•
••
RUYALAR KITABI ACA
TA
HAZIRAN 2017 12TL
1e,1crl11
ia,-gas1
KKTC
lSTt
"� ,ARTRE
CAMUS
sKi
E edici.
KOYU'NUN biraz
PUSATLI
dismda,
sessizlik
duvanru
i.zliyorduk.
icinde
vadi
ilk i z l e ni m
karakteris
sonlamyordu. Yi.izeyin cevre kosullanna
tigi, farkh mimari tiplerine sahip, genis
rinin
kendine
bu denli acik olmanm getirisi olarak bu
yelpazede
ozgu
yapisal
dagihm
gosteren
amaclar
cokiintuden baslayarak odanm zeminini
sok
icin kullarulmis yerlesmelerle cahsmaya
yer yer yemyesil otlar sarrmsti.
Karsmuzdaki ti.im kaya duvar ve
ahskm bizleri bile zaman zaman sasirt
olcum aldiktan ve fotograf cekmek icin
kelimenin
tam
anlamryla
bu duvann onunde uzanan,
ayaklanrm
ti,
Gelgelelim bu gibi olagandisi mima
bu ferah mekanda az
daha vakit gecir
cahsmanm
dikten soma tavamnda kilciik bir cokiin
arazi kaya yerlesimleri, yeralti yapilan,
en cekici yamm olusturdugu reddedile
ti.i bulunan ikinci salona, oradan da ikin
ti.ineller,
mez bir gercek, Bu arazide gecirdigimiz
ci kisma gectik. iki oda ve bu odaya kisa
doluydu. Bu gonintu yillardir cesitli pro
zaman
boyunca
cok
pasajla bagh ucuncu odadan olusan ikin
jeler icin benzer mekanlarda bulunmus
yeralti
sehri
yapmak
ci k1S1m, uzun koridorla gecilen ucuncu
bizler icin bile ahsilnnsin dismda ve et
elbette zor. Yine de ti.im cahsma done
krsma yani son noktaya ulasti, Nihai ula
kileyiciydi.
mi goz onune ahndigmda bazilan var ki
silan noktanm tek odadan merdivenler
unsurlan konusunda yapilan tahminlerin
le ulasilan cikistan olusmasi ve magara
hepsini
boyunca
zm altmdaki toprak delik desikti,
gecitler
ve
yeralti
Ti.im
sehirleriyle
Obruk Magara Arastirma Grubu olarak bu kez Kayseri'deyiz.
Kayseri Buyiikse
rilerin,
magaralarda
Hizlica
yapay
gordugumuz
arasmdan
havada
birakti.
pek
secim
Bu
sehirlerden
hir Belediyesi ve Cekiil Vakfi ile imzala
en dikkat cekicileri incili, Kirkor, Kusca
digimiz protokol kapsammda daha once
g1z ve Fatinler yeralti sehirleriydi.
projeyi,
yeralti
yapilanrun
envanterini
ve
iNCiLi'DEKi GiZEM Tomarza
ilcesinin
on
deger
yapmm
bulun
zildigun kesinlestirse de hicbir kapi tasi
Gaziantep ve Urfa I Halfeti'de yi.iri.itti.i gumuz projelere benzer bir baska bi.iyi.ik
dikkate
mamasi bu yapmm savunma amach ka
operasyon
odasi
olmamasi
garipti.
Burada yasamis insanlann hangi diisun
kilometre
kuze
celerle bu yapilan insa ettigi konusunda
onemli;
yinde incili Koyii bulunur. Bu koy; yazar
kanaate varmak icin
di.inyada §U ana kadar yi.iriiti.ilen en genis
Omer Seyfettin'in de bir donem yasadi
siyle karsilastirma yapmak ya da tahmin
kapsamh "yeralti yapilan arastrrma pro
g1, incili Kaftan hikayesinde bahsi gecen
yi.iri.itmek dismda pek sansimizm olma-
hazirlayacagiz.
Yaptigmnz
i§
gi.ini.imi.iz
mimari
jesi" bu. Kayseri'nin cesitli bolgelerinde gerceklestirilen ve §U ana dek 28 yeralti yapismm
haritalandigi
cahsmalann bir
ayagmi da gectigimiz gi.inlerde Kayseri il
SONRA ALTI ODALI BUYUK SALON, ARDINDAN 68
merkezinin 55 kilometre gi.ineyinde bu
METRE DEVAM EDEN DAR TUNEL, AKABiNDE DOGU
lunan Tomarza'da tamamladik, Her ne kadar giiniimi.izde Kapadokya
YONUNDE BiRBiRiNE BAGLI 0� BUYUK ODA ••• "0 DA
denilince Nevsehir - -Orgi.ip - Goreme uc
NE?" ODALARDAN BiRiNDE YER ALAN 14 METRE
geni akla gelmekteyse de antik caglarda Kapadokya'nm
baskenti
olarak
antik
bilinen
bugiin
Kayseri
Caeserae
sehriy
DERiNLiGiND��i. S� KUYU�UNU GORD0G0�0ZDE VERDIGIMIZ TEPKI TAM OLARAK BUYDU •••
di.
Bugi.inkii turistik Kapadokya'mn 70
kilometre
dogusunda
bulunan
gi.ini.imi.izden milyonlarca yil
Kayseri,
once
bas
layan yogun volkanik aktiviteden aynen komsusu gibi etkilenmisti. Bu donemde
koydtir, incili yeralti sehri bu koyde yer
d1g1 a91kt1. <;;ah§ma alamm1zm karanhk
puskurmeye baslayan ve sadece bu bol
ahr. -Oc;: giris ve iki cokuntuyle yeryi.izi.i
koridorlanm
gede
kuciik
ne acilan yeralti sehri, i.i9 ana bolum ve
bITakarak kafam1zdaki bu
bi.iyi.ik bircok yanardag, Kayseri ve civa
bu bolumleri birbirine baglayan koridor
rularla somaki §ehre dogru yola 91kt1k.
sayilan
70
civannda
olan
olusuyor.
Ziyaretcilerini
nna yer yer 2 0 0 metre kalmhgmda tuf
lardan
ve ignimbrit yigdi. Bu volkanik ti.if, yore
genis bir acikhkla karsilayan magara, bu
de yasayan insanlar tarafmdan yuzyillar
ozelligi sebebiyle definecilerin de ilgisi
Tomar:ia
ni fazlasiyla cekmis,
zeyinde
boyunca kazihp oyuldu;
kayalann icine
ve
odalanm
arkam1zda
cevaps1z
so
biiyi.ik,
Bu genis acikhgm
KiRKOR YERALTI 'EHRi ilc;:esinin ve
be§
anayolun
kilometre
hemen
ku
bat1smda
onunde son hazrrhklanrruzi yap1p olcum
bulunan bi.iyi.ik tepe
ve
kararlastirdik
mm1zd1. ilk bak1§ta oldukc;:a sITadan go
bilinmemekle beraber milattan soma 4.
tan soma iceriye dogru yolculugumuza
riinen tepenin §a§1Tt1c1 yamysa yapay ol
yiizyildan
edilen
basladik. Ula§tlg1m1z ilk salon yakla§1k
mas1d1T. Yi.izeyde bulunan c;:anak c;:omlek
bu kaya yerlesimleri, o gi.inden giini.imi.i
olarak 85 metrekare bi.iyi.ikli.igiiyle etki
kmklanndan anla§1ld1g1 kadanyla yerle
ze kesintisiz olarak kullaruldi.
leyici bir
meskenler, yeralti
Ote
kiliseler ve korunma amach
sehirleri
beri
yandan,
insa edildi.
kazildigi
Tam
tahmin
cahsmalanmiz
tarihi
sirasm
cahsma
ekiplerini
gi:iriinti.i
sergilemekteydi.
Ku
diger
c;:ah§ma
ala
§imin gec;:mi§i tarih oncesi doneme dek
zeydeki geni§ c;:oki.inti.i bacadan si.izi.ilen
uzamyor.
da hemen her yerde rastladigimiz canak
I§Ik
li.ikte say1s1z
comlek parcalan, bu yapilann arkeolojik
kuzeydogu duvannda goze c;:arpan a91k
olarak neredeyse hie arastmlmamis tari
hk, daha soma ke§fedecegimiz bir odaya
§ehirlerinden
hi hakkmda bir takim ipuclan verse de
91k1yordu. <;;okiinti.i bacadan doki.ilen ta§
rini olc;:mek iizere araziye yay1lm1§, ma
yiizyillar icinde yeniden ve defalarca se
y1gmmm gerisine, odanm bat1 duvanna
garanm
killenmis sessiz duvarlann asil hikayesi
dogru bak1ld1gmda sec;:ilen karalt1
ilk
hala gizemini korumakta.
t1kah bir koridor ve girinti §eklinde bir
bulacag1m1z1
odac1g1
§ehrinin
Oyle ki bu bolgedeki her yeralti seh-
TOMARZA
huzmeleriyle
takiben
aydmlanan
d1§an
ula§an
salonun
sonu
a91khkla
Bu yapmm giineyindeki diiz antik mezar ve bir yeralt1
savunma yap1s1 mevcut. Biz de bu yeralt1 birini
giri§ini
etapta,
yola
Kirkor
bulmaya
yeralt1
9ah§1yorduk.
yakmhg1yla
di.i§i.indi.igiimiiz
giri§ini
aramakla
§eh
kolayhkla bu
gec;:en
yeralt1 yanm
53
54
M.AGM.A
�
HAZiRAN 2017
saatin sonunda, arazide islerin her
parladigi
zaman planlandigi gibi gitmedigi
yagiyordu.
ni tekrar tecriibe etmistik. Bulun
gin
masi
zor
oldukca
olan
bir
girise
yirtilmtscasma
gokyuzu
Ote yandan, kizil ren
hakim
oldugu
olusturan
araziye
gri-beyaz
koyu
kapiyla
ne uzanan yapraksiz tek tiik agac
savunulan bir
65
metrekare
odaya
acihyor
govdelerinin
halinde
ve
sahip bu yapi, girisin ardmdan tas
biiyiikliigiinde
siluetler
tezat
gokytizii
gokyuzu
romantik
yarattigi
du.
Odanm kuzeyine devam eden
atmosfer ve bu hafif karanhk, vadi
ve
tikah
38
duvarlarma yerlesmis, Roma ve Bi
ziddmda,
zans donemlerine ait sayisiz kaya
metrelik giineye
bacayla ttinel
ve
dogru
sonlanan tam
devam
eden
galeri
mezannm
manzara
olusturdugu
bulunuyordu. Takiben on metrelik
gercekten gorulmeye degerdi. Bu
tiinel, soma alti odah biiyiik salon,
rayi karsilastigumz en ilginc yapi
ardmdan 68 metre devam eden dar
Iarm arasma koymamiz tam da bu
tiinel, akabinde dogu yonunde bir
sebepten.
Aym
birine bagh ii<; biiyiik oda . . . "O da
Kirkor
Komtir
ne?" Odalardan birinde yer alan 14
gibi
metre derinligindeki su kuyusunu
ne savunma yapisi ne de yerlesme
gordugumuzde
verdigimiz
ve
Kuscagiz
bulunan
bolgede
yeralti
yeralti
sehirleri
sehrinin
de
tepki
insa etmek icin cok da olagan sa
tam olarak buydu. Bu kadar dipte
yilmayan bir mezar alanmda kazil
ve
masi ilgincti,
dar
boylesi
pasajlann
daki bu su kuyusu,
sonun
burada olcum
Yine, Tomarza'nm 22 kilometre
alan bizleri hem sasirtti hem dii
dogusunda
bulunan,
sundurdu.
Emirusagi,
yeni
si
yeralti
KUfCAGIZ: YERALTINI SAVUNMAK
Tomarza'ya
bagh
Kuscagiz
K6-
yer
alan
Kuscagiz
yeralti
elektrik
yillar
tesisati
ma
cerken
basimiza
Burada
da
2017' de bir cumartesi sabahi,
ve
hakimdi, ma
tipi
deydik.
kar
madigi
kapisi olan epeyce
gormus
yeralti
sehrinl
ne
dogal
bir 61-
gelebilirdi?
yaptyi
bozdugu
Bizse on besinci arastrr
bilincsiz insaat temelli turizm an
Her
yapmak iizere ne kadar
arazi
zorlu
cahsmaya
doga
ahskm
arastirmacilar olsak da tipi altmda
dogayla
olan,
gerekcesiyle hep karsi oldugumuz
kosullannda
yapilan
olasi
semalanna
gezisini
Kayseri
kisrmna
rine terk edilrnisti. Bu halihazirda
insaat
yagis:
turizme
bir
dosenmis,
tirdigrrmz en buyuk yeralti savun Subat
Oba
hkla hicbir ilgi olmaymca da kade
yolu
biriydi.
once
cahsilmis,
sehri Kayseri'de simdiye dek aras
yapilanndan
ismiyle
Avsar
icinde yer alan diger
sehri
acilmaya
yii'ntin ii<; kilometre dogusundaki vadide
Koyu'nun
eski
ismi
kisa
yuruyustm
gerekli
inatlasmarun
konusunda
varmarmz
ardmdan
fikir
ol
Iayismm iiriinii bir ana kapi bize siirpriz
hazrrlarmsti
sehrinin
kapah
ve
kapisi
yeralti
karsisinda
saganak yagmurda caresizdik. En sonunda, rizme
girisindeki duvarlan tu
acihrken
taslarla
orulmus
birligine
bu sehrin kapismm iizerinden at
pek de uzun siirmemis
layarak iceri girdik. Belki de bunu
ve bu yeralti sehrinin olctirnii, ha ritalanmasr
ve
fotograflanmasrni
tamamlamak icin bir
sonraki
aya
isaret olarak almaliydik. eski
tavanmm
bir
kismr
Bu yapi, <;6kmii§
33 metre capmdaki biiyiik salonun
birakrmstik. Bir ay soma iste yine
devammda,
aym noktada aym araziye bakiyor
lerine dogru uzanan iki ana gale
kuzey ve
duk ve bu kez yagmur yagiyordu.
riden
devam eden genis galeri yrkmti ve
once
gunesin
pml
pml
molozla
doluydu.
Giineye
yon
Bir
gun
olusuyordu.
giiney
Bu
galeri
soma
daralarak
doguya
tiimii
hafriyatla
tikah
kola aynhyordu.
dogru
daha
donuyor,
dort
farkh
Bu kolJardan bi
G
rini haritalarken artik alan o kadar $thbsrak KiJyi1 yakrnlannda bulunan Fatinler yeraln sehrinde
daralmisti
yakm zamanda bu koridorlara girip
bir
yolunu kaybeden ve zamanrnda
ki cogunlukla ilerideki
noktadan
tutunup
kendimizi
cekerek stiriinmek suretiyle ilerle
erzak deposu olarak k u l l a n r l a n c;:ukura dusup telef olan bir hayvanrn iskeleti.
TOMARZA
yebilecek arkadaki
haldeydik. olcum
alan
Bir
noktada
arastirmaci-
55
56
MAGMA
C,
HAZiRAN 2017
BU HALiHAZIRDA YOLU OLAN, KAPISI OLAN EPEYCE BiR iN,AAT GORMO, YERALTI 'EHRiNi OL�ERKEN BA,IMI· ZA N E GELEBiLiRDi? BURADA DA DOGAL YAPIYI BOZDUGU GEREK�ESiYLE HEP KAR'I OLDUGUMUZ BiLiN�SiZ iN,AAT TEMELLi TURiZM ANLAYl,ININ ORONO BiRANAKAPI BiZE SURPRiZ HAZIRLAMl,TI.
nm ondeki
istasyonu
gormesi ve
hatta eskiz atan kisinin olcum ala nm nereyi istasyon olarak belirle digini tespit etmesi imkansiz hale gelmisti.
Hal
boyleyken
cikmaya
karar veren ekibi ufak bir siirpriz bekliyordu. Manevra yapacak alan yoktu kaski tin
ve
bile
arastrrmacmm
ondeki
sikrsnustr.
En ufak hareke
zorlukla
yapildigi,
omuz
genlsligi mesafe bile olmadigi icin bir
omuz
onde
gecilen bu olay
bile
bir
darhkta
hatm
dontisebilir,
omuz
sayihr
Zorlu
arkada
boylesi
bes
basit
probleme dakika ve
milim milim yapilan hareketlerden sonra
kask
nihayet
kurtuldu
ve
ekip serbest kaldi. Bir baska ekip ·
ise kuzey tiinelinde cahsmaktaydi. Giiney tiinelinden daha uzun olan kuzey ttmelini, yeralti depolanyla dolu salondan sonra ikiye aynldigi yerden doguya dogru takip ettigi mizde
16
metrekarelik kiii;:iik bir
odada sonlanmaktaydi, sehrini ilginc
kilan
Bu yeraltr
nokta buraya
kadar ki kisnn ya da bu son oda degildi,
buranm
son
olmasrydi.
Uzun tiinel sonucunda ulasilan bu oda bir "son savunma" noktasiysa son derece iyi planlannns savunma yapismda buraya gelene dek hicbir tas kapi, duvarlarda kapi safti veya operasyon odasr bulunmamasi da bu yeraln sehrinin gizemiydi.
TOMARZA
57
e Tomarza'nm sirndlye dek kestedilen en bUyUk yeraln sehri, Ku�cag1z KoyU yakmtarmda bulundu. Bu yapmm onundekl kayaya oyma meskenlerin buyuk krsrru r;:oktUgU icln birr;:ok noktada yeraln sehrine giri� ancak cokrnus kayalar arasmdan yaprlablliyor (ustte).
Tomarza'nm bes kilometre kuzeyinde, anayola yakrn noktada sayrsiz eski mezar bulunuyor. Kirkor olarak bilinen bolqede hem g i r i � i bu mezarlann arasmda olan bir yeralti sehrl hem de henuz incelenmernis yapay bir tepe mevcut (sagda).
58
MA.GM.A
O
HAZiRAN 2017
e Kirkoryeralt1 sehrlnin b u l u n d u q u alarun yakmlannda oldukca bUyUk bir tUmUIUs mezar bulunuyor (solda).
Kapadokya'da kayalara oyulrnus gUvercinliklere sikca rastlaruhr, GUlveren Koyu'nde bulunan bu kucuk ve acik gUvercinlik tarz olarak b i l i n e n l e r i n 9oguna benzernediqi g i b i koyun dokusuna i l l s t l r l l m l s mimari bir ozgUnlUk olarak dikkat ceklyor (altta).
TOMARZA
59
60
MAGMA
O
HAZiRAN 2017
.
z w
"' ,
I�
::;: N •O
,YOZGAT
Cl'.
0 <t :,,:'.
•Sanoglan
7
• Akk1�la
\ .
I .
KAHR�MANMARA�
ADANA
,.
'
e FATiNLER YERALTI 'EHRi
Komar Kayu'nun uc kilometre
cahsmasi
kuzeyinde Ekinli bolqeslnde bulunan
Tomarza
dart adet Roma lahit rnezan,
arastinlan
en
sehrinin ortasmda bulunan diger
kapsammda
ilginc
yapilardan
girisin de kendine ait kapi tasi ve operasyon
var.
odasi
Karakteri
sernerdarnh kapaklanyla sadece bu
biri olan Fatinler yeralti sehri de
• birbirlerinden farkh bu ii<;: girisin
bolqenin degil, tUm Orta Anadolu'nun bilinen yegane ornegi (solda Ustte).
Tomarza ilcesine bagh Sih Barak
ii<;:
Koyti'nun 5 0 0 metre dogusunda,
sitma
ayn
kullanim
ihtimali
donemini
bize
gore
yan
kesfin
Pusat/aryeralt1 sehrinde giri�teki klllttaslanrun ardrndan uzanan
vadiye
bakan
yapisi
yamacta.
olarak
Savun
ma
ya�ad191 odalara ulasihyor (solda).
yeralti sehrini ilginc kilan kisim
larla beraber gosterdigi degisimi,
ii<;:
farkh
yasayan yapilar kavrammi gozler
si.
En batida yer alan,
girisinin
planlanan
mevcut
bu
en heyecanh kisnu. Zira bu kesif,
koridorlardan gec;:ilerek ailelerin
olma
duvarlan
nisli biiyiik yeralti odasmm bati
duvarmdan baslayan ve kaya
iki
kapi
tasiyla
arka ar
savunulan
onune sermekteydi. Bu cekici
pilar,
bircoklan
arasmdan
ozellikleriyle
dikkat
siynlmis
ya
elbette ki bu kadarla smirh
tiinelin orijinal girls oldugu tah
kalmayacak. Bu projenin ilerleyen
min ediliyor.
basamaklannda,
Arastmnamiz
sira
smda buldugumuz molozla trkah
TOMARZA
yapilann zaman icinde topluluk
gerek
mimari
farkhhklan gerek de kullamm bi
olan ii<;: farkh ti.inelin de daha list
cimleriyle
kotta kalan doguya, vadiye dogru
yeni yapiyla karsilasacagnmz kuv
bizi
devam ettigi goruluyordu. Yeralti
vetle muhtemel.
sasirtacak
bircok
e
61