Relatie-experte Rika Ponnet Relaties op leeftijd

Op zondag 12 maart kwam seksuologe en relatiebemiddelaar Rika Ponnet spreken in de immer inspirerende De Maalderij, Zaffelare. Rika is bekend van straffe boeken als Blijf bij mij en Alleen met jou. En natuurlijk ook als ons licht in de duisternis en ontknoper van het kluwen van allerlei relaties tijdens haar wekelijkse praatje met Lieven Vandenhaute op Radio 1 op donderdagmiddag: vraag het aan Rika. Daarnaast bemiddelt ze ook in relaties in haar Gentse praktijk Duet en helpt ze tal van mensen aan de juiste partner. De Maalderij was uiteraard helemaal uitverkocht. Maar geen nood, tijdens een Valentijnsontbijt praatte ze met ons honderduit over relaties, jongeren en gevorderden, lief en leed, zelfzorg en zorg voor anderen, individu en maatschappij, en natuurlijk ook over de schoonste aller menselijke vermogens: de liefde. Hoe kan het ook anders?

Scheiden is van alle leeftijden

Je voordracht gaat over relaties later in het leven? De opmars van ‘grijze’ scheidingen onder 65-plussers?

Het wordt veel ruimer dan dat, hoor. Met relaties op leeftijd, refereer ik niet alleen aan de groep van 65+, maar ook aan de 40’ers en 50’ers onder ons. Daarom staat in de titel ook niet ‘ouderen’, hé, maar ‘op leeftijd’. Niemand labelt zich immers graag als ‘oudere’. Hoe je je voelt is je leeftijd vaak niet, en het gaat eigenlijk over dé nieuwe tendens van de laatste decennia: dat er in een mensenleven gewoon vaak meerdere relaties van belang zijn. Ik hoef je niet te vertellen dat de tijd dat men levenslang bij één en dezelfde partner bleef al wat achter ons ligt. Maar voor alle duidelijkheid: het is geen voordracht over scheidingen alleen, maar over de diversiteit in relaties van- daag, wat er allemaal leeft en hoe de maatschappelijke context daarin een rol speelt. Dat scheidingen daar in toenemende mate deel van uitmaken, is waar, maar dat is maar een deel van het verhaal. Het gaat ook over relaties die blijven duren, die soms wringen, die zich resetten, er ‘anders’ uitzien… enfin, het hele relationele plaatje.

Maar je kan er niet omheen: er wordt meer gescheiden, en ook steeds vaker op latere leeftijd. De trend lijkt niet te stoppen?

Dat is zo. En de reden is zoals steeds multifactorieel. Ik som enkele van de oorzaken op, at random. De 60+’ers zijn de spreekwoordelijke boomers, en vormen de grootste generatie. Logisch dus dat het meer gaat opvallen, als mensen daar scheiden. Verder is het vooral zo dat we het ons kunnen permitteren. Scheiden is een vorm van risicogedrag dat sterk bepaald wordt door de financiële mogelijkheden van koppels. Er is vandaag een onafhankelijkheid van het individu die een halve eeuw geleden ondenkbaar was. Aansluitend daarbij is er uiteraard de groeiende behoefte aan zelfverwezenlijking. Word ik gestimuleerd in mijn relatie of zet ze juist een rem op mijn zelfontplooiing? De vraag ‘what’s in it for me?’ Daarnaast spelen natuurlijk factoren die deel uitmaken van het leven. Het legenestsyndroom, de kinderen gaan het huis uit en als koppel stel je vast wat er ‘nog’ is zonder die jeugd. En er is ook de hogere levensverwachting. We hebben na het pensioen nog gemiddeld genomen heel wat jaren voor de boeg en willen die ‘goed’ invullen. Ook de hogere pensioenleeftijd heeft zijn impact. We komen later in het uitbolscenario terecht en hebben daardoor ook langer het gevoel ‘jong’ en ‘vitaal’ te zijn, we willen er nog wat van maken. Och ja, en ik vergeet nog één maar toch ook heel erg prominente drijfveer tegenwoordig: je leeft maar één keer, haal er alles uit. Dat is het nieuwe normaal.

Yolo

Yolo, you only live once.

Precies, hét credo vandaag. Realiseer jezelf, blijf jong en gezond, haal iedere dag opnieuw het maximale uit het leven… Steeds meer wordt yolo het dominante discours, en het heeft, in navolging van de jongeren, ook de voorgaande generaties bereikt. Vooral ook vrouwen. Vaak zijn zij het die aansturen op een relatiebreuk op latere leeftijd. Velen onder hen werkten al buitenshuis en combineerden dit vaak met heel veel zorgtaken in het gezin. De meesten waren ook nog sterk zo gesocialiseerd: dat het je verantwoordelijkheid is als vrouw om er voor anderen te zijn, je eigen behoeftes ondergeschikt te maken aan die van je omgeving. Als de kinderen dan het huis uit gaan, komt er veel ruimte en tijd, vaak ook het gevoel ‘nu is het aan mij’, een gevoel van een tweede jeugd, een inhaalbeweging als het ware. Soms wil de partner daarin niet meegaan of ervaart men op het moment dat de kinderen het huis uitgaan, wat de relatie met de andere nog is of maar meer is. Ook inspireren jongere generaties. Hoe die vrouwen hun leven vorm geven, de eigen dochters omgaan met hun potentieel… Al is het zoals ik al zei nooit één factor die een breuk verklaart. Als mensen op latere leeftijd, na een lange relatie, kiezen voor scheiden, is er meestal al langer sprake van een niet zo vervullend samen zijn, een naast elkaar leven. De jongeren inspireren, zeg je. In de manier waarop ze in het leven staan, veel autonomer en vrijgevochten?

Die evolutie is onmiskenbaar. Mijn generatie, ik ben nu 54, is nog erg actief bezig geweest met thema’s als emancipatie, mijn dochters niet meer. Zij belichamen dat. Gelijkwaardigheid in ouderschap, zorgtaken, carrièrekansen, het zijn thema’s waarmee jongere generaties veel actiever en bewuster bezig zijn.

Begrijpelijk. Gaat die inspiratie zover dat men ook lichamelijk zolang mogelijk jong wil zijn?

Ik denk niet dat dit vanuit inspiratie bij jongeren is. Ik merk wel dat ageism, het beoordelen en devalueren op basis van leeftijd, misschien nog wel de grootste vorm van discriminatie is, met alle gevolgen van dien. Geen grotere kramp dan die rond leeftijd. Niets mag hangen, rimpels vragen om botox, spieren dienen aangesterkt, de ideale maten zijn de norm, ongeacht de leeftijd… Dat iedere leeftijd zijn charme heeft, zijn uitdagingen en vruchten, daarvan zijn we al een tijdje niet meer overtuigd. 60 is het nieuwe 40, 40 het nieuwe 20 en ga zo maar even door. Heel vaak hoor ik dat 38 de grens is. Tot dan lijkt je leeftijd verjaren ‘aanvaard’, daarna voel je je altijd jonger dan je bent. Er is tussen 40 en 80 een soort van niemandsland op het vlak van leeftijd, niemand wil ouder worden, iedereen voelt zich jonger en doet er ook alles aan om te bewijzen dat ze het ook zijn. Erg vreemd vind ik dat. Het heeft ook iets pijnlijks, als vijftiger of zestiger willen bewijzen dat je

Niets

‘mee’ bent door je kleerkast te vullen met datgene wat je kinderen dragen. Of gaan voor de zoveelste ingreep. Wat een zonde denk ik vaak. Wat een verspilling van tijd en energie, te weigeren te leven in het nu van je leven, je leeftijd te omarmen als iets wat je verdiend hebt. Ouder worden is een uitdaging, daar moeten we niet onnozel over doen, maar het gevecht zoals ik dat nu velen zie voeren, is er toch eentje tegen windmolens. De tijd doet onherroepelijk zijn werk. Zijn er dan geen andere manieren om ons daartoe te verhouden? Ook dat speelt trouwens vaak in relaties op leeftijd. Het niet kunnen ervaren van de eigen leeftijd, wat het leven dat je leidde al geweest is. De ouder wordende partner is dan het gezicht dat daar een spiegel voor is, waarin je dagelijks kijkt en wat je er dagelijks aan herinnert, hier sta ik. Herbeginnen, vaak met iemand die dan substantieel jonger is, is een manier om dat gevoel uit de weg te gaan, een pad dat dan vooral door een aantal mannen wordt bewandeld. Ik oordeel daar niet over, voor alle duidelijkheid, ik stel het vast, wetende dat ook dergelijke keuzes veel uitdagingen met zich meebrengen.

Uitvallen

Ik ben geen antropoloog, maar is het cultureel niet steeds zo geweest, dat jongeren zich door de wijze ouderen lieten inspireren, en niet omgekeerd?

Treffend dat je dat zeg. Dat doet me denken aan het boek van Stefan Zweig, De wereld van gisteren, dat ik onlangs las. Hoe begin 20ste eeuw in Wenen mannen zo vlug mogelijk op gezette burgers wilden lijken. Mannen met hoge hoeden, baarden, een embonpoint… arrivisme als hoogste ambitie. Het tegendeel van nu dus. Maar je opmerking slaat ook op een veel dieper aspect: op de waarde, kennis en wijsheid van ouderen. Waarom maken we daar niet veel meer gebruik van? Kijk maar naar de cijfers: hoe moeilijk is het niet als vijftiger en zestiger om nog aan de slag te gaan. Maar wat een potentieel laat de maatschappij daar niet liggen? Hoeveel meerwaarde wordt daar niet weg geparkeerd. Onbegrijpelijk vind ik het. Ik word dit jaar zelf 55, mijn moeder ging op die leeftijd met pensioen, ik vind dat vandaag bijna ondenkbaar. Niet dat ik vasthou aan dingen, maar wel, zolang je een constructieve bijdrage kan leveren aan de maatschappij, van betekenis kan zijn voor anderen, is dat toch de weg die wat mij betreft het meest voldoening brengt. Het zou ook de lasten en de lusten in het leven wat meer verdelen over meerdere generaties.

Maar delen de jongeren ook niet in de malaise: steeds meer twintigers kijken aan tegen een burn-out?

Erg, hé. Zij staan onder enorme druk zich waar te maken. Iedere dag opnieuw. Ze leven ook in een tijd met veel onzekerheden, op elkaar volgende crisissen. Ze moeten zich handhaven in een wereld met veel vaak onuitgesproken competitiedwang, er is de klimaatcrisis, de almaar ouder wordende populatie waarvoor zij op termijn zullen moeten zorgen….

Vroeger was er een veel te strak rollenpatroon, nu een heel ander dictaat: realiseer jezelf, en als het je niet lukt: helaas, driewerf helaas? Vlug naar de therapeut dan maar, zodat je je weer netjes in kan passen?

De slinger is inderdaad toch wel doorgeslagen, zoals almaar meer mensen ervaren. Meedraaien in de wereld zoals die ons vandaag opgelegd wordt, zoals we die voor alle duidelijkheid onszelf opleggen, het lukt velen niet, met alle gevolgen van dien. Vandaag botsen we op de grenzen van wat we dachten dat het ons alleen maar geluk zou brengen, vrijheid, zelf kiezen hoe je weg eruitziet. Nu ondervinden we dat het zelf moeten definiëren van wie je bent, hoe je je relatie, je leven vorm wil geven, ook veel keuzestress met zich meebrengt, faalangst. Je krijgt inderdaad de kans om zelf je weg te bepalen, maar de consequentie daarvan is ook dat als iets niet lukt, niet uitdraait zoals verhoopt, je toch niet gelukkig bent, dat je eigen verantwoordelijkheid is. Veel meer dan ooit lopen we daarin vast. De remedies die aangereikt worden zijn daarin vaak even erg als de kwaal. Altijd weer gaat het over aan de slag gaan met jezelf, aan jezelf werken, zicht krijgen op je persoonlijke ketens en trauma’s. Dat soort van zelfzorg is uiteraard belangrijk, maar in mijn ervaring slechts ‘een stap’. We blijven ook daar weer steken op het niveau van het individu, terwijl ik ervan overtuigd ben dat wat we vandaag missen, wat vandaag echt het probleem is, het tekort aan ‘wij’ is. Eenzaamheid, isolement is dé uitdaging van onze tijd.

De grens tussen zelfzorg en egoïsme wordt flinterdun, bedoel je? Zo moraliserend bekijk ik het nooit, alsof iemand er dan voor kiest alleen met zichzelf bezig te zijn. Ik zie het meer als een gevolg van de manier waarop we vandaag naar het leven kijken en hoe we daarin toch doorgeschoten zijn richting individualisme, de prijs die we daarvoor betalen. Kijk, de mens is een sociaal wezen. Dat staat evolutionair centraal in ons DNA. Alleen zijn we ‘niets’, we zijn maar sterk en veerkrachtig vanuit onze connectie met en onze betekenis binnen de groep. Je geconnecteerd weten, verbonden, is een even wezenlijk aspect als autonomie, vrijheid, zelfontplooiing. Het tweede verloopt trouwens optimaal als het eerste voldoende aanwezig is. Vanuit warme verbondenheid, relaties die we ervaren als een veilige haven, zijn kinderen maar ook volwassenen het best in staat om de wereld het hoofd te bieden, zichzelf te ontplooien, op ontdekking te gaan. Een van de allergrootste problemen vandaag is dat gemis aan een veilige haven. De aanwezigheid van de andere, het kunnen terugvallen op de andere, is essentieel in de dagdagelijkse regulatie van stress. Ik zag onlangs een man van in de dertig die bijna met schaamte erkende dat hij niet graag alleen woonde, het leuker vond thuis, in zijn familie van oorsprong, of samenwonend nu met zijn broer. Hoe ver is het gekomen dat we dat verlangen naar nabijheid, samen zijn, zijn gaan problematiseren? We weten uit onderzoek dat mensen die samen leven met anderen gezonder en veerkrachtiger zijn dan mensen die alleen leven. Allemaal komen we immers thuis met de stress van wat het leven van ons eist en verlangt. Kom je thuis en is er niemand, krijg je die stress veel minder makkelijk gereguleerd of zoek je ‘secundaire’ strategieën om dit te doen. Dat kan gaan over ‘gezonde’ strategieën zoals sporten, maar ook over alcoholgebruik, psychofarmaca, drugs… Ergens zijn we toch vergeten hoe essentieel voor ons als mens het samenzijn met anderen is, het belang van relaties ook. Maar ook: hoe relaties meer zijn dan een constructie die gelukkig makend is. Het is veel meer dan dat. Ik haal al eens de klassieke huwelijksbeloften erbij, het samen blijven en zijn in de goede en kwade dagen. Lang dacht ook ik dat die kwade dagen dan het uitzitten van moeilijke dingen was, eigen aan het leven. Het is veel meer. In moeilijke tijden verdiepen relaties zich. Wie je dan nabij is, dat vergeet je nooit. Dat geldt voor vrienden, kennissen, maar ook voor je partnerrelatie. In tijden van crisis weet je wat er werkelijk is. Geraken mensen daardoor, dan zie je vaak dat relaties erna nog sterker zijn. Uiteraard is het geen oordeel over waar het uiteindelijk niet zo uitdraait. Corona leerde dat. Er zijn door die gezondheidscrisis beduidend meer relatiebreuken geweest, plots werd men geconfronteerd met zichzelf, de andere, wat er werkelijk is. Maar even goed hoorde ik regelmatig koppels getuigen van de zegen die ze ervoeren, het vaker samen zijn, het nog sterker uit die periode komen.

Een maatschappij die zich te veel richt op het ik, speelt de mensen op den duur uit elkaar?

Ik merk alleszins dat er heel veel eenzaamheid ontstaat. En niet noodzakelijk vanuit een scheiding. Gisteren kwam een vrouw nog naar me toe, ze is een jaar of veertig, had alles op een rij, werk, een appartement, reizen…. En toch overheerste slechts één gevoel: voor wie, voor wat, ik ben alleen, ik kan het met niemand delen? Eenzaamheid is een zwaar onderschat probleem in deze tijd.

Ook bij jongeren?

Zeker. Hoeveel verwachtingen ontmoeten zij niet? En hoe erg voelen ze zich soms niet geïsoleerd om het op eigen houtje waar te moeten maken? Een maatschappij die te veel je bedje spreidt, in wat je moet doen, frustreert je eigenwaarde. Maar een gemeenschap die je alleen nog afrekent op je persoonlijke merites om het helemaal alleen waar te maken in de wereld, leidt tot evenveel ellende. Ga er maar eens aanstaan, om in zo’n maatschappij volwassen te worden. Verbaast het dan dat je heel erg zoekend wordt naar wie je écht bent? In je studies? In je vriendenkring? Op je werk? Ja, zelfs in je lichaam…? Gelukkig kunnen mensen nu vrij hun gendergevoel uiten en beleven, en expressie geven aan hun geaardheid, maar het vormt in de puberteit natuurlijk wel een extra domein om je identiteit te bepalen. Alles tezamen is het best veel. En vooral, dat de maatschappij je erop afrekent, of je uiteindelijk slaagt in je persoonlijke verhaal of niet. Steeds vroeger geraken mensen daardoor in een existentiële crisis, mede door het permanente oordeel van de maatschappij. Gisteren beluisterde ik nog een podcast van een succesvolle dj op Tomorrowland: zo evident succesrijk en lachend hij van het podium stapte, zo onzichtbaar lijdend en leeg voelde hij zich telkens hij van dat podium af kwam…

We zijn nooit meer goed genoeg? Hebben nooit meer genoeg? Zo voelt het steeds vaker. Op het werk, in je vrije tijd, in je relaties… Sociale media tonen ons slechts een klein deel van het leven. We zien wat zogezegd mogelijk is, niet de vele realiteiten die toch echt wel anders zijn. Het tekort zal altijd deel zijn van het leven, van ons mens zijn. Daarmee omgaan is een hele uitdaging, een leven lang. Sociale media geven ons vandaag te vaak het gevoel dat dat tekort niet nodig is, als we maar…

Rekenen we dan niet vaak de anderen onze eigen beperkingen aan?

Precies. Ook dat gebeurt in tal van relaties. Al te vaak wijten we wat er niet goed loopt, aan de andere. Hij of zij is de sta-in-de-weg op het pad naar een volmaakt leven. Heel vaak merk ik als ik koppels zie dat ze verzand zijn in een ik-jij-denken, waarbij de andere uiteraard niet tegemoet komt, beperkt is, moet veranderen. Relaties die ‘werken’ kunnen daarin een leidraad zijn. Telkens weer stel ik vast dat gelukkige koppels vooral denken vanuit ‘wij’. Wat ik die, wat hij of zij doet, dat gebeurt met de beste bedoelingen. In het denken en handelen wordt dan ook altijd het ‘wij’ centraal geplaatst. Wat ik doe komt onze relatie ten goede en dat is ook in mijn belang. Niet het rekeningdenken dus, waarbij er altijd weer gekeken wordt naar, wat heb ik gedaan en de andere niet, welke rekening staat er dus uit.

Een evocatie van 55 jaar pleinair schilderen vond een gedroomd plekje in het populaire schilderkarretje

TUIN D’OST OPEN

Jagerstraat 5 - 9070 Destelbergen op 30 april - 1 & 7 mei - 25 juni telkens van 15 tot 18 u.

Raf Vermeulen & Simonne De Visscher nodigen traditiegetrouw iedereen uit die de evolutie in de tuin en in de schilderijen van Simonne wil volgen.

Na 50 jaar is tuin d’Ost uitgegroeid van kale grond tot een boeiend biotoopje van 1ha. Voor de natuurliefhebber is er heel wat te ontdekken.

Een uitstap naar

JAGERSTRAAT 5 - DESTELBERGEN is een beetje de hectische wereld vergeten, je elke keer opnieuw laten verrassen door nieuwe planten, bewoners, andere installaties, nieuwe schilderijen en vooral een weldoende atmosfeer.

0472.584294 • simonne_de_visscher@hotmail.com www simonnedevisscher.be

Bezoek Hoorcentrum Norman op zaterdag 6 mei. Je kan een gratis gehoortest laten uitvoeren in een gezellige, ontspannen setting met een hapje en een drankje.

Schrijf je nu in op www.audioloog.be/gehoortestdag

Monogamie?

Dé perfecte match bestaat dus niet. Het lijkt eerder een verhaal van zelfkennis?

Een groot deel van relationeel geluk zit inderdaad daarin. Je kan dus met meerdere mensen gelukkig worden, als je jezelf maar kent en naar jezelf wil kijken. En vooral: als je bereid bent je handleiding te delen met de andere én de handleiding van de andere wil lezen, kennen. Authentieke communicatie, daar draait het toch telkens weer rond.

Je bedoelt dus ook naar je gezin van oorsprong? Hoe mama en papa, broers en zussen… je hebben bepaald? Neigt dat niet al gauw naar parentblaming? De ouders hebben gefaald. Hun schuld, als het niet goed met je gaat?

Ik waak er sterk over niet in die val te trappen. Natuurlijk kijk ik in therapie naar wat in de jeugd heeft gespeeld, hoe er met verwachtingen en met zorg werd omgegaan… maar de loyaliteit en de liefde naar ouders is óók een essentieel gegeven. Uiteindelijk hoop ik altijd weer dat mensen kunnen komen bij een vorm van acceptatie van wat geweest is, idealiter een vorm van liefhebbende acceptatie, al is dat laatste uiteraard niet altijd evident. Acceptatie van wat was, is immers de basis van zelfacceptatie, van mededogen voor wie je bent in al je aspecten, je kracht en je kwetsbaarheid.

Je liet tussen de regels een hot item vallen denk ik: je kan met meerdere mensen gelukkig zijn…? Levenslange monogamie heeft zijn tijd gehad?

Er zijn stellen die monogaam zijn en een heel leven lang heel gelukkig zijn. Maar de grote meerderheid heeft het daar lastig mee. Ieder onderzoek bevestigt dat. Mochten we trouwens van nature monogaam zijn, we hadden nooit lieven gehad. Toch? Ik blijf het gek vinden, hoe moraliserend we blijven denken over relaties. De kerkelijke moraal bepaalt ons leven niet meer, maar ergens zitten we nog erg vast aan dat denkkader. Relaties die een leven lang duren, dat is geslaagd zijn. Een scheiding of relatiebreuk is falen. Elke relatie heeft waarde, vormt ons als mens, dat zie ik ook als een schakel in een levensloop. Elke partnerkeuze vind ik trouwens ook ‘juist’, omdat het altijd de persoon is die past bij waar jij op dat moment emotioneel staat in je eigen ontwikkeling, in het leven. Hoe langer hoe meer denken we daar wel over na, jongere generaties experimenteren ook meer met nieuwe relatievormen, open relaties bijvoorbeeld. Dat gaat met vallen en opstaan, maar is een tendens waarover ik echt wel positief ben. Een scheiding betekent nog altijd een enorme breuklijn in het leven van velen, soms zou het misschien toch anders kunnen. Misschien zijn we nog een heel goed duo als vrienden, ouders, maar werkt het seksueel, op het vlak van intimiteit niet meer. Waarom zou een tweede verhaal dan geen verrijking kunnen zijn? We zien de andere nog te vaak als een bezit, iets waar wij en wij alleen recht op hebben. Ik beweer niet dat die nieuwe vormen de op- lossing zijn van alles, maar het model zoals we het nu hanteren, kunnen we ook niet bijzonder succesvol noemen. De helft van de stellen gaat uit elkaar, vaak met veel pijn en lijden. Zijn er misschien andere wegen mogelijk, dat is mijn uitgangspunt. Ik pleit vooral voor pragmatisme, meer bewustzijn. En voor alle duidelijkheid: ik heb daar echt geen oordeel over. Maar als het verhaal in een relatie op is, is het op. Vergis je dus niet: ik ben een grote pleitbezorger van de noodzaak van sommige scheidingen. Nog altijd zie ik relaties waarvan ik denk, waarom. Wie wordt hier beter van? Maar zoals zo vaak, is het niet eenduidig. Er is veel om in overweging te nemen. En altijd opnieuw zie ik het. Als de angst voor verlies van wat er is te groot is, zal het verlangen naar iets nieuws ze niet overstijgen. Het is de reden waarom velen blijven.

Voortaan iedereen maar in therapie?

Laat het uit. Er zijn te weinig therapeuten (lacht). Ik zeg ook vaak: nog altijd hangen we naar buiten toe een ideaalbeeld op van ons leven achter de voordeur. Wat meer openheid daarover zou ook helpen. Delen met vrienden wat jullie uitdagingen zijn als koppel, horen dat het bij anderen er ook zo aan toegaat, het helpt vaak om te relativeren, maar ook om te horen hoe anderen omgaan met die uitdagingen. En daar dan van leren.

Maar een beetje professionele hulp om te kunnen labelen wie je bent, kan wel eens helpen?

Ik ben niet zo’n voorstander van al dat gelabel. Narcisme, PTSD, hoogsensitiviteit, autisme… Mensen labelen zichzelf en anderen zo vaak. Dat er meer kennis is, juich ik toe, het biedt handvaten richting acceptatie. Maar ook: een label zet vast, definieert en laat soms te weinig ruimte voor het individuele, het unieke van elke mens en elke geschiedenis. Het doodt ook de bereidheid om altijd opnieuw af te stemmen op de andere, de handleiding van de andere te lezen, te proberen leren kennen. Die bereidheid is de basis in elke relatie.

Slotvraagje: wat wens jij geliefden toe voor Valentijn, en in het algemeen in het leven?

Ik wens iedereen accepterende liefde, voor zichzelf, de andere, de anderen. En leg de gsm eens aan de kant. Ik merk aan mezelf hoe erg ik hunker naar rust. Steeds vaker verkeer ik in een nostalgische bui waarbij ik verlang naar de zwarte of witte huistelefoon van voor 2000. Hoe rustig was dat niet? Even al dat geping en gemeld weg, tijd voor elkaar, de vrijheid niet bereikbaar te zijn. Ronduit zalig!

Dank voor het interview!

Graag gedaan.