εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας

170 × 240 SPINE: 17 FLAPS: 60

ISBN 978-960-564-643-1 ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας

ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Ο Ηνίοχος στον κήπο του Επίκουρου

Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης

Σ

το βιβλίο αυτό ο Πλούταρχος μας επιφυλάσσει μία τεράστια και αναπάντεχη έκπληξη. Μας παραδίδει την ολοκληρωμένη μέθοδο διδασκαλίας του Επίκουρου, όπως την έχει διατυπώσει ο ίδιος, αντιγράφοντας τα δικά του λόγια, μέσα από τα δικά του βιβλία, που σήμερα θεωρούνται χαμένα. Αναφέρεται στην εξήγηση της μυστηριακής ρήσης «ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ» για να μας αποδείξει ότι πρόκειται για έναν χρησμό του Απόλλωνα που συνδέεται με το «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» και όπως κάθε χρησμός μπορεί να έχει δύο σημασίες, γύρω από τις οποίες περιστρέφεται ολόκληρο το νόημα της ζωή μας. Τί σημαίνει λοιπόν Λάθε Βιώσας; Να μην κρύβουμε την ζωή μας από τους άλλους ή να μην κρυβόμαστε από τον εαυτό μας; Στην πρώτη περίπτωση ακολουθούμε έναν τρόπο ζωής χωρίς κανένα ουσιαστικό νόημα, καθώς εμφανίζουμε ένα πρόσωπο που δεν είναι ο πραγματικός μας εαυτός, τον οποίο ούτε εμείς οι ίδιοι είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε. Στην δεύτερη περίπτωση όμως, όταν αποφασίσουμε, με την βοήθεια της φιλοσοφίας, να αντικρύσουμε τον πραγματικό μας εαυτό, μπορούμε να μεγαλουργήσουμε, διότι μπορούμε να διακρίνουμε ότι μέσα στην ψυχή μας υπάρχουν εν σπέρματι τα αρχέτυπα των μέγιστων ανδρών της αρχαίας Ελλάδας: Ο Λυκούργος, ο Θρασύβουλος, ο Πυθαγόρας και ο Σωκράτης βρίσκονται μέσα μας και περιμένουν υπομονετικά να ενεργοποιήσουμε τις δυνάμεις τους προκειμένου να γίνουμε και εμείς αντάξιοι συνεχιστές του έργου τους. Η πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφικής μεθόδου του Επίκουρου ονομάζεται «ΣΥΓΚΑΤΑΖΗΝ» και αποτελεί την μυητική διαδικασία, όπου κάθε μαθητής, μετά την επιτυχή ολοκλήρωσή της, πρέπει να αποδείξει ότι έχει γίνει πλέον πραγματικός Φιλόσοφος και μπορεί να μεγαλουργήσει!

9 789605 646431 ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος

0_cover_lathe.indd 1

Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης

Αρχαίο κείμενο – Απόδοση – Σχόλια – Συμπεράσματα

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ

λάθε βιώσας ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΚΕ ΣΩΣΤΑ ΤΟ ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ;

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

Ο Γιώργος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1969. Από μικρός έδειξε ενεργά το ενδιαφέρον του για την Αρχαία Ελλάδα μελετώντας φιλοσοφία και παρακολουθώντας πλήθος εξειδικευμένων μαθημάτων, με στόχο την εναρμόνιση της ζωής του με τα Ελληνικά Ιδεώδη. Σπούδασε «Ελληνικό Πολιτισμό» στην Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Από το 2010 παραδίδει ανελλιπώς σεμινάρια και διαλέξεις φιλοσοφικού περιεχομένου και αρθρογραφεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Ασχολείται ιδιαιτέρως με την σύγχρονη απόδοση των αρχαίων κειμένων των μεγάλων μας Φιλοσόφων και είναι Μέλος του Αριστοτελικού ομίλου Αθηνών. Συνεργάζεται με την ψυχοθεραπευτική ομάδα «THERATREE» (Awakening the Senses of the Soul) που στόχο έχει την επίτευξη του «Εὐ Ζῆν» μέσα από την σύνθεση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με την ψυχοθεραπεία. Συνεργάζεται επίσης με το κέντρο «Βιομιμητισμός Ελλάδος, έρευνα και καινοτομία» ως υπεύθυνος μοντέλων των αρχαίων πολιτισμών και ιδιαιτέρως του Ελληνικού. Αυτό είναι το έβδομο βιβλίο του που εκδίδεται στην ελληνική γλώσσα. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site: georgecharalampidis.gr Επικοινωνία: georgiocharalampidis@gmail.com

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σ

ο σ ε λ ότ ο ς 7/6/2018 11:27:19 πμ

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ

λάθε βιώσας An recte dictum sit latenter esse vivendum

ΤΙΤΛΟΣ

Πλουτάρχου: εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ, ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ

Γιώργος Χαραλαμπίδης ΣΕΙΡΑ

Φιλοσοφία [4358]0318/01 LAYOUT - DESIGN Myrtilo, Λένα Παντοπούλου COPYRIGHT © 2018 Γιώργος Χαραλαμπίδης ΠΡΏΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Αθήνα, Ιούνιος 2018 ISBN 978-960-564-643-1

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.

2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης Αρχαίο κείμενο – Απόδοση – Σχόλια – Συμπεράσματα

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ

λάθε βιώσας Ε ΡΜ Η Ν Ε Υ Τ Η Κ Ε Σ Ω ΣΤΑ ΤΟ Λ ΑΘ Ε Β Ι Ω ΣΑ Σ ;

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

ΑΘΗΝΑ 2018

ΟΣ Ε ΛΌ Τ ΟΣ

Για να μην φύγουμε με τον ίδιο βαθμό κακίας που ήρθαμε...

Γνώσθητι

Παρασχεῖν

Σωφρονίσθητι Νουθετεῖν Μετανόησον

Ἰᾶσθαι

Ὀργίζη; Ζηλοτυπεῖς; Ἐρᾷς;

ΑΝΤΊ ΠΡΟΛΌΓΟΥ Επικαλούμαστε συχνά στις μέρες μας, την ανάγκη να φέρουμε, από την λανθάνουσα κατάσταση της περιθωριοποίησης, στην επιφάνεια της επίγνωσης, πολλά και σημαντικά κείμενα που διαμόρφωσαν το πολιτισμικό μας υπόβαθρο, αποκαθιστώντας και συγκροτώντας όσο μπορούμε, τις ηθικά και πνευματικά ουσιώδεις πτυχές της αρχαίας ελληνικής διανόησης. Πολλά, ωστόσο, από όσα κείμενα, με μύριες δυσκολίες διαμέσου των αιώνων, μας διασώθηκαν, δεν έτυχαν –εκ μέρους των ερμηνειών που κατά καιρούς επιχειρήθηκαν– μιας βαθύτερης κατανόησης των εννοιών τους. Πρόκειται για τις έννοιες και σημασίες των κειμένων, που υποκρύπτονται στα ύφαλα λέξεων και φράσεων της γλώσσας, μέσω της οποίας διόλου τυχαία αυτές επελέγησαν από τους φιλοσόφους συγγραφείς τους, προκειμένου να τις διατυπώσουν, με ευφυώς εναλλακτική, νοηματικά πολυδιάστατη κι εκφραστικά υποδειγματική δεξιότητα. Για να έρθω, χάριν συντομίας στο προκείμενο, δεν γίνεται εύκολα αντιληπτός ο λόγος που ο Πλούταρχος (Χαιρώνεια 45 μ. Χ. – Δελφοί 127 μ. Χ.) αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο, 350 σχεδόν χρόνια μετά τον θάνατο του Επίκουρου (Σάμος 341 π. Χ. – Αθήνα 270 π. Χ.), διερωτώμενος αν έχει άραγε ορθά αποδοθεί ένα από τα βασικά φιλοσοφικά παραγγέλματα του σπουδαίου εκείνου προγόνου του, όπως ήταν το «Λάθε Βιώσας». Καθώς φαίνεται, απασχολεί έντονα τον Πλούταρχο το γεγονός, ότι παρά την χρονική επιβίωση (και την ευρύτητα μάλιστα διάδοσης του γνωστού αυτού παραγγέλματος), η λιγοστή προσοχή που είχε –μέχρι την εποχή του– δοθεί στον φιλοσοφικό στοχασμό του συγκεκριμένου ρητού, δεν αντιστοιχούσε στο βαθύτερο νόημα ενός τόσο σπουδαίου κειμένου. Μέχρι σήμερα πάντως, η σταθερή αποφυγή ενασχόλησης με τις υποκρυπτόμενες σημασίες και την πραγματική ερμηνεία του συγκεκριμένου παραγγέλματος, οφείλεται αφενός στις στρεβλώσεις που είχαν ενδιαμέσως επιφέρει οι Σοφιστές, (προς ίδια ωφέλεια των θεωριών τους), αφετέρου στις εγγενείς κατά τα άλλα δυσκολίες, τις οποίες παρουσιάζει η Σιβυλλικού τύπου γλωσσική δομοκατασκευή αυτού του ρητού, μέσα από τις ερμηνευτικά αναδυόμενες κι άκρως ενδιαφέρουσες σημασιολογίες του. Μέχρι πρότινος γνωρίζαμε ότι δεν μας έχει διασωθεί κανένα κείμενο του Επίκουρου, αν εξαιρέσει κανείς ό,τι μας έχει εμμέσως παραδώσει για την φιλοσοφία του, ο Διογένης Λαέρτιος (3ος αι. μ. Χ.). Και όμως, κανένας δεν κατανόησε, ότι μέσα από το σύντομο αυτό κείμενο του βιβλίου, που συγγράφει ο Πλούταρχος, μας μεταφέρεται αυτούσια η επί λέξει διδασκαλία του Επίκουρου. Λανθασμένα μάλιστα, είχε μέχρι πρόσφατα επικρατήσει η άποψη, πως ο Πλούταρχος

ήταν αντίθετος θεωρητικά και διαφωνούσε πλήρως με τον σπουδαίο εκείνο πρόγονό του. Στην πραγματικότητα (κι εδώ έγκειται η καινοτομία, αλλά και η σημαντική από κάθε άποψη συμβολή αυτού του ανά χείρας βιβλίου) μας αποδεικνύει και ανάγλυφα διαφωτίζει –με βάση την εξονυχιστική και συνδυαστικά επιδέξια φιλολογική, όσο και φιλοσοφική ερμηνεία που επιχειρεί ο νέος και δόκιμος ερευνητής Γιώργος Χαραλαμπίδης– την πλήρη παραδοχή του Επίκουρου από τον Πλούταρχο, ο οποίος τον θαυμάζει απεριόριστα, γι’ αυτό άλλωστε κι αναλαμβάνει, απέναντι στον χρόνο, στην ιστορία και στην αλήθεια, να τον αποκαταστήσει. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, έχουμε ανάγκη από νέους ερευνητές, όπως είναι ο συγκεκριμένος συγγραφέας, οι οποίοι αποδεικνύονται ικανοί, διαθέτοντας ευρύτητα αντιλήψεων, αλλά και τις κατάλληλες γνώσεις μαζί με την όρεξη, να αποκαλύψουν από το βάθος των κειμένων, τις παρανοημένες –και για χρόνια αγνοημένες– τους αλήθειες, φέρνοντάς τις στο προσκήνιο, προκειμένου να εμβολιάσουν με διαφορετικό τρόπο από τους συνηθισμένους, την σύγχρονη σκέψη μας. Προς μια τέτοια στόχευση, απαιτείται η δέουσα αγάπη για την γλώσσα και το ανάλογο ταλέντο, προκειμένου να μπορεί κανείς να αποδίδει στα νέα ελληνικά, (με τρόπο μάλιστα που να γίνεται κατανοητός), το μεγαλείο επαναπροσέγγισης του κάθε αρχαίου κειμένου, μέσα από την πληρότητα και την αλληλοσυμπλήρωση των εννοιών του. Το μέγιστο τότε όφελος είναι, –όταν ο αρχαιοελληνικός στοχασμός καθίσταται εύληπτος και πνευματικό πλέον κτήμα πολύ περισσότερων ανθρώπων και όχι μόνον των ειδημόνων– να ελπίζουμε στις πολιτισμικές δυνατότητες που μπορεί συνδυαστικά εκείνος να μας προσφέρει, εμπλουτίζοντας μέσα από τις άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές του, τις αντιστάσεις και την κρίση μας, την σύγχρονή μας σκέψη και το φρόνημα, την δημιουργική μας φαντασία και την συναίσθηση, την επινοητικότητα και την νηφαλιότητα, όπως επίσης το φιλοσοφημένο ήθος, δίνοντας νόημα ζωής στις πράξεις μας. Αθηνά Σχινά

Ιστορικός της Τέχνης και της Θεωρίας του Πολιτισμού Φιλοσοφική Σχολή, Ε. Κ. Π. Α.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Πλούταρχος (45-127 μ.Χ.) γεννήθηκε στην Χαιρώνεια της Βοιωτίας και ήταν ο τελευταίος ιερέας του Απόλλωνα στο περίφημο Μαντείο των Δελφών, όπου μεταξύ των άλλων καθηκόντων του είχε και την ερμηνεία των χρησμών της Πυθείας.1 Ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.) γεννήθηκε στην νήσο Σάμο, εγκαταστάθηκε όμως στην Αθήνα το 306 π.Χ. και αναδείχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους Φιλοσόφους της εποχής του. Ίδρυσε την δική του Σχολή, τον «Κήπο» στην οποία δίδαξε για 35 χρόνια την ψυχική καλλιέργεια βάσει της οποίας θα μπορούσε ένας άνθρωπος να αναπτύξει τις φιλοσοφικές έννοιες, προκειμένου να κατανοήσει τον πραγματικό λόγο της ύπαρξής του και να επιτελέσει τον σκοπό της ζωής του. Ο Επίκουρος παρόλο που υπήρξε ένας από τους πολυγραφότατους φιλοσόφους που πέρασαν από την ιστορία, έχοντας συγγράψει έργα τα οποία αναπτύσσονταν σε πάνω από 300 κυλίνδρους, δυστυχώς κανένα από αυτά δεν κατέστη δυνατόν να διασωθεί μέχρι τις ημέρες μας. Ως αποτέλεσμα, ό,τι γνωρίζουμε για την διδασκαλία του προέρχεται κυρίως από τον Διογένη Λαέρτιο, που μας διασώζει τις «Κύριες Δόξες» του, ένα έργο που θεωρείται ότι αποτελεί την επιτομή του φιλοσοφικού του συστήματος, όπως επίσης και τρεις επιστολές του που είναι οι εξής: «Προς Ηρόδοτο – Περί Φύσεως», «Προς Πυθοκλή – Περί Ουρανίων Σωμάτων», «Προς Μενοικέα – Περί Ηθικής». Επίσης, σημαντικές πληροφορίες για την προσωπική του ζωή μπορούμε να αντλήσουμε και από το κείμενο της διαθήκης του, που και αυτό σώζεται ολόκληρο.2 Ίσως αυτό που γνωρίζουμε όλοι για τον Επίκουρο καλύτερα από οτιδήποτε άλλο, είναι η μυστηριακή του ρήση «ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ», η οποία δόθηκε και εξακολουθεί να δίνεται από τον Επίκουρο, στον άνθρωπο εκείνο που επιθυμεί να ακολουθήσει μία ασφαλή εξελικτική πορεία που θα του επιτρέψει να ανακαλύψει το νόημα και τον σκοπό της ζωής του. Αυτή η μικροσκοπική φράση, που δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι αποτελεί το απόσταγμα της φιλοσοφίας του, έχει επιχειρηθεί πολλές φορές να εξηγηθεί, κάτι που όμως αποδεικνύεται πολύ δύσκολο, ακριβώς λόγω του φιλοσοφικού και μυστηριακού της χαρακτήρα και για μία σειρά από 1 2

Πλουτάρχου Ηθικά 792F.

Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», Τόμος 8, Επίκουρος, σελ. 25-33.

σημαντικούς λόγους που αποτελούν το αντικείμενο έρευνας αυτού του βιβλίου. Φαίνεται όμως ότι η κατανόηση του Λάθε Βιώσας ήταν εξίσου δυσερμήνευτη και στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας. Ο λόγος που ο Πλούταρχος πιστεύει ότι αποτύχαμε να αντιληφθούμε το φιλοσοφικό βάθος αυτής της Επικούρειας ρήσης είναι διότι δεν κατανοήσαμε πως όλα τα φιλοσοφικά παραγγέλματα, επομένως και το Λάθε Βιώσας, στην πραγματικότητα διαθέτουν την ίδια ακριβώς δυναμική με τους χρησμούς και ως χρησμούς θα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε. Επομένως, το πλέον κατάλληλο πρόσωπο που θα μπορούσε να μας βοηθήσει να ερμηνεύσουμε έναν χρησμό είναι ο Πλούταρχος και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που οδήγησε τον μέγα Μύστη, 350 χρόνια περίπου μετά από τον θάνατο του Επίκουρου, να συγγράψει αυτό το βιβλίο με τον ερωτηματικό τίτλο «Ει καλώς είρηται το Λάθε Βιώσας» δηλαδή «αν καταφέραμε τελικά να κατανοήσουμε την πραγματική ερμηνεία του Λάθε Βιώσας». Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το βασικό χαρακτηριστικό ενός χρησμού είναι να είναι πάντοτε αμφίσημος. Να διαθέτει δηλαδή υποχρεωτικά δύο διαφορετικές και αντίθετες ερμηνείες, μία «εξωτερική» και μία «εσωτερική». Η «εξωτερική» ερμηνεία γίνεται αμέσως κατανοητή και αναφέρεται στους περισσότερους ανθρώπους που τους αρέσει να μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων και στον υλιστικό τρόπο ζωής. Αντιθέτως, η «εσωτερική» ερμηνεία παραμένει πολύ καλά κρυμμένη, διότι αποκαλύπτεται μόνο στους ανθρώπους εκείνους που έχουν μάθει να εισέρχονται σε έναν φιλοσοφικό τρόπο σκέψης και επιθυμούν να κατανοήσουν περισσότερο τις αιτίες παρά τα αποτελέσματα. Σε αυτούς, που έχουν σταματήσει να ενδιαφέρονται για τον ψεύτικο κόσμο του «Φαίνεσθαι» και έχουν εισχωρήσει στον πραγματικό κόσμο του «Είναι». Η εξωτερική ερμηνεία, που προορίζεται για μαζική κατανάλωση και στοχεύει στην ομαδική εξέλιξη, θα μπορούσε να αποδοθεί «Να κρύβεις την ζωή σου από τους άλλους» ενώ η εσωτερική ερμηνεία που έχει σκοπό της την ατομική εξέλιξη και την αποκάλυψη της αλήθειας είναι «Να μην κρύβεις την ζωή σου από τον εαυτό σου». Και στις δύο περιπτώσεις, το ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ συνδέεται με την επίγνωση των πράξεών μας, δηλαδή την «Γνώση του Εαυτού μας». Ας μην ξεχνάμε όμως ότι ο Πλούταρχος βρίσκεται στο Μαντείο των Δελφών και ως αρχιερέας του Απόλλωνα, αποτελεί τον συνδετικό κρίκο που μας

οδηγεί στο ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ δηλαδή στην εργασία της επίγνωσης του πραγματικού μας εαυτού. Υπάρχει λοιπόν μία μυστική σύνδεση μεταξύ του ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ του Απόλλωνα και του ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ του Επίκουρου, το οποίο στην πραγματικότητα, όπως θα δούμε, αποτελεί την πρακτική του εφαρμογή. Ο Πλούταρχος λοιπόν αισθάνεται την ανάγκη να μας ερμηνεύσει τον χρησμό του Λάθε Βιώσας, όπως ακριβώς ερμηνεύει στους πιστούς τους χρησμούς που παίρνουν από την Πυθία. Προκειμένου όμως να μας εξηγήσει την αμφίσημη σημασία του Λάθε Βιώσας, προχωράει σε μία τεραστίου μεγέθους ευεργεσία. Μας παραδίδει ένα σημαντικό μέρος της αυθεντικής φιλοσοφίας του Επίκουρου, αντιγράφοντας, μέσα σε εισαγωγικά, τα δικά του λόγια! Το βιβλίο αυτό λοιπόν, περιέχει ένα σημαντικό μέρος της αυθεντικής φιλοσοφίας του Επίκουρου, κάτι που χαρακτηρίζεται εξαιρετικά σημαντικό, καθώς όπως γνωρίζουμε, όλα τα βιβλία του Επίκουρου έχουν απολεσθεί, αποστερώντας μας την δυνατότητα να γνωρίζουμε επακριβώς το περιεχόμενο της διδασκαλίας του. Παρόλα αυτά, το γεγονός αυτό δεν έχει γίνει αντιληπτό στην εποχή μας, καθώς πρόκειται για ένα βιβλίο ελάχιστα γνωστό, που πολύ λίγο έχουμε ασχοληθεί. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι μας δίνεται πλέον η δυνατότητα να ανασυστήσουμε με ασφάλεια ένα μεγάλο μέρος της Επικούρειας Φιλοσοφίας, το οποίο αν και περιεκτικό, είναι σε θέση να αλλάξει την αντίληψή μας για την ζωή και να μας προσφέρει την μέθοδο που χρησιμοποιούσε ο ίδιος Επίκουρος στους μαθητές του, προκειμένου να κατανοήσουν τον εαυτό τους, το νόημα και την αξία της ζωής, δηλαδή να τους καταστήσει Φιλόσοφους.

By Interstate295revisited at English Wikipedia Transferred from en.wikipedia to Commons by Jayantanth using CommonsHelper., Public Domain, https://commons.wikimedia. org/w/index.php?curid=9398837

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας 13

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κεφάλαιο Πρώτο [1128] Ἀλλ’ οὐδ’ ὁ τοῦτ’ εἰπὼν λαθεῖν ἠθέλησεν· αὐτὸ γὰρ τοῦτ’ εἶπεν, ἵνα μὴ λάθῃ, ὥς τι φρονῶν περιττότερον, ἐκ τῆς εἰς ἀδοξίαν προτροπῆς δόξαν ἄδικον ποριζόμενος. «Μισῶ σοφιστήν, ὅστις οὐχ αὑτῷ σοφός». Τοὺς μὲν γὰρ περὶ Φιλόξενον τὸν Ἐρύξιδος καὶ Γνάθωνα τὸν Σικελιώτην ἐπτοημένους περὶ τὰ ὄψα λέγουσιν ἐναπομύττεσθαι ταῖς παροψίσιν, ὅπως τοὺς συνεσθίοντας διατρέψαντες αὐτοὶ μόνοι τῶν παρακειμένων ἐμφορηθῶσιν· οἱ δ’ ἀκράτως φιλόδοξοι καὶ κατακόρως διαβάλλουσιν ἑτέροις τὴν δόξαν ὥσπερ ἀντερασταῖς, ἵνα τυγχάνωσιν αὐτῆς ἀνανταγωνίστως, καὶ ταὐτὰ τοῖς ἐρέσσουσι ποιοῦσιν· ὡς γὰρ ἐκεῖνοι, πρὸς τὴν πρύμναν ἀφορῶντες τῆς νεὼς τῇ κατὰ πρῷραν ὁρμῇ συνεργοῦσιν, ὡς ἂν ἐκ τῆς ἀνακοπῆς παλίρροια καταλαμβάνουσα συνεπωθῇ τὸ πορθμεῖον, οὕτως οἱ τὰ τοιαῦτα παραγγέλματα διδόντες ὥσπερ ἀπεστραμμένοι τὴν δόξαν διώκουσιν. Ἐπεὶ τί λέγειν ἔδει τοῦτο, τί δὲ γράφειν καὶ γράψαντα ἐκδιδόναι πρὸς τὸν μετὰ ταῦτα χρόνον, εἰ λαθεῖν ἐβούλετο <Ἢ λαθεῖν ἐβούλετο> τοὺς ὄντας ὁ μηδὲ τοὺς ἐσομένους;

Κεφάλαιο Δεύτερο Ἀλλὰ τοῦτο μὲν <ἐῶμεν>· αὐτὸ <δὲ> τὸ πρᾶγμα πῶς οὐ πονηρόν; «λάθε βιώσας» — ὡς τυμβωρυχήσας; ἆρ’ αἰσχρόν ἐστι τὸ ζῆν, ἵν’ ἀγνοώμεθα πάντες; Ἐγὼ δ’ ἂν εἴποιμι· «Μηδὲ κακῶς βιώσας λάθε, ἀλλὰ γνώσθητι σωφρονίσθητι μετανόησον· εἴτ’ ἀρετὴν ἔχεις, μὴ γένῃ ἄχρηστος, εἴτε κακίαν, μὴ μείνῃς ἀθεράπευτος.» Μᾶλλον δὲ διελοῦ καὶ διόρισον, τίνι τοῦτο προστάττεις· εἰ μὲν ἀμαθεῖ καὶ πονηρῷ καὶ ἀγνώμονι, οὐδὲν διαφέρεις τοῦ λέγοντος «λάθε πυρέττων» καὶ «λάθε φρενιτίζων, μὴ γνῷ σε ὁ ἰατρός· ἴθι ῥίψας ποι κατὰ σκότους σεαυτόν, ἀγνοούμενος σὺν τοῖς πάθεσιν». <Φῂς γὰρ> καὶ σύ· «ἴθι τῇ κακίᾳ νόσον ἀνήκεστον νοσῶν καὶ ὀλέθριον, ἀποκρύπτων τοὺς φθόνους, τὰς δεισιδαιμονίας ὥσπερ τινὰς σφυγμούς, δεδιὼς παρασχεῖν τοῖς νουθετεῖν καὶ ἰᾶσθαι δυναμένοις.» Οἱ δὲ σφόδρα παλαιοὶ καὶ τοὺς νοσοῦντας φανερῶς † προσεῖχον· τούτων δ’ ἕκαστος εἴ τι πρόσφορον ἔχοι, παθὼν αὐτὸς ἢ παθόντα θεραπεύσας, ἔφραζε τῷ δεομένῳ· καὶ τέχνην οὕτω φασὶν ἐκ πείρας συνερανιζομένην μεγάλην γενέσθαι. Ἔδει δὴ καὶ τοὺς νοσώδεις βίους καὶ τὰ τῆς ψυχῆς παθήμα-

14 Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης

τα πᾶσιν ἀπογυμνοῦν, καὶ ἅπτεσθαι καὶ λέγειν ἕκαστον ἐπισκοποῦντα τὰς διαθέσεις· «ὀργίζῃ; τοῦτο φύλαξαι· ζηλοτυπεῖς; ἐκεῖνο ποίησον· ἐρᾷς; κἀγώ ποτ’ ἠράσθην ἀλλὰ μετενόησα.» Νῦν δ’ ἀρνούμενοι ἀποκρυπτόμενοι περιστέλλοντες ἐμβαθύνουσι τὴν κακίαν ἑαυτοῖς.

Κεφάλαιο Τρίτο Καὶ μὴν εἴ γε τοῖς χρηστοῖς λανθάνειν καὶ ἀγνοεῖσθαι παραινεῖς, Ἐπαμεινώνδᾳ λέγεις «μὴ στρατήγει» καὶ Λυκούργῳ «μὴ νομοθέτει» καὶ Θρασυβούλῳ «μὴ τυραννοκτόνει» καὶ Πυθαγόρᾳ «μὴ παίδευε» καὶ Σωκράτει «μὴ διαλέγου», καὶ σεαυτῷ πρῶτον, Ἐπίκουρε «μὴ γράφε τοῖς ἐν Ἀσίᾳ φίλοις μηδὲ τοὺς ἀπ’ Αἰγύπτου ξενολόγει μηδὲ τοὺς Λαμψακηνῶν ἐφήβους δορυφόρει· [1129] μηδὲ διάπεμπε βίβλους, πᾶσι καὶ πάσαις ἐπιδεικνύμενος τὴν σοφίαν, μηδὲ διατάσσου περὶ ταφῆς.» Τί γὰρ αἱ κοιναὶ τράπεζαι; τί δ’ αἱ τῶν ἐπιτηδείων καὶ καλῶν σύνοδοι; τί δ’ αἱ τοσαῦται μυριάδες στίχων ἐπὶ Μητρόδωρον, ἐπ’ Ἀριστόβουλον, ἐπὶ Χαιρέδημον γραφόμεναι καὶ συντασσόμεναι φιλοπόνως, ἵνα μηδ’ ἀποθανόντες λάθωσιν, ἂν ἀμνηστίαν νομοθετῇς ἀρετῇ καὶ ἀπραξίαν τέχνῃ καὶ σιωπὴν φιλοσοφίᾳ καὶ λήθην εὐπραγίᾳ;

Κεφάλαιο Τέταρτο Εἰ δ’ ἐκ τοῦ βίου καθάπερ ἐκ συμποσίου φῶς ἀναιρεῖς τὴν γνῶσιν, ὡς πάντα ποιεῖν πρὸς ἡδονὴν ἐξῇ λανθάνουσιν, <λέγε μοι> «λάθε βιώσας». Πάνυ μὲν οὖν, ἂν μεθ’ Ἡδείας βιοῦν μέλλω τῆς ἑταίρας καὶ Λεοντίῳ συγκαταζῆν. Καί «τῷ καλῷ προσπτύειν» καὶ τἀγαθόν «ἐν σαρκὶ καὶ γαργαλισμοῖς» τίθεσθαι· ταῦτα δεῖται σκότους τὰ τέλη, ταῦτα νυκτός, ἐπὶ ταῦτα τὴν λήθην καὶ τὴν ἄγνοιαν. Ἐὰν δέ τις ἐν μὲν φυσικοῖς θεὸν ὑμνῇ καὶ δίκην καὶ πρόνοιαν, ἐν δ’ ἠθικοῖς νόμον καὶ κοινωνίαν καὶ πολιτείαν, ἐν δὲ πολιτείᾳ τὸ καλὸν ἀλλὰ μὴ τὴν χρείαν, διὰ τί λάθῃ βιώσας; ἵνα μηδένα παιδεύσῃ, μηδενὶ ζηλωτὸς ἀρετῆς μηδὲ παράδειγμα καλὸν γένηται; εἰ Θεμιστοκλῆς Ἀθηναίους ἐλάνθανεν, οὐκ ἂν ἡ Ἑλλὰς ἀπεώσατο Ξέρξην· εἰ Ῥωμαίους Κάμιλλος, οὐκ ἂν ἡ Ῥώμη πόλις ἔμεινεν· εἰ Δίωνα Πλάτων, οὐκ ἂν ἠλευθερώθη ἡ Σικελία. Ὡς γὰρ οἶμαι τὸ φῶς οὐ μόνον φανεροὺς ἀλλὰ καὶ χρησίμους καθίστησιν ἡμᾶς ἀλλήλοις, οὕτως ἡ γνῶσις οὐ μόνον δόξαν ἀλλὰ καὶ πρᾶξιν ταῖς ἀρεταῖς δίδωσιν. Ἐπαμεινώνδας γοῦν εἰς τεσσαρακοστὸν ἔτος ἀγνοηθεὶς οὐδὲν ὤνησε Θηβαίους· ὕστερον δὲ πιστευθεὶς καὶ ἄρξας τὴν

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας 15

μὲν πόλιν ἀπολλυμένην ἔσωσε, τὴν δ’ Ἑλλάδα δουλεύουσαν ἠλευθέρωσε, καθάπερ ἐν φωτὶ τῇ δόξῃ τὴν ἀρετὴν ἐνεργὸν ἐπὶ καιροῦ παρασχόμενος. «Λάμπει γὰρ ἐν χρείαισιν ὥσπερ εὐγενὴς χαλκός, χρόνῳ δ’ ἀργῆσαν ἤμυσεν» Οὐ μόνον «στέγος» ὥς φησι Σοφοκλῆς, ἀλλὰ καὶ ἦθος ἀνδρός, οἷον εὐρῶτα καὶ γῆρας ἐν ἀπραξίᾳ δι’ ἀγνοίας ἐφελκόμενον. Ἡσυχία δὲ κωφὴ καὶ βίος ἑδραῖος ἐπὶ σχολῆς ἀποκείμενος οὐ μόνον σώματα ἀλλὰ καὶ ψυχὰς μαραίνει· καὶ καθάπερ τὰ λανθάνοντα τῶν ὑδάτων τῷ περισκιάζεσθαι καὶ καθῆσθαι μὴ ἀπορρέοντα σήπεται, οὕτω τῶν ἀκινήτων βίων, ὡς ἔοικεν, ἄν τι χρήσιμον ἔχωσι, [μὴ ἀπορρεόντων μηδὲ πινομένων] φθείρονται καὶ ἀπογηράσκουσιν αἱ σύμφυτοι δυνάμεις.

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά Κεφάλαιο Πρώτο Πάντως ο Επίκουρος, που μας παρέδωσε το παράγγελμα «Λάθε Βιώσας», θέλησε να το εφαρμόσει ο ίδιος στην ζωή του με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην κρύβει τις πράξεις του. Και μάλιστα, το απευθύνει στον ίδιο του τον εαυτό, διότι από αυτόν επέλεξε να μην κρύβεται! Προκειμένου όμως να το πετύχει αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να φτάσει στον ανώτατο βαθμό της Φρόνησης. Διότι όταν αποφασίσει κάποιος να μην κρύβεται από τον εαυτό του, οφείλει να επιδιώξει την μεταστροφή στον τρόπο της σκέψης του. Να εγκαταλείψει δηλαδή οριστικά μια ζωή, που θεωρείται ασήμαντη, λόγω του υποκειμενικού τρόπου αντίληψης της δικαιοσύνης, και να υιοθετήσει, μια νέα ζωή αξιοθαύμαστη, που θα χαρακτηρίζεται από ηρωικές πράξεις, επειδή ο ίδιος θα έχει καταστεί αντικειμενικά δίκαιος. «Μισώ τον Σοφιστή, ο οποίος πιστεύει υποκειμενικά ότι είναι σοφός». Παράδειγμα έλλειψης φρόνησης, αποτελεί η συμπεριφορά του Φιλόξενου του γιου του Ερύξιδου και του Γνάθωνα του Σικελιώτη, οι οποίοι (σε κάποιο συμπόσιο) επειδή πανικοβλήθηκαν μήπως και δεν προλάβουν να φάνε το κυρίως πιάτο, έπεσαν με τα μούτρα στα ορεκτικά. Σαν αποτέλεσμα, ήταν οι μόνοι από τους συνδαιτυμόνες, που επειδή έφαγαν τόσο πολύ, δεν μπόρεσαν στην συνέχεια να ασχοληθούν με τις φιλοσοφικές εργασίες. Κατά τον ίδιο τρόπο, ως προς την έλλειψη φρόνησης, χαρακτηρίζει και όσους διακατέχο-

170 × 240 SPINE: 17 FLAPS: 60

ISBN 978-960-564-643-1 ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

9 789605 646431

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας

ΕΞΩΦΥΛΛΟ: Ο Ηνίοχος στον κήπο του Επίκουρου

Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης

Σ

το βιβλίο αυτό ο Πλούταρχος μας επιφυλάσσει μία τεράστια και αναπάντεχη έκπληξη. Μας παραδίδει την ολοκληρωμένη μέθοδο διδασκαλίας του Επίκουρου, όπως την έχει διατυπώσει ο ίδιος, αντιγράφοντας τα δικά του λόγια, μέσα από τα δικά του βιβλία, που σήμερα θεωρούνται χαμένα. Αναφέρεται στην εξήγηση της μυστηριακής ρήσης «ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ» για να μας αποδείξει ότι πρόκειται για έναν χρησμό του Απόλλωνα που συνδέεται με το «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» και όπως κάθε χρησμός μπορεί να έχει δύο σημασίες, γύρω από τις οποίες περιστρέφεται ολόκληρο το νόημα της ζωή μας. Τί σημαίνει λοιπόν Λάθε Βιώσας; Να μην κρύβουμε την ζωή μας από τους άλλους ή να μην κρυβόμαστε από τον εαυτό μας; Στην πρώτη περίπτωση ακολουθούμε έναν τρόπο ζωής χωρίς κανένα ουσιαστικό νόημα, καθώς εμφανίζουμε ένα πρόσωπο που δεν είναι ο πραγματικός μας εαυτός, τον οποίο ούτε εμείς οι ίδιοι είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε. Στην δεύτερη περίπτωση όμως, όταν αποφασίσουμε, με την βοήθεια της φιλοσοφίας, να αντικρύσουμε τον πραγματικό μας εαυτό, μπορούμε να μεγαλουργήσουμε, διότι μπορούμε να διακρίνουμε ότι μέσα στην ψυχή μας υπάρχουν εν σπέρματι τα αρχέτυπα των μέγιστων ανδρών της αρχαίας Ελλάδας: Ο Λυκούργος, ο Θρασύβουλος, ο Πυθαγόρας και ο Σωκράτης βρίσκονται μέσα μας και περιμένουν υπομονετικά να ενεργοποιήσουμε τις δυνάμεις τους προκειμένου να γίνουμε και εμείς αντάξιοι συνεχιστές του έργου τους. Η πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφικής μεθόδου του Επίκουρου ονομάζεται «ΣΥΓΚΑΤΑΖΗΝ» και αποτελεί την μυητική διαδικασία, όπου κάθε μαθητής, μετά την επιτυχή ολοκλήρωσή της, πρέπει να αποδείξει ότι έχει γίνει πλέον πραγματικός Φιλόσοφος και μπορεί να μεγαλουργήσει!

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος

0_cover_lathe.indd 1

Γιώργος Α. Χαραλαμπίδης

Αρχαίο κείμενο – Απόδοση – Σχόλια – Συμπεράσματα

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

εἰ καλῶς εἴρηται τὸ

λάθε βιώσας ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΚΕ ΣΩΣΤΑ ΤΟ ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ;

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

Ο Γιώργος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1969. Από μικρός έδειξε ενεργά το ενδιαφέρον του για την Αρχαία Ελλάδα μελετώντας φιλοσοφία και παρακολουθώντας πλήθος εξειδικευμένων μαθημάτων, με στόχο την εναρμόνιση της ζωής του με τα Ελληνικά Ιδεώδη. Σπούδασε «Ελληνικό Πολιτισμό» στην Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Από το 2010 παραδίδει ανελλιπώς σεμινάρια και διαλέξεις φιλοσοφικού περιεχομένου και αρθρογραφεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Ασχολείται ιδιαιτέρως με την σύγχρονη απόδοση των αρχαίων κειμένων των μεγάλων μας Φιλοσόφων και είναι Μέλος του Αριστοτελικού ομίλου Αθηνών. Συνεργάζεται με την ψυχοθεραπευτική ομάδα «THERATREE» (Awakening the Senses of the Soul) που στόχο έχει την επίτευξη του «Εὐ Ζῆν» μέσα από την σύνθεση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας με την ψυχοθεραπεία. Συνεργάζεται επίσης με το κέντρο «Βιομιμητισμός Ελλάδος, έρευνα και καινοτομία» ως υπεύθυνος μοντέλων των αρχαίων πολιτισμών και ιδιαιτέρως του Ελληνικού. Αυτό είναι το έβδομο βιβλίο του που εκδίδεται στην ελληνική γλώσσα. Περισσότερες πληροφορίες στο επίσημο site: georgecharalampidis.gr Επικοινωνία: georgiocharalampidis@gmail.com

Ε Κ ΔΟ Σ Ε Ι Σ

ο σ ε λ ότ ο ς 7/6/2018 11:27:19 πμ