Η Ιστορία των Μαγίστρων της Ρόδου

ΑΘΗΝΑ ΓΙΟΜΠΛΙΑΚΗ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ

ΜΑΓΙΣΤΡΩΝ

ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΤΙΤΛΟΣ Η Ιστορία των Μαγίστρων της Ρόδου

ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Αθηνά Γιομπλιάκη

Σ Έ ΙΡΑ Ιστορία [7358] 0324/01

ΔΙΟΡΘΩΣ Έ ΙΣ Όλγα Παλαμήδη

LAYOUT - DESIGN

Myrtilo, Λένα Παντοπούλου

COPYRIGHT© 2024 Αθηνά Γιομπλιάκη

ΠΡ ΩΤΗ Έ ΚΔΟΣΗ Αθήνα, Μάρτιος 2024

ISBN 978-618-205-564-9

ΚΈΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΈΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς

άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Από το βιβλίο του περιηγητή Comrad Gruneuber Προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Βιβλιοθήκη Karlsruhe.

Πρόλογος

ο ταξίδι μου στην Ιστορία της Ρόδου ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια, όταν είχα επιλέξει τη Ρόδο, το νησί των Ιπποτών, ως τουριστικό προορισμό. Περπάτησα στα δρομάκια της Μεσαιωνικής πόλης και εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ, που θέλησα να γνωρίσω την Ιστορία της.

Μελετώντας τη, με γοήτευσε η περίοδος του Μεσαίωνα και αποφάσισα να ασχοληθώ περισσότερο μαζί της. Ποτέ δεν θα μπορούσα να φανταστώ πως θα αφιέρωνα ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου σ’ αυτό το ταξίδι. Κατά τη διάρκειά του, με συνεπήρε το μεγαλείο των Ιπποτών και ένοιωσα την ανάγκη να εκφράσω τον θαυμασμό μου για τους ξεχωριστούς αυτούς ανθρώπους.

Τη διαδρομή τους στην Ιστορία, τον τρόπο ζωής τους, τον πολιτισμό τους. Ξεκίνησα να ζωγραφίζω πάνω σε διάφορα υλικά σκηνές εμπνευσμένες από τις σημαντικές στιγμές που σημάδεψαν την Ιστορία του τόπου. Κάποια στιγμή, έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο ενός από τους χρονικογράφους της εποχής της πολιορκίας του 1480, του περίφημου Guillaume Caoursin, με τις περιγραφές του και τις γκραβούρες του. Με τη συμβολή του συζύγου μου, αποκτήσαμε τις πολύτιμες μικρογραφίες από την Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού όπου ευρίσκονται, και προσπάθησα να τις αποδώσω ζωγραφικά σε πίνακες μεγάλων διαστάσεων, με σεβασμό στον καλλιτέχνη που τις εμπνεύστηκε, αποδίδοντάς τες όσο πιο πιστά μπορούσα. Κάποιους από αυτούς τους «δούλεψα» με προβολή-προτζέκτορα, και άλλους με πιο ελεύθερο σχέδιο, διαφοροποιώντας την εικόνα μέσα στο θέμα, το οποίο επηρέασε και την τελική διάσταση του πίνακα, την οποία έκρινα ως την καλύτερη. Το έκανα για να αποφύγω τον όρο «αντίγραφο», τον οποίο και δεν αποδέχομαι. Αντίγραφα είναι οι φωτοτυπίες, και το ζωγραφικό μου έργο απέχει πολύ από αυτό. Πρόκειται, λοιπόν, για μια προσπάθεια δικής μου απόδοσης αυτών των μικρογραφιών. Θέλησα να δώσω τη δυναμική των γεγονότων μαζί με τα πρόσωπα της εποχής, ώστε οι πίνακες να αποκτήσουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του κάθε ανθρώπου που θα ενδιαφερόταν γι’ αυτό το θέμα.

Διαπίστωσα ότι υπάρχει παντελής έλλειψη ζωγραφικού αποτυπώματος της περιόδου του Μεσαίωνα στο νησί, οπότε απεφάσισα να δωρίσω τριάντα επτά πίνακες από τη συλλογή μου στον Δήμο Ροδίων προκειμένου να τους εκθέτει δημόσια. Θέλησα να αποδοθούν παραστατικά τα ιστορικά

γεγονότα της περιόδου αυτής ώστε να αποτελέσουν μια συμπληρωματική ιστορική εικόνα, μαζί με το υπόλοιπο μεγαλείο της Μεσαιωνικής πόλης του νησιού της Ρόδου και του λαού της. Με την ενσωμάτωση των πινάκων αυτών στο βιβλίο που κρατάτε, γίνεται ένα ακόμη βήμα στην προσπάθεια να δοθεί ιστορική συνέχεια.

Τα πορτρέτα των Μεγάλων Μαγίστρων αποτελούν όσο το δυνατόν πιστή απόδοση των χαλκογραφιών των Γάλλων χαρακτών Jean Francois Cars (1661-1738) και του γιου του Laurent Cars (1699-1771), αναγνωρισμένων από το Τάγμα. Τα περισσότερα έγιναν το 1725. Ήταν οι καλύτεροι χαλκογράφοι και σχεδιαστές της εποχής τους. Κατάλογοι με τα πορτρέτα των Μεγάλων Μαγίστρων κυκλοφορούσαν τον 17ο αιώνα και όλο τον 18ο. Το 1719, δημοσιεύτηκε στο επίσημο καταστατικό του Τάγματος αριθμημένος κατάλογος, ο οποίος αναφέρει τον Fra Gerard (1040-1120) ως ιδρυτή και τον Raymond de Pui (1121-1160) ως τον Πρώτο Μάγιστρο. Το Τάγμα αρίθμησε όλα τα πορτρέτα των Μαγίστρων με τη σειρά που έζησαν και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην Ιστορία του.

Με το έργο αυτό προβάλλεται το μεγαλείο της εποχής όπως αντανακλάται από τους ηρωικούς πρωταγωνιστές της, οι οποίοι αγωνίστηκαν για να εξαπλωθεί στον τότε κόσμο το σύστημα των αξιών και των αρχών τους, ώστε να γίνει γνωστή η προσφορά τους στο νησί της Ρόδου, και όχι μόνο, όπως επίσης και το ανθρωπιστικό τους έργο, που συνεχίζεται έως σήμερα.

Εισαγωγή

ο βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αφορά τους λόγους της ίδρυσης του Τάγματος. Τον τόπο και τον τρόπο της οργάνωσής του έως τη μετεγκατάστασή του στη Ρόδο.

Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τη ζωή των Μαγίστρων και την προσφορά τους στο νησί της Ρόδου

έως την πρώτη πολιορκία του 1480.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται εκτενής αναφορά

στις δύο μεγάλες πολιορκίες που έπληξαν το

νησί της Ρόδου και τους κατοίκους του –αυτή

του 1480 κι αυτή του 1522 από τους Μουσουλμάνους–, όπως και στην ταλαιπωρημένη ζωή του Πρίγκηπα Τζεμ, γιου του Σουλτάνου Μωάμεθ Β΄, έως την αναχώρηση των Ιπποτών και των Ροδίων από το αγαπημένο νησί προς άγνωστη κατεύθυνση.

Το τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται με την κατάληξη του Τάγματος στη Μάλτα, ύστερα από περίπου οκτώ χρόνια περιπλάνησής του, και τη δραστηριότητά του έως τις ημέρες μας. Επίσης, με την ιστορία των «εικόνων της εξορίας» και τη ζωή του σπουδαίου χρονικογράφου της πολιορκίας του 1480 Guillaume Caoursin.

Τα νομίσματα που αναφέρονται είναι από συλλογές του Μουσείου των Ιωαννιτών Ιπποτών του Λονδίνου (Museum of the Order of St. John London). Επίσης, υπάρχουν και οι σφραγίδες-bulla, που χρησίμευαν για την επικύρωση των επίσημων εγγράφων του Τάγματος.

Τα γραμματόσημα είναι από το Μουσείο της Ταχυδρομικής Ιστορίας της Μάλτας και των Knights Hospitaller στην Casa del Commun Tesoro, που ιδρύθηκε από τον Μεγάλο Μάγιστρο Ramon Perellos το 1532 στη Βαλέτα.

Εύχομαι ο αναγνώστης να νοιώσει τη συγκίνηση και τον θαυμασμό που ένοιωσα κι εγώ μελετώντας αυτή την περίοδο της Ιστορίας.

Ερείπια της Παναγίας των Λατίνων, που βρισκόταν δίπλα στον Πανάγιο Τάφο.

Εκεί κτίστηκε το πρώτο Νοσοκομείο των Ιπποτών στην Ιερουσαλήμ.

Ένας Έλληνας ιερέας κατεβαίνει τις σκάλες που οδηγούν στην Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη.

Η Πύλη Μuristan σήμερα, η βόρεια είσοδος του Νοσοκομείου του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη.

Σφραγίδα της Santa Maria Latina.

Μία από τις εισόδους του Νοσοκομείου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

(Από την ίδρυση του Τάγματος έως την εγκατάστασή του στη Ρόδο)

Μικρή αναφορά στο Τάγμα

των Ιωαννιτών Ιπποτών

ο 1023, έμποροι από το Αμάλφι που είχαν συναλλαγές με τη Συρία, πήραν άδεια από τον Χαλίφη της Αιγύπτου και αγόρασαν μια έκταση στα Ιεροσόλυμα απέναντι από τον Πανάγιο Τάφο. Εκεί έκτισαν τη Λατινική Εκκλησία της Παρθένου Μαρίας. Ήταν η πρώτη εκκλησία Καθολικού* Δόγματος στην περιοχή. Λέγεται πως από την εποχή των Βυζαντινών κτήσεων υπήρχε ένας Ορθόδοξος ναός και πως η περιοχή παραχωρήθηκε με τον όρο να αφιερωθεί το Ίδρυμα στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Εκεί κτίστηκε ένα Πανδοχείο και δίπλα ένα Νοσοκομείο, όπου διακονούσαν οι Βενεδικτίνοι μοναχοί.

Η Χριστιανική κοινωνία βασιζόταν στο Ευαγγέλιο, το οποίο προέτρεπε όλους τους ανθρώπους να ζουν ειρηνικά και με αδελφοσύνη. Τότε, μια άλλη κοινωνία, εκείνη των Μουσουλμάνων, θέλησε να επιβληθεί. Αυτή βασιζόταν στη βία με το σπαθί και επιδίωκε την εσωστρέφεια και την υποταγή στο Κοράνι. Οι προσκυνητές και τα καταλύματα πολλές φορές υπέφεραν από επιδρομές εναντίον τους.

Με το σκεπτικό της απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων από την επεκτατικότητα των Μουσουλμάνων πραγματοποιήθηκε Σύνοδος στο Κλερμόν της Γαλλίας, το 1095, και ο Πάπας Ουρβανός Β΄ (1088-1099) κήρυξε την Πρώτη Σταυροφορία.

Οι πρώτοι Σταυροφόροι εμφανίστηκαν τον Ιούνιο του 1099 στα Ιεροσόλυμα. Στο Πανδοχείο και στο Νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη υπηρετούσε ο μοναχός Gerard Tenque, με πιθανή καταγωγή από το Αμάλφι, ο οποίος ήταν αγαπητός σε όλους για τις αγαθοεργίες του. Οι μοναχοί που υπηρετούσαν εκεί, δεν λάμβαναν υπόψη τους το θρήσκευμα των προσκυνητών που ερχόντουσαν να ζητήσουν τις υπηρεσίες τους, κι αυτό προκάλεσε τον θαυμασμό του Λατίνου ηγεμόνα της Ιερουσαλήμ, αλλά και άλλων ισχυρών ανδρών της Δύσης, που τους προσέφεραν μεγάλες δωρεές με σκοπό να συνεχίσουν το έργο τους. Οι δωρεές έδωσαν τη δυνατότητα στον Gerard να ιδρύσει και άλλα Νοσοκομειακά καταλύματα κατά μήκος της διαδρομής

* Στη Λατινική ή Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υπάγεται και η Καθολική, όπως επίσης και όλες οι Εκκλησίες των Δογμάτων της Δύσης.

του προσκυνήματος προς την Ιερουσαλήμ. Λέγεται, μάλιστα, πως έκρυβε ψωμί στον μανδύα του για να ταΐζει τους πεινασμένους.

Η φήμη του Fra Gerard Tenque για το έργο του ώθησε πολλούς Σταυροφόρους να θέσουν τον εαυτό τους στις υπηρεσίες του.

Το 1113, ο Πάπας Πασχάλης Β΄ (1099-1118) αναγνώρισε τον νοσοκομειακό ρόλο του Τάγματος, αλλά και τον στρατιωτικό – όταν έπρεπε να αμυνθούν από τις επιβαλλόμενες συνθήκες. Το νέο Τάγμα θα υπόκειτο πλέον σ’ αυτόν και θα ήταν ελεύθερο να εκλέγει διάδοχο και να έχει περιουσία. Ο μοναχός Gerard καθιέρωσε τους κύριους κανόνες του νέου Τάγματος: τους τρεις βασικούς κανόνες της αγνότητας, της φτώχειας και της υπακοής, αλλά και έναν ακόμη, έναν ιδιαίτερο όρκο για την αφοσίωση στην υπηρεσία όλων των Χριστιανών που θα βρίσκονταν σε δυσμενή θέση. Αυτό συνέβαλε στην αναγνώρισή του ως ιδρυτή του Τάγματος.

Οργάνωση του Τάγματος

των Ιωαννιτών Ιπποτών

ο 1120, απεβίωσε ο Fra Gerard και ο διάδοχός* του Raymond du Puy (1123-1160) από την Προβηγκία εξέδωσε γραπτό κανόνα σύμφωνα με τις υποδείξεις που του είχαν δοθεί από τον ευσεβή προκάτοχό του. Με αυτόν, το Τάγμα απέκτησε έναν πιο στρατιωτικό χαρακτήρα, διατηρώντας πάντα τον κοινωνικό και φιλανθρωπικό του σκοπό. Έπρεπε να συντηρούνται και να προστατεύονται τα κάστρα που βρίσκονταν κατά μήκος του δρόμου από την Ασκαλόν προς τη Χεβρώνα, και το Τάγμα θα συμμετείχε στην άμυνα. Αργότερα, εμφανίζεται στην Ιστορία, μαζί με τα στρατεύματα του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ σε πολέμους εναντίον των

Μουσουλμάνων. Μετά την εισβολή του Σαλαντίν στην

Παλαιστίνη, το 1187, το Τάγμα εγκαταστάθηκε στον Άγιο Ιωάννη της Άκρας για να μπορέσει να συνεχίσει το έργο του. Ανέλαβε και την αποστολή να παρέχει συνοδεία και ένοπλη προστασία στους προσκυνητές, και για τον λόγο αυτόν εξελίχθηκε σε υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη, προσλαμβάνοντας και μισθοφόρους Ιππότες.

Εισήγαγε τη Μεγάλη Σφραγίδα του Τάγματος, τη μολυβένια μπούλα, που παρέμεινε σε χρήση –με μερικές τροποποιήσεις– έως το 1798. Δημιούργησε τον Σταυρό με τις οκτώ ακτίνες ως σύμβολο του Τάγματος, το οποίο αργότερα έγινε γνωστό ως ο Σταυρός της Μάλτας. Ονομάστηκε «Δάσκαλος της πόλεως Ιερουσαλήμ» και συγκάλεσε την πρώτη Γενική Συνέλευση του Τάγματος. Χώρισε το Τάγμα σε τρεις τάξεις: τους Ιππότες, τους άνδρες στα όπλα, και τους ιερείς. Έλαβε μέρος στην πολιορκία της Ασκαλόν, κι έτσι απέκτησε μεγάλη δόξα και την εκτίμηση του Πάπα Αναστάσιου Δ΄, ο οποίος παραχώρησε στο Τάγμα πολλά προνόμια.

Σκοπός του Τάγματος θα ήταν να δέχεται να περιθάλπει με σεβασμό τους προσκυνητές, ασθενείς και υγιείς, χωρίς κανένα αντίτιμο, δωρεάν, οι οποίοι μέχρι να φτάσουν στην Παλαιστίνη ενδεχομένως να είχαν υποστεί κακουχίες και αρρώστιες, ή να είχαν έρθει αντιμέτωποι με ληστές, ή και τη βαρβαρότητα των Μουσουλμάνων. Κανόνας του Τάγματος ήταν πως όσοι

* Μεσολάβησαν ο Pierre de Barcelona και ο Boyand Roger. Επισήμως όμως αναφέρεται ως διάδοχος και δάσκαλος ο Raymond du Puy.

Ο ακούραστος Μεγάλος Μάγιστρος

Philippe de Villiers σκέφτηκε έναν φοβερό αντιπερισπασμό. Με πολλές προφυλάξεις έφτασε στο Φρούριο του Αγίου Νικολάου για να συναντήσει τους διακόσιους παλιούς ναυτικούς που είχαν δώσει όρκο στον Άγιο Ιωάννη ότι θα υπερασπιζόντουσαν τον τόπο τους. Αυτοί οι έμπειροι ναυτικοί, με τις οδηγίες που έλαβαν από εκείνον, χειρίστηκαν τα πυροβόλα με επιτυχία. Τα πυροβόλα, στραμμένα πλέον προς τους προμαχώνες της Ωβέρνης και της Ισπανίας, χτύπησαν από πίσω τον στρατό του εχθρού και τον αποδεκάτισαν. Λέγεται πως ο Σουλεϊμάν, που παρακολουθούσε τη μάχη από μια εξοχική κατοικία που είχε καταλάβει στον λόφο του Αγίου Στεφάνου, απομονώθηκε στο διαμέρισμα που επέλεξε για τον εαυτό του και κυλιόμενος στο χώμα χτυπούσε το κεφάλι του – βρισκόταν σε έξαλλη κατάσταση, που άγγιζε την τρέλα.

Οι Ρόδιοι, περιμένοντας τη γενική επίθεση, κοινώνησαν, αγκαλιάστηκαν, ζήτησαν συγχώρεση ο ένας από

τον άλλον και ορκίστηκαν να πεθάνουν ηρωικά. Κατέλαβαν τις θέσεις

τους στα τείχη και άρχισαν να αμύνονται ενάντια στον εχθρό, που είχε αρχίσει ήδη τους κανονιοβολισμούς.

Από τους Ιππότες, το ένα τρίτο είχε χαθεί, κι ο Μάγιστρος ακούραστος

έτρεχε για να εμψυχώνει τους στρατιώτες του. Οι γυναίκες φόρεσαν ανδρικά ρούχα, αποφασισμένες να πολεμήσουν και να μην πέσουν στα

χέρια του εχθρού ζωντανές. Άλλες

γυναίκες βοηθούσαν στον ανεφοδιασμό, άλλες γέμιζαν τα ντουφέκια, άλλες χειρίζονταν τους καταπέλτες

κι άλλες έριχναν στους Τούρκους

καυτό λάδι και πέτρες.

ISBN 978-618-205-564-9 9786182055649