”, zegt oud-minister Joris Voorhoeve. Toen een

Ik hoefde nimmer te twijfelen aan waar de koningin stond.

Wim Kok

buitenlandse gast haar eens vroeg hoe zij dacht over een bepaalde Nederlandse politicus, keek zij de Nederlandse tafelgenoten, onder wie Voorhoeve, doordringend aan: ‘Ik zeg niets, geeft u maar antwoord’. „Men hoort een staatshoofd niet om een mening te vragen over volksvertegenwoordigers, maar dat begreep de buitenlandse gast niet”, zegt Voorhoeve. „Ik gaf toen maar mijn persoonlijke mening en veranderde het onderwerp.”

Na de moord op politicus Pim Fortuyn hield Beatrix zich op de achtergrond en uitte alleen tegenover premier Kok, die belde om haar te informeren, de hoop dat de dader niet allochtoon was. „Net als andere weldenkende mensen was zij bang dat het daarmee een extra dimensie zou krijgen”, zegt Kok. Zeldzame kritiek kreeg Beatrix toen zij in 2000 haar jaarlijkse skivakantie in Lech doorzette, nadat de populistische partij van Jörg Haider was toegetreden tot de Oostenrijkse regering.

In al die jaren weet alleen PVV-leider Geert Wilders, gedoogpartner van het kabinet-Rutte I, Beatrix eens te verleiden tot een publieke reactie. Nadat hij de koningin begin 2012 heeft aangevallen op het dragen van een hoofddoek bij een staatsbezoek aan de Verenigde Arabische Emiraten, noemt Beatrix het in reactie op vragen van journalisten „echte onzin” dat het dragen van een hoofddoek een teken van vrouwenonderdrukking zou zijn. Volgens deze krant brengt ze de ministeriële verantwoordelijkheid in het geding – de premier, verantwoordelijk voor haar uitlatingen, zou zoiets nooit over zijn gedoogpartner hebben gezegd.

Maar Jan Pronk spreekt van een „diplomatieke en voorzichtige” reactie. „Mag ze, gegeven de hardheid van alles wat er over haar wordt gezegd in de Nederlandse politiek, misschien soms een zinnetje wat duidelijker uitspreken dan ze vroeger deed?”

Om Beatrix heen veranderde de wereld.

De Europese integratie schreed voort, maar voor een groot deel van het Nederlandse volk bleek het ‘vaderland’ belangrijker dan gedacht. „Voor Beatrix, als uitgesproken Europeaan, is dat toch lastig”, zegt Joop van den Berg, oud-hoogleraar parlementaire geschiedenis. Toch slaagt ze er volgens hem met glans in het koningschap te behouden „als nationaal symbool en als rustpunt”.

Van den Berg: „In de bevolking wordt, ietwat paradoxaal, haar Europese gezindheid niet gezien als strijdig met haar status van nationaal symbool.”

Cruciaal is voor Els Borst dat Beatrix leerde haar menselijke kant te laten zien. „Ze moet gemerkt hebben hoe dat het oranjegevoel aanwakkert. Ze heeft niet zo veel met oranjegevoel, niet in de zin van kritiekloos neerbuigen. Maar ‘verdiend oranjegevoel’, dat vindt ze, denk ik, wel belangrijk.”

1986

1987

1988

1989

1986 Oktober Beatrix opent de pijlerdam in de Oosterschelde.

1987 Augustus Beatrix loopt een lichte hersenvliesontsteking op tijdens een cruise langs de Franse Rivièra met haar gezin, op het jacht van biermagnaat Freddy Heineken.

1988 April De NOS zendt een portret uit van Beatrix, Claus en hun drie zoons. Een dag later wordt Beatrix op de Vrijmarkt spontaan gekust door een Amsterdammer.

September Ophef over de troonrede, waarin Beatrix zegt dat het milieu de regering zorgen baart, hoewel het land schoner wordt, „met name lucht en water”. Premier Lubbers moet zich verantwoorden.

1989 Maart Beatrix ontvangt de Egyptische president Mubarak op Huis ten Bosch.

December In haar kerstboodschap zegt Beatrix, refererend aan de val van de Muur, dat „wij nu in de eerste plaats onze hebzucht moeten leren beheersen”.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

6 S P EC IAL Beatrix

7

DE KEUZE VAN VINCENT MENTZEL Hoe de Macht met haar waardigheid omgaat Het portretteren van onze koningin is altijd omgeven met mystiek. Je kunt er heel veel over vertellen en heel weinig. Wat is wijsheid? Prins Claus, de echtgenoot van koningin Beatrix, sprak ooit de historische woorden: „Wij hebben vrienden, tot wij ergens zien of lezen dat het onze vrienden niet meer zijn.” Dat is wijsheid.

Ook ik – ik heb een paar maal onze koningin ‘officieel’ geportretteerd – ben van plan geweest het nu eens helemaal anders te doen. Maar ook ik kwam uit op het aloude, vertrouwde beeld van iemand die macht en gezag en vertrouwen moet uitstralen.

De waardigheid van de Macht en hoe de Macht weer met zijn of haar waardigheid omgaat, dat zijn interessante momenten om vast te leggen. Waarom een sprookje van Grimm willen ontleden? Ontluistering van Macht is verdrietig om te zien. Maar een staatshoofd dat geliefd en vertrouwd is, willen wij zien zoals het sprookje ons dat gebiedt.

Vincent Mentzel Voormalig staffotograaf van NRC Handelsblad Koningin Beatrix en prins Claus met hun zoons Willem-Alexander, Friso en Constantijn bij paleis Huis ten Bosch, in augustus 1993.

Tijdens een fotosessie op kasteel Drakensteyn voor de Nederlandse postzegel in 1979, en op bezoek bij een Chinese commune in 1977.

Op staatsbezoek in Indonesië, 1995.

Beatrix, dan nog kroonprinses, filmt een landbouwcommune op een rondreis met prins Claus door de Volksrepubliek China, in 1977.

1990 1990 April Beatrix onthult een monument voor de slachtoffers van het concentratiekamp Vught.

Juni In Londen neemt koningin Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk Beatrix op als Dame in de Orde van de Kousenband.

Oktober Beatrix ontvangt president De Klerk van Zuid-Afrika.

Kort voor het bestijgen van de troon, 1980.

1991 1991 Februari Beatrix en Claus wonen in Amsterdam de 50ste herdenking van de Februaristaking bij.

Maart Beatrix en Claus laten zich op televisie bij de NOS interviewen door publicist W.L. Brugsma, ter gelegenheid van hun 25-jarig huwelijk.

April Beatrix brengt als eerste buitenlands staatshoofd een bezoek aan het herenigde

1992 Duitsland.

Mei Koningin Beatrix en prins Claus bieden het Nederlandse volk ter gelegenheid van hun 25-jarig huwelijksfeest een balletvoorstelling aan in het Amsterdamse Muziektheater.

Juli Claus wordt opgenomen in het Bronovo Ziekenhuis wegens een depressie.

Augustus Beatrix breekt haar rechterkuitbeen tijdens een

privébezoek in Portugal.

Oktober Controversieel staatsbezoek aan Japan.

Kranslegging op de erebegraafplaats in Hodogaya, waar achthonderd krijgsgevangenen uit de Tweede Wereldoorlog begraven liggen, onder wie veertien Nederlanders.

November George en Barbara Bush dineren en overnachten op paleis Noordeinde.

Beatrix neemt de ‘koninklijke bus’ in gebruik. Ze beschikte al over een koninklijke trein.

December Beatrix verklaart zich in een lunchtoespraak tot de EG-leiders in Maastricht bereid haar beeltenis op de Nederlandse munt te offeren voor een gemeenschappelijke Europese munt.

1992 April Beatrix opent het nieuwe gebouw van de Tweede Kamer.

September In haar troonrede roept Beatrix het Franse volk op zich uit te spreken voor het verdrag van Maastricht om „Europa verder gestalte te geven”.

Oktober Beatrix bezoekt de Bijlmer in Amsterdam nadat daar een vliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al is

1993 neergestort.

November Tijdens een werkbezoek aan de Nederlandse Antillen en Aruba, met Claus en hun drie zoons, betuigt Beatrix haar medeleven met de slachtoffers van de Bijlmerramp.

December In het Rijksmuseum opent een tentoonstelling van fotograaf Werry Crone over Beatrix in haar functie als koningin.

1993 Maart De Israëlische president Herzog bezoekt met Beatrix het voormalige kamp Westerbork.

Mei Beatrix luncht met Michail Gorbatsjov, ex-president van de Sovjet-Unie, tijdens diens bezoek aan Nederland.

November Tijdens een bezoek aan Zwitserland nodigt Beatrix de Zwitsers uit toe te treden tot de Europese Gemeenschap.

1994 1994 Maart Eerste staatsbezoek van het koninklijk paar aan Tsjechië. In zijn heildronk noemt president Havel Beatrix een „wijze en beminnelijke vorstin”.

Mei De Tweede Kamer krijgt een omstreden sculptuur van beeldhouwer Auke de Vries waaraan Beatrix heeft meegewerkt.

Juni Volgens een enquête van bureau Lagendijk streeft Beatrix

voor het eerst haar moeder Juliana voorbij in populariteit onder het Nederlandse volk.

Juli In afwijking van het advies van informateur Herman Tjeenk Willink benoemt Beatrix Wim Kok tot informateur, waarmee de deur openstaat voor de vorming van het eerste paarse kabinet.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

8 S P EC IAL Beatrix

9 In de bijna 33 jaar dat Beatrix deel uitmaakte van de regering, maakte zij vijf premiers mee.

Voor de een was zij een klankbord, voor de ander een steunpilaar. Met name Ruud Lubbers gunde haar de ruimte waaraan zij behoefte had.

Z

John Kroon

e werd staatshoofd toen CDA en VVD samen regeerden en met 77 zetels konden rekenen op een krappe meerderheid in de Tweede Kamer.

En dat eigenlijk niet eens, want acht leden van het CDA ‘gedoogden’ slechts dat kabinet van premier Van Agt en vicepremier Wiegel.

Dat was in 1980. En nu, anno 2013, is de VVD ook weer aan de macht, zij het ditmaal als grootste partij en in een coalitie met de PvdA. Die heeft wel een meerderheid in de Tweede Kamer, maar niet in de Eerste Kamer. Gedoogsteun is ook voor het tweede kabinet-Rutte van belang.

Zo is er in de bijna 33 jaar waarin Beatrix deel uitmaakt van de regering veel veranderd en veel ook niet. Rutte II is wel het eerste kabinet dat werd geformeerd zonder dat het staatshoofd er een rol bij speelde. Afgezien van de beëdiging werd Beatrix niets gevraagd.

Toch was en is Beatrix door haar anciënniteit de meest ervaren regeerder van de meeste kabinetten waarmee ze te maken had. Ze maakte vijf verschillende premiers mee, Van Agt, Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte, van drie verschillende partijen: CDA, PvdA en VVD. Samen leidden deze premiers veertien kabinetten, die nogal eens in demissionaire staat verkeerden.

Doordat ze haar ervaring koppelde aan haar weerzin om het koningschap slechts uit ceremoniële handelingen te laten bestaan, was Beatrix al die tijd, en is zij nog steeds, een goed geïnformeerde vorstin. Dat geeft haar, overeenkomstig haar grondwettelijke positie, geen zichtbare macht, maar wel invloed, zij het van het onmeetbare soort.

Premiers praatten en praten haar wekelijks bij, op maandagmiddag van twee tot vier uur. Afzonderlijke ministers die bij haar op de thee – of iets anders – komen, doen er goed aan hun dossiers grondig te kennen – de majesteit kent ze ook. Een bewindspersoon moet er bovendien rekening mee houden dat het staatshoofd niet snel gelooft dat ze ongelijk kan hebben.

En natuurlijk heeft ze haar voorkeuren, al stijgen die boven partijpolitieke preoccupa-

Meer ervaring dan de meeste premiers ties uit. Zo is Beatrix uitgesproken pro-Europa en heeft ze daardoor opvattingen die in het huidige politieke tijdsgewricht niet per se gemeengoed zijn. Van haar Europese gezindheid en de waarde die ze hecht aan gemeenschappelijkheid en burgerzin, gaf ze al als 23-jarige blijk, toen de net in Leiden afgestudeerde prinses (rechten) Europese jongeren toesprak aan de Universiteit van Toulouse.

Kunst van het balanceren Het bleek ook toen ze als eerste staatshoofd in 2004 in Straatsburg in het Europees Parlement optrad, kort nadat de Europese Unie tot 25 lidstaten was uitgebreid. Al in 1996 had ze een pleidooi gehouden voor uitbreiding van de EU met landen uit Midden- en Oost-Europa. Dat was nadat ze de Internationale Karelsprijs van de Duitse stad Aken had ontvangen voor haar inzet voor de Europese eenwording. Terwijl de Unie op het punt stond om te beslissen of zij toetredingsonderhandelingen met Turkije zou begin-

1994 1994 Juli Beatrix vraagt in een brief aan president Ong Teng Cheong van Singapore clementie voor Johannes van Damme, de Nederlandse zakenman die is veroordeeld wegens drugssmokkel.

Twee maanden later wordt Van Damme toch geëxecuteerd.

December Historici en oud-verzetsmensen uiten waardering voor Beatrix’

nen, een omstreden idee, pleitte het Nederlandse staatshoofd in Straatsburg met gedistingeerde passie voor uitbreiding. „De Unie heeft op haar grondgebied de oorlog uitgebannen, macht ondergeschikt gemaakt aan recht en de deelnemende landen een ongekende welvaart gebracht.”

In haar laatste kersttoespraak (2012) keerde ze zich tegen de anti-Europa-stemming die hier en daar heerst: „Bevrijding uit die negatieve instelling begint met het besef dat Europa niet een vreemde mogendheid is maar onze eigen gemeenschap in dit werelddeel. Europa, dat zijn wij zelf.” De koningin van Nederland is een echte Europeaan.

Het was de wens van Beatrix om in de constitutionele monarchie die Nederland is, meer te zijn dan een vorstin die naar het volk wuift of champagneflessen naar schepen werpt. Gevoegd bij de noodzaak in de pas te lopen met het door politici vastgestelde regeringsbeleid, vergde dit van Beatrix dat zij de kunst van het balanceren beheerste. Zij is weliswaar onschendbaar, maar niet

onkwetsbaar. Ze wordt daarom omringd door adviseurs die altijd wel een goudschaaltje bij zich hebben waarop ze haar woorden kan wegen.

In haar inauguratierede in 1980 toonde ze zich bewust van de beperkingen die het ambt haar zou opleggen. „Ik ken mijn opdracht: te handelen buiten eigen voorkeur en te staan boven partij- en groepsbelangen. Die opdracht wil ik vervullen naar plicht en geweten, vanuit het vaste geloof dat God mijn leven leidt.”

Met name de CDA’er Ruud Lubbers gunde als premier (1982-1994) haar de ruimte waaraan ze behoefte had – en die ze bijvoorbeeld gebruikte in haar jaarlijkse kerstredes. „Zij is immers meer dan de tolk van haar ministers”, vond Lubbers.

In de loop van haar regeerperiode is de monarchie een minder vanzelfsprekende zaak geworden dan jaren in Nederland het geval was. In de jaren zeventig en tachtig was er voornamelijk de PSP, in 1990 opgegaan in GroenLinks, die principieel republikeins was, maar het in het parlement nooit verder schopte dan een paar zetels. Van de huidige partijen vindt de SP dat het staatshoofd gekozen hoort te worden, maar een groot punt maakt deze partij daar niet van.

Wel groeit de twijfel over de deelname van de koningin aan de regering. De PVV bijvoorbeeld is daar ronduit tegen, maar ook partijen als D66 en GroenLinks menen dat de vorstin zich hooguit met ceremoniële plichtplegingen zou moeten inlaten.

Niettemin bevestigde de zittende premier, VVD’er Mark Rutte, in 2010 nog de waarde die de constitutionele monarchie volgens hem vertegenwoordigt, en er is in de Tweede Kamer geen meerderheid die hem tegenspreekt. Rutte volgde de lijn die PvdA’er Wim Kok als premier (1994-2002) ook aanhield. De sociaal-democraat zag de meerwaarde in van het koningschap zoals Beatrix dat vervult, mede dankzij het kopje thee dat hij wekelijks met haar dronk.

1995 Januari Beatrix en Claus wonen in Polen de vijftigste herdenking bij van de bevrijding van concentratiekamp Auschwitz.

Maart Staatsbezoek aan Israël – het eerste van een Nederlands staatshoofd. Beatrix spreekt het Israëlische parlement toe, onder meer over het lot van de Nederlandse Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De kroning van Beatrix (1980) leidde in Amsterdam tot een veldslag tussen de politie en militante krakers, die protesteerden tegen de woningnood.

Enorm netwerk In het boek Beatrix, de kroon op de republiek (2005) van historicus en ex-Kamerlid Coos Huijssen zei Kok: „Bij de invulling van zijn verantwoordelijkheid kan de premier enorme baat hebben om onbevangen van gedachten te kunnen wisselen met een vrouw die haar taak ziet zoals zij. Behalve dat ze zich altijd bijzonder geïnteresseerd toont en blijk geeft van scherp inzicht, weet ze goed wat er in Nederland speelt en ook internationaal is ze uitstekend op de hoogte. Daarnaast beschikt ze over een enorm netwerk.”

Voor Kok was Beatrix een klankbord, voor Lubbers iemand die veel begrip had voor zijn

1995 kersttoespraak over het onderscheid tussen goed en fout in de oorlog. „Het scherpe beeld van ‘goed’ en ‘fout’ dat nu zo dikwijls ons oordeel over de oorlog bepaalt, berust op wijsheid achteraf. Toen was alles minder duidelijk.”

Koningin Beatrix met toenmalig premier Lubbers in 1986. Lubbers gunde haar de ruimte waaraan ze behoefte had: „Zij is immers meer dan de tolk van haar ministers.”

Foto’s Vincent Mentzel

Beatrix was qualitate qua de moeder des vaderlands

problemen en een steunpilaar kon zijn.

Dries van Agt herinnerde zich haar sterke geheugen – gevoed door de aantekeningen die ze altijd tijdens de gesprekken maakte.

Wat soms lastig was voor de gesprekspartner die dat zelf had nagelaten.

Vooral ten tijde van het premierschap van C DA’er Jan Peter Balkenende (2003-2010) was het Koninklijk Huis vaker dan in de vorige eeuw onderwerp van publieke en politieke discussie. Veroorzaakt door diverse affaires, waarbij Beatrix persoonlijk overigens zelden direct betrokken was.

Dat leidde tot meer openheid over de rijksuitgaven ten behoeve van het Koninklijk Huis en veroorzaakte, bijvoorbeeld, dat kroonprins Willem-Alexander zijn vakantievilla in Mozambique verkocht.

Behalve sparringpartner van de minister-president was de koningin qualitate qua de moeder des vaderlands. Die haar gezicht liet zien en haar medeleven kwam betuigen bij rampen, zoals de vuurwerkbrand in Enschede, de vliegtuigcrash in de Bijlmer, de cafébrand in Volendam en bij de overstromingen van de grote rivieren.

1996 Mei In een rede ter gelegenheid van de vijftigste herdenking van Bevrijdingsdag zegt Beatrix dat de maatschappij „in ontbinding” dreigt te raken. „Er zijn tekenen die wijzen op een reëel gevaar van langzaam afglijden naar een egocentrisch denken en handelen dat de vrijheid van medemensen aantast.”

Augustus Gevoelig staatsbezoek aan Indonesië, het eerste sinds de onafhankelijkheid. Beatrix spreekt

in een tafelrede over „de littekens” van de dekolonisatie.

November Beatrix woont de begrafenis bij van de vermoorde Israëlische premier Rabin.

December In haar kersttoespraak roept Beatrix op tot verdraagzaamheid jegens „andersgelovigen, vreemdelingen, mensen met een andere huidskleur, etnische oorsprong of cultuur”.

1996 Januari Bij de opening van de Nederlandse ambassade in de Jordaanse hoofdstad Amman zegt minister Van Mierlo (Buitenlandse Zaken, D66) dat die er is gekomen op aandringen van Beatrix, die een vriendschappelijke relatie met het Jordaanse koningshuis onderhoudt.

Mei Beatrix ontvangt in Aken de Internationale Karelsprijs voor haar

inzet voor de eenwording van Europa.

Augustus Beatrix opent het nieuwe Ajaxstadion, de Amsterdam Arena, en neemt deel aan een wave. Het publiek scandeert ‘Bea bedankt’.

September Beatrix krijgt kritiek omdat zij minister Van Mierlo onder druk zou hebben gezet de ambassadeur in Zuid-Afrika over te laten plaatsen wegens diens buitenechtelijke relatie. Van Mierlo

en Beatrix ontkennen later dat dit is gebeurd.

Oprichting van het Republikeins Genootschap, onder voorzitterschap van oud-Elsevier-topman Pierre Vinken.

Van het effect en de noodzaak van haar publieke optredens was Beatrix zich al jong bewust. Ze was pas 13 jaar oud toen ze zei: „Koningin zijn is moeder van je land. Iedereen ziet naar een koningin op zoals een kind naar zijn moeder. Ze moet het goede voorbeeld geven. Dat is een vreselijke verantwoordelijkheid.” Dat het koningschap voor haar meer voortkwam uit plichtsbesef dan dat het de vervulling van een ideaal was, bleek ook uit de woorden die ze sprak toen ze vijftig jaar werd: „Ik heb het aanvaard als een opdracht in mijn leven.”

Daarvan kweet ze zich op een andere manier dan haar moeder, Juliana. Die was zo ‘gewoon’, luidde de mythe, terwijl Beatrix zich ervan bewust was hoe óngewoon een koningin juist is. De waardigheid van haar ambt maakt volgens haar daarom dat zij met ‘majesteit’ moet worden aangesproken.

De laatste jaren zijn voor Beatrix zwaar geweest, zeker nadat ze door de dood van prins Claus in 2002 op 64-jarige leeftijd weduwe werd. Daarmee verdween háár klankbord uit het leven. Twee jaar later stierven haar ouders. Na een aanslag op Koninginnedag 2009, met acht doden tot gevolg, verscheen ze met een diepe zucht op tv. Het skiongeluk in 2012 van haar zoon prins Friso was een volgend drama in haar privéleven.

Beatrix werd op 42-jarige leeftijd koningin en legt straks het ambt als 75-jarige neer.

Het scheelt niet zoveel met haar moeder, Juliana, die 39 jaar was toen ze tot koningin werd gekroond en 71 toen ze abdiceerde. Het is tijd voor de 45-jarige Willem-Alexander.

Beatrix, moeder van drie kinderen en grootmoeder van acht kleinkinderen, mag gaan genieten van de luwte.

1997

1998

1997 Mei De rechtbank van Den Bosch veroordeelt een 51-jarige man tot een jaar cel wegens jarenlange bedreiging van de koninklijke familie.

Augustus Hoofdredacteur Henk Krol van de Gay Krant dient een klacht in bij de Commissie Gelijke Behandeling omdat Beatrix weigert ongehuwde en homoseksuele partners te ontvangen.

1998 Januari Beatrix viert haar zestigste verjaardag met een besloten koninklijk bal in het Paleis op de Dam voor 160 binnen- en buitenlandse gasten. Een ruim twee uur durende tv-uitzending over de jubilerende vorstin wordt door ruim een miljoen mensen bekeken.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

10 S P EC IAL Beatrix

11 Foto

Bij ontmoetingen met onderdanen was Beatrix kordaat en invoelend. Zeven van hen blikken terug. „Ik kreeg het idee dat ze het op prijs stelde dat ik eerlijk was.”

Wielrenster Marianne Vos (1987) ontmoette Beatrix twee keer: na de Olympische Spelen van Peking in 2008 en die in Londen in 2012. „De eerste keer was ik erg zenuwachtig: als ik maar geen verkeerde opmerking maak.

Maar toen ik haar zag, viel de spanning weg.

‘Ik heb erg met je meegeleefd’, zei Beatrix, verwijzend naar de slechte weersomstandig-

Joke Mat en Danielle Pinedo Foto's Merlin Daleman

Monique Dommanschet

Hoedenspeld Hoedenmaker Monique Dommanschet (1963) was nooit zo oranjegezind, maar de foto’s van haar ontmoeting met koningin Beatrix hangen prominent in haar atelier.

Op verzoek van de gemeente Goes organiseerde ze in 2005 een minihoedenparade toen de koningin de stad bezocht, op een toer door de provincies voor haar 25-jarig regeringsjubileum. Van tevoren kreeg ze precies te horen hoe ze zich moest gedragen. „Je mag niet uit jezelf iets zeggen en ze heeft het liefst dat je majesteit zegt. Géén mevrouw, dat werd nadrukkelijk gezegd.

Maar dat was ik toch al niet van plan.”

Twee Zeeuwsen die beiden Miss Nederland waren, showden voor de koningin negen hoeden op de Grote Markt van Goes. Halverwege kwam er even een windvlaag onder de hoeden. „De ene miss kon haar hoed nog net vastpakken.”

Na afloop was er een bijeenkomst in het stadhuis. „Beatrix kwam met een glaasje wijn een afstapje af en liep linea recta naar ons toe.

Ze begon zelf een praatje. Wij mochten eigenlijk niets vragen, maar het werd zo’n los gesprek dat een van de missen haar vroeg of haar hoeden ook wel eens dreigden af te waaien. Ze zei: nee, daar heb ik een trucje voor. Dat is dat ze de hoed vastmaakt met een hoedenspeld. Ze vertelde dat ze heel veel hoedenspelden heeft, ook nog van haar grootmoeder, koningin Wilhelmina.” „Ik heb haar geen hoed aangeboden en dat verbaasde sommige mensen. Maar ten eerste weet ik haar maat niet en ten tweede zijn mijn hoeden haar smaak niet. Haar hoeden zijn een vervanging voor een kroon, dat zei ze ook nog. Mijn hoeden zijn flamboyant, pothoedenmodel, jaren dertig. Daar zie ik haar echt niet mee lopen.”

Zo kennen wij haar Vuurwerkramp Nog op de dag van de vuurwerkramp in Enschede, zaterdag 13 mei 2000, werd burgemeester Jan Mans (1940) gebeld dat Hare Majesteit de volgende dag wilde langskomen. Hij noemt haar optreden ter plekke „zeer kordaat”. „Zij wilde direct na aankomst het rampterrein op – zonder mondkapje. We hebben daar een uur rond gelopen, en ik moet zeggen dat het voor ons allebei zeer confronterend was. We liepen langs skeletten en uitgebrande auto’s. De dood hing in de lucht. En de koningin maar vragen stellen aan brandweerlieden en politieagenten. Op een gegeven moment wilde ze weten waar ik die vijfhonderd overlevenden had gelaten. ‘In hallen’, antwoordde ik.

‘Waar is dat’ , vroeg ze. ‘Dan ga ik er naar toe.’

Normaal wordt drie maanden voorbereidingstijd uitgetrokken voor zoiets, nu was het met één telefoontje geregeld. Beatrix

stelde zich op als een warme moeder. Mensen huilden letterlijk op haar schouder uit.”

Bij het afscheid beloofde zij de burgemeester een jaar later terug te komen, wat ze inderdaad deed. Mans: „Die keer nam zij dertien slachtoffers apart die, voor zover ik kon nagaan, van tevoren zorgvuldig waren geselecteerd door haar medewerkers. De deur ging dicht. Hofdames, commissarissen en wethouders werden weggestuurd, alleen ik mocht erbij zijn. Het moest een persoonlijk moment zijn.”

Mans maakte ook kennis met een hardere kant van Beatrix. „Toen ik haar een half jaar na de ramp tegenkwam bij een nieuwjaarsreceptie, kreeg ik te horen dat het ‘niet echt opschiet daar in Enschede’. Terwijl ik juist zo trots was dat wij alle procedures voor de wederopbouw zo snel in gang hadden gezet.”

heden tijdens de wegwedstrijd (waar Vos zesde werd). Het leek haar erg als na jarenlange training het weer roet in het eten gooit.” Na ‘Londen’ stond Vos naast Beatrix toen de foto van de medaillewinnaars werd gemaakt. „Wat ze tegen me zei? Dat sporters weinig tijd nemen voor foto’s. ‘Jullie houden er niet van om te staan’, concludeerde ze.”

Alexandra Radius en Han Ebbelaar

Balletles Balletkoppel Alexandra Radius (1942) en Han Ebbelaar (1943) trad op uitnodiging van Beatrix op tijdens staatsbezoeken, onder meer in Canada, Duitsland en de Verenigde Staten. Toen Beatrix zestig werd, verzorgden zij een balletgala in het Amsterdamse muziektheater. Radius: „Vrijwel alle Europese monarchen waren uitgenodigd, we beschouwden het als een grote eer.”

Volgens Radius is Beatrix een groot liefhebber van dans. „Ze steekt haar voorkeur niet onder stoelen of banken, al blijft ze diplomatiek. Ze houdt van de klassieke dans, maar ook van de hedendaagse.” Ebbelaar vertelt dat de koningin balletles heeft gehad en als

tiener voorstellingen van het New York City Ballet heeft gezien, met de grote choreograaf George Balanchine, die zij ook persoonlijk heeft ontmoet. „Ze weet hoe zwaar het vak is, hoeveel je ervoor over moet hebben.”

Van een vriendschap met de vorstin willen zij niet spreken, wel van „wederzijds respect en oprechte belangstelling”. Radius: „Als wij haar in het Concertgebouw of het theater tegenkomen , begroet zij ons allerhartelijkst.” Ebbelaar: „En dat gold ook voor prins Claus. Ik weet nog goed dat hij Alexandra een keer complimenteerde met haar ‘práchtige ogen’. Dat doe je alleen als je je op je gemak voelt bij iemand.”

Marianne Vos

Brief Marie Schilder-Plat (1954) is de moeder van Tom, die zwaargewond raakte tijdens de brand in café ’t Hemeltje in Volendam, in de nieuwjaarsnacht van 2000 op 2001. Zijn beide handen raakten verbrand en ook zijn longen raakten beschadigd. Koningin Beatrix bracht een bezoek aan het AMC in Amsterdam toen Tom daar lag, met zo’n zeventig andere slachtoffers van de brand. „We zaten aan tafeltjes in een grote zaal”, vertelt Marie Schilder. „Beatrix kwam binnen: nauwelijks opgemaakt, in een donkergrijs mantelpak. Ze pakte een stoel, ging aan ons tafeltje zitten en vertelde dat Willem-Alexander ook in ’t Hemeltje kwam – lang geleden, nog voor hij Máxima ontmoette. Een verrassend en persoonlijk detail.”

Beatrix sprak „als een moeder” tot de aanwezigen. „ Alsof er een masker afviel, zo voelde dat. Tot die tijd kende ik haar als de zakelijke, ietwat koele koningin.” De moeder van een ander slachtoffer vertelde Beatrix dat haar zoon was overleden doordat geen zie-

kenhuis hem wilde opnemen; hij had een ziekenhuisbacterie opgelopen. „Ze zei: ‘Als het uw zoon was geweest, had hij wél de beste zorg gehad’. De koningin kon niet anders dan dat beamen.”

Later werd Marie Schilder op paleis Noordeinde uitgenodigd, samen met vijf andere Nederlanders die een ramp hadden meegemaakt. Ze dronken een wijntje met Beatrix, „in een hele mooie kamer”, en praatten over huisdieren en kleinkinderen. „Ik had een brief meegenomen van Tom, die ondanks zijn brandwonden op hoog niveau is gaan handballen.” Twee weken later lag er een brief van de koningin op de deurmat: hoe blij zij voor Tom was en hoe veel bewondering zij had voor zijn doorzettingsvermogen. Schilder: „Haar medeleven heeft ons goed gedaan – en ik denk dat ik namens alle Volendammers kan spreken. Omgekeerd steunen wij haar in moeilijke tijden. Na het ongeluk van Friso hebben we kaarsen gebrand en gebeden voor zijn herstel.”

Jasper Hagenaar

Batman Beeldend kunstenaar Jasper Hagenaar (1977) heeft Beatrix vijf keer kort ontmoet, steeds bij de uitreiking van de Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst, waarvoor hij vijf keer genomineerd was en die hij in 2012 won. De koningin kocht twee keer een werk van hem aan. „Mijn eerste gesprekje met haar was het meest persoonlijk. Ik stond naast mijn schilderij, een palmboom in grijze tinten. Ze begon over iets wat haar opviel bij natuurschilders. Daardoor merkte ik dat ze het schilderij anders opvatte dan ik het had bedoeld. Het ging mij niet om het natuurlijke, maar om wat het beeld van een palmboom oproept. Daar hebben we het over gehad. Ik kreeg het idee dat ze het op

Emine Aydin

Dadels Kort na de moord op Pim Fortuyn, in 2002, bracht Beatrix een verrassingsbezoek aan de Haagse achterstandsbuurten Schilderswijk en Transvaalkwartier. Emine Aydin (1963), enkele dagen eerder ingelicht, ontving haar in 2002 in de bibliotheek waar ze filiaalhoofd is. „Ze kijkt je meteen diep in de ogen.

Die warme blik van haar zal ik niet vergeten.

Ze raakte ook even mijn arm aan.”

Tijdens de rondleiding door de bibliotheek bleef de koningin staan praten met een

1998 1998 Mei Minister Zalm (Financiën, VVD) onthult de Nederlandse zijde van de in 2002 in te voeren euromunten. De beeltenis van Beatrix wordt gehandhaafd.

December Beatrix slaat de eerste euromunt bij De Munt in Utrecht.

vrouw in een rolstoel en een man die de krant zat te lezen. Vervolgens was er in een werkruimte een gesprek met buurtbewoners. Aydin: „Ze at dadels. Die had ik gewoon neergezet in schaaltjes, zoals ik voor iedereen doe. Daar keek ze niet van op. Ze deed alsof ze thuis was.” Bij het afscheid bleef Beatrix nog even staan bij Aydins collega’s. „U werkt in een mooie bibliotheek, zei ze. Ze was ons dankbaar voor ons werk. Dat gevoel gaf ze ons.”

Jan Mans

1999 1999 Maart Op vliegveld Valkenburg ontvangt Beatrix de Zuid-Afrikaanse president Mandela, die een tweedaags staatsbezoek aan Nederland brengt.

April Beatrix brengt negendaags staatsbezoek aan China. Critici eisen een openbaar protest van de regering tegen schending van de mensenrechten. Dit blijft uit.

Oktober Beatrix en Claus vieren in

prijs stelde dat ik een standpunt innam en gewoon eerlijk zei wat ik dacht.” Beatrix liet haar voorkeuren duidelijk blijken. „Ik kon merken dat ze minder had met mijn schilderijen van Batman op het strand van Malibu, of een uitgemergelde cowboy op een sokkel.

En weer meer met het schilderij van een stapel stenen in een vitrine. Ze vroeg hoe dat bedoeld was.” Hagenaar is „oorspronkelijk niet zo royalistisch ingesteld”, maar noemt het belangrijk dat „iemand als de koningin” laat merken dat ze kunst belangrijk vindt. „Soms liet ze in haar toespraak bij de prijsuitreiking kritiek doorschemeren, bijvoorbeeld op de afkalving van kunstsubsidies.

Dat waardeer ik zeer.”

Marie Schilder-Plat

2000 het Tropenmuseum in Amsterdam het vijftigjarig bestaan van Nederlandse ontwikkelingshulp.

November Beatrix is voor het eerst live op internet, bij de opening van de gerestaureerde Groningse stationshal.

Tijdens een werkbezoek aan de Antillen bezoekt Beatrix slachtoffers van orkaan Lenny, die op dat moment de eilanden teistert.

Beatrix constateert tijdens een

bijeenkomst van het Genootschap van Hoofdredacteuren dat „de leugen regeert” in de Nederlandse journalistiek. NRC Handelsblad citeert de koningin letterlijk, tegen de gewoonte in.

2000 Februari Beatrix ontvangt op paleis Noordeinde de Indonesische president Wahid voor een staatsbezoek aan Nederland.

De populistische partij van Jörg Haider treedt toe tot de Oostenrijkse regering. De koninklijke familie gaat desondanks skiën in Lech. Er ontstaat ophef.

Volgens de regering betreft het een privébezoek.

2001 Maart Beatrix en Willem-Alexander spreken met Indische Nederlanders over hun ervaringen in de oorlog.

Aanleiding is het geplande staatsbezoek van de Japanse keizer Akihito eind mei, waarover onrust bestaat onder slachtoffers van de Japanse bezetting.

April „Beatrix is niet meer zo geliefd als de opiniepeilingen ons willen doen geloven.” Dit concludeert het Historisch Nieuwsblad op grond

van eigen opinieonderzoek. Slechts 1,3 procent van de ondervraagden noemt haar „sympathiek”.

D66-fractieleider Thom De Graaf pleit voor een ceremoniële rol voor de opvolger van Beatrix. Er volgt een verhit debat. De Haagse lokale omroep Radio Hofstad begint de actie ‘Red Beatrix’, om steun te verzamelen voor het koningshuis.

In een door de NOS uitgezonden vraaggesprek met Beatrix, dat voor

de uitlatingen van De Graaf werd opgenomen, bagatelliseert Beatrix haar vermeende ongecontroleerde politieke invloed.

Mei Koningin Beatrix brengt samen met premier Kok een bezoek aan Enschede na de ontploffing van een vuurwerkfabriek.

De Japanse keizer Akihito spreekt tijdens een staatsbanket zijn verdriet uit over de rol van zijn land tijdens de Tweede Wereldoorlog.

November De ouders van Máxima Zorreguieta maken kennis met Beatrix en Claus, op paleis Noordeinde.

December Het Stedelijk Museum in Amsterdam opent een tentoonstelling die is ingericht door gastconservator Beatrix.

Voor het eerst wordt de kersttoespraak van Beatrix live uitgezonden op tv.

2001 Januari Beatrix bezoekt het AMC in Amsterdam voor een gesprek met (familieleden van de) slachtoffers van de brand in het Volendamse café ’t Hemeltje.

Bij een een officieel bezoek aan de Nederlandse Antillen reageert Beatrix gepikeerd op een vraag van een journalist over Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

12 S P EC IAL Beatrix

13

Tijdens haar vele staatsbezoeken was Beatrix onvermoeibaar. Als reisgenoten knikkebolden, deed zij nog een klompendans.

Danielle Pinedo

De aarde rond in 33 jaar

I

ndia. Japan.

Nieuw-Zeeland. Egypte. Litouwen. Koningin Beatrix legde de afgelopen decennia 54 staatsbezoeken af. Zelf ontving zij zo’n veertig presidenten, koningen en groothertogen. Een indrukwekkende score.

Maar wat leverden ze op, al die bezoeken?

Hoe belangrijk was de inbreng van Hare Majesteit? En: kiest koning WillemAlexander voor eenzelfde aanpak?

Staatsbezoeken gelden als hoogtepunten in de betrekkingen tussen twee landen, zegt Ed Kronenburg, die als grootmeester van de koningin vijf staatsbezoeken hielp voorbereiden. Nederland zet, net als ieder ander land, „zijn kwaliteiten in de etalage”. Maar

doordat er een koningin aan het hoofd van de regering staat, krijgt zo’n bezoek volgens de voormalig rechterhand van Beatrix „extra cachet”. „Zij heeft wereldwijd aanzien.”

Premiers, ministers, de president van de Hoge Raad, de president van de Raad van State: ze ontmoeten elkaar tijdens staatsbezoeken. En dat leidt tot „snel en subtiel zakendoen”, aldus Ben Bot, minister van Buitenlandse Zaken in de kabinetten-Balkenende II en III. Tijdens een bezoek aan Thailand in 2004 bereikte Bot overeenstemming met de minister van Justitie over de vrijlating van twee ter dood veroordeelden.

Of dat in een andere context ook was gelukt,

betwijfelt hij.

Luchtvaartmaatschappij KLM had veel baat bij het staatsbezoek aan China, in 1995.

In die tijd vloog KLM alleen op Taiwan, dat door China als opstandige provincie wordt beschouwd. Toenmalig topman Leo Van Wijk wilde ook landingsrechten voor China zien te krijgen. Maar eenmaal daar wees een overheidsfunctionaris hem op het voornemen van Nederland om twee onderzeeërs aan Taiwan te leveren. „Ik heb vriendelijk geglimlacht, maar na het staatsbezoek zijn we om de tafel gaan zitten om tot een oplossing te komen.” Het compromis kwam een jaar of twee later: Martinair mocht op Taiwan vliegen, KLM op China.

Wat staatsbezoeken in financiële zin opleveren is moeilijk te bewijzen. Maar algemeen kan worden gesteld dat ze bedrijven openingen bieden. „Een staatsbezoek kan het begin zijn van een goede zakelijke relatie”, zegt een voormalig topondernemer, die anoniem wil blijven. „Het kan een zetje geven aan een op handen zijnde overeenkomst. En soms worden tijdens een staatsbezoek handtekeningen gezet onder een deal waaraan al lang werd gewerkt. Tijdens zo’n bezoek krijgt een overeenkomst meer kleur en breng je hem bij het grote publiek onder de aandacht. Dat heeft zeker voordelen.”

Omdat er soms grote zakelijke belangen op het spel staan, wordt een staatsbezoek tot

in de puntjes voorbereid. Wie staat waar, hoe loop je de vliegtuigtrap af, wie stapt wanneer in welke auto: het wordt van minuut tot minuut vastgelegd. Ben Bot: „Vooral de speech van de koningin is belangrijk. Welke grappen kan zij wel en niet maken? Dat luistert nauw.”

Volgens Kronenburg is Beatrix „tot in detail bij het programma betrokken”. Hij somt op: waar bestaat de contraprestatie uit, welke thema’s komen aan de orde? Niets wordt besloten zonder haar goedkeuring.”

Kronenburg beschrijft hoe Beatrix zich op een bezoek aan Slowakije voorbereidde, in 2007. „De koningin zou tijdens het staatsbanket een rede houden. Daarin wilde zij

ook de vrouw van president Ivan Gasparovic bedanken, maar haar naam was moeilijk uit te spreken. Ik raadde haar aan ‘uw echtgenote’ te zeggen, maar daar wilde zij niets van weten. De koningin blééf maar oefenen. Op de avond zelf struikelde zij alsnog over haar naam. ‘Ik was nog zó gewaarschuwd’, verzuchtte zij.”

De CEO’s die Beatrix vergezelden op haar reizen, zijn onder de indruk van haar kennis, timing en tact. De koningin kende de wensenlijstjes van bedrijven en wist die goed over het voetlicht te brengen. Een voormalig president-directeur van een multinational: „Ik heb wel eens meegemaakt dat zij tijdens de receptie stond te praten met een hoog-

waardigheidsbekleder van de ontvangende partij en de hofdame mij wenkte: ‘meneer, komt u er even bij?’ Vervolgens moest ik in één of twee minuten to the point komen: dit wil ik en zo denk ik erover. Nee, je mag niet geïmponeerd zijn door de situatie. Gewoon: boem.”

De koningin paart wijsheid aan charme, zeggen geïnterviewden. In de door mannen gedomineerde zakenwereld zette zij als vrouw een andere toon. Ben Bot: „Zij zorgde ervoor dat mensen zich op hun gemak voelden. Als de rest van het gezelschap op de derde dag knikkebolde bij een ellenlang verhaal over opgravingen, deed zij nog mee aan een klompendansje.” Kronenburg: „Wat zij doet

is nooit een formaliteit.”

Dat staatsbezoeken onder Willem-Alexander en Máxima een ander karakter krijgen, staat volgens velen vast. „Ik verwacht dat zij de regels wat soepeler zullen hanteren”, zegt Ben Bot. „Met name Máxima staat er veel ontspannener in.” Bot vindt dat wijs, want in economische zware tijden voelen ontvangende landen volgens de ex-bewindsman weinig voor een overdadige ontvangst. „In Zuid-Amerika vinden ze gouden serviezen en erewachten misschien prachtig, maar in noordelijke landen hoor je vaak: het mag wel een onsje minder. We zitten niet te wachten op een negentiende-eeuwse operette.”

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

14 S P EC IAL Beatrix

K

oningin Beatrix legde tijdens haar regeerperiode 54 staatsbezoeken af, maar deed als vorstin nooit Suriname aan. Opmerkelijk, gezien de historische banden tussen Nederland en de ex-kolonie.

Aan de Surinaamse bevolking kan het niet gelegen hebben; de band met het koningshuis was altijd sterk. In de koloniale periode werd koning Willem III door (een deel van) de Creoolse bevolking gezien als de man die de slaven hun vrijheid gaf. De koloniale autoriteiten lieten de Surinamers graag geloven dat dit een koninklijk geschenk was.

In de Tweede Wereldoorlog leefden de Surinamers mee met het moederland. In 1943 bezocht prinses Juliana Suriname vanuit Canada, waar zij toen verbleef. Prins Bernhard was er een jaar eerder al geweest – Suriname was met z’n bauxiet een belangrijke grondstoffenleverancier voor de oorlogsindustrie. Ze bezochten in 1955 ook samen Suriname – Juliana was intussen koningin – kort na de totstandkoming van het Koninkrijksstatuut dat Suriname meer autonomie verschafte. In 1978 bracht Juliana (met Bernhard) als eerste buitenlands staatshoofd een bezoek aan het toen drie jaar onafhankelijke Suriname.

Ook de eerste grote reis die prinses Beatrix zelfstandig maakte, ging in 1958 naar Suriname (en de Nederlandse Antillen). Ze volgde in Leiden speciale colleges over de cultuur van Suriname en de Antillen. Acht jaar later, in 1966, bezocht Beatrix Suriname met prins Claus. Het bezoek was in feite onderdeel van hun huwelijksreis. „Beatrix werd op handen gedragen, net als Máxima nu”, zegt oud-Kamerlid Kathleen Ferrier. „Wat me ook nog bijstaat, was haar grote belangstelling.” Ferrier, dochter van de eerste president van de Republiek Suriname, heeft jeugdherinneringen aan dat bezoek, omdat het paar bij hen thuis kwam.

Haar vader, Johan Ferrier, kende Beatrix al sinds hij haar in 1958 als premier in Suriname begeleidde. Volgens Kathleen Ferrier voelde hij zich als „een vader” verantwoordelijk voor de toen pas twintigjarige prinses. In 1966 ging het prinselijk paar voor het bezoek aan de Ferriers naar het district Para, waar Johan Ferrier op dat moment directeur van mijnmaatschappij Billiton was. „Hoogtepunt was dat mijn moeder bruine bonen met rijst voor hen kookte”, vertelt Kathleen Ferrier. Ze herinnert zich ook dat zij en zus Joan de hoed van Beatrix mochten dragen, toen de prinses voor hun woning in Billitondorp uit de auto stapte.

Beatrix en Claus bezochten, per korjaal (een boot gemaakt uit een boomstam), Drietabbetje, gelegen op drie eilandjes, waar ze werden ontvangen door het stamhoofd van de Aukaner Marrons – nazaten van Afrikaanse slaven die van de plantages het oerwoud in waren gevlucht. Op beelden van het Polygoon-journaal is een vrolijk lachende Claus te zien, die zich weer in Afrika lijkt te wanen, waar hij jaren als diplomaat werkte.

Een even opgewekte Beatrix maakt schaterend filmopnamen bij de Marowijnerivier.

Bij de soevereiniteitsoverdracht op 25 november 1975 waren Beatrix en Claus weer in Suriname. Ze logeerden bij de Ferriers in het gouverneurspaleis, dat na middernacht het presidentieel paleis was geworden.

Dat Beatrix nooit een staatsbezoek aan Suriname bracht heeft alles te maken met de

15

Niet uit het hart

Beatrix bezocht Suriname meerdere keren, maar nooit als koningin. De staatsgreep van Desi Bouterse stond dat lange tijd in de weg.

Hans Buddingh’

Een pijnlijk lege stoel

trix’ moeder Juliana had hun pas in 1949 soevereiniteit verleend. En de Nederlandse soldaten hadden in 1946-’49 toch niet voor niets gevochten? Beatrix, Claus en Willem-Alexander arriveerden daarom pas op 21 augustus. Wel kregen ze nog iets mee van de feestsfeer in het versierde Jakarta.

In haar tafelrede in het staatspaleis erkende Beatrix dat Indonesië zijn vrijheid liet beginnen in 1945 en daarom 17 augustus als

nationale feestdag vierde. President Soeharto knikte. Dat deed hij weer toen Beatrix sprak over „het menselijk leed als gevolg van het langdurige scheidingsproces van beide landen”. En hij klapte toen de koningin de relatie tussen beide landen omschreef in het Indonesisch: ‘jauh di mata, dekat di hati’ (uit het oog, maar niet uit het hart).

Ook de voorzitter van het Nationale Herdenkingscomité was tevreden. De koningin had

volgens hem terecht erkend dat Nederland „lange tijd weinig aandacht had geschonken aan het verlangen naar onafhankelijkheid”.

Wat in 1995 nog niet mogelijk was, kon tien jaar later wel. Toen woonde minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot, als vertegenwoordiger van de Nederlandse regering, de 17 augustus-feesten bij in Jakarta.

Dirk Vlasblom

Nergens lagen bezoeken van de koningin zo gevoelig als in (voormalige) overzeese gebiedsdelen. Ook hier toonde Beatrix balanceerkunst, áls ze er was.

Prinses Beatrix in 1975 bij de onafhankelijkheid van Suriname.

Naast haar (v.l.n.r.) premier Arron, vicepremier Van Genderen, president Ferrier en oppositieleider Lachmon. Foto onder: Beatrix in Hindostaanse kledij bij bezoek aan Suriname in 1958. Foto’s Anefo en ANP

staatsgreep van zestien sergeanten onder leiding van Desi Bouterse in 1980, het jaar dat Beatrix de troon besteeg. Bouterse bleef tot 1987 aan de macht, waarna het leger onder zijn leiding eind 1990 opnieuw een coup pleegde. Na het herstel van de democratie werd Ronald Venetiaan president van Suriname. In 1992 bracht hij met zijn echtgenote een staatsbezoek aan Nederland. Ze werden door Beatrix en Claus op Paleis Noordeinde ontvangen. Tijdens dat bezoek werd het Raamverdrag „inzake vriendschap en nauwere samenwerking” ondertekend.

Tot een tegenbezoek van Beatrix kwam het nooit, ondanks herhaalde uitnodigingen van Surinaamse zijde. Toen de partij van Bouterse na de verkiezingen van 1996 aan de macht kwam, werd zo’n bezoek politiek onmogelijk. Bouterse werd in Nederland intussen verdacht (en veroordeeld) wegens

drugshandel. Maar toen Venetiaan vier jaar later opnieuw president werd, had zo’n bezoek alsnog kunnen plaatsvinden.

De viering van 25 jaar onafhankelijkheid in 2000 leek de uitgelezen gelegenheid. De alom gerespecteerde (inmiddels overleden) Hindostaanse leider Jagernath Lachmon toonde zich teleurgesteld over Beatrix’ afwezigheid bij die gelegenheid. „Dat het koningshuis niet vertegenwoordigd zal zijn, is een leemte. Een stoel die gereserveerd was, blijft onbezet”, schreef hij enkele dagen voor de viering in een opinieartikel in deze krant.

De migratie van veel Surinamers naar Nederland had volgens Lachmon de banden tussen beide landen versterkt. Hij sprak ook van de rol van „beschermvrouw” die de Nederlandse koningin voor de onafhankelijkheid had gespeeld in de relaties tussen de etnische groepen in Suriname. Ook Surina-

mers in Nederland uitten hun ongenoegen over de afwezigheid van de koningin.

In de jaren erna kwam het er niet van. Wel toonde koningin Beatrix in 2006 in een telegram aan de regering in Paramaribo medeleven, toen de inheemse bevolking en de Marrons werden getroffen door zware overstromingen. In 2009 wees president Venetiaan er bij het bezoek van een Nederlandse parlementaire delegatie op dat meermalen een uitnodiging voor een staatsbezoek was uitgegaan. De koningin was nog altijd meer dan welkom.

Een nieuwe gelegenheid voor een staatsbezoek – maar dan van Willem-Alexander en Máxima – doet zich mogelijk voor in 2015, wanneer Suriname veertig jaar onafhankelijk is. Maar dan moet de Nationaal Democratische Partij van president Bouterse dat jaar wel eerst de verkiezingen verliezen.

2001 2001 Januari De Amerikaanse oud-minister van Buitenlandse Zaken Christopher schrijft in zijn memoires dat Beatrix zich in 1995 bij president Clinton beklaagde toen hij oud-premier Lubbers had afgewezen als secretaris-generaal van de NAVO. Máxima Zorreguieta viert de verjaardag van koningin Beatrix mee in het Stedelijk Museum. Het is haar

I

n 1995 bracht koningin Beatrix een staatsbezoek aan Indonesië. Het was een succes – én een gemiste kans. Op 17 augustus dat jaar was het vijftig jaar geleden dat Soekarno en Hatta de onafhankelijkheid uitriepen, en dat werd groots gevierd. Veel Indonesiërs die hun vrijheid hadden bevochten op de Nederlanders, hoopten op Beatrix’ aanwezigheid bij hun viering. Maar Den Haag wilde dat niet. Bea-

Bezoek aan een natuurpark op Aruba, 2011. Foto WFA

‘Trix’ en de eilanden K

oningin Beatrix draagt de voormalige Nederlandse Antillen een warm hart toe. In perioden van politieke spanningen streek zij de plooien glad. Dat zeggen twee invloedrijke Curaçaoënaars die haar van dichtbij meemaakten. De populariteit van ‘Trix’, zoals zij op de eilanden wordt genoemd, „is niet stuk te krijgen”, zegt Miguel Pourier, tussen 1994 en 1998 en tussen 1999 en 2002 minister-president van de Nederlandse Antillen.

Volgens Jaime Saleh „is er geen koning of koningin die betere relaties met de eilanden onderhield dan Beatrix”. Saleh was president van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba, van 1980 tot 1990. Van 1990 tot 2002 was hij gouverneur van de Antillen.

Pourier vertelt over een voorval dat wereldwijd aandacht kreeg: het bezoek van

Beatrix aan de wijk Boca Sami, in 1994, op het moment dat de orkaan Lenny er woedde. „Boca Sami ligt dicht bij de kust. De koningin wilde incognito poolshoogte nemen.

Mijn veiligheidsmensen waarschuwden mij: ‘Kom niet te dichtbij, want de hoge golven sleuren enorme rotsblokken mee.’ Het bezoek van Hare Majesteit was als een lopend vuurtje over het eiland gegaan: er stond een lange file voor Boca Sami, een grote menigte had zich ter plekke verzameld.

De zee ging inderdaad hevig tekeer, maar de veiligheidsmensen wilden dat de koningin goed zag wat zich onder haar afspeelde. Net toen ik haar wilde waarschuwen, werden wij verrast door een golf die mij een nat pak bezorgde en het kapsel van de koningin totaal ontregelde. Iedereen schrok, maar de koningin schudde handen alsof er niets gebeurd was.” Het publiek was volgens Pou-

2002 eerste openbare optreden.

Februari Het beeld van een „alles bestierende” koningin Beatrix is onjuist. Dit zegt de vicepresident van de Raad van State, Herman Tjeenk Willink, bij de presentatie van deel twee van de Wilhelminabiografie van Cees Fasseur.

Maart Beatrix maakt de verloving en het aanstaande huwelijk van Máxima Zorreguieta en prins Willem-Alexander bekend in een toe-

spraak voor radio en televisie.

April Beatrix ziet af van haar bezoek aan Meppel en Hoogeveen op Koninginnedag wegens de risico’s van het mond- en klauwzeervirus.

Mei Beatrix maakt bekend dat Máxima op haar dertigste verjaardag Nederlands staatsburger is geworden.

Juni De Dierenbescherming royeert Beatrix als beschermvrouwe. De organisatie vindt dat het bescherm-

vrouwschap niet strookt met de jaarlijkse plezierjacht op wilde zwijnen in de Veluwse kroondomeinen.

Forbes’ lijst van miljardairs schat het vermogen van Beatrix en het huis van Oranje op ruim 8 miljard gulden. Zij is daarmee de rijkste vorstin van de wereld.

November Tijdens een staatsbezoek aan Roemenië zegt Beatrix tegen journalisten dat ze nog lang niet aan aftreden denkt. Zij wil Wil-

lem-Alexander en Máxima de kans geven een gezin te stichten.

2002 Februari Bij het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima is Beatrix getuige van Máxima.

Mei Beatrix stuurt een telegram aan de familie van de vermoorde LPF-lijsttrekker Pim Fortuyn. Na doodsbedreigingen wordt zij extra beveiligd.

Juni Het eerste kleinkind van Beatrix wordt geboren en Eloise genoemd. Ze is de dochter van prins

rier „met stomheid geslagen”. Spontaan hieven omstanders het Curaçaose volkslied aan. „Ik heb de indruk dat de populariteit van koningin Beatrix sinds die gebeurtenis op Curaçao niet meer stuk te krijgen is.”

Achter de schermen kwam Beatrix vaak op voor de eilandbewoners, zeggen Pourier en Saleh. Nadat orkaan Luis de Bovenwindse Eilanden in 1995 had getroffen, trok de Nederlandse regering miljoenen guldens uit voor noodhulp. Saleh: „Dat was voor een groot deel aan de inmenging van Beatrix te danken.” Bij de staatkundige hervormingen pleitte zij ervoor rekening te houden met de gevoelens van de eilandbewoners. Die wilden bijvoorbeeld voor elk eiland een gouverneur, waar Nederland aanvankelijk één gouverneur voor alle eilanden wilde. „Beatrix kon zich voorstellen dat de eilanden hun vrijheid wilden behouden”, zegt Saleh.

De koningin schrok er niet voor terug haar invloed aan te wenden als zij het gevoel had dat de eilandbewoners in het verdomhoekje zaten. Haagse politici keken er niet van op als in zo’n geval de telefoon ging.

Saleh: „Zoals in de jaren negentig, toen er voor de noodlijdende Antillen en Aruba een financieel programma werd opgesteld om de overheidsuitgaven te saneren. Volgens het IMF voldeden de eilanden voor 90 procent aan de voorwaarden, maar Nederland eiste 100 procent. De koningin heeft stellig haar best gedaan om via toenmalig premier Kok staatssecretaris Gijs de Vries van Koninkrijkszaken tot een coulantere opstelling te bewegen. ‘De eilanden hebben hun best gedaan’, zei zij. ‘Waarom zouden wij ze in de steek laten?’”

Danielle Pinedo

2003 Constantijn en prinses Laurentien.

Tijdens een rede voor de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa waarschuwt Beatrix tegen nationalisme en machtspolitiek.

Oktober Prins Claus overlijdt in het AMC in Amsterdam. Zijn kist wordt ruim een week later bijgezet in de Nieuwe Kerk in Delft. Een dag later biedt premier Balkenende het ontslag van zijn eerste kabinet aan de vorstin aan.

2003 Januari Beatrix wordt 65. Ze geeft haar AOW aan goede doelen.

Februari Prinses Margarita de Bourbon de Parme klapt in HP/De Tijd uit de school over interne familiekwesties. Ze beticht Beatrix van machtsmisbruik. Balkenende geeft toe dat het Kabinet der Koningin de Binnenlandse Veiligheidsdienst heeft opgedragen onderzoek te doen naar Edwin de Roy van

Zuydewijn, echtgenoot van Margarita. Er volgt een Kamerdebat. Het tot dan toe zelfstandig opererende Kabinet der Koningin wordt onder directe verantwoordelijkheid van het ministerie van Algemene Zaken gebracht.

Mei Beatrix moet Máxima en Willem-Alexander voor laten gaan in populariteit. De koningin eindigt op de derde plaats in een NIPO-enquête.

December Geboorte van Amalia, eerste kind van Willem-Alexander en Máxima.

In haar kersttoespraak bespreekt Beatrix de risico’s van de vrijheid van meningsuiting. Deze „kan geen vrijbrief zijn om te kwetsen noch om schaamteloos oordelen te verkondigen over mensen”.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

16 S P EC IAL Beatrix

17

Eerste foto van prinses Beatrix en Claus von Amsberg in de tuin van kasteel Drakensteyn te Lage Vuursche. Deze foto werd heimelijk genomen door de fotograaf John de Rooy op 1 mei 1965.

Prins Claus baarde opzien toen hij in 1998 tijdens de uitreiking van de Prins Claus Prijs zijn das losmaakte en op de grond gooide. Hij vergeleek het dragen van een das met een slang die om de hals gedraaid is. (Still uit video NOS)

Een onafhankelijke denker, loyaal uit professionaliteit en qua persoonlijkheid.

Prins Claus was de compagnonstrateeg van Beatrix.

Prins Claus bij de viering van Koninginnedag in Houten, op 29 april 1999, met meisje achterop de fiets. Foto ANP

Steunpilaar en kompas

tatie van formaat.

De koningin riep gisteren zijn rol in herinnering bij het begin van haar afdaling van Marc Chavannes de troon. In de loop der jaren hebben schrijvers, musici, politici, een ruime kring van Nederlanders, tot ver buiten het voor hem vertrouwde circuit van de ontwikkelingssamenwerking Claus al geprezen als uitzonderlijk toegewijd aan Nederland en zijn koninklijk huis.

Prins Claus was de beste prins-gemaal die Nederland heeft gekend. Een onafhankelijke denker, loyaal uit professionaliteit en qua persoonlijkheid. Door zijn kennis en evenwichtig oordeelsvermogen is hij jarenlang de belangrijkste adviseur van de koningin geweest. Met de frisse blik van de nieuwkomer, en het snelle inlevingsvermogen van de Duitse topdiplomaat die hij had kunnen worden.

Het bekendst is het aan hem toegeschreven gevoel een gekooide intellectueel te zijn.

Veel minder getuigenissen zijn er van zijn onvermoeibare rol als meedenker van de onin- koningin. Hij liet haar daarin volkomen vrij, gin Beatrix gaf hem zijn plaats als eerste maar was beschikbaar voor overleg en overraadgever in haar abdicatieaankondiging weging wanneer zij dat wenste. Claus was de met één zinnetje: „Daarbij was Prins Claus checks and balances van de energieke Beatrix mij vele jaren tot grote steun.” met het weergaloze plichtsbesef.

Alleen zij weet hoe groot dat understateSoms heeft hij de koningin kunnen ment was. Alleen zij weet welk verdriet zij behoeden voor al te snelle reacties. Hij was moest overwinnen én hoe sterk zij de noodgoed in het bedenken van de staatsrechtelijk zaak voelde om die woorden uit te spreken. zuivere en volksdiplomatiek effectieve alterMaar zij waren onmiskenbaar. Zonder prins natieve aanpak van netelig problemen. Daar Claus niet deze koningin Beatrix. heeft de koningin ongetwijfeld veel aan Bij het geheim van Drakensteyn, later gehad. Later toen hij ziek was en na 2002, Huis ten Bosch hoort dat wij niet weten hoe toen hij er niet meer was, zal zij hem denkgoed het huwelijk was van de prinses, later beeldig nog menigmaal hebben geraadkoningin en haar uit Duitsland afkomstige pleegd. echtgenoot. Op een persoonlijk niveau gaat Zijn rol als steunbeer en kompas van de het ons niet aan, maar staatkundig wel voormajesteit vervulde hij serieus, integer en en zover het functioneren van de koningin door met humor, maar vooral rustig en overtuihem werd beïnvloed en gesteund. Naar uit gend. Alles heeft twee kanten. Wat zou er alle signalen blijkt in een bijzonder en gebeuren als je het zo aanpakte? Hoe zou je gelukkig huwelijk. het kunnen formuleren? Hij begreep NederKijk weer naar de verlovingsfoto’s. Claus land en was het eens met het belang van de von Amsberg, een knappe, redelijk intellimonarchie in de Nederlandse verhoudingent ogende man. Aan de zijde van een gen. Maar ook daarover was hij realistisch. enthousiaste kroonprinses met de tongval Goed idee dat ongekozen vorstenhuis, van een Leidse studente en de ambitie het zolang de mensen het willen.

Oranje-domein opnieuw glans en staatkunClaus was al snel de compagnon-strateeg dige relevantie te geven. En herinner hoe achter de aanstaande vorstin. Nu wordt hij snel hij een Nederlands sprak dat zijn vaak herinnerd als een van de eersten in offischoonvader in de schaduw stelde. Een prescieel Nederland die de knellende stropdas

K

afwierp – de ultieme provodaad. Destijds steunde hij de plannen om het koningshuis waardiger en moderner te organiseren. Niet omdat hij deftig een doel vond maar om de samenbindende functie van het koningschap het gezag te geven dat het vriendelijke Soestdijk van koningin Juliana was gaan missen, mede door toedoen van de wat al te kleurrijke prins Bernhard.

Mensen die hem hebben meegemaakt vertellen ook over zijn afkeer van protocol. Als het moest dan moest het, maar hij kon een knipoog vaak niet onderdrukken. Op reis door Afrika voelde hij zich vrijer. Dan wilde hij liefst snel met ‘echte mensen’ praten. Hij vond het ballast dat ontvangende hoogwaardigheidsbekleders hem ook daar in de eerste plaats zagen als meneer Beatrix, de echtgenoot van het Nederlandse staatshoofd.

Rattenkoning Het succes kwam niet vanzelf. Claus was zeker niet direct welkom. ‘Claus raus’ en ‘Clauschwitz’ kalkten Amsterdamse actievoerders op de muren. VVD’er Hans Gruijters, de latere D66-minister en Harry Mulisch (‘Bericht aan de Rattenkoning’) behoorden tot het afwijzingsfront. Dat heeft niet lang standgehouden. Over zijn lidmaatschap van Hitlerjugend en Wehrmacht wilde al vrij snel niemand meer iets horen. Het bleek irrelevant.

Prins Claus veroverde Nederland als een diplomaat op een nieuwe post die de rol van schoonzoon er bij deed. Hij hielp dit volk de vaste goed-fout-schema’s over ‘de oorlog’ te relativeren. Met de door zijn toedoen bekend geworden toespraak van de Duitse Bondspresident Von Weizsäcker uit 1985, waarin de onmetelijke Duitse schuld werd erkend, maakte hij het mogelijk dat steeds meer mensen Duitsland gingen zien als een land waar mensen wonen.

Hij hield van een onorthodoxe geste, zoals toen hij ging praten op de Duitse school in Den Haag. Daar hoorde hij wat Duitse kinderen in Nederland over zich heen kregen op straat of het sportveld. Deze toevallige prins-gemaal bleek de ideale vertolker van die misverstanden.

Zijn rol van mental coach van de natie speelde prins Claus bij voorkeur op zijn vertrouwde terrein van de ontwikkelingssamenwerking. De gelukkigste jaren van zijn

leven waren die met zijn ouders in Tanganjika, het latere Tanzania. Hij voelde zich later evenveel Afrikaan en Duitser als Nederlander. Dat eerste was geen koketterie maar een diep gevoeld besef dat culturen rijker zijn naarmate zij meer van elkaar begrijpen.

In al zijn hoedanigheden daagde Claus de Nederlandse tevredenheid met zichzelf van de jaren 60 en 70 uit, bijvoorbeeld op het gebied van internationale betrekkingen, lang voordat dat in de mode kwam. Onze globetrottertrots en kennis van vreemde talen toetste hij voor de goede verstaander op waarheidsgehalte.

De linkse kritiek op zijn komst sloeg in de loop van een paar jaar om in grote waardering.

Aan het hoofd van de Nationale Commissie voor Ontwikkelingsstrategie (NCO) ging hij om met een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking. Juist bij jong en links Nederland kon hij op den duur geen kwaad meer doen.

Het was dan ook ironisch dat het enige linkse kabinet, het kabinet-Den Uyl, een einde moest maken aan Claus’ betrokkenheid bij de NCO. Het linkse, in Afrikaanse zaken pro-revolutionaire imago van de commissie zou koningin Beatrix’ aanzien als boven de partijen staand staatshoofd kunnen schaden. Zijn gedwongen vertrek bij de NCO deed prins Claus verdriet. Maar hij heeft de schade kunnen inhalen bij de Stichting Nederlandse Vrijwilligers en later als inspecteur-generaal ontwikkelingssamenwerking.

In die laatste hoedanigheid kon hij adviezen geven en reizen. Hij kwam veel op het ministerie van Buitenlandse Zaken en brainstormde gepassioneerd mee over een nieuw beleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking.

Daar werd hij gewaardeerd als deskundige, gepassioneerde pleitbezorger van een nieuw tweerichtingsverkeer. Hij was bedachtzaam, maar je moest wel naar hem luisteren.

Viooldagen Hij leerde ook koningin Beatrix, meer vertrouwd met de beeldende kunst, luisteren naar muziek in brede zin. Zijn muzikale smaak ging veel verder dan Bach en Mozart, zoals de componist Sieuwert Verster uit jarenlange contacten met prins Claus getuigde. Hij speelde zelf geen instrument maar genoot van de contacten met het Concertgebouworkest en de Jordens Viooldagen. Ook in dat opzicht is prinses Máxima zijn opvolgster.

2004 2004 Maart Prinses Juliana overlijdt, in haar slaap.

April Prins Johan Friso, de tweede zoon van Beatrix, trouwt in Delft, met Mabel Wisse Smit. Het kabinet heeft geen toestemmingswet ingediend bij het parlement, omdat het paar het kabinet onvolledig en onjuist heeft geïnformeerd over Mabels verleden. Het betreft met name contacten met topcrimineel

Claus von Amsberg, in 1926 geboren op het Duitse landgoed Dötzingen, werd in 1965 voor het eerst met Beatrix gesignaleerd. Na het huwelijk in 1966 werd hij snel gewaardeerd.

Deze foto is uit 1989. Foto Vincent

Met zijn kennis van de geschiedenis, literatuur en actuele verhoudingen in de wereld was ieder gesprek dat prins Claus voerde al snel serieus. Hij kon koetjes en kalfjes, maar prefereerde inhoud. Zoals vice-president van de Raad van State Tjeenk Willink in 2002 bij het overlijden van Claus memoreerde: „Het ging nooit nergens over.”

Claus was een meester van het gesprek in kleine kring. Hij stelde geen vragen die hij zelf kon beantwoorden, hij wilde horen wat de nieuwste ontwikkelingen waren en pas als zijn gesprekspartner voldoende aan bod was gekomen, gaf hij zijn eigen mening, vaak in de vorm van een denkopdracht.

Met die filosofische talenten was hij een unieke vader en mentor voor zijn zoons. De wereld was zijn natuurlijke habitat. Hij belichaamde het grote Europa waarin de Oranjes zich thuis voelen. Hij trainde de jongens in het debat dat hoorde bij hun aanstaande verantwoordelijkheden.

Zoals Tjeenk Willink destijds zei: „Hij wist wat ze konden en wat ze beter konden laten.

Hij wist wat er maatschappelijk nodig was en waar mogelijk een rol voor hen was weggelegd.

Zonder prins Claus zou misschien niemand van watermanagement hebben gehoord.” Om er aan toe te voegen: „Prins Claus wist hoe ver hij ‘te ver’ kon gaan. Zijn wapen was daarbij de ironie en de nuance. Zij winnen het uiteindelijk van de clichés en het zogenaamde ferme standpunt.”

Een ideale prins? Natuurlijk niet. Hij kon knorrig zijn, lang van stof, veeleisend voor ambtenaren én zijn zoons. Hij was een strenge vader, maar hij gunde zijn zoons een gezelliger jeugd dan hij zelf had genoten.

Aandachtig, met weinig maar rake woorden, zorgzaam voor de koningin als staatshoofd en echtgenote. Zo zullen velen die prins Claus hebben meegemaakt zich hem herinneren. Nu de regeerperiode-Beatrix binnenkort wordt afgesloten, zal ook de man aan haar zijde opnieuw worden gewogen.

Vooralsnog ziet het er naar uit dat hij de Oranje-monarchie een half eeuwtje verder heeft geholpen, weg van de controverse, en uiteindelijk ook weg van te veel praal en te veel pracht. Het Republikeins genootschap heeft het afgelegd tegen de, mede door prins Claus gevoede aansluiting van de monarchie bij de liberaal-humanistische Europese cultuur. Niet slecht voor een irrationeel project.

2005 Klaas Bruinsma. Friso is door zijn huwelijk geen lid meer van het Koninklijk Huis. Hij behoudt wel de persoonlijke titel Prins van Oranje-Nassau.

Juni Beatrix zou hebben verboden om het Wilhelmus in haar afwezigheid te spelen bij ontvangsten.

Ophef in de Tweede Kamer. Via de website van het Koninklijk Huis laat Beatrix weten dat zij nooit beweerd heeft dat het Wilhelmus van haar is.

Augustus Prinses Margarita heeft spijt dat zij haar familie „onnodig gekwetst” heeft. Ze gaat scheiden van Edwin de Roy van Zuydewijn.

Beatrix laat via de Rijksvoorlichtingsdienst weten dat de familie hoopt „dat Margarita de rust krijgt een nieuw bestaan op te bouwen”.

September Tweede Kamervoorzitter Frans Weisglas biedt zijn excuses aan Beatrix aan nadat Kamerleden aan de pers hadden ver-

teld dat zij zich kritisch uitliet over de kwaliteit van de troonrede.

Oktober Beatrix spreekt zich in een toespraak voor het Europees Parlement uit voor verdere uitbreiding van de Europese Unie.

December Prins Bernhard overlijdt. Vlak daarna blijkt dat hij tussen 2001 en 2004 buiten medeweten van de regering en Beatrix uitgebreid met de Volkskrant heeft gesproken.

2005 Januari Beatrix heeft een ‘substantieel bedrag’ overgemaakt aan giro 555, voor de slachtoffers van de zeebeving in Azië, meldt de RVD. Februari Beatrix wordt eredoctor van de Universiteit Leiden, wegens „de manier waarop zij het belang van vrijheid van mensen aan de orde heeft gesteld”. Tijdens haar rede maakt zij duidelijk niets te voelen voor het ceremonieel koningschap.

Koningin Beatrix en prins Claus bij het Paleis op de Dam op 2 februari 2002, de huwelijksdag van Willem-Alexander en Máxima. Foto ANP

2006 April Beatrix is niet aanwezig bij de uitvaart van paus Johannes Paulus II in Rome. Dat leidt tot kritiek van politici, met name uit CDA-kring.

Volgens de RVD heeft de koningin „wel degelijk respect betoond aan de overleden paus en aan de katholieken in ons land”.

Beatrix viert haar 25-jarig regeringsjubileum met een bijeenkomst in de Ridderzaal in Den Haag.

Mei Beatrix begint aan een maan-

denlange ‘jubileumtour’ door de provincies.

Juni Verrassingsbezoek aan de Albert Cuypmarkt in Amsterdam, ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de markt.

Augustus Historicus Cees Fasseur krijgt van Beatrix toegang tot archiefstukken over de Greet Hofmans-zaak.

November Tijdens een staatsbanket in Paleis Noordeinde prijst Be-

atrix de Russische president Poetin.

December Beatrix mist haar nieuwjaarsreceptie omdat ze een knieoperatie moet ondergaan.

2006 Maart Beatrix brengt met Willem-Alexander en Máxima een staatsbezoek aan Argentinië. Tijdens een tafelrede spreekt Beatrix over het Videlaregime: „De sympathie met de vervolgden is in ons land onverminderd blijven bestaan”.

April Het tv-programma Barend & Van Dorp openbaart de inhoud van een twistgesprek tussen Beatrix en

prinses Margarita. Beatrix noemt Margarita „knettergek”. Er zou „een duiveltje” in haar nicht zijn gekropen.

Juni PVV-leider Wilders stelt Kamervragen over het bezoek van Beatrix aan een Haagse moskee. Hij vraagt zich af waarom zij geen handen schudde van moslimmannen.

Beatrix moet volgens Wilders de Nederlandse normen en waarden verdedigen.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

18 S P EC IAL Beatrix

In 1988 werd Beatrix gekust door een man in de Jordaan.

Sommigen menen dat de actie in scène werd gezet.

Mysterie rond een kus

19 Portretten van Beatrix

Danielle Pinedo

I

Phil Bloom, Beauty Queen, collage (1998)

n 1988 bracht Beatrix onverwacht een bezoek aan Amsterdam.

Nou ja, onverwacht. „We hadden het bezoek al vijf weken van tevoren gepland”, vertelt voormalig burgemeester Ed van Thijn. „In het diepste geheim. Alleen de hoofdcommissaris was ingelicht.”

Beatrix had een haat-liefdeverhouding met de hoofdstad. Haar inhuldiging in 1980 was overschaduwd door een veldslag tussen krakers en de ME in de Amsterdamse binnenstad. „Gezien dat verleden zag het kabinet-Lubbers niets in een officieel bezoek”, vertelt Van Thijn. „Er was een veto uitgesproken. Toen heb ik tegen de koningin gezegd: wat denkt u van een informeel bezoek? Een mooi idee, vond zij. Voor Beatrix was het een prestigekwestie. Zij wilde het verleden achter zich laten.”

Die dag vierde Beatrix Koninginnedag in Kampen. Ze werd vrij abrupt – het programma in Kampen was amper voltooid – per helikopter naar Amsterdam gevlogen. Eerst zou ze alleen een boottocht maken, maar op het laatste moment werd daar een bezoek aan de Jordaan aan gekoppeld. „Er waren maar een paar agenten bij, dus het was best een veiligheidsrisico”, erkent Van Thijn, die zegt dat hij „behoorlijk zenuwachtig was”, want „ik nam nogal wat verantwoordelijkheid op me”. „Als ze dood was gegaan had ik het niet lang als burgemeester uitgehouden.

En geloof me, op zo’n dag lopen er veel gekken rond in de stad.”

In de Jordaan werd de koningin spontaan gekust door een bezoeker. Het incident zou

de geschiedenis ingaan als ‘de zoen van Amsterdam’ en leverde haar naderhand veel goodwill op. Beatrix was in opperbeste stemming, zegt Van Thijn, die schuin achter haar liep toen het gebeurde. Ze bedankte de burgemeester na afloop uitvoerig. „Het feit dat het bezoek zonder incidenten was verlopen, betekende voor beide partijen een vorm van rehabilitatie. Ik herinner mij dat ik vervuld was van trots.”

Beatrix en haar generatiegenoot Van Thijn hadden een „tamelijk hechte” relatie tijdens zijn burgemeesterschap. „Ze is oerdegelijk, spontaan en heeft kennis van zaken. Of zij nou een gebouw of tentoonstelling opent: haar vragen zijn to the point. Ze is altijd goed voorbereid.” Koningin Juliana was volgens de voormalig burgemeester meer een gevoelsmens. Zij viel op door haar empathisch vermogen. „Al moet ik zeggen dat Beatrix mensen ook goed troost als het erop aankomt. Toen zij de dag na de Bijlmerramp in het opvangcentrum met nabestaanden en hulpverleners sprak over hun ervaringen, merkte ik dat die zich erkend voelden in hun verdriet. Zelf was zij ook bijzonder aangedaan. Ik herinner mij dat wij nauwelijks een woord met elkaar hebben gewisseld.”

Volgens J.G. Kikkert, historicus en Oranjekenner, is de ‘zoen van Amsterdam’ in scène gezet. Hij hoorde van „een doorgaans zeer betrouwbare bron” dat de kussende man een KLM-medewerker was die al langere tijd met een stand-in had geoefend. Kikkert: „Of Beatrix hier op heeft aangedrongen, betwijfel

Maarten Rijkers is er ‘helemaal klaar mee’ dat de aandacht voor zijn kus steeds oplaait

2007 2007 Mei Het tv-programma Nova haalt vierentwintig vuilniszakken uit de afvalcontainer van het Kabinet der Koningin. Conclusie: Beatrix heeft tot 2011 staatsbezoeken gepland en treedt dus voor die tijd niet af.

Juli Het Openbaar Ministerie in Amsterdam vervolgt een man wegens majesteitsschennis. Hij krijgt een boete van 400 euro en een celstraf van zeven dagen.

ik. Ik denk eerder dat zij het plan kreeg voorgelegd en haar zegen gaf.” Volgens de historicus is het niet „des Beatrix’” om zaken aan het toeval over te laten. Zij is „een perfectionist” die „alles van tevoren regelt”. „Ik heb wel eens gehoord hoe zij reageerde na een inspectie van de erewacht. Na afloop liet zij een kolonel aanrukken: of meneer wel wist dat de derde man op de tweede rij zich niet had geschoren?”

Van Thijn doet de lezing van Kikkert af als „onzin”. De zoen is niet in scène gezet en hij kan zich niet voorstellen dat het buiten hem om is geregeld. „Ik heb het bezoek van begin tot eind georganiseerd en de kus maakte geen deel uit van het programma. En trouwens: pas in een laat stadium werd besloten om in de Jordaan langs te gaan.

Dat maakt het er allemaal niet waarschijnlijker op.”

De kussende man, hij heet Maarten Rijkers en was destijds twintiger, wil niet reageren. „Niet omdat hij meewerkte aan een toneelstukje”, benadrukt zijn nichtje Katinka. „Ik kan u verzekeren dat hij nóóit zoiets zou doen.” Het was volgens haar gewoon „een spontaan gebaar” op een „feestelijke dag”.

Haar oom is „erg geschrokken” van alle publiciteit rond de kus. Hij is gesteld op zijn privacy en is „er helemaal klaar mee”. Katinka: „Persoonlijk vind ik het wel grappig dat De Kus mythische proporties heeft aangenomen; ieder jaar rond Koninginnedag speelt het thema weer op. Mijn oom is er minder blij mee.”

2008 September Er duikt een brief op waarin Beatrix zich achter homomanifestatie Roze Zaterdag schaart, met bijbehorende kerkdienst. Orthodoxe protestanten zijn verontwaardigd.

December In haar kersttoespraak roept Beatrix op tot meer verdraagzaamheid. „Onze eigen veilige, vertrouwde en verdraagzame samenleving wordt van dag tot dag op de proef

gesteld.” PVV-leider Wilders wil Beatrix buiten de regering plaatsen.

Het door hem verlangde spoeddebat blijft uit.

2008 Januari De helft van de Nederlanders vindt dat het staatshoofd alleen nog maar ceremoniële taken moet vervullen, blijkt uit een peiling van Maurice de Hond.

Mei Prinses Margarita trouwt met advocaat Tjalling ten Cate. Beatrix is aanwezig bij het burgerlijk huwelijk.

Juni De volledige begroting van het

Peter Diem, Green of Holland, olie en acryl op linnen

Adriaan Donker, Beatrix, olie op linnen (1998)

Carla Rodenberg, Beatrix, zeefdruk (1995)

Jaap Kuijpers, Het werkbezoek, acryl op linnen

Beatrix’ portretten kunnen rekenen op aandacht Ze is opgebouwd uit potloodkrijt, haalt een muntstuk uit een kleine damesbeurs terwijl een kat zijn witte vacht likt. Naast deze casual Beatrix staat een boodschappentas van Albert Heijn, een prei steekt eruit. „Ik wilde de koningin eens in een setting zetten waar ze nooit in verkeert. Alleen, bij de glasbak, met een kopje koffie.”

Aldus de tekenaar, René Boin. Hij maakte de prent, van 35 bij 45 centimeter, ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de koningin, nu alweer bijna vijftien jaar geleden. Hij weet niet wat ze er zelf van vond.

Wel dat ze de tekening heeft gezien. Boin: „Omdat-ie geëxposeerd was, met andere portretten van haar, in een galerie op het Noordeinde in Den Haag. De koningin heeft die tentoonstelling bezocht.” De tekening, zo weet Boin ook, is verkocht aan „iemand uit haar gevolg”. Wie precies, dat weet hij niet.

René Boin, Trix, kleurpotloodtekening

2009 Koninklijk Huis valt vanaf 2010 onder Algemene Zaken, belooft premier Balkenende in een Kamerdebat. De kosten waren niet volledig te achterhalen, doordat ze over zeven ministeries waren versnipperd.

Luc Tuymans, H.M. muurschildering in het Stedelijk Museum,

2009 April Op Koninginnedag rijdt een zwarte Suzuki Swift in op een optocht in Apeldoorn waar ook de koninklijke familie deel van uitmaakt. Er vallen acht doden. In een tv-toespraak toont Beatrix zich diep geschokt.

Mei Beatrix verheft kapitein Marco Kroon tot ridder in de Militaire Willemsorde. Het is voor het eerst in meer dan vijftig jaar dat de

Boin kreeg opvallend veel opmerkingen over juist deze tekening, veel meer dan over andere van zijn portretten. „Onlangs heb ik ook een tekening gemaakt van Willem-Alexander en Máxima op de camping, met hetzelfde vervreemdende effect. Daar kreeg ik ook veel reacties op.”

Het werkt kennelijk, de koningin portretteren. Althans, als een kunstenaar aandacht voor zijn werk wil. Dat geldt zelfs voor bekende kunstenaars, als Luc Tuymans. Is zijn Beatrixportret dat anonieme gevers in 2012 aan het Stedelijk schonken (zie hierboven), inmiddels zijn bekendste werk? Onder Nederlanders waarschijnlijk wel.

De koningin kan schilderijen waarde verlenen. Amateurs begrijpen dat ook. Boin wijst op een actie van Paleis het Loo, dat met hulp van de NOS mensen vroeg hun zelf geschilderde Beatrixportret op te sturen. Het leverde in één week meer dan 250 werken op.

2010 onderscheiding wordt uitgereikt.

Juni Beatrix opent het Paleis op de Dam na een jarenlange renovatie en restauratie.

Oktober Aan de salarissen van de koningin, de kroonprins en de prinses verandert niets. Maar in de privévliegreizen wordt drastisch gesneden, meldt premier Balkenende aan de Tweede Kamer.

De oppositie vindt dat de crisis offers vraagt van álle Nederlandse

burgers, dus ook van Beatrix.

November Zakenblad Quote schat het vermogen van Beatrix op 800 miljoen euro. Onjuist, meldt de RVD. Hoe hoog het bedrag wel is, wil de dienst niet zeggen.

2010 Januari De rechterhand van Beatrix, Felix Rhodius, heeft in 2001 navraag laten doen naar de werkzaamheden van Edwin de Roy van Zuydewijn bij Bouwfonds. Doel was echter niet zijn relatie met prinses Margarita te ondermijnen.

Dat concludeert de Nationale Ombudsman in een onderzoek na klachten van De Roy van Zuydewijn.

Mei De Nationale Dodenherdenking

wordt verstoord door een schreeuw. De leden van het Koninklijk Huis worden in veiligheid gebracht, maar keren terug als er geen gevaar blijkt te zijn. Beatrix oogst lof voor haar onverschrokken optreden.

Juli Met de verrassende aanstelling van minister van Staat Ruud Lubbers als informateur zet Beatrix een krachtig stempel op de kabinetsformatie.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

20 S P EC IAL Beatrix

21

Máxima kan haar tranen niet bedwingen als tijdens de inzegening van haar huwelijk met Willem-Alexander (2002) tangomuziek wordt gespeeld. Foto AP

Willem-Alexander, Máxima en Amalia moedigen het Nederlandse mannenhockeyteam aan tijdens de Olympische Spelen van 2012 in Londen. Foto Reuters.

Bij het tonen van zijn eerstgeboren dochter Amalia noemt prins Willem-Alexander haar trots „de mooiste baby ter wereld” (2003). Foto ANP

Máxima en Willem-Alexander vergezellen koningin Beatrix bij haar laatste staatsbezoeken, aan Brunei en Singapore, in januari 2013. Foto AFP

Wat voor koning wordt Willem-Alexander? Sociaal, heeft hij gezegd. Daadkrachtig en zakelijk, zeggen anderen. En wanneer moderniseert hij het koningschap?

Prinses Máxima en kroonprinses Willem-Alexander tijdens een fotosessie van het Koninklijk Huis in 2008.

Foto Robin Utrecht

Willem-Alexander. „Die beweging zag je onder Beatrix al. Als die trend zich zou voortzetten, zou op termijn zelfs het lidmaatschap van de regering voor het staatshoofd in gevaar kunnen komen. Ik ben er niet van overtuigd dat dat goed is voor Nederland. In deze tijd is er grote behoefte aan een bindend en inhoudelijk koningschap.”

Over zijn taak heeft Willem-Alexander zelf ook duidelijke ideeën. In 2007 zei hij tegen journalist Pieter Jan Hagens dat hij als koning „samenbindend, vertegenwoordigend en aanmoedigend” wil zijn. Hagens: „De vuurwerkramp in Enschede en de nieuwjaarsbrand in Volendam gaf hij als voorbeeld van tragische incidenten waarbij het staatshoofd troost kan bieden. Maar het gaat hem niet alleen om rampen. Hij had het ook over projecten voor mensen die onvoldoende aandacht krijgen in onze samenleving.” De voorkeur van Willem-Alexander voor een sociaal koningschap blijkt ook uit zijn inzet voor het Oranjefonds, dat sociale initiatieven financieel ondersteunt.

Joke Mat en Danielle Pinedo

Midden in de wereld

C

Máxima en matriarchaat

de beelden had gemaakt van de Tafelberg.

Toen bleek dat het om een NOS-medewerker ging, ontving Hagens „een koninklijke fles wijn”.

Paul Schnabel dicht Willem-Alexander „een sardonisch gevoel voor humor” toe.

Volgens de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau stelt het toekomstig staatshoofd mensen „snel op hun gemak” en „laat hij geen momenten van verlegenheid ontstaan”.

Stijl

harmant.

Daadkrachtig. Koppig. Dat zijn de meest gebruikte termen voor de aanstaande koning Willem-Alexander. Minder intellectueel dan zijn moeder, maar zeker niet dom. „Hij is een behoorlijk slimme jongen”, zegt oud-senator Joop van den Berg (PvdA), die hem staatsrecht gaf tijdens zijn studie geschiedenis. „Misschien geen groot staatsgeleerde, maar hij kan wel degelijk heel scherp zijn. Als je hem iets vertelt, weet hij het jaren later nog.”

Volgens journalist Pieter Jan Hagens, die de prins twee keer interviewde, is hij ook competitief. Zozeer dat hij een weddenschap met Hagens sloot toen de twee van mening verschilden over de vraag wie voor een reportage over Willem-Alexander in Zuid-Afrika-

Willem-Alexander zal zich afwachtend opstellen en pas later overgaan tot modernisering van het koningschap, denken mensen die hem goed kennen. „Hij wil geen afbreuk doen aan wat zijn moeder zorgvuldig heeft opgebouwd”, zegt Ben Bot, oud-minister van Buitenlandse Zaken. „Maar Máxima en hij zullen zich wel willen profileren.” Advocaat Marry de Gaay Fortman, die Willem-Alexander kent sinds hun jeugd: „Ik verwacht dat hij de staf moderniseert. De vraag is bijvoorbeeld of hofdames nog op deze manier blijven bestaan.” Zelf heeft de prins gezegd dat hij tussen de mensen wil staan, zoals zijn grootmoeder Juliana. „Beatrix heeft het koningschap sterk geprofessionaliseerd”, zegt De Gaay Fortman. „Ik denk dat het in deze tijd past dat de afstand wat minder groot wordt.”

Willem-Alexander legt gemakkelijk contact met mensen van alle sociale niveaus, zo klinkt het in zijn omgeving. Op lossere wijze dan zijn moeder, van wie dit ook een sterk punt is. Historica Dorine Hermans memoreert hoe de prins reageerde toen Cora van Mora hem op Koninginnedag in Weert, met een dienblad vol kroketten, toeriep dat ze van hem hield: ‘Ik ook van jou lieve schat.’

Hermans: „Dat zie je Beatrix toch niet zeggen.” Kunsthistoricus Henk van Os, die op verzoek bijdroeg aan de culturele vorming van Willem-Alexander: „Toen we in Rotterdam eens een fontein bezochten, zaten daar wat agressieve Marokkaanse jongeren. Hij stapte op hen af en begon een praatje. Ze waren verbijsterd.” Willem-Alexander heeft volgens Van Os veel belangstelling voor kunstmanagement en culturele programmering, waar Beatrix meer houdt van de

2010 2010 September De Gouden Koets met Beatrix, Máxima en Willem-Alexander wordt getroffen door een waxinelichtjeshouder. De werper, een verwarde man, wordt snel overmeesterd.

September Het Koninklijk Huis gaat twitteren. In haar eerste tweet meldt Beatrix dat zij een kaars gaat aansteken voor de slachtoffers van geweldsdelicten.

kunst zelf. „Wat ze gemeen hebben, is dat kunstuitingen als installaties en video van hen niet zo hoeven.”

Waterbeheer Op zijn dertigste verjaardag vertelt Willem-Alexander in een gesprek met Paul Witteman dat hij zich wil verdiepen in watermanagement. Water is een ‘primaire levensbehoefte’, zegt de prins, en ‘oer-Hollands’. „In het begin waren zijn optredens nog wat weifelend”, zegt voormalig burgemeester van Amsterdam Job Cohen, die een ‘waterpresentatie’ van de prins aan gemeenteambtenaren bijwoonde. „Hij was nerveus, maar in de discussie erna was hij dan wel weer heel goed.” De prins leert snel. Als voorzitter van de Adviesraad voor Water en Sanitatie van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (UNSGAB) zet hij het thema

internationaal hoog op de politieke agenda.

Emeritus hoogleraar algemene geschiedenis Henk Wesseling hoorde de prins spreken op een watercongres in Marrakesh. „Dat was indrukwekkend. Hij toonde een geweldige kennis van zaken.” In een tv-interview uit 2008 erkent Willem-Alexander dat hij als koning minder bewegingsruimte zal hebben op watergebied, maar „ik zal altijd bij dit thema betrokken blijven”.

Volgens Joop van den Berg spreekt waterbeheer hem ook aan omdat het een mondiaal probleem is. „Hij is misschien iets meer op de wereld georiënteerd dan op Europa, zoals zijn moeder. Dat geldt ook voor Máxima [die de Verenigde Naties adviseert over microkredieten].”

Marry de Gaay Fortman noemt het paar ook in die zin „eigentijds”. „Zowel economisch als politiek is ons land steeds meer een mondiale speler. Met hun wereldwijde contacten passen

2011 Oktober Maandblad Opzij roept Beatrix uit tot de machtigste vrouw van Nederland.

De koningin moet lid blijven van de regering. Het kabinet-Rutte wijst een voorstel van PVV-leider Wilders om daar een eind aan te maken af.

December Net als in 2007 uit PVV-leider Wilders kritiek op de kersttoespraak van Beatrix. Daarin stelt zij dat de kracht in de Nederlandse samenleving moet

worden gezocht in dat wat verbindt in plaats van in het vergroten en verharden van tegenstellingen.

2011 Maart Een staatsbezoek van Beatrix aan Oman wordt uitgesteld wegens onrust in de Golfstaat. De koningin besluit toch te gaan, voor een privédiner met de sultan.

Premier Rutte moet zich verantwoorden in de Kamer.

April Beatrix neemt „met grote verslagenheid” kennis van de schietpartij in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn. De koningin

zij daar goed in. Het zijn duidelijk mensen die de blik naar buiten richten.”

Sociaal koningschap In een interview met Ed van Westerloo zei Willem-Alexander in 1993 dat hij de symboolfunctie van het koningschap heel belangrijk vindt, maar dat zijn functie „zonder inhoud” moeilijker te aanvaarden is. Paul Schnabel sluit niet uit dat die taakopvatting problemen gaat opleveren. Schnabel: „Ik denk niet dat het zo’n vaart loopt met die zogenaamde modernisering van het koningschap – de politiek schrikt vooralsnog terug voor grote ingrepen – maar in theorie zou dit voor problemen kunnen zorgen. Ik heb wel eens gezegd dat het niet ondenkbaar is dat het koningshuis dan zelf ooit zegt: we stoppen ermee.”

Oud-premier Wim Kok voorspelt dat het koningshuis minder invloedrijk wordt onder

Iedereen zegt het: Máxima is zijn steunpilaar. „Meer dan menigeen denkt”, meent Wim Kok. Máxima groeide razendsnel uit tot het populairste lid van het koningshuis. Tot zichtbare trots van haar geliefde. „Ik weet nog dat wij tijdens hun verlovingstoer een tocht per open tram door Amsterdam maakten”, zegt Job Cohen, die het paar trouwde. „Willem-Alexander en ik stonden aan de ene kant van de tram, Máxima aan de andere kant. ‘Pech mensen’, riep hij naar het publiek. ‘Jullie staan aan de verkeerde kant, dáár staat Máxima’. Dat vind ik knap voor iemand die gewend is in de schijnwerpers te staan. Ik kon toen al merken dat zij als een goed team opereren.”

De keuze voor een krachtige, charismatische vrouw is belangrijk omdat Nederland voor het eerst in lange tijd een mannelijk staatshoofd krijgt. „Politici zijn coulanter tegenover vrouwen”, denkt Joop van den Berg. „Tegenover mannen kiezen zij sneller voor een vechthouding. Daarom is die voortdurende uitwisseling met Máxima voor Willem-Alexander belangrijk.” Volgens Dorine Hermans zet hun meer zakelijke uitstraling mannelijke monarchen op achterstand. „Bij een man is er minder om naar te kijken. Het uniform is altijd hetzelfde.

Maar Máxima compenseert dat totaal.” Volgens het toekomstig staatshoofd zelf is zijn sekse niet van belang bij de uitoefening van zijn ambt. „Het verschil tussen mijn grootmoeder en moeder is ook heel groot”, zei hij in 1997 tegen Paul Witteman. „Ik denk dat je sowieso met je voorgangers vergeleken wordt, of dat nou mannen of vrouwen zijn.”

Privacy Willem-Alexander en Máxima hechten aan hun privacy. Dáárom kochten ze in 2008 een vakantievilla in Mozambique, zegt jeugdvriendin Marry de Gaay Fortman. „En vanwege zijn band met Afrika. Uiteindelijk ben je op

2012 „leeft intens mee met slachtoffers en nabestaanden”.

Tijdens een staatsbezoek aan Duitsland mengt Beatrix zich in het islamdebat. Indirect prijst zij president Christian Wulff voor zijn omstreden uitlating dat de islam bij Duitsland hoort.

Oktober Kamerdebat over het Koninklijk Huis. Uitkomst: er komt geen ceremonieel koningschap en de koningin blijft voorzitter van de

Raad van State.

Het SBS-programma Shownieuws meldt abusievelijk op Twitter dat koningin Beatrix een hersenbloeding heeft gehad.

2012 Januari Beatrix, Willem-Alexander en Máxima brengen een staatsbezoek aan Oman en de Verenigde Arabische Emiraten. De PVV stelt Kamervragen over de hoofddoek die de koningin draagt in een moskee. Zij zou daarmee de onderdrukking van islamitische vrouwen legitimeren. „Echte onzin”, reageert Beatrix.

Februari Prins Johan Friso komt

zoek naar een plek waar je je als gezin kunt terugtrekken, net als Beatrix dat deed in Toscane. Gelukkig hebben ze die plek in Griekenland gevonden.” Zijn recht op privacy zal de prins „te vuur en te zwaard” verdedigen, zei hij in 2007 in een interview.

Op zijn aandringen werd in 2005 een mediacode ingesteld. ‘Leden van het Koninklijk Huis worden niet met camera’s of anderszins gevolgd op de momenten dat zij niet op grond van hun officiële functies naar buiten treden’, staat erin. Journalisten en fotografen die zich aan de code houden, worden beloond met ‘uitnodigingen voor mediamomenten van de leden van het Koninklijk Huis’, ook in ‘de persoonlijke levenssfeer’. „Met die mediacode bewijst Willem-Alexander hoe daadkrachtig en zakelijk hij is”, zegt Hermans. „Juliana ergerde zich blauw aan de media. Hij roept, hop, die mediacode in het leven.”

In 2010 stuurde de RVD op zijn aandringen een tweet de wereld in na een publicatie in de Volkskrant over de aanvraag van een sloopvergunning voor twee boerderijen op landgoed De Horsten. De krant zou ‘onzin verspreiden’, aldus de tweet.

Valkuilen De nieuwe koning heeft een paar eigenschappen die hem in problemen kunnen brengen.

Hij kan koppig zijn en houdt er stevige opinies op na. Hij kwam op voor zijn toekomstige schoonvader, Jorge Zorreguieta, door te verwijzen naar een ingezonden brief van ex-dictator Videla in het Argentijnse dagblad La Nación. „Dat was natuurlijk schattig maar wél onhandig”, zegt oud-minister Els Borst. De vraag is of de prins als koning altijd zal aanvoelen wanneer hij er het zwijgen toe moet doen. Volgens Paul Schnabel zijn koningen beter beschermd tegen fouten dan kroonprinsen: „Er is behalve de ministeriële verantwoordelijkheid ook zoiets als een ‘zekerheidsdekentje’ van adviseurs.”

De grootste rel rond de prins betrof zijn vastgoedproject in Mozambique. Na aanhoudende onrust zou hij te lang hebben gewacht met de verkoop van de omstreden vakantievilla, wat de beroering rekte. Cohen: „Hij heeft dat echt niet goed aangepakt. Dat soort fouten kan hij zich als koning niet te vaak permitteren.”

Mozambique, waar het gezin zou verblijven in een enclave van zeer rijken, verraadde een voorkeur voor een jetsetleven die volgens velen niet past bij de sociale ambities van de prins.

Maar volgens Joop van den Berg werd ook Beatrix in haar jonge jaren met de jetset geassocieerd. Zij had „veel koninklijke vriendjes en vriendinnetjes” en ging „graag spelevaren” met bierbrouwer Heineken.

Paul Schnabel denkt dat de prins zijn lesje heeft geleerd. „Hij weet nu dat geheimen altijd uitkomen en dat de druk van de media groot is.” Volgens historica Hermans was ‘Mozambique’ zelfs het beste wat Willem-Alexander kon overkomen. „Het leerde hem hoe het niet moet.”

2013 onder een lawine in Lech en raakt in coma. Hij loopt zware hersenschade op.

Maart Friso wordt overgebracht naar een kliniek in Londen. Beatrix hervat haar werkzaamheden.

De Tweede Kamer besluit voortaan zelf de (in)formateur te kiezen bij kabinetsformaties. Beatrix verliest zo haar rol bij de formatie.

April De Turkse president Gül brengt een staatsbezoek aan

Nederland. PVV-leider Wilders heeft in een opiniestuk geschreven dat Gül „niet welkom” is. Beatrix noemt Turkije „een stabiele factor in een roerig gebied”.

Op Koninginnedag bezoekt Beatrix Rhenen en Veenendaal. Op verzoek van de koninklijke familie is het programma niet versoberd.

September Hoewel Beatrix formeel geen rol meer heeft bij de formatie brengen informateurs Henk Kamp

(VVD) en Wouter Bos (PvdA) van het kabinet-Rutte II haar een bezoek.

December Elsevier roept Beatrix uit tot Nederlander van het jaar.

2013 Januari Beatrix brengt een staatsbezoek aan Brunei en Singapore. Willem-Alexander en Máxima vergezellen haar.

28 januari Beatrix kondigt haar aftreden aan.

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Woensdag 30 januari 2013

22 S P EC IAL Beatrix

‘Haar soort standvastigheid zien we graag’ Oranjeverenigingen spraken gisteravond over de abdicatie. „We vierden al haar verjaardag en nu een nieuwe koning.”

Sheila Kamerman en Frederiek Weeda

Z

o’n sterke vrouw, die altijd maar doorgaat. En zo oprecht. Koningin Beatrix leeft bij narigheid echt mee met de bevolking, zegt Theo van Yperen (54). Ze geeft hem steevast een „warm gevoel” want ze straalt „saamhorigheid” uit. Van Yperen is chef van een machinewerkplaats in Nieuw-Vennep. En hij is vicevoorzitter van de Oranjevereniging Beatrix Nieuw-Vennep die deze week 75 jaar bestaat. „We vierden haar verjaardag al en nu ook een nieuwe koning.”

Overal in het land kwamen gisteravond vrijwilligers bijeen om na te praten over de aangekondigde abdicatie van koningin Beatrix. Allemaal noemen ze het een goede beslissing van de vorstin. Maar gehuild werd er ook wel een beetje.

Eén van de bestuursleden van de Oranjevereniging Weesp heeft een traantje weggeveegd. Want er is tóch weer een periode van bijna 33 jaar voorbij. Voorzitter Hans Burggraaf, huisarts van beroep, is spontaan met het bestuur bijeengekomen om te praten over de abdicatie en de festiviteiten in april. Wat hij zo bijzonder vindt aan Beatrix, zegt hij, is haar professionaliteit. „Ze werkte door tot haar 75ste en eigenlijk is ze nog niet moe, zegt ze. Ook na de aanslag in Apeldoorn, na het ongeluk van haar zoon – zij ging gewoon door.

Dat is toch het soort standvastigheid dat wij Nederlanders graag zien in ons koningshuis.”

Burggraaf kent de kritiek op het instituut koningshuis wel – dat een erfelijk koningschap niet meer van deze tijd zou zijn – maar hij deelt die zeker niet. „Een vorst bindt de bevolking tijdens rampen en tijden van verdriet. Ook in het buitenland is ze

23 Stamboom van de Nederlandse troonopvolging

BEELD RUBEN L. OPPENHEIMER

Legenda

Regeren Be Bel B e ang el an ngrij r jke ke ke geb g beur eu te te iss ten iss en e

Lod L od dewi ew wijk ijjk k Nap Napole Na ole o leon o wo dtt ko wor kon kon oning ng va ng van n he ett konink kon ko ink nk kri rijk Holl ollland and Nap Nap pole o eon on n Bon Bo onapa aparte apa pa arte te e lijjft Hol Ho o lan a d in bij an bij ij Fra rran nk nkr krrijk k iijk jjk k

Ko oni ning ng gW i le il lem m IIII Koning Willem 1790 90

79922 118849 49) (1792-1849)

181 816 81 16 1816

Henriëtte d’Oultremont de Wégimont (1792-1864)

8 1841

1810

((1817-1890) (181 (1 817 881 177 18 7-18 1890 90) 90

B gis Be Bel g che gi h re revol vo v olutiie

18830 11830 30

B lg Bel gië i on ona affh afh f ank an nkeli kel eliijk eli elijk. jk. k.. k Ee Ee Eer errste rste ste tr trein trein in ttu usse se en Ams Am m ter terdam te erdam am me en nH Ha aarl a em ar em

118840 40

Mar arian ian an nne Marianne (1810-1883) (18 1881010-188 1883) 188 3))

Anna An naa P aulo au lown lo wnna w Paulowna (1795-1865) ((1 179955 188655) Hendri Hen drikk dr dri Hendrik (1820-1879) (1882020 187 87799))

Ko oni n ng gW illem il lem III le II Koning Willem III

EErn rnst Casimir Ernst (1822-1822) (18 18822 22

Sophie (1824-1897)

S Soph So ophhie vvan ann W ü tttem ür mbe b Sophie Württemberg ((1818-1877) (1 1881188--18 1877 77) 77)

183 11839 839 83 39

1820 20

Gro G ro ond ondw ndw d eth etherz her erzien erz ien ie iening e ing in ng doo do oo or Tho hor h orb or be bec ecke ke k e Beg Beg Be egin in ind in nd n dus ust u s ria ri lis liisati isati is atti te

P Pa Pau l a lin Paulina (1800-1806) (18 8000 180 00 806) 6

Ale A lexan xa ander ander an de e Alexander (1818-1848) ( 18(18 8 184 88448) 848) 8

1188800 00 00

W Wil llem lem em m Willem (1840(18 40-187 40187 18 8879) (1840-1879)

Oprichtin Opr ich ich htin ting ti g Nede derla d and nds d che he Han an nde del d e -Ma Ma aatscha atssch cha happ pp p ppi pij

Maurit Mau rrit ri its ts Maurits ((18 1884343-185 43 185 185 18 8 0) (1843-1850)

187 11879 879 879

A Ale exan xander xan de Alexander (18 (1 1851 511 1888884 (1851-1884)

EEm mmaa van van an W a de al deck Emma Waldeck-Pyrmont (1 185 85888--19 1 34 3 ) (1858-1934)

118850 50

Ko oni ning ng gin nE mma mm Koningin Emma ((1858-1934) (18 (1 188558--19934 34) 4)

Emm mm m ma w a reg as re egeent nt in Emma was regentes e per pperiode1890-1898. eriod i e18 io 1890 890 900-18 18 de Eerrst Eer st voo vo or ha hhaar aarr zzi aa aar ie Eerst voor zieke ech cchhtge t no nnoo ooo ot ((33 ddagen) a ag echtgenoot en daa aarna rn na vo vvoor oor oor or hha aaaar m daarna haar minderjar arige arige ar ge do ddochter. ocht chtteer cht er.rr. jarige

186 118 8860 60 60 Afs A fsscha ch ha h afffi aff ffiing ng sla la aver e nij ijj do doo do door oor Ned ede de d erla rland d

11888770 70 Beg Beg e in n Atj Attjje eh ehh-oor o log l g

E ste Ee Eer te op ope enb nb ba arrre are te tel elefo efo foonn nnetw netw et erk rk k

Amster Ams msster terdam erd dam amse bev ev volk lking ing ng g schenk sc sch enkt koni oningi ngin Wilh n Wilh ilhelm lhelm mina in na na de G de Gou oud o den en n Ko Koets etts Vastst Va Vas tst ts stell e ing el ell ng g we westelij ste elij liijke i ke e gre g re ens n Sur Surina urin iina name n me

K Ko oni ning ngin ng in W iillhe helm elm lmin lmin na Koningin Wilhelmina 118880 80

(1 18808880-19 0--19 1962 66222)) (1880-1962)

90 190 901 1901

H He ennndr nddr van Mecklenburg-Schwerin Hendrik (1 18766(1876-1934)

193 1937 9937

B Be Bernhard ernh rnnh van Lippe-Biesterfeld (19 (1 991111-(1911-2004)

18890 1189 90

1900 00

Koni Ko niing n ng gin in nJ ullia u lia ana na Koningin Juliana (1 190 9 99 2200044) (1909-2004)

1910 Ned N Ne ed e der erl rla and n ne eut uttrraal utr all iin n Eer errsste tte We Werel reldoo re do d doorlo doo oorlo rlo og Alge Al Alg eme m en en kii ssre kie re echt h manne mann ma nne ne n en Alg A lg geme em me m meen een en kiiesre kie k srrecht cht vrouw vrrouwen ouw uw u wen en NSB NSB NS S o op pger pge gerich e ich cch ht

IIr rene rre n ne Irene (1 (19 1939 39 (1939)

Twe Twe Tw weed ed ede de e Wer W ere er eld el ldoor ld oorrllog oo lo o Pol Po P o iti itttiione on nele ne nel le ac act ccties ie ess Indon e In ndon donesi e ë esi Ned N ed e derl derl rlland an n er erke ken ken nt soever soe so oever oe erein eii iite einite tteit Ind nd done one on n sië ë Wat Wa W atters a ersnoo er noo od dra ra amp

die was pas aardig.

Als ze al eens uit de band sprong, zoals die keer toen ze zich in de Jordaan liet zoenen op Koninginnedag door een jongeman uit het publiek, twijfelden we aan haar spontaniteit.

Was het tafereel niet door de RVD in scène gezet om ons te vertederen?

Voor haar brille en haar scherpzinnige geest hadden we weinig oog; die namen we voor kennisgeving aan. Pas toen de ene na de andere tragedie haar in haar persoonlijke leven trof en ze desondanks onverdroten doorging met het doorknippen van onze linten, begonnen we haar steeds meer te waarderen. ‘Bea’ was alsnog een tof mens geworden.

Nu ze weggaat, noemen we haar een icoon.

Volgens Geert Wilders is ze zelfs „een groot voorbeeld voor velen”. Onlangs vroeg hij zich nog af wat ze in een moskee in Abu Dhabi te zoeken had, maar misschien mag ze voortaan van hem een hoofddoekje dragen – het kan geen kwaad meer.

Waarom zou ze precies aftreden? Zouden er

nog motieven zijn die ze achter de haag van haar tanden hield omdat ze het afscheid leuk wil houden? Reken maar. De historici zullen daar nog een hele kluif aan krijgen; nu al staat vast dat ze erover van mening zullen verschillen: zoals zo vaak als het om het koningshuis gaat, zullen de speculaties lange tijd sterker zijn dan de bewijzen.

Gaan we haar missen? Ik vrees van wel.

Samen met haar man was Beatrix jarenlang het ongeschreven geweten van Nederland – niemand wist wat het precies inhield, maar we beseften dat zij een morele standaard vertegenwoordigden waar we altijd op konden rekenen.

Het waren intelligente mensen met veel onderscheidingsvermogen en groot verantwoordelijkheidsgevoel.

Dat hadden we – en we weten nog niet wat we ervoor terugkrijgen. Een vriendelijke koning en een hartelijke koningin, dat is zeker.

Maar zal dat ook voldoende zijn?

Frits Abrahams

Christina (1947)

1930 30

K Ko oni n ng ngin i B in eatr ea trix trix tr x Koningin Beatrix

Claus von Amsberg (1926-2002)

19 99666 1966

1940 40

119950 50

Emma (2005)

1 1960 60

Joanna (2006)

Pr P rin ins s van van va n Oranje Orran O nje Prins Willem-Alexander Wi W Will illllem m-A Ale exa and nde ((196 (1 1967) 9667) 7) (1967)

Nie N ie euwuw uwwG Gu Gui uine nea e ov verg rg gedr edrage ed rage ag ge en aa aan a a In nd don do ones on esi es e sië

200 2002 02

6

Máxima Zorreguieta (1971)

11999770 70 3 Surina Sur iname in iname m ona on fha anke k li kelij liijjk lij Krraker Kra errsre srelle sr lle en tijd jdens jd en en krro kro onin ing g Beat eatr atrix rix ri ix Ne Ned ede erl rl rland ands ands and voe v vo oe o etba ba alel ellftal e fta ft fta tal wint ntt E EK K

A Alexia (2005) (

4

A Ariane (2007)

119980 80

119999 990 90 90

Bij Bij ijllme merra rramp ramp p

2 20000 2000 20 00 00 Pim Pi Pim mF Fo ortuyn rtu uyn yn ver errmoo mo m oord rd The T heo van he an Gog Go ogh verm moor o rd oo d Aansla Aa Aan slla sla ag op Kon Kon Ko oninginn ing ng ginn in nn neda edag ed dag in in Apel pe eldo doo oorn o n Afftred A Aft re re ed den e kon k ko on oning ng gin n Be Beattri Bea rix

5

Johan Mabel Wisse Smit JJoh ha Friso (1968) (1968) ((11 2004

Op Opr O prrich p ichtin ch httin i g EEG in ing G Grrondt Gro G n roe oe epen pen pe en na naar ar Nie N ie eu uw uwwG wGui Gu uiinea u ne n e

Margriet (1943)

1920 20

((1 1938 9338) 8) (1938)

Gaan we haar missen? Ik vrees van wel

De koningin treedt af, ik moet naar huis

Wilhelmina van Pruisen (1 175 7 11-18 18820 2 ) (1751-1820)

Freder Fre reder d ikk de Frederik (1797-1881) (1 (17 977-188 1881) 188 1))

1780 78800

F anse Fra n ke ns keize eize errri rrr jk kv va val allt uit a alt iite tte een en Kon K on nink ink krrij ijjk der der er Ned Ne ed derl d errl e erl rland and an de en n

DAG

En wég was ik. In de trein naar huis werd ik net zo sentimenteel als al die Nederlanders die ik later op de tv zag. Ik had nog best een paar jaar met Beatrix als koningin willen doorleven.

De wegen van onze gevoelens zijn nu eenmaal ondoorgrondelijk. Wat hebben we vroeger niet op haar afgegeven! Soms leek het wel of ze geen goed kon doen.

We vonden dat ze bekakt praatte, dat ze te manifest haar meningen ventileerde en dat ze haar frivole vader de hand boven het hoofd hield. Onze cabaretiers vonden het leuk om haar accent te imiteren. Was ze bovendien niet veel afstandelijker dan haar moeder ooit geweest was? Had ze het soms te hoog in haar koninklijke bol? Nee, Claus, die man van haar,

179 791 91 1791

Leven

ons gezicht. En ze is niet op haar mondje gevallen. Dat bleek toen een politicus hier kritiek had op de sluier die ze droeg in het Midden-Oosten.

Niet op je mondje gevallen zijn is óók heel Nederlands.”

Niet alleen de koningin maar de hele koninklijke familie „haalt de betrokkenheid bij de mensen naar boven”, zegt Carla Bekken-Peters (50), voorzitter van de Oranjevereniging in Doesburg. Het maakte in 2009 diepe indruk op haar toen het feest in Doesburg opeens uitdoofde toen bekend werd dat in Apeldoorn een aanslag was gepleegd. „Er was helemaal geen gedoe. Iedereen had respect en begrip. Iedereen ging gewoon rustig naar huis.”

In cafébar Anno 1890 in Amstelveen zat gisteravond Joop Battefeld met zijn dochter en schoonzoon, zijn vrouw en een bevriend echtpaar. Ter ere van zijn verjaardag. Hij vindt het „ontzettend bijzonder” dat de koningin precies op zijn 68ste verjaardag aankondigt dat ze afstand neemt van de troon. Zijn dochter is zwanger. „Als het een meisje wordt, moet je haar Bea noemen”, zegt haar vader. Iedereen lacht. „Als het een jongen wordt, Willem.”

Iedereen gunt de koningin eindelijk rust. „Ze heeft het toch tien jaar langer volgehouden dan de meeste Nederlanders”, zegt een vrouw. „En dat terwijl ze een heel zwaar jaar achter de rug heeft. Met Friso en zo.”

Cafébar Anno 1890 zit precies op de grens van Amsterdam en Amstelveen. De koningin zou op Koninginnedag naar Amstelveen komen. Zou dat nog doorgaan, vragen de cafégasten zich af. Of speelt zo’n troonswisseling zich af op de Dam in Amsterdam?

Aan de tafel van Joop Battefeld heeft niet iedereen even hoge verwachtingen van Willem-Alexander. „Hij komt niet empathisch over”, vindt Battefeld. „Bij Claus had je het gevoel dat hij echt in mensen geïnteresseerd was.” Schoonzoon Bas Landzaat moet wennen aan een man die op de troon komt: „Wij zijn vrouwen gewend in Nederland. Een koningin is leuker.” Aan de bar zegt Jaap Schippers: „We zijn veel beter af met een koningin dan met een president. Ze kan iedereen bellen. Ze hangt zo met Obama aan de lijn.”

Waar was je toen je het nieuws over de koningin hoorde?

In mijn geval moet het antwoord aan het banale grenzen. Ik zat op een meter afstand van mijn dochter, die juist in haar keuken erwtensoep stond te koken. Het aroma van de soep en het kersverse nieuws over de koningin op mijn laptop vormden een opvallende combinatie, die mijn Nederlanderschap op ongewone wijze bevestigde. Kon het Hollandser? „Wat is er?”, vroeg mijn dochter, die mij zag verstrakken terwijl ik de tekst op mijn laptop las. „De koningin treedt af, ik moet naar huis”, zei ik met een vreemde knik in mijn stem. „Dus je laat me met die erwtensoep zitten?”

Het klonk alsof er een doodvonnis over haar maaltijd werd uitgesproken. „Ik kan niet anders, dit is het laatste wat ik voor de koningin kan doen.”

Mijn eigen dochter teleurstellen – een dag eerder zou ik niet hebben gedacht dat ik dit offer ooit voor het koningshuis wilde brengen.

g Willem I Koning

433) 177770 70 (1772-1843)

200110 20

P Pr rin nse es Catharina-Amalia Ca ath tha Prinses ((2 200033)) (2003)

E Eloise (2002) (

Constantijn C Laurentien Brinkhorst (1969) (1966) 2001

7

C Claus-Casimir (2004)

8

LLeonore (2006)