160 × 230 SPINE: 4.4 FLAPS: 70
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
0_cover_filanagnosia.indd 1
Η Ευμορφία Κηπουροπούλου έχει λάβει το πτυχίο του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. και εργάζεται ως εκπαιδευτικός. Έχει λάβει το μεταπτυχιακό της και τον τίτλο του Διδάκτορα Φιλοσοφίας με ειδίκευση στην Παιδαγωγική και έμφαση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση από το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. με άριστα και είναι Μεταδιδάκτωρ Παιδαγωγικής. Το επιστημονικό της έργο έχει δημοσιευθεί σε διεθνή και πανελλήνιας εμβέλειας περιοδικά και έχει ανακοινωθεί σε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα αφορούν την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας, τη μετανάστευση, τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, την υποκειμενικότητα, την Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών και την Ανάλυση Λόγου. Έχει απασχοληθεί και απασχολείται ως Λέκτορας σε πανεπιστημιακά τμήματα. kipouropoulou@gmail.com
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
ISBN 978-960-564-641-7
•
Το παρόν βιβλίο αφορά στο ζήτημα της κατασκευής και διαπραγμάτευσης της καλλιτεχνικής και επαγγελματικής ταυτότητας του καλλιτέχνη και συγκεκριμένα τη συνομιλία ή σύγκρουση της καλλιτεχνικής ταυτότητας με αυτήν του καθηγητή τέχνης στο σχολείο ή σε εργαστήριο. Μελετάται η σχέση της μεταξύ μιας ομάδας τελειόφοιτων φοιτητών και φοιτητριών της Σχολής Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας, όπως κατασκευάζεται μέσω του λόγου και της αφήγησής τους. Οι αντίστοιχες ταυτότητες συσχετίζονται με τις προσδοκίες των φοιτητών και φοιτητριών στη διάρκεια των σπουδών τους. Κατά συνέπεια, στην έρευνα συνδέεται η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους με το πλαίσιο σπουδών, που καθορίζει έναν επίσημο παιδαγωγικό λόγο στον χώρο ενός Πανεπιστημίου που φαίνεται να είναι προσανατολισμένο όχι μόνο στην καλλιέργεια και ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας αλλά και στην παροχή παιδαγωγικής επάρκειας διαμορφώνοντας αντίστοιχα την υποκειμενικότητα των φοιτητών και φοιτητριών.
ΕΥΜΟΡΦΊΑ ΚΗΠΟΥΡΟΠΟΎΛΟΥ
Τ
α παιδιά μέσα από την ανάγνωση μαθαίνουν να κοιτάζουν με ενδιαφέρον ένα βιβλίο, να διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, να ανιχνεύουν στοιχεία που έχουν σχέση με τη γραφή και την εικόνα και να τα αξιοποιούν κατάλληλα συνδυάζοντας όλα όσα έχουν μάθει. Στο παρόν βιβλίο παρουσιάζονται σχεδιασμοί παιδαγωγικών εφαρμογών φιλαναγνωσίας και δημιουργίες των παιδιών για τις οποίες χρησιμοποιήθηκε επιλεγμένο υλικό το οποίο τα παιδιά επεξεργάστηκαν με δημιουργικούς και παιγνιώδεις τρόπους, με στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και την ενίσχυση της διάθεσής τους για παραγωγή λόγου και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.
9 789605 646417
8/21/2018 12:15:22 PM
ΤΙΤΛΟΣ
Εκπαιδευτικές εφαρμογές Φιλαναγνωσίας σε άτυπη μορφή εκπαίδευσης για παιδιά Δημοτικού ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ
Ευμορφία Κηπουροπούλου ΣΕΙΡΑ
Επιστημονικά [5358]0818/03 ΕΠΙMΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ
Έλσα Παντοπούλου LAYOUT - DESIGN Myrtilo, Λένα Παντοπούλου COPYRIGHT© 2018 Ευμορφία Κηπουροπούλου ΠΡΏΤΗ ΕΚΔΟΣΗ
Αθήνα, Ιούλιος 2018 ISBN 978-960-564-641-7
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.
0_soma_book2_NEW.indd 2
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΥΜΟΡΦΊΑ ΚΗΠΟΥΡΟΠΟΎΛΟΥ
Εκπαιδευτικές εφαρμογές
Φιλαναγνωσίας
ΣΕ ΆΤΥΠΗ ΜΟΡΦΉ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΆ ΔΗΜΟΤΙΚΟΎ
Τα παιδιά γίνονται δημιουργοί
ΑΘΗΝΑ 2018
0_soma_book2_NEW.indd 3
8/21/2018 12:22:59 PM
0_soma_book2_NEW.indd 4
8/21/2018 12:22:59 PM
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 2. ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ��������������������������������������������������������������� 9 3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ����������������13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������37 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ �����������������������������������������������������������������������������������������������������������39
0_soma_book2_NEW.indd 5
8/21/2018 12:22:59 PM
0_soma_book2_NEW.indd 6
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Στο παρόν βιβλίο παρουσιάζονται μέρη του προγράμματος και σχεδιασμοί εφαρμογών που απευθύνονται σε μαθητές και μαθήτριες Δημοτικού ηλικίας 7-11 ετών και αποτελούν παιδαγωγικές εφαρμογές φιλαναγνωσίας οι οποίες εκπονήθηκαν μετά από διετή ζύμωση με τη μελέτη και την πρακτική εφαρμογή αντίστοιχων δράσεων στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Φιλαναγνωσίας και Δημιουργικής Απασχόλησης για παιδιά «Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη…». Το Εργαστήρι ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2013 μετά από προσωπική αναζήτηση και την επακόλουθη επιθυμία να φτιαχτεί μία εστία δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας αλλά και παιδαγωγικής δοκιμής σε θέματα προσέγγισης της λογοτεχνίας σε περιβάλλον εργαστηρίου έξω από τον σχολικό χώρο. Το πρόγραμμα έλαβε χώρα σε τέσσερις περιόδους και το επιμελήθηκαν η Ευμορφία Κηπουροπούλου, Φιλόλογος, Διδάκτωρ Παιδαγωγικής, και η Παρασκευή Πλιάσσα, Νηπιαγωγός, με μεταπτυχιακό δίπλωμα στις Επιστήμες της Αγωγής. Το παρόν μικρό εγχειρίδιο δημιουργήθηκε ως απόληξη αυτής της πειραματικής δράσης η οποία, αν και πραγματοποιήθηκε σε άτυπα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και στην τυπική εκπαίδευση και αφιερώνεται στους γονείς και στα παιδιά που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Ευχαριστώ όλους τους μικρούς μας φίλους και τις μικρές μας φίλες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, τον Πολιτιστικό Αθλητικό Σύλλογο ΠΗΓΑΣΟΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ που στήριξε το
—7— 0_soma_book2_NEW.indd 7
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΥΜΟΡΦΊΑ ΚΗΠΟΥΡΟΠΟΎΛΟΥ
Εργαστήρι με την παροχή του χώρου, την ένταξη του Εργαστηρίου στις δράσεις του και την πλαισίωση με τις αθλητικές δραστηριότητες, την Παρασκευή Πλιάσσα για τη συνεργασία, τη Ζωγράφο κ. Κωνσταντίνα Βαλερά για την παραχώρηση έργων του βιβλίου της για την αξιοποίησή τους ως υλικού, την κ. Άλκηστη Χρονάκη, Εκπαιδευτικό, Διδάκτορα Διδακτικής της Λογοτεχνίας, για τις πολύτιμες συμβουλές της και τους γονείς των παιδιών που τους είχαμε συνοδοιπόρους μας. Μετά από την παρουσίαση των εκπαιδευτικών σχεδιασμών για παιδιά Δημοτικού παρατίθενται, κατόπιν μικρής επιμέλειας, αντίστοιχα έργα των παιδιών-δημιουργών, χωρίς τη δημιουργικότητα των οποίων δεν θα είχε υλοποιηθεί το πρόγραμμα.
—8— 0_soma_book2_NEW.indd 8
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
2. ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Τα παιδιά μέσα από την ανάγνωση έμαθαν να κοιτάζουν ένα βιβλίο με ενδιαφέρον, να διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, να ανιχνεύουν στοιχεία που έχουν σχέση με τη γραφή και την εικόνα και, τέλος, να τα αξιοποιούν κατάλληλα συνδυάζοντας όλα όσα έχουν μάθει. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων χρησιμοποιήθηκε επιλεγμένο υλικό το οποίο τα παιδιά επεξεργάστηκαν με δημιουργικούς και παιγνιώδεις τρόπους, με στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και την ενίσχυση της διάθεσής τους για παραγωγή λόγου. Βασικός στόχος του προγράμματος ήταν η καλλιέργεια της αναγνωστικής απόλαυσης. Οι μικροί αναγνώστες μέσα από το πρόγραμμα: • Ανακάλυψαν την αξία και την ευχαρίστηση της ανάγνωσης • Πειραματίστηκαν • Ενθάρρυναν τη δημιουργική τους σκέψη • Ενίσχυσαν την αυτοπεποίθησή τους • Καλλιέργησαν τις αξίες της συνεργασίας και της αλληλοβοήθειας και, κυρίως, ανακάλυψαν έναν προσωπικό τρόπο γραφής βουτώντας στον εντυπωσιακό κόσμο της παιδικής φαντασίας. Πρόκειται για μια δράση συνολική που επιτρέπει στα παιδιά να μάθουν γενικά, να σκέφτονται, να κρίνουν, να συζητούν (να παράγουν δηλαδή λόγο). Έχει τη φιλαναγνωσία ως κυρίαρχο στόχο, αλλά όχι και μοναδικό. Έμφαση δίνεται στην ανάγνωση και στην ανταπόκριση, χωρίς αυτό να μετατρέπεται κατ’ ανάγκη σε κάτι χρηστικό (όπως εκμάθηση γραμματικής, γνώσεων γύρω από ένα θέμα κ.λπ.). Τα παιδιά, δηλαδή,
—9— 0_soma_book2_NEW.indd 9
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΥΜΟΡΦΊΑ ΚΗΠΟΥΡΟΠΟΎΛΟΥ
διαβάζουν, διαπραγματεύονται την ανταπόκρισή τους και τη μετατρέπουν σε κριτική σκέψη. Πραγματικά, υπήρξε ένα υπέροχο ταξίδι στη διάρκεια του οποίου μαζί με τα παιδιά διαβάσαμε ιστορίες, αφηγηθήκαμε ιστορίες, παίξαμε, καταπιαστήκαμε με εικαστικές δραστηριότητες, μυηθήκαμε σε θεατρικές τεχνικές και γίναμε μικροί συγγραφείς. Η συμμετοχή και η συνεργασία όλων των παιδιών ήταν εξαιρετική και πραγματικά νιώσαμε ότι τα παιδιά «ξεκλείδωσαν» και δημιούργησαν ανενδοίαστα τα δικά τους πολύτιμα έργα, προφορικά, γραπτά και εικαστικά. Το πρόγραμμα που σχεδιάστηκε στηρίχθηκε σε βασικές θεωρητικές παραδοχές σχετικά με τις αναγνωστικές εμψυχώσεις. Οι αναγνωστικές εμψυχώσεις βοηθούν τα παιδιά να βρουν κίνητρα για διάβασμα και στοχεύουν στην απόλαυση. Είναι δράσεις που έχουν παιγνιώδη χαρακτήρα και μπορούν να πραγματοποιηθούν οπουδήποτε. Στην προκειμένη περίπτωση διαμορφώθηκε ο χώρος του κλειστού γυμναστηρίου όπου τοποθετήθηκε μια μικρή βιβλιοθήκη, ένα χαλί που οριοθέτησε τον χώρο όπου θα πραγματοποιούσαμε τα θεατρικά και κινητικά παιχνίδια, χρωματιστά μαξιλάρια και παγκάκια, χαρτοπίνακας, κούτα με υλικά για εικαστικές δημιουργίες, κούκλες, μαριονέτες, πίνακες ζωγραφικής και ένας χώρος ανάγνωσης. Σε αυτόν τον χώρο δημιουργήσαμε πραγματικά και προσομοιωτικά γεγονότα με αφορμή το περιεχόμενο του εκάστοτε βιβλίου το οποίο επιλέγαμε, όπου τα παιδιά συμμετείχαν και αναμειγνύονταν συναισθηματικά και κινητικά. Οι περισσότερες δράσεις είχαν επικοινωνιακό χαρακτήρα και δεν χρησιμοποιήθηκαν ερωτήσεις και δραστηριότητες με φορμαλιστικό χαρακτήρα. Τα παιδιά ερεύνησαν, παρήγαγαν προφορικό ή γραπτό λόγο, συνέδεσαν το κείμενο με άλλες τέχνες, όπως είναι το θέατρο και τα εικαστικά, και ανέπτυ— 10 — 0_soma_book2_NEW.indd 10
8/21/2018 12:22:59 PM
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
ξαν κριτική σκέψη. Στη διάρκεια των δραστηριοτήτων υπήρχε επιλεγμένη μουσική επένδυση. Κατά την ανάγνωση λογοτεχνικών έργων τα λογοτεχνικά κείμενα δεν έχουν ως πρωτεύοντα στόχο την πληροφόρηση, ούτε την απλή επικοινωνία ή τη γνώση, αλλά είναι κείμενα με κυρίαρχο το αισθητικό στοιχείο, απευθύνονται κυρίως στη φαντασία και στο συναίσθημα του αναγνώστη, τον οποίο μεταφέρουν σ’ ένα κόσμο μυθοπλασίας και γι’ αυτό του προκαλούν περισσότερο το ενδιαφέρον από τα βιβλία γνώσεων. Η απόλαυση που προκαλεί η ανάγνωση ενός λογοτεχνήματος στον δέκτη του είναι το θελκτικό στοιχείο που τον παρασύρει στον κόσμου του βιβλίου. Και η απόλαυση του κειμένου υπήρξε βασικός στόχος του προγράμματος (ΓκίβαλουΚατσίκη Άντα (http://www.philanagnosia.gr/epimorfoseis/ epimorfotiko-yliko/1583-epimorfotiko-yliko2). Στον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων στηριχθήκαμε στη δουλειά κυρίως των Βενετίας Αποστολίδου και Ελένης Χοντολίδου (1999), Τζιάνι Ροντάρι (2001), Έλλης Τρίμη (2004), Ελένης Αρτζανίδου, Ασπασίας Βασιλάκη και Λευτέρη Γιαννακουδάκη (2009), Δημήτρη Γούλη, Σταύρου Γρόσδου και Ανδρέα Καρακίτσιου (2011), Άννας Βακάλη, Μαρίας Ζωγράφου-Τσαντάκη και Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου (2013) και Augusto Boal (2013). Στις πρώτες δοκιμές βασιστήκαμε σε δράσεις που προτείνονται από τους παραπάνω συγγραφείς. Στην πορεία και καθώς μελετούσαμε, παρατηρούσαμε την πορεία των σχεδιασμών και την αποδοχή ή όχι από τα παιδιά, αποκτούσαμε εμπειρία και μέσω ενός διαρκούς αναστοχασμού επιτύχαμε τη διαμόρφωση σχεδιασμών και αναγνωστικών εμψυχώσεων, μέρος των οποίων παρατίθεται στο παρόν βιβλίο. Στον εμπλουτισμό των δραστηριοτήτων σημαντικό ρόλο — 11 — 0_soma_book2_NEW.indd 11
8/21/2018 12:22:59 PM
160 × 230 SPINE: 4.4 FLAPS: 70
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
0_cover_filanagnosia.indd 1
Η Ευμορφία Κηπουροπούλου έχει λάβει το πτυχίο του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. και εργάζεται ως εκπαιδευτικός. Έχει λάβει το μεταπτυχιακό της και τον τίτλο του Διδάκτορα Φιλοσοφίας με ειδίκευση στην Παιδαγωγική και έμφαση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση από το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. με άριστα και είναι Μεταδιδάκτωρ Παιδαγωγικής. Το επιστημονικό της έργο έχει δημοσιευθεί σε διεθνή και πανελλήνιας εμβέλειας περιοδικά και έχει ανακοινωθεί σε πανελλήνια και διεθνή συνέδρια. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα αφορούν την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας, τη μετανάστευση, τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, την υποκειμενικότητα, την Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών και την Ανάλυση Λόγου. Έχει απασχοληθεί και απασχολείται ως Λέκτορας σε πανεπιστημιακά τμήματα. kipouropoulou@gmail.com
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
ISBN 978-960-564-641-7
•
Το παρόν βιβλίο αφορά στο ζήτημα της κατασκευής και διαπραγμάτευσης της καλλιτεχνικής και επαγγελματικής ταυτότητας του καλλιτέχνη και συγκεκριμένα τη συνομιλία ή σύγκρουση της καλλιτεχνικής ταυτότητας με αυτήν του καθηγητή τέχνης στο σχολείο ή σε εργαστήριο. Μελετάται η σχέση της μεταξύ μιας ομάδας τελειόφοιτων φοιτητών και φοιτητριών της Σχολής Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας, όπως κατασκευάζεται μέσω του λόγου και της αφήγησής τους. Οι αντίστοιχες ταυτότητες συσχετίζονται με τις προσδοκίες των φοιτητών και φοιτητριών στη διάρκεια των σπουδών τους. Κατά συνέπεια, στην έρευνα συνδέεται η διαμόρφωση της ταυτότητάς τους με το πλαίσιο σπουδών, που καθορίζει έναν επίσημο παιδαγωγικό λόγο στον χώρο ενός Πανεπιστημίου που φαίνεται να είναι προσανατολισμένο όχι μόνο στην καλλιέργεια και ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας αλλά και στην παροχή παιδαγωγικής επάρκειας διαμορφώνοντας αντίστοιχα την υποκειμενικότητα των φοιτητών και φοιτητριών.
ΕΥΜΟΡΦΊΑ ΚΗΠΟΥΡΟΠΟΎΛΟΥ
Τ
α παιδιά μέσα από την ανάγνωση μαθαίνουν να κοιτάζουν με ενδιαφέρον ένα βιβλίο, να διαβάζουν προσεκτικά ένα κείμενο, να ανιχνεύουν στοιχεία που έχουν σχέση με τη γραφή και την εικόνα και να τα αξιοποιούν κατάλληλα συνδυάζοντας όλα όσα έχουν μάθει. Στο παρόν βιβλίο παρουσιάζονται σχεδιασμοί παιδαγωγικών εφαρμογών φιλαναγνωσίας και δημιουργίες των παιδιών για τις οποίες χρησιμοποιήθηκε επιλεγμένο υλικό το οποίο τα παιδιά επεξεργάστηκαν με δημιουργικούς και παιγνιώδεις τρόπους, με στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και την ενίσχυση της διάθεσής τους για παραγωγή λόγου και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.
9 789605 646417
8/21/2018 12:15:22 PM