คู่มือการใช้งานสื่ อเสี ยงธรรม
16 GB รุ่น ๑.๔ ธรรมบรรยายและธรรมนิพนธ์ของ สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ที่บรรจุอยู่ในพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) รวบรวมและเรียบเรียงคู่มือ โดย พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดญาณเวศกวัน
คู่มือการใช้งานสื่อเสียงธรรม พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๔
© รวบรวมและเรียบเรียงคู่มือ โดย พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑ พิมพ์ครั้งที่ ๑: พฤศจิกายน ๒๕๕๙ ๗๐๐ เล่ม – วัดญาณเวศกวัน จัดพิมพ์เป็นที่ระลึกเพื่อแสดงมุทิตาจิต แด่พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ที่ได้รับพระราชทานสถาปนา เลื่อนสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ในวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๙ ๕๐๐ เล่ม – พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) และผู้มีจิตศรัทธา ๒๐๐ เล่ม พิมพ์ครั้งที่ ๒ - ๗: ธันวาคม ๒๕๕๙ - พฤษภาคม ๒๕๖๐ ๑๓,๕๐๐ เล่ม คู่มือรุ่น ๑.๒ พิมพ์ครั้งที่ ๑ - ๒: สิงหาคม ๒๕๖๐ - เมษายน ๒๕๖๑
๗,๐๐๐ เล่ม
คู่มือรุ่น ๑.๓ พิมพ์ครั้งที่ ๑: กรกฎาคม ๒๕๖๑
๓,๐๐๐ เล่ม
คู่มือการใช้งานสื่อเสียงธรรม พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๔ พิมพ์ครั้งที่ ๑: ตุลาคม ๒๕๖๑ ๕,๐๐๐ เล่ม - คุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง และผู้มีจิตศรัทธา ออกแบบปกและรูปเล่ม บ้านจิตสบาย พิมพ์เป็นธรรมทานโดยไม่มีค่าลิขสิทธิ์ ท่านผู้ใดประสงค์จัดพิมพ์ โปรดติดต่อขอไฟล์ต้นฉบับล่าสุด และขออนุญาตที่ พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดญาณเวศกวัน วัดญาณเวศกวัน ต.บางกระทึก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ โทร ๐๒ ๔๘๒ ๗๓๕๖, ๐๒ ๔๘๒ ๗๓๖๕, ๐๒ ๔๘๒ ๗๓๗๕ ต่อ ๑๑๐ E-Mail: kunchitg@gmail.com พิมพ์ที่ บริษัท แอทโฟร์พริ้นท์ จ�ำกัด (อนุญาตให้ท�ำส�ำเนาแจกเป็นธรรมทานได้)
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์คู่มือรุ่น ๑.๔ ครั้งที่ ๑) การพิมพ์ในครั้งนี้ได้เปลี่ยนชื่อหนังสือเป็น “คู่มือการใช้งานสื่อเสียงธรรม พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๔” เพื่อให้สื่อความหมายได้ ชัดเจนส�ำหรับผู้ใช้งาน จัดหัวข้อและเรียงล�ำดับใหม่ และได้เพิ่มเติมข้อมูลใหม่ดังนี้ ๑. ธรรมบรรยายใหม่ของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ที่บรรยายในเดือนกันยายนและตุลาคม ๒๕๖๑ ๒. เสียงอ่านธรรมนิพนธ์ ๓ เรื่อง คือ พุทธธรรม ฉบับเดิม, การแพทย์ยุค ใหม่ในพุทธทัศน์ และกรณีธรรมกาย ๓. ธรรมนิพนธ์ในรูปแบบไฟล์ PDF จ�ำนวน ๒๑ เรื่อง ข้ อ มู ล ทั้ ง หมดนี้ ถู ก บรรจุ ไ ว้ ใ น Micro SD Card ผู ้ ที่ ต้ องการข้ อมู ล สามารถถอด Micro SD Card ที่อยู่ด้านล่างของเครื่องไปท�ำส�ำเนาหรือแจกจ่าย เป็นธรรมทานได้ ขออนุโมทนา พระกฤช นิมฺมโล ที่ช่วยอ่านหัวเรื่องธรรมบรรยายชุดใหม่นี้ บ้านจิตสบาย ที่ช่วยจัดรูปเล่ม ท�ำภาพประกอบ ออกแบบปกและปลอกหุ้มกล่อง คุณการะเกด แทนกิจการกุล คุณศรัณยา วีระวัฒน์ คุณวชิรปิลันธ์ โชคเจริญรัตน์ ที่อนุญาตให้นำ� เสียงอ่านมาเผยแผ่ คุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง รวมทัง้ ทุกๆ ท่านทีไ่ ด้ ร่วมกันจัดท�ำ สือ่ เสียงธรรม พระเครือ่ ง (พระในเครือ่ งแสดงธรรม) เพือ่ น�ำไปมอบ ให้แก่พระภิกษุ สามเณร และผูส้ นใจ เป็นการให้ปญ ั ญาและสร้างสัมมาทิฏฐิแก่พหุชน ขอบุญกุศลทีท่ กุ ท่านได้รว่ มกันท�ำนี้ จงสัมฤทธิผลให้ทกุ ท่านเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ประสบความส� ำเร็จ ในสิ่งที่ดีงามที่ปรารถนา มี ค วามสุ ขความเจริ ญ งอกงาม ไพบูลย์ในธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เจริญในสัมมาปฏิบตั จิ นถึงฝัง่ แห่งพระ นิพพานกันถ้วนทั่วทุกคน เทอญ พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๑๕ ตุลาคม ๒๕๖๑
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์คู่มือรุ่น ๑.๓ ครั้งที่ ๑) คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๓ นี้ ได้เพิ่มเติม ข้อมูลธรรมบรรยายของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ที่บรรยาย ในปี ๒๕๖๐ - พฤษภาคม ๒๕๖๑ จ�ำนวน ๑๔ เรื่อง และได้เพิ่มเติมข้อมูลธรรม นิพนธ์ในรูปแบบไฟล์ PDF ที่เป็นหนังสือใหม่อีกจ�ำนวน ๖ เรื่อง รวมเป็นหนังสือ จ�ำนวน ๓๙๙ เล่ม มาบรรจุไว้ใน Micro SD Card ของพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดง ธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๓ รุ่นใหม่นี้แล้ว เพื่อเป็นข้อมูลให้ผู้ที่สนใจอยากอ่านธรรมนิพนธ์ และผู้ที่ต้องการศึกษาค้นคว้าได้ท�ำส�ำเนาไปอ่านและศึกษา ผู้สนใจธรรมนิพนธ์ สามารถเสียบสายข้อมูลของตัวเครื่องเข้าไปที่ PC เพื่อท�ำส�ำเนาข้อมูล หรือถอด Micro SD Card ไปเสียบเข้าเครื่องอ่านแล้วต่อเข้า PC เพื่อท�ำส�ำเนาไปอ่านได้ ขออนุโมทนา พระกฤช นิมฺมโล ที่ช่วยอ่านหัวเรื่องธรรมบรรยายชุดใหม่นี้ คุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง ที่จัดพิมพ์หนังสือคู่มือพระเครื่องแจกเป็นธรรมทาน รวมทั้ง ทุกๆ ท่านที่ได้ร่วมกันจัดท�ำพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) เพื่อน�ำไปมอบให้ แก่พระภิกษุ สามเณร และผู้สนใจ เป็นการให้ปัญญาและสร้างสัมมาทิฏฐิแก่พหุชน ขอบุญกุศลที่ทุกท่านได้ร่วมกันท�ำนี้จงสัมฤทธิผลให้ทุกท่านเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ประสบความส�ำเร็จในสิ่งที่ดีงามที่ปรารถนา มีความสุขความเจริญงอกงามไพบูลย์ ในธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เจริญในสัมมาปฏิบัติจนถึงฝั่งแห่งพระนิพพาน กันถ้วนทั่วทุกคน เทอญ พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๑๑ กรกฎาคม ๒๕๖๑
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์คู่มือรุ่น ๑.๒ ครั้งที่ ๑) คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๒ นี้ได้เพิ่มเติม ข้อมูลคือรายชื่อธรรมนิพนธ์ของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) จัด เรียงตามตัวอักษร โดยข้อมูลธรรมนิพนธ์ในรูปแบบไฟล์ PDF รวมทั้งหมดจ�ำนวน ๓๙๓ เล่ม ได้น�ำมาบรรจุไว้ใน Micro SD Card ของพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดง ธรรม) 16 GB รุ่น ๑.๒ รุ่นใหม่นี้แล้ว เพื่อเป็นข้อมูลให้ผู้ที่สนใจอยากอ่านธรรมนิพนธ์ และผู้ที่ต้องการศึกษาค้นคว้าได้ท�ำส�ำเนาไปอ่านและศึกษา ผู้สนใจธรรมนิพนธ์ สามารถเสียบสายข้อมูลของตัวเครื่องเข้าไปที่ PC เพื่อท�ำส�ำเนาข้อมูล หรือถอด Micro SD Card ไปเสียบเข้าเครื่องอ่านแล้วต่อเข้า PC เพื่อท�ำส�ำเนาได้ ขออนุโมทนาคุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง ที่จัดพิมพ์หนังสือคู่มือพระเครื่อง แจกเป็นธรรมทาน คุณสิทธิชัย บุญมณีโชติ ที่ช่วยตรวจเช็ครายชื่อหนังสือ และแก้ไขค�ำผิด รวมทั้งทุกๆ ท่านที่ได้ร่วมกันจัดท�ำพระเครื่อง (พระในเครื่อง แสดงธรรม) เพื่อน�ำไปมอบให้แก่พระภิกษุ สามเณร และผู้สนใจ เป็นการให้ ปัญญาและสร้างสัมมาทิฏฐิแก่พหุชน ขอบุญกุศลที่ทุกๆ ท่านได้ร่วมกันท�ำนี้ จงสัมฤทธิผลให้ทุกๆ ท่านเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ประสบความส�ำเร็จในสิ่งที่ดี งามที่ปรารถนา มีความสุขความเจริญงอกงามในธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เจริญในสัมมาปฏิบัติจนถึงฝั่งแห่งพระนิพพาน เทอญ พระครูปลัดสัมพิพัฒนศีลาจารย์ (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๕ สิงหาคม ๒๕๖๐
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์ครั้งที่ ๕) คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๕ นี้ได้ปรับปรุง ต้นฉบับใหม่เพื่อให้ผู้ใช้อ่านได้สบายตา และสามารถใช้งานพระเครื่องได้ดีดังนี้ ๑. จัดท�ำภาพประกอบการฟังเสียงอ่าน พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย ใหม่ โดยใช้ไฟล์ภาพที่คุณสิริมนต์ ตั้งเสรีจิตสกุล และ คุณชาคริต ตั้งเสรีจิตสกุล ได้จัดท�ำ ขึ้นมา และน�ำมาถวายไว้ให้ผ่านทางคุณฤทธิรงค์ ๒. เพิ่มส่วนวิธีการใช้งานพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) เพื่อเป็น แนวทางการใช้งานแก่ผู้ที่ไม่เคยใช้มาก่อน ขออนุโมทนา คุณสิริมนต์ ตั้งเสรีจิตสกุล และ คุณชาคริต ตั้งเสรีจิตสกุล ที่ได้ช่วยจัดท�ำภาพประกอบการฟังเสียงอ่าน พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย คุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง และคุณพัชธร กิตินุกูลศิลป์ ที่จัดพิมพ์หนังสือคู่มือพระเครื่องแจก เป็นธรรมทาน รวมทั้งทุกๆ ท่านที่ได้ร่วมกันจัดท�ำพระเครื่อง (พระในเครื่อง แสดงธรรม) เพื่อน�ำไปมอบให้แก่พระภิกษุ สามเณร และผู้สนใจ เป็นการให้ ปัญญาและสร้างสัมมาทิฏฐิแก่พหุชน ขอบุญกุศลที่ทุกๆ ท่านได้ร่วมกันท�ำนี้ จงสัมฤทธิผลให้ทกุ ๆ ท่านเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ประสบความส�ำเร็จในสิง่ ทีด่ งี าม ที่ปรารถนา มีความสุขความเจริญงอกงามในธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เจริญในสัมมาปฏิบัติจนถึงฝั่งแห่งพระนิพพาน เทอญ
พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๙ มีนาคม ๒๕๖๐
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์ครั้งที่ ๓) พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) Version ๑๖ GB รุ่น ๑ นี้จัดท�ำขึ้น เพือ่ รวบรวมผลงานของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) เผยแผ่เป็น ธรรมทาน โดยข้อมูลทัง้ หมดได้บรรจุไว้ใน Micro SD Card ขนาด 16 GB ทีอ่ ยู่ ด้านล่างของเครื่อง ซึ่งผู้สนใจสามารถถอด Micro SD Card ไปท�ำส�ำเนาแจกเป็น ธรรมทานได้ ข้อมูลประกอบด้วย ๑. เสียงอ่าน พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย (อ่านโดยพระกฤช นิมฺมโล) ๒. ธรรมบรรยายของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ซึ่งได้จัดท�ำเป็นหมวดหมู่เพื่อให้ง่ายต่อการฟังและการค้นหา ๓. คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) Version ๑๖ GB รุ่น ๑ ฉบับนี้ (เป็นไฟล์ PDF) ขออนุโมทนาพระพงศธร เกตุญาโณ คุณสิทธิชัย บุญมณีโชติ และ คุณนิพัทธา พวงสุวรรณ ที่ช่วยตรวจเช็คและแจ้งค�ำที่พิมพ์ผิดตกหล่นที่มีอยู่ใน การพิมพ์ครั้งที่ ๒ ซึ่งได้ท�ำการแก้ไขแล้วในการพิมพ์ครั้งที่ ๓ นี้ ขออนุโมทนาคุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง และคณะ โยมกรรมฐานใต้โบสถ์ วัดญาณเวศกวัน และทุกๆ ท่านที่ช่วยเป็นธุระในการติดต่อ ประกอบเครื่อง ท�ำส�ำเนาหน่วยความจ�ำ ตลอดจนได้ร่วมกันด�ำเนินการจัดพิมพ์คู่มือพระเครื่องฯ เพื่อแจกเป็นธรรมทาน ธรรมทานบุญกิริยาของทุกๆ ท่านอันเกิดจากการร่วมกันจัดท�ำสื่อธรรม ในครั้งนี้ จงอ�ำนวยผลให้ทุกท่านประสบทั้งอามิสไพบูลย์ และธรรมไพบูลย์ ลุถึงความสุขเกษมศานต์ ยืนนานสืบไป
พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๑๙ ธันวาคม ๒๕๕๙
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์ครั้งที่ ๒) พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) Version ๑๖ GB รุ่น ๑ นี้จัดท�ำขึ้น เพือ่ รวบรวมผลงานของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) เผยแผ่เป็น ธรรมทาน โดยข้อมูลทั้งหมดได้บรรจุไว้ใน Micro SD Card ขนาด 16 GB ที่อยู่ ด้านล่างของเครื่อง ซึ่งผู้สนใจสามารถถอด Micro SD Card ไปท�ำส�ำเนาแจกเป็น ธรรมทานได้ ข้อมูลประกอบด้วยเสียงอ่าน พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย (อ่านโดย พระกฤช นิมมฺ โล) ธรรมบรรยายของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ซึ่งได้จัดท�ำเป็นหมวดหมู่เพื่อให้ง่ายต่อการฟังและการค้นหา และคู่มือพระเครื่อง ฉบับนี้เป็นไฟล์ PDF การพิมพ์ครั้งที่ ๒ นี้ได้แก้ไขค�ำที่พิมพ์ผิดและตกหล่น ขยายขนาดตัว อักษร จัดวรรคตอนให้อ่านง่าย และได้เพิ่มธรรมบรรยายที่เป็นภาษาอังกฤษอีก ๕ เรื่องเข้ามา ตามค�ำแนะน�ำของ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ขออนุโมทนาคุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง และคณะ รวมทั้งโยมกรรมฐานใต้โบสถ์ วัดญาณเวศกวัน ที่ช่วยเป็นธุระในการติดต่อ ประกอบเครื่อง และท�ำส�ำเนา หน่วยความจ�ำให้แก่ผู้สนใจเป็นธรรมทาน คุณนิพัทธา พวงสุวรรณ ที่ช่วยตรวจ เช็คและแจ้งค�ำที่พิมพ์ผิดตกหล่น คุณนิลุบล เล็กเจริญกุล และทุกๆ ท่านที่ด�ำเนิน การจัดพิมพ์คู่มือนี้เพื่อแจกเป็นธรรมทาน ธรรมทานบุญกิริยาของทุกๆ ท่านอันเกิดจากการร่วมกันจัดท�ำสื่อธรรม ในครั้งนี้ จงอ�ำนวยผลให้ทุกท่านประสบทั้งอามิสไพบูลย์ และธรรมไพบูลย์ ลุถึง ความสุขเกษมศานต์ ยืนนานสืบไป
พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๑๕ ธันวาคม ๒๕๕๙
ค�ำน�ำ
(ในการพิมพ์ครั้งที่ ๑) พระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) นี้เกิดขึ้นโดยปรารภคุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง ที่ได้มาเรียนกรรมฐานใต้โบสถ์ที่วัดญาณเวศกวัน เมื่อประมาณสิบ กว่าปีที่แล้ว พร้อมทั้งมีฉันทะวิริยะในการศึกษาหนังสือ พุทธธรรม ฉบับปรับปรุง และขยายความ ต่อมาคุณฤทธิรงค์ได้มาปรึกษาอาตมาว่า หนังสือพุทธธรรมนี้ เป็นหนังสือที่ดีมาก แต่การที่คนทั่วไปจะอ่านจบนั้นท�ำได้ยาก เนื่องจากมีเนื้อหา และรายละเอียดมาก จึงอยากจัดท�ำหนังสือพุทธธรรมนี้ออกมาเป็นเสียงอ่านเพือ่ ให้คนทัว่ ไปสามารถศึกษาได้งา่ ย และได้นมิ นต์ให้อาตมาเป็นทีป่ รึกษา อาตมาจึง ให้ท�ำหนังสือขออนุญาตพระเดชพระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) เพื่อจัดท�ำหนังสือ พุทธธรรม ฉบับปรับปรุงและขยายความเป็นเสียงอ่าน ต่อมาคุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง และคณะได้นิมนต์พระกฤช นิมฺมโล มาเป็นผู้อ่าน ซึ่งท่านได้ตั้งใจอ่านด้วยความพิถีพิถันเพื่อให้ถูกต้องและน่าฟังด้วย ความเลื่อมใสศรัทธาในพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ เมื่อพระเดชพระคุณท่าน เจ้ า คุ ณ ฯ ได้ มี การปรับ ปรุงหนังสือ พุทธธรรมเป็ น ฉบั บ ปรั บ ขยาย ทางคณะ ผู ้ จั ด ท� ำ จึ ง ได้ เ ปลี่ ย นมาใช้ พุ ท ธธรรมฉบั บ ใหม่ นี้ เ ป็ น ต้ น ฉบั บ ในการจั ด ท� ำ เสียงอ่านแทน การจัดท�ำเสียงอ่าน พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย นี้ใช้เวลาถึง ๗ ปี จึงแล้วเสร็จสมบูรณ์ ในช่วงแรกของการจัดท�ำ ทางคณะผู้จัดท�ำได้จัดท�ำเฉพาะ บททีอ่ า่ นเสร็จแล้วเป็นซีดเี พือ่ เผยแผ่ และได้นำ� มาถวายทีว่ ดั ญาณเวศกวันเป็นระยะ ทุกชุด ต่อมาคุณฤทธิรงค์และคณะได้ท�ำหนังสือขออนุญาตพระเดชพระคุณท่าน เจ้าคุณฯ น�ำธรรมบรรยายทีไ่ ด้บรรยายไว้ไปเผยแผ่ทางช่องทางต่างๆ เป็นธรรมทาน เมื่อได้จัดท�ำเสียงอ่านพุทธธรรมเสร็จบริบูรณ์แล้ว คณะผู้จัดท�ำได้บันทึกไฟล์ เสียงอ่านพุทธธรรมทั้งหมดพร้อมทั้งธรรมบรรยายบางส่วนของพระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณฯ ไว้ใน Micro SD Card ขนาด ๘ GB จัดท�ำเป็นชุดพร้อมเครื่องเล่น ขนาดเล็กที่มีล�ำโพงในตัวพกพาสะดวกและใช้งานง่ายน�ำมาถวายให้อาตมาตอน ต้นเดือนสิงหาคม ๒๕๕๙ เพื่อน�ำไปถวายให้แก่พระเดชพระคุณพระพรหม-
คุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) และเพื่อให้เป็นธรรมทานแก่พระภิกษุและญาติโยม ผู้สนใจ อาตมาเห็นว่าเครื่องเล่นนี้เป็นประโยชน์มาก แต่การฟังจะล�ำบากถ้าไม่รู้ รายละเอียดของเนื้อหาที่มีอยู่ในเครื่อง ดังนั้นอาตมาจึงได้เรียบเรียงและจัดท�ำ ไฟล์ธรรมบรรยายต้นฉบับขึ้นมาใหม่ โดยเพิ่มธรรมบรรยายของพระเดชพระคุณ ท่านเจ้าคุณฯ เข้ามา และจัดเป็นหมวดหมู่เพื่อให้ง่ายต่อการฟัง พร้อมทั้งได้จัดท�ำ หนังสือคู่มือสื่อเสียงธรรมขึ้นมา ในตอนแรกใช้ชื่อคู่มือว่า “คู่มือสื่อเสียงธรรม” หลังจากได้มอบให้พระภิกษุและญาติโยมเป็นธรรมทานไปแล้ว ปรากฏว่ามีผู้ สนใจอยากได้ แ ละอยากร่ ว มจั ด ท� ำ สื่ อ เสี ย งธรรมนี้ เ พื่ อ น� ำ ไปมอบให้ แ ก่ พระภิกษุทวี่ ดั ต่างๆ และให้กบั ญาติพนี่ อ้ งทีอ่ ยูต่ า่ งจังหวัดจ�ำนวนมาก อาตมาจึงได้ ปรับปรุงคู่มือสื่อเสียงธรรมนี้ขึ้นมาโดยได้เพิ่มรูปประกอบการฟัง พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย ที่คุณฤทธิรงค์และคณะได้จัดท�ำไว้และน�ำมามอบให้เข้าไปด้วย เพื่ อ ให้ ส ะดวกต่ อ การศึ ก ษาโดยได้ ตั้ ง ชื่ อ เครื่ อ งเล่ น สื่ อ เสี ย งธรรมนี้ ว ่ า “พระเครื่อง (แสดงธรรม)” วันที่ ๑ กันยายน ๒๕๕๙ คุณฤทธิรงค์ ภูพานทอง พระกฤช นิมฺมโล และคณะได้ขอโอกาสเดินทางมาพบพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ เพื่อรายงาน โครงการเสี ย งอ่า นพุทธธรรมที่ได้ท�ำเสร็จ สมบู รณ์ แล้ ว และได้ น� ำ เครื่ องเล่ น สื่อเสียงธรรมมาถวายพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ อาตมาจึงได้กราบเรียน ปรึกษาเพื่อขออนุญาตพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ ใช้ชื่อเครื่องเล่นสื่อเสียง ธรรมนี้ว่า “พระเครื่อง (แสดงธรรม)” ซึ่งพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ ได้กรุณา แนะน�ำว่าควรใช้ชอื่ “พระเครือ่ ง (พระในเครือ่ งแสดงธรรม)” จะเหมาะกว่า จึงได้ตงั้ ชือ่ เครือ่ งเล่นสือ่ เสียงธรรมนีว้ า่ “พระเครือ่ ง (พระในเครือ่ งแสดงธรรม)” และได้จดั ท�ำคู่มือฉบับปรับปรุงใหม่ขึ้นมาโดยใช้ชื่อว่า “คู่มือพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม) พุ ท ธธรรม ฉบั บ ปรั บ ขยาย และธรรมบรรยาย ๑๙ ชุ ด ” เมื่ อ วั น ที่ ๙ กันยายน ๒๕๕๙ และได้จัดท�ำส�ำเนาเพื่อมอบให้แก่ผู้สนใจเป็นธรรมทานพร้อม เครื่องที่คุณฤทธิรงค์ และญาติโยมผู้มีจิตศรัทธาน�ำมาถวาย เนื่องจากมีธรรมบรรยายของพระเดชพระคุณฯ ที่ยังไม่ได้น�ำมาบรรจุใน Micro SD Card ๘ GB เพราะหน่วยความจ� ำ ไม่ พอ ประกอบกั บ คณะโยม
ที่โ รงพยาบาลวิ ชั ย ยุ ท ธและญาติ โ ยมจ� ำ นวนมากมี ค วามประสงค์ จ ะจั ด ท� ำ พระเครือ่ งเพือ่ น�ำไปมอบให้กบั ญาติพนี่ อ้ งและถวายพระภิกษุทตี่ า่ งจังหวัด ดังนัน้ ในเดือนพฤศจิกายน ๒๕๕๙ อาตมาจึงได้จดั ท�ำต้นฉบับ “พระเครือ่ ง (พระใน เครือ่ งแสดงธรรม) Version ๑๖ GB รุ่นเฉพาะกาล” พร้อมคู่มือขึ้นมา โดยได้ เพิ่มธรรมบรรยายของพระเดชพระคุณฯ เป็นจ�ำนวน ๔๕ ชุด และเสียงอ่าน หนังสืออื่นๆ เช่น หนังสือพุทธประวัติ พุทธกิจ ๔๕ พรรษา ประวัติพุทธสาวก และพุทธสาวิกา มงคลสูตร และเสียงสวดมนต์เข้าไปด้วยเพื่อให้เป็นประโยชน์ต่อ ผูฟ้ งั ให้มากทีส่ ดุ โดยพระกฤช นิมมฺ โล สวนธรรมประสานสุข, คุณสุทธิรกั ษ์ สุขธรรม บริษัท ธรรมสภา สถาบันบันลือธรรม จ�ำกัด, คุณจิตสงบ ตระกูลโชคชัย และ ชมรมพุทธคุณ ผู้เป็นเจ้าของลิขสิทธิ์ได้อนุญาตให้น�ำเสียงธรรมเหล่านี้มาจัดท�ำ เพื่อเผยแผ่เป็นธรรมทานได้ อาตมาขออนุโมทนาทุกๆ ท่านมา ณ ที่นี้ด้วย โดย เฉพาะคุณฤทธิรงค์ และคณะที่ช่วยเป็นธุระในการติดต่อจัดหาเครื่อง และท�ำ ส�ำเนาหน่วยความจ�ำให้แก่ผู้สนใจ ในวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๙ นี้ พระเดชพระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ได้รับพระราชทานสถาปนาเลื่อนสมณศักดิ์เนื่องในวาระพระราช สมภพพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมพิ ลอดุลยเดช เป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ท่านเจ้าคุณมงคลธีรคุณ (อินศร จินฺตาปญฺโญ) รองเจ้าอาวาสวัดญาณเวศกวัน พร้ อ มคณะสงฆ์ ไ ด้ ป รารภจะจั ด ท� ำ พระเครื่ อ ง (พระในเครื่ อ งแสดงธรรม) Version ๑๖ GB จ�ำนวน ๕๐๐ ชุด เพื่อน้อมถวายพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ เพื่อเป็นการแสดงมุทิตาจิต ดังนั้นอาตมาจึงได้จัดหมวดหมู่ข้อมูลและจัดท�ำคู่มือ ชุดใหม่โดยมีเฉพาะผลงานของพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ เท่านั้นขึ้นมา โดยใช้ ชือ่ สือ่ เสียงธรรมชุดนีว้ า่ “พระเครือ่ ง (พระในเครือ่ งแสดงธรรม) Version ๑๖ GB รุน่ ๑” เพื่อน้อมถวายเป็นอาจาริยบูชาและแสดงมุทิตาจิตต่อพระเดชพระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) และจะได้น�ำพระเครื่องที่ญาติโยมได้ถวายมาร่วมน้อม ถวายอีกจ�ำนวน ๒๐๐ ชุด เพื่อให้พระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณฯ มอบให้แก่ผู้สนใจ เป็นธรรมทานต่อไป
ในการจัดท�ำไฟล์และคู่มือพระเครื่องนี้ หากมีข้อผิดพลาดประการใด อาตมาขอน้อมรับข้อผิดพลาดทัง้ หมดนัน้ แต่เพียงผูเ้ ดียว หากท่านใดพบข้อผิดพลาด หรือมีขอ้ เสนอแนะประการใด กรุณาแจ้งให้อาตมาทราบด้วยเพือ่ น�ำไปแก้ไขพัฒนา และปรับปรุงให้ดียิ่งขึ้นไป คุณงามความดีและบุญกุศลทั้งหลายที่เกิดจากการท�ำสื่อธรรมในครั้งนี้ ขอน้อมถวายแด่พระเดชพระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ที่เมตตาเป็น พระอุปัชฌาย์ สั่งสอน อบรม ให้ความรู้ทางธรรมอันมีค่ายิ่ง และได้นิพนธ์หนังสือ ธรรมะทีเ่ ป็นประโยชน์อย่างมากต่อพระพุทธศาสนา ขออาราธนาคุณพระศรีรตั นตรัย อวยชัยให้พรแด่พระเดชพระคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ให้เจริญด้วย จตุรพิธพรชัย มีอายุ วรรณะ สุขะ พละ มีสุขภาพร่างกายแข็งแรง และอยู่เป็นหลัก ชัยในทางธรรมให้แก่สาธุชนตลอดกาลนาน เทอญ
พระครูธรรมธร (ครรชิต คุณวโร) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดญาณเวศกวัน ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๕๙
“ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์น้น ั ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
บุญกุศลทั้งหลายที่เกิดจากการท�ำสื่อธรรมในครั้งนี้... ขอน้อมถวายแด่สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ) ที่เมตตาเป็นพระอุปัชฌาย์ สั่งสอน อบรม และให้ความรู้ทางธรรม อันมีค่ายิ่ง ขอมอบให้แก่โยมพ่ออนุสวัสดิ์ โยมแม่ทรรศณีย์ สวัสดิ์เสวี ผู้ให้ก�ำเนิด เลี้ยงดู ให้ความรัก ให้การศึกษา และให้โอกาส ในการเข้ามาศึกษาธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ขอมอบให้แก่ครูอาจารย์ทุก ๆ ท่ า นที่ ไ ด้ ป ระสิ ท ธิ์ ป ระสาท วิชาความรู้ และให้การศึกษาอบรม ขอมอบให้แก่เพื่อนสหธรรมิก ญาติพี่น้อง ผู้มีพระคุณ อุบาสก อุบาสิกา และทุกๆ ท่าน ที่เคยช่วยเหลือเกื้อกูลกันมา ขอมอบให้ แ ก่ เ หล่ า มนุ ษ ย์ เทวดา มาร พรหม ตลอดจน สรรพสัตว์ทั้งหลายที่อยู่ร่วมกันในสังสารวัฏฏ์ ขอให้ทุกๆ ท่านจงเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย มีอายุ วรรณะ สุขะ พละ ปฏิภาณ ธนสารสมบัติ มีสุขภาพร่างกายแข็งแรง ปราศจาก โรคภัยและภยันตรายใดๆ ทั้งปวงมาเบียดเบียน เจริญงอกงามในธรรม ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มีดวงตาเห็นธรรม พ้นจากทุกข์ทั้งปวง บรรลุ ถึงพระนิพพานในกาลอันควรด้วยเทอญ...
”
สารบัญหนังสือ ค�ำน�ำ วิธีการใช้งานพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม)
i
๑. ธรรมบรรยายของ สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
๑. พุทธประวัติ และประวัติศาสตร์ ๒. หลักธรรมและการปฏิบัติ ๓. ธรรมะในชีวิตประจ�ำวัน ๔. ธรรมะกับการศึกษา ๕. ธรรมะกับความเชื่อของคนไทย ๖. ธรรมะกับวิชาการ ๗. ธรรมะกับการเมืองการปกครอง ๘. Dhamma in English ๙. ธรรมะบรรยาย ปี ๒๕๖๐ - ๒๕๖๑
1 6 17 24 26 29 32 35 36
๒. เสียงอ่านธรรมนิพนธ์ของ สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
๑. พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย (อ่านโดย พระกฤช นิมฺมโล) ภาค ๑ มัชเฌนธรรมเทศนา ตอน ๑: ชีวิต คืออะไร? ตอน ๒: ชีวิต เป็นอย่างไร?
39 40
ตอน ๓: ชีวิต เป็นไปอย่างไร? ตอน ๔: ชีวิต ควรให้เป็นอย่างไร? ภาค ๒ มัชฌิมาปฏิปทา ตอน ๕: ชีวิต ควรเป็นอยู่อย่างไร? ภาค ๓ อารยธรรมวิถี ตอน ๖: ชีวิตที่ดี เป็นอย่างไร? ๒. พุทธธรรม ฉบับเดิม (อ่านโดย การะเกด แทนกิจการกุล) ๓. การแพทย์ยุคใหม่ในพุทธทัศน์ (อ่านโดย ศรัณยา วีระวัฒน์) ๔. กรณีธรรมกาย บทเรียนเพื่อการศึกษาพระพุทธศาสนา และสร้างสรรค์สังคมไทย (อ่านโดย วชิรปิลันธ์ โชคเจริญรัตน์)
42 45 50 59 66 67 69
๓. แผนภูมิประกอบการฟังเสียงอ่าน พุ ทธธรรม ฉบับปรับขยาย
77
่ ธรรมนิพนธ์ของ สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ ๔. รายชือ (ปยุตตมหาเถระ)
99
ในรูปแบบไฟล์ PDF ที่บรรจุอยู่ใน Micro SD Card ของพระเครื่อง
วิธีการใช้งานพระเครื่อง (พระในเครื่องแสดงธรรม)
ก่อนใช้งานครั้งแรก ให้เสียบสายไฟชาร์จไฟเข้าเครื่องอย่างน้อย 8 ชั่วโมงเพื่อกระตุ้นแบตเตอรี่ การเปิดปิดเครื่อง 1. เปิดเครื่องโดยการเลื่อนปุ่ม ON/OFF ที่อยู่ด้านบนของตัวเครื่องไปที่ ON เครื่องจะเล่นเรื่องที่เล่นค้างอยู่ในครั้งที่แล้วต่อจากเดิม 2. ปิดเครื่องโดยการเลื่อนปุ่ม ON/OFF ด้านบนไปที่ OFF การปรับความดังของเสียง เลื่อนปุ่มปรับเสียง ที่อยู่ด้านบนของตัวเครื่องไปทางซ้ายและขวาเพื่อปรับ ความดังตามต้องการ การหยุดเล่นและเล่นเรื่องที่ก�ำลังฟังต่อ 1. กดปุ่ม เพื่อหยุดเล่น 2. กดปุ่ม อีกครั้งเพื่อเล่นต่อ การเล่นเรื่องที่ต้องการฟังในคู่มือพระเครื่อง 1. เปิดหน้าสารบัญหนังสือคู่มือพระเครื่องเพื่อเลือกหมวดหมู่ที่สนใจและเปิดไป ที่หน้าที่ต้องการตามตัวเลขที่อยู่ด้านหลังหมวดหมู่ 2. เลือกหัวข้อที่ต้องการและเลือกเรื่องที่ต้องการฟังในหัวข้อนั้น แล้วกดแป้น ตัวเลขที่เครื่องตามตัวเลขที่อยู่ข้างหลังของเรื่องที่ต้องการฟัง 3. เครื่องจะเริ่มเล่นเรื่องที่เลือก แต่หากเครื่องไม่เล่นให้กดปุ่ม เพื่อเล่น การเล่นเรื่องถัดไป และเรื่องก่อนหน้า 1. กดปุ่ม เพื่อเล่นเรื่องถัดไป 2. กดปุ่ม เพื่อเล่นเรื่องก่อนหน้า i
การเล่นไปข้างหน้าอย่างรวดเร็วและเล่นย้อนกลับอย่างรวดเร็ว 1. กดปุ่ม ค้างไว้เพื่อเล่นไปข้างหน้าอย่างรวดเร็ว 2. กดปุ่ม ค้างไว้เพื่อเล่นย้อนกลับอย่างรวดเร็ว การเล่นซ�้ำแบบต่างๆ 1. กดปุ่ม จนหน้าจอขึ้นค�ำว่า ONE เพื่อเล่นเรื่องที่เลือกเรื่องเดียววนซ�้ำ 2. กดปุ่ม จนหน้าจอขึ้นค�ำว่า FoLd เพื่อเล่นทุกเรื่องในหัวข้อนั้นวนซ�้ำ 3. กดปุ่ม จนหน้าจอขึ้นค�ำว่า ALL เพื่อเล่นทุกเรื่องในเครื่องวนซ�้ำ การใส่แหล่งข้อมูล (ปกติเครื่องจะใส่ Micro-SD ที่มีข้อมูลมาให้เรียบร้อยแล้ว) 1. ข้อมูลไฟล์เสียง ไฟล์หนังสือธรรมนิพนธ์ และคู่มือของพระเครื่องถูกบรรจุ ไว้ใน Micro-SD ซึ่งอยู่ที่ช่องด้านล่างของตัวเครื่อง หากต้องการน�ำข้อมูลไป ท�ำส�ำเนาไว้ในเครื่องคอมพิวเตอร์ หรือส�ำเนาให้แก่ผู้อื่น สามารถใช้นิ้วกดลง ในช่องที่ใส่ Micro-SD แล้วค่อยๆ ปล่อยเพื่อถอด Micro-SD ออกมา แล้วน�ำ ไปท�ำส�ำเนาต่อได้ 2. การใส่ Micro-SD กลับคืนต้องใส่ให้ถูกด้านจึงจะสามารถกดลงจนสุดได้ ถ้าใส่ไม่ถูกด้านจะกดลงได้ไม่สุด 3. หากต้องการเล่นไฟล์เสียง MP3 ใน USB Drive สามารถเสียบ USB Drive เข้าช่อง USB ที่ทางด้านขวาของเครื่อง แล้วเลือกแหล่งข้อมูลเพื่อเล่นได้ การเลือกแหล่งข้อมูลที่จะเล่น 1. กดปุ่ม MODE จนหน้าจอด้านบนสุดแถวเดียวกับรูปแบตเตอรี่สีแดงขึ้นค�ำว่า TF สีแดง เพื่อเล่นจาก Micro-SD 2. กดปุ่ม MODE จนหน้าจอด้านบนสุดแถวเดียวกับรูปแบตเตอรี่สีแดงขึ้นค�ำว่า USB สีแดง เพื่อเล่นจาก USB Drive 3. กดปุ่ม MODE จนหน้าจอด้านบนสุดแถวเดียวกับรูปแบตเตอรี่สีแดงขึ้นค�ำว่า FM สีแดง เพื่อเล่นวิทยุ FM (ดูรายละเอียดในคู่มือที่มาพร้อมกับเครื่อง) ii
การเปิดไฟ LED เพื่อใช้เป็นไฟฉาย กดปุ่ม LED ค้างไว้ ไฟ LED ที่ด้านขวามือของเครื่องจะส่องสว่างขึ้นมา การชาร์จไฟเข้าเครื่อง 1. เสียบหัว Micro-USB (หัวเล็ก) ของสายสีขาวที่ให้มากับเครื่องเข้าที่เต้ารับ Micro-USB (หัวเล็ก) ที่อยู่ข้างเครื่องช่องบนสุดทางด้านขวาของตัวเครื่อง 2. เสียบที่ชาร์จไฟเข้าเต้ารับไฟฟ้า 3. เสียบหัว USB (หัวใหญ่) ของสายสีขาวเข้าที่เต้ารับ USB (หัวใหญ่) ของที่ ชาร์จไฟเพื่อชาร์จไฟเข้าเครื่อง (ปกติจะใช้เวลาชาร์จไฟประมาณ 3 ชั่วโมง) 4. ถ้าเครื่องเริ่มเล่นเสียงขาดๆ หายๆ หรือรูปแบตเตอรี่สีแดงบนหน้าจอกระพริบ แสดงว่าไฟในแบตเตอรี่ใกล้หมด ให้รีบชาร์จไฟเข้าเครื่อง 5. ในการใช้งานครั้งแรกหรือเมื่อเปลี่ยนแบตเตอรี่ใหม่ ให้เสียบสายไฟชาร์จไฟ เข้าเครื่องอย่างน้อย 8 ชั่วโมงเพื่อกระตุ้นแบตเตอรี่ การเปลี่ยนแบตเตอรี่ เมื่อใช้งานเครื่องไปประมาณ 2 ปี หรือเครื่องเริ่มเก็บไฟไม่อยู่ควรท�ำการเปลี่ยน แบตเตอรี่ภายในเครื่องใหม่ดังนี้ 1. ถอดฝาปิดแบตเตอรี่ที่อยู่ด้านหลังเครื่องออกโดยใช้เล็บสอดเข้าไปในช่องโค้ง ครึ่งวงกลมแล้วกดลงเพื่อถอดฝาปิดออก 2. ถอดแบตเตอรี่ีเก่าออกโดยดึงที่พลาสติกใสซึ่งติดอยู่กับแบตเตอรี่ีทางด้านขวา 3. ใส่แบตเตอรี่ีใหม่โดยให้ขั้วไฟที่เป็นแถบเล็กๆ ด้านข้าง 3 แถบของแบตเตอรี่ ตรงกับขั้วไฟในช่องใส่แบตเตอรี่ 4. ปิดฝาปิดแบตเตอรี่ีเข้าที่เดิม หมายเหตุ : 1. แบตเตอรี่ีที่ใช้เป็นแบตเตอรี่ีรุ่น BL-5C สามารถหาซื้อได้ที่ร้านขายโทรศัพท์มือถือ 2. รายละเอียดอื่นๆ และรูป กรุณาดูในคู่มือของเครื่องที่มาพร้อมกับเครื่อง iii
๑. ธรรมบรรยาย
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
วัดญาณเวศกวัน ต.บางกระทึก อ.สามพราน จ.นครปฐม
๑. ธรรมบรรยาย
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
วัดญาณเวศกวัน ต.บางกระทึก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๑. พุ ทธประวัติ และประวัติศาสตร์ ๑.๑ จาริกบุญ จารึกธรรม ย้อนทางเข้าสู่แดนพุทธภูมิ เฝ้าพระพุทธเจ้าถึงที่ประทับ ความยิ่งใหญ่ที่ท�ำให้ทั้งเจริญและเสื่อม หัวใจธรรม จากจุดศูนย์กลาง โพธิพฤกษ์ - โพธิญาณ จุดเริ่มของแผ่นดินธรรม ถ้าสังเวชเป็น ก็จะได้เห็นธรรมกาย ที่ประกาศอิสรภาพของมนุษย์ ทางสายกลาง เพื่อชีวิตสังคมที่สุขสมบูรณ์ รักษาธรรม คือรักษาความเป็นไท
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
๑.๒ จากอินเดีย สู่เอเชีย มองสงครามอเมริกา - ทาลีบัน ผ่านภูมิหลังของชมพูทวีป ตอนที่ ๑ มองสงครามอเมริกา - ทาลีบัน ผ่านภูมิหลังของชมพูทวีป ตอนที่ ๒ มองสงครามอเมริกา - ทาลีบัน ผ่านภูมิหลังของชมพูทวีป ตอนที่ ๓ มองสงครามอเมริกา - ทาลีบัน ผ่านภูมิหลังของชมพูทวีป ตอนที่ ๔
11 12 13 14
1
ภัยแห่งพระพุทธศาสนาในประเทศไทย มลายูสู่แหลมทอง ศูนย์พุทธโลก ที่เชื่อมสามัคคี และมีดีให้เขาโดยที่เราไม่เสียตัว ตอนที่ ๑ ศูนย์พุทธโลก ที่เชื่อมสามัคคี และมีดีให้เขาโดยที่เราไม่เสียตัว ตอนที่ ๒ ศูนย์พุทธโลก ที่เชื่อมสามัคคี และมีดีให้เขาโดยที่เราไม่เสียตัว ตอนเสริมเบ็ดเตล็ด ๑.๓ เล่าเรื่องให้โยมฟังชุดที่ ๑ เมื่อพระพุทธองค์ ทรงผจญคนโกรธ เพราะโกรธหาย จึงได้สุข พระเจ้าพิมพิสาร ราชวงศ์ปิตุฆาต วัดเวฬุวัน จากปัจจุบันสู่อดีต โยมเที่ยวอินเดีย พระเล่าประวัติศาสตร์ เล่าเรื่องเมืองพาราณสี ความหมายของ อัตตา กาลเวลา อานิสงส์ของศีล ท�ำกิจ ท�ำจิต พระ กับ ธรรมวินัย สิกขาบทนอกปาติโมกข์ แถมเรื่อง สีของจีวร สังขารในขันธ์ ๕ กับ สังขารในไตรลักษณ์ ศัพท์หลากหลายในหนังสือ พุทธธรรม 2
15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
ความหมายที่ถูกต้องของ ทรมาน ความหมายที่ถูกต้องของ ภาวนา ตัณหา มานะ ทิฏฐิ เสรีภาพ เสรีธรรม ความสงบ เครื่องมือวัดความเจริญของชาวพุทธ ขยายความเรื่อง ศรัทธา ขยายความเรื่อง ศีล ขยายความเรื่อง สุตะ ขยายความเรื่อง จาคะ ขยายความเรื่อง ปัญญา สันโดษ ธุดงค์ มนุษยธรรม เทวธรรม อริยธรรม อุโบสถ คืออะไร ถืออย่างไร ประโยชน์ที่พึงมุ่งหมายในชีวิต การอุปถัมภ์ค�้ำชูพระศาสนา สันติภาพเกิดขึ้นได้อย่างไร ธรรมของสัตตบุรุษ สังฆทาน
34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52
๑.๔ เล่าเรื่องให้โยมฟัง ชุดที่ ๒ เมื่อชีวิตมีปัญหา ต้องใช้ปัญญาแก้ ปัญญาในชาดก เรื่องที่ ๑ ปัญญาในชาดก เรื่องที่ ๒
53 54 55 3
ปัญญาของพระกุณฑลเกสีเถรี ปัญญาระดับสามัญ ทางเกิดของปัญญา การบ�ำเพ็ญปัญญาบารมี วิธีเจริญปัญญา เกร็ดความรู้เรื่องบทสวดมนต์ พุทธคุณ ข้อที่ ๑ สุคโต พุทธคุณ ข้อที่ ๒ อรหัง พุทธคุณ ข้อที่ ๓ สัมมา พุทธคุณ ข้อที่ ๔ วิชชาจรณะสัมปันโน พุทธคุณ ข้อที่ ๕ โลกวิทู พุทธคุณ ข้อที่ ๖ อนุตตโร ปุริสทัมมสารถิ พุทธคุณ ข้อที่ ๗ สัตถา เทวมนุสสานัง พุทธคุณ ข้อที่ ๘ พุทโธ พุทธคุณ ข้อที่ ๙ ภควา สมาธิ-อธิจิตตสิกขา-ขันติ ธรรมะกับการเลือกตั้ง ไตรลักษณ์ ในชีวิตประจ�ำวัน ชวนฟังเรื่องพระเวสสันดร ก่อนประณามว่าท่านทิ้งลูกเมีย ลิงในนิทานชาดก สัพพาสวสังวรสูตร พระสูตรอันว่าด้วยการตัดอาสวะทั้งปวง พระพุทธบาท ริมฝั่งน�้ำนัมมทา มหาสาโรปมสูตร พระสูตรอันว่าด้วยอุปมาแห่งแก่นไม้ 4
56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78
มนุษยธรรม เทวธรรม อริยธรรม (อุตตรานันทมารดา อุบาสิกายอดอุปัฏฐาก) โพชฌงค์ องค์ธรรมเพื่อความรู้แจ้ง ๑.๕ ชาวพุทธนั้น ความรู้ฐานก็มั่น ความรู้ทันก็มี พระไตรปิฎกบาลีนี้รักษากันมาอย่างไร ใครๆ จึงพากันยอมรับเป็นหลัก ภาษาบาลี รู้จักกันแค่ไหน บวชภิกษุณี เมื่อรู้เรื่องแจ่มแจ้งและมีใจดี ก็มาช่วยกันดู บวชภิกษุณี มีข้อควรรู้ประกอบไว้ ปัญหาภิกษุณี คิดให้ดีก็ไม่ยาก คนเช่นไร จะรักษาธรรมไว้ได้ในสังคม ตอนที่ ๑ คนเช่นไร จะรักษาธรรมไว้ได้ในสังคม ตอนที่ ๒ คนเช่นไร จะรักษาธรรมไว้ได้ในสังคม ตอนที่ ๓ พุทธแค่ไหนคือเถรวาท พุทธอย่างไรเป็นมหายาน ตอนที่ ๑ พุทธแค่ไหนคือเถรวาท พุทธอย่างไรเป็นมหายาน ตอนที่ ๒ ภัยแห่งพระพุทธศาสนาในประเทศไทย เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด ช่วงที่ ๑ เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด ช่วงที่ ๒ เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด ช่วงที่ ๓ เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด ช่วงที่ ๔
5
79 80
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95
๒. หลักธรรมและการปฏิบัติ ๒.๑ ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม บวชอย่างไร พ่อแม่ปู่ย่าตายาย จะได้บุญมาก พอบวชพ้นอกพ่อแม่ ต้องรู้ให้แน่ ว่าจะมีชีวิตเป็นอยู่อย่างไร พอบวชเสร็จเป็นพระใหม่ อะไรท�ำได้ ท�ำไม่ได้ ต้องรู้ทันที พอเข้าสู่ศาสนา ก็เห็นการบูชา จึงต้องรู้ว่าจะบูชาอย่างไรดี ชีวิตพระใหม่ เริ่มต้นอย่างไร จึงจะพอให้ชื่นใจว่าเราได้บวชเรียน จะอยู่วัดบ้านหรืออยู่วัดป่าก็น่าศรัทธา ถ้ามีธรรมให้แก่ประชาชน ตัวมีชื่อว่าเป็นพระ แต่ถ้าไม่ปฏิบัติให้ถูก ก็แค่คือกันกับหมอผี สวดมนต์เป็นเรื่องใหญ่ สวดกันท�ำไมต้องรู้ให้ชัด พุทธศาสนาเกิดขึ้นมา มิใช่ว่าพิธีกรรมจะไร้ความหมาย ถ้าไม่ถือแบบงมงาย ก็อาจใช้พิธีกรรมมาสื่อธรรมให้ถึงคน วัตถุมงคลต้องใช้ผูกใจประชาชนไว้กับธรรม เอาวัตถุมงคลมาเป็นบันได พัฒนาคนไปให้พ้นวัตถุมงคล นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากอริยมรรคไม่เหลือดี ถ้ารู้ภูมิหลังของอินเดียสักหน่อย ก็จะค่อยเห็นแก่นของพระพุทธศาสนา มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐขึ้นมาเลยก็หาไม่ แต่ประเสริฐได้ด้วยการฝึก ธรรมะมีความหมายมากมาย แต่รู้ไว้แค่ ๔ ก็พอ ถ้าอยู่แค่ความรู้สึกก็เป็นคนพาล ถ้าเอารู้มาประสานได้ ก็อาจเป็นบัณฑิต การศึกษาเริ่มที่ตาหู จะดูฟังได้แค่ตัณหา หรือไปถึงปัญญา นี่คือตัวตัดสิน อารยธรรมมนุษย์หนีวงจรเจริญแล้วเสื่อมไม่ได้ เพราะว่ายวนอยู่แค่ในกระแสตัณหา อะไรกันคนไทย ยังไม่รู้จักว่าสันโดษอย่างไหนดี อย่างไหนไม่ดี 6
96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115
อย่าเอาความอยากที่ชั่วร้ายมาปะปน ความอยากที่เป็นกุศลนั้นเราต้องมี คนด้อยพัฒนา มัวรอเทวดาให้มาช่วย อารยชนรู้จักพึ่งตนและชวนคนให้ร่วมด้วยช่วยกัน อิทธิบาท ๔ อย่าดีแต่รู้จักชื่อ ต้องรู้เข้าใจ เอาไปใช้ให้ได้ด้วย แค่เมตตากรุณา คนไทยก็หลงป่า ไปไม่ถึงมุทิตาอุเบกขาสักที ประเทศพุทธอย่างไทย ท�ำไมไม่เจริญอย่างฝรั่ง บอกว่าไทยนับถือพุทธเจริญไม่มาก ขอถามหน่อยว่า คนไทยเอาพุทธมาปฏิบัติมากแค่ไหน ถ้าเข้าถึงความจริงของธรรมชาติ แล้วเอามาจัดการชีวิตและสังคมให้ดีได้ ก็จบความหมายของพระพุทธศาสนา โยมขอศีล พระให้สิกขาบท ขอสมาธิ ให้กรรมฐาน ขอปัญญา ให้ค�ำสอนหรือข้อพิจารณา แม้จะมีเพียงวินัยโดยธรรมชาติอย่างฝูงนกและกลีบดอกไม้ ก็ยังดีกว่าคนไร้ปัญญา ไม่รู้จักวินัย การพัฒนาชีวิต พัฒนาสังคม จะไม่ล่มสลาย ถ้าวินัยยังอยู่เป็นฐาน ฝึกคนครบ ๓ แดน คนก็จะพัฒนา ๔ ด้าน ฝึกคน ๓ แดน คนก็เดินไปในวิถีชีวิตดีงามที่เรียกว่ามรรค มรรคมีองค์ ๘ ก็กระจายออกไปจากวิถีชีวิตดีงาม ๓ แดน นี่เอง อยากได้สมาธิกันนักหนา ถ้าไม่เอาสติมาน�ำหน้า ทางส�ำเร็จก็ไม่มี อยากเป็นคนมีปัญญาดี ถ้าสติไม่มี ก็หมดทางเจริญปัญญา ปัญญาเป็นแดนยิ่งใหญ่ ต้องพัฒนากันไป จนกลายเป็นโพธิญาณ ในยุคข่าวสารต้องมีปัญญาแตกฉาน ทั้งภาครับและภาคแสดง นับถือพระพุทธศาสนาไม่ใช่แค่มีที่พึ่งพาไว้ยึดเหนี่ยว หรือปลอบประโลมใจ 7
116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133
ถ้านับถือพระรัตนตรัย ไม่ต้องมีใครมาเคี่ยวเข็ญ ก็ส�ำนึกถึงความจ�ำเป็นที่จะต้องฝึกตนยิ่งขึ้นไป ญาติโยมก็รักษาอุโบสถ พระสงฆ์ก็ลงอุโบสถ เป็นมาเป็นไปและแตกต่างกันอย่างไร ถ้าพึ่งพระรัตนตรัยถูกต้อง ก็จะก้าวต่อขึ้นไปถึงธรรม จนจบที่เป็นอิสระแท้ ไม่ต้องพึ่งอะไรๆ แม้จะพูดถึงอริยสัจ ๔ กันสักเท่าไร ก็ไม่มีทางเข้าใจ ถ้าไม่รู้หลักหน้าที่ต่ออริยสัจ ก่อนจะเข้าเนื้อ มาดูหนังอริยสัจกันก่อน ดูขันธ์ ๕ ให้เห็นการท�ำงานของชีวิต พอได้พื้นความเข้าใจที่จะไปเรียนอริยสัจ ดูมรรคมีองค์ ๘ ให้เห็นวิถีชีวิตที่ดีงาม ว่าด�ำเนินไปอย่างไร ทางชีวิตดีงามมีอยู่ก็ดีแล้ว แต่คนที่ยังอยู่นอกทางเล่า ท�ำอย่างไรจะให้เขาเข้ามาเดิน ถึงไม่มีใครไปพามา ถ้าคนมีโยนิโสมนสิการ เขาก็มาเข้าทางที่ถูกได้ ด้วยตัวเขาเอง แสงอรุณยืนยันการขึ้นมาของดวงอาทิตย์ แล้วอะไรเป็นบุพนิมิตของการเข้าสู่วิถีชีวิตที่ดีงาม ตอนที่ ๑ แสงอรุณยืนยันการขึ้นมาของดวงอาทิตย์ แล้วอะไรเป็นบุพนิมิตของการเข้าสู่วิถีชีวิตที่ดีงาม ตอนที่ ๒ ทางชีวิตของอารยชน เริ่มต้นด้วยปัจจัย ๒ มีหน่วยหนุนประคองอีก ๕ รวมเป็นแสงอรุณ ๗ รัศมี หลักปฏิบัติใหญ่คือ ไตรสิกขา แต่ท่านให้ชาวบ้านท�ำบุญด้วย ทาน ศีล ภาวนา ชาวบ้านไม่ต้องศึกษาหรืออย่างไร 8
134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146
รักษาศีล ๘ อย่าพูดแค่ว่าได้บุญ ต้องรู้ว่าศีล ๘ มาหนุนให้ก้าวไปสู่การพัฒนาจิตใจและปัญญาอย่างไร ถ้ารู้คุณค่าของศีล ๘ ถูกต้องแล้ว จะรักษาอุโบสถแบบไหนๆ ก็เลือกได้อย่างสมเป็นพุทธชน จะไปนั่งสมาธิ หรือเข้าวิปัสสนา ก็มาท�ำความเข้าใจให้มีพื้นกันไว้ก่อน หนีทุกข์อยากมีสุขกันนัก แต่ไม่รู้จักว่าเจอมันเข้าจะเอาอย่างไร หาความสุขไม่เป็น จะเหมือนเช่นสุนัขคาบเนื้อ จะเอาเงาในน�้ำ สุขที่มีก็หมด สุขที่หมายก็ละลาย ชีวิตและสังคมทุกข์ระทมถึงขั้นวิกฤต ก็เพราะคนจมติดอยู่แค่ความสุขที่พึ่งพาการเสพ เรามีความสุขไว้ในตัวเลยดีกว่า อย่าเป็นอย่างคนที่เขาขาดไร้ความสุข แล้วจึงต้องไปเที่ยววิ่งหา สุขแท้มีทุกที่ทุกเวลา ไม่ต้องหาไม่ต้องสร้าง คนจะพัฒนาได้ ต้องมีวินัยเป็นฐาน วินัยพระยังเหลือ สังคมพุทธไทย เมื่อฐานหาย ต้องรีบฟื้นวินัยให้ทันก่อนจะวอดวาย ๒.๒ คุยกับเณร พอให้เห็นธรรม พิธีบรรพชา ธรรมปฐมนิเทศ รู้จักบทสวดมนต์ ก่อนเริ่มต้นสาธยาย นับเลขอย่างไร ให้เกิดสมาธิ พุทธคุณ ๓ สารัตถะของสมาธิ ธรรมปฏิสันถาร ฟังเรื่องอนันตริยกรรมผ่านต�ำนาน
147 148 149 150 151 152 153 154 155
156 157 158 159 160 161 162 163 9
ธรรมคุณ ๖ สังฆะ สังคมแห่งการฝึกฝนพัฒนา พระรัตนตรัยคืออะไร ที่พึ่งทางใจ กับ เครื่องฝึกทางกาย สมมติสงฆ์-อริยสงฆ์ กายสามัคคี จิตสามัคคี ภิกษุ - สมณะ - บรรพชิต อริยสัจ ๔ ตอนที่ ๑ อริยสัจ ๔ ตอนที่ ๒ สยามนิกายในลังกา มนุษย์ ประเสริฐได้ด้วยการฝึก ด้านใดของชีวิต ที่ต้องคิดพัฒนา ตอนที่ ๑ ด้านใดของชีวิต ที่ต้องคิดพัฒนา ตอนที่ ๒ ประวัติพระเจ้าอโศก โอวาทวันลาสิกขา โอวาทวันเด็ก ๒๕๓๓ โอวาทวันเด็ก ๒๕๓๕ โอวาทวันเด็ก ๒๕๔๑ ยิ่งยากยิ่งได้มาก ปฏิสัมภิทามรรค ปัญญาแตกฉาน พิธีบรรพชาสามเณร พรปีใหม่ พ.ศ. ๒๕๕๘
10
164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185
๒.๓ ทุกวันส�ำคัญ ชวนกันเจริญธรรม วาเลนไทน์ สู่ความรักแท้ที่ยิ่งใหญ่ มาฆบูชาจะแซงวาเลนไทน์ เมื่อรักของนักให้ มาแทนรักของนักหาความสุข คนไทยต้องเข้มแข็งด้วยปัญญา จงลุกขึ้นมาก้าวหน้าไป ความรุนแรงเกิดจากความอ่อนแอ ความเป็นกลางแท้ อยู่ที่ถือความถูกต้อง ถ้าเก่งจริง ต้องสามารถท�ำให้คนทั้งหลาย มีความสุข จะเป็นพระต้องมีวินัย จะเป็นชาวพุทธได้ ก็ต้องมีหลัก เมื่อเริ่มต้นจริงจังตั้งหลักได้ ทางไปข้างหน้า ก็จะมองเห็น เลิกพูดเสียที เกิดมาใช้กรรม ถวายเทียน ๙ วัด ได้บุญมากพอไหม เข้าพรรษา ควรจะรู้อะไร เข้าพรรษา กับอุดมคติของพระพุทธศาสนา ปวารณาฝึกวาจา พัฒนาคน ท�ำชุมชนให้สามัคคี เปิดปากเปิดใจ ใช้วาจาแก้กรรม ท�ำประโยชน์ ทอดกฐินไป ให้ได้กฐินมา กฐิน ความสามัคคีของคนที่เจริญ ปีใหม่ ต้อนรับ หรือท้าทาย พรปีใหม่ ไม่ใช่แค่ให้รวย ๒.๔ หลักพุทธศาสนา จากวันส�ำคัญ และประเพณี ที่ประกาศอิสรภาพของมนุษย์ โพธิพฤกษ์ - โพธิญาณ วิสาขบูชา เตือนชาวพุทธก้าวให้ถึงปัญญา 11
186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202
203 204 205
ทางสายกลาง เพื่อชีวิตสังคมที่สุขสมบูรณ์ สวดมนต์เป็นเรื่องใหญ่ สวดกันท�ำไมต้องรู้ให้ชัด นับถือพุทธศาสนา อย่าให้เพี้ยน นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากพุทธวิถี ตอนที่ ๑ นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากพุทธวิถี ตอนที่ ๒ หลักชาวพุทธ รู้ให้ชัด จะได้เริ่มปฏิบัติกันเสียที ตอนที่ ๑ หลักชาวพุทธ รู้ให้ชัด จะได้เริ่มปฏิบัติกันเสียที ตอนที่ ๒ ๒.๕ จากจิตวิทยา สู่จิตภาวนา จากจิตวิทยา สู่จิตภาวนา ต�ำแหน่งของข้อปฏิบัติทางจิตใจในระบบพระพุทธศาสนา ความสัมพันธ์ระหว่างจิตภาวนากับปัญญาภาวนา บุพภาคของการเจริญภาวนา ตอนที่ ๑ ปลิโพธ เข้าหากัลยาณมิตร เรียนกรรมฐานกับพระอาจารย์ เลือกหาที่สัปปายะ พิธีสมาทานกรรมฐาน บุพภาคของการเจริญภาวนา ตอนที่ ๒ พิธีสมาทานกรรมฐาน คุณพระรัตนตรัย สมาทานศีล อธิษฐาน แผ่เมตตา มรณสติ ระลึกถึงบุญ ข้อห้าม ความหมายของภาวนา กรรมฐาน อารมณ์ กรรมฐานที่ใช้ในการเจริญสมถภาวนา 12
206 207 208 209 210 211 212
213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224
กรรมฐาน ๔๐ เกณฑ์ในการเลือกกรรมฐาน จริต ๖ และหลักการดูจริต การเลือกกรรมฐานโดยพิจารณาให้เหมาะกับจริต ขีดขั้นของความส�ำเร็จที่กรรมฐานจะให้ได้ ผลส�ำเร็จของการเจริญจิตภาวนา การละนิวรณ์ สมาธิ ๓ อย่าง สมาบัติ ๘, อภิญญา ๖ ความก้าวหน้าหรือขั้นตอนในการปฏิบัติ นิมิต ๓ ภาวนา ๓ ขั้น จิตภาวนาสู่ปัญญาภาวนาด้วยสติปัฏฐาน ความหมายของวิปัสสนา วิปัสสนาภูมิ ๖ โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ วิสุทธิ ๗ วิปัสสนาญาณ ๙ ญาณ ๑๖ ปริญญา ๓ อนุปัสสนา ๓ ตัวอุปสรรคในกระบวนการปฏิบัติ (วิปัลลาส ๔ วิปัสสนูปกิเลส ๑๐) ความจริงที่ถูกเปิดเผยโดยวิปัสสนา หลักการทั่วไปของสติปัฏฐาน ความหมายของสติปัฏฐาน อารมณ์ของสติปัฏฐานโดยย่อ กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน เวทนา-จิตตา-ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน 13
225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248
ข้อสังเกตและข้อแตกต่าง หลักการปฏิบัติ ความมุ่งหมาย และตัวท�ำงาน วิธีการก�ำหนดและวางใจ กระบวนวิธีปฏิบัติและเทคนิค โยงอานาปานสติสู่สติปัฏฐาน ล�ำดับการปฏิบัติในการเจริญอานาปานสติ ๑๖ ขั้น ข้อควรทราบที่ ๑ (สิกฺขติ = ศึกษาว่า ปชานาติ = รู้ชัดว่า) ข้อควรทราบที่ ๒ (สังขาร ๓) ข้อควรทราบที่ ๓ (นิวรณ์ ๕ องค์ฌาน ๕ ธรรมสมาธิ ๕) ล�ำดับการปฏิบัติ หมวดที่ ๑ กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมวดที่ ๒ เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมวดที่ ๓ จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมวดที่ ๔ ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน ความส�ำเร็จของการปฏิบัติ (โพชฌงค์ ๗)
249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263
๒.๖ ปฏิบัติธรรมถูกทาง สร้างบุญก็ได้ ไปนิพพานก็ถึง ปฎิบัติธรรมให้ถูกทาง ตอนที่ ๑ ปฎิบัติธรรมให้ถูกทาง ตอนที่ ๒ มงคล วิถีการด�ำเนินชีวิตของชาวพุทธ พระธรรมปิฎกชี้ทางหยุดฆ่าตัวตาย พินัยกรรมชีวิต ผลต่อศาสนา การท�ำบุญ
264 265 266 267 268 269 270
14
เราจะนับถือพระพุทธศาสนากันอย่างไร การด�ำเนินชีวิตของคฤหัสถ์ คุณสมบัติของอุบาสกอุบาสิกา ๕ อย่าแค่มารวมศูนย์ แต่ต้องขึ้นให้สูง คนไทยไม่ใจแคบ แต่ระวังไว้ อย่าให้ปัญญาแคบ คนไทยมีบุญ แต่ไม่รู้จักใช้บุญ
271 272 273 274 275 276
๒.๗ ถ้ารู้ขั้นนี้ได้ ก็เริ่มถึงเนื้อในของพระพุทธศาสนา สวดปาติโมกข์ ลดเอาแค่ ๑๕๐ ข้อได้ไหม พระไตรปิฎกบาลีนี้ รักษากันมาอย่างไร พระไตรปิฎกมาแล้ว อรรถกถาอยู่ตรงไหน ตอนที่ ๑ พระไตรปิฎกมาแล้ว อรรถกถาอยู่ตรงไหน ตอนที่ ๒ อภิธรรมๆ ได้ยินพูดกันบ่อย ควรรู้จักกันไว้บ้าง ตอนที่ ๑ อภิธรรมๆ ได้ยินพูดกันบ่อย ควรรู้จักกันไว้บ้าง ตอนที่ ๒ ภาษาบาลี รู้จักกันแค่ไหน ความเป็นมา และประโยชน์ของการสวดมนต์ สวดมนต์ก่อนนอน ใช้บทไหนดี สวดคาถาชินบัญชร แล้วเปลี่ยนภพชาติได้จริงหรือ โพธิสัตว์ ควรปฏิบัติต่อท่านอย่างไร จะเป็นพระต้องมีวินัย จะเป็นชาวพุทธได้ก็ต้องมีหลัก ขอศีลกันอยู่เรื่อย เมื่อไรจะปฏิบัติให้มีจริงๆ เลิกพูดเสียที เกิดมาใช้กรรม เมื่อเริ่มต้นจริงจังตั้งหลักได้ ทางไปข้างหน้าก็จะมองเห็น ถ้าเก่งจริง ต้องสามารถท�ำให้คนทั้งหลาย มีความสุข
277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292
15
ปฏิกรรม ตอนที่ ๑ มัวรอกรรมอยู่ได้ ท�ำไมไม่รีบแก้กรรม ปฏิกรรม ตอนที่ ๒ คนที่แก้กรรม จะงอกงามก้าวหน้า
293 294
๒.๘ หลักพุทธศาสนา ต้องศึกษาให้ชัด ความอยาก ๒ ประเภท ช่วงที่ ๑ ความอยาก ๒ ประเภท ช่วงที่ ๒ เข้าพรรษากับอุดมคติของพระพุทธศาสนา จะศึกษาพระไตรปิฏกกันอย่างไร ช่วงที่ ๑ จะศึกษาพระไตรปิฏกกันอย่างไร ช่วงที่ ๒ ความเข้าใจเรื่องขันธ์ ๕ ช่วงที่ ๑ ความเข้าใจเรื่องขันธ์ ๕ ช่วงที่ ๒ ข้อควรทราบเกี่ยวกับปฏิจจสมุปบาท ช่วงที่ ๑ ข้อควรทราบเกี่ยวกับปฏิจจสมุปบาท ช่วงที่ ๒ ความหมายของสติ สมาธิและปัญญา สติกับความไม่ประมาทและวาสนา โพธิปักขิยธรรม ช่วงที่ ๑ โพธิปักขิยธรรม ช่วงที่ ๒ สมาธิแบบพุทธ ช่วงที่ ๑ สมาธิแบบพุทธ ช่วงที่ ๒ สมถะ - วิปัสสนา นิพพาน - อนัตตา
295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311
๒.๙ โอวาท ในพรรษา จิต-วัตถุ กับ นาม+รูป วิทยาศาสตร์-พุทธศาสตร์ จะตีตกหรือจะเติมเต็ม
312
16
ชีวิตพระที่แท้อุทิศให้แก่โลก ดูทางดี ดูที่เหมาะ จะให้ถึงนิพพาน พุทธาวาสที่ญาติโยมมาท�ำบุญฟังเทศน์ สังฆาวาสเป็นเขตที่พระสงฆ์อยู่วิเวก ยามบ้านเมืองดีเขาสร้างวัดให้ลูกท่านเล่น ยามบ้านเมืองเซเขาสร้าง RCA ไว้ให้ลูกหลานเขามั่วสุม รู้จักนิพพาน ที่ชาวบ้านอยากได้ รู้จักนิพพาน ที่นักวิชาการพอเข้าใจ วันลั่นกลองธรรมน�ำสังคมเข้าสู่ทางสายกลาง วิสาขบูชาและพระไปปฏิบัติพุทธศาสนกิจในอังกฤษ หนังสือหลวงพ่อมากมาย จะเริ่มเล่มไหนก่อนดี เข้าพรรษา ควรจะรู้อะไร เจริญสติปัฏฐาน ถึงกันกับโพชฌงค์ไหม ไม่อยากลาสิกขา จะบอกอย่างไรจึงจะไม่ฝืนใจโยมบิดา
313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324
๓. ธรรมะในชีวิตประจ�ำวัน ๓.๑ ธรรมประจ�ำวัย วันเกิด เกิดให้เป็น มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐขึ้นมาเลยก็หาไม่ แต่ประเสริฐได้ด้วยการฝึก บทบาทของพ่อแม่ แน่แท้ช่วยให้ลูกศึกษา ช่วงที่ ๑ บทบาทของพ่อแม่ แน่แท้ช่วยให้ลูกศึกษา ช่วงที่ ๒ กุญแจไขความส�ำเร็จในยุคข่าวสารข้อมูล ชีวิตต้องมีจุดหมาย แต่ควรจะไปกันแค่ไหนดี พูดถึงจุดหมาย ก็เลยจะไปให้ถึงปรมัตถ์ 17
325 326 327 328 329 330 331
ท�ำงานให้เป็นไว้ ความสุขก็หลาย ก�ำไรก็เยอะ จะอยู่หรือจะไป ในเมื่ออาชีพไม่เอื้อต่อธรรม เจ้านายไม่รู้ตัว จะช่วยแก้นิสัยอย่างไรดี อยากเก่ง ดี มีสุข เลิศปัญญา ก็รีบสร้างปราโมทย์ขึ้นมา ฟื้นวินัยชาวพุทธขึ้นมา ให้เป็นวิถีชีวิตของสังคมไทย แต่งงานให้มีคุณค่า อายุแท้ ยิ่งมากยิ่งดี ก่อนเกษียณก็สดใส เกษียณแล้ว ยิ่งผุดผ่องยองใย ไม่มีโรคเป็นยอดลาภ แต่ถ้าเป็นโรค ต้องท�ำโรคให้เป็นลาภ เลิกพูดเสียที ว่าเกิดมาใช้หนี้กรรม ความเป็นมา และประโยชน์ของการสวดมนต์ สวดมนต์ก่อนนอน ใช้บทไหนดี ไม่เชื่อว่าตายแล้วเกิด ก็ได้แค่เชื่อว่าไม่เกิด ไม่ได้รู้สักที ช่วยคนจะตาย จนถึงวาระสุดท้ายจริงๆ ท�ำบุญให้คุณพ่อ ๓.๒ ธรรมะกับการศึกษา หลักสิกขา: ความจริงแห่งธรรมชาติของมนุษย์ที่เป็นสัตว์ฝึกได้ ทางแยกแห่งวิถีชีวิต ที่เริ่มจากอายตนะ (๑.สายความรู้สึก ๒.สายความรู้) สู่ชีวิตแห่งการศึกษาและสร้างสรรค์ บนฐานของอายตนะ ๖ โรงเรียนต้องช่วยสังคมไทย อนุรักษ์ความเจริญทางจิตใจ และก้าวไปในปัญญา ฝึกคนเริ่มต้นที่ไหน ถ้าเชิดชูพระคุณแม่ขึ้นมาได้ การศึกษาไทยก็ยังไม่สิ้นความหวัง 18
332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346
347 348 349 350 351 352
การศึกษาอย่างพุทธต้องถึงธรรมชาติ ฟื้นวินัยชาวพุทธขึ้นมา ให้เป็นวิถีชีวิตของสังคมไทย กุญแจไขความส�ำเร็จในยุคข่าวสารข้อมูล เดินหน้าไปเป็นพุทธอย่าหยุดแค่เป็นพรหม การศึกษากับเศรษฐกิจฝ่ายไหนจะรับใช้ฝ่ายไหน การศึกษาแนวพุทธ เด็กยุคนี้โชคดี แต่จะจมอยู่กับที่หรือก้าวหน้าไป ครูไทยยุคไอที
353 354 355 356 357 358 359 360
๓.๓ การศึกษา ต้องน�ำพาสังคมไอที กุญแจไขความส�ำเร็จในยุคข่าวสารข้อมูล ไฮเทค ไฮทุกข์ เด็กยุคนี้โชคดี แต่จะจมอยู่กับที่หรือก้าวหน้าไป ครูไทยยุคไอที จักรใด ขับดันยุคไอที ดนตรีสื่อธรรม ๑ คนดีพัฒนาดนตรี & ดนตรีดีพัฒนาคน ดนตรีสื่อธรรม ๒ ถ้างานวัดยังดี วัฒนธรรมก็ยังมี เพิ่มทวีศีลสมาธิปัญญา บริหารคนต้องให้ได้ทั้งใจ ไปถึงทั้งโลก
361 362 363 364 365 366 367 368
๓.๔ งานก็ได้ผล คนก็เป็นสุข บริหารคน ต้องให้ได้ทั้งใจ ไปถึงทั้งโลก รักงาน คือรักแค่ไหน มีปัญญา คือรู้เท่าใด ท�ำงานให้เป็นไว้ ความสุขก็หลาย ก�ำไรก็เยอะ งานก็ได้ผล คนก็เป็นสุข
369 370 371 372
19
ท�ำงานท�ำไม? เพื่อใคร? ได้อะไร? ตอนที่ ๑ ท�ำงานท�ำไม? เพื่อใคร? ได้อะไร? ตอนที่ ๒ จะเป็นนักท�ำงานที่แท้ได้ ต้องรู้จักขยายโลกทัศน์ เคราะห์ร้ายเจอประเทศไหนกลายเป็นโชค โชคดีเจอประเทศใดกลายเป็นเคราะห์ ตอนที่ ๑ เคราะห์ร้ายเจอประเทศไหนกลายเป็นโชค โชคดีเจอประเทศใดกลายเป็นเคราะห์ ตอนที่ ๒ พูดกันนักว่า ตนเป็นที่พึ่งของตน แต่ที่แท้ ไม่ใช่แค่นั้นหรอก ตอนที่ ๑ พูดกันนักว่า ตนเป็นที่พึ่งของตน แต่ที่แท้ ไม่ใช่แค่นั้นหรอก ตอนที่ ๒ อิทธิบาท ๔ อย่าดีแต่รู้จักชื่อ ต้องรู้เข้าใจ เอาไปใช้ให้ได้ด้วย ประเทศพุทธอย่างไทย ท�ำไมไม่เจริญอย่างฝรั่ง บอกว่าไทยนับถือพุทธเจริญไม่มาก ขอถามหน่อยว่า คนไทยเอาพุทธมาปฏิบัติมากแค่ไหน ก่อนเกษียณก็สดใส เกษียณแล้วยิ่งผุดผ่องยองใย ๓.๕ รักนั้นดีแน่ แต่รักแท้ดีกว่า รักนั้นดีแน่ แต่รักแท้ดีกว่า จากวาเลนไทน์ สู่ความเป็นไทย วิวาห์แท้ต้องแผ่ขยายความสุข จากวาเลนไทน์สู่วาเรนท์ธรรม แต่งงานให้มีคุณค่า สุขที่สมาน ประสานกับรักที่แท้ วาเลนไทน์ สู่ความรักแท้ที่ยิ่งใหญ่ เพศศึกษาพลาดแน่ ถ้ามองแค่เพศสัมพันธ์ 20
373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383
384 385 386 387 388 389 390 391
๓.๖ ธรรมะทั่วไป ใช้ให้ครบสี่เท้า ก้าวหน้าแน่ เป็นไทยต้องไม่เป็นหนี้ ตอนที่ ๑ เป็นไทยต้องไม่เป็นหนี้ ตอนที่ ๒ วัฒนธรรมกับคุณธรรม แปดนั้นรวมให้ดี จะถึงจุดหมายเร็วไว ดี-ชั่ว แบบไหนมีจริง แบบไหนมีไม่จริง ตอน บุคคล พรปีใหม่ไม่ใช่แค่ให้รวย สนทนาธรรมทั่วไป อายุแท้ยิ่งมากยิ่งดี กระแสใหม่ กระแสไท วิวาห์แท้ต้องแผ่ขยายความสุข อย่าลืมคู่ต่างที่มาเติมให้เต็ม คนไทยชอบพูดกันว่าปฏิบัติ ท�ำไมไม่หัดพูดให้เต็มว่า สิกขา ชอบอ้างกันนักว่าอริยสัจ ๔ แต่แค่หน้าที่ปริญญา ก็ยังไม่รู้จัก ถ้าจะให้ชีวิตลงตัว ก็อย่ามัวตั้งรับ คนพัฒนาไปๆ เห็นอะไรๆ ก็น่าท�ำ ความคิดสร้างสรรค์ก็เกิดมี ชอบอ้างกันนักว่าอริยสัจ ๔ แต่แค่หน้าที่ปริญญา ก็ยังไม่รู้จัก(ส่วนถามตอบ) เมื่ออาชีพเป็นปัญหา ใช้เสรีภาพที่มีธรรมมีปัญญามาตัดสินใจ ปีติว่าแสนดี ก็สู้สุขไม่ได้ แต่ถึงอุเบกขาเมื่อไร สุขกลายเป็นรองทันที ยืนบนฐานของตัวให้มั่น แล้วบุกบั่นก้าวไปข้างหน้า วิกฤตเป็นโอกาส วิกฤตเพื่อฉวยโอกาส หรือท�ำชีวิตให้เป็นโอกาส ธรรมาลัยท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ 21
392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413
๓.๗ พอรู้ทาง ก็สุขเเท้ กุญแจไขความส�ำเร็จในยุคข่าวสารข้อมูล ฝึกคน เริ่มต้นที่ไหน สุขข้างนอก สุขข้างหน้า แต่สุขที่แท้ อยู่ข้างใน จะวิ่งไล่ตามความสุข หรือจะก้าวไปในความสุข อายุแท้ ยิ่งมากยิ่งดี บริหารคนต้องให้ได้ทั้งใจ ไปถึงทั้งโลก รักงานคือรักแค่ไหน มีปัญญาคือรู้เท่าใด ไม่ลบหลู่ แต่ต้องรู้ เข้าใจ และท�ำให้ถูก นับถือพุทธศาสนา อย่าให้เพี้ยน เลิกพูดเสียที ว่าเกิดมาใช้หนี้กรรม คนไทยมีบุญ แต่ไม่รู้จักใช้บุญ คนไทยไม่มีวินัย เพราะไม่รู้จักใช้เสรีภาพ ความรุนแรงเกิดจากความอ่อนแอ ความเป็นกลางที่แท้อยู่ที่ถือความถูกต้อง ดี-ชั่ว แบบไหนมีจริง แบบไหนมีไม่จริง ตอน สังคม ปรุงแต่งดี ก็ดี มีปัญญาถึง จึงไม่ปรุงแต่งได้ มองอนาคตผ่านรากฐานความคิด และชีวิตท่านพุทธทาส ๓.๘ ฟังทีไรได้สุขทุกที รายการขอคิดด้วยคน ขอให้ช่วยค้นหาความสุข จะเป็นใครก็มีความสุขได้ ขอเพียงให้ รู้จักใช้ชีวิตให้เป็น ท�ำงานให้เป็นไว้ ความสุขก็หลาย ก�ำไรก็เยอะ งานก็ได้ผล คนก็เป็นสุข 22
414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429
430 431 432 433
ถ้าอยากมีความสุขจริงให้สมใจ ก็มารู้จักความสุขกันไว้ให้เจนจบ ตอนที่ ๑ ถ้าอยากมีความสุขจริงให้สมใจ ก็มารู้จักความสุขกันไว้ให้เจนจบ ตอนที่ ๒ สุขข้างนอก สุขข้างหน้า แต่สุขที่แท้ อยู่ข้างใน ถ้าอยากมองให้เป็นวิชาการ ก็มาพัฒนาความสุขกันให้เป็นขั้นเป็นตอน ๑ ถ้าอยากมองให้เป็นวิชาการ ก็มาพัฒนาความสุขกันให้เป็นขั้นเป็นตอน ๒ เกิดมาเพื่อหาความสุขจริงหรือ หนีทุกข์อยากมีความสุขกันนัก แต่ไม่รู้จักว่าเจอมันเข้า จะเอาอย่างไร หาความสุขไม่เป็น จะเหมือนเช่นสุนัขคาบเนื้อจะเอาเงาในน�้ำ สุขที่มีก็หมด สุขที่หมายก็ละลาย ชีวิตและสังคมทุกข์ระทมถึงขั้นวิกฤต ก็เพราะคนจะจมติด อยู่แค่ความสุขที่พึ่งพาการเสพ เรามีความสุขไว้ในตัวเลยดีกว่า อย่าเป็นอย่างคนที่เขาขาดไร้ความสุข แล้วจึงต้องไปเที่ยววิ่งหา สุขที่แท้มีทุกที่ทุกเวลา ไม่ต้องหาไม่ต้องสร้าง ถึงจะมีความสุข แต่จะให้เป็นสุขแท้ไม่มีทุกข์ พัฒนาชีวิตกันไปเถิด ความสุขจะเกิดมีแน่ ไม่หนีไปไหน ๓.๙ ความสุข ทุกแง่ทุกมุม ความสุขทุกแง่ทุกมุม (ช่วงที่๑ ) ความสุขทุกแง่ทุกมุม (ช่วงที่๒ ) ความสุขทุกแง่ทุกมุม (ช่วงที่๓ ) ความรู้ ต้องมาเข้าคู่กับความรัก
434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446
447 448 449 450 23
ถ้าอยากมีความสุขจริงให้สมใจ ก็มารู้จักความสุขกันไว้ให้เจนจบ ช่วงที่ ๑ ถ้าอยากมีความสุขจริงให้สมใจ ก็มารู้จักความสุขกันไว้ให้เจนจบ ช่วงที่ ๒ ถ้าอยากมีความสุขจริงให้สมใจ ก็มารู้จักความสุขกันไว้ให้เจนจบ ช่วงที่ ๓
451 452 453
๔. ธรรมะกับการศึกษา ๔.๑ หลักการศึกษา มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐขึ้นมาเลยก็หาไม่แต่ประเสริฐได้ด้วยการฝึก การศึกษาเริ่มที่ตาหูดูฟังติดอยู่แค่ตัณหาหรือไปได้ถึงปัญญาคือตัวตัดสิน ฝึกคน เริ่มต้นที่ไหน ฝึกคนครบ ๓ แดน คนก็จะพัฒนา ๔ ด้าน ฝึกคน ๓ แดน คนก็เดินไปในวิถีชีวิตดีงามที่เรียกว่ามรรค การศึกษาต้องสร้างปัญญาแท้ ที่มาน�ำกระแส แทนตัณหา การศึกษาอย่างพุทธต้องถึงธรรมชาติ ปรัชญาการศึกษาฉบับง่าย ใช้ได้ทั่วโลก ตอน ๑ ปรัชญาการศึกษาฉบับง่าย ใช้ได้ทั่วโลก ตอน ๒
454 455 456 457 458 459 460 461 462
๔.๒ หลักชาวพุทธ จะเป็นพระต้องมีวินัย จะเป็นชาวพุทธได้ก็ต้องมีหลัก ขอศีลกันอยู่เรื่อย เมื่อไรจะปฏิบัติให้มีจริงๆ เลิกพูดเสียที เกิดมาใช้กรรม เมื่อเริ่มต้นจริงจังตั้งหลักได้ ทางไปข้างหน้าจึงจะมองเห็น เพลง หลักชาวพุทธ ความเป็นมา และประโยชน์ของการสวดมนต์
463 464 465 466 467 468
24
สวดมนต์ก่อนนอน ใช้บทไหนดี พระโพธิสัตว์ จะปฏิบัติต่อท่านอย่างไร ถ้าเก่งจริง ต้องสามารถท�ำให้คนทั้งหลายมีความสุข ดนตรี หลักชาวพุทธ ๔.๓ องค์หลักของการศึกษา แสงอรุณยืนยันว่าสุริยันต์จะขึ้นมา อะไรหนายืนยันว่าชีวิตดีงามจะมี ตอนที่ ๑ แสงอรุณยืนยันว่าสุริยันต์จะขึ้นมา อะไรหนายืนยันว่าชีวิตดีงามจะมี ตอนที่ ๒ ถึงไม่มีใครไปพามา ถ้าคนมีโยนิโสมนสิการ ก็มาเข้าทางที่ถูกได้ด้วยตัวเขาเอง ปัญญาเรื่องใหญ่ รู้จักไว้พอเป็นเค้า ปัญญาเป็นแดนยิ่งใหญ่ ต้องพัฒนากันไป จนกลายเป็นโพธิญาณ เขาไม่มีศรัทธา แล้วเขามีปัญญาหรือเปล่า จะมีตนที่พึ่งได้ ต้องมีธรรมและปัญญาที่จะตัดสินใจ ๔.๔ การศึกษา มองหาบทบาทพ่อแม่ ถ้าเก่งจริง ต้องสามารถท�ำให้คนทั้งหลาย มีความสุข ถ้าเชิดชูพระคุณแม่ขึ้นมาได้ การศึกษาไทยก็ไม่สิ้นหวัง บทบาทของพ่อแม่ แน่แท้ช่วยให้ลูกศึกษา ช่วงที่ ๑ บทบาทของพ่อแม่ แน่แท้ช่วยให้ลูกศึกษา ช่วงที่ ๒ เลี้ยงลูกให้เก่ง ดี มีความสุข สุขข้างนอก สุขข้างหน้า แต่สุขที่แท้ อยู่ข้างใน 25
469 470 471 472
473 474 475 476 477 478 479
480 481 482 483 484 485
๔.๕ การศึกษาเชิงปฏิบัติการ คนไทยต้องเข้มแข็งด้วยปัญญา จงลุกขึ้นมาก้าวหน้าไป โรงเรียนต้องช่วยสังคมไทย อนุรักษ์ความเจริญทางจิตใจ และก้าวไปในปัญญา โรงเรียนวิถีพุทธ ปฏิรูปการศึกษาอย่างบูรณาการ ถ้าไปถึงปัญญา ก็ไม่มัวหลงหาจริยธรรมสากล คนไทยไม่ใจแคบ แต่ระวังไว้ อย่าให้ปัญญาแคบ ปรุงแต่งดี ก็ดี มีปัญญาถึง จึงไม่ปรุงแต่งได้ อยากเก่ง ดี มีสุข เลิศปัญญา ก็รีบสร้างปราโมทย์ขึ้นมา อยากเป็นคนมีปัญญาดี ถ้าสติไม่มี ก็หมดทางเจริญปัญญา ๔.๖ ถ้าไปถึงปัญญา ก็ไม่มัวหาจริยธรรมสากล ถ้าไปถึงปัญญา ก็ไม่มัวหลงหาจริยธรรมสากล อย่ามัวสับสน จริยธรรมสากล อยู่ที่เป็นความจริง
486 487 488 489 490 491 492 493
494 495
๕. ธรรมะกับความเชื่อของคนไทย ๕.๑ พุทธศาสนากับความเชื่อในสังคมไทย อย่ามัวรอหรือขอโพธิสัตว์ท�ำให้ แต่ต้องท�ำให้ได้อย่างพระโพธิสัตว์ พระอุปคุตอยู่ไหน ถึงเวลานิมนต์มาได้แล้ว พระก็ป้อแป้ คนก็ร่อแร่ จะแก้วิกฤต ต้องรู้ว่าสังคมวิปริตแค่ไหน อยากแก้กรรม จะท�ำอย่างไร เดินหน้าสู่ความเป็นพุทธอย่าหยุดแค่เป็นพรหม เรื่องตายแล้วฟื้นไม่เท่าไร เรื่องใหญ่คือตายอย่างไรจะแน่ใจว่าดี 26
496 497 498 499 500 501
เรื่องฝันเรื่องตาย อะไรจริงอะไรดี มาคุยเรื่องจิตใจกันบ้างก็ดี เรื่องฝัน เรื่องอธิษฐาน ดูจิตท�ำงาน เป็นไปได้ไหม พัฒนาคน ต้องให้พ้นอธิษฐานด้วยตัณหา ให้ได้ปัญญาเหนือกว่าลิงเฝ้าสวน ไปเกิดใหม่ อยากให้พบกัน จิตก็ต้องไปกันได้ ๕.๒ มองสิบชั้น ดูสิบด้าน จะเห็นภาพ หมา-นุษย์ สันดานกา เจตนาดี ที่รอดู ตักเตือน หรือซ�้ำเติม มากกว่าสะท้อนภาพสังคม ยกเครื่องสังคมไทย ๕.๓ กระแสจตุคามฯ ไหลท่วมมาแล้วก็แห้งไป แต่สังคมอยู่ได้ ด้วยกระแสธรรม จตุคามฯ น�ำลาภลอยมา แล้วก็พาสังคมไทยเลื่อนลอยไป ตอนที่ ๑ จตุคามฯ น�ำลาภลอยมา แล้วก็พาสังคมไทยเลื่อนลอยไป ตอนที่ ๒ คนไทยต้องเข้มแข็งด้วยปัญญา จงลุกขึ้นมาก้าวหน้าไป วาสนาคนไทย ได้แค่ไสยศาสตร์ วัตถุมงคล ต้องใช้ผูกใจประชาชนไว้กับธรรม เอาวัตถุมงคลมาเป็นบันได พัฒนาคนไปให้พ้นวัตถุมงคล ตอนที่ ๑ เอาวัตถุมงคลมาเป็นบันได พัฒนาคนไปให้พ้นวัตถุมงคล ตอนที่ ๒ นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากอริยมรรคไม่เหลือดี ตอนที่ ๑ นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากอริยมรรคไม่เหลือดี ตอนที่ ๒ 27
502 503 504 505
506 507 508 509
510 511 512 513 514 515 516 517 518
๕.๔ จะถือพุทธ และรักษาธรรมได้ เรื่องอย่างนี้ต้องเข้าใจ อย่าให้เพี้ยน จากเทพสูงสุด สู่ธรรมสูงสุด นับถือพุทธศาสนา อย่าให้เพี้ยน เลิกพูดเสียที ว่าเกิดมาใช้หนี้กรรม ใครจะเชื่อหรือไม่เชื่อ กรรมไม่ง้อใคร ตอนที่ ๑ ใครจะเชื่อหรือไม่เชื่อ กรรมไม่ง้อใคร ตอนที่ ๒ ไม่ลบหลู่ แต่ต้องรู้ เข้าใจ และท�ำให้ถูก จิตวิญญาณแบบแม่มด แบบฮิปปี้ หรือแบบฤาษีจะเอาแบบไหน คิดกันให้ดี พุทธศาสนาเกิดขึ้นมา มิใช่ว่าพิธีกรรมจะไร้ความหมาย ถ้าไม่มัวถือแบบงมงาย ก็อาจใช้พิธีกรรมมาสื่อคนให้ถึงธรรม วัตถุมงคล ต้องใช้ผูกใจประชาชนไว้กับธรรม เอาวัตถุมงคลมาเป็นบันได พัฒนาคนไปให้พ้นวัตถุมงคล นับถือเทวดายังพอฟัง แต่ถ้ามัวหวังพึ่งขอผล ก็หล่นจากอริยมรรคไม่เหลือดี อะไรกันคนไทย ยังไม่รู้จักว่าสันโดษอย่างไหนดี อย่างไหนไม่ดี ฟังค�ำท�ำนาย ท�ำไมจึงมัวตื่นตูม แล้วภูมิปัญญาจะมีมาจากที่ไหน ปัญหาภิกษุณี คิดให้ดีก็ไม่ยาก เพศศึกษาพลาดแน่ ถ้ามองแค่เพศสัมพันธ์ คนไทยมีบุญ แต่ไม่รู้จักใช้บุญ อายุแท้ ยิ่งมากยิ่งดี อย่ามัวตอมมัวดมอาจม จงร่วมกันพาสังคมสู่จุดหมาย ถวายเทียน ๙ วัด ได้บุญมากพอไหม สังคมไทย อย่าก้าวหน้าไปลงอบาย รู้จักพระพรหมให้ดีไว้ อย่าท�ำได้แค่ขอท่านอย่างเดียว 28
519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540
๕.๕ บูชาพระพรหมจนองค์พัง ก็ยังไม่รู้จักท้าวมหาพรหม คุยกับเณร พอให้เห็นพระพรหม พรหมพราหมณ์ - พรหมพุทธ ก่อนมาถึงพระพรหม มองพระพรหม ให้ถึงรากเหง้าอารยธรรม เหนือเทพเหนือพรหม คือธรรมเป็นใหญ่ วาสนาคนไทย ได้แค่ไสยศาสตร์ (ให้คติเรื่องจาตุคามรามเทพ)
541 542 543 544 545 546
๖. ธรรมะกับวิชาการ ๖.๑ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ เจตคติแบบวิทยาศาสตร์-เจตคติแบบพุทธ ตอนที่ ๑ เจตคติแบบวิทยาศาสตร์-เจตคติแบบพุทธ ตอนที่ ๒ วิทยาศาสตร์ก้าวได้ไกลแค่ไหน ใช้ศาสตร์อย่างไรจึงได้ประโยชน์ ตอนที่ ๑ วิทยาศาสตร์ก้าวได้ไกลแค่ไหน ใช้ศาสตร์อย่างไรจึงได้ประโยชน์ ตอนที่ ๒ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ ตอนที่ ๑ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ ตอนที่ ๒ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ ตอนที่ ๓ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ ตอนที่ ๔ พุทธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ ตอนที่ ๕ การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๑ การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๒ การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๓ การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๔ 29
547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559
การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๕ การพัฒนาวิทยาศาสตร์มองจากแง่มุมของพุทธศาสนา ตอนที่ ๖ เมื่อ D.N.A เข้ามา จริยธรรมจะว่าอย่างไร ตอนที่ ๑ เมื่อ D.N.A เข้ามา จริยธรรมจะว่าอย่างไร ตอนที่ ๒ ๖.๒ ธรรมะกับวิชาชีพ พุทธธรรมกับการรักษาคนไข้ ทบทวนเศรษฐศาสตร์ ๑ - ท�ำงานเพราะโลภอยากได้ หรือเพราะถูกเงื่อนไขบังคับ ทบทวนเศรษฐศาสตร์ ๒ - พัฒนาเศรษฐกิจไป อย่าลืมใช้เศรษฐกิจพัฒนาคน ๖.๓ ข้อคิดให้สังคม ฟื้นสุขภาวะยามสังคมวิกฤต ตอน ๑ ฟื้นสุขภาวะยามสังคมวิกฤต ตอน ๒ ฟื้นสุขภาวะยามสังคมวิกฤต ตอน ๓ จะอยู่กันดีด้วยหลักการ หรือต้องคุมกันด้วยอาญา จัดงานวิสาขบูชา อย่าอยู่แค่หน้าตา ตอบเรื่องสมานฉันท์ สังคมไทย ถึงเวลาตั้งต้นใหม่หรือยัง เดินหน้าหาความจริง จับให้ได้สิ่งจ�ำเป็น ระวัง ทางสายกลางกลายเป็นทางไร้จุดหมาย ไม่ยึดมั่นกลายเป็นยึดเข้าเต็มเปา ไม่ว่ากระแสโลก-กระแสไทย ต้องหยุดไหลตามตัณหา จึงจะหายสับสน 30
560 561 562 563
564 565 566
567 568 569 570 571 572 573 574 575 576
๖.๔ วิถีชีวิต วิถีสังคม และการพัฒนา การพัฒนาที่ยั่งยืน ประเทศพุทธอย่างไทย ท�ำไมไม่เจริญอย่างฝรั่ง เพราะเครียดใช่ไหม ฝรั่งจึงได้เจริญอย่างนี้ ปวารณาฝึกวาจา พัฒนาคน ท�ำชุมชนให้สามัคคี พัฒนาชีวิตกันไปเถิด ความสุขจะเกิดมีแน่ ไม่หนีไปไหน ฟื้นวินัยชาวพุทธขึ้นมา ให้เป็นวิถีชีวิตของสังคมไทย ประชาธิปไตยจะดีได้ ต้องไม่ทิ้งงานพัฒนาคน สังคมต้องหลากหลาย ให้เข้ากับระดับการพัฒนาของคน มนุษย์จะพัฒนาไปถึงอารยธรรมที่แท้ได้จริงหรือ พระพุทธศาสนาเพื่อสันติภาพของโลก ประชาธิปไตยต้องพัฒนาคน ให้มีตนที่พึ่งได้ ๖.๕ ช่วยกันน�ำพาประเทศไทย ให้ก้าวไปอย่างสง่างาม ในท่ามกลางประชาคมโลก ช่วยกันน�ำพาประเทศไทย ให้ก้าวไปอย่างสง่างาม ในท่ามกลางประชาคมโลก อย่าแค่มารวมศูนย์ แต่ต้องขึ้นให้สูง ถ้าเข็นครกขึ้นเขายังสู้ ก็พอจะฟื้นฟูพุทธศาสนาเมืองไทยได้ วิถีสู่สันติภาพ เริ่มวิวัฒน์ที่กลางวิกฤติ (ตอนที่ ๑) เริ่มวิวัฒน์ที่กลางวิกฤติ (ตอนที่ ๒) สนทนาธรรมเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง โลกถึงกันกว้างไกล แต่ใจคนกลับแคบลง 31
577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587
588 589 590 591 592 593 594 595
เคราะห์ร้ายเจอประเทศไหนกลายเป็นโชค โชคดีเจอประเทศใดกลายเป็นเคราะห์ สู่ยุคใหม่ของสังคมไทย ท�ำอย่างไรสังคมไทยจะตั้งอยู่ในสมดุล ตั้งศูนย์ให้ดุลไว้ อย่าให้เลยเถิดเตลิดไป การพัฒนาที่ยั่งยืน การพัฒนาที่ดีหนีไม่พ้นธรรม รักธรรมก็เจริญ ชังธรรมก็เสื่อม ฟื้นวินัยชาวพุทธขึ้นมา ให้เป็นวิถีชีวิตของสังคมไทย
596 597 598 599 600 601 602 603
๗. ธรรมะกับการเมืองการปกครอง ๗.๑ ธรรมะสู่การเมือง การสร้างสรรค์ประชาธิปไตย โลกเดี๋ยวนี้ขัดแย้งกันมากมาย จะแก้ไหวหรือ จริยธรรมของนักการเมือง จริยธรรม - ภาวะผู้น�ำ ช่วงที่ ๑ จริยธรร - ภาวะผู้น�ำ ช่วงที่ ๒ จริยธรรม - ภาวะผู้น�ำ ช่วงที่ ๓ นิติศาสตร์แนวพุทธ ช่วงที่ ๑ นิติศาสตร์แนวพุทธ ช่วงที่ ๒ นิติศาสตร์แนวพุทธ ช่วงที่ ๓ พุทธรัฐศาสตร์ ช่วงที่ ๑ พุทธรัฐศาสตร์ ช่วงที่ ๒ 32
604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614
สิทธิมนุษยชน พระพุทธศาสนาเพื่อสันติภาพของโลก สมมติสื่อน�ำสังคมเข้าสู่ธรรม วิถีสู่สันติภาพ เมืองไทยกับหุ้นใหญ่-ลิเวอร์พูล รัฐศาสตร์เพื่อชาติ VS รัฐศาสตร์เพื่อโลก จะสมานฉันท์ ต้องสมานปัญญา ธรรมาธิปไตยไม่มา จึงหาประชาธิปไตยไม่เจอ ความรุนแรงเกิดจากความอ่อนแอ ความเป็นกลางแท้อยู่ที่ถือความถูกต้อง ตอบค�ำถามเรื่อง การสมานฉันท์
615 616 617 618 619 620 621 622 623 624
๗.๒ เมื่อประชาธิปไตยที่ไม่ประสีประสา มาเจอปัญหาศาสนาประจ�ำชาติ เมื่อประชาธิปไตยที่ไม่ประสีประสา มองไกล ใจกว้าง เมื่อประชาธิปไตยที่ไม่ประสีประสา ดูเขา เข้าใจตัว เมื่อประชาธิปไตยที่ไม่ประสีประสา รู้จักตัว เห็นทั่วโลก โลกเดี๋ยวนี้ขัดแย้งกันมากมาย จะแก้ไหวหรือ วาสนาคนไทย ได้แค่ไสยศาสตร์
625 626 627 628 629
๗.๓ วิกฤตบ้านเมืองวันนี้ โอกาสที่มีควรเป็นของใคร ขึ้นยืนบนภู ดูเขาสู้กัน พัฒนาแต่ทรัพยากรคน ลืมพัฒนาประชาชนที่ครองเมือง วิกฤตมา ประชาชนต้องวางตนเป็นหลัก ประชาธิปไตยต้องพัฒนาคน ให้มีตนที่พึ่งได้
630 631 632 633
33
จะมีตนที่พึ่งได้ ต้องมีธรรมและปัญญาที่จะตัดสินใจ นิติธรรมค�้ำจุนรัฐไว้ แต่แก้ปัญหาไม่ถึงใจ และไม่พัฒนาคน สังคมต้องหลากหลาย ให้เข้ากับระดับการพัฒนาของคน ประชาธิปไตยยังเคว้งคว้างร่อนไถล ได้แค่รับใช้ทิฐิดิ่งโด่ง
634 635 636 637
๗.๔ จะท�ำอย่างไรกับวิกฤตการเมืองวันนี้ จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๑) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๒) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๓) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๔) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๕) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๖) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๗) จะท�ำอย่างไร กับวิกฤตการเมืองวันนี้ (ตอนที่ ๘) เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด (ตอนที่ ๑) เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด (ตอนที่ ๒) เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด (ตอนที่ ๓) เถรวาทของคอลัมนิสต์ กับเถรวาทตามหลักที่ไม่ผิด (ตอนที่ ๔) บวชเรียนหายไป เมืองไทยได้วัดหลวงตา บทเรียนมีให้ดู แต่คนไทยไม่ได้ลืมตา อยากเก่ง ดี มีสุข เลิศปัญญา ก็รีบสร้างปราโมทย์ขึ้นมา
638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652
34
ŕš˜. Dhamma in English By Ven. P. A. Payutto Developing Happiness (1) Developing Happiness (2) Developing Happiness (3) - Q&A Appamada Heedfulness (1) Appamada Heedfulness (2) Iddhipada Path to Success (1) Iddhipada Path to Success (2) Monks and Laypeople (1) Monks and Laypeople (2) Food For All And By All Buddhist Economics in the Globalized World (DVD) Buddhism and Peace (1) Buddhism and Peace (2) Aging and Dying Nibbana and Kamma (1) Nibbana and Kamma (2)
35
653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668
๙. ธรรมะบรรยายปี ๒๕๖๐ - ๒๕๖๑ ภาวนา ๔ ยถาธรรม ยถากรรม ชิวีตพระในสมัยพุทธกาล ปาฏิโมกข์ สังฆะ สังคม ไม่มีสงคราม- อาสาฬหบูชา จะพูดกันก็มาที่ธรรมสภา ถึงเวลาวิเวกก็ไปเข้าป่า อย่าท�ำตัวเป็นคนใบ้แบกขวดเปล่า รู้จักบ้านของตัวเองไว้ พระไตรปิฎก อยู่กับปัจจุบันให้ดี อย่าให้ได้อย่างพระเทวทัต มัวกลัวว่าถ้าอยากจะเป็นตัณหา ก็เลยไม่พัฒนาไปไหน เหตุปัจจัยของสมาธิ บวชเรียนเป็นจะได้ประโยชน์ไปตลอดชีวิต รู้เข้าใจ ใช้ชาดกให้ถูก ชาวพุทธอะไรกัน ฉันทะก็ไม่รู้ อุเบกขาก็ไม่เข้าใจ วิสาขบูชาหาความหมายกันให้ชัด ชาวพุทธไทยอะไรกัน เอาตัณหามาฆ่าฉันทะ ศรัทธาก็พร่ามัว ปัญญาก็ไม่เดินหน้าไปไหน เลิกอยากโง่ๆ แบบตัณหา คนมีปัญญาอาศัยอนิจจัง เอาความอยากพาให้ยิ่งเจริญก้าวหน้า ถ้าคนไทยรู้จักอยาก เมืองไทยก็แทบไม่มีปัญหาอะไรให้ต้องแก้
36
669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685
๒. เสียงอ่านธรรมนิพนธ์
ของ สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
วัดญาณเวศกวัน ต.บางกระทึก อ.สามพราน จ.นครปฐม
๑. พุ ทธธรรม ฉบับปรับขยาย
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
เสียงอ่านโดย พระกฤช นิมฺมโล สวนธรรมประสานสุข อ.ศรีราชา จ.ชลบุรี 686 687
ความน�ำ สิ่งที่ควรเข้าใจก่อน ความน�ำ ลักษณะทั่วไปของพุทธธรรม
ภาค ๑ มัชเฌนธรรมเทศนา ตอน ๑: ชีวิต คืออะไร? บทที่ ๑ ขันธ์ ๕ สภาวะของขันธ์ ๕ วิญญาณ เวทนา สังขาร สัญญา - สติ - ความจ�ำ สัญญา - วิญญาณ - ปัญญา ความสัมพันธ์ระหว่างขันธ์ต่างๆ ขันธ์ ๕ กับอุปาทานขันธ์ ๕ หรือชีวิต กับชีวิตซึ่งเป็นปัญหา คุณค่าทางจริยธรรม บันทึกพิเศษท้ายบท บันทึกที่ ๑: เรื่อง ขันธ์ ๕
39
688 690 691 692 693 694 695 696 697 698
บทที่ ๒ อายตนะ ๖ ตัวสภาวะ ประเภทของความรู้ ก. จ�ำแนกโดยสภาวะ ข. จ�ำแนกโดยทางรับรู้ ค. จ�ำแนกโดยพัฒนาการทางปัญญา ง. จ�ำแนกโดยกิจกรรมและผลงานของมนุษย์ ความถูกต้องและผิดพลาดของความรู้ ก. สัจจะ ๒ ระดับ ข. วิปลาส หรือวิปัลลาส ๓ พุทธพจน์เกี่ยวกับอายตนะ คุณค่าทางจริยธรรม บันทึกพิเศษท้ายบท
699 706 708 710 713 715 716 717 719 720
ตอน ๒: ชีวิต เป็นอย่างไร? บทที่ ๓ ไตรลักษณ์ ตัวกฎหรือตัวสภาวะ ค�ำอธิบายไตรลักษณ์ตามหลักวิชาในคัมภีร์ ๑. ความเข้าใจเกี่ยวกับศัพท์ที่เกี่ยวข้อง ๑.๑. สังขารทั้งปวง กับ ธรรมทั้งปวง ๑.๒. สังขารในขันธ์ ๕ กับ สังขารในไตรลักษณ์ ๒. สิ่งที่ปิดบังไตรลักษณ์ ๓. วิเคราะห์ความหมายของไตรลักษณ์ 40
721 723 724 725 727
๓.๑ อนิจจตาและอนิจจลักษณะ ๓.๒ ทุกขตาและทุกขลักษณะ ก. หมวดใหญ่ของทุกข์ ข. ไตรลักษณ์มี ๓ ไม่ใช่แค่ทุกข์ และทั้งสามเป็นฐานของทุกข์ในอริยสัจ ค. ปัญหาของมนุษย์ ที่มาในชื่อของทุกข์มากมาย ๓.๓. อนัตตตา และอนัตตลักษณะ ก. ขอบเขตความหมาย ข. ความหมายพื้นฐาน ค. ความหมายที่ไม่ต้องอธิบาย ง. ความหมายที่อธิบายทั่วไป ๔. อัตตา อนัตตตาและอัตตา - นิรัตตา อัตตา กับ มานะ คุณค่าทางจริยธรรม ก. คุณค่าที่ ๑ คุณค่าด้านการท�ำจิต หรือคุณค่าเพือ่ ความหลุดพ้นเป็นอิสระ ข. คุณค่าที่ ๒ คุณค่าด้านการท�ำกิจ หรือคุณค่าเพื่อความไม่ประมาท ค. ความส�ำคัญและความสัมพันธ์ของคุณค่าทางจริยธรรม ๒ ด้าน ง. คุณค่าเนื่องด้วยความหลุดพ้น หรือคุณค่าเพื่อความบริสุทธิ์ บริบูรณ์แห่งความดีงาม จ. คุณค่าทางจริยธรรมของไตรลักษณ์ตามล�ำดับข้อ ๑. อนิจจตา - ว่าตามสภาวะ อนิจจตา - ในด้านชีวิตภายใน ๒. ทุกขตา ๓. อนัตตตา พุทธพจน์เกี่ยวกับไตรลักษณ์ 41
728 729 730 732 735 737 738 739 740 746 748 749 750 751 754 759
760 761 762 766
ก. ความรู้เท่าทันสภาวะ อุปาทานปริตัสสนาสูตรที่ ๑ ข. คุณค่าทางจริยธรรม อโยฆรชาดก ฐานสูตร โลกธรรมสูตร เร่งท�ำกิจ และเตรียมการเพื่ออนาคต
767 768 769 770 771 772 773
ตอน ๓: ชีวิต เป็นไปอย่างไร? บทที่ ๔ ปฏิจจสมุปบาท ตัวกฎหรือตัวสภาวะ ๑. ฐานะและความส�ำคัญ ๒. ตัวบทและแบบความสัมพันธ์ในหลักปฏิจจสมุปบาท ๓. การแปลความหมายหลักปฏิจจสมุปบาท ๔. ความหมายโดยสรุปเพื่อความเข้าใจเบื้องต้น ๕. ค�ำอธิบายตามแบบ ก. หัวข้อและโครงรูป ข. ค�ำจ�ำกัดความองค์ประกอบ หรือหัวข้อตามล�ำดับ ค. ตัวอย่างค�ำอธิบายแบบช่วงกว้างที่สุด ข้อสังเกตและสิ่งที่ควรท�ำความเข้าใจเป็นพิเศษ ๑ ข้อสังเกตและสิ่งที่ควรท�ำความเข้าใจเป็นพิเศษ ๒ ๖. ความหมายในชีวิตประจ�ำวัน ความหมายเชิงอธิบาย 42
774 775 776 777 783 784 785 786 787 788 789
ค�ำอธิบายแสดงความสัมพันธ์อย่างง่าย ค�ำอธิบายแสดงความสัมพันธ์เชิงขยายความ ตัวอย่างกรณีปลีกย่อยในชีวิตประจ�ำวัน ความหมายลึกลงไปขององค์ธรรมบางข้อ - อาสวะ ๔ - ตัณหา ๓ - อุปาทาน ๔ ปฏิจจสมุปบาทในฐานะมัชเฌนธรรมเทศนา ปฏิจจสมุปบาท ในฐานะปัจจยาการทางสังคม หมายเหตุ: การตีความเกี่ยวกับปฏิจจสมุปบาท บันทึกพิเศษท้ายบท บันทึกที่ ๑: ธรรมนิยาม ๑ และ ธรรมนิยาม ๓ ตถตา-ความเป็นเช่นนั้นเอง ข้อควรรู้ควรสังเกต: ค�ำศัพท์ธรรมชุด “ไตรลักษณ์” ข้อควรรู้ควรสังเกต: ค�ำศัพท์ธรรมชุด “อิทัปปัจจยตา” หลักความจริง และกฎธรรมชาติ ที่ครอบคลุม บันทึกที่ ๒: ตัวเรา ของเรา ตัวกู ของกู บันทึกที่ ๓: เกิดและตายแบบปัจจุบัน บันทึกที่ ๔: ปฏิจจสมุปบาทแนวอภิธรรม บันทึกที่ ๕: ปัญหาการแปลค�ำว่า “นิโรธ” บันทึกที่ ๖: ความหมายย่อขององค์ธรรม ในปฏิจจสมุปบาท บันทึกที่ ๗: ความหมายของภวตัณหา และวิภวตัณหา
43
790 791 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810
บทที่ ๕ กรรม ความน�ำ ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับกรรม ก. กรรม ในฐานะกฎธรรมชาติอย่างหนึ่ง ข. ความหมายของกรรม ค. ประเภทของกรรม เกณฑ์ตัดสิน ความดี - ความชั่ว ก) ปัญหาเกี่ยวกับความดี - ความชั่ว ข) ความหมายของกุศลและอกุศล ค) ข้อควรทราบพิเศษบางอย่างเกี่ยวกับกุศลและอกุศล ง) เกณฑ์วินิจฉัยกรรมดี – กรรมชั่ว สิ่งที่สังคมบัญญัติ เมื่อมองจากแง่ของกรรมนิยาม ๑) สิ่งที่สังคมบัญญัติ ไม่เกี่ยวกับกุศลและอกุศลในกรรมนิยาม โดยตรง ๒) สิ่งที่สังคมบัญญัติ กระทบถึงกุศลและอกุศลในกรรมนิยามด้วย ความเข้าใจเกี่ยวกับความหมายของค�ำว่า “เจตนา” ข้อสังเกตเรื่อง กรรมนิยาม และสมมตินิยาม จ) หลักค�ำสอนเพื่อเป็นเกณฑ์วินิจฉัย การให้ผลของกรรม ก) ผลกรรมในระดับต่างๆ ข) องค์ประกอบที่ส่งเสริมและขัดขวางการให้ผลของกรรม ค) ผลกรรมในช่วงกว้างไกล ง) ข้อพิจารณาเกี่ยวกับการพิสูจน์เรื่องตายแล้วเกิดหรือไม่ จ) ข้อสรุป: การพิสูจน์และท่าทีปฏิบัติต่อเรื่องชาติหน้า 44
811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828
ฉ) ผลกรรมตามนัยแห่งจูฬกรรมวิภังคสูตร ข้อควรศึกษายิ่งขึ้นไป เพื่อความเข้าใจหลักกรรมให้ชัดเจน ๑) สุขทุกข์ ใครท�ำให้? ๒) เชื่ออย่างไร ผิดหลักกรรม? ๓) กรรม ช�ำระล้างได้อย่างไร? ๔) แก้กรรม ด้วยปฏิกรรม ๕) กรรม ที่ท�ำให้สิ้นกรรม ๖) กรรม ในระดับสังคม หรือกรรมของสังคม มีหรือไม่? ๗) กรรม ตามสมมตินิยาม หรือ กรรม ในกฎมนุษย์ ๘) กรรม กับอนัตตา ขัดกันหรือไม่? คุณค่าทางจริยธรรม บันทึกพิเศษท้ายบท บันทึกที่ ๑: กรรม ๑๒
829 830 831 832 833 834 837 838 841 843 844
ตอน ๔: ชีวิต ควรให้เป็นอย่างไร? บทที่ ๖ วิชชา วิมุตติ วิสุทธิ สันติ นิพพาน ความสุขที่ไม่ต้องหา กระบวนธรรมดับทุกข์ หรือ ปฏิจจสมุปบาทนิโรธวาร ก. วงจรยาว ข. วงจรสั้น ภาวะแห่งนิพพาน ภาวะของผู้บรรลุนิพพาน ๑. ภาวิตกาย: มีกายที่ได้พัฒนาแล้ว 45
845 846 847 849 855 863
๒. ภาวิตศีล: มีศีลที่ได้พัฒนาแล้ว ๓. ภาวิตจิต: มีจิตที่ได้พัฒนาแล้ว ๔. ภาวิตปัญญา: มีปัญญาที่ได้พัฒนาแล้ว บทที่ ๗ ประเภทและระดับ แห่งนิพพานและผู้บรรลุนิพพาน ๑. ประเภทและระดับของนิพพาน ประเภทของนิพพาน บันทึกที่ ๒: เรื่องความหมายของ ทิฏฐธัมมิกะ และ สัมปรายิกะ ๑. สอุปาทิเสสนิพพานธาตุ ๒. อนุปาทิเสสนิพพานธาตุ นิพพานมีอย่างเดียว แต่แบ่งมองเป็น ๒ ด้าน อนุปาทิเสสนิพพาน ในภาษาสามัญหรือถ้อยค�ำที่ใช้ทั่วไป พุทธพจน์ที่ตรัสแสดงนิพพาน เพื่อความเข้าใจรอบด้านในเรื่องนิพพาน สรุปความหมายของนิพพาน ผลที่ปรากฏในชีวิตจริง ก) ลักษณะภายนอกและชีวิตหมู่ ข) ความมีใจอิสระและมีความสุข ค) ความเป็นเจ้าแห่งจิต เป็นนายของความคิด ง) ความเป็นกันเอง กับชีวิต ความตาย การพลัดพราก ผลที่ปรากฏในชีวิตจริง - ย�้ำความอีก ๒ ข้อ ขั้นตอนหรือระดับแห่งการเข้าถึงนิพพาน ๒. ประเภทและระดับของผู้บรรลุนิพพาน แบบที่ ๑ ทักขิไณยบุคคล ๘ หรือ อริยบุคคล ๘ 46
867 870 874
877 879 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 899
บันทึกที่ ๔: เรื่อง สีลัพพตปรามาส ทักขิไณยบุคคลกับการละสังโยชน์ ทักขิไณยบุคคล ๘ หรืออริยบุคคล ๘ - จัดเป็น ๔ คู่ แบบที่ ๒ ทักขิไณยบุคคล ๗ หรือ อริยบุคคล ๗ บันทึกที่ ๕: ความหมายของ ฌาน ทักขิไณย หรืออริยบุคคล ๗ สัมพันธ์กับอินทรีย์และวิโมกข์ เรื่องที่ควรกล่าวแทรก เพื่อป้องกันความสับสน ประเภทของพระอรหันต์ บทที่ ๘ ข้อควรทราบเพิ่มเติม เพื่อเสริมความเข้าใจ ๑. สมถะ – วิปัสสนา สมถะ วิปัสสนา ๒. เจโตวิมุตติ – ปัญญาวิมุตติ ความที่ต้องการเน้น ๒ ประการ วิมุตติตามความหมายอย่างกว้าง บันทึกที่ ๑: ความเข้าใจสับสนเกี่ยวกับอนัตตา และนิพพาน นิโรธสมาบัติ ไม่ใช่นิพพาน อกุปปาเจโตวิมุตติ เหตุปัจจัยต่างๆ ที่ท�ำให้เจโตวิมุตติเสื่อม วิมุตติ ๕
47
900 901 902 903 904 905 906 907
908 909 910 912 913 914 915 916 917 918
บทที่ ๙ หลักการส�ำคัญ ของการบรรลุนิพพาน ความเบื้องต้น ก) หลักทั่วไป ในฌาน เจริญวิปัสสนา หรือบรรลุมรรคผล ได้หรือไม่ เนวสัญญานาสัญญายตนะ ใช้ท�ำวิปัสสนาไม่ได้ วิธีปฏิบัติ ๔ อย่างที่พระอานนท์ได้แสดงไว้ ๑. วิปัสสนามีสมถะน�ำหน้า ๒. สมถะมีวิปัสสนาน�ำหน้า ๓. สมถะและวิปัสสนาเข้าคู่กัน ๔. วิธีปฏิบัติเมื่อจิตเขวเพราะธรรมุธัจจ์ สมถยานิกและวิปัสสนายานิก ขณะจิตที่บรรลุมรรคผล พระอุภโตภาควิมุตและพระปัญญาวิมุต ข) หลักสมถะที่เป็นฐาน หลักสมถะที่เป็นฐาน ส�ำนวนที่ ๑ หลักสมถะที่เป็นฐาน ส�ำนวนที่ ๒ ความเข้าใจสับสนคลาดเคลื่อน การแก้ความเข้าใจที่พลาด ข้อที่ ๑ การแก้ความเข้าใจที่พลาด ข้อที่ ๒ การแก้ความเข้าใจที่พลาด ข้อที่ ๓ การแก้ความเข้าใจที่พลาด ข้อที่ ๔ การแก้ความเข้าใจที่พลาด ข้อที่ ๕ พระอรหันต์บรรลุมรรคผลก่อนแล้วจึงเจริญสมถะเพิ่มเติมจนได้ ฌานสมาบัติและอภิญญาได้หรือไม่ 48
919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939
ค) หลักวิปัสสนาที่เป็นมาตรฐาน ส�ำนวนค�ำบรรยายสรุปการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า ส�ำนวนสามัญ: พิจารณาขันธ์ ๕ ส�ำนวนสามัญ: พิจารณาอายตนะ และธรรมอื่นที่เกี่ยวเนื่อง ส�ำนวนแบบสืบค้น ตัวอย่างธรรมที่พิจารณาได้ทุกระดับ ส�ำนวนแนววิปัสสนา แสดงความแตกต่างระหว่างพระอริยบุคคล หลายระดับ ก. พระเสขะ กับ พระอรหันต์ ข. ผู้ปฏิบัติเพื่อโสดาปัตติผล กับ พระโสดาบัน ค. พระโสดาบัน กับ พระอรหันต์ ง. พระอนาคามี กับ พระอรหันต์ จ. พระอรหันต์ปัญญาวิมุต กับ พระอรหันต์อุภโตภาควิมุต ฉ. พระพุทธเจ้า กับ พระปัญญาวิมุต ง) หลักการปฏิบัติที่จัดเป็นระบบ หลักการปฏิบัติตามนัยแห่งคัมภีร์วิสุทธิมัคค์ ระดับศีลและสมาธิ ระดับปัญญา บทที่ ๑๐ บทสรุป เรื่องเกี่ยวกับนิพพาน คุณค่าและลักษณะพิเศษที่พึงสังเกตเกี่ยวกับนิพพาน ๑. จุดหมายสูงสุดของชีวิต เป็นสิ่งที่อาจบรรลุได้ในชาตินี้ ๒. นิพพานเป็นจุดหมายที่ทุกคนเข้าถึงได้ ไม่จ�ำกัดชาติชั้น หญิงชาย ๓. นิพพานอ�ำนวยผล ที่ยิ่งกว่าล�ำพังความส�ำเร็จทางจิตจะให้ได้ 49
940 941 943 944 945 946
947 948 949 950 951 952 953 954 955
956 957 958
จุดที่มักเขวหรือเข้าใจพลาด เกี่ยวกับนิพพาน ๑. ความยึดมั่น ในความไม่ยึดมั่น ๒. ลักษณะที่ชวนให้สับสน หรือหลงเข้าใจผิด ๓. ความสุข กับความพร้อมที่จะมีความสุข ปัญหาส�ำคัญเกี่ยวกับนิพพาน ๑. นิพพาน กับอัตตา ๒. พระอรหันต์ สิ้นชีวิตแล้วเป็นอย่างไร?
959 960 961 962 965
ภาค ๒ มัชฌิมาปฏิปทา ตอน ๕: ชีวิต ควรเป็นอยู่อย่างไร? บทที่ ๑๑ บทน�ำ ของมัชฌิมาปฏิปทา มัชฌิมาปฏิปทา ต่อเนื่องจาก มัชเฌนธรรมเทศนา มิจฉาปฏิปทา – สัมมาปฏิปทา อาหารของอวิชชา – อาหารของวิชชาและวิมุตติ ธรรมเป็นอาหารอุดหนุนกัน พรหมจรรย์ที่ส�ำเร็จผล ธรรมจริยา ๑๐ ประการ หรือ กุศลกรรมบถ ๑๐ ความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับมัชฌิมาปฏิปทา มรรค ในฐานะมัชฌิมาปฏิปทา มรรค ในฐานะข้อปฏิบัติ หรือทางชีวิต ทั้งของบรรพชิตและคฤหัสถ์ มรรค ในฐานะหลักปฏิบัติที่เนื่องด้วยสังคม มรรค ในฐานะทางให้ถึงความสิ้นกรรม 50
971 973 976 977 978 979 980 981 982 983
มรรค ในฐานะอุปกรณ์ส�ำหรับใช้ มิใช่ส�ำหรับยึดถือหรือแบกโก้ไว้ มรรค ในฐานะพรหมจรรย์ หรือพุทธจริยธรรม มรรค ในฐานะมรรคาสู่จุดหมายขั้นต่างๆ ของชีวิต มรรค ในฐานะไตรสิกขา หรือระบบการศึกษาส�ำหรับสร้างอารยชน อริยมรรค กับ ไตรสิกขา ชาวบ้าน ด�ำเนินมรรคาด้วยการศึกษาบุญ กระบวนธรรมในตัวคน ของมรรค กับกระบวนการฝึกคน ของสิกขา จุดเริ่ม พัฒนาเป็นจุดส�ำเร็จ แห่งความก้าวหน้าในมรรคา
984 985 987 990 991 993 994 997
บทที่ ๑๒ บุพภาคของการศึกษา ๑: ปรโตโฆสะที่ดี = กัลยาณมิตร บุพภาคของการศึกษา หรือ บุพนิมิตแห่งมัชฌิมาปฏิปทา ปัจจัยแห่งสัมมาทิฏฐิ ๒ บุพนิมิตที่ ๑: ปรโตโฆสะ – กัลยาณมิตร (วิธีการแห่งศรัทธา) ความส�ำคัญของการมีกัลยาณมิตร คุณสมบัติของกัลยาณมิตร บันทึกที่ ๑: ความส�ำคัญของสังคหวัตถุ ๔ การท�ำหน้าที่ของกัลยาณมิตร หลักศรัทธาโดยสรุป พุทธพจน์แสดงหลักศรัทธา บันทึกที่ ๒: การแปลบาลีในกาลามสูตร พุทธพจน์แสดงความส�ำคัญและความดีเด่นของปัญญา
998 999 1000 1002 1007 1011 1013 1014 1015 1023
51
บทที่ ๑๓ บุพภาคของการศึกษา ๒: โยนิโสมนสิการ ความน�ำ ฐานะของความคิด ในระบบการด�ำเนินชีวิตที่ดี ฐานะของความคิด ในกระบวนการของการศึกษา หรือการพัฒนาปัญญา ก) จุดเริ่มของการศึกษา และความไร้การศึกษา ข) กระบวนการของการศึกษา ค) ความเข้าใจเบื้องต้น เกี่ยวกับจุดเริ่มต้นของการศึกษา ง) ความคิดที่ไม่เป็นการศึกษา และความคิดที่เป็นการศึกษา บุพนิมิตที่ ๒: โยนิโสมนสิการ (วิธีการแห่งปัญญา) ความส�ำคัญของโยนิโสมนสิการ ความหมายของโยนิโสมนสิการ วิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ ๑. วิธีคิดแบบสืบสาวเหตุปัจจัย ๒. วิธีคิดแบบแยกแยะส่วนประกอบ ๓. วิธีคิดแบบสามัญลักษณ์ วิสุทธิ ๗ พุทธพจน์ ๔. วิธีคิดแบบอริยสัจ/คิดแบบแก้ปัญหา บันทึกที่ ๑: วิธีคิดแบบแก้ปัญหา: วิธีคิดแบบอริยสัจ กับ วิธีคิดแบบวิทยาศาสตร์ ๕. วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ ๖. วิธีคิดแบบรู้ทันคุณโทษและทางออก ๗. วิธีคิดแบบคุณค่าแท้ - คุณค่าเทียม ๘. วิธีคิดแบบเร้ากุศล 52
1024 1025 1026 1027 1028 1030 1031 1032 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1046 1049 1050
๙. วิธีคิดแบบอยู่กับปัจจุบัน ๑๐. วิธีคิดแบบวิภัชชวาท ก. จ�ำแนกโดยแง่ด้านของความจริง ข. จ�ำแนกโดยส่วนประกอบ ค. จ�ำแนกโดยล�ำดับขณะ ง. จ�ำแนกโดยความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย จ. จ�ำแนกโดยเงื่อนไข ฉ. จ�ำแนกโดยทางเลือก หรือความเป็นไปได้อย่างอื่น ช. วิภัชชวาทในฐานะวิธีตอบปัญหาอย่างหนึ่ง ข้อความในบาลีแห่งต่างๆ มาแสดงตัวอย่างแห่งวิภัชชวาท สมิทธิปริพาชก-บุคคลท�ำกรรมประกอบด้วยเจตนา พระพุทธเจ้าตรัสจ�ำแนกกามโภคี คือชาวบ้าน การจ�ำแนกโดยวิภัชชวาทแบบนี้ ท�ำให้ความคิด ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้อยู่ป่า มี ๕ ประเภท สรุปความ เพื่อน�ำสู่การปฏิบัติ เด็กเล็กคนหนึ่งของครอบครัวซึ่งมีฐานะดี โยนิโสมนสิการเป็นตัวน�ำ ที่ท�ำให้การศึกษาเริ่มต้น เตรียมเข้าสู่มัชฌิมาปฏิปทา พระรัตนตรัย บทที่ ๑๔ องค์ประกอบของมัชฌิมาปฏิปทา ๑: หมวดปัญญา บทน�ำ - ปัญญา ๑. สัมมาทิฏฐิ ความส�ำคัญของสัมมาทิฏฐิ 53
1055 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074
1075 1076
ค�ำจ�ำกัดความของสัมมาทิฏฐิ ข้อควรทราบทั่วไปเกี่ยวกับสัมมาทิฏฐิ ๑. โลกียสัมมาทิฏฐิ ๒. โลกุตรสัมมาทิฏฐิ สัมมาทิฏฐิ กับการศึกษา ๑) การฝึกศีลที่อาศัยความเคยชินและศรัทธา ๒) การฝึกศีลที่ใช้โยนิโสมนสิการก�ำกับ สัมมาทิฏฐิกับการศึกษาในแง่มุมต่างๆ ๒. สัมมาสังกัปปะ ข้อสังเกตเรื่องธรรมฝ่ายกุศล และอกุศล สัมมาสังกัปปะ กับโยนิโสมนสิการ สัมมาสังกัปปะ กับมรรคหมวดศีล เมตตาในแง่มุมต่างๆ บทที่ ๑๕ องค์ประกอบของมัชฌิมาปฏิปทา ๒: หมวดศีล ๓. สัมมาวาจา ๔. สัมมากัมมันตะ ๕. สัมมาอาชีวะ บทน�ำ - องค์มรรค ๓ ข้อในฝ่ายศีล ศีล ในความหมายที่เป็นหลักกลาง อันพึงถือเป็นหลักความประพฤติ ลักษณะของศีล หรือหลักความประพฤติเบื้องต้น แบบเทวนิยม กับแบบสภาวนิยม ลักษณะของศีลในพุทธธรรม ศีลแบบสภาวนิยมกับเทวนิยม ข้อได้เปรียบของศีลแบบเทวโองการ ศีลส�ำหรับประชาชน 54
1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1089 1090 1091 1092 1093
1094 1095
1096 1097 1098
ความเข้าใจพื้นฐาน ก. ศีลพื้นฐาน ข. ศีลเพื่อเสริมความดีงามของชีวิตและสังคม หลักการทั่วไปเกี่ยวกับสัมมาอาชีวะ เศรษฐกิจจะดี ถ้ามีศีล ก. การแสวงหา และการรักษาทรัพย์ ข. ความสุขอันชอบธรรมที่คฤหัสถ์ควรมี ค. การใช้จ่ายทรัพย์ ง. เตรียมปัญญาไว้ ถึงหาทรัพย์ได้ อิสรภาพต้องไม่เสีย จ. สังฆะ คือชุมชนของบุคคลที่เป็นอิสระ ทั้งโดยชีวิตและด้วยจิตปัญญา ค�ำแถมท้าย ก. ในแง่บุคคล ข. ในแง่สังคม ค. ในแง่รัฐ ง. ในแง่ระบบเศรษฐกิจการเมือง บทที่ ๑๖ องค์ประกอบของมัชฌิมาปฏิปทา ๓: หมวดสมาธิ ๖. สัมมาวายามะ ๗. สัมมาสติ ค�ำจ�ำกัดความ สติในฐานะอัปปมาทธรรม สติโดยคุณค่าทางสังคม บทบาทของสติในกระบวนการพัฒนาปัญญา หรือการก�ำจัดอาสวกิเลส สติปัฏฐานในฐานะสัมมาสติ 55
1099 1101 1105 1106 1110 1111 1112 1113 1114 1117 1120 1121 1122 1123
1124 1127 1128 1130 1131 1132
สาระส�ำคัญของสติปัฏฐาน ก. กระบวนการปฏิบัติ ข. ผลของการปฏิบัติ เหตุใดสติที่ตามทันขณะปัจจุบัน จึงเป็นหลักส�ำคัญของวิปัสสนา? สติปัฏฐาน เป็นอาหารของโพชฌงค์ ๘. สัมมาสมาธิ ความเข้าใจเบื้องต้น ก. ความหมายของสมาธิ ข. ระดับของสมาธิ ค. ศัตรูของสมาธิ ง. ลักษณะของจิตที่เป็นสมาธิ จ. ความมุ่งหมายและประโยชน์ของสมาธิ: มองอย่างทั่วไป ฉ. ความมุ่งหมายและประโยชน์ของสมาธิ: สรุปตามประเภทของสมาธิภาวนา ช. ความมุ่งหมายและประโยชน์ของสมาธิ: ในแง่ช่วยป้องกันความไขว้เขว วิธีเจริญสมาธิ ๑) การเจริญสมาธิแบบธรรมดาพาไปเอง ๒) การเจริญสมาธิตามหลักอิทธิบาท ๓) การเจริญสมาธิอย่างสามัญ หรือฝึกสมาธิโดยใช้สติเป็นตัวน�ำ ๔) การเจริญสมาธิอย่างเป็นแบบแผน ข้อ ๑. ปลิโพธ ๑๐ ข้อ ๒. เข้าหากัลยาณมิตร ข้อ ๓. รับกรรมฐานที่เหมาะกับจริยา/จริต 56
1133 1135 1136 1137 1138
1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1152 1153 1154 1155 1156
ความหมายของจริยา การรับกรรมฐาน ข้อ ๔. เข้าประจ�ำที่ ข้อ ๕. เจริญสมาธิ: หลักทั่วไป ข้อ ๖. เจริญสมาธิ: อานาปานสติภาวนา เป็นตัวอย่าง ก) ข้อดีพิเศษของอานาปานสติ ข) พุทธพจน์แสดงวิธีปฏิบัติ ค) วิธีปฏิบัติภาคสมถะ - ก�ำหนดลมหายใจ - การติดตาม ผลสูงสุดของสมาธิ และสู่ความสมบูรณ์เหนือสมาธิ ก) ผลส�ำเร็จและขอบเขตความส�ำคัญของสมาธิ ข) องค์ประกอบต่างๆ ที่ค�้ำจุน เกื้อหนุน และเสริมประโยชน์ของสมาธิ (๑) ฐาน ปทัฏฐาน และที่หมายของสมาธิ (๒) องค์ประกอบร่วมของสมาธิ (๓) เครื่องวัดความพร้อม (อินทรีย์ ๕) (๔) คณะท�ำงานของปัญญา อาหารและอนาหารของนิวรณ์ (๕) องค์มรรคสามัคคีพร้อมได้ที่ องค์มรรคหลายอย่างท�ำหน้าที่ได้ในขณะเดียวกันได้อย่างไร ความส�ำเร็จของแต่ละบุคคลแตกต่างกันเพราะเหตุใด พุทธพจน์แสดงโพธิปักขิยธรรมและมรรค บันทึกที่ ๑: การเจริญสติปัฏฐาน คือการอยู่อย่างไม่มีความทุกข์ที่จะต้องดับ 57
1157 1158 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1169 1170 1171 1173 1174 1177 1178 1179 1180 1181
บทที่ ๑๗ บทสรุป: อริยสัจ ๔ ฐานะและความส�ำคัญของอริยสัจ ความหมายของอริยสัจ อริยสัจ กับปฏิจจสมุปบาท ปฏิจจสมุปบาท กับอริยสัจ พิเศษ กิจในอริยสัจ ญาณ ๓ ข้อควรทราบเพิ่มเติม แนวอธิบายอริยสัจโดยสังเขป ก) ยกทุกข์ขึ้นพูดก่อน เป็นการสอนเริ่มจากปัญหา เพื่อใช้วิธีการแห่งปัญญา ข) ค้นเหตุปัจจัยให้พบด้วยปัญญา ไม่มัวหาที่ซัดทอด ค) ชีวิตที่เป็นอยู่ด้วยปัญญา มีความสุขอย่างอิสระ และท�ำกิจด้วยกรุณา ง) ถ้าถึงพระรัตนตรัย ก็ไม่รอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ฤทธิ์ปาฏิหาริย์ เลิกฝากตัวกับโชคชะตา จ) ทางของอารยชนกว้างและสว่าง ทั้งพึ่งตนได้ และคนทั้งหลายก็ช่วยหนุนกัน ฉ) เมื่อพระรัตนตรัย พาเข้าและคืบไปในไตรสิกขา มรรคก็พัฒนาสู่จุดหมาย วิธีแก้ปัญหาแบบพุทธ คุณค่าที่เด่นของอริยสัจ ข้อสังเกตบางประการ ในการศึกษาพุทธธรรม ก. ภาคมัชเฌนธรรมเทศนา หรือ ภาคกระบวนธรรม ข. ภาคมัชฌิมาปฏิปทา หรือ ภาคกระบวนวิธี สรุป “พุทธธรรม” ลงในอริยสัจ 58
1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1198 1199 1200 1201
ภาค ๓ อารยธรรมวิถี ตอน ๖: ชีวิตที่ดี เป็นอย่างไร? บทที่ ๑๘ บทความประกอบที่ ๑: ชีวิตและคุณธรรมพื้นฐานของอารยชน บทน�ำ และคุณสมบัติของบุคคลโสดาบัน ฝ่ายมี และฝ่ายหมด ละหรือมีก็เช่นกัน สะพานสู่นิพพาน บุคคลโสดาบันตามนัยพุทธพจน์ โสตาปัตติยังคะ - ก.ลักษณะ - ข.คุณสมบัติทั่วไป โสตาปัตติยังคะ - ก.ลักษณะ - ข.คุณสมบัติทั่วไป โสตาปัตติยังคะ - ง.ก่อนเป็นโสดาบัน คุณสมบัติหลักของบุคคลโสดาบัน - ศรัทธา - ศีล - สุตะ - จาคะ - ปัญญา สรุปคุณสมบัติหลักของบุคคลโสดาบัน คุณสมบัติเด่น ๒ ข้อของบุคคลโสดาบัน บันทึกพิเศษท้ายบท
59
1202 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217
บทที่ ๑๙ บทความประกอบที่ ๒: ศีลกับเจตนารมณ์ทางสังคม บทน�ำ และสามค�ำส�ำคัญในชุดของศีล: ศีล วินัย สิกขาบท ศีลระดับธรรมอยู่ที่ตัวคน ศีลระดับวินัยขยายผลเพื่อสังคม ตัวอย่างหลักปฏิบตั ทิ มี่ งุ่ เพือ่ เชิดชูธรรมความดีงามและประโยชน์สขุ ของสังฆะ ก) การกราบไหว้ตามแก่อ่อนพรรษา ข) พุทธบัญญัติห้ามภิกษุอวดอุตริมนุสสธรรม ค) ท�ำไมจึงทรงยกย่องสังฆทานว่ามีผลมากที่สุด หัวใจของวินัย: เคารพสงฆ์ ถือสงฆ์และกิจสงฆ์เป็นใหญ่ มั่นในสามัคคี ชูธรรม ถือหลักการ มีประโยชน์สุขของประชาชนเป็นจุดหมาย วินัยในความหมายที่กว้างใหญ่เลยจากศีล บันทึกพิเศษท้ายบท บันทึกที่ ๑: แสดงธรรม บัญญัติวินัย บันทึกที่ ๒: ศีล วินัย ศีลธรรม บันทึกที่ ๓: ความหมายบางอย่างของ “วินัย” บันทึกที่ ๔: การปฏิบัติเพื่อประโยชน์สุขของพหูชน บันทึกที่ ๕: เคารพธรรม เคารพวินัย บันทึกที่ ๖: การเคารพตามอายุสมาชิกภาพ บทที่ ๒๐ บทความประกอบที่ ๓: เรื่องเหนือสามัญวิสัย: ปาฏิหาริย์ – เทวดา บทน�ำ และมนุษย์ทั้งหลายล้วนแต่มัววุ่นวายกับปัญหาว่า มีหรือไม่มี จะเชื่อหรือไม่เชื่อ ก็ควรปฏิบัติต่อสิ่งนั้นให้ถูกต้อง อิทธิปาฏิหาริย์ อิทธิปาฏิหาริย์ คืออะไร? และแค่ไหน? ปาฏิหาริย์ ไม่ใช่แค่ฤทธิ์ แต่มีถึง ๓ อย่าง 60
1218 1220 1223 1224 1226 1227 1229 1231 1232 1233 1234 1235 1236
1237 1239 1240 1241
อิทธิปาฏิหาริย์ ไม่ใช่ธรรมที่เป็นแก่นสาร อิทธิฤทธิ์ ชนิดอริยะ และชนิดอนารยะ โทษแก่ปุถุชน ในการเกี่ยวข้องกับเรื่องฤทธิ์ แนวปฏิบัติที่ถูกต้อง ในการเข้าไปเกี่ยวข้องกับเรื่องฤทธิ์ บันทึกที่ ๑: อิทธิปาฏิหาริย์ในคัมภีร์ การแสดงอิทธิปาฏิหาริย์ของพระสาวก เรื่องที่เล่าในอรรถกถา มีมากมาย เรื่องฤทธิ์ของคนอื่นๆ มีมาในบาลีบ้างบางแห่ง เทวดา มนุษย์ กับ เทวดา เปรียบเทียบฐานะกัน ญาณทัสสนะของพระผู้เหนือกว่าเทพ มนุษย์กับเทวดา ความสัมพันธ์ใด ที่ล้าสมัย ควรเลิกเสีย หวังพึ่งเทวดา ได้ผลนิดหน่อย แต่เกิดโทษมากมาย สร้างความสัมพันธ์ที่ถูกต้อง ระหว่างมนุษย์กับเทวดา ความสัมพันธ์แบบชาวพุทธ ระหว่างมนุษย์กับเทวดา บันทึกที่ ๒: การช่วย และการแกล้ง ของพระอินทร์ บันทึกที่ ๓: สัจกิริยา ทางออกที่ดี ส�ำหรับผู้ยังหวังอ�ำนาจดลบันดาล บันทึกที่ ๔: พระพุทธ เป็นมนุษย์ หรือเทวดา สรุปวิธีปฏิบัติต่อเรื่องเหนือสามัญวิสัย พัฒนาการแห่งความสัมพันธ์ ๓ ขั้น ก้าวสู่ขั้นมีชีวิตอิสระ เพื่อจะเป็นชาวพุทธที่แท้ วิธีปฏิบัติที่ถูกต้อง ต่อสิ่งเหนือสามัญวิสัย ปฏิบัติถูกต้อง คือเดินหน้า เป็นชาวพุทธ คือไม่หยุดพัฒนา ภาคผนวก - สรุปหลักการส�ำคัญของพุทธศาสนา 61
1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263
1264 เหตุใดพระพุทธเจ้าทรงรังเกียจอิทธิปาฏิหาริย์ วัตถุมงคล - พระก็ให้ - สรุปแล้วคนไทยนับถือพุทธ หรือไสยศาสตร์ 1265 1266 การนับถืออ�ำนาจดลบันดาลภายนอก - ต่างจากพุทธ บทที่ ๒๑ บทความประกอบที่ ๔: ปัญหาเกี่ยวกับแรงจูงใจ บทน�ำ และกลไกชีวิตในการกระท�ำ แง่ความหมายที่ช่วยให้เข้าใจตัณหา และฉันทะ ชัดยิ่งขึ้น ความเข้าใจหลักธรรม ตามหลักฐานทางวิชาการ “ฉันทะ” อย่างไหนเป็นต้นตอของทุกข์ อย่างไหนคือที่ตั้งต้นของกุศลธรรม “ฉันทะ” ถึงจุดลงตัวของความหมายที่ใช้เป็นมาตรฐาน การศึกษาเชิงเปรียบเทียบ: ตัณหา กับฉันทะ อธิบายเชิงเปรียบเทียบ ปัญหาจากระบบเงื่อนไขของตัณหา ผลดีจากระบบตรงไปตรงมาของฉันทะ สภาพการกิน ภายใต้ครอบง�ำของระบบเงื่อนไข การสืบพันธุ์: ระบบธรรมชาติที่แทบเลือนหาย ภายใต้อารยธรรมแห่งกามคุณ กินด้วยปัญญา พาให้กินพอดี ข้อพิจารณาเชิงซับซ้อน เมื่อไม่มีอะไรล่อตัณหา ก็พึ่งพาได้แต่ฉันทะ คนวนอยู่ที่อยากให้ตัวได้สิ่งที่ปรารถนา รักษาความมั่นคงของอัตตาไว้ ฉันทะต่อของ ขยายสู่เมตตาต่อคน แม้ว่าฉันทะจะขยายไปถึงเมตตากรุณา ตัณหาก็ยังตามไปรังควาน ทวนความหมาย และกระบวนการเกิดของฉันทะ ฉันทะอยากชั่ว ตัณหาอยากดี มีหรือไม่? 62
1267 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286
ระวังไว้ ฉันทะมา ตัณหาอาจจะสอด หรือแทรกสลับ อยากนิพพาน อย่างไรเป็นฉันทะ อย่างไรเป็นตัณหา ตัณหาให้ละแน่ แต่ฉันทะก็ละอีกแบบหนึ่ง จะละตัณหา ก็ใช้ตัณหาได้ แต่ไม่วายต้องระวัง บทสรุป มนุษย์เป็นสัตว์วิเศษ ต้องเพิ่มเดชด้วยฉันทะ มิใช่จะมัวเป็นทาสของตัณหา ถึงจะพ้นตัณหา ได้ฉันทะมา ก็ยังต้องเดินหน้าไปกับปัญญา จนกว่าจะพ้นปัญหาแท้จริง ปัญญามาแทนที่ ตัณหาหมดหน้าที่ มีฉันทะเต็มที่ ปัญญาและกรุณา ตัวก�ำกับและขับเคลื่อนการท�ำงานของมหาบุรุษ สรุปข้อควรก�ำหนดเกี่ยวกับตัณหาและฉันทะ พัฒนาคนได้ ด้วยการพัฒนาความต้องการของเขา บทที่ ๒๒ บทความประกอบที่ ๕: ความสุข ๑: ฉบับแบบแผน รู้จักกามสุข และเสพบริโภคอย่างมีปัญญา ที่ท�ำให้เป็นอิสระเสรี ความสุขมีหลากหลาย สูงขึ้นไปตามล�ำดับขั้น กามสุขของมนุษย์ ของสวรรค์ และความสุขที่ดีกว่านั้น ส่วนเสีย หรือข้อด้อยของกามสุข พระพุทธเจ้ายืนยันว่า ทรงมีความสุขยิ่งกว่าบุคคลที่โลกถือกันว่ามีความสุขที่สุด เทียบกามสุขต�่ำไว้ เพื่อให้เร่งพัฒนาความสุข จะได้มีสุขที่เลือกได้ และก้าวขึ้นไปให้ถึงสุขที่สูงสุด ถึงจะยังบริโภคกามสุข ก็ต้องมีปัญญารักษาอิสรภาพไว้ รู้หนทางปลอดภัยจากกามทุกข์ 63
1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296
1297 1298 1299 1300 1301 1302 1303
บริโภคกามสุขอย่างอิสรชน รู้จักจัดรู้จักใช้ขยายประโยชน์สุข ก็เป็นผู้ประเสริฐ เป็นอริยสาวก สุขใน สุขประณีต จนถึงสุขสูงสุด สุขเหนือเวทนา สุขได้ไม่ต้องพึ่งเวทนา คืออิสรภาพ และเป็นสุขภาวะที่สมบูรณ์ ถึงนิพพาน สุขเต็มสุดแล้ว จะเลือกสุขอย่างไหนก็ได้ ท�ำไมมองลงมาไม่ถึงกามสุข ทบทวนความสุขที่คนสามารถพัฒนาไปถึงได้ บทสรุป หลักการพื้นฐานแห่งการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าว่า ความสุขลุถึงได้ด้วยความสุข เรียนรู้ให้ชัด วิธีปฏิบัติต่อความสุข มองความสุขเชิงปฏิบัติ วัดจากการพัฒนาของชาวบ้านขึ้นไป ๑. กรณีที่เสวยกามสุข ๒. กรณีที่ไม่เสวยกามสุข บันทึกพิเศษท้ายบท บทที่ ๒๓ บทความประกอบที่ ๖: ความสุข ๒ : ฉบับประมวลความ พุทธศาสนา คือ ระบบการพัฒนาความสุข พุทธศาสนาสอนว่า สุขถึงได้ด้วยสุข ภาคหลักการ ความสุข คืออะไร ความต้องการ คืออะไร และส�ำคัญอย่างไร พอจะได้ใจพองฟูขึ้นไป เป็นปีติ ได้สมใจสงบลงมา เป็นความสุข สองทางสายใหญ่ ที่จะเลือกไปสู่ความสุข 64
1304 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316
1317 1318 1319 1320 1321 1322
ถ้าการศึกษาพัฒนาคนให้มีความสุขด้วยฉันทะได้ จริยธรรมไม่หนีไปไหน กฎมนุษย์สร้างระบบเงื่อนไข ถ้าให้ระบบเงื่อนไขหนุนกฎธรรมชาติได้ ก็จะมีผลดีจริง รู้ทันว่าอยู่ในระบบเงื่อนไข ก็ใช้มันให้เต็มคุณค่า ความสนุกในการเรียน กับความสุขในการศึกษา แค่มีความสุขในการเรียน ยังไม่พอ ต้องขอให้เรียนแล้ว กลายเป็นคนมีความสุข ความสุขมีมากมาย ธรรมชาติรอบกายก็รอจะให้ความสุข จะพัฒนาความสุข ต้องพัฒนาความต้องการต่อเพื่อนมนุษย์ด้วย ความสุขเหนือกาล เมื่อเหนือการสนองความต้องการ สุขเพราะได้เกาที่คัน กับสุขเพราะไม่มีที่คันจะต้องเกา การพัฒนาความสุข: วัดผลเชิงอุดมคติ ภาคปฏิบัติการ ทุกข์มีทุกข์มา อย่าเสียท่าเอาใจรับ จงเรียกปัญญาให้มาจับเอาทุกข์ไปจัดการ ทั้งทุกข์และสุข ปฏิบัติให้ถูก มีแต่สุข ทุกข์ไม่มี ความสุขที่พึงเน้น ส�ำหรับคนทั่วไป เริ่มตั้งแต่ในบ้าน พัฒนากามสุขที่สุขแย่งกัน ให้มีความสุขที่สุขด้วยกัน ชีวิตจะวัฒนา ถ้าได้ปราโมทย์มาเป็นพื้นใจ สังคมจะมีสันติสุขได้ คนต้องรู้จักความสุขจากการให้ ไม่เฉพาะสังคม แม้ในสังฆะ พระก็ถือหลักแบ่งปันลาภ ให้ความดีงามในจิตใจบุคคล ออกมาเป็นปฏิบัติการเกื้อสังคม บุคคลเอื้ออารี สังคมสามัคคี ทุกคนได้ ทุกคนดี มีสุขด้วยกันและทั่วกัน คนมีปัญญา แม้แต่ทุกข์ ก็เห็นคุณค่า และใช้ประโยชน์ได้ ความสุขมีคุณมาก โทษก็หนัก ต้องรู้จักใช้ 65
1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330 1331 1332 1333 1334 1335 1336 1337 1338 1339 1340 1341 1342 1343 1344
ของเสพเต็มไปหมด สุขกลับลด ทุกข์ก็ง่าย จะสุขง่าย ทุกข์ได้ยาก หากฝึกไว้ บทลงท้าย ความสุขที่สมบูรณ์ ดูอย่างไร เมื่อสุขของบุคคล คือสุขเพื่อมวลชนทั้งโลก
1345 1346 1347 1348
๒. พุ ทธธรรม ฉบับเดิม
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
เสียงอ่านโดย การะเกต แทนกิจการกุล (บุษรา เรืองแสง)
ภาค ๑ มัชเฌนธรรมเทศนา ความน�ำ พุทธธรรม (ฉบับเดิม) ภาค ๑ ชีวิตคืออะไร ๑ (ขันธ์ ๕ อายตนะ ๖ ) ชีวิตคืออะไร ๒ (พุทธพจน์เกี่ยวกับอายตนะ) ไตรลักษณ์ ลักษณะโดยธรรมชาติ ๓ อย่างของสิ่งทั้งปวง ปฏิจจสมุปบาท ๑ ปฏิจจสมุปบาท ๒ ปฏิจจสมุปบาท ๓ ปฏิจจสมุปบาท ๔ ปฏิจจสมุปบาท ๕ หลักธรรมที่สืบเนื่องจากปฏิจจสมุปบาท ๑ (กรรม) หลักธรรมที่สืบเนื่องจากปฏิจจสมุปบาท ๒ (อริยสัจ) บทเพิ่มเติม พุทธธรรม (ฉบับเดิม) ภาค ๑ 66
1349 1350 1351 1352 1353 1354 1355 1356 1357 1358 1359 1360
ภาค ๒ มัชฌิมาปฏิปทา ชีวิตควรเป็นอยู่อย่างไร มัชฌิมาปฏิปทา ทางสายกลาง สัมมาทิฏฐิ ๑ สัมมาทิฏฐิ ๒ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ บทเพิ่มเติม พุทธธรรม (ฉบับเดิม) ภาค ๒ (ตอน ๑) บทเพิ่มเติม พุทธธรรม (ฉบับเดิม) ภาค ๒ (ตอน ๒)
1361 1362 1363 1364 1365 1366 1367 1368 1369 1370
๓. การแพทย์ยุคใหม่ในพุ ทธทัศน์
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
เสียงอ่านโดย ศรัณยา วีระวัฒน์ ดนตรีโดย ภากร มุสิกบุญเลิศ อนุโมทนา คนไข้ ป่วยแต่กาย ใจเป็นสุข ธรรมกถาส�ำหรับญาติของผู้ป่วย โพชฌงค์ พุทธวิธีเสริมสุขภาพ พุทธวิธีเสริมสุขภาพภาพ องค์แห่งการตรัสรู้และสุขภาพที่สมบูรณ์ บูรณาการองค์ประกอบให้เกิดสุขภาพเป็นองค์รวม ภาคผนวก โพชฌังคปริตร 67
1371 1372 1373 1374 1375 1376 1377 1378
ดุลยภาพ สาระแห่งสุขภาพ และความสมบูรณ์ มงคลสองด้านประสานเสริมกัน ไอเดียสุดเจ๋งที่จะเปลี่ยนชีวิตคนเมือง (เจ๋งจริง!) ความสมบูรณ์มีไม่ได้ ถ้าไร้ดุลยภาพ ดุลยภาพทางร่างกายท�ำให้สุขภาพดี ดุลยภาพทางเศรษฐกิจ ท�ำให้ชีวิตมั่นคง สังคมไม่เสียดุลยภาพ ประชาชนก็ไม่ขาดสันติสุข เมื่อมนุษย์ท�ำลายธรรมชาติ ก็น�ำความพินาศมาสู่โลก ดุลยภาพของจิตใจ ภายในโลกแห่งความเปลี่ยนแปลง ดุลยภาพของจิตใจ ศูนย์พลังยิ่งใหญ่แห่งการสร้างสรรค์ ถึงจะเสียดุลยภาพกาย ก็ต้องรักษาดุลยภาพใจไว้ให้ได้ คนโง่ เสียดุลยภาพกายแล้ว ก็พลอยเสียงดุลยภาพใจไปด้วย คนฉลาด เอาดุลยภาพใจมาช่วยดุลยภาพกาย แม้แต่ธรรมก็ต้องมีดุลยภาพ ถ้าจัดธรรมเข้าดุลได้ ก็ไม่พลาดจากผลที่มุ่งหวัง ในที่สุด ธรรมคือดุลยภาพ และดุลยภาพก็คือธรรม ทางสายกลาง คือ ทางแห่งดุลยภาพ ดุลยภาพ คือสาระขององค์รวม ผู้มีดุลยภาพทางใจ แม้แต่ความตายก็ดึงขึ้นมาเข้าดุลได้ อยู่ในโลก ก็รู้จักมองสิ่งทั้งหลาย ยามเจ็บไข้ ก็ปฏิบัติให้พร้อมดุล มาร่วมกันสร้างกุศล ช่วยกันท�ำวันเวลาให้เป็นมงคล และปฏิบัติตนให้สุขสันต์ทุกเวลา พระพุทธศาสนา กับการบริจาคอวัยวะ บริจาคอวัยวะเป็นบุญสูงใหญ่ บริจาคอวัยวะคนตาย บุญได้แก่ใคร 68
1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400
บริจาคอวัยวะแล้ว เกิดใหม่ร่างกายยิ่งดี ช่วยญาติของผู้จากไป ให้ท�ำใจได้ถูกทาง บริจาคอวัยวะ จะท�ำใจอย่างไร ให้เกิดใหม่ยิ่งงาม คนตายเมื่อสมองตาย จะว่าอย่างไร
1401 1402 1403 1404
๔. กรณีธรรมกาย บทเรียนเพื่ อการศึกษาพระพุ ทธศาสนา และสร้างสรรค์สังคมไทย
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
เสียงอ่านโดย วชิรปิลันธ์ โชคเจริญรัตน์์ ดนตรีโดย ภากร มุสิกบุญเลิศ บันทึกในการพิมพ์ ค�ำปรารภ ต้นเรื่อง กรณีธรรมกาย ถึงขั้นจ้วงจาบพระธรรมวินัย ประพฤติวิปริตจากพระธรรมวินัย ก็ร้าย แต่ท�ำพระธรรมวินัยให้วิปริต ร้ายยิ่งกว่า ไม่ควรยอมเสียพระศาสนา เพื่อรักษาตัวของตน จับประเด็นให้ชัด วางท่าทีปฏิบัติให้ตรงตามต้นเรื่อง ปัญหาของวัดพระธรรมกาย ปัญหาของวัดพระธรรมกาย ส่วนที่กระทบต่อพระธรรมวินัย รู้จักพระไตรปิฎก พระพุทธศาสนาไม่ใช่ปรัชญา พระไตรปิฎก คือที่สถิตของพระศาสดา พระไตรปิฎกส�ำคัญต่อพระพุทธศาสนา ยิ่งกว่าที่รัฐธรรมนูญส�ำคัญต่อประเทศชาติ 69
1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 1413
พระไตรปิฎกบาลีที่คนไทยนับถือ คือฉบับเดิมแท้ เก่าแก่ และสมบูรณ์ที่สุด เพราะไม่รักษาค�ำสอนเดิมของพระพุทธเจ้าไว้ มหายานจึงต่างกันเองห่างไกล ยิ่งกว่าต่างจากเถรวาทอย่างไทย ถ้าตีรวนพระไตรปิฎกได้ ก็ถอนรากพระสงฆ์ไทยส�ำเร็จ เมื่อชาวพุทธยังนับถือพระไตรปิฎก ก็ยังเคารพพระพุทธเจ้า และมีพระศาสดาองค์เดียวกัน ถ้าหลักค�ำสอนยังมีมาตรฐานรักษา พระพุทธศาสนาก็อยู่ไปได้ถึงลูกหลาน นอกจากหลักฐาน ยังมีหลักการที่เป็นมาตรฐานส�ำหรับวัดค�ำสอน เพราะยังมีพระไตรปิฎกเถรวาทไว้เป็นมาตรฐาน พระมหายานจึงมีโอกาสย้อนกลับมาหาพุทธพจน์ สิ่งควรท�ำที่แท้ คือ เร่งชวนกันหันมายกเอาพระไตรปิฎกของเราขึ้นศึกษา เบ็ดเตล็ด เบ็ดเตล็ด ๑ รู้จักพระไตรปิฎกอย่างชาวบ้าน ก) องคุลิมาลไม่ได้อ่านพระไตรปิฎก ข) ติดพระไตรปิฎก - ติดต�ำรา เบ็ดเตล็ด ๒ อ้างฝรั่ง อ้างฝรั่ง ๑: พระไตรปิฎกอักษรโรมันของ Pali Text Society เป็นฉบับสากล? ถึงแม้มีความเพียร แต่เพราะขาดก�ำลังและประสบการณ์ พระไตรปิฎกอักษรโรมัน จึงลักลั่นไม่เป็นระบบ พระไตรปิฎกบาลีฉบับสากลโดยรูปแบบ ยังไม่มี แต่โดยเนื้อหา พระไตรปิฎกบาลีเป็นสากลตลอดมา 70
1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421
1422 1423 1424 1425 1426 1427
หันจากพระไตรปิฎกแปลของ Pali Text Society ชาวตะวันตกที่ศึกษาพุทธศาสนา เหออกมาสู้ทางเลือกอื่น อ้างฝรั่ง ๒: ทัศนะนักวิชาการตะวันตก เรื่องนิพพาน อัตตา - อนัตตา ปราชญ์พุทธศาสนาตะวันตกรุ่นเก่า ยังเข้าใจสับสน ระหว่างพุทธธรรม กับความคิดเดิมในวัฒนธรรมของตน รู้ถึงตามทันว่าคนนอกเขาคิดเข้าใจไปแค่ไหน แต่ไม่ใช่รอให้เขามาวินิจฉัยหลักการของเรา พอชาวตะวันตกมาบวชเป็นพระฝรั่ง ความรู้พุทธธรรมก็เริ่มเข้าสู่ทางที่ถูกต้อง น่าอนุโมทนาที่แม้จะช้าซักหน่อย แต่ในที่สุดปราชญ์ตะวันตกก็ตามจับหลักพุทธได้
1428 1429 1430 1431 1432 1433
ภาค ๑
อนัตตา-ธรรมกาย-อายตนนิพพาน
นิพพานเป็นอนัตตา นิพพานเป็นอนัตตา แหล่งความรู้ที่มีอยู่ ก็ไม่เอา กลับไปหาทางเดาร่วมกับพวกที่ยังสับสน พระพุทธเจ้าตรัสไว้แน่นอนเด็ดขาด ว่าลัทธิถืออัตตา ไม่ใช่ค�ำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แท้จริงนั้น ไม่มีอัตตา ที่จะยกมาถกเถียงว่านิพพานเป็นอัตตาหรือไม่ คนธรรมดายึดถืออัตตา พราหมณ์ยิ่งพัฒนาอัตตาที่ยึดไว้ให้วิเศษ พระพุทธเจ้ามา ให้เลิกยึดถืออัตตา แล้วมองเห็นธรรม เป็นธรรมดามนุษย์ปุถุชน เมื่อตัวตนที่เคยยึดไว้จะหลุดหาย ย่อมดิ้นรนหาอัตตาที่จะเอามายึดใหม่ 71
1434 1435 1436 1437 1438 1439
พุทธพจน์ตรัสไว้ อัตตาจบแค่ขันธ์ ๕ นิพพานผ่านพ้นขันธ์ ๕ ไม่มีอัตตาที่ต้องมาพูดถึง ถึงจะนึกเลยไปนอกขันธ์ ๕ ก็ไม่มีอะไรที่พระอริยะมองเห็นเป็นอัตตา จะยึดอะไรก็ตามเป็นอัตตา ก็ยืนยันว่ายังไม่รู้จักนิพพาน พระอรหันต์ไม่มี “มัญญนา” ที่จะให้มามองนิพพานเป็นอัตตา ยังยึดถืออัตตา ก็ไม่รู้จักนิพพาน พอบรรลุนิพพาน ก็ละอัตตาเสียแล้ว พระไตรปิฎกและอรรถกถาระบุว่า นิพพานเป็นอนัตตา การหาทางตีความ ให้นิพพานเป็นอัตตา การใช้ตรรกะที่ผิด เพื่อให้คิดว่านิพพานเป็นอัตตา การจับค�ำความหมายที่ผิดมาอ้างเป็นหลักฐาน เพื่อให้นิพพานเป็นอัตตา เมื่อจ�ำนนด้วยหลักฐาน ก็หาทางท�ำให้สับสน เมื่อหลักฐานก็ไม่มี ตีความก็ไม่ได้ ก็หันไปอ้างผลจากการปฏิบัติ เพราะไม่เห็นแก่พระธรรมวินัย จึงต้องหาทางดิ้นรนเพื่อหนีให้พ้นสัจจะ พระพุทธศาสนา คือศาสนาของพระพุทธเจ้า จึงต้องหาค�ำสอนของพระพุทธองค์มาเป็นมาตรฐานให้ได้ จะรักษาพระพุทธศาสนาได้ พุทธบริษัทต้องมีคุณสมบัติที่น่าไว้วางใจ ความซื่อตรงต่อหลักพระศาสนา และมีเมตตาต่อประชาชน คือหัวใจของการรักษาระบบไตรสิกขาไว้ให้แก่ประชาสังคม มีทัศนะส่วนตัวได้ไม่เสียหาย แต่อย่าเลยไปถึงขั้นจาบจ้วงธรรมวินัย พูดกันไป พูดกันมา ระวังอย่าหลงค�ำว่า “อนัตตา” พูดกันไป พูดกันมา ระวังอย่าหลงประเด็น
72
1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449 1450 1451 1452 1453 1454 1455 1456 1457
ธรรมกาย เรื่องสูงที่ไม่ใหญ่ ธรรมกายแบบไหน ก็มีความชัดเจนของแบบนั้น ช่วยกันระวังไว้ อย่าไพล่เอาพุทธถอยลงไปเข้าลัทธิลึกลับ ธรรมกายเดิมแท้ในพุทธกาล บ�ำรุงเลี้ยงบริหารร่างกายไว้ รูปกายก็เจริญงอกงาม หมั่นบ�ำเพ็ญศีลสมาธิปัญญา ธรรมกายก็เติบโตขึ้นมาเอง พบค�ำเทียบเคียงและค�ำประพันธ์ ก็ควรรู้ทัน เพื่อได้ประโยชน์ที่แท้จริง จะมองดูรูปกาย ก็อาศัยเพียงตาเนื้อ แต่ต้องมีตาปัญญา จึงจะมองเป็นธรรมกาย “ธรรมกาย” ตามวิชชาที่ท่านว่าเพิ่งค้นพบใหม่ ธรรมกายแบบเดิม เกิดจากการเพิ่มคุณภาพในตัวของเรา ธรรมกายเป็นอัตตา ไม่เข้ากับหลักวิชชาธรรมกาย ธรรมกายเป็นอัตตา เป็นเรื่องธรรมดาของค�ำอุปมาอุปไมย จะเอาธรรมกายของพระพุทธเจ้า หรือธรรมกายแบบไหน ก็มีเสรีภาพเลือกได้ แต่ขอให้บอกไปตามตรง อายตนนิพพาน คือดับอายตนะ “อัตตา” ไม่มีโดยปรมัตถ์ เป็นเรื่องชัดเจนไปแล้ว “อายตนนิพพาน” ไม่มีโดยบาลีนิยม ก็ชัดเจนเช่นกัน ที่ว่านิพพานเป็นอายตนะ ก็เป็นคนละเรื่องกันกับอายตนนิพพาน อายตนนิพพาน ไม่มี แต่แปลใหม่ให้ดีก็ได้ความหมาย นิพพานายตนะ ถึงจะใช้เป็นศัพท์ได้ แต่ไม่ให้ความหมายที่ดี อายตนนิพพานแท้ ที่นี่ เดี๋ยวนี้ ใจหมดโลภโกรธหลง สว่างโล่งสดใส เมื่อไร ก็ได้เห็นนิพพานของพระพุทธเจ้า เมื่อนั้นทันที 73
1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 1467 1468
1469 1470 1471 1472 1473 1474
ข้อพิจารณา ข้อพิจารณา ปัญหาพฤติการณ์ต่อหลักการ ปัญหาพฤติการณ์ที่สืบเนื่องจากหลักการ การใช้หลักฐานแก้ปัญหาเกี่ยวกับหลักการ บทส่งท้าย บทส่งท้าย ผนวก ๑ เอกสารของวัดพระธรรมกาย
1475 1476 1477 1478 1479 1480
ภาค ๒
บุญ - บารมี ที่จะกู้แผ่นดินไทย
บุญกิริยา บุญ เพื่อสร้างสรรค์ชีวิตและชุมชน หลักการใหญ่ที่ต้องรู้ไว้ เพื่อท�ำบุญให้ถูกต้อง ท�ำไมบุญจึงเน้นทาน และเริ่มด้วยทาน ทานในระบบของการท�ำบุญ เหตุใดท�ำบุญ จึงนิยมถวายแก่พระสงฆ์ เกณฑ์วัดและตัดสินบุญ บุญขั้นพื้นฐาน เพื่อสร้างสรรค์ชีวิตและชุมชน จะเห็นคุณค่าของ “บุญ” กว้างขวาง เมื่อรู้ภูมิหลังหรือที่มาของบุญ พุทธศาสนามา คนเลิกบูชายัญ หันมาร่วมกันท�ำบุญ พุทธศาสนาลางเลือน คติการท�ำบุญก็เขว แคบ เคลื่อน เมื่อวัดเป็นนาบุญ ก็จะมีชุมชนดีที่สร้างขึ้นด้วยบุญ ท�ำบุญอย่างเป็นระบบ ให้บุญพัฒนาครบ อย่างเต็มกระบวน ท�ำบุญให้ครบ ๑๐ แล้วตรวจสอบให้ครบ ๓ 74
1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 1490 1491 1492
ทาน ศีล ภาวนา คือระบบการพัฒนาชีวิต ที่ต้องครบองค์รวม พัฒนาจิตใจ มีคุณใหญ่อนันต์ แต่ถ้าขาดปัญญา อาจมีโทษมหันต์ ปัญญาเป็นยอดรวมให้ทุกอย่างลงตัวได้ที่ ต้องไม่ขาดกิจกรรมเสริมปัญญา พุทธศาสนาจึงจะมีชีวิตชีวา ไม่แห้งเฉา “บุญ” กับ “ยัญ” หมั่นเทียบกันไว้ ความเข้าใจจะได้ไม่ถอยหลังลงหลุมพราหมณ์ ถ้าพระไม่สอนหลักการท�ำบุญให้ตรงไว้ ไม่ช้าคนไทยคงหันไปบูชายัญ กู้วัดให้กลับเป็นนาบุญ ก็จะมีทุนสร้างชุมชนที่ดี เมตตาภาวนา – อหิงสา เมตตาภาวนา – อหิงสา บุญ เพื่อสร้างสรรค์โลก บารมี บารมี บุญเพื่อสร้างสรรค์โลกแห่งอิสรภาพ ความเข้าใจพื้นฐาน ในการจะบ�ำเพ็ญบารมี ให้อย่างไรแค่ไหน จึงจะเรียกได้ว่าเป็น “ทานบารมี” ท�ำบุญด้วยบูชาก็ดี แต่ไม่ใช้บารมี อย่าสับสน บูชาที่ดี ต้องให้ผลเกิดมี แก่ชีวิตและชุมชน บุญกิริยา - อหิงสา - บารมี ระดับการสร้างสรรค์ความดีที่เลือกได้ ถ้าสร้างชีวิตและชุมชนแห่งบุญได้ ก็กู้ชีพสังคมไทยส�ำเร็จ หมายเหตุ: ข้อสังเกตแถมท้าย ๑. ร่นถอย หรือรอยต่อ ๒. จากยัญ สู่บุญ จากอาตมัน สู่อนัตตา ผนวก ๑ ปัญหาเรื่องวัดพระธรรมกาย ปัญหาเรื่องวัดพระธรรมกาย 75
1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 1500 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509
เรื่องอิทธิปาฏิหาริย์ เรื่องการท�ำบุญ เรื่องสิ่งก่อสร้างใหญ่โต เรื่องการระดมทุน ผนวก ๒ ถาม - ตอบเบ็ดเตล็ด เรื่องขนาด และ จ�ำนวน ชาวพุทธโบราณก็สร้างเจดีย์ใหญ่โต สมัยพุทธกาลก็มีวัดใหญ่โต ชวนคนมาท�ำดีมากๆ ประชาธิปไตย จะให้ศรัทธามากลากไป หรือให้สิกขามาน�ำไป ปมปัญหาในอิทธิปาฏิหาริย์
บันทึก
76
1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519
แผนภูมิประกอบการฟังพุ ทธธรรม ฉบับปรับขยาย
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
เสียงอ่านโดย พระกฤช นิมฺมโล แผนภูมิที่ ๒/๑ หน้า ๒๙ ๑. กายสังขาร
= กายสัญเจตนา
= ความจงใจ (แสดงออก) ทางกาย
ทางกาย
การกระทําทางกาย
๒. วจีสังขาร
= วจีสัญเจตนา
วจีทวาร
วจีกรรม
๓. มโนสังขาร
= มโนสัญเจตนา
สภาพปรุงแต่ง การกระทําทางกาย สภาพปรุงแต่ง การกระทําทางวาจา สภาพปรุงแต่ง การกระทําทางใจ
กายทวาร
กายกรรม
ทางวาจา
= ความจงใจ (แสดงออก) ทางวาจา
การกระทําทางวาจา
มโนทวาร
= ความจงใจ (แสดง) ทางใจ
มโนกรรม
ทางใจ
การกระทําทางใจ
แผนภูมิที่ ๒/๒ หน้า ๓๒ อายตนะ ทางรับรู้
+
อารมณ์
สิง ่ ที่ถูกรู้
+
วิญญาณ
=
ความรู้
ผัสสะ
เวทนา
การรับรู้
ความรู้สึกต่ออารมณ์
แผนภูมิที่ ๒/๓ หน้า ๓๕ กระบวนการรับรู้บริสุทธิ์
กระบวนธรรมแบบเสพเสวยโลก
(กระแสปกติตามธรรมชาติ)
อายตนะ + อารมณ์ + วิญญาณ + ผัสสะ
(เกิดมีผู้เสวย – สิ่งถูกเสวย ผู้คิด – สิ่งถูกคิด) เวทนา
สัญญา
วิตักกะ
ปปัญจะ
ปปัญจสัญญาแง่ตา่ งๆ
สังขาร
แผนภูมิที่ ๒/๔ หน้า ๓๖ กระบวนธรรมแบบสังสารวัฏฏ์ อายตนะ + อารมณ์ + วิญญาณ = ผัสสะ
เวทนา กระบวนธรรมแบบวิวัฏฏ์
77
แผนภูมิที่ ๔/๑ หน้า ๑๗๐ อวิชชา ๑ อุปาทาน ๙
สังขาร ๒ ภพ ๑๐
วิญญาณ ๓
นามรูป ๔
สฬายตนะ ๕
ผัสสะ ๖
เวทนา ๗
ตัณหา ๘
ชรามรณะ + โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส = ทุกขสมุทัย ๑๒
ชาติ ๑๑
- ปร ิ เ ทว ะ - -
อวิชชา
าส
๑
ั ส - - - อ ุ ปา ย
๑๒
มน
ชร
าม
--ะ รณ
--
ุ กข ์ - - - โ ท -ท
- - - โ ส กะ
แผนภูมิที่ ๔/๒ หน้า ๑๗๐
สัง
๒
ขา
ร
ญา
๑๑
ชาต
ิ
ว ิญ
๓
๑๐
ภพ
ณ นามรูป
ส
อุป
๙
น าทา
๔ ฬา ย
๕
ตน
ะ
๘
๖
ผัสส
ะ
๗
เวทนา 78
ตัณ
หา
แผนภูมิที่ ๔/๓ หน้า ๑๗๗
ั ขาร สง
กรร
น ฯ เวท า ฯล ก บา
อว ิ
น ทา
ั หา + ตณ อปุ า+ ช า ช ล ส เ ิ ก
ม
+( กร
วิ
) ภพ รม
วญ ิ ญ าณ
กร ร
สฬ
ะ ตน าย
ส กเิ ล
าก รณะ ชราม
ต
เวทน า
ั สะ ผส
ช
หา ณ ั
นามร ป ู
วบิ
79
คต อดตี นา
ชาติ
เหตุ
อ
กรรม
คต อดตี นา
อ
เหต ุ
ผ
ช ิ ชา อว
กเิ ลส
ล
วญ ิ ญ
ก ิ า วบ ผล
ภพ
ุ น ั ั จบ ปจ
สง ั ขาร
ผ
ุ น ั ั จบ ปจ
าณ สะ สั
าณ ิ ญ วญ
สน ๒ ธิ
ภพ
สงั ข
ั หา ฬายตนะ ตณ ู ส ป ร ม อป ุ ทาน นา เวทนา
ม
ุ าทาน อป
อวช ิ ชา
ธิ สน๑
ิ าต
มรณะ ชรา
าร
สน ๓ ธิ
แผนภูมิท่ี ๔/๕ หน้า ๑๗๙
แผนภูมิที่ ๔/๔ หน้า ๑๗๙
อดีต
ปัจจุบัน
เหตุ
ผล
สังขาร
+
+
ตัณหา อุปาทาน
ภพ
กิเลส
กรรม
วิญญาณ
นามรูป
สฬายตนะ
ผัสสะ
เวทนา
=
อวิชชา
ชาติ ชรามรณะ +
วิบาก
วัฏฏะ
บันทึก
80
โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส
เหตุ
ผล
ตัณหา อุปาทาน
ภพ
+
+
อวิชชา
สังขาร
กิเลส
กรรม
ชาติ
ชรามรณะ +
โสกะ ฯลฯ
=
าส
อนาคต
วิญญาณ ฯลฯ เวทนา
วิบาก
วัฏฏะ
81
แผนภูมิที่ ๔/๖ หน้า ๒๐๙ อวิชชา ตัณหา
สังขาร อุปาทาน
วิญญาณ ภพ
ชาติ
นามรูป
สฬายตนะ
ผัสสะ
เวทนา
ชรามรณะ โสกะ ปริเทวะ ฯลฯ = ทุกข์ของชีวิต
ปริเยสนา ลาภะ วินิจฉัย ฉันทราคะ อัชโฌสาน ปริคคหะ มัจฉริยะ อารักขะ การทะเลาะ แก่งแย่ง วิวาท ส่อเสียด มุสาวาท ฯลฯ = ทุกข์ของสังคม
แผนภูมิที่ ๔/๗ หน้า ๒๐๙ ธาตุนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งธาตุ หรือธาตุต่างชนิด) ผัสสนานัตต์ (ความ เป็นต่างๆ แห่งผัสสะ) เวทนานานัตต์ (ความเป็นต่างๆแห่งเวทนา) สัญญานานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งสัญญา) สังกัปปนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งสังกัปป์คือความ ดําริตริตรึก) สังกัปปนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งสังกัปป์คือความดําริตริตรึก) ฉันทนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งฉันทะ) ปริฬาหนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งความ รุนเร้า) ปริเยสนานานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งการแสวงหา) ลาภนานัตต์ (ความเป็นต่างๆ แห่งการได้ผล)
แผนภูมิที่ ๔/๘ หน้า ๒๐๙ ธาตุนานัตต์ (ธาตุต่างชนิด) สัญญานานัตต์ (สัญญาต่างชนิด) สังกัปปนานัตต์ (สังกัปป์ต่างชนิด) ผัสสนานัตต์ (ผัสสะต่างชนิด) เวทนานานัตต์ (เวทนาต่างชนิด) ฉันทนานัตต์ (ฉันทะต่างชนิด) ปริฬาหนานัตต์ (ความเร้ารุนต่างชนิด) ปริเยสนานานัตต์ (การแสวงหาต่างชนิด) ลาภนานัตต์ (การได้ผลต่างชนิด)
82
แผนภูมิที่ ๖/๑ หน้า ๓๒๘ อวิชชา สังขาร วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ เวทนา ตัณหา อุปาทาน ภพ ชรามรณะ + โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส = ทุกขสมุทัย
ผัสสะ ชาติ
แผนภูมิที่ ๖/๒ หน้า ๓๒๘ อวิชชาดับ สังขารดับ วิญญาณดับ นามรูปดับ สฬายตนะดับ ผัสสะดับ เวทนาดับ ตัณหาดับ อุปาทานดับ ภพดับ ชาติดับ ชรามรณะ + โสกะ ฯลฯ อุปายาสดับ = ทุกขนิโรธ
แผนภูมิท่ี ๖/๓ หน้า ๓๓๐ แบบแรก:
(สฬายตนะ ผัสสะ ) เวทนา นันทิ อุปาทาน ภพ ชาติ ชรามรณะ + โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส = ทุกขสมุทัย
แบบทีส ่ อง: (สฬายตนะ
) ผัสสะ
เวทนา
ตัณหา = ทุกขสมุทัย
แผนภูมิท่ี ๖/๔ หน้า ๓๓๑ แบบแรก:
(สฬายตนะ ผัสสะ ) เวทนา นันทิดับ อุปาทานดับ ภพดับ ชาติดับ ชรามรณะ + โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาสดับ = ทุกขนิโรธ
แบบทีส ่ อง: (สฬายตนะ อุปาทานดับ = ทุกขนิโรธ
) ผัสสะ ภพดับ
เวทนา ชาติดบ ั
83
ตัณหา; (แต่) ตัณหาดับ ชรามรณะ + โสกะ ฯลฯ อุปายาสดับ
แผนภูมิที่ ๗/๑ หน้า ๔๑๑ ระดับที่
ทักขิไณยบุคคล
สิกขาที่บําเพ็ ญ
ศีลบริบูรณ์ (สมาธิและปัญญา พอประมาณ)
สังโยชน์ที่ละได้
๑
พระโสดาบัน
๒
พระสกทาคามี
๓
พระอนาคามี
ศีลและสมาธิบริบูรณ์ (ปัญญาพอประมาณ)
๔. กามราคะ ๕. ปฏิฆะ
๔
พระอรหันต์
ศีล สมาธิ ปัญญาบริบูรณ์
๖. รูปราคะ ๗. อรูปราคะ ๘. มานะ ๙. อุทธัจจะ ๑๐. อวิชชา
๑. สักกายทิฏฐิ ๒. วิจิกิจฉา ๓. สีลัพพตปรามาส + ราคะ โทสะ โมหะเหลือเบาบาง
แผนภูมิที่ ๗/๒ หน้า ๔๑๒ วิโมกข์ ที่ ๑ วิโมกข์ ที่ ๒ วิโมกข์ ที่ ๓ วิโมกข์ วิโมกข์ วิโมกข์ วิโมกข์
ที่ ที่ ที่ ที่
(รูป) ฌาน ๔ สมาบัติ ๘
๔ ๕ ๖ ๗
วิโมกข์ ที่ ๘
อรูปฌาน ๔
=
อนุปพ ุ พวิหาร (สมาบัติ) ๙
นิโรธสมาบัติ
84
แผนภูมิที่ ๗/๓ หน้า ๔๑๔ ทักขิไณยบุคคล ๗
อินทรีย์ท่แี รงกล้า
วิโมกข์ ๔-๘
๑. สัทธานุสารี ๒. ธัมมานุสารี
สัทธา ปัญญา
๓. สัทธาวิมุต ๔. ทิฏฐิปปัตตะ ๕. กายสักขี
สัทธา ปัญญา สมาธิ
ได้
๖. ปัญญาวิมุต ๗. อุภโตภาควิมุต
ปัญญา สมาธิ
ได้
ทักขิไณยบุคคล ๘ ๑. ผู้ปฏิบัติเพื่อโสดาปัตติผล ๒. พระโสดาบัน ๓. ผู้ปฏิบัติเพื่อสกทาคามีผล ๔. พระสกทาคามี ๕. ผู้ปฏิบัติเพื่ออนาคามิผล ๖. พระอนาคามี ๗. ผู้ปฏิบัติเพื่ออรหัตตผล ๘. พระอรหันต์
แผนภูมิที่ ๗/๔ หน้า ๔๑๕ ๑. สัทธานุสารี
๓. สัทธาวิมุต
๒. ธัมมานุสารี
๔. ทิฎฐิปปัตตะ + วิโมกข์
๖. ปัญญาวิมุต
๕. กายสักขี
๗. อุภโตภาควิมุต
๘. พระอรหันต์ (ละสังโยชน์ ๑๐)
๗. ผู้ปฏิบัติเพื่ออรหัตตผล
๖. พระอนาคามี (ละสังโยชน์อีก ๒)
๕. ผู้ปฏิบัติเพื่ออนาคามิผล
๔. พระสกทาคามี (ราคะ โทสะ โมหะ เบาบาง)
๓. ผู้ปฏิบัติเพื่อสกทาคามิผล
๒. พระโสดาบัน (ละสังโยชน์ ๓)
๑. ผู้ปฏิบัติเพื่อโสดาปัตติผล
แผนภูมิที่ ๗/๕ หน้า ๔๑๕
๑. สัทธานุสารี
+ สมาธิไม่เกินฌานที่ ๔
๓. สัทธาวิมุต
๒. ธัมมานุสารี
+ สมาธิไม่เกินฌานที่ ๔
๔. ทิฎฐิปปัตตะ
๖. ปัญญาวิมุต
+ วิโมกข์ (ขั้นอรูปฌาน)
๕. กายสักขี
๗. อุภโตภาควิมุต
85
สมถะ
ผู้ปฏิบัติ +
ผู้ปฏิบัติ +
วิปส ั สนา
วิปส ั สนาสมาธิ ฌานที่ ๑ ฌานที่ ๒ ฌานที่ ๓ ฌานที่ ๔
อรูปฌาน อรูปฌาน อรูปฌาน อรูปฌาน
๑ ๒ ๓ ๔
86
๑. ผู้ปฏิบัติเพื่อโสดาปัตติผล
แผนภูมิท่ี ๗/๖ หน้า ๔๑๖
+ ศรัทธา นํา
๑. สัทธานุสารี
+ ปัญญา นํา
๒. ธัมมานุสารี
๓. สัทธาวิมุต
๔. ทิฎฐิปปัตตะ
+วิโมกข์ท่ี ๘
ผู้ได้อรูปฌานที่ ผู้ได้อรูปฌานที่ ผู้ได้อรูปฌานที่ ผู้ได้อรูปฌานที่
๑ ๒ ๓ ๔
อุภโตภาควิมุต ผู้ได้นิโรธสมาบัติ
ละสังโยชน์อีก ๕ (หมดทั้ง ๑๐)
ละสังโยชน์อีก ๒
ราคะ โทสะ โมหะ เบาบาง
สุกขวิปัสสก ผู้ได้ฌานที่ ๑ ผู้ได้ฌานที่ ๒ ผู้ได้ฌานที่ ๓ ผู้ได้ฌานที่ ๔
อุภโตภาควิมุต อุภโตภาควิมุต อุภโตภาควิมุต อุภโตภาควิมุต
๕. กายสักขี
ละสังโยชน์ ๓
๘. พระอรหันต์ (ปัญญาวิมุต ๕ อุภโตภาควิมุต ๕)
๗. ผู้ปฏิบัติเพื่ออรหัตตผล
๖. พระอนาคามี
๔. พระสกทาคามี
๓. ผู้ปฏิบัติเพื่อสกทาคามิผล
๒. พระโสดาบัน
๕. ผู้ปฏิบัติเพื่ออนาคามิผล
ปัญญาวิมุต ปัญญาวิมุต ปัญญาวิมุต ปัญญาวิมุต ปัญญาวิมุต
87
แผนภูมิที่ ๙/๑ หน้า ๔๘๖ กามาวจรชวนะ (สังขารุฯ
ภวังค์
) มโนทฯ
หรือ
บริกรรม
๑
อุปจาร
อุปจาร
๑
๒
อนุโลม
อนุโลม
๒
(โลกุตตร) อัปปนาชวนะ
๓
โคตรภู
โคตรภู
๓
๔
มัคคจิต
๔
มัคคจิต
๕
ผลจิต
ภวังค์
๖-๗
ผลจิต
๕-๖-๗
(สังขารุฯ = สังขารุเบกขาญาณ ซึ่งเป็นวิปส ั สนาญาณข้อที่ ๘; มโนทฯ = มโนทวาราวัชชนะ; อนึ่ง ปฏิสํ.อ.๓๒ และสงฺคณี อ.๓๕๙ ได้แสดงเพิ่มจากนี้อีกแบบหนึ่ง โดยมีอนุโลม ๒ ขณะ และมีผลจิตขณะเดียว แต่มีคําคัดค้านใน วิสุทธิ.๓/๓๒๔)
แผนภูมิท่ี ๙/๒ หน้า ๔๘๖ ภวังค์
ฌานวิถี
ภวังค์
วิปส ั สนาวิถี
ภวังค์
มัคควิถี
ภวังค์
แผนภูมิที่ ๑๑/๑ หน้า ๕๑๓ ๑. สมุทัย = ปฏิจจสมุปบาท สมุทัยวาร: อวิชชา สังขาร วิญญาณ ฯลฯ ชาติ ชรามรณะ โสกะ ฯลฯ อุปายาส = เกิดทุกข์ สังขารดับ วิญญาณดับ ฯลฯ ๒. นิโรธ = ปฏิจจสมุปบาท นิโรธวาร: อวิชชาดับ ชาติดับ ชรามรณะ โสกะ ฯลฯ อุปายาส ดับ = ดับทุกข์
แผนภูมิที่ ๑๑/๒ หน้า ๕๑๕ นิโรธ: อวิชชาดับ สังขารดับ วิญญาณดับ นามรูปดับ สฬายตนะดับ ฯลฯ ชรามรณะดับ โสกะ ฯลฯ อุปายาส ดับ = ดับทุกข์ ชาติดับ มรรค: สัมมาทิฏฐิ + สัมมาสังกัปปะ + สัมมาวาจา + สัมมากัมมันตะ + สัมมาอาชีวะ + สัมมาวายามะ + สัมมาสติ + สัมมาสมาธิ ดับทุกข์ 88
แผนภูมิที่ ๑๑/๓ หน้า ๕๑๗ มิจฉาปฏิปทา: อวิชชา สังขาร วิญญาณ นามรูป ฯลฯ ชรามรณะ โสกะ ฯลฯ อุปายาส = เกิดทุกข์
ชาติ
สัมมาปฏิปทา: อวิชชาดับ สังขารดับ วิญญาณดับ ฯลฯ ชาติดับ ชรามรณะดับ โสกะ ฯลฯ อุปายาส ดับ = ดับทุกข์
แผนภูมิท่ี ๑๑/๔ หน้า ๕๑๗ มิจฉาปฏิปทา: มิจฉาทิฏฐิ + มิจฉาสังกัปปะ + มิจฉาวาจา + มิจฉากัมมันตะ + มิจฉาอาชีวะ + มิจฉาวายามะ + มิจฉาสติ + มิจฉาสมาธิ สัมมาปฏิปทา: สัมมาทิฏฐิ + สัมมาสังกัปปะ + สัมมาวาจา + สัมมากัมมันตะ + สัมมาอาชีวะ + สัมมาวายามะ + สัมมาสติ + สัมมาสมาธิ
แผนภูมิที่ ๑๑/๕ หน้า ๕๑๘ อวิชชา
สังขาร วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนา ตัณหา อุปาทาน ภพ ชาติ ทุกข์ ศรัทธา ปราโมทย์ ปีติ ปัสสัทธิ สุข สมาธิ ยถาภูตญาณทัสสนะ นิพพิ ทา วิราคะ วิมุตติ ขยญาณ
แผนภูมิที่ ๑๑/๖ หน้า ๕๑๙ กุศลศีล
อวิปปฏิสาร ปราโมทย์ ปีติ ยถาภูตญาณทัสสนะ นิพพิ ทา
ปัสสัทธิ สุข สมาธิ วิราคะ วิมุตติญาณทัสสนะ
แผนภูมิที่ ๑๑/๗ หน้า ๕๑๙ โยนิโสมนสิการ ปราโมทย์ ปีติ ปัสสัทธิ นิพพิทา วิราคะ วิมุตติ 89
สุข
สมาธิ
ยถาภูตญาณทัสสนะ
แผนภูมิท่ี ๑๑/๘ หน้า ๕๒๑ ปฏิจจสมุปบาท นิโรธวาร: อวิชชาดับ สังขารดับ วิญญาณดับ ฯลฯ ชาติดับ ชรามรณะดับ โสกะ ฯลฯ อุปายาส ดับ = ดับทุกข์ มัชฌิมาปฏิปทา/มรรค: สัมมาทิฏฐิ + สัมมาสังกัปปะ + สัมมาวาจา + สัมมากัมมันตะ + สัมมาอาชีวะ + สัมมาวายามะ + สัมมาสติ + สัมมาสมาธิ ดับทุกข์
แผนภูมิที่ ๑๑/๙ หน้า ๕๒๑ โยนิโสมนสิการ อวิชชา
ฯลฯ
กุศลศีล
ทุกข์
ศรัทธา
ปราโมทย์
อวิปปฏิสาร
ปีติ ปัทสัทธิ สุข สมาธิ ยถาภูตญาณทัสสนะ นิพพิทา
วิราคะ
วิมุตติ
ขยญาณ
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๐ หน้า ๕๒๒ ธรรมเป็นอาหารอุดหนุนกัน: เสวนาสัตบุรุษ สดับสัทธรรม ศรัทธา โยนิโสมนสิการ สติสัมปชัญญะ อินทรียสังวร สุจริต สติปฏ ั ฐาน โพชฌงค์ วิชชาวิมุตติ แผนภูมิที่ ๑๑/๑๑ หน้า ๕๒๒ พรหมจรรย์ท่ส ี ําเร็จผล:
ศีล พบพระพุ ทธเจ้า สดับธรรม (=เสวนาสัตบุรุษ)
ศรัทธา
(ออกบวช) อริยศีล (อนวัชชสุข)
สมาธิ + อินทรียสังวร + สติสัมปชัญญะ + สันโดษ (อัพยาเสกสุข)
(สู่ท่ส ี งัดทําสมาธิ)
ชําระนิวรณ์ (ปราโมทย์)
ฌาน 4 (ฌานสุข)
ปัญญา วิชชา ๓ (หรือ อภิญญา ๖ หรือ วิชชา ๘)
90
วิมุตติ
ขยญาณ
แผนภูมิท่ี ๑๑/๑๒ หน้า ๕๒๒ วิสุทธิ ๗:
ศีล สมาธิ
สีลวิสุทธิ (ศีลบริสุทธิ์ตามภูมิช้น ั ของตน) จิตตวิสุทธิ (อุปจารสมาธิขึ้นไป) ทิฏฐิวิสุทธิ (รู้จักสภาวะนามรูป) กังขาวิตรณวิสุทธิ (เข้าใจปฏิจจสมุปบาท)
ปัญญา
มัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธิ (พบและผ่านวิปส ั สนูปกิเลสไปได้) ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ (วิปส ั สนาญาณ) ญาณทัสสนวิสุทธิ (มรรคญาณ)
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๓ หน้า ๕๒๓ จรณะ ๑๕ + วิชชา ๓: (=เสขปฏิปทา) จรณะ ๑๕ (=ศีล + สมาธิ) สีลสัมปทา + อินทรียสังวร + โภชเนมัตตัญญุตา + ชาคริยานุโยค + สัทธรรม ๗ + ฌาน ๔
ปัญญา วิชชา ๓
หมายเหตุ: สัทธรรม ๗ คือ ศรัทธา หิริ โอปตัปปะ พาหุสัจจะ วิริยะ สติ ปัญญา
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๔ หน้า ๕๒๓ อนุบุพพสิกขา หรือ อนุบุพพปฏิปทา: ศรัทธา ไปหา หมั่นเข้าใกล้ คอยตั้งใจรับฟัง สดับธรรม ทรงธรรมไว้ ไตร่ตรองความ เข้าใจพอเห็นตาม เกิดความพอใจ มีอุตสาหะ สอบสวนจนจับหลักได้ชัด ลงมือปฏิบัติเพียรจริงจัง หยั่งรู้สัจธรรม 91
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๕ หน้า ๕๒๓ ธรรมจริยา:
ศีล
สัมมากัมมันตะ เว้นปาณาติบาต เว้นอทินนาทาน เว้นกาเมสุมิจฉาจาร
สมาธิ
+ สัมมาวาจา
+
ปัญญา
สุคติ
สัมมาสมาธิ
สัมมาทิฏฐิ
เว้นมุสาวาท อนภิชฌา เว้นปิสุณาวาจา อพยาบาท เว้นผรุสวาจา เว้นสัมผัปปลาปะ
มีสัมมาทิฏฐิ
วิมุตติ
หมายเหตุ: ธรรมจริยา ซึ่งมักเรียกว่า กุศลกรรมบถ ๑๐ นี้ แทบทุกข้อแยกความเป็น ๒ ตอน คือ เว้นอะไร กับทําอย่างไร (ท่อนลบกับท่อนบวก) จึงควรเขียนดังนี้ : ๑. เว้นปาณาติบาต ปรารถนาดีต่อทุกคน ๒. เว้นอทินนาทาน เคารพกรรมสิทธิ์ ๓. เว้นกาเมสุมิจฉาจาร ไม่ละเมิดจารีต ๔. เว้นมุสาวาท พู ดคําสัตย์ ๕. เว้นปิสุณาวาจา พู ดสมานสามัคคี ๖. เว้นผรุสวาจา พู ดคําไพเราะ ๗. เว้นสัมผัปปลาป พู ดคํามีเหตุผลเป็นประโยชน์ ๘. อนภิชฌา ไม่โลภจ้องจะเอาของใคร ๙. ไม่พยาบาท คิดเมตตา ๑๐. มีสัมมาทิฏฐิ เห็นชอบตามคลองธรรม
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๖ หน้า ๕๔๕ ๑. สัมมาทิฏฐิ ๒. สัมมาสังกัปปะ
ปัญญา
๓. สัมมาวาจา ๔. สัมมากัมมันตะ ๕. สัมมาอาชีวะ
ศีล
๖. สัมมาวายามะ ๗. สัมมาสติ ๘. สัมมาสมาธิ
สมาธิ
แผนภูมิท่ี ๑๑/๑๗ หน้า ๕๔๕ ๑. อธิศีลสิกขา สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ
๒. อธิจิตตสิกขา สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ 92
๓. อธิปัญญาสิกขา สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ
แผนภูมิท่ี ๑๑/๑๘ หน้า ๕๔๙ ศีล ทาน
สมาธิ
ปัญญา (
ศีล
วิมุตติ)
ภาวนา จิตตภาวนา
ปัญญาภาวนา
เมตตาภาวนา
แผนภูมิที่ ๑๑/๑๙ หน้า ๕๕๘ ศรัทธา
สัมมาทิฏฐิ
สัมมาญาณะ
สัมมาวิมุตติ
แผนภูมิท่ี ๑๑/๒๐ หน้า ๕๕๙ ศรัทธา สัมมาทิฏฐิ
สัมมาญาณ
สัมมาวิมุตติ
โยนิโสมนสิการ
แผนภูมิที่ ๑๒/๑ หน้า ๕๘๔ เสวนาสัตบุรุษ (มีกัลยาณมิตร)
สดับธรรม
ศรัทธา
แผนภูมิที่ ๑๒/๒ หน้า ๕๘๕ เสวนาสัตบุรุษ (มีกัลยาณมิตร)
สดับธรรม
93
ศรัทธา
โยนิโสมนสิการ
แผนภูมิที่ ๑๒/๓ หน้า ๕๘๖ เสวนาสัตบุรุษ (มีกัลยาณมิตร) สดับธรรม โยนิโสมนสิการ ปฏิบัติธรรมถูกหลัก
(ศรัทธา)
แผนภูมิที่ ๑๓/๑ หน้า ๖๑๓ จุดเริ่มต้น หรือแหล่งที่มาของการศึกษา
กระบวนการ ของการศึกษา ๑. อธิสีลสิกขา
(ความประพฤติ วินัย สุจริตกายวาจา และอาชีพ)
๑. ปรโตโฆสะที่ดี
(เสียงจากผู้อ่น ื อิทธิพลจากภายนอก)
๒. อธิจิตสิกขา
(คุณธรรม คุณภาพ สุขภาพ และสมรรถภาพของจิต)
๒. โยนิโสมนสิการ (รู้จักคิด คิดถูกวิธี ปัจจัยภายใน)
๓. อธิปัญญาสิกขา
(ความเชื่อ ค่านิยม ความรู้ ความคิดถูกต้องดีงามตรงตามจริง)
แผนภูมิที่ ๑๓/๒ หน้า ๖๑๕ ตา
+ รูป
+
เห็น
=
การรับรู้
รู้สึกสุขทุกข์
จําได้หมายรู้
คิด
(ผัสสะ)
(เวทนา)
(สัญญา)
(วิตักกะ)
(อายตนะ) (อารมณ์) (จักขุวิญญาณ)
แผนภูมิที่ ๑๓/๓ หน้า ๖๑๖ การรับรู้ (ผัสสะ)
ความรู้สึกสุขทุกข์
ความอยาก-ที่เป็นปฏิกิริยาบวก-ลบ
(เวทนา)
(ตัณหา)
ปัญหา
(ทุกข์)
แผนภูมิที่ ๑๓/๔ หน้า ๖๑๗ การรับรู้ (ผัสสะ)
ความรู้สึกสุขทุกข์ (เวทนา)
ตัณหา ฯลฯ โยนิโสมนสิการ 94
เกิดปัญหา (เกิดทุกข์)
ปัญญา
แก้ปัญหา (ดับทุกข์)
แผนภูมิที่ ๑๓/๕ หน้า ๖๒๔ วัฏฏะ มีอโยนิโสมนสิการเป็นมูล
(วังวนแห่งทุกข์ หรือวงจรปัญหา เกิดจากอโยนิโสมนสิการ)
อโยนิโสมนสิการ
อวิชชา
สังขาร ฯลฯ
ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ฯลฯ = ทุกข์เกิด
ตัณหา
อุปาทาน ฯลฯ
ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ฯลฯ = ทุกข์เกิด
วิวัฏฏะ มีโยนิโสมนสิการเป็นมูล
(ภาวะปลอดทุกข์ หรือแก้ปญ ั หาได้ เกิดจากโยนิโสมนสิการ)
โยนิโสมนสิการ
มรรคภาวนา: สัมมาทิฏฐิ = วิชชา
อวิชชาดับ
สังขารดับ ฯลฯ = ทุกข์ดับ
แผนภูมิที่ ๑๔/๑ หน้า ๗๐๖ เนกขัมมสังกัปป์ สัมมาสังกัปปะ
โยนิโสมนสิการตามสภาวะ
สัมมาทิฏฐิ
โยนิโสมนสิการเร้ากุศล
สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ
(ไร้กาม-พยาบาท-วิหิงสา)
อพยาบาทสังกัปป์ อวิหิงสาสังกัปป์
(เสียสละ-เมตตา-กรุณา)
แผนภูมิที่ ๑๔/๒ หน้า ๗๐๖
สัมมาสังกัปปะ
เนกขัมมะ
เมตตา
ทาน
อพยาบาท
กรุณา
ปิยวาจา
สัมมาวาจา
อวิหิงสา
มุทิตา
อัตถจริยา
สัมมากัมมันตะ
อุเบกขา
สมานัตตตา
95
แผนภูมิที่ ๑๖/๑ หน้า ๗๙๕ ปราโมทย์
ปีติ
ปัสสัทธิ
สุข
สมาธิ
แผนภูมิท่ี ๑๖/๒ หน้า ๘๐๙
อรูปฌาน ๔
จตุตถฌาน
ตติยฌาน
ทุติยฌาน
ปฐมฌาน
ปฏิภาคนิมิต
วิตกจริต
พุ ทธิจริต
สัทธาจริต
โมหจริต
โทสจริต
ราคจริต
กรรมฐาน
อุปจารสมาธิ
้ ความสําเร็จ ขีดขัน
จริยาทีเ่ หมาะ
กสิณ ๑๐ - วรรณกสิณ ๔ - กสิณอื่นๆ
อสุภะ ๑๐ อนุสติ ๑๐ - พุ ทธานุสติ, ธรรมานุสติ, สังฆานุสติ, สีลานุสติ, จาคานุสติ, เทวตานุสติ - อุปสมานุสติ, มรณสติ - กายคตาสติ - อานาปานสติ
อัปปมัญญา ๔ - เมตตา, กรุณา, มุทิตา - อุเบกขา
อาหาเรปฏิกูลสัญญา จตุธาตุววัฏฐาน อรูป ๔ - อากาสานัญจายตนะ
๑
- วิญญาณัญจายตนะ
๒
- อากิญจัญญายตนะ
๓
- เนวสัญญานาสัญญายตนะ
๔
96
แผนภูมิที่ ๑๖/๓ หน้า ๘๑๘ ๑,๑ ๑,๑ ๑,๑ ๑,๑ ๑,๑ ๑,๑
๒,๒ ๒,๒ ๒,๒ ๒,๒ ๒,๒ ๒,๒
๓,๓ ๓,๓ ๓,๓ ๓,๓ ๓,๓ ๓,๓
๔,๔ ๔,๔ ๔,๔ ๔,๔ ๔,๔ ๔,๔
๕,๕ ๕,๕ ๕,๕ ๕,๕ ๕,๕ ๕,๕
๖,๖ ๖,๖ ๖,๖ ๖,๖ ๖,๖
๑,๑ ๑,๑ ฯลฯ
๒,๒ ๒,๒
๓,๓ ๓,๓
๔,๔ ๔,๔
๕,๕ ๕,๕
๖,๖
๗,๗ ๗,๗ ๗,๗ ๗,๗
๘,๘ ๘,๘ ๘,๘
๙,๙ ๙,๙
๑๐,๑๐
แผนภูมิท่ี ๑๖/๔ หน้า ๘๑๙ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑ ๑
๒ ๒ ๒ ๒ ๒ ๒
๓ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓
๔ ๔ ๔ ๔ ๔ ๔
๕ ๕ ๕ ๕ ๕ ๕
๖ ๖ ๖ ๖ ๖
๑ ๒ ๑ ๒ ฯลฯ
๓ ๓
๔ ๔
๕ ๕
๖
๗ ๗ ๗ ๗
๘ ๘ ๘
๙ ๙
๑๐
แผนภูมิท่ี ๑๗/๑ หน้า ๘๕๑ ๑. สมุทยวาร: อวิชชาเกิด
สังขารเกิด
๒. นิโรธวาร: อวิชชาดับ
สังขารดับ
ฯลฯ ฯลฯ
ชาติเกิด ชาติดับ 97
ชรามรณะ โสกะ ฯลฯ อุปายาส เกิด
ชรามรณะ โสกะ ฯลฯ อุปายาส ดับ
แผนภูมิที่ ๑๗/๒ หน้า ๘๕๗ ญาณ ๓
สัจจะ ๔ ทุกข์
สมุทัย
สัจญาณ
กิจญาณ
กตญาณ
รู้ว่าทุกข์ คือดังนี้
รู้ว่าทุกข์น้ี ควรกําหนดรู้
รู้ว่าทุกข์น้ี กําหนดรู้แล้ว
= รู้ว่าปัญหาคืออะไร ตัวปัญหาอยู่ท่ไี หน
= รู้ว่าปัญหานี้ต้องเข้าใจ สภาพและขอบเขตเป็นต้นของมัน
= รู้ว่าได้เข้าใจสภาพและ ขอบเขตของปัญหาแล้ว
รู้ว่าสมุทัย คือดังนี้
รู้ว่าสมุทัยนี้ ควรละเสีย
รู้ว่าสมุทัยนี้ ได้ละแล้ว
= รู้ว่าสาเหตุของปัญหา คืออะไร
= รู้ว่าจะต้องแก้ไขที่สาเหตุนั้น
= รู้ว่าสาเหตุนั้น ได้แก้ไขกําจัดแล้ว
รู้ว่านิโรธ คือดังนี้
รู้ว่านิโรธ ควรทําให้แจ้ง
รู้ว่านิโรธนี้ ได้ประจักษ์แจ้งแล้ว
= รู้ว่าภาวะหมดปัญหา ที่ต้องการคืออะไร ตนต้องการ หรือควรต้องการอะไร
= รู้ว่าภาวะนั้น เป็นจุดหมายที่ต้องไปให้ถึง
= รู้ว่าได้บรรลุจุดหมายนั้นแล้ว
รู้ว่ามรรค คือดังนี้
รู้ว่ามรรค ควรเจริญ
รู้ว่ามรรคนี้ ได้เจริญแล้ว
(รู้ว่าตัณหาเป็นเหตุแห่งทุกข์)
(รู้ว่าตัณหาต้องละเสีย)
(รู้ว่านิพพานควรบรรลุ)
(รู้ว่านิพพานเป็นภาวะดับทุกข์)
นิโรธ
มรรค
(รู้ว่าละตัณหาได้แล้ว)
(รู้ว่ามรรคมีองค์ ๘ เป็นทางดับทุกข์)
(รู้ว่ามรรคมีองค์ ๘ ควรปฏิบัติ)
= รู้ว่าวิธีการแก้ปญ ั หา เป็นอย่างไร
(รู้ว่าได้บรรลุนิพพานแล้ว)
(รู้ว่าได้ปฏิบัติตามมรรคแล้ว) = รู้ว่าได้ปฏิบัติตามวิธีการนั้น เสร็จสิ้นเรียบร้อยแล้ว
= รู้ว่าวิธีการนั้น จะต้องลงมือปฏิบัติ หรือจัดดําเนินการ
แผนภูมิที่ ๑๗/๓ หน้า ๘๗๘ จุดเริ่ม/เครื่องเสริม
(ปัจจัยของสัมมาทิฏฐิ)
กระบวนการของการศึกษา (ไตรสิกขา)
สังคม ๑. ปรโตโฆสะที่ดี สัมมาทิฏฐิ
๒. โยนิโสมนสิการ
จิต
ชีวิตประเสริฐ (มรรค)
ปัญญา
จุดหมายของชีวิต (อัตถะ)
๑. อธิศีล
๑. อธิศีล
๑. อธิศีล = สร้าง
สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ
๑. ทิฏฐธัมมิกัตถะ
๒. อธิจิต
๒. อธิจิต
๑. อธิจิต
สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ
๒. สัมปรายิกัตถะ
๓. ๓. ั ญา อธิปญ ั ญา อธิปญ
= สร้าง
๓. อธิปัญญา = สร้าง
98
สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ
๓. ปรมัตถะ
(สัมมาญาณสัมมาวิมุตติ)
รายชื่อธรรมนิพนธ์
โดย สมเด็จพระพุ ทธโฆษาจารย์ (ปยุตตมหาเถระ)
ที่บรรจุอยู่ใน SD Card ของพระเครื่องแสดงธรรม 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
A Brief Introduction to the Buddha-Dhamma A Constitution For Living - Sekhiyadham A CONSTITUTION FOR LIVING Buddhist principles for a fruitful and harmonious life A Constitution For Living TE2017 Beyond Tolerance and Pleasure Bojjhanga - The Buddhist Way of Enhancing Health TE2017 Brief Intro to Buddha-Dhamma TE 600831 Buddhism - A Layman's Guide of Life Buddhism & The Business World: The Buddhist Way to deal with business Buddhism and Education Buddhist Economics Buddhist Solutions for the twenty- first century Characteristics of Buddhism TE Dependent Origination Dhutanga What to Do? Where? What for? TE2017 Education Made Easy TE v1 610209 SPA Ethics, Wealth and Salvation - A Study in Buddhist Social Ethics F R E E D O M Individual and Social 99
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38
Good, Evil and Beyond … Kamma in the Buddha's Teaching Helping Yourself To Help Others Honouring the Claim - We Love the King TE JATAKA TALES BOOK I (M.S. 2) JATAKA TALES BOOK II (M.S. 3) Looking to America to Solve Thailand's Problems Samadhi in Buddhism Samadhi in Buddhism TE SAMMASATI An Exposition of Right Mindfulness THAI BUDDHISM in the Buddhist World The Buddhist Discipline in Relation to Bhikkhunis Questions and Answers Phra Payutto and Dr. Martin Seeger The Pali Canon What a Buddhist Must Know THE THREE SIGNS: ANICCA, DUKKHA & ANATTA IN THE BUDDHA’S TEACHINGS The Unheralded Value of the Vinaya TOWARD SUSTAINABLE SCIENCE A Buddhist look at trends in scientific development True Education Begins with Wise Consumption VISAKHA PUJA B.E.2540 (1997) Vision of the Dhamma A Collection of Buddhist Writings in English Wise Consumption กฐินมา บอกทางแก้ปัญหาด้วยสันติวิธี (2561) 100
39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
กฐินแรกที่สายใจธรรม กฐินสองที่สายใจธรรม กฐินสู่ธรรม กรณีเงื่อนง�ำพระพุทธเจ้าปรินิพพานด้วยโรคอะไร? กรณีเงื่อนง�ำพระพุทธเจ้าปรินิพพานด้วยโรคอะไร? (ฉบับตัดสั้น) กรณีธรรมกาย (ฉบับคัดตัวอย่าง) กรณีธรรมกาย บทเรียนเพื่อการศึกษาพระพุทธศาสนา และสร้างสรรค์ สังคมไทย ฉบับเพิ่มเติม - จัดล�ำดับใหม่ กรณีสันติอโศก กรรม กับโรคพันธุกรรมในทัศนะพระพุทธศาสนา กรรม ตามนัยแห่งพุทธธรรม กรรมของคนไทย ท�ำกันไว้เอง (ถึงเวลา มาแก้กรรมกันเสียที) กรรม-นรกสวรรค์ ส�ำหรับคนรุ่นใหม่ กระบวนการเรียนรู้ เพื่อพัฒนาคนสู่ประชาธิปไตย กระแสธรรม กระแสไท กระแสธรรม เพื่อชีวิตและสังคม กว่าจะพบหลวงลุงฉาย แล้วพากันไปวัดญาณเวศก์ (ลี้มหาจุฬาฯ ลาวัดพระพิเรนทร์ เร้นวัดญาณเวศกวัน) กายหายไข้ ใจหายทุกข์ การเกิดเป็นทุกข์ เกิดดีเป็นสุข การพัฒนาจริยธรรม การพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development) การเพิ่มประสิทธิภาพ ในการท�ำงาน การแพทย์แนวพุทธ 101
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84
การแพทย์ยุคใหม่ ในพุทธทัศน์ การศึกษา: มองเมื่อ ๓๐ ปีก่อน การศึกษา เครื่องมือพัฒนาที่ยังต้องพัฒนา การศึกษา ทั่วไปเพื่อพัฒนามนุษย์ การศึกษา เพื่ออารยธรรมที่ยั่งยืน การศึกษากับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ การศึกษากับการวิจัย เพื่ออนาคตของประเทศไทย การศึกษากับเศรษฐกิจ ฝ่ายไหนจะรับใช้ฝ่ายไหน การศึกษาของคณะสงฆ์: ปัญหาที่รอทางออก การศึกษาฉบับง่าย (ไทย-English) (2561) การศึกษาฉบับง่าย Educaion Made Easy การศึกษาทั่วไปเพื่อสร้างบัณฑิต การศึกษาทางเลือก: สู่วิวัฒน์หรือวิบัติ ในยุคโลกไร้พรมแดน การศึกษาพัฒนาการ หรือบูรณาการ การศึกษาเพื่อสร้างบัณฑิต หรือ การศึกษาเพื่อเพิ่มผลผลิต การศึกษาเพื่อสันติภาพ การศึกษาเริ่มต้น เมื่อคนกินอยู่เป็น การสร้างสรรค์ประชาธิปไตย การสร้างสรรค์ปัญญา เพื่ออนาคตของมนุษยชาติ การสื่อภาษา เพื่อเข้าถึงสัจธรรม การเสริมสร้างคุณลักษณะเด็กไทย กาลเวลา กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก [InsertTimelineVers6] 102
85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106
ก้าวไปในบุญ ก้าวไปในบุญ [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] ก้าวใหม่ของโรงเรียนนายร้อยต�ำรวจ กับการศึกษาเพื่อสันติสุขของโลก เกณฑ์วินิจฉัย ความหมายและคุณค่าของพุทธธรรม [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] แก่นแท้ของพระพุทธศาสนา (ทุกข์ส�ำหรับเห็น - สุขส�ำหรับเป็น) แก้ปัญหาข้างหน้า เสียแต่วันนี้ ขว้างก้อนอิฐมา พัฒนาเป็นแก้วมณี ขอค�ำตอบจาก ผบ ทหารสูงสุด ข้อคิดชีวิตทวนกระแส ข้อคิดเพื่อการศึกษา ของขวัญของชีวิต คติจตุคามรามเทพ คติธรรมค�ำคม คติธรรมแห่งชีวิต คนไทย กับ เทคโนโลยี คนไทย ใช่กบเฒ่า? เถราวาท VS. ลัทธิอาจารย์ คนไทย สู่ยุคไอที คนไทย หลงทางหรือไร คนไทยกับ สัตว์ป่า คนไทยกับป่า คนไทยใจไม่แคบ แต่ระวังไว้: อย่าให้ปัญญาแคบ ตั้งกระทรวงพระพุทธศาสนา เหตุผลที่แท้อยู่ที่ไหน คนรักษ์ป่า ป่ารักษ์คน 103
107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127
ครองเรือน - ครองรัก จักเลิศแท้ ด้วยครองธรรม ความคิด แหล่งส�ำคัญของการศึกษา ความจริงแห่งชีวิต ความจริงแห่งชีวิต และ ช่วยให้ตายเร็ว หรือช่วยให้ตายดี ความตายคือคติธรรมแห่งชีวิต และการบ�ำเพ็ญกุศลเพื่อร�ำลึกถึงผู้ล่วงลับไปแล้ว ความเป็นกัลยาณมิตร ของหลวงปู่ชา ความเป็นอนิจจังของสังขาร กับอิสรภาพของสังคม ความมั่นคงทางจิตใจ (Spiritual Security) ความมุ่งหมายของวิชาพื้นฐานทั่วไป ความรัก จากวาเลนไทน์ สู่ความเป็นไทย ความรักในทางพุทธศาสนา, รักแท้รักเทียมดูอย่างไร, คู่ครองที่ดี ความรุนแรง เกิดจากความอ่อนแอ & เมื่อวินัยไม่มี เสรีภาพก็หายไป ความส�ำคัญของพระพุทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจ�ำชาติ ความสุข ๕ ชั้น ความสุข ที่สมบูรณ์ ความสุข ทุกแง่ทุกมุม ความสุขของครอบครัว คือ สันติสุขของสังคม ความสุขที่แท้จริง ร่างกายเปลี่ยนแปลงไป จิตใจเจริญไปสู่หนทางแห่ง ความดีงาม ความสุขอยู่ที่นี่ มัวไปหากันที่ไหน ค่านิยมแบบพุทธ ค�ำถามส�ำหรับชาวพุทธ (ส�ำรวจตัวก่อนปฏิบัติธรรม)
104
128 ค�ำปราศรัยของพระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตฺโต) ในพิธีรับถวาย รางวัลการ ศึกษาเพื่อสันติภาพ ของ ยูเนสโก ปี ๒๕๓๗ UNESCO Prize for Peace Education 1994 129 คุณบิดามารดา สุดพรรณนามหาศาล 130 คู่มือชีวิต 131 คู่สร้างคู่สม ชีวิตคู่ในอุดมคติ 132 งานก็ได้ผล คนก็เป็นสุข 133 จริยธรรมส�ำหรับคนรุ่นใหม่ 134 จะพัฒนาคนกันได้อย่างไร? 135 จะสุขแท้ ต้องเป็นไท ต้องสุขเองได้ จึงจะช่วยโลกให้เป็นสุข 136 จะอยู่อย่างเป็นเหยื่อ หรือ ขึ้นเหนือไปน�ำเขา 137 จักรใด ขับดันยุคไอที 138 จัดงานวิสาขบูชา อย่าอยู่แค่หน้าตา ต้องไปให้ถึงเนื้อตัว 139 จัดระเบียบสังคม ตามคตินิยมแห่งสังฆะ 140 จากจิตวิทยา สู่จิตภาวนา 141 จากพระ (ธรรมบรรยาย ๕ เรื่อง) 142 จากสุขในบ้าน สู่ความเกษมศานต์ทั่วสังคม 143 จาริกบุญ จารึกธรรม 144 จาริกบุญ จารึกธรรม [16 PAGE COLOR] 145 จารึกอโศก 146 จารึกอโศก (ธรรมจักรบนเศียรสี่สิงห์) รัฐศาสตร์แห่งธรรมาธิปไตย 147 จิตวิทยาเพื่อการพัฒนาคน ตามแนวธรรมชาติ 148 เจอวิกฤต จะเลือกวิวัฒน์ หรือจะเอาวิบัติ 149 เจอวิกฤต จิตไม่วิบัติ 105
150 เจาะหาความจริง เรื่อง ศาสนาประจ�ำชาติ 151 ชวนคิด - พินิจธรรม 152 ช่วยกันน�ำพาประเทศไทย ให้ก้าวไปอย่างสง่างาม ในท่ามกลางประชาคมโลก 153 ช่วยให้ตายเร็ว หรือช่วยให้ตายดี 154 ชีวิต งาน และสังคมที่สมบูรณ์ 155 ชีวิตก็สุขสันต์ สังคมก็เกษมศานต์ 156 ชีวิตกับการท�ำงาน 157 ชีวิตควรให้เป็นอย่างไร? ความสุข 158 ชีวิตคู่ที่มีคุณค่า 159 ชีวิตที่ดีงาม หลักการทั่วไปของการปฏิบัติธรรม 160 ชีวิตที่เป็นอยู่ดี ด้วยมีการศึกษาทั้ง ๓ ที่ท�ำให้พัฒนาครบ ๔ 161 ชีวิตที่สมบูรณ์ 162 ชีวิตที่สร้างสรรค์ สดใส และสุขสันต์ 163 ชีวิตนี้เพื่องาน งานนี้เพื่อธรรม 164 ชีวิตหนึ่งเท่านี้ สร้างความดีได้อนันต์ 165 เชื่อกรรม-รู้กรรม-แก้กรรม 166 ด�ำเนินชีวิตด้วยความไม่ประมาท 167 ดุลยภาพ: สาระแห่งสุขภาพและความสมบูรณ์ 168 ดู ธรรมกาย แท้ของพระพุทธเจ้า เข้าใจ อนัตตา ให้ตรงตามจริง (2561) 169 ดูหนังสือของพระมโน สะท้อนภาพโซของการศึกษาไทย 170 ต้องฟื้นฟูวัดให้ชนบท พัฒนา สังคมไทยจึงจะก้าวหน้าได้ มั่นคง 171 ตอบ ดร.มาร์ติน: ดลถิ่นอริยชน สตรีหลุดพ้น ขึ้นเหนือมหาพรหม 106
172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191
ตอบ เรื่อง พ.ร.บ.คณะสงฆ์ (2561) ตอบ ดร.มาร์ติน: พุทธวินัย ถึง ภิกษุณี ตอบเรื่อง สีลัพพตปรามาส วินัย ดูใจ ตั้งกระทรวงพระพุทธศาสนา เหตุผลที่แท้อยู่ที่ไหน คนไทยไม่ใจแคบ แต่ระวังไว้: อย่าให้ปัญญาแคบ ตามทางพุทธกิจ ตามทางพุทธกิจ [16 PAGE COLOR] ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๑-๒๑) ภาค ๑-๓ ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๑-๒๖) ภาค ๑-๔ ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๑-๔) บวชแล้ว จะเริ่มเรียน (2557) ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๑-๖) ภาค ๑ วางฐานชีวิตแห่งการศึกษา (2557) ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๗-๑๔) ภาค ๒ แค่ดูเปลือก ถ้ามองเป็น ก็เห็นพระพุทธศาสนา (2558) ตามพระใหม่ไปเรียนธรรม (ตอน ๒๕-๒๖) ขอให้คนไทยใฝ่ปัญญา ขอให้ชาวพุทธศึกษาให้รู้ธรรมจริง (2560) ตื่น - กันเสียที จาก ความเท็จ ของหนังสือ “เหตุเกิด พ.ศ. ๑” ตื่นเถิดชาวไทย เตรียมตัวรับพร ไตรภูมิพระร่วงอิทธิพลต่อสังคมไทย ไตรลักษณ์ ไตรลักษณ์ (จบโลก ถึงธรรม ด้วยรู้สามอย่างนี้) ถ้าเชิดชูพระคุณแม่ขึ้นมาได้ สังคมไทยไม่สิ้นความหวัง ถ้ารู้จักพระพุทธศาสนา ความสุขต้องมาทันที 107
192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210
211
ถ้าสูงอายุเป็น ก็น่าเป็นผู้สูงอายุ (2560) ถ้าอยากพันวิกฤต ต้องเลิกติดไสยศาสตร์ ถึงเวลา มาพัฒนาเยาวชนกันใหม่ ถึงเวลา มารื้อปรับระบบพัฒนาคนกันใหม่ ทรัพย์ - อ�ำนาจ ทวนกระแส? ทศวรรษธรรมทัศน์พระธรรมปิฎก หมวดพุทธศาสตร์ ทศวรรษธรรมทัศน์พระธรรมปิฎก หมวดสังคมศาสตร์ ทศวรรษธรรมทัศน์พระธรรมปิฏก หมวดวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ทศวรรษธรรมทัศน์พระธรรมปิฏก หมวดศึกษาศาสตร์ ทัศนะของพระพุทธศาสนา ต่อ สตรีและการบวชเป็นภิกษุณี ทางสายอิสรภาพ ของการศึกษาไทย ทางออกระบบเศรษฐกิจ ที่ครอบง�ำสังคมไทย ท�ำแท้ง และ สารพันปัญหา ชีวิต กับการตัดสินใจทางการแพทย์ ท�ำแท้ง: ตัดสินอย่างไร ชีวิตเริ่มต้นเมื่อไร การท�ำแท้งในทัศนะของพุทธ ศาสนา ท�ำไมคนไทยจึงเรียนพระพุทธศาสนาฯ ข้อพิจารณาเกี่ยวกับ วิชา พระพุทธศาสนาและจริยศึกษา ในหลักสูตรการศึกษาของชาติ ท�ำอย่างไร จะพูดได้เต็มปากว่า เรารักในหลวง (2559) ท�ำอย่างไร จะให้งานประสานกับความสุข ท�ำอย่างไรจะหายโกรธ ท�ำอย่างไรจะหายโกรธ / TEN WAYS TO KEEP ANGER AT BAY: Buddhist's Quick Tips to Quell Malcontent [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] ท�ำอย่างไรจะให้เชื่อเรื่อง กรรม 108
212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232
ทิศทางการศึกษาของคณะสงฆ์ ทุกข์ส�ำหรับเห็น แต่สุขส�ำหรับเป็น เทศน์งานสมเด็จย่า และค�ำปราศรัยเรื่องสันติภาพ ธรรม กับ การศึกษาของไทย ธรรม กับ การศึกษา - พัฒนาชีวิต ธรรมกถา ส�ำหรับ ญาติของผู้ป่วย ธรรมกับไทย ในสถานการณ์ปัจจุบัน ธรรมนูญชีวิต A Constitution for Living [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] ธรรมนูญชีวิต พุทธจริยธรรมเพื่อชีวิตที่ดีงาม ธรรมเพื่อชีวิต และการพัฒนาวัฒนธรรม ธรรมะ ฉบับเรียนลัด ธรรมะกับการท�ำงาน ธรรมะชนะเอดส์ ธรรมาธิปไตยไม่มา จึงหาประชาธิปไตยไม่เจอ (จุดบรรจบ: รัฐศาสตร์ กับ นิติศาสตร์) ธรรมาลัย ท่านผู้หญิงพูนศุข พนมยงค์ ธุดงค์ ท�ำอะไร ที่ไหน เพื่ออะไร? ธุรกิจ - ฝ่าวิกฤต ตอบปัญหา - สนทนาธรรม กับ คุณอานันท์ ปันยารชุน และคณะ นรก - สวรรค์ ในพระไตรปิฎก นักวิชาการ เทศ - ไทย หาความรู้ให้แน่ ใช่แค่คิดเอา นิติศาสตร์แนวพุทธ นิพพาน อนัตตา
109
233 ในความทรงจ�ำ ที่งดงามสดใส (วัดวชิรธรรมปทีป ในฉากชีวิตของพระรูปหนึ่ง) 234 บทน�ำสู่ พุทธธรรม ชีวิตงาม สังคมดี ธรรมชาติเป็นรมณีย์ (2559) 235 บทบาทนักศึกษาในการศึกษา พุทธศาสนา [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] 236 บารมี ยิ่งยวด หรือ ยิ่งใหญ่ 237 บุญ กรรม นรก - สวรรค์ เลือกได้ทุกคน 238 ปฏิจจสมุปบาท (กรรมเกิด กรรมอาศัย กรรมเป็นไป ที่นี่) 239 ปฏิบัติธรรม ให้ถูกทาง 240 ปฏิรูปการศึกษา พระพุทธศาสนาจะไปอยู่ไหน? 241 ประชาธิปไตย ไม่ยาก ถ้าอยากได้ 242 ประชาธิปไตยจริงแท้...คือแค่ไหน 243 ประทีปส่องสยาม 244 ประโยชน์สูงสุดของชีวิตนี้ (ปัญญา วิสุทธิ กรุณา มาบรรจบ ที่นี่) 245 ปรัชญาการศึกษาของไทย ภาคพุทธธรรรม: แกนน�ำการศึกษา 246 ปัญหาขัดแย้งในโลก แก้ได้ด้วยกฐิน 247 ปีใหม่ ต้อนรับ หรือท้าทาย 248 ปุจฉา - วิสัชนา เทคโนโลยีการแพทย์กับจริยธรรมพุทธ 249 เป็นสุขทุกเวลา 250 ผู้พิพากษา ตั้งตุลาให้สังคมสมในดุล 251 ฝรั่งเจริญเพราะดิ้นรนให้พ้นจาก การบีบคั้นของศาสนาคริสต์ 252 ฝังลูกนิมิต - ผูกสีมา ปุจจา - วิสัชนา 253 พ.ร.บ. คณะสงฆ์ เรื่องเก่า ที่เถียงกันใหม่ ข้อคิดเก่าๆ 254 พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม Dictionary of Buddhism 110
255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ พ้ฒนาคุณภาพชีวิต ด้วยจิตวิทยาแบบยั่งยืน พรตลอดปี ชีวิตดีตลอดไป พรที่สัมฤทธิ์ แก่ผู้ด�ำเนินชีวิตที่ดี พระกับป่า มีปัญหาอะไร? พระไตรปิฎก สิ่งที่ชาวพุทธต้องรู้ พระไตรปิฎก สิ่งที่ชาวพุทธต้องรู้ The Pali Canon What a Buddhist Must Know [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] พระไตรปิฎกอยู่นี่: อยู่ที่ชวนกันไม่ประมาทในการศึกษา พระไทย ใช่เขาใช่เรา? นิพพาน - อนัตตา: ฉบับเพียงเพื่อไม่ประมาท พระธรรมทูตไทย เบิกทางสู่อารยธรรมใหม่ พระพุทธศาสนา กับ การบริจาคอวัยวะ พระพุทธศาสนา พัฒนาคนและสังคม พระพุทธศาสนา เพื่อสันติภาพของโลก (2561) พระพุทธศาสนา เพื่อสันติภาพของโลก (2561) พระพุทธศาสนาในโลกธุรกิจ: การใช้พุทธธรรมในการท�ำธุรกิจ พระพุทธศาสนาในอาเซีย พัฒนาการแบบองค์รวม ของเด็กไทยฯ พัฒนาคุณภาพชีวิต ด้วยจิตวิทยาแบบยั่งยืน พัฒนาตน พัฒนาปัญญา เล่าเรื่องให้โยมฟัง ชุดที่ ๒ พัฒนาวัฒนธรรม ในตัวคนไทย พัฒนาสังคมไทย ด้วย ความรู้เข้าใจไตรภูมิ Developing Thai Society with a Thorough Knowledge [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] 111
277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297
พัฒนาสังคมไทย ด้วย ความรู้เข้าใจไตรภูมิฯ พิธีกรรม ใครว่าไม่ส�ำคัญ พุทธธรรม (ฉบับเดิม) พุทธธรรม กับ การพัฒนาชีวิต [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย พุทธธรรมกับการฝึกหัดครู พุทธวิธีแก้ปัญหา เพื่อศตวรรษที่ ๒๑ พุทธวิธีแก้ปัญหา เพื่อศตวรรษที่ ๒๑ (A Buddhist Solution for the Twenty - first Century) [ฉบับ ๒ พากย์] พุทธวิธีในการสอน พุทธศาสน์กับการแนะแนว พุทธศาสนา กับ ชีวิตและสังคม [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] พุทธศาสนา ในฐานะเป็นรากฐานของ วิทยาศาสตร์ พุทธศาสนากับสังคมไทย เพิ่มพลังแห่งชีวิต เพื่อชุมชนแห่งการศึกษา และบรรยากาศแห่งวิชาการ โพชฌงค์ พุทธวิธีเสริมสุขภาพ โพชฌงค์ พุทธวิธีเสริมสุขภาพ - Bojjhanga The Buddhist Way of Enhancing Health [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] ฟื้นสุขภาวะ ยามสังคมวิกฤต ภัยแห่งพระพุทธศาสนา - ความรู้เพื่อ พัฒนาการนับถือศาสนาของคน ภัยแห่งพระพุทธศาสนา ในประเทศไทย ภัยแห่งพระพุทธศาสนาในประเทศไทย - รู้ภัยของพระพุทธศาสนา พัฒนาการนับถือศาสนาของคน (2560) 112
298 ภาวะผู้น�ำ 299 ภาวะผูน้ �ำ & จริยธรรมนักการเมือง 300 ภาษา วรรณกรรม และวัฒนธรรมไทย ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงของโลก 301 ภูมิธรรมชาวพุทธ (หมวดธรรมเลือกสรรจาก พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม) 302 มรณกถา พระธรรมเทศนาเกี่ยวกับความตาย 303 มหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม 304 มหาจุฬาฯ งามสง่าสดชื่น กลางทะเลแห่งคลื่นลม [ปกภาพสี] 305 มองธรรมถูกทาง มีสุขทุกที่ 306 มองวิสาขบูชา หยั่งถึงอารยธรรมโลก 307 มองสันติภาพโลก ผ่านภูมิหลังอารยธรรมโลกาภิวัตน์ 308 มองหนังสือ พุทธธรรม ถามหาอนาคต 309 มองให้ลึก นึกให้ไกล ข้อคิดจากเหตุการณ์เดือนพฤษภาคม ๒๕๓๕ 310 มองอเมริกา มาแก้ปัญหาไทย 311 มาตรฐานชีวิตของชาวพุทธ 312 มีวัดเป็นรมณีย์ มีกุฎีเป็นที่สบาย (2560) 313 เมืองไทยจะวิกฤต ถ้าคนไทยมีศรัทธาวิปริต 314 เมื่อธรรมดามาถึง รู้ให้ทัน และท�ำให้ถูก 315 ยามเจ็บไข้ รักษาใจได้ ยามถึงคราวของธรรมดา มีปัญญารู้เท่าทัน 316 ยิ่งก้าวถึงสุข ยิ่งใกล้ถึงธรรม 317 โยนิโสมนสิการ วิธีคิดตามหลักพุทธธรรม 318 ระลึกถึงความตาย และวิธีปฏิบัติให้ถูกต้องต่อความตาย 319 รักษาใจ ผู้ป่วยและผู้พยาบาล 113
320 รักษาใจยามป่วยไข้ ธรรมกถาส�ำหรับผู้ป่วย ธรรมกถาส�ำหรับญาติของผู้ป่วย 321 รักษาใจยามรักษาคนไข้ 322 รัฐกับพระพุทธศาสนา ถึงเวลาช�ำระล้างหรือยัง? 323 รัฐศาสตร์แนวพุทธ ตอน จริยธรรมนักการเมือง 324 รัฐศาสตร์เพื่อชาติ VS รัฐศาสตร์เพื่อโลก 325 ร่าเริงสดใส สู่ความเกษมศานต์ 326 ร�่ำรวย ยิ่งใหญ่ เลื่อนลอย หรือเพื่ออะไร และ ชีวิตที่สมบูรณื์ 327 ร�่ำรวย ยิ่งใหญ่ เลื่อนลอย หรือเพื่ออะไร? 328 รุ่งอรุณของการศึกษา 329 รุ่งอรุณของการศึกษา เบิกฟ้าแห่ง การพัฒนาที่ยั่งยืน 330 รู้แค่เล่มนี้ ก็พอที่จะพูดว่า รู้จักพระพุทธศาสนา (2561) 331 รู้จักบ้านของตัวเอง - เที่ยวทั่วพระไตรปิฎก (2561) 332 รู้จักพระไตรปิฎก ให้ชัด ให้ตรง (กรณีพระคึกฤกธิ์) 333 รู้จักอเมริกา หันมาดูศักยภาพของไทย 334 รู้ไว้เสริมปัญญา และพัฒนาคน 335 รู้หลักก่อน แล้วศึกษาและ สอนให้ได้ผล 336 รู้ให้ถึง ท�ำให้ถูก 337 เราจะกู้แผ่นดินกันอย่างไร? 338 เรื่องที่คนไทยควรเข้าใจให้ถูก 339 เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับพิธีศพ และพุทธภาษิตชีวิตกับความตาย 340 เรื่องเหนือสามัญวิสัย อิทธิปาฏิหาริย์ เทวดา 341 โรงเรียนต้องช่วยสังคมไทย อนุรักษ์ความเจริญทางจิตใจ และก้าวไปในปัญญา 114
342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363
ลักษณะแห่งพระพุทธศาสนา เล่าเรียน - ท�ำงานกันไป ชีวิตได้อะไร เล่าเรื่องให้โยมฟัง (2561) โลกขึ้นสหัสวรรษใหม่ คนต้องเปลี่ยนแนวความคิดใหม่ โลกมีปัญหา พุทธศาสนามีค�ำตอบ วัฒนธรรม กับ การพัฒนา วันส�ำคัญของชาวพุทธไทย วาสนาสร้างเองได้ วิถีสู่สันติภาพ วิถีแห่งปราชญ์ ฉบับสมบูรณ์ วิธีคิดตามหลักพุทธธรรม วินัย: เรื่องใหญ่กว่าที่คิด วินัยชาวพุทธ THE BUDDHIST'S DISCIPLINE วินัยชาวพุทธ THE BUDDHIST'S DISCIPLINE [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] วิสัยธรรม เพื่อเบิกน�ำวิสัยทัศน์ เวลาแต่ละวัน อย่าให้ผ่านไปเปล่า ศาสนาและเยาวชน ศิลปศาสตร์ เพื่อการศึกษาที่ยั่งยื่น ศิลปศาสตร์แนวพุทธ เศรษฐศาสตร์แนวพุทธ (Buddhist Economics) เศรษฐศาสตร์แนวพุทธ (Buddhist Economics) [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] สถานการณ์พระพุทธศาสนา ทวนกระแสไสยศาสตร์ 115
364 สถานการณ์พระพุทธศาสนา พลิกหายนะ เป็นพัฒนา 365 สถาบันสงฆ์ กับ สังคมปัจจุบัน วิเคราะห์ปัญหาส�ำหรับและแนะแนว ทางการศึกษาและวิธีแก้ไข "ปัญหาล้าหลังในวงการคณะสงฆ์" 366 สถาบันสงฆ์ในสังคมไทย 367 สถาปนาธรรม ให้เกิดมีและยืนยงในสังคม [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] 368 สนทนาธรรม "คติ - จตุคามรามเทพ" 369 สมาธิ: ฐานสู่สุขภาพจิตและปัญญาหยั่งรู้ 370 สมาธิแบบพุทธ 371 สยามสามไตร 372 สร้างวาสนา - เพิ่มค่าให้อายุ 373 สลายความขัดแย้ง เข็มแข็งด้วยปัญญา 374 สลายความขัดแย้ง นิติศาสตร์ - รัฐศาสตร์ - เศรษฐศาสตร์ แนวพุทธ 375 สลายความขัดแย้ง สังคมศาสตร์ที่หยั่งถึงธรรมชาติ 376 สอนนาค-สอนฑิต ชีวิตพระ-ชีวิตชาวพุทธ 377 สังคมจะเฟื่องฟู ต้องเชิดชูบัณฑิต 378 สัจจธรรมกับจริยธรรม 379 สันติภาพ เกิดจากอิสรภาพและความสุข PEACE THROUGH FREEDOM AND HAPPINESS 380 สัมมาทิฏฐิ 381 สัมมาสติ ในพุทธธรรม 382 สัมมาสมาธิ สมาธิแบบพุทธ 383 สัมมาอาชีวะ 384 สามไตร 116
385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402
สารัตถธรรม สิ่งศักดิ์สิทธิ์ เทวฤทธิ์ปาฏิหาริย์ สิทธิมนุษยชน สร้างสันติสุขหรือสลายสังคม สี่หน้าที่ของสตรีไทย สืบสานวัฒนธรรมไทย บนฐานแห่งการศึกษาที่แท้ สุขนี้มิไกล ใครมีปัญญาไวหาได้ทุกสถาน สุขภาวะองค์รวมแนวพุทธ สุขสดใส ใหม่ทุกเวลา สู่การศึกษาแนวพุทธ สู่อนาคตที่สดใส ด้วยการศึกษาไทยวิถีพุทธ แสงเงินแสงทอง ของชีวิตที่ดีงาม หนังสือสวดมนต์ (ฉบับงานมงคล) หนังสือสวดมนต์ วัดญาณเวศกวัน สถานพ�ำนักสงฆ์สายใจธรรม หน้าที่ กับ ธรรม สู่ หน้าที่เพื่อธรรม หยาดเพชร หยาดธรรม ภูมิปัญญาเพื่อการศึกษาไทย หลักกรรมส�ำหรับคนสมัยใหม่ หลักชาวพุทธ (แผ่นพับ) หลักชาวพุทธ (สามไตร ณ ฐานของปฏิบัติการ) จุดเริ่มจุดร่วม ที่มารวม กันรุ่งโรจน์ 403 หลักชาวพุทธ จุดเริ่มจุดร่วม ที่มารวมกันรุ่งโรจน์ (สามไตร ณ ฐานของปฏิบัติการ) The Buddhist's Tenets A Starting Point and a Unifying Point - A Convergence for Success and Prosperity) [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] 404 หลักทั่วไป ของ พุทธศาสตร์ [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] 117
405 หลักแม่บท ของ การพัฒนาตน 406 หลักสูตรอารยชน 407 หลักสูตรอารยชน A Curriculum for Civilized People [ฉบับ ๒ พากย์ ไทย-อังกฤษ] 408 เหตุปัจจัย ในปฏิจจสมุปบาท และกรรม 409 เหตุและผล ของ การอวดอุตริมนุษยธรรม (ท�ำไมพระพุทธเจ้า จึงห้ามอวดอุตริมนุษยธรรม?) 410 องค์พระรัฐสีมาคุณากรปิยชาติ 411 อมฤตพจนา [ฉบับ ๓ พากย์ บาลี-ไทย-อังกฤษ] (2560) 412 อยู่ก็สบาย ตายก็เป็นสุข 413 อายุยืนอย่างมีคุณค่า 414 อายุรแพทย์กับปัญหาจริยธรรม 415 อารยธรรมไทย ทางเลือกออกจากยุคพัฒนา 416 อิทธิปาฏิหารย์เทวดา ทัศนะของพระพุทธศาสนา ต่อเรื่องเหนือสามัญวิสัย 417 อุดมคติ ของ คนหนุมสาว [ชุดธรรมะส�ำหรับคนหนุ่มสาว] 418 อุดมธรรม น�ำจิตส�ำนึกของสังคมไทย 419 ไอซีที [ICT] ก้าวหน้า คนต้องพัฒนาปัญญาและวินัย 420 ไอที ภายใต้วัฒนธรรมแห่งปัญญา (ศาสนากับยุคโลกาภิวัตน์)
118
บันทึก