GAZÝANTEP YERALTI YAPILARI ENVANTERÝ 2012 RAPORU
OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu
GAZÝANTEP YERALTI YAPILARI ENVANTERÝ 2012 RAPORU
OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu
Ön Kapak Fotoðrafý: Asri Mezarlýk Maðaralarý, Ç.Çankýrýlý Arka Kapak Fotoðrafý:Ahmet Çelebi Kasteli Livaslarý, E. Azak
ÝÇÝNDEKÝLER Amaç Giriþ Projenin Uygulanma Þekli Bölge Jeolojisi Bölge Tektoniði Proje Kapsamýnda Yapýlan Çalýþmalar Livas ve Kastellerle Ýlgili Genel Yorum Maðaralarla Ýlgili Genel Yorum Çalýþýlan Yeraltý Yapýlarý: 1 Ahmet Çelebi Kasteli ve Livaslarý 2 Ahmet Týrpallýgil Evi Kuyu ve Livaslarý 3 Akbulut Maðarasý 4 Akyol Cad. Kuyu ve Livaslarý 5 Akyol Cad. Maðara 6 Amerikan Hastanesi Kafe, Marangozhane ve Depo 7 Amerikan Hastanesi Kuyularý 8 Anadolu Evleri Kuyularý 9 Asri Mezarlýk Maðaralarý 10 Bakýrcýlar Çarþýsý Maðarasý 11 Cenani Konaðý (Gaziantep Kültür Merkezi) Kuyu ve Livaslarý 12 Çekül Evi Maðara ve Kuyularý 13 Direkçi Maðarasý 14 Dutluk Pýnar ve Livaslarý 15 Düðün Salonu Kuyu ve Livaslarý 16 Eyüp Baþkülekçi Evi Kuyu ve Livaslarý 17 Eyüpoðlu Cad. No 23 teki Kuyu 18 Fethullah Camii Kasteli ve Livaslarý 19 Geneyik Köyü Maðaralarý 20 Hanefi nin Evi Maðarasý 21 Hýdýroðlu Konaðý (Kastelbaþý)Maðarasý ve Kuyusu 22 Ýhsan Bey (Esenbek) Kasteli 23 Ýl Saðlýk Müdürlüðü Sarnýç ve Kuyularý 24 Ýplikçi Maðarasý 25 Kale Tünelleri 26 Kale Merdivenleri 27 Kale 12. Burç 28 Kale Sarnýç 29 Konukoðlu Vakfý Kuyusu ve Livaslarý 30 Kozluca Kasteli 31 Küpçü Hacý Recep Maðarasý 32 Mehmet Ali Çetiner Evi Kuyu ve Livaslarý 33 Nadir Bey Evi Maðarasý ve Livaslarý 34 Oyuncak Müzesi Maðarasý 35 Ömer Ersoy Kültür Merkezi Kuyu ve Livaslarý 36 Piþirici Kasteli 37 Savaþ Müzesi Maðarasý 38 Sedat Atalar Evi Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý 39 Seyrantepe Maðaralarý 40 Sultan Haným Konaðý Maðarasý 41 Sulu Maðara 42 Sumaklý Maðara 43 TAMMED Otopark Maðarasý 44 Tütün Han Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý 45 Üzümcü Maðarasý 46 Yeni Han Maðarasý Öneriler Kaynaklar Teþekkür Ek 1: Protokol Ek 2: Çalýþmalara Katýlanlarýn Listesi Ek 3: Gaziantep Genel Yeraltý Haritasý
Amaç Bu projenin amacý; Gaziantep þehir sýnýrlarý içinde bulunan ve yeni inþaatlar, hafriyat çalýþmalarý ve yol yapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan ve bir kýsmý tarihsel deðere sahip, livas, kastel, maðara, depo, iþlik, atölye, tünel gibi tüm yeraltý yapýlarýnýn araþtýrýlmasý, belgelenmesi, haritalanmasý ve envanterlerinin hazýrlanmasýdýr. 3.000 BC'den bu yana kesintisiz bir yerleþime sahip Gaziantep þehrinin, üzerinde oluþtuðu kumlu ve killi kireçtaþýna oyulmuþ yüzlerce yeraltý yapýsýna sahip olduðu bilinmektedir. Bu yapýlarýn bir kýsmý depo, diðer bazý yapýlar ise iplik atölyesi olarak günümüzde de kullanýlmaktadýr. Öte yandan; çok büyük ve karmaþýk bir sistem oluþturmasýna karþýn, tahribatlar sonucu ancak ufak bir kýsmý araþtýrýlabilen yeraltý su yapýlarý da bu projenin diðer, önemli bir parçasýdýr. Bu çalýþma; tarihi mirasýn korunmasýndan öte, bu yapýlarýn yüzeyde bulunan diðer yapýlarla bir bütünlük içinde deðerlendirilebilmesini de saðlayacaktýr. Ayrýca, çoðunlukla kumlu ve killi kireçtaþýna oyularak açýlmýþ tüm bu maðaralarýn zaman zaman nemli kayaç ve tavan aðýrlýðý altýnda çöktüðü de bilinmektedir. Bahsi geçen envanter çalýþmasý, gelecekte oluþabilecek böylesi tehlikelerin önlenebilmesi için bir referans olacaktýr. Yapýlan çalýþma temel olarak Gaziantep'in eski yerleþim kýsmýnda yer alan tüm yeraltý yapýlarýnýn tespit edilmesi, ölçülmesi, haritalanmasý ve Autocad programýnda Gaziantep yüzey haritasý üzerine iþlenmesinden ibarettir. Bu þekilde, bahsi geçen bu yeraltý yapýlarýnýn hem birbirleriyle, hem de yer üstü yapýlarýyla olan bütünlüðünün kaybedilmemesi öngörülmüþtür.
Giriþ OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu üyesi olarak Türkiye'nin uzun ve derin maðaralarýnda çalýþan az sayýda maðaracýnýn bir araya geldiði grubumuz, bu önemli faaliyetlerinin yanýsýra uzun soluklu projelerle de tanýnmýþtýr. Bu çalýþmalarýmýzdan birisi olarak, Dr. Çiðdem Aygün yönetimindeki proje kapsamýnda 2008-2009 yýllarýnda Ayasofya ve Topkapý Sarayý yeraltý yapýlarýnýn araþtýrýlmasý, ölçülüp haritalanmasý projesini yürüttük. Büyük tarihsel öneme sahip bu yapýlarýn, uzman maðaracýlar tarafýndan yapýya hiçbir zarar vermeksizin ve yer yer SRT'de kullanýlarak araþtýrýlmasý açýsýndan bu çalýþma önemli bir dönüm noktasý olarak kabul edilebilir. Bu proje kapsamýnda Istanbul'un "Tarihi Yarýmada" olarak bilinen bu bölgesinde 32 sarnýç ölçülüp haritalanmýþ ve, çoðu Ayasofya altýnda, toplam uzunluðu 2.000 m'ye ulaþan tünel/kanal keþfedilip ölçülmüþtür . Bu projenin ve Mart 2009 tarihinde Hasankeyf yeraltý yapýlarýnda sürdürdüðümüz diðer bir çalýþmanýn ardýndan, 25 Ekim 2010 tarihinde Gaziantep ÇEKÜL Vakfý Koordinatörü Zafer Okuducu ile yapýlan ilk görüþmenin ardýndan kendisine Gaziantep'in yeraltý yapýlarýnýn araþtýrýlmasý için bir proje taslaðý sunulmuþ, daha sonra Ýstanbul'da süren görüþmelerle projenin temeli ve ne þekilde uygulanacaðý þekillendirilmiþtir. Hazýrlanan nihai protokol ise 9 Ocak 2012 tarihinde Gaziantep Büyükþehir Belediyesi, ÇEKÜL Vakfý ve OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu tarafýndan imzalanmýþtýr (Ek 1: Protokol).
Projenin Uygulanma Þekli Proje, protokolda da belirtildiði gibi, þu þekilde uygulanmýþtýr: * Çalýþmanýn baþlangýç aþamasýnda bir ana bölge seçilmiþtir. Þahinbey Ýlçesi ve Bey Mahallesi olarak seçilen bu çalýþma alaný Gaziantep Büyükþehir Belediyesi ve ÇEKÜL tarafýndan önerilmiþtir. * Ýlk aþamada, bilgi sahibi olunan tüm yeraltý yapýlarý bu bölgenin haritasý üzerine iþaretlenmiþ, ardýndan bölgede yeraltý araþtýrmasýna geçilmiþtir. * Ýkinci aþamada, varlýðýnýn bilgisine sahip olunan tüm yapýlar tespit edilip ölçülmüþ ve ana
plana iþlenmiþtir. Livas ve kasteller ise; mimari ölçümler dýþýnda, eðim ve yönleri de ölçülerek araþtýrýlmýþ, yüzeye baðlantýlý olduklarý noktalar referans alýnarak mümkün olduðunca doðru bir þekilde bölge yüzey haritasýna iþlenmiþtir. * Çalýþmalarýmýz esnasýnda sürekli olarak yerel halkla temas kurulmuþ ve alýnan tüm ihbarlar deðerlendirilmiþtir. Edinilen bu bilgiler sonucunda, belirlenen ilk sahalarýn dýþýna da çýkýlmýþ ve zaman zaman þehrin farklý bölgelerinde çalýþmalar yapýlmýþtýr. * Bu çalýþma sýrasýnda her yeraltý yapýsýnýn planý, özellikleri ve fotoðraflarý ayrý fiþler halinde kayda alýnmýþtýr. Yapý ve tünellerin numaralarý ana haritaya da iþlenerek kolayca ana haritadan bu fiþ-kayýtlara ulaþýlabilinmesi saðlanmýþtýr. * Yeraltý ölçüm çalýþmalarýnda azami 4-5 kiþilik ekipler halinde çalýþýlmasý ideal olduðu için, bu projede görev alan ekipler çoðunlukla bu sayýlarda olmuþtur. Bölge Jeolojisi Haritadan da görülebileceði gibi Gaziantep þehri ve civarýnda yüzeylenen jeolojik birimler üç farklý grupta sýnýflandýrýlabilir. Bunlar: Gaziantep Formasyonu Birim; kireçtaþý, killi kireçtaþý ve tebeþirden oluþmaktadýr. Formasyonun en tipik yüzeyleþmelerinin görüldüðü ve tanýmýnýn yapýldýðý yer Gaziantep þehri civarýdýr ve bu bölgede Fýrat Formasyonu ile karýþýk durumdadýr. Her ne kadar çoðunlukla yumuþak
topografya gösteren killi kireçtaþý ve tebeþirli kireçtaþý þeklinde görülmekte ise de, yer yer bu killi ve tebeþirli kireçtaþlarý yerine kalýn tabakalý kireçtaþlarý açýða çýkmaktadýr. Killi kireçtaþlarý beyazýmsý, gri, krem, kirli sarý renkli, gevþek, ince - orta tabakalý yer yer marn ara katkýlý çok az çört ve tebeþirli düzeyler içermektedir. Gaziantep formasyonu yanal ve dikey olarak, fasiyes deðiþimleri göstermektedir. Güneyden kuzeye gidildikçe derin su ortamýndan, çalkantýlý sýð su ortamýnda çökelen kaya türleri izlenmektedir. Birim, yaklaþýk 100-140 milyon yýla tarihlenen Üst Eosen - Alt Oligosen yaþ aralýðýnda çökelmiþtir. Fýrat Formasyonu Birim, yer yer resifal karakterli kireçtaþlarýndan oluþmaktadýr. Gaziantep güney ve doðusunda, yer yer Gaziantep Formasyonu ile diskordans halinde yüzeylenmiþtir. Formasyon altta krem, beyazýmsý, kirli sarý renkte, orta-kalýn tabakalý yer yer tabakasýz kireçtaþý ile baþlamakta, bunlarýn üzerine kirli sarý renkte, orta-kalýn tabakalý, bol çört yumruk ve bol fosil katkýlý kireçtaþý gelmektedir. En üst bölümünü ise beyazýmsý, krem ve kirli sarý renkte kalýn-çok kalýn tabakalý, az çört yumrulu, biyoklastik kireçtaþlarýndan oluþmaktadýr. Kireçtaþlarý genellikle çatlaklý ve çatlaklarý kalsit dolguludur. Formasyonu oluþturan kireçtaþlarý yanal ve dikey olarak bir fasiyes deðiþikliði göstermeden her yerde ayný özellikte izlenirler. Gaziantep Formasyonu'ndan daha genç olan Fýrat Formasyonu Alt Miyosen yaþtadýr. Yavuzeli Bazaltý Orta - Üst Miyosen yaþýndaki bu formasyon bazalt lavýndan oluþmuþtur. Gaziantep güneyinde yüzeylenen Yavuzeli Bazaltý, kýrmýzýmsý, koyu kahve, koyu gri ve siyahýmsý renkli, yer yer çok kalýn tabakalý, gözenekli, gözenekler arasý kalsit dolgulu olup, genel olarak lav akýntýsýndan oluþmuþtur. Genellikle geniþ yüzeylenmesine karþýn, oldukça az kalýnlýklar sunmaktadýr ve bu kalýnlýk 10 - 50 m. arasýnda deðiþmektedir. Oldukça tek düze özellik gösteren Yavuzeli Bazaltý'nýnýn ancak çok kýsýtlý noktalarýnda aglomera ve tüf mevcuttur. Bölge Tektoniði Türkiye'nin en önemli fay hatlarýndan olan ve Gaziantep'in 50 km kadar kuzeybatýsýndan geçen Doðu Anadolu Fayý (DAF) ve þehrin batýsýndan geçip Doðu Anadolu Fayý'nýn altýna dalan Ölü Deniz Plakasý günümüzde dahi zaman zaman etkinliklerini sürdürmektedir. Bu ana faylarla, bunlar arasýnda yer alan diðer bazý ufak faylarýn mevcudiyeti ve bunlarýn tümünün aktif olmalarý nedeniyle Gaziantep'in bu faylarda oluþabilecek büyük depremlerden ciddi olarak etkilenebileceði varsayýlmaktadýr. Kaldý ki; 21 Ocak 1626'da, 13 Ekim 1760'da ve 22 Ekim 1822'de gerçekleþen depremlerde Gaziantep'de birçok binanýn yýkýldýðý bilinmektedir. Proje Kapsamýnda Yapýlan Çalýþmalar (Ek 2: Çalýþmalara Katýlanlarýn Listesi) 25 Ekim 2011 13-16 Ocak 2012 13-16 Þubat 2012 22-25 Mart 2012 11-13 Mayýs 2012 1-5 Aðustos 2012 8-12 Eylül 2012 14-16 Ekim 2012
Ön görüþme 1. Araþtýrma 2. Araþtýrma 3. Araþtýrma 4. Araþtýrma 5. Araþtýrma 6. Araþtýrma 7. Araþtýrma
Livas ve Kasteller Antep'in bulunduðu coðrafyada önemli bir kütürel ve ekonomik merkez olarak öne çýkmasý, ancak ciddi bir nüfus yoðunluðunun oluþmasý ve buna baðlý olarak ticari hayatýn geliþmesi ile mümkün olabilirdi. Böylesine bir nüfus yoðunluðunun oluþmasý ve sürdürülebilmesi için, gerekli su ihtiyacýnýn karþýlanmasý muhakkak ki en temel koþullardan biridir. Gaziantep þehrinin bulunduðu platonun civarýnda oldukça fazla sayýda su kaynaðý bulunmakla birlikte, yerleþim alanýnýn altýnda kolay ulaþýlýr bir su tablasý bulunmamasý çok büyük bir engeldir. Bir yandan da þehir merkezinin üzerine oturduðu yumuþak killi ve tebeþirli kireçtaþý formasyonu, yerin altýnda insan yapýsý mekan, tünel, galeri ve su yollarýnýn suni olarak oluþturulmasý için benzersiz bir imkân saðlamýþtýr. Yükselen nüfus yoðunluðu ile artan su ihtiyacýnýn karþýlanmasý, bu sýradýþý jeolojik yapýda, ancak sýradýþý ve özel bir çözüm geliþtirilmesi ile mümkün olabilirdi. Bu araþtýrma kapsamýnda incelediðimiz kapsamlý, etkileyici, teknolojik, geliþmiþ su daðýtým sisteminin kökenlerini saptamak gerçekten çok zor. Ama yer üstüne görülür kýsmý çok kýsýtlý olsa da bu sistemin çaðýna göre çok önemli bir mühendislik eseri ve ayný zamanda þaþýrtýcý bir belediyecilik hizmeti olduðunu kabul etmemek mümkün deðil.
Söz konusu su daðýtým sistemi, en basite indirgenmiþ þekliyle, Antep aðzýnda "livas" olarak tabir edilen ve doðrudan þehrin üzerine kurulduðu kalker kaya bloðunun içinde kazýlarak oluþturulan yeraltý su kanallarý þebekesidir. Bu þebeke, 2000-3000 yýl önce Ýran'da uygulanmaya baþlayan ve bugün Fas, Cezayir, Mýsýr, Çin gibi birçok ülkede görülen, "qanat" ya da "karez" denilen sistemin bir benzeri olmakla birlikte Antep yerleþimine özgü orijinal özellikler göstermektedir.
Sistemin özü, yerleþimin epeyce dýþýnda yer alan bir ana kaynaktan kanallarla þehir merkezine getirilen suyun, iyi hesaplanmýþ yumuþak eðimli yeraltý galerileri ile geniþ yerleþim alanýna ulaþtýrýlmasý ve ihtiyaç duyulan noktalarda açýlan kuyulara daðýtýlmasý prensibine dayanmaktadýr. Söz konusu kuyular hemen hemen hiç bir zaman doðrudan livastaki su akýþ hattýna inmiyor, biraz yanýnda bir noktaya ulaþýyordu. Kuyu, livas seviyesinden çok daha derine kazýlýyor ve kýsa bir yatay baðlantý galerisi ile livasa baðlanýyordu. Böylece kuyunun dibindeki daha derin kýsým, su deposu vazifesi görüyor, yukarýdan su çekildikçe, livastaki ana akýþtan tamamlanan bir düzenek kurulmuþ oluyordu. Bu haznede suyun beklemesi ile tortularýn dibe çökmesi ve suyun arýnmasý da saðlanmýþ oluyordu. Böylece tamamen kurak bir arazide her evin avlusunda her an kullanýma hazýr, neredeyse sonsuz bir su kaynaðý temin edilmiþ oluyordu. Özünde basit gibi görünse de ... Her þeyden önce sistemin boyutu etkileyicidir. Eski yerleþimi besleyen ana su kaynaðý, bugün Alleben Göletinin olduðu yerde idi. Buradan alýnan su, ilk kýsýmda yüzeye yakýn olarak kazýldýktan sonra üzeri taþ bloklarla örtülmüþ antik su yolu ile þehre doðru gelmekte imiþ. Günümüzün Kavaklýk Mahalllesi yakýnýnda yakýn zamana kadar izleri görülebilen Eþraf Kasteli (ya da Eþek Kasteli) olarak bilinen noktada tamamen yeraltýnda daha alt kota alýnan su, bundan öteye baz kayada insan emeði ile kazýlmýþ livaslar yoluyla mahalle mahalle tüm eski yerleþime daðýtýlmakta idi. Alleben bölgesinden þehir merkezine olan mesafe kuþ uçuþu 10 km gibiyse de interkonekte livaslarýn toplamý yüzlerce kilometreyi buluyor olmalý. Kapsamý dýþýnda sistemin mühendislik hesaplarý da zamanýna göre önemli addedilmelidir. Yüzlerce kilometreyi bulan kanallarda sabit bir akýþ saðlanacak þekilde her noktada doðru eðimin tutturulmuþ olmasý sistemin performansý açýsýndan muhakkak ki çok önemli idi. Eðimin ne çok fazla ne çok düþük olmadan homojen olarak belirli bir plan dahilinde sürdürülmesi önemli idi. Yerin altýnda, karanlýkta, zor koþullarda kýsýtlý teknolojik imkanla toprak deðil, kaya bloðun kazýlarak çalýþýldýðý düþünülürse harcanan emeðin boyutu daha iyi algýlanabilir Diðer bir problem ise yüzeyden açýlacak yeni kuyularýn aþaðýdaki livaslar ile örtüþtürülmesi idi. Bunun nasýl baþarýldýðý bugün saptamak zor. Zira Antep þehir merkezinin yapýsý oldukça engebeli ve mahalleler arasýnda, hatta ayný mahalede farklý evler arasýnda ciddi kot farklýlýklarý bulunmakta. Bir evin avlusundan kazýlmaya baþlanan kuyunun hassas bir þekilde hesaplanarak doðru seviyeden doðru yönde kazýlacak bir galeri ile aktif bir livasa ulaþtýrýlmasý hiç de hafife alýnacak bir baþarý deðil. (Ýþ akýþýnýn bu yönde olduðunu, yani kuyudan livasa doðru kazýldýðýný en azýndan bir örnekte kesin olarak saptayabildik). Sistemi inþa eden ve yüzyýllar boyunca geliþtirerek kullananlar ilave çözümler de geliþtirmek zorunda kalmýþlar. Suyun tüm kullanýcýlara yetmediði kurak dönemlerde dönüþümlü olarak farklý bölgelere daðýtým yapabilmek için taksim noktalarý oluþturulmuþ. Bu noktalarda yetkililer tarafýndan su istenen bölgelere yönlendirilebiliyor, bazý bölgelerin su akýþlarý tamamen kesilebiliyormuþ. Bu taksim merkezlerinden en önemlilerinden biri olan Su Burcu'nun adý bugün dahi bir bölge ve bir caddede yaþýyor. Ne yazýk ki yeraltý yapýlarý tamamen yeni betonarme yerleþimin ve asfalt yollarýn altýnda yok olmuþ durumda. Tüm bunlar dýþýnda, sistemin en etkileyici yanlarýndan biri de Gaziantep'e özgü olan ve "kastel" olarak bilinen yapýlar. Bunlar, bireysel kullanýma yönelik kuyulardan farklý olarak livastaki temiz su daðýtýmýna kamusal eriþim saðlayan daha geniþ kitlelerin kullanýmý için oluþturulmuþ kamusal mekanlar. Çoðunlukla yine ana kaya bloðu içinde oyularak oluþturulmuþ bu büyük yeraltý hacimlerine, geniþ merdivenlerle eriþim saðlanmýþ. Bu mekanlarda her kesimden çok sayýda insanýn temiz suya kolay ulaþýmý ile temizlik, yýkama, kullaným usyu temini ve bunun ötesinde sosyal mekanlar olarak kullanýmýný hayal etmek son derece mantýklý görünüyor. Her ne kadar günümüzde korunan örnekleri hep cami bitiþiklerinde olduðu için dini amaçlýymýþ gibi görünse de kastel yapýlarýnýn daha eskiye dayanýyor olabileceðini gösteren bulgular var. Ahmet Çelebi Camii / Kasteli, Ýhsaniye Camii / Kasteli, Piþirici Kasteli gibi örneklerde belirgin olduðu üzere cami kompleksi ile kastel yapýsý arasýnda bir baðlantý yok. Hatta, bu kastellerin çoðunun içinde küçük bir mescidi olmasý da üstlerindeki camilerden önce inþa edildiklerini gösteriyor.. Dahasý, Bey Mahallesi'nde bugün Nadir Bey evi dahilinde kalan kastel yapýsýnýn hiç bir dini yapý ile iliþkisini saptamak mümkün deðil. Bir çok durumda daha geç bir çaðda inþa edilen camilerin, mevcut kastel yapýlarýný bünyelerine almýþ olmalarý ise baþarýlý bir mimari çalýþma olarak deðerlendirilmeli.
Sistemin planlanmasý, oluþturulmasý, kapsamý ve yapýlarý dýþýnda ihmal edilmemesi gereken diðer bir etkileyici yaný da var. Akýmý ve ayakta tutulmasý için çok yakýn zamana kadar sarfedilen inanýlmaz iþ gücü. Bu, mutlaka ki yüzlerce yýla yayýlan kesintisiz bir belediyecilik hizmeti olarak dikkat çekicidir. Zira böyle bir sistemin bakýmý ve temizliði yapýlmadan bu kadar uzun süre, bu kadar geniþ bir nüfusa hizmet vermiþ olmasý düþünülemez. Gaziantep þehrinde modern anlamda su daðýtýmý ancak 1950 yýllarýnda evlere ulaþtýrýlabilmiþtir. Bu yakýn tarihe kadar livas sistemi kesintisiz hizmet vermiþ ve bu hizmetin sürdürülebilmesi için de "Ganevitçi" olarak bilinen ve kanallarýn bakýmýndan, temizliðinden sorumlu olan zanaatkarlar çalýþmalarýný sürdürmüþtür. Ne yazýk ki, bu tarihten sonra iki türlü yýkým ve ilgisizlik, yüzyýllarca hizmet vermiþ bu sistemi neredeyse tamamen yok olmanýn eþiðine getirmiþtir. Bu iki etkenden biri, bireysel kullanýcýlarýn artýk ihtiyaç duymadýklarý kuyularýný üstten kapatmalarý, daha kötüsü komple moloz ile doldurmalarý olmuþtur. Diðeri ise, modern çað belediyelerinin sistemin tarihsel öneminin farkýnda olmadan, elektrik, doðalgaz, su ve özellikle yol yapýmý gibi altyapý çalýþmalarý sýrasýnda aþaðýdaki livas sistemine onarýlmaz zararlar vermesi olmuþtur. Üstelik sözetttiðimiz sistemin önemi sadece teknik ya da belediye hizmetleri açýsýndan deðil, kültürel açýdan da ele alýnmalýdýr. Artýk anýlarýný anlatmak üzere son üyelerinin hayatta kaldýðý bir jenerasyonun gençliðinde livas sistemi bambaþka bir rol oynamýþ. Hemen her mahallede çocuklarýn nasýl livaslar arasýnda evden eve geçip yaramazlýk yaptýðý sýcak iklimde soðuk dursun diye kuyulara sarkýtýlmýþ dolmalar, böreklerle karýnlarýný doyurarak kilometrelerce ötedeki kastellerden çýktýðý yaþlýlar tarafýndan keyifle anlatýlýyor. Ama sistemin kültürel önemi keyifli hikayelerle sýnýrlý deðil. Çocuklarýn masumane yaramazlýklarýnýn ötesinde Kurtuluþ Savaþý sýrasýnda Gaziantep'in Fransýzlar'a kahramanca direniþinde olaðanüstü bir rol oynamýþ bu baðlantýlar. Özellikle bugün Savaþ Müzesi olarak restore edilmiþ konakta yapýlan Kuvay-ý Milliye toplantýlarý; bu ve benzeri mekanlara düþman casuslarýna yakalanmadan geliþi ve kaçýþý saðlayan livaslar, kentin gururlu kimliðinin oluþmasýnda paha biçilmez paya sahipler. Görüleceði üzere bu sistemin uðradýðý günümüz tahribatý, Gaziantep kentinin kimliði açýsýndan deðer biçilemez bir kayýp. Bu tahribatýn bu kadar kýsa bir dönemde gerçekleþmiþ olmasý, özellikle üzücü. Herþeye raðmen bu çalýþmayý bu dönemde yapabilmiþ olmanýn büyük bir ayrýcalýk olduðunun farkýndalýðýyla Gaziantep Büyükþehir Belediyesinin çalýþmaya verdiði desteðin önemini bir kez daha vurgulamak isteriz. Keþke 30 yýl önce birilerine bu þans tanýnsa imiþ diye düþünmekten insan kendini alamýyor.
Maðaralar Antep þehrinin üzerine yerleþtiði yumuþak killi ve tebeþirli kireçtaþý formasyonu, bir çok açýdan þehrin geliþimini ve karakterini belirlemiþ. Kesilerek ana yapý malzemesi olarak da kullanýlan taþýn yerel mimariyi, mahalle dokusunu, genel atmosferi etkilemesi tabii ki son derece doðal. Ancak bunun ötesinde doðrudan ana kaya içinde oluþturulmuþ yeraltý yapýlarý ve bunlarýn kullanýmýnýn apayrý katkýlarý olmuþ burada yüzyýllar boyu yaþayanlara. Bu baþlýk altýnda öncelikle hemen hemen tüm eski Antep evlerinin, konaklarýn altýnda yer alan maðaralardan söz etmek gerekir. Burada "maðara" terimini kullanmak çok doðru olmayabilir. Zira bunlarýn hiç biri doðal yeraltý boþluðu deðil, tamamen insan emeðiyle yumuþak kaya içinde açýlmýþ mekanlar. Ne var ki Antep yerel söyleminde yerleþmiþ bir terim olarak bu sözcüðü kullanmak durumundayýz. Söz konusu ev altý maðaralar, bir çok amaca hizmet ediyor. Her þeyden önce bir yapý inþa edileceði zaman üst yapýnýn oturacaðý yumuþak kaya alan, bloklar halinde kesilip bir bodrum kat derinliðinde boþaltýlabiliyor ve çýkan kaya bloklarý doðrudan inþaatta kullanýlabiliyordu. Boþalan alan da binanýn bodrum katý (maðarasý) olarak hizmet vereceði için bir taþla iki kuþ vurulmuþ oluyordu.
Oldukça yumuþak olan bu kaya havayla temasýndan sonra biraz sertleþiyor ve renk deðiþtiriyor olsa da daha çok iç duvarlarda kullanýlýyor, dýþ cephe için ise farklý bir taþ tercih ediliyordu. Bu ve benzeri bölgelerde de büyük boyutta taþ alýmý ile oluþan devasa maðaralar, aþaðýda anlatýlmaktadýr. Bina altýnda ana kaya gövdesi içinde kalan bu mekanlar, binalara soðuk hava deposu gibi hizmet verebiliyordu. Bir çok durumda daha derindeki su daðýtýmý saðlayan livas sistemine açýlacak kuyular da doðrudan maðaradan açýlýyordu. Büyük konaklarda bazen bir deðil iki kat maðara dahi görülebiliyor. Bunun en iyi örneklerinden biri Savaþ Müzesi'nde görülebilir. Sergi alaný olarak ziyarete açýk durumda olaðanüstü maðaranýn altýnda bir kat daha yeraltý boþluðu bulunmaktadýr ve bu alt maðarada livas baðlantýlarý yer almaktadýr. Antep'in son yýllarda hýzlý þehir geliþimi ile birlikte bir çok eski Antep evinin yerini betonarme binalar alýrken bunlarýn bazýlarýnda bodrum kat maðaralarýnýn muhafaza edilmiþ olmasý da enteresan. Ancak bir çok bölgede de üstyapý çalýþmalarýnýn verdiði zarar ve doðal yaþlanma ile statik taþýyýcýlýðý zayýflayan maðaralarýn çökme haberleri sýkça duyulur oldu. Þehir genelinde herhangi bir yeraltý boþluklarý envanteri olmamasý, bir çok bölgede eskiden varolduðu bilinen yeraltý mekanlarýnýn üzerinin tamamen kapatýlýp geçilmiþ olmasý, zaman içinde bu tür çökme olaylarýnýn tekrar tekrar gerçekleþmesini kaçýnýlmaz kýlýyor. Ev ve konaklarýn bireysel kullanýmý için açýlmýþ maðaralar dýþýnda Gaziantep þehrine özel bambaþka tarz maðaralardan da söz etmek gerekir. Bunlar, Asri Mezarlýk altýndaki yapýda olduðu gibi devasa boyutta büyük insan yapýsý mekanlar. Bunlarýn bir kýsmý þehir yapýlarýnýn inþaatý için büyük miktarlarda taþ çýkarýlmasý ile ortaya çýkmýþ olmalý. Ama bir kez oluþtuktan sonra bunlar bambaþka roller de üstlenmiþler. Bu devasa yeraltý mekanlarýnýn þehir ekonomisinde oynadýklarý rolden sözetmek gerekir. Bir çok durumda bu alanlar iþlik, hatta fabrika olarak kullanýlmýþ. Bugün dahi bu amaca hizmet eden yerler mevcut. Ana kaya içine kazýlarak oluþturulduðu için yüzeye göre yýl boyunca oldukça sabit, deðiþmeyen sýcaklýk koþullarýný saðlamasý imalat için büyük avantaj olmuþ. Bunun ötesinde, örneðin iplik imalatý gibi özel alanlarda yüksek nem oranýnýn saðlanabilmesi, baþka türlü elde edilemeyecek benzersiz bir avantaj saðlamýþ. Bu ihtiþamlý mekanlar, bugün kýsmen kullanýlmaya devam ediyor. Kafe olarak turizme hizmet edenler olduðu gibi hala iplik atölyesi olarak çalýþmaya devam edenler de var. Ama günümüz Gaziantep kültürüne çok daha fazla katký saðlayacak þekilde deðerlendirilme potansiyelleri bulunmakta. Bazýlarýnýn konser salonu, müze, galeri, sergi alaný, restoran ve turitik tesis gibi amaçlarla kullanýlýyor olduðunu hayal etmek hiç de zor deðil. Ne yazýk ki, bu mekanlar da þehir geliþiminin aðýr baskýsý ile yokolma tehlikesi altýnda. Çalýþmamýzý sürdürdüðümüz dönemde Asri Mezarlýkta oluþan bir çökme sonrasýnda dolgu toprak ile kapatýlan ve artýk ulaþýlamayan büyük maðara, buna çok güncel bir örnek.
Gaziantep Yeraltý Yapýlarý Ahmet Çelebi Kasteli Antep kastelleri arasýnda en iyi korunmuþ olanlardan birisidir. Gerek kastelin kendisi, gerekse baðlantýlý livaslar, gerekli düzenlemelerin yapýlmasý ve uygun aydýnlatma sonrasýnda turistik açýdan önemli bir cazibe noktasý olabilecek potansiyeldedir. Bu kastelde tam 5 livas kesiþmektedir. Bunlardan bir tanesi (planda L1), yegane fonksiyonu kýsa mesafe ötedeki bir kuyuya su ulaþtýrmak olan düz bir livastýr. Kuyu ve dibindeki depo görevi gören daha derine kota kazýlmýþ su haznesi ile sonlanmaktadýr. Kuyunun çýkýþ aðzý istendiðinde yüzeyden saptanabilir. Planda görülen L2 livasý ise tahminen Ahmet Çelebi Camii çevresindeki evlerin kuyularýna daðýtým saðlayan tali bir þebekenin baþlangýcý ve kaynaðýdýr. Bu raporda "Mehmet Ali Evi" olarak kayda alýnmýþ kuyudan inerek bu tali þebekenin bir kýsmýna ulaþýlmýþ, yer altýndan bir çok kuyu baðlantýsý edilmiþ, ancak çökmeler nedeniyle Ahmet Çelebi Kasteli'ne kadar yeraltýndan ulaþma imkaný olamamýþtýr. Kastele su getiren ana livasýn (L3) çökmeler ve çamur birikimi ile çok daralmýþ olmasý, bu önemli kastel açýsýndan hem talihsizlik, hem de tamamen su akýþýnýn kesilmesi durumunda ilerisi için önemli bir risk. Bu livasýn teorik olarak Ýhsan Bey Kasteli tarafýndan buraya geldiði düþünülmekte. Diðer iki livas ise (L4 ve L5) yine Ahmet Çelebi Kastelinden farklý bölgelere daðýtým yapan livaslar þeklinde bir görüntü arz etmektedirler. Eðer Gaziantep'in tarihi çok eskiye dayanan bu su daðýtým þebekesi (kastel ve livaslar) bir gün turistik olarak deðerlendirilirse, Ahmet Çelebi Kasteli önemli ziyaret noktalarýndan biri olmalýdýr. Burasý hem sistemin yapýsýný ve çalýþma prensibini göstermek için çok güzel bir örnek saðlamakta, hem de kýsmi mesafe içinde livaslara kolay giriþ imkâný vermektedir. Ayrýca görsel anlamda estetik olarak cazibesi yüksek bir mekandýr. Dahasý, mekan, farklý dillerde açýklayýcý panolarýn asýlmasý için de uygun bir alan saðlamaktadýr. Daha büyük bir yatýrým gerektirecekse de, buradan Ýhsan Bey Kasteli ve/veya Savaþ müzesine olan livas baðlantýlarýnýn çökmüþ kýsýmlarýnýn temizlenip saðlamlaþtýrýlarak eski haline getirilmesi, aradaki geçiþin yeraltýndan yapýlabilmesini saðlayabilir. Böylesi bir baðlantý, þehrin en önemli turistik cazibe alanlarýndan birinin oluþturulmasýna imkân verecektir.
Ahmet Týrpallýgil Evi Kuyu ve Livaslarý Bu evden inilen kuyu, tali kol olan bir livasýn son noktasýndadýr. Tipik þekilde, ana livastan ayrýlan bir kol buraya kadar ulaþmakta ve depo görevi gören derin su haznesi ile sonlanmaktadýr. Sadece bir evin kuyusuna hizmet veren bir livas olduðu için dar ve özensiz kazýlmýþtýr. Bu kolun yeraltýndaki ana livasa baðlantýsý farklý bir özellik göstermektedir. Zira ana livasýn duvarýnda sadece suyun geçiþini saðlayacak 10 cm x 15 cm gibi ufak bir delik açýlmýþtý ve bu delik su geçiþi için yeterli olduðu için daha geniþletilmeden býrakýlmýþ. Bu örnek, livas daðýtýmýn inþasý sýrasýnda çalýþma yönünü de belirlemektedir. Çalýþma livastan baþlayarak su ulaþtýrýlacak eve doðru deðildir. Suyun ulaþacaðý evde kuyunun kazýlmasý ile baþlamakta, buradan livasýn olduðu bilinen yönde ve doðru derinlikte kanal kazarak çalýþýlmaktaymýþ. Ana livasa olan su baðlantýsýndaki deliðin küçüklüðü nedeniyle araþtýrma sýrasýnda ana livasa geçiþi de yapamadýk. Bu ana livas, ölçümlerden anlaþýldýðý kadarýyla Fetullah Camii'nden girilerek ölçümlenen bir dizi galerinin hiç birine de tekabül etmemektedir.
Akbulut Maðarasý Akbulut Maðarasý, Hasan Kalyoncu Üniversitesi nin batýsýndaki kayalýk yamaçta, Akbulut Mahallesi yakýnýnda yer alan taþ ocaklarýnýn bitiþiðinde bulunuyor. Birbirine geçitli 4 ayrý bölüm halindeki bu maðaranýn da, yanýnda bulunan diðer açýk ocaklar gibi, bir taþ ocaðý olarak açýldýðý belirgin. Ardýndan, bir dönem çömlek fabrikasý olarak kullanýlmýþ. Oldukça temiz olan maðaranýn içine oyulduðu kireçtaþý ise saðlam ve yapýsal olarak Gaziantep Formasyonu'ndan farklý. Tavan yüksekliði 6-8 m aralýðýnda olmasýna karþýn bazý noktalarda 10 m yi geçiyor. Ölçümler sonucunda maðaranýn 8.500 metrekarelik bir alana yayýldýðý anlaþýldý.Bu, Akbulut Maðarasý ný Asri Mezarlýk Maðaralarý ndan sonra Gaziantep in en büyük ikinci maðarasý yapmakta.
Akbulut Maðarasý
Akyol Cad. Kuyu ve Livaslarý Akyol Caddesi'ne baðlanan sokaklardan birinde iki ayrý binanýn altýnda açýk durumda kuyu tespit edilmiþ, bunlarýn alttan birbirine livas ile baðlantýlý olduðu görülmüþtür. Malesef bu iki kuyu arasýndaki kýsým dýþýnda livasýn geliþ ve gidiþ yönleri çökmüþ ve týkalý durumdadýr. Akyol Caddesi boyunca devam ettiði tahmin edilen ana livasa bu bölgede hiç bir eriþim bulamamýþ olmamýz dikkate alýndýðýnda, bu ana livasýn mutlaka Amerikan Hastanesi'ndeki derin kuyularla iliþkil olmasý gerektiði düþünüldüðünde bu civarda tespit edebildiðimiz bu tek livasýn önemi daha iyi anlaþýlacaktýr. Livasýn geniþliði ve yüksekliði de önemli bir arter olduðunu düþündürmektedir.
Akyol Cad. Maðara Akyol Caddesi'nde, yola bakan bir evin giriþinde yer alan ve yola açýlan bir kapýnýn ardýndan merdivenlerle inilerek girilen beþ bölümlü bu büyük maðara eskiden depo ve hayvan aðýlý olarak kullanýlmýþ. Þu anda da depo olarak kullanýlýyor ve bakýmsýz durumda. Ýçinde hala motopompla su çekilen bir kuyu mevcut ve bu kuyu alttan önceki sayfada bahsedilen kuyu ile birleþmekte.
Amerikan Hastanesi Kafe, Marangozhane ve Depo Amerikan Hastanesi nin bahçesinde yer alan ve bugün kafe olarak iþletilen maðara iki gözlü ve toplam 95 metrekare büyüklüðünde. Fakat, maðaranýn asýl ilginç olan kýsmý þu anda kullanýlmayan ve kapalý duran bölümü. Maðaranýn güneydoðu köþesindeki kapalý bir kapýdan 9 m lik ve yukarýya eðimli bir koridorla, her iki duvarý örülerek kapatýlmýþ, tavandaki bacasý da iptal edilmiþ bir odaya ulaþýlýyor. Böylesi uzun ve zahmetle açýlmýþ bir koridorla bu denli iþlevsiz bir odaya ulaþýlmasý son derece ilginç. Büyük olasýlýkla maðara bu odanýn arkasýnda devam ediyor, ya da ediyordu . Öte yandan, çeþitli kiþilerden duyduðumuz kadarýyla eskiden bu maðara yapýsýnýn son kýsmýndan uzanan eðimli ve basamaklý bir yeraltý galerisi ile livas sistemine ulaþým varmýþ. Söz edilen livas sistemi, þu an Amerikan Hastanesi bahçesindeki kuyudan inilebilen ama su seviyesi yüksekliði nedeniyle ulaþamadýðýmýz livas sistemi olmalý. Kafenin yaný baþýnda bulunan ufak maðara ise ardiye deposu olarak kullanýlmakta. Ayný hastanenin, bugün marangozhane olarak kullanýlan diðer maðarasý ise, yapýlan birçok tadilat sonucunda özgün yapýsýný tamamen kaybetmiþ durumdadýr.
Amerikan Hastanesi Kuyularý Amerikan Hastanesi arazisi içinde birden fazla kuyu ve maðara bulunmakta. Kafe Maðara dan, acil giriþ önündeki kuyu livaslarýna ulaþýldýðý rivayeti var ancak böyle bir tespit yapamadýk. Çocuk Polikliniði içindeki kuyunun araþtýrýlmasý yapýldý. Acil giriþ önündeki otoparkta bulunan kuyu çalýþmasýna baþlandý ancak, farklý mevsimlerde giriþ yapmamýza raðmen su seviyesinin yüksek olmasýndan dolayý çalýþmalara devam edilemedi. Çalýþmalar sonucu -32 metrede ana kuyudan ayrýlan livas ölçüldü, -41 metreye kadar iniþ yapýldý ancak su seviyesinin altýnda görülen livas sistemine ulaþýlamadý. Amerikan Hastanesi þehrin yüksek noktasýnda konumlanmýþ. Buradan geçen livas sisteminin Metin Sözen Evi ve Akyol Caddesi'ndeki livas sistemi ile baðlantýsý muhtemel, araþtýrmaya mutlaka devam edilmeli.
Anadolu Evleri Kuyularý Anadolu Evleri'nde iki adet kuyu tespiti yapýldý. Bunlardan ilki 1 numaralý oda içinde diðeri ise eski çamaþýrhane'de bulunuyor. 1 numaralý oda içindeki kuyuda 12 metrelik bir iniþ yapýldý ve su altýnda kalmýþ olan livas sistemi tespit edildi. Su seviyesi kýþ ve yaz boyunca düþmediði için çalýþmalara devam edilemedi. Kuyuya dalýþ yapýlabilir ya da su seviyesinin düþmesi beklenebilir. Eski çamaþýrhane'de bulunan kuyuya da iniþ yapýldý. Bu kuyuda da livas izine rastlandý ancak su seviyesinin yüksek olmasýndan dolayý çalýþmaya devam edilemedi. Bu bölgede kuyu tespitinde oldukça zorlandýk. Ev sahipleri, atýk su-çevre vergisi ödememek için kuyularýný saklýyorlar ya da kuyularýný kapatmýþlar. Anadolu Evleri kuyularý ise, restorasyon sýrasýnda temizlendiði için rahat ulaþýlabilir durumdalar.
Asri Mezarlýk Maðaralarý Gaziantep Asri Mezarlýðý'nýn bu kýsmýnda hemen hemen 250 m x 250 m'lik bir alanýn altýnýn tümüyle maðaralarla kaplý olduðunu söyleyebiliriz. Tüm maðaralarýn ortalama tavan yükseklikleri 6-9 m arasýndadýr. Ýniþ yapýlan bacalardan ve göçüklerden gözleyebildiðimiz kadarýyla tavan kalýnlýklarý da 4 ila 7 m arasýnda deðiþmektedir. Bu sistem Türkiye'de þimdiye dek bilinenler arasýnda insan eliyle yapýlmýþ en büyük yeraltý yapýsýdýr. Maðaralarýn ana yola olan aðýzlarýnýn mezarlýk tesviyesi sýrasýnda toprakla kapatýldýðý düþünülüyor. Sadece ana yolda bulunan bir besihanenin arkasýndaki küçük maðaradan baðlantý var. Bunun dýþýnda, mezarlýk içinde toplam 14 havalandýrma bacasý mevcut. Bahsi geçen bu bacalarýn ikisi iki ufak maðara ile baðlantýlýdýr. Diðer tüm giriþler ise iki devasa maðaraya ulaþmaktadýr.
Bakýrcýlar Çarþýsý Maðarasý Bakýrcýlar Çarþýsý altýnda, Emir Ali Han'ýn yanýnda bulunan, yapýmý 1800'lü yýllara dayanan bu maðara önceleri ahýr olarak, daha sonra da uzun yýllar atölye olarak kullanýlmýþ. Maðaranýn bir kýsmý Bakýrcýlar Çarþýsý'na giden yolun altýnda kalmaktadýr ve de bu yüzden bir süre önce maðarada ciddi çöküntüler meydana gelmiþtir. Bakýrcýlar Çarþýsý restorasyonu sýrasýnda betonarme kolonlar ile güçlendirme çalýþmasý yapýlan bu maðara oldukça geniþtir ve maðarada herhangi bir livas izine rastlanmamýþtýr. Nispeten geniþ ve özellikli, günümüzde turistik potansiyeli olan bu yeraltý mekaný, pis su giriþi engellenerek, rahat ulaþýmlý bir giriþ yapýlarak, basit bir temizlik sonrasý deðerlendirilebilinir.
Cenani Konaðý Kuyu ve Livaslarý Bina içinde giriþ katta günümüzde üzeri dekoratif camla örtülü bir kuyu bulunmaktadýr. Bu kuyu da aþaðýda bir livas sistemine açýlmaktadýr. Suyun geliþ yönünde iki ayrý koldan ilerleme imkâný olmakla birlikte çamur ve pislik birikimine baðlý olarak daralmadan dolayý ayrýntýlý çalýþma yapýlamamýþtýr. Olasý bir ilave çalýþmada buranýn potansiyeli deðerlendirmek için daha zorlayýcý bir çalýþma yapýlabilir. Zira livaslara sýnýrlý eriþim þansý elde ettiðimiz bir bölgede ve tahmin edilen ana daðýtým arterine yakýn bir lokasyonda bulunmaktadýr. Kuyu dibindeki livaslarda suyun akýþ yönüne doðru ilerlendiðinde ise kýsa mesafe sonra ikiye ayrýlmakta ve her iki kol da birer kuyu dibinde sonlanmaktadýr. Bu nedenle bu livas kolunun üç kuyuya (Cenani konaðý ve diðer iki kuyu) su getirmek için kazýlmýþ tali bir kol olduðu anlaþýlmaktadýr.
Çekül Maðara ve Kuyularý ÇEKÜL Metin Sözen Evi'nde bulunan maðara, bina restorasyonu sýrasýnda temizlenmiþ ve þu an sergi alaný olarak kullanýlmakta. Bu maðaranýn içinde bulunan kuyuya iniþ yapýldý. Kuyu, inþaat sýrasýnda dökülmüþ olan moloz ile týkanmýþ durumda. Ayný þekilde, avluda bulunan kuyuya da iniþ yapýldý ve bu kuyunun da moloz ile týkalý olduðu tespit edildi. Her iki kuyunun dibine varýldýðýnda, moloz yýðýntýsý üzerinde yüründüðünde alttan boþluk sesi gelmekte. Olasý livaslarýn bir kolunun Amerikan Hastanesi yönünden geldiðini diðer kolunun ise Akyol Caddesi yönüne doðru irtifa kaybederek ilerlediðini düþünmekteyiz. Bu bölgedeki livas sistem yapýsýný çözmemiz açýsýndan kuyulardaki olasý livaslara ulaþabilmek ve en azýndan yönlerini tespit edebilmek çok önemli. Kuyulara temizlendikten sonra tekrar girilmeli ve livas araþtýrmasý yapýlmalý.
Direkçi Maðarasý Gaziantep te bulunan diðer tüm maðaralardan farklý olarak, Direkçi Pazarý nda yer alan bu büyük maðara doðal. 50 yýl öncesine dek Gaziantep e su saðlayan kaynaklardan birisi olan Þerbetçi Pýnarý nýn da bu maðaranýn yakýnýnda olduðu biliniyor. Oldukça yüksek bir tavanla ve yukarýya doðru eðimle baþlayan maðara, tavandan düþmüþ büyük kaya bloklarýyla dolu. 50 m kadar sonra iki kola ayrýlan maðaranýn doðu kolu kýsa ve dipte pis bir su birikintisi mevcut. Güney kolu ise 30 m uzunluðunda ve dik bir eðimle alçalýp iþlenmiþ bir duvarda ve havuzlarla son buluyor. Ýlginç olan nokta; bu 45 derece eðimli toprak zeminde inip çýkmak mümkün deðilken maðaranýn dibinin iþlenmiþ olmasý. Büyük olasýlýkla eskiden daha düzgün olan zemin büyük bir çökme sonunda hafriyatla dolmuþ olmalý.
Dutluk Pýnar ve Livaslarý Dutluk Pýnarý kuvvetli bir su kaynaðý olduðu için çeþitli söylemlerde eskiden þehir merkezini besleyen ana su kaynaklarý arasýnda sýkça gündeme gelmektedir. Yakýnda bir kaç livas kalýntýsýnýn da hâlâ net olarak görülebiliyor olmasý, ilk bakýþta bu görüþe destek vermektedir. Ne var ki incelemelerimiz sýrasýnda buradan þehir merkezine doðru olabileceði söylenen yeraltý su sistemine dair herhangi bir inandýrýcý bulgu ile karþýlaþmadýðýmýz için bu görüþe kuþku ile yaklaþmaya devam ediyoruz. Buna karþýn tespit ettiðimiz, günümüzde ulaþýlabilir durumda bazý kýsa livaslar olduðu gibi inandýrýcý söylemlerden anlaþýldýðýna göre yakýn zamana kadar daha fazlasý da bölgede bulunmakta imiþ. Bugün bir kaç izole ev dýþýnda yerleþimin olmadýðý bu bölgede bir livas su daðýtým sisteminin varlýðý soru iþaretleri uyandýrýyor. Þayet çok eski zamanda var olan bir yerleþime yönelik olarak yapýlmýþ, Antep Merkez dekiler ile ayný yapýyý gösteren ama lokal bir daðýtým sistemi ise, bu livaslarýn tarihte ne kadar geriye gitttiðiyle ilgili bir ipucu da verebilir. Bu sorularý açýklýða kavuþturmak için bölgede daha fazla araþtýrma yapýlmasý gerekmektedir.
Düðün Salonu Kuyu ve Livaslarý Bey Mahallesi nde yakýn zamana kadar düðün salonu olarak kullanýlan bu yapýnýn bodrum katýndaki kuyudan iki farklý kotta livaslara ulaþýlmaktadýr. Daha üst katta yer alan livasýn su daðýtýmý ile ilgisi olduðu düþünülemez. Bu bir servis galerisi veya bir binadan diðerine ulaþmak için açýlmýþ ek bir galeri olmalýdýr. Amacýnýn bilinmemesi dýþýnda ulaþtýðý son noktanýn çökme deðil blok kaya þeklinde sonlanýyor olmasý ve buraya ulaþýrken düz bir çizgi deðil de bir yay çizerek ilerlemiþ olmasý, soru iþaretlerini arttýrmaktadýr. Kuyunun dibi ise çok net bir þekilde önemli bir livasa ulaþmaktadýr. Hem geliþ, hem gidiþ yönü açýk olan bu livas, derin bir su ile doludur. Maalesef suyun kuvvetli mazot ve laðým kokmasý ile çok pis ve bulanýk olmasý nedeniyle bu livaslarýn araþtýrmasý yapýlamamýþtýr.
Eyüp Baþkülekçi Evi Kuyu ve Livaslarý Savaþ Müzesi ile Fetullah Camii arasýnda var olduðu varsayýlan livaslara ulaþým saðlayabilecek bu kuyu çalýþmanýn son gününde tespit edildi. Kuyu dibinde gerçekten de bir livas baðlantýsý vardý ama pislik ve çamur birikimi ile daralmýþtý. Bu daralma noktasýnýn arkasýnýn geniþ olduðu görülebildiði için bir çalýþma imkaný daha olursa bu önemli olabilecek livasta ilerlemeye teþebbüs edilmeli.
Eyüpoðlu Caddesi No 23 teki Kuyu Restorasyon çalýþmalarý tamamlanmakta olan 23 numaralý evin avlusunda bulunan kuyuya inildi. Kuyunun tabaný 7 m derinlikte çamur ile týkalý. Ancak týkanma noktasýnda iki yöne devam den livaslar görünüyor. Ýlk livas 218 derece yönünde yaklaþýk 1 m ilerledikten sonra 112 dereceye dönüyor. Bu livasýn, sokaðýn karþýsýndaki 12 numaralý evdeki kuyu ile iliþkili olmasý çok muhtemel. Dipteki diðer livas ise 30 derece yönünde devam ediyor. Bunlarýn dýþýnda, daha üst kotta 170 derece yönünde bir livas daha tespit edilmiþtir. Livaslara girmek ya da ilerlemek çamur yüzünden pek mümkün deðil. Eyüpoðlu Caddesi, Akyol Caddesinin devamý. Bu bölgedeki livas sistemine, duyumunu aldýðýmýz halde pek ulaþamadýk. Bu nedenden dolayý, önemli bir aksta bulunan bu kuyudaki çamurun temizlenmesi ve tekrar araþtýrýlmasý gerekmektedir.
Fethullah Camii Kasteli ve Livaslarý Farklý kaynaklara istinaden 16. yüzyýlda inþa edildiði tahmin edilen camiinin, kasteliyle birlikte bir bütün olarak yapýldýðý düþünülebilir. Eskiden medrese olarak kullanýlan hücrelerin altýnda yer alan ve kýsmen yeraltýnda olan bu kastele su getirdiði belli olan livaslar demir kapaklarý açýlarak ölçüldü. Güney doðuya uzanan ve kastele su getiren livas 150 m kadar takip edilebiliyor. Buna karþýlýk ayný livasýn batýya doðru devam eden kýsmý birkaç metre sonra çökerek týkanmýþ.
Geneyik Köyü Maðaralarý Gaziantep in güneyinde, Geneyik Köyü nün 500 m dýþýnda bulunan bu taþ ocaðý - maðara Asri Mezarlýk ve Akbulut maðaralarýnýn ardýndan bölgenin en büyük üçüncü maðarasý olarak kabul edilebilir. Üç farklý giriþe sahip büyük maðaranýn yakýnýnda daha küçük iki taþ ocaðý - maðara daha mevcuttur.
Hanefi nin Evi Maðarasý Mimarlar Odasý'na çýkan yol üzerinde bulunan ve restorasyon çalýþmalarý tamamlanmak üzere olan ev, müzeye dönüþtürülmek isteniyor. Evin bodrum katýnda bulunan maðarada, Ýmam Çaðdaþ Lokantasý yönüne doðru gittiði düþünülen ancak moloz ve çöküntü ile týkanmýþ tünel izi bulunuyor. Bu çöküntü temizlendiði takdirde yeni bir sisteme ulaþýlabilinir.
Hýdýroðlu Konaðý (Kastelbaþý) Maðarasý ve Kuyusu Restore edilerek butik otel olarak hizmete girmiþ olan Hýdýroðlu Konaðý'nýn altýnda yer alan livas baðlantýlý maðara kompleksi de otelin kullaným alaný olarak düzenlenmiþtir. Ýki ana mekan arasýnda orijinalinde duvar olduðu, bu duvarýn sonradan yýkýlarak iki maðaranýn dar bir geçiþle birleþtirildiði söylenmektedir. Otelden giriþ yapýlan ilk maðarada sol tarafta bir bir livas baðlantýsý görülmekte, ama çökme nedeniyle içinde ilerlenememektedir. Her þartta bu livas, ana temiz su daðýtým þebekesinin bir parçasý olabilecek kadar derin bir kotta deðildir. Benzer þekilde diðer bir livas'ýn da otel avlusundan maðaraya iniþ yapýlan merdivenin hemen sað tarafýnda olduðu ve restorasyon sýrasýnda beton duvar ile kapatýldýðý söylenmiþtir. Bu livas da çok sýð bir seviyededir. Buna karþýn ikinci maðara tarafýnda yer alan kuyu dibinde gelen ve giden birer livas olduðu net þekilde ifade edilmiþtir. Sonradan bunlarýn aðýzlarý da betonla kapatýldýðý için kuyuya indiðimizde saptayamadýk.
Ýhsan Bey (Esenbek) Kasteli Bahsi geçen kastelin, içinde yer alan ufak mescidle birlikte ve üstünde bulunan Esenbek Camii nden çok daha önce, 15. yüzyýl civarýnda yapýldýðý tahmin edilmektedir. Üst üste birkaç kötü restorasyon geçiren bu kýymetli eser bugün hem atýl durumda, hem de bakýmsýzdýr. Kastelin havuza su getiren tünel kýsmý örülerek kapatýldýðý için bu livasýn takip edilebilmesi de mümkün deðildir.
Ýl Saðlýk Müdürlüðü Sarnýç ve Kuyularý Ýl Saðlýk Müdürlüðü yapýlarý içinde olduðu bilinen kuyu ve livas baðlantý sistemleri, tümünün betonla kapatýlmasýndan dolayý araþtýrýlamadý. Öte yandan, görüþtüðümüz birçok kaynak burasýyla Amerikan Hastanesi arasýnda var olan su baðlantýlarýndan bahsetmekteydi. Kapatýlmadýðý için araþtýrýlabilen yegane yapý ise, bina içinde yer alan ve aðýzdaki ufak kanallar dýþýnda herhangi bir su baðlantýsý olmayan, sarnýç benzeri bir yapýdýr.
Ýplikçiler Maðarasý Et Pazarý nýn arkasýndaki kayalýkta yer alan iki kademeli bu büyük maðaranýn giriþ kýsmýnda iplikçiler çalýþmaya devam ediyorlar. Daha yüksekte yer alan ve çok daha büyük olan ikinci kýsým ise kullanýlmýyor. Bu kýsýmda tavan yüksekliði yer yer 8-9 m civarýnda ve bu tavan ortada sütun olarak býrakýlan 10x10 m ölçülerinde bir ana kaya ve 5 m lik bir diðer sütunla desteklenmekte. Maðaranýn giriþini kapatan Et Pazarý nýn çirkin yapýsý, normal koþullarda turistik açýdan kullanýlmaya çok uygun olan bu maðaranýn herhangi bir þekilde deðerlendirilebilmesini imkansýz hale getiriyor.
Kale Tünelleri Daha önceki çalýþmalardan anlaþýldýðýna göre Gaziantep Kalesi'nin alt kýsmýnda bir dizi oyuntu maðara ve bunlarýn bazýlarýndan yukarýya doðru kazýlmýþ yeraltý galerileri olduðu bilinmektedir. Bu çalýþma sýrasýnda da kalenin alt kýsmýnda incelediðimiz bir kýsým, iki ayrý seviyede iki ayrý su dolu havuzda sonlanan bir galeriler sistemi þeklinde idi. Bu sistemde yer seviyesinde küçük bir delikten girerek ulaþtýðýmýz ikinci býr kýsým ise temiz bir taþ iþçiliði ile döþenmiþ geniþ bir galeri þeklinde dik olarak üst kotlara týrmanan bir galeriydi. En üst noktasýnda daralmakla birlikte bir üst mekana ulaþacak gibi bir görüntüsü varken, bir çöküntü ile týkandýðý noktaya kadar ölçüm alýndý ve plan çýkarýldý. Bu plan mevcut çalýþmalarla karþýlaþtýrýldýðýnda daha önceki rölevelerde olmayan ilave bir galeriler sistemi olduðu anlaþýlmaktadýr. Üst yapýdaki çýkýþ noktasýnýn saptanarak çöküntü malzemesinin temizlenmesi yoluyla baðlantýnn tamamen ortaya çýkarýlmasý ve korunmasý düþünülmelidir. Bu galerinin, Hasýrzade Mehmet Efendi'nin 1800'lerde el yazmasý defterinde geçen kale hamamýndan yeraltý kaynaðýna inen 250 basamaklý tünel olma ihtimali de çok kuvvetlidir.
Kale Merdivenleri Bir önceki çalýþmada anlatýlan Kale Tünelleri nden farklý olarak; kalenin zemininde ve tünellerin giriþinin hemen yanýnda yer alan demir parmaklýklý kapýnýn ardýnda kalenin giriþ kapýsýna dek uzanan merdivenler mevcuttur. Düzgün kesilmiþ taþlarla örülü bu ikinci tünelin bir kýsmý çökerek açýða çýkmýþtýr. Kuzeye uzanan kol daralarak kapanmakta, güney kolu ise kalenin giriþinin önünde demir bir parmaklýkla sonlanmaktadýr.
Kale 12. Burç Her ne kadar bu ve bundan sonraki araþtýrma-ölçüm çalýþmasý imzaladýðýmýz protokol kapsamýnda deðil idiyse de buraya kadar gelmiþken bu iki ilginç yapýyý da araþtýrdýk. Kale nin 12. Burcunda yer alan bu garip yeraltý yapýsý, birbirinden 3 m uzaklýkta ve hemen hemen ayný basamak sayýsýyla inilen tek bir galeri. Bu galerinin de sonunda küçücük bir odaya ulaþtýðýný düþünürseniz ayný galeriye inen ve birbirinden sadece 3 m uzaklýkta iki faklý merdiven inþa etmenin anlamsýzlýðý daha da belirgin hale gelmekte. Bu bilmeceyi daha da zorlaþtýrmak için tüm bu yeraltý yapýsýnýn kesme taþla örülü olduðunu ve hiçbir çökme, kapanma olmadýðýný da ayrýca vurgulayalým.
Kale Sarnýcý Kale nin üstünde, Gazali Makamý denilen yerin altýnda bulunan bu; kesme taþla imal edilmiþ 25 metrekare büyüklüðündeki yeraltý odasý da kalenin diðer bir ilginç yapýsý. Burasý; ilk bakýþta 5 m tavan yüksekliði, üst odaya açýlan çift bacasý ve içindeki basamaklý platformuyla bir sarnýç görüntüsüne sahip olsa da, kapalý bir odanýn altýnda sarnýç olamayacaðý düþünüldüðünde merdivenlerle ulaþýlan bir depo veya hücre olarak planlandýðýný varsaymak çok daha mantýklý gözüküyor.
Konukoðlu Vakfý Kuyu ve Livaslarý Bugün Konukoðlu Vakýf merkezi olarak görev yapan binanýn avlusundaki kuyu da tipik bir þekilde bir livas sistemine ulaþmaktadýr. Atatürk Bulvarý yönünde yaklaþýk 9 m ilerledikten sonra çöküntü ile týkalý olan livasta, söylemlere göre yakýn zamana kadar çok daha uzun mesafe ilerlenebiliyormuþ. Aksi yöndeki livas ise yaklaþýk 12 m ileride týkanmaktadýr.
Kozluca Kasteli Gaziantep in saðlam kalan son beþ kastelinden biri olan ve bugün -ne yazýk ki- tuvalet olarak kullanýlan Kozluca Kasteli nin yapýsal özellikleri birçok açýdan Esenbek Kasteli ne benzemektedir. Her iki kastelin de 16. yüzyýlýn ilk yarýsýnda ve üstlerindeki ya da Kozluca örneðinde olduðu gibi yanýndaki camiden önce ve içinde mescidleriyle birlikte inþa edildiði bilinmektedir. Esenbek in aksine Kozluca Kasteli nin mescidi tümüyle iptal edilmiþ ve bugün sadece abdesthane kýsmý açýk kalmýþtýr. Kastelin havuz kýsmý ise tadilatlar sonrasý orijinal yapýsýný tümüyle yitirmiþ ve duvardan sýzan sularla neredeyse tamamen dolmuþtur. Anadolu mimarisinin en ilginç yapýlarýndan birisi olan, neredeyse 500 yýl boyunca saðlam kalabilen ve Nusret Çam ýn ifadesine göre 1980 yýlýnda dahi mescidi ile birlikte faal olan bu eserin, geçen 30 yýl içinde bu denli tahrip olmasý çok acýdýr.
Küpçü Hacý Recep Maðarasý Hoþgör'de, Kardeþler Pide Fýrýný ndan giriþi olduðu ihbar edilen bu maðaraya, fýrýndaki giriþ kapatýldýðý için hemen yan sokaktaki bir dükkandan girildi. Giriþte, beton sütunlarla desteklenmiþ bir merdiven mevcut. Maðara, bu merdiven iniþinin altýndan duvardaki ufak bir delikle baþlýyor. Büyük olasýlýkla, daha önce varolan farklý ve büyük bir giriþ artýk kapanmýþ durumda. Sokaðýn diðer tarafýndaki evlerin altýna uzanan maðaranýn bu kýsmýnda bir havalandýrma bacasý var. Baca bugün tümüyle çöp dökme yeri olmuþ. Ýçindeki kalýntýlardan maðaranýn bir dönem gerçekten küp (ya da çanak çömlek) imalatý için kullanýldýðý anlaþýlmakta. Bazý yerlerde tavandan düþmüþ kayalarla kaplý ve alçak tavanlý, diðer bazý yerlerdeyse nispeten daha yüksek farklý seviyeler mevcut. Tavanda oluþmuþ küçük sarkýtlar da maðaranýn eskiliði hakkýnda fikir vermekte.
Mehmet Ali Çetiner Evi Kuyu ve Livaslarý Ahmet Çelebi Kasteli'nin hemen arkasýndaki eski dokulu mahallede bir ev avlusunda yer alan bu kuyu, oldukça uzun bir livas sistemi parçasýna eriþim imkaný saðladý. Bu livaslar bir yönde Ahmet Çelebi Kasteli'ne doðru uzanýyor ve baðlantýlý olduðuna kesin gözüyle bakýlabilir. Bu livasýn temel amacý Ahmet Çelebi Kasteli üzerinden gelen temiz suyun mahalle içi bir dizi ev kuyusuna ulaþtýrmak olmalýdýr. Nitekim, livas boyunca yeraltýndan bir dizi kuyu þaftýna baðlantý gözlemlenmiþtir. Livas, Ahmet Çelebi Kasteli'nin tersi yönde de kýsa bir mesafe ilerleme imkaný saðlamýþsa da her iki uçta da çöküntülerle sonlanmýþtýr. Bir miktar kazý çalýþmasý ile Ahmet Çelebi Kasteli'ne olan baðlantý tekrar açýlabilir.
Nadir Bey Evi Maðarasý ve Livaslarý Bey Mahallesi'nde bulunan Nadir Bey'in evinin bahçesinde, tavaný çökmüþ olan oldukça büyük bir maðara bulunmakta. Farklý katmanlardan oluþan ve yapýsý itibarýyle bir kastel olduðu düþünülen bu maðaranýn ölçümü alýndý. Maðarada tespit edilen iki livas su ile dolu olduðundan ölçülemedi. Su seviyesi alçalsa bile bu dar livas sisteminde ilerlemek oldukça zor gözüküyor. Nadir Bey in evinin bahçesinde bulunan bu maðara; herhangi bir cami ile iliþkisi olmayan bir kastel olarak, bu yapýlarýn geçmiþinin çok eskiye gidiyor olabileceðini düþündüren önemli bir örnek.
Oyuncak Müzesi Maðarasý Bey Mahallesi'nde bulunan ve yakýn zamanda restore edilerek, Oyuncak Müzesi olarak hizmet verecek olan eski bir Gaziantep evinin avlusunun altýnda yer alan bu maðara, yapýsal olmasa bile iþlevi açýsýndan þehirde bulunan diðer yeraltý yapýlarýndan farklý. Maðarada yeralan birçok küçük "kazan" benzeri oyuntu ve bunlarýn bazýlarýnýn kanallarla birbirlerine baðlý olmasý ve, bize söylendiðine göre, temizlik sýrasýnda açýða çýkan üzüm çekirdekleri bu yapýnýn -en azýndan bir dönem- þarap imalathanesi olarak kullanýldýðýný düþündürmekte. Öte yandan, bu "kazan"lardan daha büyük ve sarnýç benzeri çukurlar ise yapýnýn baþka bir dönemde iþlev deðiþtirdiðini gösteriyor olabilir. Maðara tarafýmýzdan ilk ziyaret edildiðinde, etrafta temizlik çalýþmalarý sýrasýnda açýða çýkan ve bir kýsmýnýn oldukça eski olduðu anlaþýlan çanak-çömlek kalýntýlarý mevcuttu. Bu buluntular, bu tür çalýþmalarýn ciddi bir arkeolojik denetim altýnda yapýlmasýnýn gerekliliðini göstermekte.
Ömer Ersoy Kültür Merkezi Kuyu ve Livasý Günümüzde Ömer Ersoy Kültür Merkezi olarak kullanýlan kompleksin bahçe giriþinde sað köþede bir yapýdan basamaklarla bir livas sistemine iniþ yapýlmaktadýr. Burasý genelden biraz farklý bir yapýdýr çünkü livaslara genel olarak ya kuyular vasýtasýyla ulaþýlmakta ya da yeraltýnda livas seviyelerine kadar inen mekanlar þeklinde oluþturulmuþ kastellerden ulaþýlabilmektedir. Bu lokasyonda merdivenlerle inerek ulaþýlan nokta ise kastel vazifesi görecek bir yapýda deðildir. Buranýn yapýsýnýn sonraki zamanlarda yapýlan büyük deðiþikliklerle tamamen bozulmuþ/deðiþtirilmiþ olduðu olasýlýk dahilindedir. Zira kompleksin kültür merkezi olarak restorasyonu öncesinde yýllar boyunca fabrika olarak kullanýldýðý bilinmektedir. Ancak bugünkü gözlemlerle tam olarak fonksiyon tespiti yapmak mümkün deðildir. Livas sisteminin hemen bitiþiðinde ve livaslarla sadece küçücük bir pencere ile iliþkili olan kuyu ise tipik kuyu yapýsýnda deðildir. Dibi yuvarlak bir sarnýç þeklinde sonlanmaktadýr. Livaslardan taþan suyun bu kuyuyu/sarnýçý dolduracak þekilde inþa edildiði varsayýlmaktadýr.
Piþirici Kasteli Piþirici Mescidi ve Kasteli sadece Gaziantep in deðil, Türkiye nin de en ilginç ve en önemli yeraltý yapýlarýndan birisi. Her ne kadar mescit için belirtilen 1283 yýlýný doðrulayan herhangi bir kitabe veya kaynak yoksa da her iki yapý 1537 tarihli Ayýntap Tahrir Defteri nde zikredilmekte. Öte yandan, mescidin mihrap duvarýnýn üstünde bulunan ve "La ilahe illallah, Muhammedun resûlullah" yazýlý düz satýhlý kabartma tipik bir Memluklu tarzýdýr. Bu da, Piþirici Kastel ve Mescidi nin Memluklu geleneðinin canlý olduðu bir devirde, yani 13. yüzyýl civarýnda yapýldýðýný göstermektedir. Yapýnýn birçok defa tamir edildiði bilinmekteyse de, ilk inþa tarihindeki asýl planýný koruduðu kesindir. Kastel de ufak tefek deðiþikliklerle günümüze dek gelebilmiþtir. Her ne kadar abdesthane ve çimeceklik kýsýmlarý aslýna uygun þekilde restore edilmiþse de, araþtýrmalarýmýz sonucunda batý yönünde devam eden ve kastele temiz su getiren livaslarýn kýsa bir mesafeden sonra ikiye ayrýldýðý, ardýndan her iki kanalýn da çamurla týkandýðý gözlenmiþtir. Kastelin pis suyunun ise baþka bir kanalla tahliye edildiði kesindir ve bu kanalýn cadde boyunca devam ettiði tespit edilmiþtir. Üzücü olan ise hem mescidin, hem de kastelin yan duvarlarýnda ciddi su sýzýntýsý olmasý ve 730 yýllýk bu çok önemli mimari eserinin korunamamasýdýr.
Savaþ Müzesi Maðarasý Savaþ Müzesi nin altýnda yer alan ve müzenin bir parçasý olarak teþhir amaçlý kullanýlan maðaranýn alt katýnda baþka bir maðara daha mevcuttur. Bu yapý, iki katlý bir maðara olarak Gaziantep te þimdiye dek bilinen yegane örnektir. Araþtýrýlan bu alt kat maðarada su dolu bir livas ve kuyu mevcuttur. Bir süre izlenen bu livasýn devamý, su seviyesinin yüksekliði yüzünden araþtýrýlamamýþtýr. Maðaranýn doðuya uzanan kýsmý ise yol inþaatý sýrasýnda çökerek týkanmýþtýr.
Sedat Atalar Evi Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý Bey Mahallesi nde yer alan Sedat Atalar ýn evinin altýnda bulunan ve bahçeden giriþinin örülerek kapatýldýðý maðara, 7 basamak merdivenle inilen ufak bir depo ve kuyudan ibaret. Kuyunun 19. m sinde batýya doðru uzanan livas 5-6 m den fazla takip edilemedi. Maðara tipik bir Antep evi maðarasý þeklinde oldukça geniþ bir mekandýr. Bu mekandan aþaðýdaki bir livas sistemine ulaþan kuyunun ise tipik olmayan bir özelliði bulunmaktadýr. Kuyu, esas olarak bu evden deðil, komþu bir evden açýlmýþtýr ve kuyunun tepesi (kapaðý) bu komþu evde ve daha üst kotta bulunmaktadýr. Bu evin maðarasýnýn yan duvarýnda komþu evden inen kuyu duvarýna bir pencere açýlarak ayný kuyudan iki evin de su kullanabilmesi saðlanmýþtýr. Dipteki livas da esasen çok önemli bir noktada olmasýna ve ilerleme imkaný verecek yapýda olmasýna raðmen laðým karýþmýþ olduðu için çalýþma yapýlamamýþtýr.
Seyrantepe Maðaralarý Seyrantepe TOKÝ konutlarýnýn önünde yer alan 2 kademeli düzlüðün yamaçlarýnda bulunan maðaralar eskiden besi yeri - hayvan pazarý olarak kullanýlmýþ. Üst sýrada, bazýlarý birbirine geçiþli 9, alt sýrada ise 6 maðara var. Maðaralar, inþaat sýrasýnda önlerine yýðýlan hafriyat dýþýnda oldukça temiz ve saðlam durumdalar. Bu düzlüklerin ve maðaralara iþlev kazandýrarak koruyabilecek bir proje Öneriler kýsmýnda mevcuttur.
Sultan Haným Konaðý Maðarasý Sultan Haným ýn Bey Mahallesi nde yer alan konaðýnýn bahçesinde bulunan küçük süs havuzunun kýrýlmasý sonucu ortaya çýkan bu maðara, büyük olmasýna karþýn oldukça kaba bir iþçilikle kazýlmýþ, bazý kýsýmlarý da hafriyatla týkalý bir depo. Maðaranýn içinde herhangi bir kuyu veya livas mevcut deðildir.
Sulu Maðara Sulu Maðara, Gaziantep in en ilginç ve korunmaya deðer yeraltý yapýlarýndan bir diðeri. Kýlýnçoðlu Mahallesi nde bulunan bu maðara, kuzeyde yer alan ufak kýsmýný hariç tutsak bile, 6.000 metrekare büyüklüðüyle devasa bir yapý. Ýçinde iplikçiler çalýþmaya devam ediyorlar. Maðaraya girdiðiniz anda, tavana boydan boya asýlmýþ naylonlar, onlarca metre uzunluðunda iplik eðirme hatlarý ve bu hatlarda çalýþan insanlarýyla sanki bambaþka bir dünya gibi. Ýplikçilerin bu maðarada çalýþmaya devam ediyor olmalarýnýn yegane sebebi yeraltýna kaçan þehir suyu dolayýsýyla maðaranýn son derece nemli olmasý ve bu nemle ipliðin çok rahat eðirilebilmesi. Tabi, ana kayadaki bu nem ayný zamanda maðaranýn statik yapýsý için ciddi bir risk de oluþturmakta.
Sumaklý Maðara Þenyurt Mahallesi'nde yer alan ve içinde iplikçilerin çalýþmaya devam ettiði bu, nispeten ufak maðaranýn üç farklý giriþi var. Maðaranýn büyük kýsmýnda -büyük olasýlýkla duvarlardan sýzarak oluþmuþ- durgun ve pis bir su birikintisi mevcut
TAMMED Otopark Maðarasý TAMMED otoparkýnýn içinde yer alan 380 metrekare büyüklüðündeki bu maðara otopark kotuna göre eðimli bir giriþe sahiptir. Maðaranýn zemini tümüyle tesfiye edilerek tuðla kaplanmýþ ve otoparkýn bir kýsmý olarak kullanýlmaktadýr. Maðaranýn doðu kýsmýnda 6.50 m yüksekliðe sahip ve yüzey aðzý kapatýlmýþ bir havalandýrma bacasý mevcuttur.
Tütün Han Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý Bakýrcýlar Çarþýsý nýn güneyinde, Tütün Han ýn içinde yer alan bu maðara ve kuyu-livas sistemi Gaziantep in bu mahallesinin en ilginç yeraltý yapýsýdýr. Ortasýnda yer alan ve mükemmel bir iþçilikle, diþli sütun olarak býrakýlmýþ ana kayanýn etrafýný kuþatan, yaklaþýk 120 metrekare büyüklüðündeki maðara bugün güzel bir dekorasyonla kafe olarak iþletilmektedir. Maðaranýn doðu köþesinde, zeminin 2 m altýnda yer alan livas ise hem güneybatýya, hem de doðuya doðru ilerlemekte. Güneybatýya doðru 30 m takip edilen livas bu noktada çamursu birikintisiyle týkanmakta. Doðu yönü ise çok daha kýsa bir mesafede týkandý. Öte yandan, maðaranýn giriþinde yer alan kuyunun, doðu livasý ile baðlantýlý olduðu kesin ama Tütün Han Maðarasý na yaptýðýmýz her 3 ziyarette de kuyu aðzýna kadar su doluydu. Hatta, iþletme sahiplerinin ifadesine göre suyun fazla olduðu zamanlarda kuyu taþmakta ve tüm maðarayý su basmaktaymýþ. Bu da týkanmýþ livaslarýn suyu aktaramamasýnýn doðal bir sonucu. Bu maðaranýn livaslarýnda yapýlacak bir temizliðin ciddi keþiflere yol açacaðýna inanýyoruz.
Üzümcü Maðarasý Önündeki büyük maðara yakýn bir zamanda -üstündeki evlerle birlikte- çöken Üzümcü Maðarasý nýn bu çökmeden kalan kýsmýnda çalýþmanýn yapýldýðý Mayýs 2012 tarihinde iplikçiler çalýþmaya devam ediyorlardý. Her ne kadar maðaranýn tavaný 3 büyük sütunla destekleniyor olsa da, 2.200 metrekareden büyük bir hacmi bu 3 sütunun taþýyamayacaðý aþikardýr. Ayrýca; maðaranýn kaya yapýsý, su ve kanalizasyon kaçaklarýndan dolayý son derece nemlidir ve gevþek durumdadýr. Tüm bu açýklamalarýn ýþýðýnda; bu yapýnýn, üstünde bulunan binalarla birlikte çökme riski mevcuttur.
Yeni Han Maðarasý 1750 li yýllarda kervansaray olarak inþa edilen bu hanýn güneydoðu köþesinde yer alan ve günümüzde Mehmet Kaleoðlu tarafýndan kafe olarak iþletilen bu maðaranýn inþa tarihinin yapý ile ayný olma olasýlýðý mevcuttur. Ama, betonarme destek sütunlarýnýn 1950 li yýllarda yapýldýðý bilinmektedir ve sütunlar olmaksýzýn maðara tavanýnýn aðýrlýðý taþýmayacaðý da aþikardýr. Bu durum göz önüne alýndýðýnda maðaranýn oldukça yakýn zamanda kazýldýðý düþünülebilir. Yapýnýn zemini, çekilen tüm hafriyata raðmen hala orijinal seviyesinden yüksektedir ve büyük olasýlýkla yapý, þu anda hafriyatla týkalý olan kuzey yönünde devam etmektedir. Üstteki evlerden maðara duvarýna bitiþik durumda kazýlan 2 kuyu mevcuttur. Bu, Gaziantep te çok sýk rastlanan kuyu-livas baðlantýsýnýn tipik bir örneðidir ve bu kuyular büyük olasýlýkla maðaranýn altýndan geçen ve bugün týkalý olan bir livasa ulaþmaktaydýlar.
Kaynaklar Aygün Ç, Yamaç A, 2010. Ayasofya ve Topkapý, National Geographic Turkey, Mart, pp. 106-122 Bircan A E, 2007. Stability Analysis of Caves in Gaziantep Region, Gaziantep Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýnþaat Mühendisliði Anabilim Dalý, Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, Castellani V, 2001. Acqua, acquedotti e qanat, Opera Ipogea, no. 2, pp. 25-32 Çam N, 1982. Gaziantep'te "Kastel" Adý Verilen Su Tesisleri, Milletlerarasý Türkoloji Kongresi, Ýstanbul Çam N, 2006. Türk Kültür Varlýklarý Envanteri, Gaziantep, Ankara. Çanakçý H, 2007. Collapse of Caves at Shallow Depth in Gaziantep City Center, Turkey: A Case Study, Environmental Geology, Volume 53 (4), pp. 915-922, Heidelberg. Çanakçý H, Güllü H, 2004. Gaziantep Ýl Merkezindeki Maðaralarýn Geoteknik Açýdan Bir Ön Deðerlendirmesi, Zemin Mekaniði ve Temel Mühendisliði 10. Ulusal Kongresi, sy. 232237, ÝTÜ-Ýstanbul. Çanakçý H, Güllü H, 2008. Development of a hazard assessment model for near surface caves in limestone, Engineering Geology. Eviþen A, 2009. Maðaralarýmýz, Gaziantep Tarih ve Kültür Dergisi no 19, 2009, Gaziantep sy 38-41 Güzelbey CC, 1964. Kuveyk Suyu Üzerine Bir Ýnceleme, Gaziantep Kültür Dergisi, c.7, Gaziantep, sy 76-79. Güzelbey CC, 1965. Kadý Mahir Efendi ve Antep Suyu, Gaziantep Kültür Dergisi, c.8 Gaziantep, sy 57-60. Marangoz L, 2005. Correlation of Geotechnical Properties of Limestone with Ultrasonic Velocity in Gaziantep Region, Gaziantep Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep. Yener ÞS, 1967. Cýncýkçý Maðarasý,Gaziantep Kültür Dergisi, c.10, sy.44-48, Gaziantep Wessels K, 2000. Renovating Qanats in a changing world, a case study in Syria, International Symposium on Qanats, May 2000, Yazd, Iran.
Yayýnlar Gaziantep þehrinin yeraltý yapýlarýnýn envanterini hazýrlamak için geçtiðimiz bir yýl boyunca sürdürdüðümüz çalýþmalar ATLAS ve Gaziantep Life dergilerinin Haziran 2012 sayýlarýyla PEGASUS Dergisi nin Eylül 2012 sayýsýnda yayýmlandý.
Öneriler Bir yýl içinde yedi etapta sürdürdüðümüz bu çalýþma sýrasýnda toplam 46 maðara, livas ve kastel tespit edilip ölçülmüþ ve haritalanmýþsa da, Gaziantep þehrinde bulunan yeraltý yapýlarýnýn sayýsýnýn bundan çok daha fazla olduðu kesindir. Ancak, hemen her evin altýnda bulunan ve günümüzde çoðu depo olarak kullanýlan küçük maðaralarýn tek tek envanterlenmesinin çok da anlamlý olmadýðýný düþünüyoruz. Öte yandan, þehirde bulunan birçok büyük maðara, livas ve kastel ise son derece büyük tarihsel öneme sahiptir. Büyük olasýlýkla Memluklulardan Gaziantep Harbi ne dek yüzlerce yýl boyunca kullanýlan bu yapýlarýn bazýlarýnýn acilen korunmaya alýnarak gelecek kuþaklara bir kültür mirasý olarak aktarýlmasý gerekmektedir. Önerilerimiz: * Yeraltý su tablasý olmayan ve suyun þehire livaslarla taþýndýðý Gaziantep te, þehrin sosyal hayatýnda büyük önemi olan çeþme ve þadýrvan gibi yapýlarýn eksikliði kastellerle giderilmiþtir. Dünyanýn birçok yerinde livas tarzý su sistemi olmasýna karþýn, kastel mimarisi sadece Gaziantep e özgüdür. Hoyrat bir yapýlaþma sonucunda, eskiden onlarca olduðu bilinen bu kastellerin çoðunun artýk sadece ismi kalmýþtýr. Ayakta kalabilen Piþirici, Kozluca, Ahmet Çelebi, Esenbek gibi birkaç kastelin acilen restorasyona alýnarak korunmasý þarttýr. * Ayný þekilde, Gaziantep e Þerbetçi, Dutluk gibi kaynaklardan su getiren ve yýllar boyu kullanýlan livaslarýn büyük kýsmý da artýk yoktur. 50 yýl öncesine dek içinde ganavitçilerin çalýþtýðý bu livaslar inþaat temelleri ile tahrip olmuþ, týkanmýþ durumdadýr. Dolayýsýyla; Piþirici Kasteli - Savaþ Müzesi - Kozluca Kasteli - Fethullah Camii arasýndaki livaslarýn korunarak turizme açýlmasýnýn yerinde olacaðýný düþünüyoruz. * Sulu Maðara, Sumaklý Maðara ve Ýplikçi Maðarasý nda çalýþan ve Gaziantep in kutnu kumaþý için iplik imal eden iplikçiler bu þehrin kültürünün önemli bir parçasýdýr. Ýçinde iplikçilerin çalýþtýðý bu maðaralarýn korunarak etrafýnýn temizlenmesi ve iplik imalatýnýn sürdürülmesinin saðlanmasý çok yerinde olacaktýr. * Kale den aþaðýya, sarnýçlara inen ve toplam uzunluðu 250 m yi geçen tüneller ve merdivenler ölçülerek haritalanmýþtýr. Oldukça temiz ve iyi korunmuþ durumdaki bu tüneller ufak bir restorasyon çalýþmasýnýn ve üst yapý ile baðlantýsýný kesen ufak çöküntünün temizlenmesinin ardýndan turizme açýlabilir durumdadýr. * Türkiye nin en büyük yeraltý yapýsý olan Asri Mezarlýk Maðaralarý nýn çöken kýsmý ne yazýk ki hafriyatla doldurulmuþtur. Bu dolgu, kalan saðlam kýsmýn da gelecekte çökmesini engellemeyecektir. Önerimiz, 60.000 m2 den büyük olan bu maðaralarýn tümüyle korunmaya alýnmasýdýr. * Seyrantepe TOKÝ Konutlarý nýn önündeki iki ayrý düzlüðün sýrtýnda yer alan ve eskiden besi yeri olarak kullanýlan büyük bir maðara sýrasý mevcuttur. Bu iki düzlük, bu evlere yerleþmiþ yüzlerce aile için bir park alaný olarak düzenlendikten sonra bahsi geçen maðaralar da tadil edilerek kafeterya, dükkan, lokanta olarak deðerlendirilebilir. * Yeni düzenlenen Bakýrcýlar Çarþýsý altýnda yer alan ve oldukça büyük olan maðaranýn bir kýsmýna kanalizasyon boþalmakta ve yarattýðý nem maðaranýn duvarlarýný gevþetmektedir. Ayrýca, maðaranýn içine inþa edilmiþ ince betonarme kolonlarla kiriþler üstünden geçen yolun aðýrlýðýný taþýmaktan uzaktýr. Bu yapýnýn çökmesi durumunda Bakýrcýlar Çarþýsý na vereceði hasar çok büyük olacaktýr. Bu maðaranýn acilen korunmasý ve düzenlenerek kullanýma açýlmasý yerinde olacaktýr. * Yakýn zamanda büyük bir kýsmý çöken Üzümcü Maðarasý nýn kalan kýsmýnda hala iplikçiler çalýþmaktadýr. Bu kýsmýn da, üstündeki evlerle birlikte çökme riski mevcuttur. Bu maðaranýn ve üstündeki evlerin boþaltýlarak çökertilmesi uygun olacaktýr.
Teþekkür Gaziantep þehrinin yer üstü kadar, yeraltý yapýlarýnýn da belgelenmesi ve korunmasýna gösterdiði özen ve desteði dolayýsýyla Gaziantep Büyükþehir Belediye Baþkaný Sn. Asým Güzelbey'e, Ýlçesindeki tüm eski eserlerin korunmasý ve gelecek kuþaklara aktarýlmasý için gösterdiði çabalar dolayýsýyla Þahinbey Ýlçesi Belediye Baþkaný Sn. Mehmet Tahmazoðlu'na, Böylesi önemli bir projenin gerçekleþmesini saðladýklarý için ve çalýþmalarýmýz boyunca gösterdikleri tüm ilgi ve yardýmlarý dolayýsýyla ÇEKÜL Vakfý Baþkaný Sn. Prof. Metin Sözen, ÇEKÜL Vakfý Gaziantep Koordinatörü Sn. Zafer Okuducu ve Sn. Sibel Savcýlý ya, Bu proje sýrasýnda bize verdikleri maddi, manevi destekten çok daha deðerli olan samimiyet ve dostluklarý dolayýsýyla Gaziantep KUDEB Müdürü Sn. Muhittin Aslan ve baþta Sn. Ahmet Ertürk olmak üzere, tüm KUDEB çalýþanlarýna, Gaziantep in yeraltý yapýlarý hakkýnda sahip olduklarý yýðýnla bilgiyi bizlerle paylaþma inceliðini gösteren Sn. Abdülkadir ve Sn. Ali Eviþen kardeþlerle Sn. Ýlhan Aslanyürek e, Ve; kendilerine rastgeldiðimiz her köþede bizlere yeni bir maðara, kuyu ya da livas göstererek yardýmcý olan tüm Gazianteplilere, teþekkürü borç biliriz.
EK 1 GAZÝANTEP ÞEHRÝ YERALTI YAPILARI ENVANTERÝ HAZIRLANMASI ÝÞÝ PROTOKOLÜ
MADDE 1- PROTOKOLÜN KONUSU Merkezde ya da; Dülük, Beylerbeyi gibi yakýn köylerde uzun yýllar boyunca sürdürülen kazý ve yüzey araþtýrmalarýnda ele geçen buluntularýn ardýndan bugün binlerce yýldan bu yana iskan edildiði anlaþýlan Gaziantep þehri, sadece bu özelliðiyle bile dünya çapýnda bir öneme sahiptir. Dülük Köyü nde ilk defa 1946 yýlýnda Kýlýç Kökten ve Enver Yaþar Bostancý tarafýndan baþlatýlan araþtýrmalar sýrasýnda bölgede tespit edilen maðaralarda sondaj çukurlarý açýlmýþ, ardýndan Þarklý Maðara, Büyük Maðara ve Biçme Maðarasý nda kazýlara baþlanmýþtýr. Bu bölgede yüzey toplamalarýnda ve kazýlarda ele geçen aletlerin bazýlarý Chelléen (Abbevillien) ve Clactonien tipte el baltalarýdýr. Bunlar, Epipaleolitik Döneme, yani Taþ Devri nin en eski çaðlarýna tarihlenmektedirler. Ne yazýk ki; tescilli sit alaný olmalarýna karþýn, geçen yýllar içinde yaþanan yoðun yapýlaþma dolayýsýyla Dülük Köyü nde yer alan tüm bu maðaralar ve iþlik alanlarý artýk daha fazla araþtýrýlamaz ve çalýþýlamaz hale gelmiþtir. Öte yandan; Gaziantep te yer alan birçok tarihi yapý geçtiðimiz yýllar içinde hýzlý ve ciddi biçimde korunup restore edilirken yeraltýnda, insan eliyle oyularak inþa edilmiþ yapýlar büyük orandagöz ardý edilmiþtir. Halbuki, inþaat veya hafriyat çalýþmalarý sýrasýnda yer yer ortaya çýkan tüm bu maðara, iþlik, atölye ve depolarla bunlarý birbirine baðlayan tüneller arkeolojik ve antropolojik açýdan son derece önemlidir. Diðer bir deyiþle; Gaziantep in en az yerüstü kadar araþtýrmaya, belgelenmeye ve korunmaya deðer bir yeraltý kültürü mevcuttur. Hatta; þehrin yerüstünde yýllar boyu geçirdiði tüm tahribatý göz önüne alýrsak, yeraltýnda bugüne dek koruna gelmiþ tarihsel kalýntýlarýn bazýlarýnýn yer üstünden daha eski ve önemli tarihsel buluntulara sahip olduðu dahi iddia edilebilir. Bugün, Roma ya da Paris gibi birçok þehrin tarihsel öneme sahip tüm yeraltý yapýlarý envanteri yapýlmýþtýr. Daha da önemlisi, belgelenmiþ ve haritalarý çizilmiþ olan bu yapýlar kanunlarla korunmakta, çoðu eski dehliz veya mezar olan bu yapýlara yüzeydeki herhangi bir inþaat veya temel kazýsýyla zarar verilmesinin önüne geçilmektedir. Sonuç olarak; en az yerüstü kadar önemli ve deðerli bir yeraltý birikimine sahip olan Gaziantep in bu tarihsel mirasýnýn en kýsa sürede belgelenmesi, kayýtlara geçirilmesi ve korunmaya alýnmasý gerekmektedir. MADDE 2- TARAFLAR . Belediye: Gaziantep Büyükþehir Belediyesi . ÇEKÜL: Çevre ve Kültür Deðerlerini Koruma ve Tanýtma Vakfý . OBRUK: OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu: OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu: 2008 yýlýnda Ýstanbul da kurulan grup, farklý kulüp ve derneklerden 30 dan fazla deneyimli üyeye sahiptir. Orman ve Su Ýþleri Bakanlýðý, Milli Parklar Genel Müdürlüðü ile iþ birliði içinde Küre Daðlarý Milli Parký Maðaralarý projesini tamamlamýþtýr. Kahramanmaraþ Kuzeyi Maðaralarý Envanter çalýþmalarýna devam edilmektedir. Burada bulunan ve çalýþmalarý devam eden Keþ Daðý Düdeni -650 m derinlikle þuanda Türkiye nin en derin maðarasýdýr. Obruk Maðara Araþtýrma Grubu Türkiye nin maðaracýlýk alanýnda tek süreli yayýnýný yapmaktadýr. Geçen 3 yýl içerisinde National Geographic dergisi ve Atlas dergilerinde 11 makale yayýnlamýþtýr. Grup üyeleri ayný zamanda 2009 yýlýnda, proje yürütücüsü Dr. Çiðdem Aygün nezaretinde Ayasofya ve Topkapý Sarayý yeraltý yapýlarý araþtýrma projesini gerçekleþtirmiþtir.
çalýþmalarý ve yol yapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan tüm yeraltý yapýlarýnýn (maðara, depo, ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) araþtýrýlmasý, belgelenmesi, haritalanmasý ve envanterlerinin yapýlmasýdýr. Bu çalýþma, tarihi mirasýn korunmasýndan öte, bu yapýlarýn yeryüzünde bulunan diðer tarihi yapýlarla bir bütünlük içinde deðerlendirilebilmesini de saðlayacaktýr. Ayrýca; çoðunlukla Oligosen - Miyosen Dönem e tarihlenen tebeþirli kireçtaþýna oyularak açýlmýþ bu maðaralarýn zaman zaman tavan aðýrlýðý altýnda çöktüðü de bilinmektedir. Bahsi geçenenvanter çalýþmasý, gelecekte oluþabilecek böylesi tehlikelerin önlenebilmesi için bir referans olacaktýr. MADDE 4- YÖNTEM Yapýlmasý planlanan çalýþma temel olarak Gaziantep in eski yerleþim kýsmýnda yer alan tüm yeraltý yapýlarýnýn (maðara, depo, ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) tespit edilmesi, ölçülmesi, haritalanmasý ve Gaziantep yüzey haritasý üzerine iþlenmesinden ibarettir. Bu þekilde çalýþýlmasý, yeraltý yapýlarýnýn yerüstü yapýlarýyla olan bütünlüðün kaybedilmemesi açýsýndan son derece önemlidir. * Bu çalýþma sýrasýnda bir baþlangýç bölgesi seçilecek ve sadece seçilen bu bölgede çalýþýlacaktýr. Bu bölge/bölgeler Gaziantep Büyükþehir Belediyesi ve ÇEKÜL ün önerisiyle seçilecektir. * Ýlk aþamada, bilgi sahibi olunan tüm yeraltý yapýlarý bu bölgenin haritasý üzerine iþaretlenecek, ardýndan bölgede yeraltý araþtýrmasýna geçilecektir. * Bu, ikinci aþamada, varlýðýnýn bilgisine sahip olunan tüm yapýlar tespit edilip ölçülecek ve ana plana iþlenecektir. Tünel, dehliz ve suyollarý ise;mimari ölçümler dýþýnda, eðim ve yönleri de ölçülerek araþtýrýlacak, yüzeye baðlantýlý olduklarý noktalar referans alýnarak mümkün olduðunca doðru bir þekilde bölge yüzey haritasýna iþlenecektir. * Bu çalýþma sýrasýnda; isimlerinin yaný sýra her yapýya ayrý bir numara verilecek, her yapýnýn planý, çizimi, özellikleri ve fotoðraflarý ayrý fiþler halinde kayda alýnacaktýr. Yapý ve tünellerin numaralarý ana haritaya da iþlenerek kolayca ana haritadan bu fiþ-kayýtlara ulaþýlabilinmesi saðlanacaktýr. * Ancak ilk bölge tümüyle tamamlandýktan sonra ikinci bölgede çalýþmaya baþlanacaktýr. MADDE 5- ÇALIÞMA EKÝBÝ Proje, baþlangýçta OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu na üye maðaracýlar tarafýndan yürütülecektir. Yeraltý ölçüm çalýþmalarýnda 3, azami 4 kiþilik ekipler halinde çalýþýlmasý ideal olduðu için, bu projede görev alacak toplam ekip çoðunlukla 6-8 kiþi civarýnda olacaktýr. Öte yandan, bahsi geçen çalýþmanýn büyüklüðü göz önüne alýnarak en kýsa zamanda Gaziantep ten projeye destek olacak elemanlarýn tedarik edilmesi için çaba harcanacaktýr. Genç ve dinamik bir gönüllü ekibinin Gaziantep Üniversitesi nden saðlanabileceðine ve böyle bir projede yer almanýn bu Gaziantepli gençlerde hemþerisi olduklarý þehre yönelik bir koruma bilinci oluþturacaðýna inanýyoruz. Projede yer almayý kabul eden Gaziantepli gençlere OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu tarafýndan maðaracýlýk, ölçüm ve haritalama eðitimi verilecektir. MADDE 6- SÜRE Rastlanacak yer altý yapýlarýnýn adet ve büyüklerinin bilinmemesi, gönüllülük esasýyla yapýlan bu çalýþmaya ayrýlabilecek zaman ve eleman bilgisinin yetersizliði göz önünde bulundurularak, Gaziantepli gönüllüler ile birlikte yýlda yaklaþýk 900 adam/gün çalýþma yapýlabileceði öngörülmektedir.
MADDE 7- TARAFLARIN SORUMLULUKLAR * Belediye nin Yükümlülükleri; o Çalýþmanýn idaresi ve koordinasyonunun saðlanmasý, o Bir kýsmý özel mülkiyette, diðer bir kýsmý ise kamu alanlarýnda yer alan tüm yeraltý yapýlarýn araþtýrýlmasý için gerekli izinler Belediye tarafýndan sözlü ve/veya yazýlý olarak saðlanacaktýr. o Ýþin yapýlabilmesi için çalýþma ekibinin ihtiyaç duyacaðý; iaþe, kýrtasiye, ulaþým ve konaklama giderleri Belediye tarafýndan karþýlanacaktýr. * ÇEKÜL ün Yükümlülükleri; o Çalýþma süresince, sekretarya görevleri ÇEKÜL Metin Sözen Eðitim ve Kültür Merkezi tarafýndan yürütülecektir. * OBRUK un Yükümlülükleri; o Gaziantep þehir sýnýrlarý içinde bulunan ve yeni inþaatlar, hafriyat çalýþmalarý ve yol yapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan tüm yeraltý yapýlarýnýn (maðara, depo, ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) araþtýrýlmasý, belgelenmesi, haritalanmasý ve envanterlerinin yapýlmasý, o Araþtýrma sýrasýnda çalýþýlacak yeraltý yapýlarýnda rastlanabilecek hiçbir tarihi buluntuya dokunulmadan korunmasý, o Mimari yapýlarýn yaný sýra tüm buluntular fotoðraflarla in situ belgelenmesi, o Tarihsel öneme sahip herhangi bir buluntu ile karþýlaþýlmasý durumunda yetkililere bildirilmesi, o Çalýþmaya katýlan ekibin, iþ güvenliðinin saðlanarak olasý kazalara yönelik önlemlerin alýnmasý, o Çalýþmalara katýlacak kiþilerden, her türlü riskin varlýðýný kabul ederek, olasý bir can ve mal kaybýnda sorumluluðun kendilerine ait olduðunu gösterir taahhütnamenin Belediye ye sunulmasý, MADDE 8- DÝÐER HÜKÜMLER 1- Çalýþma esnasýnda meydana gelebilecek can ve mal kayýplarýndan Belediye ve ÇEKÜL sorumlu tutulamaz. 2- Çalýþma arþivleri ve çýktýlarý Belediye ye ait olup, Belediye den izin almaksýzýn kullanýlamaz ve yayýnlanamaz MADDE 9-YÜRÜTME/YÜRÜRLÜK 1) Ýþbu protokol imzalandýðý tarihten itibaren yürürlüðe girer. 2) Protokolden doðan ihtilaflar iyi niyet çerçevesinde taraflar arasýnda çözüme kavuþturulmaya çalýþýlýr. Bu mümkün olmadýðý takdirde Gaziantep Mahkemeleri yetkilidir. 3) Dokuz (9) maddeden oluþan bu protokol ilgili taraflarca 3 nüsha olarak 09/01/2012 tarihinde imzalanmýþtýr.
EK 2 Çalýþmalara Katýlanlarýn Listesi 25 Ekim 2011
Ön görüþme: Ali Yamaç, Emine Azak
13-16 Ocak 2012
1. Araþtýrma: Ali Yamaç, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli
13-16 Þubat 2012
2. Araþtýrma: Emine Azak, Çiðdem Midilli, Seda Erdural, Ahmet Þener Ali Ethem Keskin
22-25 Mart 2012
3. Araþtýrma: Ali Yamaç, Sencer Çoltu, Havva Çoltu, Ali Ethem Keskin
11-13 Mayýs 2012
4. Araþtýrma: Ali Yamaç, Ali Ethem Keskin, Ozan Küçükbaðýþ, Çaðan Çankýrýlý, Melike Ocakdan
1-5 Aðustos 2012
5. Araþtýrma: Ali Yamaç, Çaðan Çankýrýlý, Melike Ocakdan, Ezgi Tok
8-12 Eylül 2012
6. Araþtýrma: Ali Ethem Keskin, Bülent Erdem, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli
14-16 Ekim 2012
7. Araþtýrma: Ali Yamaç, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli