Ο Ι.Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και H ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου

160 × 230 SPINE: 7 FLAPS: 70

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης Φιλόλογος

ISBN 978-960-564-940-1

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Ο Ι.Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και H ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου

Ο Ι.Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και H ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου

Ο Ι.Μ.Ν. της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού υπήρξε κέντρο αναφοράς της εθνικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας της Καλύμνου.

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης

Η ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου στα μέσα του 19ου αι. συμπορεύτηκε με την ίδρυση του νέου μητροπολιτικού ναού συμβόλου της νέας πόλης.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης Φιλόλογος

Ο ι.m. νaoσ του Σωτηρος Χριστου και

Η ιδρυση της Ποθιας

Εθνική ζωή - Θρησκεία - Τέχνη

ΚΑΛΥΜΝΟΣ 2020

ΤΙΤΛΟΣ

Ο Ι. Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και Η ίδρυση της Πόθιας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Αγγελική Σ. Τροικίλη και Καλλιόπη Σ. Τροικίλη ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Σακ. Ν. Τρικοίλης και Νικ. Ε. Σμαλιός LAYOUT - DESIGN Myrtilo, Λένα Παντοπούλου COPYRIGHT© 2020 Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης Ταχ. δ/νση: Πάνορμος, Καλυμνος, 85200 Τηλ.: 22430-47.355, κιν. 6944 255 220 e-mail: info@argokalymnos.gr ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

Αθήνα, Ιούνιος 2020 ISBN 978-960-564-940-1

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα • ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr • www.ocelotos.gr

«(η γραφή) είναι φάρμακο υπόμνησης» Πλ. Φαιδρος

Περιεχόμενα

Χριστός 1966 – 2020................................................................................ 7 Χρήσιμο βοήθημα.................................................................................... 8 Ιστορικότητα πόλης & ναού................................................................. 10 Από τη Χώρα στην Πόθια.................................................................... 12 Η Πόθια πριν τη μετοίκηση.................................................................. 15 Η επιλογή του τόπου – Ο περιβάλλων χώρος .................................. 19 Το χρονολόγιο του Χριστού................................................................. 25 Κίνημα Διάσπασης του Δήμου............................................................. 28 Επιστροφή στην ομαλότητα................................................................ 30 Ενδιαφέροντα στοιχεία .........................................................................31 Τέμπλο – Αγιογράφηση – Έκθεση Τέχνης......................................... 38 Η αυλή του Χριστού χώρος της Δημοκρατίας .................................. 80 Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της αυλής........................................... 82 Ο Χριστός κέντρο αναφοράς............................................................... 84 Ιστορικότητα 160 χρόνων.................................................................... 87 Παράρτημα............................................................................................. 88 Βιβλία του Σακ. Ν. Τρικοίλη................................................................. 99

—5—

Χριστός 1966 – 2020 Προσωπικό Χρονολόγιο

Πρωτοψάλτες: Σακ. Νικ. Τρικοίλης, 1966 - [αρχή ψαλ. 1959] διαδέχτηκε [Ι. Τρικοίλη, 1957-1963] Γ. Τσουκαλά, 1963-1966

Μητροπολίτες (Λέρου, Καλύμνου & Αστυπαλαίας) από 1966: Ισίδωρος, [1950] 1966 - 1983 Νεκτάριος, 1983-2005 Επίσκοπος Εμμανουήλ, 2005 - 2010 Παΐσιος, 2005 -

Εφημέριοι Ι.Μ.Ν. 1966 -

Λαμπαδάριοι ΣΝΤ 1966 -

Τρικοίλης Σ. Νικόλαος Τσαγκάρης Νικόλαος Χαλκίτης Ιωάννης Ζαΐρης Δημήτριος Καραφύλλης Αγαθάγγελος Χατζηιωάννου Γεώργιος Αλευροφάς Εμμανουήλ Χιλιαδάς Ιάκωβος Κουλιανός Σπυρίδων Νταλαρής Εμμανουήλ Κρούσκος Παντελεήμων Ζαΐρης Νικόλαος Ρούφας Ραφαήλ Γάργαλης Θέμελης Μουζουράκης Σάββας Σμαλιός Κωνσταντίνος Γλυνάτσης Ισίδωρος Μακαρούνας Μιχαήλ Λισγάρης Ιωάννης Ατσάς Κουμπαράς

—7—

Χρήσιμο βοήθημα

Ο Ι.Μ.Ν. της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού το 2020 κλείνει 159 χρόνια από την ίδρυσή του (1861) και 130 χρόνια από την ανύψωσή του σε Ι. Μητροπολιτικό Ναό (1890). Έχω την ηθική ικανοποίηση να υπηρετώ το Χριστό ως πρωτοψάλτης πολύ πάνω από μισό αιώνα (από το 1966, 23 - 77 ετών), με συνολική ιεροψαλτική θητεία 62 έτη (από 1959) – συν τα 9 έτη της θητείας μου ως

βοηθού. Πάνω όμως από το χρονολόγιο της ιεροψαλτικής μου θητείας υπήρχε πάντα το χρέος μου να εκδώσω το παρόν βιβλίο της ιστορίας του ναού και των έργων τέχνης που τον ευπρεπίζουν, και συνάμα, να τιμήσω την Πόθια, της οποίας την ίδρυση καθαγίασε ο Χριστός. Πηγές μου για τη συγγραφή ήταν τα αρχεία της Δημ/ντίας Καλύμνου, της Ι. Μητροπόλεως, της Ι. Μ. Αγ. Θεολόγου Πάτμου κ.α. Το βιβλίο γράφτηκε το 2011, κατά την επετειακή εκδήλωση των 150 χρόνων του από την ίδρυσή του, αφιερωμένο στο Χριστό. Σήμερα αξιώνομαι να το εκδώσω και πιστεύω ότι προσφέρω ένα ιστορικό ενθύμημα και χρήσιμο βοήθημα μάθησης… Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης (Ιανουάριος 2020)

—8—

Ο Χριστός

Η Πόθια

—9—

Ιστορικότητα πόλης & ναού

Η Πόθια Καλύμνου και ο Ι.Ν. της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού έχουν κοινή ιστορική πορεία στο χρόνο. Περί τα μέσα του 19ου αι. (περ. 1850) προχωρούσε όλο και πιο δυναμικά ο εποικισμός της Πόθιας. Ο σκοπός ήταν να ιδρυθεί μια νέα και ολοκληρωμένη πόλη, η οποία θα ήταν το νέο κέντρο του νησιού, η νέα του πρωτεύουσα. Συνάμα, η Δημογεροντία είχε θέσει ως πρώτιστο μέλημά της να ιδρύσει ένα μεγαλοπρεπή ιερό ναό που θα είναι το καύχημα της νέας πόλης. Έτσι, άνοιξε ένα σπουδαίο κεφάλαιο πολιτισμικής μετεξέλιξης της Καλύμνου. Λαός και Εκκλησία ξεκίνησαν μαζί τη νέα ιστορική τους πορεία από τη Χώρα προς την αρχαία Πόθια, η οποία επί πολλούς αιώνες ήταν το ευλίμενο επίνειο της Χώρας και άνοιγε προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης και προόδου. Γιατί ξεκίνησαν μαζί η νέα πόλη και ο ι. ναός της; Η συνίδρυση μιας πόλης και του κεντρικού ι. ναού της είναι ελληνική πολιτισμική παράδοση, από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Πάντα την ίδρυση μιας νέας πόλης τη συνόδευε και καθαγίαζε η ίδρυση του ναού της, στο καλύτερο σημείο. Στην Κάλυμνο επιλέχθηκε ως τέτοιο σημείο το μέσο του παραλιακού τόξου και πάνω σε προβλήτα που κατασκευάστηκε για το σκοπό αυτό, ώστε ο ναός να δεσπόζει σε όλο το λιμάνι. Για ιστορικούς-πολιτισμικούς λόγους ο ναός αφιερώθηκε στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού και έμελλε να γίνει το εμβληματικό ιερό και εθνικό σύμβολο της Καλύμνου στη νέα της εποχή. Και επειδή η προοπτική ήταν ο ναός αυτός να γίνει ο νέος μητροπολιτικός ναός του νησιού, τον έχτισαν με προδιαγραφές «καθεδρικού ναού»1.

1

Κατά τον αείμνηστο καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και κορυφαίο βυζαντινολόγο του 20ου αι., Ν. Τωμαδάκη, καθεδρικός ναός είναι αυτός με το σύνθρονο στην κόγχη του Ιερού πίσω από την Αγία Τράπεζα, με υψηλή έδρα του μητροπολίτη και εκατέρωθεν χαμηλότερους θρόνους (όπως στο Χριστό και την Παναγία Χώρας) για άλλους μητροπολίτες σε αρχιερατικό συλλείτουργο, ή για ιερείς σε αρχιερατική λειτουργία με ακολουθία ιερέων. Η κυρίως έδρα του μητροπολίτη Λέρου & Καλύμνου, εξαρχής, ήταν η Λέρος. Επομένως εκεί ήταν η κυρίως καθέδρα.

— 10 —

Στην Κάλυμνο οι ιταλοί κατακτητές (1912-1945), βρήκαν το Χριστό «καθεδρικό ναό», όπως μαρτυρεί η λεζάντα που έβαλαν σε δική τους φωτογραφία. Επισήμανση: ο εκάστοτε κεντρικός ναός της πόλης αποτελούσε την καθέδρα του επισκόπου ή μητροπολίτη2: Πρώτα στο Κάστρο, μετά στη Χώρα (18ος αι.) και τέλος στην Πόθια (19ος αι.). Το σχέδιο της Δημογεροντίας, στα μέσα του 19ου αι., ήταν η μεταφορά της μητρόπολης στην Πόθια. Αυτό έγινε πράξη, όταν το 1890 ο Χριστός, πήρε τη σκυτάλη του Ι. Μητροπολιτικού Ναού από τον Ι.Ν. της Παναγίας Κεχαριτωμένης Χώρας, η οποία ήταν ο πρώτος εκτός κάστρου μεγάλος ενοριακός ναός του νησιού. Η Παναγία είχε εγκαινιαστεί με λαμπρότητα το 1794 και από το έτος αυτό έως το 1888, δηλ. για 94 χρόνια, ήταν ο επισκοπικός ναός του νησιού. Το 1888 η «Επισκοπή Λέρνης» ανυψώθηκε σε «Μητρόπολη Λέρου και Καλύμνου» (και μετά «Λέρου, Καλύμνου & Αστυπαλαίας»), οπότε η Παναγία έγινε ο πρώτος, με τίτλο, μητροπολιτικός ναός στην Κάλυμνο. Όμως, μόνο για 2 έτη, γιατί το 1890, και ύστερα από αίτηση της Δημογεροντίας προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ο Χριστός ανυψώνεται σε μητροπολιτικό ναό του νησιού. Έτσι, λοιπόν, ο Χριστός από 1890 μέχρι το 2020 κλείνει 130 χρόνια ως μητροπολιτικός ναός της Καλύμνου και 159 από την ίδρυσή του (18612020).

2 Ο πρώτος μητροπολιτικός ναός της Αθήνας και καθέδρα δύο μητροπολιτών Αθηνών (Νεοφύτου και Μισαήλ), από το 1850 έως το1862, ήταν ο ιστορικός ναός της Αγίας Ειρήνης, στην οδό Αιόλου. Επί μητροπολίτη Θεοφίλου (1862-1873), τα σκήπτρα του καθεδρικού ναού πήρε ο νεόδμητος τότε (1842-1862) μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού, ενώ από το έτος 1938, επί Χρυσάνθου (19381941), η ώς τότε Μητρόπολη της Αθηνών έγινε «Αρχιεπισκοπή Αθηνών και Πάσης Ελλάδος».

— 11 —

160 × 230 SPINE: 7 FLAPS: 70

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης Φιλόλογος

ISBN 978-960-564-940-1

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

Ο Ι.Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και H ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου

Ο Ι.Μ. Ναός του Σωτήρος Χριστού και H ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου

Ο Ι.Μ.Ν. της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού υπήρξε κέντρο αναφοράς της εθνικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας της Καλύμνου.

Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης

Η ίδρυση της Πόθιας Καλύμνου στα μέσα του 19ου αι. συμπορεύτηκε με την ίδρυση του νέου μητροπολιτικού ναού συμβόλου της νέας πόλης.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς