Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα

Page 1

170 × 240  SPINE: 23  FLAPS: 80

Σήμερα απασχολείται ως ερευνήτρια, συγγραφέας, σύμβουλος και εκπαιδεύτρια στα παραπάνω θέματα. Συμμετείχε ως οργανώτρια ή εισηγήτρια σε συνέδρια και ημερίδες (περισσότερα από 120) διεθνούς, ευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου και ως πρόεδρος, αντιπρόεδρος και μέλος σε πολλές επιτροπές και συμβούλια αντιστοίχου εμβέλειας. Υπήρξε, επίσης, μέλος και πρόεδρος λαϊκοσυμμετοχικών θεσμών του Δημοσίου (Νομαρχιακής Επιτροπής Ισότητας Ιωαννίνων και Αθηνών, Νομαρχιακής Επιτροπής Πολιτισμού Ιωαννίνων) από το 1981 έως το 1995, ενώ από το 1979 έως σήμερα είναι μέλος συλλογικών Φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών και του Γυναικείου Κινήματος, καθώς και Κοινωνικών Επιχειρήσεων (την τελευταία δεκαπενταετία).

Η

της Γυναικείας Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, των Εναλλακτικών Πιστώσεων, της Μικροπίστωσης και της Κοινωνικής Ευθύνης. Καταγράφει, επίσης, καλές πρακτικές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Οργανισμών του Τρίτου τομέα στην Ευρώπη, στη Διεθνή Κοινότητα και στην Ελλάδα, τις θεσμοθετημένες και μη μορφές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα, το νομοθετικό πλαίσιο για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.), τα βήματα δημιουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων και σχέδια καταστατικών Κοιν.Σ.Επ.. Απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, σε μελλοντικούς και υπάρχοντες κοινωνικούς επιχειρηματίες, σε πολιτικούς και managers φορέων, σε εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, σε στελέχη Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Τραπεζικών Ιδρυμάτων και σε όσους δραστηριοποιούνται στον Τρίτο τομέα της οικονομίας. Το έργο περιλαμβάνει, επίσης, και δύο μικρότερα βιβλία, ήτοι το «Εγχειρίδιο του Εκπαιδευτή» και τον «Οδηγό Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος», τα οποία διατίθενται σε ψηφιακό δίσκο εγγραφής (cd) μαζί με το βιβλίο και είναι χρήσιμα σε εκπαιδευτές, εκπαιδευόμενους και στελέχη φορέων εκπαίδευσης ή κατάρτισης με αντικείμενο το περιεχόμενο του βιβλίου.

ΘΕΟΔΩΡΑ ΝΤΟΥΛΙΑ

με πολλούς εθνικούς και ευρωπαϊκούς Φορείς, για τα έτη 1992-2010, και έχει πλούσιο συγγραφικό και μελετητικό έργο.

αποτυχία των κανόνων της Αγοράς να αντιμετωπίσουν τα όλο και αυξανόμενα προβλήματα της ανεργίας, της φτώχειας, της εκμετάλλευσης, και τα διογκούμενα προβλήματα των ανθρώπων που υφίστανται σήμερα τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, οδηγούν στην ανάδειξη της Κοινωνικής Οικονομίας ως ενός εναλλακτικού και ανθρώπινου μοντέλου παραγωγικής διαδικασίας και ανάπτυξης, με αρχές την αλληλεγγύη, τη συλλογικότητα, την αυτοδιαχείριση και τη συνεργασία του κοινωνικού κεφαλαίου στις τοπικές κοινωνίες. Το βιβλίο αυτό, το οποίο αποτελεί τόσο ενημερωτικό, όσο και εκπαιδευτικό υλικό, αποπειράται να καταδείξει τη σπουδαιότητα και τη μεγέθυνση του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και διεθνώς, και να καταγράψει το εύρος και τις δυνατότητες που παρουσιάζει ο τομέας αυτός στην Ελλάδα, ιδιαίτερα ως προς την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Περιλαμβάνει θεωρητική ανάλυση σχετικά με την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση των ελλείψεων (του τομέα και των δραστηριοτήτων του), παρουσίαση υφιστάμενων Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Φορέων της Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα και των δυνατοτήτων του τομέα προς την κατεύθυνση της επαγγελματικής, επιχειρηματικής και κοινωνικής δραστηριοποίησης ενδιαφερομένων, ενώ προσεγγίζει ακροθιγώς και τα ζητήματα

Η Θεοδώρα Ντούλια γεννήθηκε το 1955 στη Λάκα Σουλίου της Ηπείρου και είναι οικονομολόγος, απόφοιτος του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου. Διετέλεσε Γενική Γραμματέας Ισότητας (1989), ενώ στο Δημόσιο εργάστηκε επί 33 έτη σε πολλές υπηρεσίες: στη ΙΒ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων (1979-1981), στη Νομαρχία Ιωαννίνων, όπου συνεργάστηκε ως σύμβουλος πολιτιστικής και κοινωνικής δράσης, με περισσότερους από 1.000 φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και του Τρίτου τομέα (1982-1987), στη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (1988) και στη Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης του Υ.Π.Ε.Π.Θ. [ως υπάλληλος, τμηματάρχης, διευθύντρια και σύμβουλος Κοινωνικής και Γυναικείας Επιχειρηματικότητας (1992-2010)].

Η συγγραφέας

«(…) Με βάση τον πλούτο της αυτό, μας παραδίδει ένα σύγγραμμα που φιλοδοξεί να αποτελέσει επιστημονικό πόνημα αλλά και χρηστικό εργαλείο για όσους προβληματίζονται θεωρητικά ή ιδεολογικά με τις κρίσεις και τα αδιέξοδα του κυρίαρχου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος ή/και θελήσουν να ασχοληθούν στην πράξη αποτολμώντας νέους δρόμους πιο συλλογικούς και πιο ανθρώπινους. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος επιτυγχάνεται με πολύ πειστικό τρόπο. Το βιβλίο ανταποκρίνεται σ’ αυτές τις ανάγκες μέσα από τον πλούτο των θεμάτων, τη διεξοδική παρουσίαση και ανάλυσή τους, την πολύ χρήσιμη εγχειριδιακού χαρακτήρα λεπτομερή του δόμηση με τα πολλά παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής, τις ασκήσεις και τα πέντε (5) παραρτήματά του, αλλά και την επεξεργασμένη εκτενή βιβλιογραφία (…)».

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

0_cover_ntoulia.indd 1

ΠΕ

ISBN 978-960-564-246-4

ΡΙΛΑΜ

Β

Απόσπασμα από τον «Πρόλογο» του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Αντώνη Μωϋσίδη

Α

ΤΑ Ι C D Ε Ν

Υπήρξε επιστημονική υπεύθυνη στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα σε εθνικά κα ευρωπαϊκά έργα, προγράμματα και πρωτοβουλίες για γυναίκες, για ευπαθείς κοινωνικά και οικονομικά ομάδες, σε θέματα σχετικά με την καταπολέμηση του Αποκλεισμού, την Ισότητα ευκαιριών, την Κοινωνική Οικονομία, τη Μικροπίστωση, την κοινωνική επιχειρηματική δραστηριοποίηση ευπαθών κυρίως ομάδων, τη Γυναικεία Επιχειρηματικότητα και τον Πολιτισμό, τα οποία αναπτύχθηκαν σε συνεργασία

31/3/2015 3:28:56 μμ



Ντούλια Θεοδώρα

Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Μια δυναμική προοπτική ενάντια στην οικονομική κρίση

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Περιλαμβάνει το «Εγχειρίδιο του Εκπαιδευτή» και τον «Οδηγό Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος»


Τιτλος Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Υποτιτλος Μια δυναμική προοπτική ενάντια στην οικονομική κρίση

Συγγραφέας Θεοδώρα Ντούλια Επικοινωνια dora.ntoulia@gmail.com Σειρα Επιστήμες Φωτογραφικο Υλικο Θεοδώρα Ντούλια Παρατηρησεισ - Υποστηριξη Γλωσσική επιμέλεια και παρατηρήσεις ιδεολογικοπολιτικού χαρακτήρα (φιλική συμμετοχή): Γκιοκτσέ Ελένη, Τμηματάρχης στην Περιφερειακή Ενότητα Έβρου Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Εκτυπωση Δεκάλογος ΕΠΕ Βιβλιοδεσια Μπετσώρη Βασ. & Ζαχ. Ο.Ε. Copyright© 2015 Θεοδώρα Ντούλια

Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Απρίλιος 2015 ISBN 978-960-564-246-4

Συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό στο βιβλίο αποτελεί ψηφιακός δίσκος εγγραφής (cd), ο οποίος περιλαμβάνει το «Εγχειρίδιο του Εκπαιδευτή» και τον «Οδηγό Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος», απευθύνεται σε ενδιαφερόμενους εκπαιδευτές και συμπεριλαμβάνεται στην έκδοση.

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα. Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr


Στη μνήμη της μητέρας μου Στη Μαρινίκη και τη Χρυσιάννα που σηματοδοτούν την αθωότητα και την προσδοκία των μελλούμενων Στις μάχες του μέλλοντος Σε ό,τι δεν χάθηκε


«Το θέμα είναι τώρα τι λες Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας Το θέμα είναι τώρα τι λες». ΜΑΝΏΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΆΚΗΣ, «Επίλογος», από «Τα Ποιήματα», εκδ. Πλειάς, Αθήνα 1976


ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Θερμές ευχαριστίες • Στον σύζυγό μου, για την ιώβεια υπομονή του και τη βοήθειά του στο φωτογραφικό υλικό του βιβλίου. • Στη φίλη μου Ελένη Γκιοκτσέ, για την αγάπη, την υποστήριξη, την επιμέλεια και την κριτική της ανάγνωση. • Στον καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Αντώνη Μωϋσίδη, για τη διάθεσή του να προλογίσει το βιβλίο μου και για τις επισημάνσεις του. • Στον προϊστάμενο του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας Κωνσταντίνο Γεώρμα για τη διάθεση στοιχείων για τις Κοιν.Σ.Επ. που είναι ενταγμένες στο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας. • Στον αρχαιολόγο, αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νίκο Κατσικούδη, για την ηθική του στήριξη. • Στους εκπροσώπους/συντονιστές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας, οι οποίοι μου διέθεσαν υλικό για τους φορείς τους που παρουσιάζονται ως «καλές πρακτικές», και συγκεκριμένα στους/στις κ.κ. Κωνσταντίνο Ζωνίδη, πρόεδρο της Συνεταιριστικής Τράπεζας Ηπείρου, Νίκο Κρημνιανώτη, διευθύνοντα σύμβουλο της «Εύξεινης πόλης» και του Κ.Ε.Κ. «ΑΙΑΣ», Μαίρη Πίνη, από το Κ.Ε.Σ.Ο. της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Άγγελο Φίσκιλη, υπεύθυνο της διαδικτυακής πύλης koinsep.gr, Ειρήνη Σιβροπούλου, μέλος του Δικτύου Αλληλεγγύης Ιωαννίνων. • Στους εκπροσώπους άλλων Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Φορέων/οργανισμών Κοινωνικής Οικονομίας, οι οποίοι «συναίνεσαν» στην παρουσίαση των φορέων τους στις «καλές πρακτικές κοινωνικής επιχειρηματικότητας», όπως του «Ανοιχτού Πανεπιστημίου Αλληλέγγυας Οικονομίας», του «Συνεταιρισμού Γυναικών Σύρου», της Κοινωνικής Επιχείρησης «Μύρτιλο Καφέ», της Κοινωνικής Επιχείρησης «το Περιβολάκι», του Συνεταιρισμού «ΘΕΣγαλαΠΙΕς». • Στην Ειρήνη Καστάνη, πρώην πρόεδρο της Κοινωνικής Επιχείρησης «Trade House Αθήνας», για τη συνέντευξη που μου παραχώρησε. Ιδιαίτερες επίσης ευχαριστίες • Στη Συνεταιριστική Τράπεζα Ηπείρου, που θα συμμετέχει οικονομικά στο κόστος της έκδοσης, και στους φορείς που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την αγορά του βιβλίου πριν από την έκδοσή του: Εύξεινη Πόλη, Περιφερειακή Ένωση Δήμων Ηπείρου (Π.Ε.Δ.Η.), Προοπτική Ε.Π.Ε., Κ.Ε.Κ. PRIM-ΑΣΠΑ, Κ.Ε.Κ. VISION-ΤΕΧΝΟΡΑΜΑ, Κ.Ε.Κ. ΕΡΓΟΝ, Κ.Ε.Κ. ΜΕΤΡΟΝ. • Σε όσους και όσες προσφέρθηκαν να οργανώσουν, μέσω των φορέων τους ή με προσωπική τους πρωτοβουλία, παρουσιάσεις του βιβλίου σε πολλά μέρη της Ελλάδας. • Σε όσους και όσες έχουν προθυμοποιηθεί να είναι εισηγητές/ριες στις παρουσιάσεις του βιβλίου. • Στους εκπροσώπους Γυναικείων Συνεταιρισμών και άλλων φορέων, που μου επέτρεψαν τη φωτογράφηση. ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

5


6

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό Σημείωμα του Καθηγητή Αντώνη Μωϋσίδη ����������������������������������������������������������������������������������� 13 Προλογικό Σημείωμα της Συγγραφέως ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 25 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 H ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΊΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1. Ορισμοί και ορολογία της Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 29 1.1.1. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας ��������������������������������������������������� 29 1.1.2. Το περιεχόμενο του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και οι διαφορές μεταξύ των τριών τομέων της οικονομίας ���������������������������������������������������������� 33 1.1.3. Σκοποί του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας ������������������������������������������������������������������������� 38 1.1.4. Αρχές και χαρακτηριστικά της Κοινωνικής Οικονομίας ���������������������������������������������������������� 40 1.1.5. Ορισμός των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και των Οργανισμών του Τρίτου τομέα �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 41 1.1.6. Χαρακτηριστικά των Κοινωνικών Επιχειρήσεων ����������������������������������������������������������������������� 43 1.1.7. Αρχές των Κοινωνικών Επιχειρήσεων ������������������������������������������������������������������������������������������� 44 1.1.8. Τομείς δραστηριοποίησης των οργανισμών Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων ������������������������������������������������������������������������� 47 1.1.9. Διαφορές των Κοινωνικών Επιχειρήσεων (κ.ε.) και των επιχειρήσεων της Οικονομίας της Αγοράς ���������������������������������������������������������������������������������� 47 1.2. Ιστορική αναδρομή της Κοινωνικής Οικονομίας και η ανάδειξή της ως εναλλακτικής προοπτικής ανάπτυξης ������������������������������������������������������������������������������������ 51 1.2.1. Η ανάδειξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ευρώπη και στη Διεθνή Κοινότητα ������������������������������������������������������������������������������������������������ 51 1.2.2. Η εξέλιξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ευρώπη και στη Διεθνή Κοινότητα ������������������������������������������������������������������������������������������������ 53 α) Φάσεις εξέλιξης της Κοινωνικής Οικονομίας ������������������������������������������������������������������� 53 β) Ευρώπη (Μέγεθος Κοινωνικής Οικονομίας) ��������������������������������������������������������������������� 54 γ) Διεθνής Κοινότητα ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 57 γ.1. Κοινωνική Επιχειρηματικότητα ��������������������������������������������������������������������������������� 57 γ.2. Οι Εναλλακτικές Πιστώσεις και η Μικροπίστωση (ως πρακτική της Κοινωνικής Οικονομίας) ����������������������������������������������������������� 59 1.2.3. Η εξέλιξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα και χαρτογράφηση των δραστηριοτήτων του ����������������������������������������������������������� 72 α) Η εξέλιξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα ������������������������������������� 72

ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

Στο με αν - Πο - Ποι

7


β) Χαρτογράφηση των δραστηριοτήτων του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα ��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 76 β.1. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.) ενταγμένες στο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας ��������������������������������������������� 76 β.2. Κοινωνικές Επιχειρήσεις μη ενταγμένες στο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας ������������������������������������������������������������������������������������������������ 77 β.3. Μορφώματα και πρωτοβουλίες της Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα �������������������������������������������������������������������������������������������� 77 β.4. Κατηγορίες φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών ����������������������������������������������� 80 β.5. Καλές πρακτικές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και μορφωμάτων/φορέων του Τρίτου τομέα στην Ελλάδα ���������������������������������� 82 1.2.4. Η Κοινωνική Οικονομία ως εναλλακτική πρόταση κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������108 α) Αποτελεί η Κοινωνική Οικονομία εναλλακτική πρόταση ανάπτυξης; �����������������������108 β) Η ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας – Τα δύο σενάρια �������������������������������������������109 1.2.5. Η συμβολή του Τρίτου τομέα στην απασχόληση, στην ανάπτυξη και στην κοινωνική συνοχή ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������112 1.2.6. Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του Τρίτου τομέα �������������������������������������������������������������� 115 1.3. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εφαρμογών του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ευρώπη ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������119 Συζήτηση (Συνολικά για την ενότητα 1) ����������������������������������������������������������������������������������������������������������127

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΜΟΝΤΕΛΑ/ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 2.1. Θεσμοθετημένες και μη δραστηριότητες στην Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������129 2.2. Μοντέλα Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������130 2.2.1. Συνεταιρισμός �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������130 α) Έννοιες �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������130 β) Κατηγορίες συνεταιρισμών ��������������������������������������������������������������������������������������������������131 γ) Διαδικασίες σύστασης συνεταιρισμού �����������������������������������������������������������������������������132 δ) Χαρακτηριστικά του συνεταιρισμού ��������������������������������������������������������������������������������132 ε) Αρχές συνεταιρισμών ������������������������������������������������������������������������������������������������������������132 στ) Οφέλη για τα μέλη �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������133 ζ) Όργανα διοίκησης �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������133 η) Ενδεικτικές δραστηριότητες συνεταιρισμών ����������������������������������������������������������������133 θ) Τήρηση βιβλίων και κέρδη ��������������������������������������������������������������������������������������������������134 ι) Ο κοινωνικός χαρακτήρας των συνεταιρισμών ������������������������������������������������������������134

8

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


2.2.1. 2.2.1. 2.2.1.

2.2.1. 2.2.2.

2.2.3.

2.2.4.

2.2.4.

κ) Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού ���������������������������������������������������������������������������������135 Α. Αγροτικοί Συνεταιρισμοί ������������������������������������������������������������������������������������������������������������136 Β. Αστικοί Συνεταιρισμοί ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������138 Γ. Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) �������������������������������������139 α) Βασικά χαρακτηριστικά ��������������������������������������������������������������������������������������������������������139 β) Ενδεικτικά παραδείγματα Κοι.Σ.Π.Ε. ���������������������������������������������������������������������������������140 γ) Προβλήματα-Δυσκολίες των Κοι.Σ.Π.Ε. ����������������������������������������������������������������������������140 δ) Πλεονεκτήματα των Κοι.Σ.Π.Ε. ��������������������������������������������������������������������������������������������141 Δ. Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) του Ν. 4019/11 ������������������������142 Η Αστική Εταιρεία Μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα (Α.Μ.Κ.Ε.) �������������������������������������������144 α) Βασικά χαρακτηριστικά ��������������������������������������������������������������������������������������������������������144 β) Χαρακτηριστικά παραδείγματα Α.Μ.Κ.Ε. στο πλαίσιο της κ.π. Equal α’ κύκλου �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������144 β.1. «Κέντρα Προβολής και Υποστήριξης Γυναικείων και Κοινωνικών Επιχειρήσεων» – «Trade Houses DIONI II» (Αθήνα, Αλεξ/πολη) ���������������������145 β.2. Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Ηλιαχτίδα» της Α.Σ. «Νέα επιχειρηματικότητα στο Β. Αιγαίο – Προοπτική ζωής» �������������������������������������150 Φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών: Σύλλογοι (Αστικά Σωματεία) και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) (με τη μορφή της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας) ��������������������������������������������������151 1) Το Σωματείο (Σύλλογος) �������������������������������������������������������������������������������������������������������151 α) Χαρακτηριστικά �������������������������������������������������������������������������������������������������������������152 β) Όργανα Διοίκησης ��������������������������������������������������������������������������������������������������������152 2) Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) (με τη μορφή της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας) ��������������������������������������������������������������������������153 Οι Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) που πληρούν τα χαρακτηριστικά της Κοινωνικής Οικονομίας ���������������������������������������������������������������������������154 α) Βασικά χαρακτηριστικά της Ε.Π.Ε. �������������������������������������������������������������������������������������154 β) Διαδικασίες σύστασης ����������������������������������������������������������������������������������������������������������156 γ) Όργανα Διοίκησης ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������158 δ) Φορολογική νομοθεσία ��������������������������������������������������������������������������������������������������������158 ε) Πλεονεκτήματα �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������159 στ) Χαρακτηριστικά παραδείγματα Ε.Π.Ε. στο πλαίσιο της κ.π. Equal α΄ κύκλου ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������159 Α. Το μοντέλο της Κοινωνικής Δικαιόχρησης (Social Franchising) με τη μορφή της Εταιρείας Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) ���������������������������������������������������������161 α) Βασικά χαρακτηριστικά ��������������������������������������������������������������������������������������������������������161 β) Σκοπός και δραστηριότητες του Δικαιοπάροχου φορέα �����������������������������������������162 γ) Σκοπός και δραστηριότητες των Δικαιοδόχων ������������������������������������������������������������162 δ) Πλεονεκτήματα �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������162 ε) Προβλήματα-Δυσκολίες �������������������������������������������������������������������������������������������������������163 στ) Καινοτομία ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������163

ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

9


ζ) Χαρακτηριστικά παραδείγματα και καλή πρακτική στο πλαίσιο της κ.π. Equal α΄ κύκλου ��������������������������������������������������������������������������������������������������������164 2.2.5. Το μοντέλο της Θερμοκοιτίδας Επιχειρήσεων (Business Incubator) �������������������������������164 α) Βασικά χαρακτηριστικά ��������������������������������������������������������������������������������������������������������164 β) Παρεχόμενες υπηρεσίες �������������������������������������������������������������������������������������������������������165 γ) Καινοτομία ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������166 δ) Η καλή πρακτική «Natura Shop» στο πλαίσιο της κ.π. Equal α΄ κύκλου από την Α.Σ. «Συνεπιχειρώντας» ���������������������������������������������������������������������������������������166 ε) Προβλήματα-Δυσκολίες ��������������������������������������������������������������������������������������������������������167 2.2.6. Οι Εταιρείες Λαϊκής Βάσης (Ε.Λ.Β.) ������������������������������������������������������������������������������������������������168 2.2.7. Τα Ιδρύματα �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������169 2.2.8. Οι Επιχειρήσεις της Αυτοδιοίκησης ��������������������������������������������������������������������������������������������169 α) Μορφές ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������170 β) Ποσοτικά στοιχεία �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������173 γ) Τομείς δραστηριοποίησης �������������������������������������������������������������������������������������������������173 2.2.9. Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) του Νόμου 4019/11 �������������������175 α) Ορισμοί ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������175 β) Έννοιες ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������176 γ) Κατηγορίες Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ����������������������������������������177 δ) Έναρξη δραστηριότητας με την εγγραφή στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας ������������������������������������������������������������������������������������������������������������177 ε) Σύσταση της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης – Μέλη – Συνεταιριστικές μερίδες �����������������������������������������������������������178 στ) Σχέσεις μεταξύ των μελών της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης ����������������179 ζ) Όργανα της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης ����������������������������������������������180 η) Διανομή κερδών ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������181 θ) Πόροι �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������181 ι) Χρηματοδοτικά Εργαλεία ����������������������������������������������������������������������������������������������������182 κ) Οικονομικά κίνητρα και μέτρα στήριξης των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων �������������������������������������������������������������������������������������������182 λ) Έλεγχος και κυρώσεις επί των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ������182 μ) Δίκτυα Συνεργασίας, Δυνατότητα Συμπράξεων και Προγραμματικές Συμφωνίες ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������184 ν) Λύση και εκκαθάριση ������������������������������������������������������������������������������������������������������������184 ξ) Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας �������������������������������������������������������������������������185 ο) Συντονιστικός φορέας πολιτικών ανάπτυξης της Κοινωνικής Οικονομίας ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������186 π) Δημόσιες Συμβάσεις Κοινωνικής Αναφοράς ����������������������������������������������������������������186 ρ) Εξουσιοδοτικές διατάξεις ����������������������������������������������������������������������������������������������������187 σ) Έναρξη ισχύος ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������188 τ) Περιεχόμενο Πρότυπου καταστατικού Κοιν.Σ.Επ. ��������������������������������������������������������190 2.3. Η Γυναικεία Κοινωνική Επιχειρηματικότητα ������������������������������������������������������������������������������������193

10

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


2.3.1. Εισαγωγή ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������193 2.3.2. Λόγοι υπέρ της Γυναικείας Συνεταιριστικής-Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας �������������������195 2.3.3. Τομείς δραστηριοποίησης των Γυναικείων Συνεταιρισμών ������������������������������������������������197 2.3.4. Θετικά σημεία από την ανάπτυξη των Γυναικείων Συνεταιρισμών ���������������������������������197 2.3.5. Αδύνατα σημεία των Γυναικείων Συνεταιρισμών �������������������������������������������������������������������198 2.4. Δυσκολίες στην ανάπτυξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα ��������������������������200 2.5. Βιωσιμότητα, προοπτική και βήματα δημιουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων (με παράδειγμα εικονικής Κοινωνικής Επιχείρησης) ������������������������������������������������������������������207 2.6. Προτάσεις πολιτικής για την ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων ������������������������������������������������������������������������������������������������������220 2.7. Εφαρμοσμένες πολιτικές για την προώθηση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα ������������������������������������������������������������������������������������������������������223 Συζήτηση �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������230

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 3.1. Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Ε.Κ.Ε.) και Κοινωνικές Επιχειρήσεις �����������������������������������������231 3.1.1. Εισαγωγή ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������231 3.1.2. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί �������������������������������������������������������������������������������������������������������232 3.1.3. Στόχος ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������232 3.1.4. Επωφελούμενοι �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������232 3.1.5. Δραστηριότητες Ε.Κ.Ε. ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������234 3.2. Κοινωνικός Έλεγχος (Social Audit), Κοινωνικός Απολογισμός (Social Report)και Κοινωνική Λογιστική (Social Accounting) ����������������������������������������������������������������������������������������235 3.2.1. Εισαγωγή �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������235 3.2.2. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί και στόχοι �����������������������������������������������������������������������������������236 3.2.3. Επωφελούμενοι από τον Κοινωνικό Απολογισμό ������������������������������������������������������������������236 3.2.4. Μεθοδολογία ανάπτυξης συστήματος Κοινωνικού Ελέγχου και Αξιολόγησης ����������236 3.2.5. Προσδιορισμός στόχων, αξιών και δραστηριοτήτων της επιχείρησης ��������������������������237 3.2.6. Ο Κοινωνικός Έλεγχος και ο Κοινωνικός Απολογισμός στις Κοινωνικές Επιχειρήσεις ��237 3.2.7. Συμπέρασμα ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������237 Συζήτηση ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������238 ΕΠΊΛΟΓΟΣ: Η Κοινωνική Οικονομία και η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα ως ανάχωμα στην οικονομική κρίση και μια άλλη πρόταση οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης �����239 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΜΕΛΕΤΗ ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������242 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������245

ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

11


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ/ΑΣΚΗΣΕΙΣ �������������������������������������������������������������������������������������251 ΠΑΡΑΤΗΜΑ ΙΙ Α. ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) ΠΡΟΤΑΘΕΝ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������260 Β. ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) «ΒΙΟΔΡΟΜΕΑΣ» ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������270 ΠΑΡΑΤΗΜΑ ΙΙΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΜΗ ΕΝΤΑΓΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ �������������������281 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ��������������������������������������������������������������287 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) ΕΝΤΑΓΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������295

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΝΤΟΥΛΙΑ ��������������������������������������������������������������������������������������������������������319

12

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


Προλογικό Σημείωμα του Καθηγητή Αντώνη Μωϋσίδη Η Κοινωνική Οικονομία, ως έννοια και πράξη συλλογικής οικονομικής δράσης και επιχειρηματικότητας που διακρίνεται μεταξύ της δημόσιας και ιδιωτικής αντίστοιχης, αποδεικνύεται, όσο περνάει ο χρόνος, ως ένα πολύ επίκαιρο και υπό κάποια έννοια και μοντέρνο θέμα. Όλο και πιο πολλοί πολίτες την ανακαλύπτουν, μιλάνε για αυτήν, προσβλέπουν σ’ αυτήν, επιδιώκουν την εφαρμογή της ή την καταγγέλλουν και την απορρίπτουν. Η μεγάλη οικονομική κρίση στην Ελλάδα, ως συνέπεια της οποίας μεγάλα τμήματα του πληθυσμού περιήλθαν σε μεγάλη οικονομική ανέχεια, αποτελεί ένα γόνιμο έδαφος για την παραγωγή του λόγου, της αντιπαράθεσης και της εφαρμογής μορφών Κοινωνικής Οικονομίας και Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Συνεταιρισμών, ως μια εναλλακτική προσέγγιση του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής της εργασίας αλλά και της κατανάλωσης. Η πολυμορφία των παράλληλων όρων, είτε ως αυτόνομων ή ως συμπληρωματικών, είναι χαρακτηριστική για τις διαφορετικές προσλήψεις της έννοιας και της πράξης στο πεδίο: Αλληλέγγυα Οικονομία ή Εναλλακτική οικονομία, ο Τρίτος τομέας κ.λ.π.. Πολύπλευρα σημαντικό λοιπόν το ζήτημα της Κοινωνικής Οικονομίας, αλλά και πολύ ασαφές και διαφιλονικούμενο. Διαφιλονικούμενο ως προς τις πολλές, εννοιολογικές, επιστημολογικές, εφαρμοστικές και φυσικά τις ιδεολογικές-πολιτικές πτυχές του. Τι είναι τελικά η Κοινωνική Οικονομία είτε ως επιστημονικό ζήτημα είτε ως ιστορική διαδρομή, είτε ως κοσμοθέωρηση και αναγκαία κοινωνικο-οικονομική μετεξέλιξη; Ποια οργανωτικά σχήματα και δράσεις συνιστούν και περιλαμβάνονται σ’ αυτήν; Τι μπορεί να καταφέρει τελικά η Κοινωνική Οικονομία; Την ολική ανατροπή ή τη σταδιακή υπονόμευση του καπιταλιστικού συστήματος; Αποτελεί διακριτό μοντέλο και φορέα λύτρωσης για τους «από κάτω» και κατ’ επέκταση συνιστά διέξοδο και προοπτική άμβλυνσης του ανθρώπινου πόνου εντός του συστήματος ή μήπως πρόκειται για μια έξυπνη διέξοδο και «δούρειο ίππο» του κυρίαρχου συστήματος για την υποκατάσταση του ρόλου του παραδοσιακού Κράτους Πρόνοιας; Τα ερωτήματα αυτά δείχνουν την ασάφεια της έννοιας και των πολλών προσεγγίσεων, όπως αυτή αποδεικνύεται από την πολυμορφία των δρώντων φορέων στην Ελλάδα και διεθνώς, τις μορφές οργάνωσής τους, τις ιδεολογίες που τους διέπουν και τα αντικείμενα των δράσεών τους. Αντίστοιχη βέβαια είναι και η προσπάθεια και ανάγκη για την ιδεολογική νομιμοποίηση και οριοθέτηση των εγχειρημάτων αυτών, είτε αυτές απορρέουν από τις προσεγγίσεις που διακινούνται από τις πολιτικά-ιδεολογικά φορτισμένες απόψεις της «ανατροπής», είτε από αυτές των, ας τις ονομάσουμε, πιο μετριοπαθών ή ενσωματωμένων στο σύστημα που βλέπουν στην Κοινωνική Οικονομία έναν τρίτο δρόμο και δυνητικό αντίπαλο δέος στη δημόσια και ιδιωτική επιχειρηματικότητα, στο πλαίσιο όμως των όρων της Αγοράς. Στα παραπάνω επίδικα ζητήματα η συγγραφέας του παρόντος βιβλίου Δώρα Ντούλια αντιτάσσει, καταρχάς, την αναμφισβήτητη πίστη της και την «… πολιτική και ιδεολογική της θέση… ότι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία μπορεί να αποτελέσει –υπό προϋποθέσεις– μια στρατηγική και ένα μοντέλο ανάπτυξης και διεξόδου από την ανεργία και την ανθρωπιστική κρίση…» στη σημερινή Ελλάδα, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό της ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

13


σημείωμα. Την πίστη της αυτή την αντλεί και τη θεμελιώνει στην πλούσια εμπειρία της πολύχρονης επιστημονικής και πρακτικής ενασχόλησής της με Κοινωνικές Επιχειρήσεις και διάφορους άλλους φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας. Με βάση τον πλούτο της αυτόν, μας παραδίδει ένα σύγγραμμα που φιλοδοξεί να αποτελέσει επιστημονικό πόνημα αλλά και χρηστικό εργαλείο για όσους προβληματίζονται θεωρητικά ή ιδεολογικά με τις κρίσεις και τα αδιέξοδα του κυρίαρχου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος ή/και θελήσουν να ασχοληθούν στην πράξη αποτολμώντας νέους δρόμους πιο συλλογικούς και πιο ανθρώπινους. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος επιτυγχάνεται με πολύ πειστικό τρόπο. Το βιβλίο ανταποκρίνεται σ’ αυτές τις ανάγκες μέσα από τον πλούτο των θεμάτων, τη διεξοδική παρουσίαση και ανάλυσή τους, την πολύ χρήσιμη εγχειριδιακού χαρακτήρα λεπτομερή του δόμηση με τα πολλά παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής, τις ασκήσεις και τα πέντε (5) παραρτήματά του, αλλά και την επεξεργασμένη εκτενή βιβλιογραφία. Το περιεχόμενο του βιβλίου πείθει για την πρωταρχική πίστη της συγγραφέως στο αντικείμενο που υπηρέτησε για χρόνια και μοιράζεται εδώ με τους αναγνώστες σε μια συστηματική ταξινόμηση και σύνθεση της εμπειρίας της, εμπλουτισμένης με ελληνικά και διεθνή παραδείγματα και την απαραίτητη επιστημονική θεωρία. Η πειθώ αυτή μπορεί να κινητοποιήσει συνειδήσεις για μια «άλλη» προσέγγιση των διεξόδων της ανεργίας, αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων. Συνεπώς, είναι βέβαιο ότι το παρόν βιβλίο θα αποδειχθεί χρήσιμο τόσο: α) για την Κοινωνία των Πολιτών και τους ήδη δρώντες ή και μελλοντικούς κοινωνικούς επιχειρηματίες, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το βιβλίο για την ενημέρωσή τους, την αυτοεκπαίδευσή τους σε θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας, καθώς και τους τρόπους δικτύωσης με άλλες Κοινωνικές Επιχειρήσεις. β) για στελέχη και διοικήσεις τραπεζών, και ειδικά συνεταιριστικών, που μπορούν να ενημερωθούν για τη Μικροπίστωση και γενικά τις εναλλακτικές πιστώσεις, και τους τρόπους εφαρμογής για τη στήριξη ατόμων με χαμηλά εισοδήματα, με απώτερο στόχο την ανάπτυξη κοινωνικών και συμβατικών επιχειρήσεων, γ) όσο και για τους πολιτικούς υπεύθυνους, τόσο στην κεντρική πολιτική σκηνή, όσο και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως βάση σκέψης, προβληματισμού και εργαλείο σχεδιασμού και παρέμβασης. Πρωτίστως όμως, η σημαντικότητα της χρηστικότητας του βιβλίου και η λειτουργία του ως διδακτικής πυξίδας αφορά στους διδάσκοντες και διδασκόμενους στο αντικείμενο της Κοινωνικής Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, καθώς το έργο τους διευκολύνεται με τον εμπλουτισμό της ύλης του βιβλίου και με το συμπληρωματικό εκπαιδευτικό υλικό σε ψηφιακή μορφή (cd), στο οποίο περιλαμβάνεται το «Εγχειρίδιο του Εκπαιδευτή» και ο «Οδηγός Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος». Αντώνης Μωϋσίδης, Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

14

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


Προλογικό Σημείωμα της Συγγραφέως Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια απόπειρα προσέγγισης των ζητημάτων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, όπως έχουν διαμορφωθεί στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στη Διεθνή Kοινότητα μέχρι σήμερα, καθώς και της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Συμπεριλαμβάνει επίσης αναφορές στη Γυναίκεια Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, στις Μικροπιστώσεις, στο νομοθετικό πλαίσιο για την Κοινωνική Οικονομία και Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, ενώ παρατίθενται και παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων (κ.ε.). Αποτελεί επίσης μια απόπειρα καταγραφής των ολοένα αυξανόμενων Κοινωνικών Επιχειρήσεων και μορφωμάτων/φορέων της αλληλέγγυας οικονομίας, με παράθεση και ορισμένων καλών πρακτικών στην Ελλάδα της κρίσης (2014), ζήτημα που αυτό καθεαυτό καταδεικνύει τη δυναμική του τομέα. Στόχος του είναι να αποτελέσει ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό (αυτομόρφωσης ή διά ζώσης εκπαίδευσης ενηλίκων) και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες για να δραστηριοποιηθούν επιτυχώς στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας, ο οποίος παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές στην Ελλάδα της κρίσης.

Πού απευθύνεται: Το έργο απευθύνεται: • στο ευρύτερο κοινό, το οποίο ενδιαφέρεται να ενημερωθεί με απλό και κατανοητό τρόπο και με παραδείγματα, για την Kοινωνική και Aλληλέγγυα Oικονομία και την Kοινωνική Eπιχειρηματικότητα. • σε εκπαιδευόμενους/καταρτιζόμενους, οι οποίοι επιθυμούν να ασχοληθούν με δραστηριότητες Κοινωνικής Οικονομίας, είτε ως μελλοντικοί κοινωνικοί επιχειρηματίες, είτε ως εθελοντές, είτε ως μισθωτοί. • σε υπάρχοντες και εν δυνάμει κοινωνικούς επιχειρηματίες, για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. • σε γυναίκες – μελλοντικές και υπάρχουσες κοινωνικούς επιχειρηματίες και μέλη γυναικείων συνεταιρισμών, για να συνεργάζονται και να δικτυώνονται με άλλους συνεταιρισμούς, φορείς και Kοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. • σε συμβούλους κοινωνικής επιχειρηματικότητας, στελέχη δομών και υπηρεσιών υποστήριξης Κοινωνικών Επιχειρήσεων ή δραστηριοτήτων Κοινωνικής Οικονομίας, για να διευκολύνει το έργο τους. • σε στελέχη χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που αναπτύσσουν εναλλακτικά χρηματοδοτικά εργαλεία υποστήριξης επιχειρήσεων (π.χ. Συνεταιριστικές Τράπεζες), προ-

ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

15


κειμένου να αποκτήσουν γνώσεις σχετικά με την Κοινωνική Οικονομία και τις εναλλακτικές πιστώσεις. • σε διευθυντικά στελέχη φορέων κατάρτισης και εκπαίδευσης (π.χ. Κ.Ε.Κ.) και σε στελέχη φορέων της Αλληλέγγυας Οικονομίας και της Κοινωνίας των Πολιτών (π.χ. Μ.Κ.Ο. και συλλόγων), για να εμπλουτίσουν τις γνώσεις και δεξιότητές τους στο αντικείμενο. • σε πολιτικά πρόσωπα και managers Φορέων (δημόσιου, ιδιωτικού τομέα, Ο.Τ.Α. και κέντρων εκπαίδευσης), που ασκούν πολιτικές για την Κοινωνική Οικονομία, προκειμένου αυτοί, αφού ενστερνιστούν τις αρχές και αξίες της, να σχεδιάσουν πολιτικές υποστήριξης των Κοινωνικών Επιχειρήσεων, των Αλληλέγγυων Δικτύων και των Τοπικών Αναπτυξιακών Δραστηριοτήτων Κοινωνικής Οικονομίας, με ευαισθησία και θετική άποψη.

Ποιοι λόγοι προκάλεσαν τη συγγραφή του Η ενασχόληση με το θέμα πηγάζει: 1. Από τη βαθιά πίστη και πολιτική και ιδεολογική μου θέση ότι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία μπορεί να αποτελέσει –υπό προϋποθέσεις– μια στρατηγική και ένα μοντέλο ανάπτυξης και διεξόδου από την ανεργία και την ανθρωπιστική κρίση που μαστίζει σήμερα την Ελλάδα (ειδικά σε τοπικές κοινωνίες και οικονομίες). Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εάν και εφόσον οι εμπλεκόμενοι στα εγχειρήματα Κοινωνικής Οικονομίας (φορείς, άνεργοι, Τ.Α., κ.ά.) διακατέχονται από τα ιδανικά, τις αρχές και τις αξίες της (αλληλεγγύη, κοινότητα, προσφορά, πληθυντική οικονομία, κινητοποίηση κοινωνικού κεφαλαίου) και απορρίπτουν την άποψη ότι οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις είναι απλώς ένα μέσον που εξυπηρετεί τις λογικές της αγορακεντρικής και νεοφιλελεύθερης οικονομίας. 2. Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία, ενασχόληση και εμπλοκή μου σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις και σε μη κερδοσκοπικούς φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, καθώς και από την υποστήριξη/συμβουλευτική που παρείχα ως εργαζόμενη και εκπαιδεύτρια σε σοβαρά εγχειρήματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας (π.χ. γυναικείους συνεταιρισμούς, Κοινωνικές Επιχειρήσεις) από το 1983 έως σήμερα. Οι γνώσεις και οι εμπειρίες μου αποκτήθηκαν τόσο στο επαγγελματικό πεδίο όσο και στο κοινωνικό, ως σύμβουλος πολιτιστικής και κοινωνικής δράσης στη Νομαρχία Ιωαννίνων, όπου συνεργάστηκα με περισσότερους από 1.000 φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και του Τρίτου τομέα, ως Γενική Γραμματέας Ισότητας, ως στέλεχος στη Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, ως σύμβουλος Κοινωνικής και Γυναικείας επιχειρηματικότητας, ως μέλος Κοινωνικών Επιχειρήσεων και συλλογικών φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών, ως εκπαιδεύτρια ανέργων και ομάδων σε αποκλεισμό, ως εμπειρογνώμων-μελετήτρια για την Κοινωνική Οικονομία και τη Μικροπίστωση και ως επιστημονική υπεύθυνη σε έργα και πρωτοβουλίες Κοινωνικής Οικονομίας και Μικροπίστωσης, που αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με πολλούς εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς.

16

ΝΤΟΥΛΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ


Τα ζωντανά επιτυχημένα παραδείγματα συλλογικών πρωτοβουλιών της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας ή της Κοινωνίας των Πολιτών (κερδοσκοπικών και μη, όπως γυναικείων συνεταιρισμών, Α.Μ.Κ.Ε., γυναικείων και πολιτιστικών φορέων), με τα οποία ήρθα σε επαφή, κατέδειξαν ότι, όταν υπήρχαν οι προϋποθέσεις και οι αρχές ανάπτυξης κοινωνικών και αλληλέγγυων φορέων/επιχειρήσεων, τα άτομα ξεπερνούσαν τις δυσκολίες που παρουσιάζονταν στα συλλογικά τους εγχειρήματα και συνέβαλλαν αποφασιστικά, μέσω των επιτυχημένων αυτών εγχειρημάτων, στην αντιμετώπιση τοπικών αναγκών, στην κοινωνική συνοχή, στη δημιουργία απασχόλησης, στην αντιμετώπιση της ανεργίας και του αποκλεισμού, στην άμβλυνση οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, στην κοινωνική δραστηριοποίηση κυρίως αποκλεισμένων ατόμων, στην τοπική ανάπτυξη, στην κοινωνικοποίησή τους και στην παροχή εξαιρετικών προϊόντων ή υπηρεσιών στις τοπικές κοινωνίες. 3. Από τις αποκτηθείσες γνώσεις σε Διεθνή Γυναικεία Fora των Μ.Κ.Ο. (Παγκόσμιες Διασκέψεις Γυναικών, π.χ. Ναϊρόμπι 1985, Πεκίνο 1995), στα οποία η Κοινωνική Οικονομία και Επιχειρηματικότητα, καθώς και η Μικροπίστωση, αποτελούσαν σημαντικά ζητήματα προβληματισμού. 4. Από την εμπειρία μου ως στέλεχος της Γενικής Γραμματείας Διά Βίου Μάθησης (1992-2010), όπου συνειδητοποίησα την αναγκαιότητα της Διά Βίου Μάθησης και της ύπαρξης κατάλληλων εκπαιδευτικών εγχειριδίων προς χρήση από ενήλικες, εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτές, τα οποία θα πρέπει να είναι προσβάσιμα στο ευρύ εκπαιδευτικό κοινό (εκπαιδευόμενους, στελέχη, εκπαιδευτές), ευκολο-αναγνώσιμα, κατανοητά και δομημένα με παραδείγματα και ασκήσεις για την εξάσκηση των ενηλίκων εκπαιδευόμενων/αναγνωστών, όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. 5. Από την ακράδαντη πίστη ότι οι Εναλλακτικές Πιστώσεις και η Μικροπίστωση μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στη δημιουργία βιώσιμων Κοινωνικών, Γυναικείων και Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων και ότι και στην Ελλάδα –όπως ήδη ισχύει στην υπόλοιπη Ευρώπη και τη Διεθνή Κοινότητα– πρέπει να αναπτυχθούν από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (π.χ. Συνεταιριστικές Τράπεζες) εναλλακτικά χρηματοπιστωτικά εργαλεία στήριξης των επιχειρήσεων –σύμφωνα και με αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Ηνωμένων Εθνών–, ώστε να έχουν πρόσβαση σ’ αυτές άτομα χωρίς εισόδημα, τα οποία, με μικροδάνεια (με ευνοϊκούς όρους) και με συμβουλευτικές αποκεντρωμένες υπηρεσίες, μπορούν να αναπτύξουν συλλογικές πρωτοβουλίες κοινωνικής και αλληλέγγυας επιχειρηματικότητας.

Ποια η μεθοδολογική προσέγγιση του θέματος Η προσέγγιση του θέματος αφορά τόσο σε βασικά θεωρητικά ζητήματα και σχολές σκέψης σχετικά με την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, όσο και σε εφαρμοσμένες πρακτικές Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, οι οποίες καθημερινά αυξάνονται και «ανθίζουν», προκειμένου να «απαντήσουν»

ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ

17


170 × 240  SPINE: 23  FLAPS: 80

Σήμερα απασχολείται ως ερευνήτρια, συγγραφέας, σύμβουλος και εκπαιδεύτρια στα παραπάνω θέματα. Συμμετείχε ως οργανώτρια ή εισηγήτρια σε συνέδρια και ημερίδες (περισσότερα από 120) διεθνούς, ευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου και ως πρόεδρος, αντιπρόεδρος και μέλος σε πολλές επιτροπές και συμβούλια αντιστοίχου εμβέλειας. Υπήρξε, επίσης, μέλος και πρόεδρος λαϊκοσυμμετοχικών θεσμών του Δημοσίου (Νομαρχιακής Επιτροπής Ισότητας Ιωαννίνων και Αθηνών, Νομαρχιακής Επιτροπής Πολιτισμού Ιωαννίνων) από το 1981 έως το 1995, ενώ από το 1979 έως σήμερα είναι μέλος συλλογικών Φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών και του Γυναικείου Κινήματος, καθώς και Κοινωνικών Επιχειρήσεων (την τελευταία δεκαπενταετία).

Η

της Γυναικείας Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, των Εναλλακτικών Πιστώσεων, της Μικροπίστωσης και της Κοινωνικής Ευθύνης. Καταγράφει, επίσης, καλές πρακτικές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Οργανισμών του Τρίτου τομέα στην Ευρώπη, στη Διεθνή Κοινότητα και στην Ελλάδα, τις θεσμοθετημένες και μη μορφές Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα, το νομοθετικό πλαίσιο για τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.), τα βήματα δημιουργίας Κοινωνικών Επιχειρήσεων και σχέδια καταστατικών Κοιν.Σ.Επ.. Απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, σε μελλοντικούς και υπάρχοντες κοινωνικούς επιχειρηματίες, σε πολιτικούς και managers φορέων, σε εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, σε στελέχη Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Τραπεζικών Ιδρυμάτων και σε όσους δραστηριοποιούνται στον Τρίτο τομέα της οικονομίας. Το έργο περιλαμβάνει, επίσης, και δύο μικρότερα βιβλία, ήτοι το «Εγχειρίδιο του Εκπαιδευτή» και τον «Οδηγό Αναλυτικού και Ωρολογίου Προγράμματος», τα οποία διατίθενται σε ψηφιακό δίσκο εγγραφής (cd) μαζί με το βιβλίο και είναι χρήσιμα σε εκπαιδευτές, εκπαιδευόμενους και στελέχη φορέων εκπαίδευσης ή κατάρτισης με αντικείμενο το περιεχόμενο του βιβλίου.

ΘΕΟΔΩΡΑ ΝΤΟΥΛΙΑ

με πολλούς εθνικούς και ευρωπαϊκούς Φορείς, για τα έτη 1992-2010, και έχει πλούσιο συγγραφικό και μελετητικό έργο.

αποτυχία των κανόνων της Αγοράς να αντιμετωπίσουν τα όλο και αυξανόμενα προβλήματα της ανεργίας, της φτώχειας, της εκμετάλλευσης, και τα διογκούμενα προβλήματα των ανθρώπων που υφίστανται σήμερα τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, οδηγούν στην ανάδειξη της Κοινωνικής Οικονομίας ως ενός εναλλακτικού και ανθρώπινου μοντέλου παραγωγικής διαδικασίας και ανάπτυξης, με αρχές την αλληλεγγύη, τη συλλογικότητα, την αυτοδιαχείριση και τη συνεργασία του κοινωνικού κεφαλαίου στις τοπικές κοινωνίες. Το βιβλίο αυτό, το οποίο αποτελεί τόσο ενημερωτικό, όσο και εκπαιδευτικό υλικό, αποπειράται να καταδείξει τη σπουδαιότητα και τη μεγέθυνση του τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και διεθνώς, και να καταγράψει το εύρος και τις δυνατότητες που παρουσιάζει ο τομέας αυτός στην Ελλάδα, ιδιαίτερα ως προς την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Περιλαμβάνει θεωρητική ανάλυση σχετικά με την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση των ελλείψεων (του τομέα και των δραστηριοτήτων του), παρουσίαση υφιστάμενων Κοινωνικών Επιχειρήσεων, Φορέων της Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα και των δυνατοτήτων του τομέα προς την κατεύθυνση της επαγγελματικής, επιχειρηματικής και κοινωνικής δραστηριοποίησης ενδιαφερομένων, ενώ προσεγγίζει ακροθιγώς και τα ζητήματα

Η Θεοδώρα Ντούλια γεννήθηκε το 1955 στη Λάκα Σουλίου της Ηπείρου και είναι οικονομολόγος, απόφοιτος του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου. Διετέλεσε Γενική Γραμματέας Ισότητας (1989), ενώ στο Δημόσιο εργάστηκε επί 33 έτη σε πολλές υπηρεσίες: στη ΙΒ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων (1979-1981), στη Νομαρχία Ιωαννίνων, όπου συνεργάστηκε ως σύμβουλος πολιτιστικής και κοινωνικής δράσης, με περισσότερους από 1.000 φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και του Τρίτου τομέα (1982-1987), στη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (1988) και στη Γενική Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης του Υ.Π.Ε.Π.Θ. [ως υπάλληλος, τμηματάρχης, διευθύντρια και σύμβουλος Κοινωνικής και Γυναικείας Επιχειρηματικότητας (1992-2010)].

Η συγγραφέας

«(…) Με βάση τον πλούτο της αυτό, μας παραδίδει ένα σύγγραμμα που φιλοδοξεί να αποτελέσει επιστημονικό πόνημα αλλά και χρηστικό εργαλείο για όσους προβληματίζονται θεωρητικά ή ιδεολογικά με τις κρίσεις και τα αδιέξοδα του κυρίαρχου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος ή/και θελήσουν να ασχοληθούν στην πράξη αποτολμώντας νέους δρόμους πιο συλλογικούς και πιο ανθρώπινους. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος επιτυγχάνεται με πολύ πειστικό τρόπο. Το βιβλίο ανταποκρίνεται σ’ αυτές τις ανάγκες μέσα από τον πλούτο των θεμάτων, τη διεξοδική παρουσίαση και ανάλυσή τους, την πολύ χρήσιμη εγχειριδιακού χαρακτήρα λεπτομερή του δόμηση με τα πολλά παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής, τις ασκήσεις και τα πέντε (5) παραρτήματά του, αλλά και την επεξεργασμένη εκτενή βιβλιογραφία (…)».

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

0_cover_ntoulia.indd 1

ΠΕ

ISBN 978-960-564-246-4

ΡΙΛΑΜ

Β

Απόσπασμα από τον «Πρόλογο» του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Αντώνη Μωϋσίδη

Α

ΤΑ Ι C D Ε Ν

Υπήρξε επιστημονική υπεύθυνη στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα σε εθνικά κα ευρωπαϊκά έργα, προγράμματα και πρωτοβουλίες για γυναίκες, για ευπαθείς κοινωνικά και οικονομικά ομάδες, σε θέματα σχετικά με την καταπολέμηση του Αποκλεισμού, την Ισότητα ευκαιριών, την Κοινωνική Οικονομία, τη Μικροπίστωση, την κοινωνική επιχειρηματική δραστηριοποίηση ευπαθών κυρίως ομάδων, τη Γυναικεία Επιχειρηματικότητα και τον Πολιτισμό, τα οποία αναπτύχθηκαν σε συνεργασία

31/3/2015 3:28:56 μμ


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.