Ionad an Bhlascaoid Mhóir

Ionad an Bhlascaoid Mhóir 1

Cartlann Grianghraif Ionaid an Bhlascaoid Thóg Oifig na nOibreacha Poiblí Ionad an Bhlascaoid Mhóir i 1992/3 agus ó shin i leith táthar tar éis cnuasach an-luachmhar de phictiúir a tógadh de lucht an Bhlascaoid a chur le chéile i Leabharlann an Ionaid agus is ann anois atá an cnuasach is mó ar domhan de phictiúir den mBlascaod agus a mhuintir.

Bronnadh roinnt mhaith pictiúir orainn le fiche bliain anuas agus níl aon bhiaiste nach dtagann tuilleadh pictiúir ón mBlascaod in ár

24

dtreo. Táimid thar a bheith buíoch dóibh seo ar fad a bhronn pictiúir orainn i rith na mblianta sin, agus táimid go mór fé chomaoin acu siúd de mhuintir an oileáin a cabhraigh linn na daoine sna grianghraif a aithint. Tá leagan dhigiteach de gach pictiúr atá againn ar fáil anois agus catalóg ina dteannta, agus fáilte roimh an bpobal tamall a chaitheamh ag gabháil tríothu i gCartlann OPW Ionad an Bhlascaoid.

Is é Joseph Nicéphore Niepce, Francach, a thóg an chéad ghrianghraf buan riamh, éacht a rinne sé

timpeall 1826 nó ‘27 agus is é Louis Daguerre, sa bhliain 1838, a thóg an chéad ghrianghraf riamh a raibh daoine ann. Bheadh tamall maith eile ann sula mbeadh aon ghrianghraf tógtha ar an mBlascaod Mór, ar fhíor imeall thiar na hÉireann.

Mar tuigtear dúinn gur sa bhliain 1892 a tógadh an chéad phictiúr sin agus atá ar marthain fós, ar an oileán iargúlta seo agus b’í an Meiriceánach Alma Curtin a rinne an obair sin. Sé bliana ina dhiaidh sin a tógadh an chéad phictiúr de dhaoine ar an oileán agus ba é Charles R. Browne a thóg iad sin.

1 Ionad an Bhlascaoid Mhรณir.

2 Baile an Bhlascaoid Mhรณir.

3 Naomh ร g.

2

3

25

Go deimhin, is cúramaí eile, seachas an ghrianghrafadóireacht, a bhí ar na chéad daoine a thóg pictiúir ar an mBlascaod – béaloideasaithe ba ea na Curtins agus antraipeolaí ba ea Browne. Ach is maith an earra gur thugadar a gceamaraí leo, cé gur obair dhuaisiúil go maith ba ea bheith i mbun ghrianghrafadóireachta ag deireadh na naoú haoise déag, ach go háirithe ar oileán beag a raibh gaoth láidir agus farraigí fiáine an Atlantaigh Thuaidh ag gabhail de shíor dó. Pobal a chonaic a leor ndóthain den challshaoth is den chiapadh ba ea pobal an Bhlascaoid Mhóir san chuid is mó den naoú haois déag.

Díreach roimh aimsir an Ghorta Mhóir do rinne gníomhairí díocasacha de chuid na hEaglaise Protastúnaí iarracht thréan ar na hoileánaigh a d’iompú ón gcreideamh Caitliceach go dtí an gcreideamh Protastúnach. Ar dhuine acu siúd ba ghníomhaí a bhí sa bhfeachtas sin tá Mrs. D. P. Thompson a scrígh mar gheall ar na Blascaodaigh i leabhar léi a foilsíodh in 1846: “These people are in a state of extreme ignorance, not a single individual in the island could read, write or speak a word of English....” Rud amháin a rinne na misinéirí Protastúnacha, áfach, ba ea muintir an Bhlascaoid a chur ar chonair na léitheoireachta agus na scríbhneoireachta, sular thosaigh aon dream eile ar a dhéanta. Mar is eol don saol mór, do chruthaigh na Blascaodaigh ina dhiaidh sin go raibh scileanna litearthachta agus seanchais den scoth acu.

Mar gheall ar gur thosaigh na hoileánaigh ag baint

26

earraíochta as na naomhóga ó thús na n-ochtóidí de chuid na naoú haoise déag, b’fhusa dóibh talamh tirim na míntíre a bhaint amach agus b’fhusa do chuairteoirí an t-oileán a bhaint amach, dá réir sin, mar go mbíodh níos mó geábhanna á dtabhairt amach ag muintir an oileáin.

Deirtear, áfach, nár chuir na hoileánaigh fáilte ró-mhór roimh mhuintir Curtin – agus ba é sin an fáth, is dócha, nach bhfuil aon daoine le feiscint sna grianghraif a thógadar agus atá ar fail fós.

Fé thús na fichiú haoise do bhí feabhas nach beag ag teacht ar an saol a bhí acu ar an mBlascaod agus, i gcomparáid leis ‘An Drochshaol’ in éis an Ghorta Mhóir, do bhí speilp éigin ar na daoine. Do rug an ‘Drochshaol’ greim an uafáis orthu agus do chonaiceadar a ndóthain de dhearóile an tsaoil ó aimsir an Ghorta Mhóir gur tháinig na maicréil chun fóirithinte orthu faoi dheireadh na naoú haoise déag.

Dá réir sin is uile, do tháinig méadú ar an ndaonra agus feabhas ar an saol, sa tslí is go bhfuair na chéad grianghrafadóirí a tháinig chucu pobal beo bríomhar rompu, pobal fáilteach a thál saíocht agus seanchas orthu go rábach. Pobal é seo ná raibh aon doicheall acu roimh an gceamara ná lucht a oibrithe.

Tháinig scoláirí mór le rá, maille le scríbhneoirí agus intleachtaigh eile chun an oileáin sa chéad tríocha bliain den bhfichiú haois chun an ‘saol Gaelach’ agus an teanga dhúchais a bhlaiseadh agus chun cuntais a scríobh faoin bpobal agus a gcultúr. De réir a chéile do spreag na cuairteoirí seo na hoileánaigh féin chun pinn a chur ar pháir.

Is é an scríbhneoir J. M. Synge an chéad scríbhneoir mór le rá a thóg grianghraif chomh maith le linn a chuairte i 1905 – grianghraif thar a bheith tábhachtach. Orthu seo eile a thóg grianghraif idir tús an chéid agus tús tríochaidí an chéid bhí leithéidí Carl Von Sydow, George Thomson, Robin Flower, Thomas Waddicor, Placido Castro del Rio, Thomas Mason agus tuilleadh.

Thosnaigh an saol mór ag cur aithne ar scríbhneoirí an Bhlascaoid ó dheireadh na bhfichidí den bhfichiú haois agus tharraing sé seo tuilleadh cuairteoirí chun an oileáin, maille lena gceamaraí.

Tógadh cuid mhaith pictiúir de Pheig Sayers agus do Thomás Dhomhnaill Criomhthain, ach go hairithe ach tógadh pictiúir, de réir a chéile, de údair eile, de sheanchaithe, de leanaí scoile agus de fhormhór gach n-aon a bhí ina gcónaí ar an stocán mara seo.

De dheasca na himirce do bhí cuid mhaith de mhuintir an Bhlascaoid socraithe fútha sna Stáit Aontaithe faoi dhaichidí na fichiú aoise, tógadh pictiúir díobh seo chomh maith. D’fhan cuid de na pictiúir sin thall agus cuireadh cuid acu abhaile chomh maith.

Do lean cuairteoirí, ar nós Thomás Ó Muircheartaigh, Risteard Ó Glaisne agus muintir MacMonagle, ag tógaint phictiúir ar an mBlascaod go dtí gur ‘tréigeadh’ an t-oileán i 1953 agus tá grianghraif den scoth den ‘dtréigean’ féin againn a thóg Louis MacMonagle ón Cork Examiner ar an 17 Samhain, 2013, dáta ‘oifigiúil’ an eachtra thruamhéalaigh sin.

Fiú agus an Blascaod ‘tréigthe’ do chuaigh daoine ar cuairt ann leithéidí Ned Fitzgerald, ó Thrá Lí, a bhailíodh leis isteach aon uair a bhíodh na hoileánaigh ar ath-chuairt ann ar ghnó amháin nó gnó eile. Ar ndóigh, níor dhearmad an Gearaltach a cheamara a bhreith leis agus ba mhaith an earra é chun pictiúir a thógaint. Ar na grianghrafadóirí mór le rá a thóg pictiúir ar an oileán in éis a ‘thréigin’ do bhí Colman Doyle agus Pat Langan.

Ní stadfar go deo ag tógaint phictiúir ar an mBlascaod, mar go minic a chuireann ciúnas agus áille an bhaill seo grianghrafadóirí agus ealaíontóirí faoi gheasa.

Le teacht an cheamara dhigiteach agus an idirlín is féidir pictiúir a thógaint ar an mBlascaod agus é a bheith san Astráil taobh istigh de chúpla soicind.

Ní caillfear an Blascaod Mór go deo fad is atá taifid mar seo againn.

Micheál de Mórdha, Ionad an Bhlascaoid Mhóir.

4

4 Neilí agus Máirín.

5 Muintir an oileain.

5

27