Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

ΜΕΛΕΤΗ

ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙ Γονεϊκοί ρόλοι ΝΕΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ Νέα δεδομένα ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΙΜΝΙΑΤΗ Α ι κ α τΚοινωνική ε ρ ί νΛειτουργός η Λ ιMsc μνιάτη Κοινωνική Λειτουργός Msc

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

ΔΟΣΕΙΣ ς ο ΕσΚελότο ο σ ελότο ς

Τιτλος Συγγραφέας Σειρα

Copyright© 2011

Δευτερη Εκδοση

ISBN

Γονεϊκοί ρόλοι – Νέα δεδομένα Κατερίνα Λιμνιάτη Επιστημονικά [5358]0311/02 Κατερίνα Λιμνιάτη Αθήνα, Μάιος 2011 978-960-9499-55-2

Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν.

2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ.: 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.gr www. ocelotos. gr

e-mail:

Αφιερωμένο στην οικογένειά μου για την αμέριστη βοήθεια και υπομονή τους

4

κατερινα λιμνιατη

Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα................................................................................................. 7 Εισαγωγή................................................................................................................... 11 1. Θεωρητική Επισκόπηση............................................................................ 15 1.1 Ιστορική Αναδρομή..................................................................................... 15 1.1.1 Ο Ρόλος των Γυναικών στην Οικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή.15 1.1.2 Ο Ρόλος των Ανδρών στην Οικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή... 18 1.2 Γονεϊκοί Ρόλοι τις Τελευταίες Δεκαετίες.................................................. 20 1.2.1 Αλλαγές στη Δομή και στη Φιλοσοφία της Οικογένειας...................... 20 1.2.2 Αντοχές στις Νέες Αναζητήσεις................................................................. 22 1.3 Κοινωνική Μητρότητα............................................................................... 27 1.3.1 Αποτελέσματα, που Αφορούν την Εργασιακή Ένταξη και Απασχόληση των Γυναικών....................................................................... 27 1.3.2 Έννοια και Περιεχόμενο της Κοινωνικής Μητρότητας.......................... 31 1.3.3 Επιπτώσεις (Αρνητικές και Θετικές) της Επίτευξης της Μητρότητας στη Ζωή του Ζευγαριού...................................................... 34 1.4 Πατρικός Ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα............................................ 36 1.4.1 Η Έννοια της Πατρότητας......................................................................... 36 1.4.2 Επαναπροσδιορισμός και Διερεύνηση του Νέου Πατρικού Ρόλου με την Επίτευξη της Κοινωνικής Μητρότητας............................ 38 1.4.3 Ο Ρόλος των Πατέρων-Ανδρών στη Σύγχρονη Οικογένεια................................................................................................... 39 1.4.4 Νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα.......................................................... 40 1.4.5 Συνέπειες στη Συνείδηση και στην Καθημερινότητα των Ανδρών...... 41 1.5. Η Θεμελιώδης Αξία της Εισαγωγής του Αγοριού στη Διάσταση του Φύλου και στην Έμφυλη Πραγματικότητα..................... 44 1.5.1 Αγόρια και Άνδρες στην Οικογένεια και η Ενδοοικογενειακή Παραγωγή του Ρόλου των Φύλων............................................................ 44 1.5.2 Επιπτώσεις στην Προσωπικότητα και τη Συμπεριφορά του Αγοριού, από την Επαφή του με την Κοινωνική Μητρότητα........ 46 1.5.2.1 Κοινωνικές- Διαπροσωπικές...................................................................... 46 1.5.2.2 Ψυχολογικές.................................................................................................. 47 1.5.2.3 Εκπαιδευτικές............................................................................................... 49 1.6 Νομοθετικές Ρυθμίσεις και Μέτρα για τη Συμφιλίωση Επαγγελματικής και Οικογενειακής Ζωής............................................. 50 1.6.1 Νομοθεσία.................................................................................................... 50 Περιεχόμενα

5

1.6.2 Επιδόματα - Δομές Στήριξης και Κοινωνικής Φροντίδας...................... 51 1.6.3 Πρακτικές Συμφιλίωσης Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο................... 52 1.7 Σκοπός και Ερευνητικοί Στόχοι............................................................... 59 Έρευνα Πεδίου...................................................................................61 Μεθοδολογία Έρευνας............................................................................... 61 Ερευνητικός Σχεδιασμός............................................................................ 61 Πληθυσμός – Δειγματοληψία.................................................................... 62 Εργαλεία Έρευνας....................................................................................... 67 Πραγματοποίηση Έρευνας......................................................................... 72 Διαδικασία.................................................................................................... 72 Μεθοδολογία Ανάλυσης Αποτελεσμάτων............................................... 76 Αποτελέσματα Έρευνας.............................................................................. 81 Επαγγελματική και Οικογενειακή Ζωή των Γονέων στη Σύγχρονη Εποχή.................................................................................. 82 2.3.2 Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι στη Σύγχρονη Οικογένεια...................................... 86 2.3.3 Κοινωνική Μητρότητα και Νέοι Γονεϊκοί Ρόλοι..................................... 92 2.3.4 Πατρικός Ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα............................................ 95 2.3.5 Πολιτικές Επίτευξης της Κοινωνικής Μητρότητας και Δομές Στήριξής της.............................................................................. 97 3. Συμπεράσματα - Συζήτηση...................................................................... 103 4. Επίλογος..................................................................................................... 119 5. Βιβλιογραφία.............................................................................................. 121 6. Παραρτήματα............................................................................................. 130 6.1. Παράρτημα Ι.............................................................................................. 130 6.2. Παράρτημα ΙΙ............................................................................................. 138

2.

2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2.

2.2.1 2.2.2 2.3.

2.3.1

6

κατερινα λιμνιατη

Προλογικό Σημείωμα

Ω

ς γνωστόν, η ανισότητα ανάμεσα στα κοινωνικά φύλα, τους άνδρες και τις γυναίκες, προκύπτει από το ισχύον πατριαρχικό σύστημα αξιών, αλλά και από τις διαδικασίες κοινωνικοποίησής τους. Συνέπειά τους αποτελούν και οι περιορισμοί που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια σφαίρα της ζωής και, ιδιαίτερα, στο πεδίο της αμειβόμενης εργασίας (όπως λ.χ. ο επαγγελματικός διαχωρισμός της απασχόλησης και η άνιση αμοιβή για ίση εργασία), όσο και στο πεδίο της οικογένειας, με την ανάθεση σε αυτές του συνόλου της οικιακής εργασίας και των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων. Ωστόσο, οι σημαντικές πολιτισμικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, τουλάχιστον στις δυτικές χώρες, θέτουν σε αμφισβήτηση το συγκεκριμένο αξιακό σύστημα και οδηγούν στη μεταβολή προτύπων του Φύλου. Οι άνδρες και οι γυναίκες συνυπάρχουν πλέον στον χώρο εργασίας. Οι σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες επιβάλλουν τη μόρφωση και την απασχόληση των γυναικών και οι γυναίκες και τα κινήματά τους διεκδικούν την άρση των κυρίαρχων αντιλήψεων που συνδέονται με τα φύλα. Απαιτούν την ένταξη τους στην αγορά εργασίας, όπως και την επαγγελματική τους εξέλιξη, με όρους ισότητας και ισότητας ευκαιριών, γεγονός που σήμερα ευθέως σχετίζεται με την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή, αλλά και την ποιότητα της ίδιας της δημοκρατίας. Όμως, η βελτίωση της θέσης των γυναικών, η ενθάρρυνση της συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας και στην απασχόληση γενικότερα, καθώς και η ενασχόληση με τις επιστήμες, την έρευνα και τα κοινωνικά θέματα ειδικότερα, συνεπάγεται και μεγαλύτερη εμπλοκή των ανδρών στις οικογενειακές υποχρεώσεις. Κι αυτό γιατί, ενώ εδώ και πολλές δεκαετίες οι γυναίκες επωμίσθηκαν τα βάρη και της μισθωτής εργασίας, δεν υπήρξε μια αντίστοιχη πορεία ανάληψης μέρους των ενδοοικογενειακών ευθυνών από τους άνδρες, γεγονός που βάθυνε την έμφυλη ανισότητα και ασυμμετρία. Έτσι, η διεκδίκηση στις μέρες μας της οικογένειας της ισότητας και της δημοκρατίας επιβάλλει την ανακατανομή των ενδοοικογενειακών κοινωνικών ρόλων, την αναδιανομή του ενδοοικογενειακού χρόνου υπέρ και των γυναικών, την αποδοχή της κοινωνικής μητρότητας και τον επαναπροσδιορισμό του πατρικού ρόλου. Το ζήτημα, ειδικόΠρολογικό Σημείωμα

7

τερα, του επαναπροσδιορισμού της πατρότητας και του πατρικού ρόλου βρίσκεται την τελευταία δεκαετία στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου. Ο διάλογος αυτός διεξάγεται με την ευκαιρία της διατύπωσης του βαθιά πολιτικού αιτήματος της συμφιλίωσης/εναρμόνισης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής των εργαζομένων, ανδρών και γυναικών και, μάλιστα, σε περίοδο οικονομικής κρίσης και επαγγελματικής ανασφάλειας. Σήμερα κρίνεται όσο ποτέ άλλοτε αναγκαίος ο σχεδιασμός και η υλοποίηση κοινωνικών πολιτικών και δράσεων που στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση των νέων, κυρίως, ανδρών, προκειμένου να αναλάβουν ολοκληρωτικά το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί στην ανατροφή και φροντίδα των παιδιών. Μέχρι πρόσφατα, η ανατροφή και φροντίδα των παιδιών εμφανίζονταν στις πατριαρχικές, όπως η Ελλάδα, χώρες ως αποκλειστική υπόθεση των γυναικών, γεγονός που τις βάρυνε εξαιρετικά. Ταυτόχρονα, όμως, στερούσε και από τους άνδρες τη δυνατότητα να συμβάλλουν στο μεγάλωμα των παιδιών τους, στερώντας τους, παράλληλα, τα πολύτιμα συναισθήματα που συνεπάγεται η συγκεκριμένη διαδικασία. Είναι άμεση ανάγκη να περάσουμε πλέον από την βιολογική μητρότητα, που για τις γυναίκες μοιάζει να μη τελειώνει ποτέ, στην κοινωνική μητρότητα, στη γονεϊκή δηλαδή ανατροφή, που αφορά τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες και συντελεί στην αναγκαία υπέρβαση των αναχρονιστικών στερεοτυπικών αντιλήψεων για τη μητρότητα και των ιδεολογημάτων που την περιβάλλουν. Η κοινωνική συλλογική συνείδηση και, κυρίως, οι άνδρες επιβάλλεται να αποδεχθούν πως η συμμετοχή των γυναικών στη δημόσια σφαίρα της ζωής είναι το ίδιο σημαντική με αυτή των ανδρών και πως είναι δικαίωμά τους, εφόσον το επιθυμούν, να υπερβούν τα όρια του σπιτιού και της φροντίδας των παιδιών. Κι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με ένα δίκαιο και δημοκρατικό καταμερισμό των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων και πατρικό ρόλο νέου τύπου. Η υποστήριξη, μάλιστα, των επιλογών αυτών από την πολιτεία και την κοινωνία αποτελεί δείγμα εκσυγχρονισμού των αντιλήψεων και πεποιθήσεων των μελών της και βελτιώνει την ποιότητα της εργασίας. Σημαντικός, εντούτοις, συντελεστής προσδιορισμού της ποιότητας της εργασίας είναι και η ύπαρξη ρυθμίσεων και πρακτικών για τη διευκόλυνση της συμφιλίωσης/εναρμόνισης της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής των εργαζομένων, ανδρών και γυναικών. Κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Τέτοιες ρυθμίσεις οφείλουν να αναγνωρίζουν ότι η συμμετοχή στη

8

κατερινα λιμνιατη

φροντίδα της οικογένειας είναι ισότιμη ευθύνη ανδρών και γυναικών και να εξυπηρετούν στον ίδιο βαθμό άνδρες και γυναίκες. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην οικογενειακή ζωή είναι απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη της κοινωνίας και ότι η μητρότητα, η πατρότητα και τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν θεμελιώδεις κοινωνικές αξίες, που προστατεύονται, άλλωστε, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη. Συνεπώς, ο σχεδιασμός και η λήψη σχετικών μέτρων αφορούν σημαντικούς κοινωνικοοικονομικούς φορείς, όπως είναι οι επιχειρήσεις και οι εργοδοτικές οργανώσεις ή το συνδικαλιστικό κίνημα. Αφορούν, όμως, κατεξοχήν την Πολιτεία, τους θεσμούς και τα όργανά της, που αντικειμενικά οφείλουν να διαμορφώσουν εκείνο το πλαίσιο και τις ανάλογες δομές που θα επιτρέψουν την εναρμόνιση εργασιακής και οικογενειακής ζωής. Τα νέα αυτά δεδομένα και η προβληματική που αναπτύσσεται στο πλαίσιό τους οφείλουν πολλά στις Γυναικείες Σπουδές/Σπουδές του Φύλου (Gender Studies), οι οποίες αναπτύσσονται ραγδαία στη μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαϊκών και αμερικανικών πανεπιστημίων τις τελευταίες δεκαετίες και οι οποίες εισήγαγαν την υπόθεση πως το Φύλο αποτελεί θεμελιώδη δομικό παράγοντα των κοινωνικών διαρθρώσεων. Συνεπώς, οι αντιλήψεις για τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα (άρα και για την μητρότητα και την πατρότητα) είναι κοινωνικά –πολιτισμικά προϊόντα, που δημιουργούνται στο πλαίσιο μιας διαρκούς διαδικασίας κοινωνικής κατασκευής, εντός της οποίας άτομα, φορείς και κοινωνία βρίσκονται σε σχέση διάδρασης. Η Rosaldo, άλλωστε, υποστήριξε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ότι το Φύλο θα πρέπει να θεωρηθεί ως το προϊόν κοινωνικών σχέσεων σε συμπαγείς (και μεταβλητές) κοινωνίες και όχι ένα σύνολο βιολογικών διαφορών που διαχωρίζουν άνδρες και γυναίκες. Στο πλαίσιο των Σπουδών του Φύλου, υλοποιείται τα τελευταία χρόνια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και συγκεκριμένα στο Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας». Tο αντικείμενο του συγκεκριμένου Προγράμματος είναι η μεταπτυχιακή εξειδίκευση επιστημόνων, ανδρών και γυναικών, σε θέματα μελέτης του Φύλου, σε σχέση πάντοτε με παραμέτρους όπως είναι ο Πολιτισμός, οι Νέες Τεχνολογίες, Προλογικό Σημείωμα

9

ή/και οι Νέες Μορφές Εκπαίδευσης και Εργασίας σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, κ.ά. Το μεγάλο ενδιαφέρον που προκαλεί το συγκεκριμένο Π.Μ.Σ και το οποίο επιβεβαιώνεται από την αθρόα υποβολή υποψηφιοτήτων, τις/τους έγκριτες/οι ακαδημαϊκούς οι οποίες/οι το επισκέπτονται για να διδάξουν στα διάφορα work-shops που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκειά του, τις έρευνες και τις διεθνείς δημοσιεύσεις που προκύπτουν, την έκδοση σχετικής επιστημονικής σειράς και όχι μόνο, γεμίζουν χαρά, αισιοδοξία και αυξημένη αίσθηση ευθύνης την Επιστημονική Επιτροπή του Προγράμματος. Έχουμε πλήρη επίγνωση πως το εγχείρημά μας αυτό, εκτός της επιστημονικής του διάστασης, έχει βαθύ πολιτικό περιεχόμενο, αφού συμβάλλει, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, στην επίτευξη του μεγάλου κοινωνικού/δημοκρατικού αιτήματος της άρσης των διαιρέσεων και προκαταλήψεων που συνδέονται με τα φύλα και της επίτευξης της έμφυλης ισότητας. Κι είναι, προφανώς, διπλή η χαρά και η ικανοποίησή μας όταν αποφοιτούν μεταπτυχιακές/οί φοιτήτριες/ές με το ήθος, τη συνέπεια, την επιστημονική συγκρότηση, αλλά, κυρίως, κι επιτρέψτε μου την υποκειμενική θέση, με τη συνείδηση και περηφάνια του Φύλου, που διακρίνουν την κα. Κατερίνα Λιμνιάτη. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μας, στο πλαίσιο της φοίτησής της στο ανωτέρω ΠΜΣ, ιδιαίτερα κατά την εκπόνηση της διπλωματικής της εργασίας, υπήρξε μεταξύ μας σημαντική αλληλοδράση και επικοινωνία, που κατέστησαν για μένα τη συνεργασία αυτή ιδιαίτερα απολαυστική. Η συγκεκριμένη μελέτη επιβεβαιώνει, ταυτόχρονα, τις μεγάλες μας προσδοκίες για την επιστημονική και ακαδημαϊκή εξέλιξή της Κατερίνας. Χαίρομαι ιδιαίτερα που σήμερα προλογίζω το πρώτο της βιβλίο, προϊόν αυτής της επιστημονικής δραστηριότητάς της. Τη συγχαίρω θερμά και την ευχαριστώ για τη σπουδαία συνεργασία μας. ΜΑΡΙΑ ΓΚΑΣΟΥΚΑ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

10

κατερινα λιμνιατη

Εισαγωγή

Η

συμφιλίωση, ή για ορισμένους η ισορροπία-συμφι­λίωση επαγγελματικής και προσωπικής, ή οικογενειακής ζωής, αποτελεί ένα από τα θέματα αυξανόμενου ενδιαφέροντος σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνιστά επίσης και ένα, από τα αιτήματα των εργαζομένων με σημείο αιχμής τη διάσταση, που επιφέρει στην ποιότητα ζωής η αλλαγή στη δομή και ζήτηση της εργασίας και οι αλλαγές της οικογενειακής δομής. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η αυξανόμενη τεχνολογική ανάπτυξη και η συνεχής αύξηση του ποσοστού γήρανσης του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αύξηση της γυναικείας απασχολησιμότητας απαιτούν οργανωτικές αλλαγές και ευελιξία, που ικανοποιεί ταυτόχρονα τις ανάγκες του εργατικού δυναμικού και των εργοδοτών. Γίνεται αντιληπτό πλέον, ότι μόνο σε μια κατάσταση πληρότητας υπαρξιακής και συναισθηματικής το άτομο μπορεί να πραγματώσει τους στόχους του. Εξάλλου, το ζήτημα της ποιότητας ζωής-όπως και της εργασίας, άλλωστε- εγγράφεται όλο και περισσότερο στις προτεραιότητες της πολιτικής των κρατών της Ε.Ε. Προτείνονται μέτρα και πολιτικές, για να επιτευχθεί η βέλτιστη ισορροπία, μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής. Η οικογένεια και η συγγένεια (με τη δομή τους) διαμορφώνουν τη βάση του συστήματος για την κοινωνική δόμηση της ταυτότητας των δυο φύλων και παράγουν το κοινωνικό φύλο και τη σεξουαλικότητα. Στην οικογενειακή σφαίρα οι γυναίκες παρέχουν κοινωνική μητρότητα στα παιδιά και στους άνδρες τους (Τεντοκάλη, 1991). Η συμφιλίωση δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, όπως παραδοσιακά η κατανομή των κοινωνικών ρόλων επιβάλλει, αλλά εξίσου τους άνδρες, τους εργαζόμενους στο σύνολό τους, από τα πρώτα βήματα δημιουργίας της οικογένειας και τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, η κοινωνική μητρότητα διαχέεται και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, χωρίς να παραμένουν ανέπαφα, ιδιαίτερα το αγόριέφηβος, που έχει τον πατέρα σα πρότυπο μέσα στο οικογενειαΕισαγωγή

11

κό σύστημα. Υπάρχει περίπτωση να επηρεάζεται από το νέο ρόλο του πατέρα, που η κοινωνική μητρότητα διαμορφώνει και έτσι να οδηγείται σε σκέψεις και προβληματισμούς για το ανδρικό πρότυπο. Μόνο με την αποδοχή και εγκαθίδρυση πρακτικών συμφιλίωσης θα μπορούν οι γυναίκες με οικογενειακές υποχρεώσεις να ενταχθούν στην αμειβόμενη απασχόληση και οι άνδρες να συμμετέχουν ισότιμα στην ανάληψη των οικογενειακών βαρών και ιδιαίτερα στη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων. Το 1ο μέρος της μελέτης - Θεωρητική Επισκόπηση, αποτελείται από επτά θεματικές ενότητες. Στην πρώτη ενότητα γίνεται μια ιστορική αναδρομή στο ρόλο των γυναικών και των ανδρών στην οικογενειακή και επαγγελματική τους ζωή. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται οι νέοι γονεϊκοί ρόλοι κατά τις τελευταίες δεκαετίες και αναλύονται οι αλλαγές, που έχουν επέλθει στη δομή και στη φιλοσοφία της οικογένειας και οι αντοχές της στις νέες αναζητήσεις. Στη τρίτη θεματική ενότητα παρουσιάζεται η κοινωνική μητρότητα και ειδικότερα τα αποτελέσματα, που αφορούν την εργασιακή ένταξη και απασχόληση των γυναικών, η έννοια και το περιεχόμενο της κοινωνικής μητρότητας, και οι επιπτώσεις (αρνητικές και θετικές) της επίτευξης της μητρότητας στη ζωή του ζευγαριού. Στη τέταρτη θεματική ενότητα παρουσιάζεται ο πατρικός ρόλος και η κοινωνική μητρότητα και ιδιαίτερα τα θέματα του εννοιολογικού του προσδιορισμού, ο επαναπροσδιορισμός και η διερεύνηση του νέου πατρικού ρόλου με την επίτευξη της κοινωνικής μητρότητας, ο ρόλος των πατέρων-ανδρών στη σύγχρονη οικογένεια, το νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα και οι συνέπειες στη συνείδηση και στην καθημερινότητα των ανδρών. Στη τέταρτη θεματική ενότητα παρουσιάζεται η θεμελιώδης αξία της εισαγωγής του αγοριού στη διάσταση του φύλου και στην έμφυλη πραγματικότητα και ειδικότερα θέματα, όπως αγόρια και άνδρες στην οικογένεια και η ενδοοικογενειακή παραγωγή του ρόλου των φύλων και οι επιπτώσεις (κοινωνικές-διαπροσωπικές, ψυχολογικές, εκπαιδευτικές) στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του αγοριού, από την επα12

κατερινα λιμνιατη

φή του με την κοινωνική μητρότητα. Στη πέμπτη θεματική ενότητα παρουσιάζονται οι νομοθετικές ρυθμίσεις και τα μέτρα για τη συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και ειδικότερα η νομοθεσία, τα επιδόματα - δομές στήριξης και κοινωνικής φροντίδας και οι πρακτικές συμφιλίωσης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής σε εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο. Με την έκτη θεματική ενότητα με την οποία ολοκληρώνεται η θεωρητική επισκόπηση, περιγράφεται η αναγκαιότητα και η σημαντικότητα της συγκεκριμένης έρευνας, ο σκοπός, οι στόχοι και τίθενται τα ερευνητικά ερωτήματα, που έχριζαν διερεύνησης, μέσα από την πραγματοποίησή της. Στο 2ο μέρος – Μεθοδολογία Έρευνας, γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία της έρευνας. Περιγράφονται το είδος της έρευνας, ο τρόπος που σχεδιάστηκε, η μέθοδος δειγματοληψίας, τα αίτια της επιλογής της συνέντευξης βάθους με χρήση ημιδομημένου δελτίου, ως μέσου συλλογής των δεδομένων και τεκμηριώνονται θεωρητικά οι επιλογές της ερευνήτριας. Παράλληλα, παρουσιάζεται το δείγμα που εξετάστηκε και το πώς τελικά διεξήχθη η συγκεκριμένη έρευνα. Επιπρόσθετα, περιγράφονται τα αποτελέσματα της έρευνας, ανά θεματική ενότητα, όπου δίνονται τα παραγόμενα ποιοτικά δεδομένα, ενώ γίνεται μια προσπάθεια, πιο αναλυτικής παρουσίασης των συγκεκριμένων απόψεων με ενδεικτικά αποσπάσματα από τις απαντήσεις των πατέρων και των μητέρων, ως παραδείγματα. Στο 3ο μέρος της μελέτης – Συμπεράσματα /Συζήτηση συσχετίζονται, ανά θεματική ενότητα τα ευρήματα της εμπειρικής έρευνας και τα κύρια συμπεράσματα, που βγήκαν από αυτή α) με τα συμπεράσματα της θεωρητικής επισκόπησης και β) με τους στόχους και τα ερευνητικά ερωτήματα, που είχαν τεθεί στο τέλος του 1ου μέρους. Επιπλέον, δίνονται κάποιες προτάσεις και σκέψεις αναφορικά με τα νέα δεδομένα, που έχουν επέλθει στους γονεϊκούς ρόλους με την επίτευξη της Κοινωνικής Μητρότητας και τον επαναπροσδιορισμό της πατρότητας, ώστε οι νέοι γονείς να μπορούν να ανταποκρίνονται στη σύγχρονη εποχή επαρκώς, απαλλαγμένοι από τα στερεότυπα του παρελθόντος και συνεπιΕισαγωγή

13

Η

εποχή, που η εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή ήταν γυναικεία υπόθεση και γυκουρούμενοι παράλληλα, απόπρος τα μέτρα καιπαρήλθε. τις πολιτικές συμφιναικείο πρόβλημα επίλυση, Το ενδιλίωσης/εναρμόνισης της εργασίας οικογένεια. αφέρον πλέον μετατοπίζεται, απόμε τιςτην γυναίκες στις «έμφυλες – Επίλογος, γίνεται μιακαι σύντομη ανασκόπηση Στο 4ο μέρος σχέσεις», με αποτέλεσμα να εστιάζουμε στον ενεργό ρόλο καιτων κλείσιμο τηςπροκειμένου μελέτης. να προωθηθούν τα θέματα ισότηανδρών, τας. Στο 5ο μέρος – Βιβλιογραφία αναφέρεται κάθε πηγή, που χρη-

σιμοποιήθηκε στα πλαίσια της παρούσας μελέτης Η παρούσα μελέτη, αναφέρεται και επεξηγεί την ύπαρξη της Τέλος στο 6ο μέρος – Παραρτήματα παρατίθενται δύο παραρκοινωνικής μητρότητας, σαν έννοια και σαν κοινωνική κατάτήματα. περιλαμβάνει τις πολιτικές σταση.Το Τιςπρώτο αλλαγές, που η συγκεκριμένη μπορείσυμφιλίωσης/ενα επιφέρει ναρμόνισης καιαλλά οικογενειακής ζωής, που στο ρόλο της του επαγγελματικής άνδρα σαν πατέρα, και σε ολόκληρη τη εφαρμόζονται σήμερα στηνΔιερευνάται Ελλάδα και οτιςεπαναπροσδιορισμός δομές κοινωνικής στήδομή της οικογένειας. ριξης φροντίδας, ως μέτρου επίτευξηςτης τηςκοινωνικής κοινωνικήςανάμητρότουκαι ρόλου του πατέρα, σαν απόρροια γκης, που ορίζει η κοινωνική μητρότητα. Παράλληλα με τητας. Το δεύτερο περιλαμβάνει το δελτίο συνέντευξης. το νέο αυτό ρόλο του πατέρα αναλύεται και η επιρροή στο αγόρι -έφηβο και πως αυτό αντιλαμβάνεται και αποδέχεται τη νέα κοινωνική πραγματικότητα.

Επισημαίνονται, οι πολιτικές επίτευξης της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και όλες οι δράσεις, που μπορούν να ενισχύσουν τη κοινωνική μητρότητα. Αναλύονται οι επιμέρους παράμετροι σε κάθε έναν από τους θεσμούς, καθώς και οι αντιστάσεις, που αυτοί μπορεί να προβάλλουν, αναφορικά με τη σχέση των δυο φύλων, αλλά και με τη συμφιλίωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και για το βαρυσήμαντο ρόλο της κοινωνικής μητρότητας στη σχέση της οικογένειας.

ISBN 978-960-9499-55-2 ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

14

κατερινα λιμνιατη

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com, ocelotos@otenet.gr www. ocelotos. gr

1. Θεωρητική Επισκόπηση 1.1 Ιστορική Αναδρομή 1.1.1 Ο Ρόλος των Γυναικών στην Οικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή

Η

εικόνα των γυναικών στη κοινωνία μας, όπως έχει διαμορφωθεί διαμέσου της παράδοσης και των θεσμών, αλλά και των κοινωνικών φορέων και των επιστημών μπορεί να δείξει, πως κάποια από τα χαρακτηριστικά, που ξεχωρίζουν τη γυναικεία υπόσταση από την ανδρική, έχουν διαστρεβλωθεί και έχουν σαν αποτέλεσμα να αλλοιώσουν την αυθεντική γυναικεία οντότητα, προκειμένου να ανταποκριθούν στο αξιακό σύστημα και τους θεσμούς της καπιταλιστικής-πατριαρχικής κοινωνίας, που εξακολουθούν να βρίσκονται σε ισχύ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σχέση των γυναικών με την εργασία. Στις αρχές του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά το 1940 και τη μεταπολεμική περίοδο και κάτω από τη πίεση καινούργιων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δεδομένων και δομών και υπό το πρίσμα των νομοθετικών ρυθμίσεων οι γυναίκες ξεκίνησαν την είσοδό τους στην αγορά εργασίας δυναμικά, αν και όχι με τον ίδιο ρυθμό και χρονικό σημείο σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αποκτώντας μεγαλύτερη μόρφωση και διεκδικώντας ισότιμα μια θέση απασχόλησης στην αγορά εργασίας. Με την ανάπτυξη της προβληματικής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο των μεταπολεμικών διεθνών οργανισμών υιοθετείται η έννοια της ισότητας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι αίρονται, σε σχέση με την εργασία οι βιολογικές διαφορές, ως διαφοροποιούν στοιχείο των ανδρών και των γυναικών. Στη δεκαετία του 1970, εποχή του στρουκτουραλισμού και της αναζήτησης εννοιών συνόλου, χρησιμοποίησαν τους όρους πατριαρχία και κοινωνικό φύλο με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, αλ1. Θεωρητική Επισκόπηση

15