Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη

160 × 230 SPINE: 8.4 FLAPS: 70

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη

ISBN 978-960-564-994-4

ΕΦΗ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ-ΚΛΩΝΤΖΑ

Η

πολυπολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης ελληνικής τάξης υπαγορεύει εύλογα αναπροσαρμογές περιεχομένου και μεθοδολογίας προς την κατεύθυνση της διαπολιτισμικής προοπτικής στο, κατά βάση, μονοπολιτισμικό εθνοκεντρικό και δασκαλοκεντρικό σχολείο, όπου η λογοτεχνία αναδεικνύεται προνομιακό πεδίο για την ώσμωση και αλληλεπίδραση με την εθνοπολιτισμική ετερότητα, καθώς και την προαγωγή διαπολιτισμικής αγωγής, επίγνωσης και ευαισθητοποίησης. Στο πλαίσιο του γενικότερου θεωρητικού προβληματισμού περί διαπολιτισμικής αγωγής στην πολυπολιτισμική τάξη, εντάχθηκε το σκεπτικό για διδακτική αξιοποίηση του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο, παρά την επισημασμένη, βάσει βιβλιογραφικής ανασκόπησης, οικουμενική, υπερεθνική του οπτική, παραμένει περιθωριοποιημένο και σχετικά αναξιοποίητο στα σύγχρονα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) και σχολικά εγχειρίδια. Έτσι, η παρούσα εμπειρική μελέτη επιχείρησε να αναδείξει τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Ν. Καζαντζάκη, μέσα από τις απόψεις, στάσεις, διδακτικές προτάσεις και υλοποιημένες εφαρμογές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν γενικά τη συνολικά θετική αποτίμηση των εκπαιδευτικών του ερευνητικού δείγματος για αξιοποίηση του λογοτεχνικού έργου του Ν. Καζαντζάκη στη διδακτική πράξη, ως μορφωτικού και εκπαιδευτικού υλικού, κατάλληλου προς προαγωγή διαπολιτισμικότητας και ικανού για αναμέτρηση με τις απαιτήσεις της σύγχρονης πολυπολιτισμικής τάξης.

Ε ΕΚ ΚΔ ΔΟ ΟΣ ΣΕ ΕΙ ΣΙ Σ

ότοοςς οοσσεελλότ

Η Έφη Μπουκουβάλα-Κλώντζα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα με καταγωγή από τα Ιωάννινα. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Κλασικής Φιλολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι απόφοιτος των μεταπτυχιακών τμημάτων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου «Επιστήμες Αγωγής» και «Εκπαίδευση Ενηλίκων». Είναι Υποψήφια Διδάκτωρ του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας. Από το 2003, με τον διορισμό της στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ζει στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, όπου υπηρετεί στο Κ.Ε.Σ.Υ. Λασιθίου, έχοντας λάβει εξειδικευμένη επιμόρφωση σε θέματα ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών. Η θεωρητική-ερευνητική προσέγγιση υπό τον τίτλο «Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη» αποτελεί τη δεύτερη ατομική συγγραφική της απόπειρα. Από τις Eκδόσεις Οσελότος κυκλοφορεί επίσης η συλλογή διηγημάτων της «Όπου σε ταξιδεύει η αγάπη» (2020). Επιπλέον, κείμενά της έχουν φιλοξενηθεί σε συλλογικούς τόμους λογοτεχνικών εκδόσεων και Πρακτικών Συνεδρίων. Αγαπά την ενασχόληση με την έρευνα σχετικά με θέματα εκπαίδευσης και ψυχολογίας, καθώς και με τη λογοτεχνική γραφή, την ποίηση και την πεζογραφία, και έχει διακριθεί σε αρκετούς διαγωνισμούς, παγκρήτιους και πανελλήνιους.

Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη

ΤΙΤΛΟΣ

Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

Έφη Μπουκουβάλα-Κλώντζα ΣΕΙΡΑ

Επιστημονικά [5358]1020/03 ΕΠΙMΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ

Όλγα Παλαμήδη LAYOUT - DESIGN Myrtilo, Λένα Παντοπούλου COPYRIGHT© 2020 Έφη Μπουκουβάλα-Κλώντζα ΠΡΏΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Αθήνα, Οκτώβριος 2020 ISBN 978-960-564-994-4

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108

ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.

2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Έφη Μπουκουβάλα-Κλώντζα

Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη Θεωρητική-ερευνητική προσέγγιση

«Όλοι είμαστε ένα, και το ένα αυτό υποφέρει και πρέπει να το λυτρώσουμε». «Αγάπα τον άνθρωπο, γιατί είσαι εσύ». Νίκος Καζαντζάκης

Λογοτεχνία και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Στην οικογένειά μου και σε κάθε άνθρωπο ανά τη Γη που αγωνίζεται να φτάσει όπου δεν μπορεί!

«Φτάσε όπου δεν μπορείς, παιδί μου!» Νίκος Καζαντζάκης

—5—

Ευχαριστίες Ολοκληρώνοντας το ερευνητικό ταξίδι μου διακατέχομαι από την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τους κύριο Σπύρο Αραβανή, καθηγητή στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.) και λογοτέχνη, για τη συνεχή υποστήριξη, τις πολύτιμες συμβουλές και, κυρίως, για την εμψύχωση σε όλα τα στάδια εκπόνησης της εργασίας μου, καθώς και την κυρία Χριστίνα Μαλιγκούδη, καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και στο Ε.Α.Π. για τα εποικοδομητικά σχόλια, τις εύστοχες παρατηρήσεις και την ουσιαστική συμβολή της στην ολοκλήρωση του πονήματός μου. Ακόμη, ευχαριστώ από καρδιάς τους συναδέλφους μου, για την προθυμία τους να συμμετάσχουν και να καταθέσουν την εμπειρία και τις διδακτικές προτάσεις τους, χωρίς τη συνεισφορά των οποίων θα καθίστατο ανέφικτο το ερευνητικό μου εγχείρημα. Τέλος, ένα μεγάλο «ευχαριστώ» εκφράζω και δημόσια στην οικογένειά μου, στα πολυαγαπημένα πρόσωπα που κοσμούν τη ζωή μου, για την υπομονή, την αγάπη και την αδιάλειπτη στήριξή τους στον ανηφορικό αγώνα μου. Με όλη τη θέρμη της ψυχής μου τους αφιερώνω τον καρπό του πνευματικού μόχθου μου, ως ελάχιστο αντίδωρο για την καθημερινή ευτυχία που μου προσφέρουν.

—7—

Περιεχόμενα Συντομογραφίες και Ακρωνύμια...................................................................................................... 13 Περίληψη................................................................................................................................................... 15 Λέξεις-κλειδιά.......................................................................................................................................... 16 Abstract..................................................................................................................................................... 17 Keywords................................................................................................................................................... 18 Εισαγωγή................................................................................................................................................... 19 1. Θεωρητικό πλαίσιο............................................................................................................................23 1.1 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις................................................................................................23 1.1.1 Πολυπολιτισμικότητα – Διαπολιτισμικότητα..........................................................23 1.1.2 Ταυτότητα – Ετερότητα.................................................................................................. 24 1.1.3 Διαπολιτισμική εκπαίδευση..........................................................................................25 1.2 Λογοτεχνία και ελληνική εκπαίδευση: Η προοπτική της διαπολιτισμικότητας.......................................................................................................... 26 1.3 Καζαντζάκης και Εκπαίδευση: Θεωρητικές προσεγγίσεις............................................29 1.3.1 Το καζαντζακικό έργο ως λογοτεχνικό και παιδευτικό αγαθό.........................30 1.3.2 Η παιδαγωγική διάσταση του Καζαντζάκη............................................................. 33 1.3.3 Καζαντζάκης και δημοτικισμός-εκπαιδευτική μεταρρύθμιση........................ 33 1.3.4 Καζαντζάκης και παιδικό ανάγνωσμα......................................................................34 1.3.5 Καζαντζάκης και εκπαιδευτική πολιτική.................................................................. 35 1.4 Καζαντζάκης και Εκπαίδευση: Διδακτικές προσεγγίσεις-εφαρμογές......................36 1.4.1 Θεωρητικός προβληματισμός – Παραδοχές – Διαπιστώσεις...........................36 1.4.2 Πεδίο διδακτικής εφαρμογής...................................................................................... 37 1.4.3 Επιλεγόμενα έργα – Θεματικές................................................................................... 39 1.4.4 Διδακτικοί στόχοι............................................................................................................. 42 1.4.5 Μεθοδολογία – Τεχνικές................................................................................................44 1.5 Καζαντζάκης και διαπολιτισμική εκπαίδευση.................................................................. 45 1.5.1 Ταξιδιωτικά κείμενα......................................................................................................... 45 1.5.2 Η διαλεκτική με τον Άλλο............................................................................................. 47 1.5.3 Διαπολιτισμική έρευνα – Εφαρμογή σε Α.Ε.Ι..........................................................48 2. Ερευνητικός σκοπός και ερωτήματα..........................................................................................50 2.1 Διατύπωση ερευνητικού προβλήματος..............................................................................50 2.2 Σκοπός της έρευνας................................................................................................................... 53 2.3 Ερευνητικά ερωτήματα............................................................................................................ 53 3. Μεθοδολογικό πλαίσιο.................................................................................................................... 55 3.1 Μεθοδολογική προσέγγιση.................................................................................................... 55

—9—

3.2 Προσδιορισμός στρατηγικής δειγματοληψίας και δείγματος.................................... 57 3.3 Μέθοδος συλλογής δεδομένων............................................................................................ 59 3.4 Σχεδιασμός ερευνητικού εργαλείου.................................................................................... 61 3.5 Διαδικασία συλλογής δεδομένων.........................................................................................63 3.6 Ζητήματα δεοντολογίας........................................................................................................... 65 3.7 Διασφάλιση ποιότητας έρευνας............................................................................................65 3.8 Μέθοδος ανάλυσης δεδομένων............................................................................................68 4. Έκθεση ερευνητικών ευρημάτων................................................................................................69 4.1 Στοιχεία εκπαιδευτικής θεωρίας............................................................................................69 4.1.1 Προσωπική πρόσληψη της λογοτεχνίας..................................................................69 4.1.2 Λογοτεχνία και Διαπολιτισμική Αγωγή..................................................................... 71 4.1.3 Κατάρτιση σε διαπολιτισμική αγωγή και εκπαίδευση......................................... 74 4.2 Καζαντζάκης και πολυπολιτισμικό σχολείο: Απόψεις.................................................... 75 4.2.1 Μελέτη-προσωπική ενασχόληση με το καζαντζακικό έργο............................ 75 4.2.2 Πρόσληψη του Καζαντζάκη και του έργου του.................................................... 76 4.2.3 Καζαντζάκης και εθνοπολιτισμική ετερότητα....................................................... 78 4.2.4 Οικουμενικότητα – Διαχρονικότητα – Ανθρωποκεντρισμός – Ανθρωπισμός..................................................................................................................80 4.2.5 Θέματα με διαπολιτισμική προοπτική: Συγκλίσεις και αποκλίσεις................ 82 4.3 Καζαντζάκης και πολυπολιτισμικό σχολείο: Στάσεις......................................................83 4.3.1 Συνθετότητα σκέψης......................................................................................................84 4.3.2 Ζητήματα αιχμής..............................................................................................................84 4.3.3 Γόνιμη διαπραγμάτευση................................................................................................84 4.3.4 Νεωτερισμός – Αντιφατικότητα – Αυτοαναίρεση................................................85 4.4 Καζαντζάκης και εκπαίδευση: Η προοπτική της διαπολιτισμικότητας...................86 4.4.1 Διαπιστώσεις – Επισημάνσεις – Προτάσεις.............................................................86 4.4.2 Καζαντζάκης και προαγωγή διαπολιτισμικότητας: Προϋποθέσεις................88 4.5 Διδακτικές προτάσεις – Υλοποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα........................90 4.5.1 Θεματική..............................................................................................................................90 4.5.2 Αφόρμηση.......................................................................................................................... 91 4.5.3 Στοχοθεσία......................................................................................................................... 91 4.5.4 Μεθοδολογία.....................................................................................................................95 4.5.5 Δραστηριότητες – Διδακτικές ενέργειες................................................................. 97 4.5.6 Αποτελέσματα...................................................................................................................99 4.5.7 Αξιολόγηση.......................................................................................................................101 5. Συμπεράσματα.................................................................................................................................103 5.1 Διαλεκτική θεωρίας και πράξης...........................................................................................103 5.2 Επιμόρφωση ως καταλύτης διαπολιτισμικότητας........................................................104 5.3 Η διαπολιτισμική διάσταση του καζαντζακικού έργου..............................................105 5.3.1 Αρχή της ισοτιμίας των πολιτισμών.........................................................................105 5.3.2 Αρχή της αποδοχής του μορφωτικού κεφαλαίου..............................................107

— 10 —

5.3.3 Αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών σε όλους τους μαθητές...........................108 5.4 Περιορισμοί της έρευνας – Τελικές επισημάνσεις......................................................... 110 Βιβλιογραφία.......................................................................................................................................... 113 Παράρτημα Πρωτόκολλο συνέντευξης................................................................................................................133

— 11 —

Συντομογραφίες και Ακρωνύμια Α.Π.Σ. Δ.Ε.Π.Π.Σ. Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. Ε.Α.Π. Ε.Α.Ε. ΕΚΠΑ Κ.Ε.Σ.Υ. ΚΕ.ΚΡΗ.ΛΟ. ΠΕΦ ΠΛΗ Υ.ΠΑΙ.Θ.

Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κέντρο Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων Πληροφορητής Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων

— 13 —

Περίληψη Η πολυπολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης ελληνικής τάξης υπαγορεύει εύλογα αναπροσαρμογές περιεχομένου και μεθοδολογίας προς την κατεύθυνση της διαπολιτισμικής προοπτικής στο, κατά βάση, μονοπολιτισμικό εθνοκεντρικό και δασκαλοκεντρικό σχολείο, όπου η λογοτεχνία αναδεικνύεται προνομιακό πεδίο για την ώσμωση και αλληλεπίδραση με την εθνοπολιτισμική ετερότητα, καθώς και την προαγωγή διαπολιτισμικής αγωγής, επίγνωσης και ευαισθητοποίησης. Στο πλαίσιο του γενικότερου θεωρητικού προβληματισμού περί διαπολιτισμικής αγωγής, εντάξαμε το σκεπτικό μας περί διδακτικής αξιοποίησης στην πολυπολιτισμική τάξη του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο, παρά την επισημασμένη –βάσει βιβλιογραφικής ανασκόπησης– οικουμενική και διαπολιτισμική του οπτική, παραμένει περιθωριοποιημένο και σχετικά αναξιοποίητο στα σύγχρονα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) και σχολικά εγχειρίδια. Έτσι, η παρούσα εμπειρική μελέτη επιχείρησε να αναδείξει τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, μέσα από τις απόψεις, στάσεις, διδακτικές προτάσεις και υλοποιημένες εφαρμογές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Νομού Λασιθίου Κρήτης, οι οποίοι διαθέτουν κατάρτιση σε διαπολιτισμική αγωγή και μελετούν συστηματικά το καζαντζακικό έργο. Για την προσπέλαση του ερευνητικού σκοπού προκρίναμε ποιοτική μεθοδολογική προσέγγιση, με σκόπιμη δειγματοληψία, αξιοποίηση δομημένων-ημιδομημένων συνεντεύξεων ως ερευνητικών εργαλείων και εφαρμογή ανάλυσης περιεχομένου για εξαγωγή συμπερασμάτων. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν γενικά τη συνολικά θετική αποτίμηση των εκπαιδευτικών του ερευνητικού δείγματος για αξιοποίηση του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη στη διδακτική πράξη, ως μορφωτικού και εκπαιδευτικού υλικού κατάλληλου προς προαγωγή διαπολιτισμικότητας και ικανού για αναμέτρηση με τις απαιτήσεις της σύγχρονης πολυπολιτισμικής τάξης. Οι εκπαιδευτικοί τεκμηριώνουν τη θετική αξιολογική κρίση τους με την κατάθεση διδακτικών παραδειγμάτων, υποστηρικτικών των αντιλήψεων και στάσεών τους. Θεωρούμε πως το σώμα των συλλεγέντων ερευνητικών δεδομένων, καθώς και τα εκτεθειμένα αποτελέσματα και εξαχθέντα συμπεράσματα δύ— 15 —

νανται να συμβάλουν στον επιστημονικό διάλογο για επαναχάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής στη διαπολιτισμική αγωγή, προς ουσιαστικότερη συμπερίληψη του καζαντζακικού έργου σε Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών και σχολικά εγχειρίδια, αλλά και διδακτική αξιοποίησή του με διαπολιτισμική στόχευση.

Λέξεις-κλειδιά Καζαντζάκης, λογοτεχνία, διαπολιτισμική διάσταση, διαπολιτισμική εκπαίδευση, ταυτότητα, ετερότητα.

— 16 —

Abstract The multicultural reality of the modern Greek class dictates reasonable readjustments of content and methodology towards the intercultural perspective in the basically mono-cultural ethnocentric and teacher-centred school, where literature is featured as a privileged field for osmosis and interaction with ethno-cultural diversity, as well as furtherance of intercultural education, awareness and sensitisation. In the context of the general theoretical concern for intercultural education we incorporated the idea of educational utilisation of Nikos Kazantzakis’ literary work in the multicultural classroom. His work remains marginalized and rather unexploited in contemporary analytic curricula and school textbooks, despite its marked, based on literature review(s), universal and intercultural perspective. Thus, this empirical study attempted to feature the intercultural dimension in N. Kazantzakis’ work through the views, attitudes, teaching suggestions and implemented practices of primary and secondary education teachers in Lassithi of Crete, who have been trained in intercultural education and systematically study Kazantzakis’ work. For the aim of this research we adopted a qualitative methodological approach, with intentional sampling and utilisation of structured and semi-structured interviews as research tools and implementation of content analysis for conclusions. The results generally point out the total positive teachers’ appraisal of the research sample for the exploitation of Nikos Kazantzakis’ literary work in the teaching practice as an educational material, suitable for promoting interculturalism and responding proficiently to the requirements of the modern multicultural class. Teachers document their positive evaluation with teaching examples, which support their perceptions and attitudes. We think that the corpus of the collected research data, as well as the emerging findings and the drawn conclusions may contribute to a scientific dialogue in order to re-engrave education policy in intercultural education, towards the most meaningful inclusion of Kazantzakis’ work in analytic curricula and school textbooks, as well as its didactic use with intercultural targeting.

— 17 —

Keywords Kazantzakis, literature, intercultural dimension, intercultural education, identity, eternity.

— 18 —

Εισαγωγή «Όλοι είμαστε ένα, και το ένα αυτό υποφέρει και πρέπει να το λυτρώσουμε». (Καζαντζάκης, 2007, σελ. 342-343)

Ανακαλύπτουμε, βιώνουμε και αναγνωρίζουμε την ύπαρξή μας, ως διακριτή οντότητα, με σημείο αναφοράς τον Άλλο. Μέσα από μια αέναη διελκυστίνδα μεταξύ δύο αντίρροπων διεργασιών, της ταύτισης και της εξατομίκευσης, της διαφοροποίησης από τον έτερο, δομούμε σταδιακά την αυτοεικόνα και αυτοαντίληψή μας και αποκρυσταλλώνουμε μια σχετικά σταθερή στον χρόνο και συνεκτική προσωπική ταυτότητα (Cole & Cole, 2002· Σακαλάκη, 1996). Αλλά και σε υπερατομικό επίπεδο, συγκροτούμε τον εθνικό μας εαυτό και κάθε συλλογική, κοινωνική μας ταυτότητα, με δομικό στοιχείο την ετερότητα (Campbell, 2000∙ Δραγώνα & Φραγκουδάκη, 1997). Καθώς μάλιστα οι πολλαπλές ταυτοποιήσεις μας, ως συμβολικές κατασκευές, δεν είναι στατικές, αλλά δυναμικές και αενάως εξελισσόμενες, προβαίνουμε σε αδιάλειπτους επαναπροσδιορισμούς τους, ανάλογα με τις εκάστοτε ιστορικές συγκυρίες (Crafter & de Abreu, 2010· Νικολάου, 2008α). Σε μια τέτοια αναδιαπραγμάτευση της συλλογικής, εθνικής τους ταυτότητας καλούνται να προβούν πολλοί λαοί, μεταξύ αυτών και ο ελληνικός, μέσα στις πολυδιάστατες ανακατατάξεις των ημερών μας. Και παρ’ όλο που ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας οι κοινωνίες δεν υπήρξαν εθνοπολιτισμικά ομοιογενείς, αμιγώς μονοπολιτισμικές, στη σύγχρονη πραγματικότητα οι μετακινήσεις πολυπληθών ομάδων έχουν μεταβληθεί ποιοτικά και ποσοτικά συγκριτικά με το παρελθόν (Κεσίδου, 2008). Ραγδαίες, αδόκητες κοινωνικοοικονομικές αλλαγές και δυσμενείς πολιτικές εξελίξεις επέφεραν αθρόες μετατοπίσεις και μετεγκαταστάσεις πληθυσμιακών συνόλων με τη μορφή της οικονομικής μετανάστευσης, ενώ ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η μαζική εισροή προσφύγων πολέμου στην Ευρώπη προς αναζήτηση καλύτερης τύχης. Οι πολυδιάστατες αυτές αναδομήσεις αποτυπώνονται ανάγλυφα στον σύγχρονο εθνοπολιτισμικό χάρτη επανασχεδιάζοντάς τον, αλλά και, συνακόλουθα, στη σύνθεση των

— 19 —

160 × 230 SPINE: 8.4 FLAPS: 70

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη

ISBN 978-960-564-994-4

ΕΦΗ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ-ΚΛΩΝΤΖΑ

Η

πολυπολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης ελληνικής τάξης υπαγορεύει εύλογα αναπροσαρμογές περιεχομένου και μεθοδολογίας προς την κατεύθυνση της διαπολιτισμικής προοπτικής στο, κατά βάση, μονοπολιτισμικό εθνοκεντρικό και δασκαλοκεντρικό σχολείο, όπου η λογοτεχνία αναδεικνύεται προνομιακό πεδίο για την ώσμωση και αλληλεπίδραση με την εθνοπολιτισμική ετερότητα, καθώς και την προαγωγή διαπολιτισμικής αγωγής, επίγνωσης και ευαισθητοποίησης. Στο πλαίσιο του γενικότερου θεωρητικού προβληματισμού περί διαπολιτισμικής αγωγής στην πολυπολιτισμική τάξη, εντάχθηκε το σκεπτικό για διδακτική αξιοποίηση του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο, παρά την επισημασμένη, βάσει βιβλιογραφικής ανασκόπησης, οικουμενική, υπερεθνική του οπτική, παραμένει περιθωριοποιημένο και σχετικά αναξιοποίητο στα σύγχρονα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) και σχολικά εγχειρίδια. Έτσι, η παρούσα εμπειρική μελέτη επιχείρησε να αναδείξει τη διαπολιτισμική διάσταση του έργου του Ν. Καζαντζάκη, μέσα από τις απόψεις, στάσεις, διδακτικές προτάσεις και υλοποιημένες εφαρμογές εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν γενικά τη συνολικά θετική αποτίμηση των εκπαιδευτικών του ερευνητικού δείγματος για αξιοποίηση του λογοτεχνικού έργου του Ν. Καζαντζάκη στη διδακτική πράξη, ως μορφωτικού και εκπαιδευτικού υλικού, κατάλληλου προς προαγωγή διαπολιτισμικότητας και ικανού για αναμέτρηση με τις απαιτήσεις της σύγχρονης πολυπολιτισμικής τάξης.

Ε ΕΚ ΚΔ ΔΟ ΟΣ ΣΕ ΕΙ ΣΙ Σ

ότοοςς οοσσεελλότ

Η Έφη Μπουκουβάλα-Κλώντζα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα με καταγωγή από τα Ιωάννινα. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Κλασικής Φιλολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι απόφοιτος των μεταπτυχιακών τμημάτων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου «Επιστήμες Αγωγής» και «Εκπαίδευση Ενηλίκων». Είναι Υποψήφια Διδάκτωρ του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος του Κέντρου Κρητικής Λογοτεχνίας. Από το 2003, με τον διορισμό της στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ζει στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, όπου υπηρετεί στο Κ.Ε.Σ.Υ. Λασιθίου, έχοντας λάβει εξειδικευμένη επιμόρφωση σε θέματα ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών. Η θεωρητική-ερευνητική προσέγγιση υπό τον τίτλο «Αξιοποιώντας στη διδακτική πράξη τη διαπολιτισμική διάσταση του λογοτεχνικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη» αποτελεί τη δεύτερη ατομική συγγραφική της απόπειρα. Από τις Eκδόσεις Οσελότος κυκλοφορεί επίσης η συλλογή διηγημάτων της «Όπου σε ταξιδεύει η αγάπη» (2020). Επιπλέον, κείμενά της έχουν φιλοξενηθεί σε συλλογικούς τόμους λογοτεχνικών εκδόσεων και Πρακτικών Συνεδρίων. Αγαπά την ενασχόληση με την έρευνα σχετικά με θέματα εκπαίδευσης και ψυχολογίας, καθώς και με τη λογοτεχνική γραφή, την ποίηση και την πεζογραφία, και έχει διακριθεί σε αρκετούς διαγωνισμούς, παγκρήτιους και πανελλήνιους.