Γιατί το λέμε έτσι;

163 × 230 SPINE: 10.2 FLAPS: 80

ΕΥΑΓΓΕΛΉ Γ. ΔΗΜΟΥΛΆ

Γιατί λέμε πλοίο ενώ αυτούς που δουλεύουν στο πλοίο τους λέμε ναύτες; Γιατί το μυρμήγκι γράφεται με ύψιλον και ήττα; Τί σημαίνει αλήθεια;

ΕΥΑΓΓΕΛΉ Γ. ΔΗΜΟΥΛΆ

Γιατί λέμε αγόρι;

Η

Ευαγγελή Δημουλά γεννήθηκε στα Τρίκαλα Θεσσαλίας. Σπούδασε Παιδαγωγικά στην Αθήνα όπου και εργάστηκε ως εκπαιδευτικός της Α/θμιας. Έχει ασχοληθεί με παιδικά βιβλία και έχει επιμεληθεί ασκήσεις γραφής και πρώτης ανάγνωσης για παιδιά του Νηπιαγωγείου και Γλώσσας για παιδιά του Δημοτικού.

Τι σχέση έχει ο δύτης με τη δύση;

Η ιστορία της κάθε λέξης είναι ένα παραμύθι που γοητεύει και εξηγεί… γιατί αυτό το λέμε έτσι…

ISBN 978-960-564-633-2

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΛΕΜΕ ΕΤΣΙ;

Αυτό το εξηγεί η ιστορία της κάθε λέξης, πως ήταν στην αρχή, πως εξελίχθηκε και πως τη λέμε τώρα.

Το “Γιατί το λέμε έτσι;” είναι η πρώτη προσωπική της έκδοση.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

0_cover_giati_to_leme.indd 1

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

5/21/2018 11:24:57 AM

Τιτλος Συγγραφέας Σειρα Επιmελεια - Διορθωση

Layout - Design

Copyright© 2018

Πρώτη Εκδοση

Γιατί το λέμε έτσι; Ευαγγελή Γ. Δημουλά Εκπαίδευση Όλγα Παλαμήδη Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Ευαγγελή Γ. Δημουλά Αθήνα, Μάιος 2018

ISBN 978-960-564-633-2

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

2 0000_soma_giati_to_leme.indd 2

5/21/2018 11:16:07 AM

Στο Χρήστο

3 0000_soma_giati_to_leme.indd 3

5/21/2018 11:16:08 AM

4 0000_soma_giati_to_leme.indd 4

5/21/2018 11:16:09 AM

Εισαγωγή

Τ

ο «Γιατί το λέμε έτσι;» δεν είναι ετυμολογικό λεξικό. Σκοπός του είναι να παρουσιάσει στα παιδιά πώς δημιουργήθηκαν απλές λέξεις που τις χρησιμοποιούν στον καθημερινό τους λόγο. Να εξοικειωθούν με τη δημιουργία και την εξέλιξη των λέξεων και να τους είναι πιο εύκολο να κατανοήσουν την ορθογραφία, την έννοια και τη χρήση τους. Πρόκειται για μία προσπάθεια να απαντηθούν απλές ερωτήσεις των παιδιών, όπως «αυτό γιατί το λέμε έτσι;». Κάθε τι, είτε συγκεκριμένο πράγμα είτε αφηρημένη έννοια, το προσδιορίζουμε με λέξεις. Οι λέξεις όμως δεν δημιουργήθηκαν ξαφνικά ούτε απέκτησαν τη σημερινή μορφολογία τους και την έννοια που τους δίνουμε σήμερα σε μια στιγμή και εξ ολοκλήρου. Εξελίχτηκαν ταυτόχρονα με τους ανθρώπους που τις χρησιμοποιούσαν. Λειάνθηκαν, ανακατασκευάστηκαν, συμπληρώθηκαν, «στρογγύλεψαν», χρωματίστηκαν με καινούργια συναισθήματα και προσαρμόστηκαν έτσι ώστε να περιγράφουν νέες καταστάσεις κάθε φορά, αφού αποτελούν το αναγκαίο μέσο για τη συνεννόηση και την επικοινωνία, την έκφραση των συναισθημάτων, την περιγραφή του περιβάλλοντος και των καταστάσεων που βιώνουν οι άνθρωποι σε κάθε χρονική περίοδο. Πάντα όμως υπήρχε η αρχική λέξη, η οποία αποτελούσε τη βάση για την κάθε ανακατασκευή, προσαρμογή ή συμπλήρωση. Η κάθε λέξη έχει τη δική της ιστορία. Τη γέννησή της, την εξέλιξή της, την αλληλεπίδρασή της με άλλες λέξεις στον προφορικό αλλά και στον γραπτό λόγο σε κάθε εποχή. Η ετυμολογία είναι η ιστορία των λέξεων. Την Ιστορία, όπως και όλα τα γνωστικά αντικείμενα, δεν τα διδάσκουμε χωρίς να έχει προηγηθεί η σχετική προετοιμασία των παιδιών. Γίνεται εισαγωγή στο γνωστικό αντικείμενο μέσα από απλές έννοιες, μύθους και πρόσωπα, και σταδιακά μπαίνουν τα

5 0000_soma_giati_to_leme.indd 5

5/21/2018 11:16:10 AM

παιδιά στην ανάλυση και στη γνώση των γεγονότων του παρελθόντος. Η διδασκαλία της γλώσσας δίνει έμφαση στην περιγραφή και στην κατανόηση της δομικής μορφής των λέξεων σύμφωνα με τη γραμματική και το συντακτικό, στα μεγαλύτερα παιδιά. Στη διδασκαλία της ιστορίας των λέξεων όμως δεν έχει δοθεί η απαιτούμενη προσοχή και δεν έχει επισημανθεί, όσο ίσως θα έπρεπε, η σημαντικότητά της στην κατανόηση της έννοιας και της ορθογραφίας της κάθε λέξης. Δεν έχει εξηγηθεί επαρκώς η δημιουργία και η εξέλιξη των λέξεων ώστε να γίνει κατανοητή η μορφή και η χρήση τους κατά το παρελθόν και να γίνει έτσι σαφής η συνέχεια της γλώσσας μας. Η ετυμολογία έχει περιοριστεί στην ομαδοποίηση σε ομόρριζες και παράγωγες λέξεις και στη σύνθεση – και αυτό σε μεγαλύτερα παιδιά και στο πλαίσιο του μαθήματος της γραμματικής, χωρίς σχετική προετοιμασία των μαθητών. Με αποτέλεσμα οι μαθητές να αγνοούν εντελώς την ετυμολογία των λέξεων, να μαθαίνουν ορθογραφία τυπικά και μόνο μέσω κανόνων χωρίς επαρκή επεξήγηση και ερμηνεία, να αδυνατούν να αντιληφθούν τη συνέχεια της γλώσσας και φυσικά να ενδιαφέρονται να τη μάθουν από ελάχιστα έως καθόλου. Η ετυμολογία, ωστόσο, είναι από μόνη της ένα γνωστικό πεδίο που αναλύει τη δημιουργία των λέξεων, διευκολύνει στην κατανόηση της έννοιάς τους, δικαιολογεί την ορθογραφία τους και βοηθά στην κατανόηση της γραμματικής. Είναι ο απαραίτητος «μύθος» που θα συμβάλει στην εξοικείωση των παιδιών με τη μορφή και τη χρήση των λέξεων κατά το παρελθόν και θα τους δείξει με σαφήνεια ότι τα νέα ελληνικά είναι απλώς τα αρχαία που εξελίχτηκαν. Η ιστορία της κάθε λέξης είναι ένα παραμύθι που γοητεύει, εξηγεί και διδάσκει. Ε. Δημουλά

6 0000_soma_giati_to_leme.indd 6

5/21/2018 11:16:10 AM

Πώς δημιουργήθηκαν οι λέξεις

Γ

ιατί το άλογο το λέμε άλογο ενώ το μέρος όπου τρέχουν τα άλογα το λέμε ιππόδρομο; Γιατί λέμε θρανίο, πίνακας, σχολείο; Γιατί λέμε πλοίο ενώ αυτούς που δουλεύουν στα πλοία τούς λέμε ναύτες; Πώς δημιουργήθηκαν οι λέξεις; Οι λέξεις, τα εργαλεία, τα σπίτια, τα πράγματα δημιουργήθηκαν σιγά σιγά. Όπως τα εργαλεία τα χρειάζονταν οι άνθρωποι γιατί τους βοηθούσαν να ζήσουν (για παράδειγμα, το τόξο για να κυνηγούν ή το τσεκούρι για να κόβουν ξύλα για τη φωτιά τους αλλά και για να φτιάχνουν τις καλύβες τους), έτσι και οι λέξεις τούς βοηθούσαν να πουν αυτό που ήθελαν. Οι λέξεις, η ομιλία, ήταν το εργαλείο που βοηθούσε στη συνεννόηση και στην επικοινωνία τους. Τα πρώτα εργαλεία, τις καλύβες και τα λίγα πράγματα που είχαν κατασκευάσει οι άνθρωποι αρχικά, στο πέρασμα του χρόνου τα βελτίωσαν, έφτιαξαν περισσότερα και σταδιακά αυτά εξελίχτηκαν στις μηχανές, στα μεγάλα σπίτια και σε άλλα πολλά χρήσιμα αντικείμενα. Για παράδειγμα, από τον τροχό, τη ρόδα, που ανακάλυψαν, κατασκεύασαν πρώτα άμαξες με βόδια, μετά πιο γρήγορες άμαξες με άλογα και κατέληξαν στα αυτοκίνητα. Το ίδιο συνέβη και με την ομιλία των ανθρώπων. Στην αρχή η ομιλία δεν γινόταν με κανονικές λέξεις όπως τις εκφέρουμε τώρα. Οι λέξεις ήταν μικρές, σαν συλλαβές, και λίγες, όσες χρειαζόταν για να πουν και να δείξουν ό,τι υπήρχε γύρω τους, να εξηγήσουν τις δουλειές που έκαναν και να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Τις πρώτες λέξεις οι άνθρωποι τις έφτιαξαν αφού μιμήθηκαν διάφορους ήχους γύρω τους, όπως της φύσης (του αέρα, της θάλασσας, του ποταμού) ή τον ήχο που έκαναν τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν. Καθώς όμως κατασκεύαζαν κι άλλα εργαλεία, παρασκεύαζαν νέα τρόφιμα και εμπλούτιζαν συνεχώς τις γνώσεις τους, χρει-

7 0000_soma_giati_to_leme.indd 7

5/21/2018 11:16:10 AM

άζονταν κι άλλες λέξεις για να περιγράψουν όλα τα καινούργια πράγματα. Από τις πρώτες λέξεις που χρησιμοποιούσαν, τους ήταν πιο εύκολο να φτιάξουν νέες. Έτσι, τις πρώτες πρώτες λεξούλες τις βελτίωσαν, τις άλλαξαν, τις συμπλήρωσαν με προθέσεις κι άλλες λέξεις, τις ένωσαν κι έφτιαξαν τη γλώσσα, το μέσο με το οποίο μιλούν οι άνθρωποι. Αργότερα προσπάθησαν να βρουν τρόπους αυτά που λέγανε να τα καταγράφουν ώστε να μην τα ξεχνούν. Στην αρχή κατέγραφαν κάποια πράγματα με ζωγραφιές. Ζωγράφιζαν αυτό που έβλεπαν με απλές γραμμές σε τοίχους, σε πέτρες, σε πηλό. Τα πρώτα πρώτα γράμματα έμοιαζαν με μικρές ζωγραφιές, τακτοποιημένες βέβαια με μια λογική σειρά ώστε να βγάζουν νόημα. Αυτές οι ζωγραφιές απλοποιήθηκαν και δημιουργήθηκαν τα γράμματα, μικρά σχηματάκια δηλαδή που το καθένα είναι μία φωνή και αφού τα βάλουμε στη σωστή σειρά φτιάχνουν αυτά που λέμε, τις λέξεις. Αυτά που λέμε είναι ο προφορικός λόγος κι αυτά που γράφουμε είναι ο γραπτός λόγος. Όλα μαζί είναι η Γλώσσα. Μπορεί ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε να έχει αλλάξει και οι λέξεις να έχουν γίνει πολλές, αλλά οι πρώτες πρώτες λέξεις βρίσκονται ακόμα κρυμμένες μέσα στις νέες που δημιουργήθηκαν. Υπάρχουν βέβαια και πολλές λέξεις που τις λέμε ακόμη όπως παλιά, γιατί οι αλλαγές που έγιναν είναι μικρές. Μια τέτοια λέξη είναι ο Ήλιος. Ηέλιος ήταν πολύ παλιά, έγινε μετά Ήλιος, έμεινε έτσι και λέμε κι εμείς Ήλιος. Τη Σελήνη, τον ουρανό, τον άνθρωπο, πολλά ονόματα όπως Δήμητρα, Αφροδίτη, Ελένη, Αχιλλέας, κι άλλες πολλές λέξεις και ονόματα τα λέμε με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο λέγονταν από πολύ παλιά. Αλλά πώς άλλαζαν οι λέξεις και σχηματίζονταν νέες; Με διάφορους τρόπους. Ένωναν δύο μαζί, συμπλήρωναν κάτι άλλο ή αφαιρούσαν γράμματα για να γίνουν πιο σύντομες. Οι πιο πολλές λέξεις δημιουργήθηκαν καθώς οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξηγήσουν τι ήθελαν να πουν και να περιγράψουν αυτά που έβλεπαν τριγύρω τους. Έτσι έφτιαχναν νέες λέξεις με βάση πάντα αυτές που μέχρι τότε ήξεραν.

8 0000_soma_giati_to_leme.indd 8

5/21/2018 11:16:10 AM

Τι κάνει κάποιος όταν μιλάει; Βγάζει φωνούλες… Λα-λα-λω. Λω : λέω, θέλω!

— Τι κάνεις; — Λαλώ. Μιλώ δηλαδή.

— Με τι μιλάς; — Με λαλιά .

— Τι φτιάχνει η λαλιά ; — Λόγια .

— Όταν λαλείς τι κάνεις; — Λέω λόγια .

— Τι είναι τα λόγια ; — Λέξεις.

— Οι λέξεις στη σειρά τι φτιάχνουν; — Τον λόγο, την ομιλία.

— Αυτός που λέει πολλά τι είναι; — Πολυλογάς !

— Αυτός που λέει λίγα; — Λιγόλογος !

— Αυτός που λέει ολίγα; — Ολιγόλογος ! Υπάρχουν κι άλλες λεξούλες που αν τις βάλουμε μαζί με το λέω και τα λόγια θα μας πουν πολλά. Κάποιες από αυτές είναι: Διά : Σημαίνει ότι κόβουμε και μοιράζουμε. Γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε και στις διαιρέσεις. Το διά πάντα μοιράζει. Διά + λόγος = Διάλογος: Μοιράζουμε τον λόγο και λέει μία φορά ο ένας και μία φορά ο άλλος. Κατά : Δείχνει προς τα πού πάει κάτι ή πώς βάζουμε κάτι, με ποια σειρά. Κατά + λόγος = Κατάλογος: Βάζουμε στη σειρά τις λέξεις και κάνουμε έναν κατάλογο.

9 0000_soma_giati_to_leme.indd 9

5/21/2018 11:16:10 AM

Αντί: Το αντί πάει πάντα ανάποδα, αντίθετα. Αντί + λέγω = Αντιλέγω : Δεν συμφωνώ με τον συνομιλητή μου και λέω το αντίθετο. Παρά : Δείχνει το παραπάνω και το δίπλα. Παρά + λέω = Παραλέω : Λέω κάτι παραπάνω απ’ το κανονικό, από αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Ανά : Ανά πόσα, με ποιο τρόπο, αυτό δείχνει η λεξούλα ανά . Ανά + λόγος = Ανάλογος: Αντίστοιχος, θα γίνει κάτι όμοιο, όπως αυτό που θέλουμε, ανάλογα με αυτό που έχουμε δείξει ή έχουμε πει. Συν: Πάντα το συν βάζει, προσθέτει, γι’ αυτό το χρησιμοποιούμε στις προσθέσεις. Συν + λόγος = Σύλλογος: Η ένωση ανθρώπων που συζητούν και εργάζονται για έναν κοινό σκοπό. Συν + λέγω = Συλλέγω : Λέω αυτά που θέλω, συγκεντρώνω. Π ρο : Είναι πάντα πρώτο κι όπου μπαίνει το κάνει πρώτο, πριν από κάτι άλλο. Π ρο + λόγος = Π ρόλογος: Αυτό που λέμε στην αρχή για να βοηθήσουμε τον άλλον να καταλάβει καλύτερα ένα θέμα που του εξηγούμε. Πρόλογο έχουν όλα σχεδόν τα βιβλία. Επί: Το επί τα κάνει όλα περισσότερα, πολλαπλασιάζει αλλά και τονίζει. Επί + λόγος = Επίλογος: Το συμπέρασμα από έναν λόγο, από μια συζήτηση. Επίλογο έχουν πολλά βιβλία στο τέλος. Εκ : Το εκ βγάζει, ξεχωρίζει και διαλέγει. Εκ + λέγω = Εκλέγω : Ξεχωρίζω, διαλέγω κάτι ανάμεσα από άλλα.

10 0000_soma_giati_to_leme.indd 10

5/21/2018 11:16:10 AM

Έτσι, από την πρώτη μικρή λεξούλα λω , που σήμαινε θέλω και λέω, φτιάξαμε κι άλλες πολλές. Αυτές μετά τις βάλαμε μαζί με άλλες: Καλός + λόγος = Καλόλογος: Αυτός που μιλάει καλά. Λέει καλά λόγια. Κακός + λόγος = Κακόλογος: Αυτός που δεν μιλάει καλά. Λέει κακά λόγια. Λόγια + φέρνω = Λογοφέρνω : Τσακώνομαι. Τον κατάλογο που μας μιλάει για τις λέξεις και τις εξηγεί τον ονομάσαμε λεξικό. Με τον ίδιο τρόπο σχηματίστηκαν όλες οι λέξεις που χρησιμοποιούμε. Αν τις αναλύσουμε, πάντα δείχνουν πώς δημιουργήθηκαν, τι σήμαιναν στην αρχή τους και πώς εξελίχτηκαν.

Οι ίδιες οι λέξεις μάς εξηγούν… γιατί το λέμε έτσι…

11 0000_soma_giati_to_leme.indd 11

5/21/2018 11:16:10 AM

Αγόρι Γιατί λέμε αγόρι , τι σημαίνει; Θα το καταλάβουμε αν εξηγήσουμε πώς σχηματίστηκε η λέξη. Πώς έγινε το αγόρι; Μαζί με το α μπήκε η ώρα κι έγινε ά-ωρο, κατόπιν ά-γ-ωρο και στο τέλος αγόρι , που σημαίνει πριν από την ώρα του. Ο άνθρωπος δηλαδή που δεν μεγάλωσε ακόμη, δεν ωρίμασε. Το ίδιο σημαίνει και η λέξη άγουρο. Άγουρο λέμε το φρούτο που δεν ωρίμασε ακόμη. Δηλαδή δεν είναι στη σωστή ώρα για να μπορεί να φαγωθεί, είναι ά-ωρο, πριν από την ώρα του. Έτσι και οι λέξεις που έχουν μπροστά το άγουρο δείχνουν κάτι που γίνεται νωρίς, πριν από τη σωστή ώρα. Αγουρίδα : Φρούτο που είναι πολύ άγουρο. Αγουροξύπνημα : Όταν ξυπνάμε πολύ νωρίς. Αγουρόμηλ ο : Το άγουρο μήλο. Αγουροκόψιμο : Όταν κόβουμε κάτι νωρίς και είναι ακόμη άγουρο. Αγουροστάφυλο : Το άγουρο σταφύλι. Όπως στη λέξη αγόρι και στη λέξη άγουρο, έτσι και με τις υπόλοιπες λέξεις με τις οποίες ενώνεται το α αλλάζει το νόημά τους και τις κάνει να σημαίνουν εντελώς το αντίθετο. Επειδή στερεί, παίρνει το νόημα των λέξεων, το λέμε στερητικό άλφα . Φτάνω: Α + φτάνω: Άφταστος, αυτός που δεν μπορούμε να τον φτάσουμε. Καιρός: Α + καιρός: Άκαιρος, αυτός που δεν έγινε στον σωστό καιρό. Καίω: Α + καίω: Άκαος ή άκαγος, αυτός που δεν μπορεί να καεί. Με τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται και τα: Πλυμένος: Ά -πλυτος. Χτενισμένος: Α -χτένιστος.

12 0000_soma_giati_to_leme.indd 12

5/21/2018 11:16:10 AM

Αιώνας Εκατό χρόνια μαζί κάνουν έναν αιώνα . Όταν όμως λέμε αιώνια εννοούμε για πάντα. Θα υπάρχει, θα ζει, θα γίνεται κάτι για πάντα. Γιατί το λέμε αιώνα και αιώνια ; Η λέξη σχηματίστηκε από δύο άλλες, το αεί και το ων. Υπήρχε αυτή η μικρή λεξούλα αεί που σήμαινε πάντοτε και η λεξούλα ων που σήμαινε αυτός είναι, που υπάρχει. Και τα δύο μαζί: Αυτός που αεί-ων, δηλαδή αυτός είναι, υπάρχει για πάντα, αιώνια . Αυτή η μαγική λεξούλα αεί χάθηκε; Όχι βέβαια. Νομίζουμε ότι δεν τη λέμε… κι όμως υπάρχει και τη λέμε συχνά. Αειθαλή : Είναι τα δέντρα που δεν ρίχνουν τα φύλλα τους το φθινόπωρο. Αεικίνητος: Είναι αυτός που κινείται συνεχώς. Στην εκκλησία ακούμε: «Άγιος εί Κύριε Ιησού Χριστέ, νυν και αεί και εις τους αιώνας ». Δηλαδή «Άγιος είσαι Κύριε Ιησού Χριστέ και τώρα και πάντοτε και εις τους αιώνες ». «Γηράσκω αεί διδασκόμενος», έλεγαν παλιά. Και τώρα το λέμε πολλές φορές και εννοούμε ότι καθώς μεγαλώνουμε, συνεχώς μαθαίνουμε.

13 0000_soma_giati_to_leme.indd 13

5/21/2018 11:16:10 AM

Αλεξίπτωτο Γιατί λέμε αλεξίπτωτο; Το αλεξίπτωτο βοηθά τους ανθρώπους να πέφτουν από τα αεροπλάνα σιγά σιγά, τους προστατεύει από την απότομη και γρήγορη πτώση που θα τους έκανε κακό. Κι εδώ κρύβονται δύο λέξεις που δείχνουν τι ακριβώς κάνει το αλεξίπτωτο. Η λέξη αλέξω που σήμαινε εμποδίζω, αποκρούω και υπερασπίζομαι και η λέξη πτώση που σημαίνει την κίνηση που κάνω όταν πέφτω. Αλέξω + πτώση = αλεξίπτωτο, αυτό που προστατεύει από την πτώση. Αλέξω δεν λέμε πια. Όμως λέμε: Αλεξικέραυνο : Αλέξω + κεραυνός: Αυτό που αποκρούει τους κεραυνούς. Αλεξίσφαιρο : Αλέξω + σφαίρα : Αυτό που απομακρύνει τις σφαίρες και προστατεύει. Αλέξανδρος: Αλέξω + άνδρες: Εκείνος που προστατεύει τους άνδρες. Επομένως το αλεξιβρόχιο τι μπορεί να είναι;

14 0000_soma_giati_to_leme.indd 14

5/21/2018 11:16:11 AM

Αλληλογραφία Γιατί λέμε αλληλογραφία το να γράφουμε γράμματα ο ένας στον άλλον; Γιατί και η λέξη αυτή σχηματίστηκε από την ένωση δύο λέξεων: Αλλήλους και γραφή . Η λέξη αλλήλους βγήκε από το άλλος και σημαίνει ο ένας με τον άλλον, μεταξύ μας, μεταξύ σας, μεταξύ τους. «Αγαπάτε αλλήλους », είπε ο Χριστός. Δηλαδή να αγαπάτε ο ένας τον άλλον. Αλληλογραφία επομένως σημαίνει να γράφουμε ο ένας στον άλλον επιστολές. Τη λέξη αλλήλους τώρα δεν τη λέμε μόνη της. Υπάρχει όμως μαζί με άλλες κι έτσι τη λέμε συχνά. Όταν κάποιοι τσακώνονται, λέμε «αυτοί αλληλοτρώγονται». Σαν να τρώει ο ένας τον άλλον. Το ίδιο είναι και το αλληλοκαταστρέφονται : Καταστρέφει ο ένας τον άλλον. Όταν κάτι μας ταιριάζει, λέμε ότι είναι κατάλληλο για μας. Παράλληλες γραμμές: Παρά + άλληλες: Η μία γραμμή δίπλα στην άλλη χωρίς να τέμνονται.

15 0000_soma_giati_to_leme.indd 15

5/21/2018 11:16:12 AM

163 × 230 SPINE: 10.2 FLAPS: 80

ΕΥΑΓΓΕΛΉ Γ. ΔΗΜΟΥΛΆ

Γιατί λέμε πλοίο ενώ αυτούς που δουλεύουν στο πλοίο τους λέμε ναύτες; Γιατί το μυρμήγκι γράφεται με ύψιλον και ήττα; Τί σημαίνει αλήθεια;

ΕΥΑΓΓΕΛΉ Γ. ΔΗΜΟΥΛΆ

Γιατί λέμε αγόρι;

Η

Ευαγγελή Δημουλά γεννήθηκε στα Τρίκαλα Θεσσαλίας. Σπούδασε Παιδαγωγικά στην Αθήνα όπου και εργάστηκε ως εκπαιδευτικός της Α/θμιας. Έχει ασχοληθεί με παιδικά βιβλία και έχει επιμεληθεί ασκήσεις γραφής και πρώτης ανάγνωσης για παιδιά του Νηπιαγωγείου και Γλώσσας για παιδιά του Δημοτικού.

Τι σχέση έχει ο δύτης με τη δύση;

Η ιστορία της κάθε λέξης είναι ένα παραμύθι που γοητεύει και εξηγεί… γιατί αυτό το λέμε έτσι…

ISBN 978-960-564-633-2

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΛΕΜΕ ΕΤΣΙ;

Αυτό το εξηγεί η ιστορία της κάθε λέξης, πως ήταν στην αρχή, πως εξελίχθηκε και πως τη λέμε τώρα.

Το “Γιατί το λέμε έτσι;” είναι η πρώτη προσωπική της έκδοση.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

0_cover_giati_to_leme.indd 1

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

5/21/2018 11:24:57 AM