105 Ασκήσεις Δημιουργικής Γραφής για τη Λογοτεχνία στο Λύκειο by Εκδόσεις Οσελότος

140 × 210 SPINE: 10 FLAPS: 90

Περιλαμβάνει: — μια εισαγωγή που αποτιμά το περιεχόμενο και τη χρηστικότητα του εγχειριδίου για τον εκπαιδευτικό «Δημιουργική γραφή- Οδηγίες πλεύσεως» του Μίμη Σουλιώτη,

Οι προτεινόμενες ασκήσεις αποτελούν εργαλείο για τον εκπαιδευτικό που θέλει να αξιοποιήσει τη δημιουργική γραφή για να παρακινήσει τους μαθητές να διαβάσουν λογοτεχνία, να μιλήσουν για τη λογοτεχνία, να μυηθούν στα μυστικά της γραφής, να γράψουν «λογοτεχνικά», αλλά και να μπορέσουν -με την κατάλληλη ανατροφοδότηση- να γράψουν καλύτερα.

ISBN 978-960-564-621-9

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

cover_tanidou_1.indd 1

105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

— 105 ασκήσεις δημιουργικής γραφής, που έχουν αφετηρία συγκεκριμένα κείμενα των σχολικών βιβλίων, τα οποία διδάσκονται στις τρεις τάξεις του Λυκείου και στην κατεύθυνση του Ανθρωπιστικού Προσανατολισμού

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ

Το βιβλίο αυτό είναι ένας οδηγός - εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής με ασκήσεις για τη διδασκαλία του μαθήματος της λογοτεχνίας στο ελληνικό σχολείο και συγκεκριμένα στο Λύκειο.

Η Αγγελική Τανίδου είναι απόφοιτος της κλασικής φιλολογίας του Α.Π.Θ. Διαθέτει μεταπτυχιακό δίπλωμα (ΜΑ) στη Δημιουργική Γραφή από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (Φλώρινα). Συμμετέχει ως εισηγήτρια σε διεθνή συνέδρια δημιουργικής γρα φής και ως επιμορφώτρια σε ημερίδες για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Τα τελευταία 15 χρόνια είναι μάχιμη εκπαιδευτικός στο Λύκειο και διατηρεί ιστοσελίδα φιλολογικού ενδιαφέροντος στο διαδίκτυο http://angitan.blogspot.gr/

24/4/2018 10:53:07 πμ

Τιτλος 105 Ασκήσεις Δημιουργικής Γραφής για τη Λογοτεχνία στο Λύκειο Συγγραφέας Αγγελική Τανίδου Σειρα Εκπαίδευση Επιμελεια Εξωφυλλου Κωνσταντίνος Ζιώγας Επιmελεια - Διορθωση Όλγα Παλαμήδη Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2018 Αγγελική Τανίδου Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Απρίλιος 2018

ISBN 978-960-564-621-9

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ

105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

για τη Λογοτεχνία στο Λύκειο

Στην κόρη μου, Ιωάννα

Στη σύγχρονη σχολική πραγματικότητα, όπου οι μαθητές εγκλωβίζονται στα στεγανά της αποστήθισης και της τυποποιημένης σκέψης, η δημιουργική γραφή τούς δίνει βήμα να εκφραστούν ελεύθερα, τους δίνει κίνητρα να διαβάσουν κείμενα και να γράψουν δικά τους απελευθερώνοντας τη φαντασία και ξεδιπλώνοντας το ταλέντο τους. Με αφετηρία τη λογοτεχνία οι εκπαιδευτικοί μπορούν να πειραματιστούν σε όλες τις τάξεις του Λυκείου, εφαρμόζοντας αυτούσιες ή τροποποιώντας, όπου χρειάζεται, τις ασκήσεις δημιουργικής γραφής που περιλαμβάνει το βιβλίο μου. Τέλος, ευχαριστώ από καρδιάς τους μαθητές μου που με τις συγγραφικές τους δοκιμές απέδειξαν πως η λογοτεχνία μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά με τη συνδρομή της δημιουργικής γραφής. Αγγελική Τανίδου

105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Αντί εισαγωγής Το βιβλίο της ομάδας του Μίμη Σουλιώτη «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ – ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΛΕΥΣΕΩΣ» Στο πλαίσιο της ένταξης της δημιουργικής γραφής στο μάθημα της λογοτεχνίας και λόγω της ανυπαρξίας σχετικών βιβλίων-οδηγών για τη διδασκαλία της στη σχολική τάξη, το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου ανέθεσε στο μέλος της επιστημονικής επιτροπής Μίμη Σουλιώτη και στην ομάδα του να δημιουργήσουν ένα εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, προκειμένου να διευκολύνουν το έργο των εκπαιδευτικών στην πράξη. Πρόκειται για το βιβλίο Δημιουργική γραφή – Οδηγίες πλεύσεως, το οποίο συμπληρώνει τα βιβλία λογοτεχνίας της σειράς Ο λόγος ανάγκη της ψυχής. Στον πρόλογο του βιβλίου (σ. 6) αναφέρεται πως αυτό «είναι προορισμένο να στηρίξει την πρακτική άσκηση των μαθητών στη λογοτεχνική γραφή με στόχο αφενός να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και αφετέρου να γίνουν επαρκέστεροι αναγνώστες, μέσω της πλέον βιωματικής δραστηριότητας στο χώρο της λογοτεχνίας, της συγγραφής». Με μια σειρά ενδεικτικών ασκήσεων και δραστηριοτήτων για την αφήγηση, την ποίηση και διάφορες άλλες μορφές λογοτεχνικής έκφρασης (π.χ. νανουρίσματα, παραμύθια, παροιμίες) παρέχει τα εργαλεία στον εκπαιδευτικό να ασκήσει τους μαθητές του στη δημιουργική γραφή. Στην εισαγωγή του βιβλίου επισημαίνεται ότι η δημι105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

ουργική γραφή είναι μια δραστηριότητα «καθοδηγούμενη» από τον διδάσκοντα και «προαιρετική» για τον μαθητή και επίσης ότι οι ασκήσεις είναι διαβαθμισμένης δυσκολίας, για να μπορούν να αξιοποιηθούν και στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προσαρμοζόμενες κατάλληλα στις ανάγκες της κάθε τάξης. Τέλος, η αξιολόγηση των μαθητών, που δεν μπορεί να είναι η συμβατική, θα πρέπει σύμφωνα με τους συντάκτες του βιβλίου να κινείται προς την ενθάρρυνση των μαθητών με προτάσεις εναλλακτικών τρόπων γραφής και προτροπές, και όχι με την επισήμανση των λαθών τους που δεν είναι ιδιαίτερα επωφελής (σσ. 14-15). Δεδομένου ότι η γλώσσα της λογοτεχνίας είναι ένα σύστημα σημείων που αξιοποιεί μεν ως πρώτη ύλη τον γλωσσικό κώδικα της καθημερινής επικοινωνίας, δηλαδή τις λέξεις, αλλά παράγει με την «ανοικείωση» ένα διαφορετικό και κάποτε ανατρεπτικό αποτέλεσμα, η δημιουργική γραφή αποτελεί τη βασιλική οδό για να γίνει αυτό κατανοητό στην τάξη: χρησιμοποιεί ακριβώς αυτά τα υλικά, για να δείξει στους μαθητές πώς θα φτάσουν στη μεταγλώσσα της λογοτεχνίας. Κινούμενο στο πλαίσιο αυτό, το εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής της ομάδας Σουλιώτη προτείνει ασκήσεις, μέσα από τις οποίες ο μαθητής έρχεται σε επαφή με το πρωτογενές υλικό της γραφής (λέξη, φράση, ρυθμός, μέτρο, μεταφορά, εστίαση, ύφος κ.λπ.). Με βάση αυτό το υλικό αναμένεται να δημιουργήσει, να μεταπλάσει, να μετασχηματίσει, να συνθέσει, να αντιπαραβάλλει, να αποδομήσει και τελικά να αντιληφθεί πως ο τρόπος που κάθε συγγραφέας επιλέγει να εκφραστεί ανταποκρίνεται στις λογοτεχνικές συμβάσεις κάθε εποχής ή και τις ξεπερνά, ενώ ο ίδιος ο μαθητής

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ

ευαισθητοποιείται απέναντι στη διαδικασία της λογοτεχνικής γραφής και επομένως γίνεται και πιο υποψιασμένος αναγνώστης. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρεις ευδιάκριτες ενότητες. Η πρώτη ασχολείται με την αφήγηση, η δεύτερη με την ποίηση και η τρίτη με ποικίλες άλλες μορφές εκφοράς του λόγου, όπως επίσης με το λογοτεχνικό ύφος, την ανάγνωση, την απαγγελία και άλλα.

α) Αφήγηση Το τμήμα της αφήγησης ξεκινά με τον ορισμό του όρου, μέσα από τον οποίο προκύπτουν τα βασικά χαρακτηριστικά της αφήγησης και καθορίζονται τα τρία συστατικά μιας ιστορίας: το σκηνικό, οι χαρακτήρες και η υπόθεση (σ. 21). Ακολουθεί μια σειρά ασκήσεων για «ζέσταμα», με ιδιαίτερη έμφαση στις λέξεις και φράσεις και στον τρόπο που στήνεται μια ιστορία. Στις «οδηγίες για το ξεκίνημα» επισημαίνεται η ιδιαίτερη σημασία που έχει το να είναι «ελκυστική» η αρχή της ιστορίας μας, για να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και η επιλογή του συγκεκριμένου έναντι της αοριστίας στη διατύπωση, που λειτουργεί προς την ίδια κατεύθυνση. Στο πλαίσιο της αφήγησης εντάσσονται τόσο οι ασκήσεις για τον προσδιορισμό του αφηγηματικού τόπου και χρόνου όσο και αυτές που αφορούν την αφηγηματική σκοπιά (εστίαση), μέσα από την οποία παρουσιάζεται η αφήγηση. Εδώ θα βρούμε προτάσεις ασκήσεων για το στήσιμο του σκηνικού της ιστορίας, τη διαμόρφωση της υπόθεσης με τροποποιήσεις στην αρχή, στη μέση

105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

και στο τέλος, την εκτροχίαση, την παραγέμιση και το φινάλε. Ακολουθεί μια σειρά μικροτεχνικών που προτείνεται να χρησιμοποιηθούν στην αρχή μιας ιστορίας, αν και θεωρητικά ενδείκνυνται και για άλλα σημεία της αφήγησης. Αυτά είναι η λεκτική άρνηση (δεν έχει τίποτα κακό η νύχτα), ο ελεύθερος πλάγιος λόγος (αντί: θα σου δείξω εγώ – θα της έδειχνε αυτός), η ερώτηση (πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό;), οι δηλώσεις-αξιολογήσεις (κρυφτήκαμε στο υπόγειο), ο θαυμασμός (μμμ, νόστιμο!), η προσφώνηση (αδέλφια μου), η στίξη και τα σύμβολα (που μπορεί να είναι ακόμα και χαρούμενες ή δυσαρεστημένες φατσούλες στον υπολογιστή). Το εργαλείο της γραφής είναι οι λέξεις. Έτσι, τα μέρη του λόγου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το ξεκίνημα αλλά και σε άλλα σημεία της ιστορίας, δίνοντας ανάλογα με το είδος τους έμφαση σε διαφορετικό στοιχείο της ιστορίας. Οι αντωνυμίες, οι αριθμοί ή τα αριθμητικά, τα επίθετα, τα επιρρήματα, τα ιδιόλεκτα, τα κοινωνιόλεκτα, τα ονόματα και τα παρατσούκλια, τα ουσιαστικά και τα ρήματα, οι σύνδεσμοι και η χρήση παρατακτικής ή υποτακτικής σύνταξης, τα υποκοριστικά ή τα μεγεθυντικά είναι τα μέρη του λόγου με τα οποία προτείνεται οι μαθητές να «παίξουν», για να δώσουν μια άλλη προοπτική σε υπάρχουσα ιστορία ή να δομήσουν μια δική τους. Ακολουθεί μια σειρά προτάσεων για ασκήσεις με συγκεκριμένες αφηγηματικές φόρμες και ύφη, όπου αξιοποιείται η βιογραφία και η αυτοβιογραφία σε ύφος τηλεγραφικό, χιουμοριστικό, εξομολογητικό ή και ποιητικό. Η συγγραφική ομάδα προτείνει για ξεκίνημα τον πεζό ή τον έμμετρο διάλογο, μια φράση εντυπωσιασμού για αρχή,

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ

μια επιστολιμαία φράση, ή μια ημερολογίου, ή μια μικρή καθημερινή φράση (π.χ. ο πατέρας μου είχε ένα μικρό κτήμα). Περνώντας σε ειδικότερες μορφές αφήγησης, ο μύθος είναι μια αλληγορική αφήγηση που προτείνεται για πολλές μορφές ασκήσεων με αλλαγές στην υπόθεση, στους χαρακτήρες και στη μορφή της διατύπωσης. Μπορεί να γίνει σύμφυρση μύθων, μετατροπή μιας παροιμίας σε μύθο ή το αντίστροφο, χρησιμοποίηση μυθολογικών προσώπων για να γραφτούν σύγχρονες ιστορίες προκαλώντας και την έκπληξη του αναγνώστη (π.χ. Ο Δίας βλέπει NOVA) και ανάλογα. Επίσης, ο μύθος μπορεί να αξιοποιηθεί σε πολλά επίπεδα, μέσα από παραλλαγές σε δοσμένες ιστορίες ή με την ενσωμάτωση παροιμιών, συνθημάτων ή παραθεμάτων από εφημερίδες, περιοδικά ή το διαδίκτυο σε κείμενα που θα παραγάγουν οι μαθητές. Οι επόμενες υποενότητες της αφήγησης αναφέρονται στην περιγραφή προσώπου, αντικειμένου, χαρακτήρα στην κοινή και στη λογοτεχνική περιγραφή, στην περιπέτεια και στον τρόπο που μπορούμε να πετύχουμε γοργό ρυθμό ή να αναδείξουμε συναισθήματα χωρίς να γίνουμε κοινότοποι. Ακολουθεί το φανταστικό αφήγημα και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να στηθούν οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες.

β) Ποίηση Η ενότητα της ποίησης ξεκινά με τις ακροστιχίδες, απλές ή διπλές, που είναι μια πολύ καλή άσκηση γνωριμίας με τους μαθητές σε έναν όμιλο λογοτεχνίας ή ένα εργαστήρι γραφής. Έπονται ασκήσεις πάνω στον ελεύ105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

140 × 210 SPINE: 10 FLAPS: 90

ISBN 978-960-564-621-9

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

cover_tanidou_1.indd 1

105 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΑΝΙΔΟΥ

24/4/2018 10:53:07 πμ