Η περιπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας by Εκδόσεις Οσελότος

160 × 230 SPINE: 18 FLAPS: 65

•

• •

•

Επίσης, έχει δημοσιεύσει 33 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους της Ελλάδας, της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Ιταλίας και της Νορβηγίας.

0_cover_politiki oikonomia.indd 1

Το βιβλίο αυτό είναι μία προσπάθεια φιλοσοφικής προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας. Δίνει σε αδρές γραμμές τα βασικά στοιχεία των θεωριών που τα τελευταία 250 χρόνια προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη λειτουργία του καπιταλισμού, αλλά κυρίως επικεντρώνεται στα φιλοσοφικά θεμέλια των θεωριών αυτών, όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τα μαθηματικά και την οικονομετρία, με σκοπό να προσδώσουν στην πολιτική οικονομία στοιχεία των θετικών επιστημών. Μέσα από αυτό το οδοιπορικό κριτικής, προσπαθούμε να βρούμε τι έχει φταίξει για τη θεωρητική αδράνεια της πολιτικής οικονομίας και για την ανικανότητά της να ερμηνεύει τις εξελίξεις και να δίνει αποτελεσματικές κατευθυντήριες γραμμές στους ασκούντες οικονομική πολιτική. Ως επιστέγασμα αυτής της κριτικής, καταθέτουμε κάποιες απόψεις για τον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής οικονομίας, ελπίζοντας να συμβάλλουμε μ’ αυτές στη σχετική προβληματική για την αναγκαιότητα της αναθεώρησης τόσο των φιλοσοφικών θεμελίων, όσο και της αναλυτικής πρακτικής μίας επιστήμης, που υποτίθεται ότι αποσκοπεί στην πραγμάτωση του «εύ ζείν» της παγκόσμιας κοινωνίας.

ISBN 978-960-564-260-0

Η π εριπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας

•

ι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Γιατί οι οικονομολόγοι δε μπορούν να προβλέψουν σχεδόν καμία κρίση; Γιατί δε συμφωνούν ως προς τα μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση των κρίσεων; Προφανώς, διότι η ίδια η πολιτική οικονομία βρίσκεται σήμερα σε βαθειά κρίση. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί, αλλά ο σημαντικότερος ίσως είναι η άνευ όρων υιοθέτηση του «ατομικιστικού» προτύπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ολόκληρη η πολιτική οικονομία έχει θεμελιωθεί και οικοδομηθεί πάνω στην έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς του ατόμου και οι οικονομολόγοι δέχονται ότι αυτή η ορθολογική συμπεριφορά δε μπορεί παρά να είναι η εγωιστική βούληση του ανθρώπου να μεγιστοποιεί το ατομικό του συμφέρον. Αυτή είναι η φιλοσοφική παρακαταθήκη του Διαφωτισμού και του Ωφελιμισμού στην πολιτική οικονομία. Η πολιτική οικονομία έχει «εξελιχθεί» σήμερα σε ένα κλειστό κύκλωμα ιδεών και μοιάζει περισσότερο με θρησκεία παρά με επιστήμη.

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΆΚΗΣ

•

ΕΟΚ (Ευρωκοινοτικές Εκδόσεις, 1989). Η Πολιτική Οικονομία της Άμυνας στη Μεταπολεμική Ελλάδα (Εκδόσεις Συμεών, 1995). Άμυνα και Οικονομική Ανάπτυξη στην Ελλάδα (Εκδόσεις Διάττων, 1997). Διεθνής Ανταγωνιστικότητα και Βιομηχανική Στρατηγική (επιμέλεια με τον Χ. Πιτέλη, Εκδόσεις Τυπωθήτω, 1998). Θεμελιώδεις Αρχές Οικονομικής Ανάλυσης (Εκδόσεις Συμεών, 1999). Αναπτυξιακές Επιδράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλάδα (Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2000). Εφαρμογές Οικονομικών της Άμυνας στην Ελληνική Οικονομία (Εκδόσεις Παπαζήση, 2002). Επιτομή Πολιτικής Οικονομίας (Εκδόσεις Συμεών, 2005). Μακροοικονομική: Θεωρία και Πρακτική (με τον Π. Κούρτη, Εκδόσεις Σταμούλη, 2007). Ερμηνεύοντας τον Μαρξ … την Εποχή της Παγκοσμιοποίησης (Καστανιώτης & Διάττων, 2008). Η Δικτατορία της …Δημοκρατίας στην Ελλάδα (Καστανιώτης & Διάττων, 2010). Οι οικονομικές κρίσεις, η Θεωρία του Χάους και η μοίρα του καπιταλισμού (Εκδόσεις Συμεών, 2014).

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΆΚΗΣ

Η περιπέτεια της

Πολιτικής Οικονομίας O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Νίκος Αντωνάκης σπούδασε στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο York της Αγγλίας, απ’ όπου πήρε το πτυχίο Master of Science, και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο οποίο ανακηρύχτηκε διδάκτωρ το 1995. Την περίοδο 2000-2001 εκπόνησε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα Αναπτυξιακές Επιδράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλάδα. Είναι ειδικευμένος στη Βιομηχανική Οικονομική, Βιομηχανική Οργάνωση και Οικονομική της Άμυνας. Η κύρια συμβολή του στη βιβλιογραφία ήταν η ανάπτυξη δυναμικών μακροοικονομετρικών υποδειγμάτων για τη σχέση αμυντικών δαπανών και οικονομικής ανάπτυξης. Την περίοδο 1988-89 υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής της Επιθεώρησης για Κοινοτικά θέματα ΕΛΛΑΔΑ και ΕΟΚ, ενώ από την περίοδο εκείνη υπηρετεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης και είναι συνεργάτης του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Είναι ιδρυτικό μέλος της European Economic Association και μέλος της Royal Economic Society (M. Βρετανία) και της International Defence Economics Association. To όνομά του έχει συμπεριληφθεί στον Παγκόσμιο Οδηγό των Ειδικών στα Οικονομικά των Στρατιωτικών Θεμάτων. Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων:

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

• Αμυντικές Δαπάνες και Εθνική Οικονομία: Η Περίπτωση της Ελλάδας και των Χωρών-Μελών της

5/5/2015 8:31:35 μμ

Η περιπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας Νίκος Αντωνάκης Επιστήμες [5358] 0415/02 Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Νίκος Αντωνάκης Αθήνα, Mάιος 2015

ISBN 978-960-564-260-0

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Νίκος Αντωνάκης

Η περιπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

Περιεχόμενα

Πρόλογος ��7

1. Εισαγωγή ��11 2. Η Κλασική Θεωρία και ο Οικονομικός Φιλελευθερισμός ��22 3. Η Κεϋνσιανή Επανάσταση ��67 4. Ο Μονεταρισμός και η Νέα Κλασική Οικονομική ��89 5. Η Μαρξιστική Θεωρία ��104 6. Η «Επικρατούσα» Πολιτική Οικονομία: Κριτική στα Βασικά της Χαρακτηριστικά ��136 7. Πώς Εξελίχθηκε η Πολιτική Οικονομία; ��152 8. Η Επιστημολογία της Πολιτικής Οικονομίας ��179 9. Η Μετα-κεϋνσιανή Θεωρία και η Αναβίωση του Κεϋνσιανισμού ��192 10. Προς μία Νέα Πολιτική Οικονομία; ��207 11. Οι Ευθύνες της Επιστημονικής Κοινότητας ��236

Βιβλιογραφία ��243

Έργα του ιδίου ��252

Πρόλογος

ι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Το αν κάθε κρίση είναι βαθύτερη από την προηγούμενη, όπως είχε προβλέψει ο Marx, είναι ένα ερώτημα. Ίσως, όμως, ακόμα σοβαρότερο να είναι το ερώτημα γιατί οι οικονομολόγοι δε μπορούν να προβλέψουν σχεδόν καμία κρίση. Προφανώς, αυτό οφείλεται στο ότι, 80 χρόνια μετά το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής ύφεσης του 1929, οι οικονομολόγοι δε μπορούν ακόμα να συμφωνήσουν σε μία ενιαία προσέγγιση για την ταυτοποίηση των αιτιών των κρίσεων. Αυτό φάνηκε περίτρανα και στην τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Η νεοκλασική και η μονεταριστική σχολή εντόπισαν λάθη στην πολιτική της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, αλλά και στις παρεμβάσεις του κράτους για ενίσχυση της απόκτησης κατοικίας, αποδίδοντας τελικά την ύφεση στις ακαμψίες των αγορών και στις διαρθρωτικές αδυναμίες των οικονομιών. Η μαρξιστική σχολή θεωρεί ότι η κρίση είναι μία ακόμα απόδειξη για τις αστάθειες του καπιταλισμού, την κερδοσκοπική λειτουργία των αγορών και την άνιση κατανομή των εισοδημάτων υπέρ των κερδών και κατά της κατανάλωσης. Για τους κεϋνσιανούς, η κρίση οφείλεται στην απουσία του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους στις χρηματοπιστωτικές αγορές, στις ατέλειες των αγορών και στην πτώση της συνολικής ζήτησης. Για τους εκπροσώπους της θεσμικής οικονομικής, η κρίση δε θα είχε προκύψει αν λειτουργούσαν αποτελεσματικά οι οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί, ενώ για την ψυχολογική-συμπεριφορική οικονομική, οφείλεται κυρίως σε μη ορθο-

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

λογικές, υπερβολικά ριψοκίνδυνες συμπεριφορές των επενδυτών. Ακόμα, όμως, και αν υπήρχε ταύτιση ως προς τα αίτια των κρίσεων, θα είχε παραμείνει ένα τρίτο ερώτημα, το γιατί οι οικονομολόγοι δε συμφωνούν ως προς τα μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση των κρίσεων. Για παράδειγμα, για την αντιμετώπιση της τελευταίας κρίσης έχουν διαμορφωθεί δύο βασικές αντίθετες τάσεις. Η πρώτη, που διατυπώνεται κυρίως από τους κεϋνσιανούς, προτείνει τη ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και την άσκηση επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής, θεωρώντας ότι η νομισματική έχει εξαντλήσει τα περιθώριά της, ενώ η δεύτερη είναι αυτή των νεοκλασικών, που απορρίπτει τις επεκτατικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, λόγω των κινδύνων της υπερχρέωσης και του πληθωρισμού. Όλα αυτά συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η ίδια η πολιτική οικονομία βρίσκεται σήμερα σε βαθειά κρίση. Το χειρότερο, όμως, απ’ όλα είναι ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι οικονομολόγοι αρνούνται να αποδεχτούν αυτήν την αδυναμία του γνωστικού τους αντικειμένου να αναλύσει τις πραγματικές συνθήκες της οικονομικής ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες, όπως άλλωστε και την παρεπόμενη ανικανότητά του να καθοδηγήσει τις κυβερνήσεις σε διορθωτικές παρεμβάσεις για την αναστροφή του επενδυτικού κλίματος και την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Είμαι πεπεισμένος ότι η αφύπνιση της ελίτ των οικονομολόγων για την αναμόρφωση του επιστημονικού τους πεδίου, θα αργήσει ακόμα για πολύ. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί, αλλά ο σημαντικότερος ίσως είναι η άνευ όρων υιοθέτηση αυτού του «ατομικιστικού» προτύπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που το έχουν διδαχτεί από τον Adam Smith και τους άλλους κλασικούς συγγραφείς, τις πρώτες κιόλας ώρες της επαφής τους με την πολιτική οικονομία στα έδρανα των πανεπιστημί-

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ων, και που εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα προσπαθούν με θαυμαστό ζήλο να μεταλαμπαδεύσουν στους φοιτητές τους. Ολόκληρη η πολιτική οικονομία έχει θεμελιωθεί και οικοδομηθεί πάνω στην έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς του ατόμου και οι οικονομολόγοι δέχονται ότι αυτή η ορθολογική συμπεριφορά δε μπορεί να είναι τίποτα άλλο, εκτός από την εγωιστική βούληση του ανθρώπου να μεγιστοποιεί το ατομικό του συμφέρον. Η μεγιστοποίηση του ατομικού συμφέροντος, που είναι φιλοσοφική παρακαταθήκη του Διαφωτισμού και του Ωφελιμισμού, χαρακτηρίζει και τους ίδιους τους οικονομολόγους, οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το γόητρό τους ως επιστήμονες, οχυρώνονται πίσω από αυτό το φαινομενικά λογικό δόγμα και, όχι μόνο αρνούνται κάθε σχετική κριτική, αλλά αντίθετα διατείνονται ότι η οικονομική επιστήμη προσεγγίζει μεθοδολογικά ολοένα και περισσότερο το πρότυπο των θετικών επιστημών. Οποιαδήποτε προσπάθεια έχει γίνει κατά καιρούς για την (έστω και μερική) αναμόρφωση της πολιτικής οικονομίας, έχει πέσει στο κενό, αφού είναι εξαιρετικά δύσκολο, σχεδόν ανέφικτο, να παρεισφρήσουν νέες φιλοσοφικές ιδέες στο βασικό κορμό της θεωρίας, ιδέες που παρά ταύτα προσεγγίζουν πληρέστερα τα πραγματικά κίνητρα της οικονομικής συμπεριφοράς του ανθρώπου. Η πολιτική οικονομία έχει «εξελιχθεί» σήμερα σε ένα κλειστό κύκλωμα ιδεών και μοιάζει περισσότερο με θρησκεία παρά με επιστήμη. Το βιβλίο αυτό είναι, κατ’ ουσίαν, μία προσπάθεια φιλοσοφικής προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας. Στα Κεφάλαια που ακολουθούν, δίνουμε σε αδρές γραμμές τα βασικά στοιχεία των θεωριών που τα τελευταία 250 χρόνια προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη λειτουργία του καπιταλισμού, αλλά κυρίως επικεντρωνόμαστε στα φιλοσοφικά θεμέλια των θεωριών αυτών, όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τα μαθηματικά και την οικονομετρία, με σκοπό να προσδώσουν στην πολιτική οικονομία στοιχεία των θε-

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

τικών επιστημών. Μέσα από αυτό το οδοιπορικό κριτικής, προσπαθούμε να βρούμε τι έχει φταίξει για τη θεωρητική αδράνεια της πολιτικής οικονομίας και για την ανικανότητά της να ερμηνεύει τις εξελίξεις και να δίνει αποτελεσματικές κατευθυντήριες γραμμές στους ασκούντες οικονομική πολιτική. Ως επιστέγασμα αυτής της κριτικής, καταθέτουμε, στο προτελευταίο Κεφάλαιο, κάποιες απόψεις για τον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής οικονομίας, ελπίζοντας να συμβάλλουμε μ’ αυτές στη σχετική προβληματική για την αναγκαιότητα της αναθεώρησης τόσο των φιλοσοφικών θεμελίων, όσο και της αναλυτικής πρακτικής μίας επιστήμης, που υποτίθεται ότι αποσκοπεί στην πραγμάτωση του «εύ ζείν» της παγκόσμιας κοινωνίας. Για να κατανοήσει κάποιος τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο, θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει τουλάχιστον έναν κύκλο σπουδών στην οικονομική θεωρία και την οικονομετρία. Μπορεί, όμως, να διαβαστεί και από άλλους αναγνώστες, υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί θα ανατρέξουν, κατά διαστήματα, στην εκτενή βιβλιογραφία που δίνεται στο τέλος. Αθήνα, 2014 Ν. Ι. Α.

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

1. Εισαγωγή

εννήθηκα σε μία μεσοαστική οικογένεια της δεκαετίας του ’60. Οι οικογένειες των γονέων μου είχαν μεταναστεύσει από πολύ παλιά στην Αίγυπτο. Οι ίδιοι οι γονείς μου, αν και γεννήθηκαν στις παραμονές της Μεγάλης Ύφεσης και του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, δεν έζησαν στις εφιαλτικές συνθήκες ούτε της κρίσης ούτε του πολέμου. Η Αίγυπτος τότε ήταν μία κοιτίδα πολιτισμού και ένα παγκόσμιο οικονομικό και εμπορικό κέντρο, ήταν πραγματικά «η Αλεξάνδρεια που έφυγε…» Τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον πόλεμο, μεσουράνησε στην Αίγυπτο το άστρο του Gamal Abdel Nasser. Ο Νasser ήταν γιος ταχυδρομικού υπαλλήλου και υπήρξε ένας από τους βασικούς ιδρυτές της παραστρατιωτικής οργάνωσης των «Ελεύθερων Αξιωματικών», η οποία ανέτρεψε την αιγυπτιακή δυναστεία του βασιλιά Farouk και ανακήρυξε το 1953 την Αίγυπτο δημοκρατία ισλαμικού τύπου, τερματίζοντας την 72χρονη βρετανική κυριαρχία στην περιοχή. Ο Νasser ξεκίνησε από το 1956 να εφαρμόζει το πολιτικό του σύστημα που ονομάστηκε «Αραβο-σοσιαλισμός». Κατέσχεσε από μία ομάδα πλούσιων γαιοκτημόνων συνολικά 2,5 εκατ. στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και τη μοίρασε στους αγρότες παράκτια του Νείλου. Κρατικοποίησε τις τράπεζες και τις βιομηχανίες της Αιγύπτου, που αποτελούσαν πηγή εσόδων για Βρετανούς επιχειρηματίες. Κρατικοποίησε τη διώρυγα του Suez και από τα έσοδά της μπόρεσε να αποπερατώσει το φράγμα του Assouan. Προσεταιρίστηκε τη Σοβιετική Ένωση, που επίσης χρηματοδοτούσε την κατασκευή του φράγματος και βοηθούσε την ανάπτυξη της αιγυπτιακής βιομηχανίας. Ίδρυσε το 1958 την Ηνωμένη Αραβική Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Δημοκρατία, συμπράττοντας με τη Συρία, την Ιορδανία και το Λίβανο σε ένα διακρατικό τύπο «αραβικού σοσιαλισμού» (που, ωστόσο, το 1961 αυτοδιαλύθηκε). Ο Νasser ήταν ένας πραγματικός ηγέτης, ένας επαναστάτης που τον λάτρευε ο λαός του. Ήταν η πρώτη πολιτική φυσιογνωμία που προσπάθησε να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια των Αράβων, που την είχαν μακροχρόνια ταπεινώσει οι Δυτικοί. Γι’ αυτό και κανένας δεν πίστεψε ότι η καρδιακή ανακοπή που τον βρήκε στο γραφείο του το Σεπτέμβριο του 1970, στα 52 του μόλις χρόνια, οφειλόταν πράγματι σε παθολογικά αίτια… Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ακολούθησε νέα μετανάστευση των γονέων μου, αυτήν τη φορά στο Βελγικό Κονγκό. Αν και η χώρα αυτή είχε πολλές διαφορές με την Αίγυπτο, την εποχή εκείνη το πολιτικό της σκηνικό ήταν παρόμοιο με αυτό της Αιγύπτου, αν και με χρονική υστέρηση κάποιων ετών. Πρωταγωνιστής αυτού του σκηνικού δεν ήταν τώρα ο γιoς ενός ταχυδρομικού υπαλλήλου. Ήταν ο ίδιος ταχυδρομικός υπάλληλος. Άκουγε στο όνομα Patrice Lumumba. Το Κονγκό τελούσε υπό βελγική κυριαρχία από το 1885, όταν η Διάσκεψη του Βερολίνου θέλησε να βάλει τάξη στον άγριο ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων για την εκμετάλλευση του πλούτου της Αφρικής. Η Διάσκεψη «δώρησε» στο βασιλιά Λεοπόλδο το Β’ την περιοχή νοτίως του ποταμού Κονγκό, η οποία είχε ογδόντα φορές την έκταση της χώρας του. Ο Λεοπόλδος επειγόταν να αποκομίσει κέρδη και αυτή του η σπουδή δημιουργούσε ανάγκη για άφθονα εργατικά χέρια. Αυτή η ανάγκη μπόρεσε να ικανοποιηθεί με την εγκαθίδρυση ενός από τα πιο αιμοσταγή αποικιοκρατικά καθεστώτα που γνώρισε ποτέ η υφήλιος. Ο Lumumba έγινε ηγετικό στέλεχος των evolues (προοδευμένων). Οι evolues ήταν μία ομάδα μορφωμένων Κονγκολέζων, που είχαν εκπαιδευτεί για να πάρουν μέρος στην προσπάθεια «εκπολιτισμού» που προωθούσε το βελγικό κράτος και τους είχαν δώσει χαμηλόβαθμες θέσεις στον κρατικό μηχανι-

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

σμό. Με την κατάρρευση του παγκόσμιου αποικιοκρατικού συστήματος, η οποία ακολούθησε το τέλος του B’ Παγκόσμιου Πολέμου, αναπτύχθηκε και στο Κονγκό εθνικοαπελευθερωτικό-αντιαποικιακό κίνημα, του οποίου ο Lumumba δεν άργησε να γίνει ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους. Ανέλαβε καθήκοντα προέδρου στο Εθνικό Κίνημα των Κονγκολέζων και ίδρυσε το Εθνικό Κονγκολέζικο Μέτωπο, το πρώτο κόμμα που αγκάλιαζε ολόκληρη την αποικία, απαλλαγμένο από τους τοπικιστικούς περιορισμούς άλλων ομάδων που εξέφραζαν τις επί μέρους φυλές αυτής της χώρας. Υπό την πίεση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, οι Βέλγοι αναγκάστηκαν, τον Ιούνιο του 1960, να παραχωρήσουν στο Κονγκό την ανεξαρτησία του. Ο Lumumba έγινε πρωθυπουργός και σχημάτισε κυβέρνηση. Ωστόσο, η νεαρή αυτή δημοκρατία δεν έμελλε να αναπτυχθεί ποτέ ειρηνικά. Ξέσπασαν αμέσως ταραχές με αφορμή την ανεξαρτητοποίηση (με τη βοήθεια των Βέλγων) της πλούσιας σε μεταλλεύματα και κυρίως σε ουράνιο επαρχίας της Katanga, με αποτέλεσμα ο Lumumba να στραφεί προς τη Σοβιετική Ένωση. Μ’ αυτήν του την ενέργεια σφράγισε και το πεπρωμένο του. Το Σεπτέμβριο του 1960, ο (μετέπειτα δικτάτορας για 30 χρόνια) συνταγματάρχης Μobutu οργάνωσε πραξικόπημα με την υποστήριξη της CIA. Τον Ιανουάριο του 1961, ο Lumumba έπεφτε νεκρός από ένα εκτελεστικό απόσπασμα που οργανώθηκε από κάποιο Βέλγο αξιωματικό. Αυτό, λοιπόν, ήταν το σκηνικό που διαδραματιζόταν στις χώρες όπου έζησε η οικογένειά μου, περίπου την εποχή που γεννήθηκα. Η αποικιοκρατία έδινε σιγά-σιγά τη θέση της στη δημιουργία ελεύθερων κρατών, αλλά ο τοκετός αυτός ήταν ιδιαίτερα επώδυνος. Η Αίγυπτος είχε τρομακτική στρατηγική σημασία (λόγω του Suez και της γειτνίασής της με τις υπόλοιπες αραβικές χώρες και το Ισραήλ), ενώ το Κονγκό ήταν μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, λόγω του ορυκτού της πλούτου. Το αποτέλεσμα ήταν οι υπερδυνάμεις να καιρο-

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

160 × 230 SPINE: 18 FLAPS: 65

•

• •

•

0_cover_politiki oikonomia.indd 1

ISBN 978-960-564-260-0

Η π εριπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας

•

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΆΚΗΣ

•

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΆΚΗΣ

Η περιπέτεια της

Πολιτικής Οικονομίας O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

• Αμυντικές Δαπάνες και Εθνική Οικονομία: Η Περίπτωση της Ελλάδας και των Χωρών-Μελών της

5/5/2015 8:31:35 μμ