Κοινωνικός έλεγχος και εγκληματικότητα στη μαρξιστική θεωρία by Εκδόσεις Οσελότος

160 × 230 SPINE: 3.6 FLAPS: 70

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ι εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στο παγκοσμιοποιημένο πλέον καπιταλιστικό σύστημα συνοδεύονται από μια σοβαρή αλλαγή στη στάση του κράτους. Έχοντας χάσει τις οικονομικές του λειτουργίες, αυτό που κυρίως απομένει είναι η τήρηση της τάξης και η φροντίδα να τηρούνται οι όροι του παιχνιδιού, ενός παιχνιδιού που οι κανόνες του ορίζονται έξω από το εθνικό πλαίσιο και δημιουργούν συνθήκες κοινωνικής σύγκρουσης με τη δραματική υποβάθμιση των συνθηκών ζωής μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Το σύγχρονο κράτος μετατρέπεται όλο και περισσότερο από κράτος επιείκειας και δικαιοσύνης σε κράτος βίας, αυστηρότητας και επιβολής. Εξάλλου ο σύγχρονος άνθρωπος δείχνει να βρίσκεται σε μια μόνιμη κατάσταση αμφιβολίας. Η επίγνωση της σχετικότητας των ανθρώπινων πραγμάτων, πλέον, δεν αποτελεί απλά κτήμα μια μικρής ομάδας διανοουμένων. Σήμερα, όπως λέει ο Πήτερ Μπέργκερ, «εμφανίζεται σαν εκτεταμένο πολιτισμικό γεγονός με απολήξεις μέχρι τα χαμηλότερα επίπεδα του κοινωνικού συστήματος». Τα ζητήματα που περιγράφονται στις δύο πρώτες παραγράφους εμφανίζονται στην σύντομη παρουσίαση που γίνεται του τρόπου με τον οποίο ο μαρξισμός τοποθετείται πάνω στα ζητήματα που αφορούν στην εγκληματικότητα. Παρουσιάζονται λοιπόν οι κύριες μαρξιστικές τάσεις αναφορικά με το έγκλημα, τον εγκληματία και τον ασκούμενο κοινωνικό έλεγχο, καθώς και οι σημαντικότερες κριτικές που διατυπώθηκαν τόσο κατά τον ενδομαρξιστικό διάλογο όσο και με τις μη μαρξιστικές θεωρήσεις κατά τις δεκαετίες του 1960, ’70 και ’80 γύρω από τα σχετικά ζητήματα. Όπως προλογικά σημειώνουμε, αν το εγκληματικό φαινόμενο δεν αφορά σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις ανθρώπων αλλά συνδέεται με ιδιαίτερες ανθρώπινες καταστάσεις, τότε όλα όσα ιστορικής σημασίας συμβαίνουν σήμερα γύρω μας, σύντομα θα τα βρούμε μπροστά μας, με μία ποικιλία μορφών στο χώρο αυτού που ονομάζεται εγκληματικότητα και αποκλίνουσα συμπεριφορά και θα αφορά σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Σε μια εποχή που απουσιάζουν εκκωφαντικά τα προοδευτικά οράματα, οι άνθρωποι παθητικοποιούνται όλο και περισσότερο και το μέλλον δείχνει να διαγράφεται χειρότερο από το παρελθόν, η διαχείριση της ανθρώπινης δυσφορίας από την πλευρά της εξουσίας δεν μπορεί παρά να γίνει με καταφυγή σε αυταρχικές πολιτικές και κατασταλτικές λογικές. Με αυτά τα δεδομένα ο προβληματισμός γύρω από τα ζητήματα των ορισμών και των αιτίων του εγκλήματος καθώς και της διαχείρισής του αποτελεί ζήτημα κρίσιμης σημασίας. Μια μικρή συμβολή στην ανάγκη αυτή του σημερινού ανθρώπου, που θέλει να δει μερικά από αυτά που κρύβονται πίσω και πέρα από όσα ο κυρίαρχος λόγος παρουσιάζει, επιχειρεί να αποτελέσει και η μελέτη αυτή.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Ο επιστημονικός διάλογος μεταξύ μαρξιστικών και μη μαρξιστικών θεωρήσεων κατά τις δεκαετίες 1960, ’70 και ’80

Ο Ηλίας Ι. Π. Δασκαλάκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε «Πολιτικές Επιστήμες» και «Κοινωνιολογία» στην Πάντειο ΑΣΠΕ, «Παιδαγωγική» στο τμήμα Φ.Π.Ψ. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και το 2008 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα: «Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της μαθητικής αδιαφορίας. Η περίπτωση της Κέρκυρας», στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι εκπαιδευτικός και εργάζεται ως κοινωνιολόγος σε σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Κέρκυρα.

ISBN 978-960-564-673-8 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

0_cover_marx_use this.indd 1

9 789605 646738

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 8/24/2018 4:10:47 PM

Η Λ Ι Α Σ Ι. Π. Δ Α Σ Κ Α Λ Α Κ Η Σ

ΑΘΗΝΑ 2018

ΤΙΤΛΟΣ

Κοινωνικός έλεγχος και εγκληματικότητα στη μαρξιστική θεωρία ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

Ηλίας Ι. Π. Δασκαλάκης ΣΕΙΡΑ

Αθήνα, Σεπτέμβριος 2018 ISBN 978-960-564-673-8

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Στη μνήμη του αγαπημένου μου θείου Ηλία Δασκαλάκη, καθηγητή εγκληματολογίας, που εδώ και πολλά χρόνια δε βρίσκεται μαζί μας. Ενός ανθρώπου που στάθηκε για μένα πνευματικός πατέρας και πρότυπο ζωής· ενός ανθρώπου γεμάτου καλοσύνη και πραότητα που με το παράδειγμά του δίδασκε την ανεκτικότητα και την ανθρωπιά.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ��7 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ��11 Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ Μαρξιστική και μη μαρξιστική εγκληματολογία ��13 Α)

Η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης ��13 1. Η παραδοσιακή εγκληματολογία ��13 2. Η θεωρία της αλληλεπίδρασης ��15 3. Εγκληματολογικές θεωρίες της σύγκρουσης στο πολιτικό πεδίο ��20 Β) Μαρξιστική εγκληματολογία και εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης ��23 1. Ένα νέο εγκληματολογικό παράδειγμα ��23 2. Μια πορεία σχετικοποίησης της κοινωνικής ζωής ��24 3. Εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης: Μια τεχνοκρατική θεώρηση ��25 4. Συμπεράσματα ��26 Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ Μαρξισμός και εγκληματικότητα ��29 Μαρξισμοί και εγκληματολογία ��29 Α) Μηχανιστικός μαρξισμός ��33 Β) Νεομαρξιστές ��35 1. Η μεθοδολογία ��35 2. Οι βασικές θέσεις ��37 α. Σχετικά με τον ποινικό νόμο ��37 β. Σχετικά με την εγκληματική συμπεριφορά ��39 —5

—

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

Γ) Η συνδυαστική τάση της μαρξιστικής εγκληματολογίας ��41 1. Οι Άγγλοι κριτικοί εγκληματολόγοι ��41 2. Οι Ιταλοί κριτικοί εγκληματολόγοι ��46 Γ΄ ΕΝΟΤΗΤΑ Κριτική της μαρξιστικής εγκληματολογίας �� 51 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ��55 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ��57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ��59

—6

—

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

χώρα βρίσκεται στο «μάτι» του κυκλώνα μιας μεγάλης και πολύπλευρης κρίσης. Πρόκειται για μια κρίση οικονομική αλλά και πολιτική, μια κρίση δημοκρατίας, θεσμών και αξιών, μια κρίση που δημιουργεί ερωτήματα γύρω από το νόημα των δραστηριοτήτων μας. Την ίδια στιγμή ένας άγριος καπιταλισμός βρίσκει την ευκαιρία και επιτίθεται, σαρώνοντας σημαντικές κατακτήσεις στο χώρο της εργασίας, της κοινωνικής πρόνοιας και της δημοκρατικής διακυβέρνησης, ενώ δεν αφήνει ανέπαφο ένα κλίμα ηπιότητας και επιείκειας που είχε κατακτήσει η ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες και είχε επικρατήσει στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Ο ποινικός και σωφρονιστικός χώρος εμφανίζουν μεγάλη κινητικότητα. Ο ποινικός νόμος και οι φυλακές εμφανίζονται πλέον απειλητικές, όχι μόνο για ένα κοινωνικό περιθώριο αλλά για ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού, ενώ οι συνθήκες συνύπαρξης αποκτούν μια αγριότητα. Οι μειώσεις μισθών και συντάξεων, η κατάργηση θέσεων εργασίας και οι απολύσεις, η υποτονικότητα της αγοράς, η μείωση ή κατάργηση επιδομάτων και παροχών με την παράλληλη αύξηση των φορολογικών βαρών οδηγούν σε αδυναμία ανταπόκρισης των πολιτών στις οικονομικές τους υποχρεώσεις και στη δραματική υποβάθμιση του επιπέδου διαβίωσης. Η άμεση ή έμμεση εμπλοκή των πολιτών στους μηχανισμούς απονομής της δικαιοσύνης, ποινικής και μη, γίνεται περισσότερο πιθανή από παλαιότερα. Και, όπως έλεγαν οι κριτικοί εγκληματολόγοι της δεκαετίας του 60, όταν η κοινωνική σύγκρουση κλιμακώνεται, οι μηχανισμοί ποινικής δικαιοσύνης αγριεύουν κι αυτοί. Δεν είναι τυχαίο που, μεσούσης της κρίσης, λεφτά υπάρχουν για φυλακές υψίστης ασφαλείας. Φυλακές ιδιαίτερης συμβολικής αξίας, αφού με έμφαση αποδίδουν την διαφαινόμενη αλλαγή της στάσης του κράτους, από κράτος φύλακα και αρωγό σε κράτος δεσμώτη, σκληρό και άκαμπτο τιμωρό. Από κράτος της ηπιότητας, της επιείκειας και της δικαιοσύνης – με τις γνωστές σε όλους αδυναμίες του – σε κράτος βίας, αυστηρότητας και επιβολής. Αν οι σκέψεις αυτές έχουν κάποια βάση, τότε η επαφή με την προβληματική που συνδέεται με το έγκλημα, τον εγκληματία, τον ρόλο —7

—

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

που αυτός διαδραματίζει στην κοινωνία και τον έλεγχο που ασκεί η κοινωνία σε αυτόν αποκτά κάποια πρόσθετη αξία στις μέρες μας. Στο βιβλίο αυτό μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος κάποια βασικά σημεία μιας προοδευτικής προβληματικής που συνδέεται με το σημαντικό από πολλές απόψεις ζήτημα της εγκληματικότητας. Αν και το βιβλίο ασχολείται με “θεωρίες”, αυτό απευθύνεται, όχι στον ειδικό, αλλά στον απλό αναγνώστη που θέλει να πάρει μια πρώτη ενημέρωση για τα σχετικά ζητήματα1. Το κείμενο που ακολουθεί αφορά στην επιστημονική συζήτηση που αναπτύχθηκε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1960, ’70 και ’80, ανάμεσα στις μαρξιστικές και τις μη μαρξιστικές προσεγγίσεις του εγκληματικού φαινομένου. Χωρίς να έχει την αξίωση μιας εξαντλητικής παρουσίασης της σχετικής συζήτησης, το κείμενο εστιάζει στις διαφορές ανάμεσα στις μαρξιστικές προσεγγίσεις και στις θεωρίες εκείνες που με ένα γενικό τίτλο θα μπορούσαν να αποκληθούν «εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης», θεωρίες που, μέσα στο γενικότερο κλίμα αμφισβήτησης της εποχής και με τη διάθεση ενός “απελευθερωτικού ανθρωπισμού”, κάνουν την εμφάνισή τους από τη δεκαετία του 1960 και μετά για να κλονίσουν τις βάσεις της παραδοσιακής εγκληματολογίας. Παρακολουθώντας τη σχετική επιχειρηματολογία εύκολα διαπιστώνει κανείς τη χρησιμότητα των θεωριών της κοινωνικής αντίδρασης, ταυτόχρονα όμως και τις ανεπάρκειές τους, που προβάλλουν μέσα από την κριτική που τους ασκείται από τη μεριά των μαρξιστικών προσεγγίσεων οι οποίες τους προσάπτουν ως αδυναμία ότι προκαλούν ουδετεροποίηση των “αξιών” και “σχετικοποίηση της κοινωνικής ζωής”. Παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που πέρασε από τότε, οι διακυβεύσεις παραμένουν ίδιες και οξύνονται. Η αξιακή φτώχεια του σύγχρονου πολιτισμού, η απουσία οραματικών στοιχείων στην κοινωνική ζωή και η υποκατάστασή τους από την καταναλωτική μανία, 1 Για εκτενέστερη ενημέρωση γύρω από τη σχετική προβληματική, τις νεότερες εξελίξεις στο χώρο του εγκληματολογικού προβληματισμού και τα πιο πρόσφατα προβλήματα που συνδέονται με την επίταση φαινομένων «αποκλεισμού και δαιμονοποίησης, φόβου του “άλλου”, “νέου φυλετισμού” και ρατσισμού κατά τις τελευταίες δεκαετίες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, της επεκτεινόμενης φτωχοποίησης των μεσαίων στρωμάτων και της «αγοραίας κουλτούρας», μπορεί κανείς να διαβάσει το βιβλίο του Γρηγόρη Λάζου «Κριτική Εγκληματολογία», εκδ. Νομική βιβλιοθήκη, Αθήνα 2007.

—8

—

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

η διαρκώς επιτεινόμενη παθητικοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου, που γίνεται όλο και περισσότερο θεατής της ζωής, με ολοένα ελαχιστοποιούμενες τις δυνατότητες παρέμβασής του στην κοινωνική ζωή, αποτελούν όλα προβλήματα τεραστίων διαστάσεων για την ακεραιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, που γίνονται όλο και πιο δυσεπίλυτα. Η πολυπλοκότητα των συστημάτων και η ανάγκη κατοχής ειδικών γνώσεων για την κατανόησή τους δημιουργούν στρατιές προλεταρίων που δεν είναι σε θέση παρά μόνο να χειρίζονται τις εξελιγμένες μηχανές που έχουν μπει πλέον παντού. Οι εργαζόμενοι γίνονται απλοί χειριστές και χάνουν κάθε έλεγχο πάνω στη δουλειά τους. Και όλα αυτά μέσα σε συνθήκες άγριας καπιταλιστικής επίθεσης που δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Αν το εγκληματικό φαινόμενο δεν αφορά σε κάποιες ιδιαίτερες περιπτώσεις ανθρώπων, αλλά συνδέεται με ιδιαίτερες ανθρώπινες καταστάσεις, τότε όλα όσα συμβαίνουν σήμερα θα τα βρούμε μπροστά μας πολύ σύντομα, με μία ποικιλία μορφών στο χώρο αυτού που ονομάζεται εγκληματικότητα και αποκλίνουσα συμπεριφορά και θα αφορά όλους μας. Καλοκαίρι 2018

—9

—

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ «Ο Καρυωτάκης, ενώ καταγγέλλει καταστάσεις του αστισμού της εποχής του, που έπαιρνε τον κατήφορο, είναι ο ίδιος μια μορφή του ξεπεσμού ... Ο Καρυωτάκης, λ.χ. βρίσκεται σε πλέρια αντίθεση με τον αστικό κόσμο του καιρού του κι η ποίησή του είναι μια καταγγελία και μια καταδίκη της αστικής ζωής, όμως ο νιχιλισμός του και η θανατοφιλία του φέρνουν τη σφραγίδα της χρεοκοπίας αυτού του κόσμου κι εκφράζουν τα αδιέξοδά του». Αυτά τα λόγια, αποσπάσματα από μια κριτική του Μάρκου Αυγέρη στο έργο του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη2, αποτελούν, κατά την εκτίμησή μας, στη βάση τους και την τοποθέτηση της μαρξιστικής εγκληματολογίας απέναντι σ’ εκείνη της κοινωνικής αντίδρασης. Από μαρξιστική σκοπιά, η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης – σαν ένα είδος σύνθεσης των θεωριών της αλληλεπίδρασης και εκείνων της σύγκρουσης στο πολιτικό πεδίο – αποτελεί, όπως θα επιχειρήσουμε να δείξουμε, ένα είδος καταγγελίας που, ενώ απομυθοποιεί και αποκαλύπτει κάποια από τα κακώς κείμενα, δεν κατορθώνει να προτείνει κάτι το εναλλακτικό στον ποινικό χώρο, αφού δεν επιχειρεί μια κριτική των δομών τις οποίες όχι μόνο δεν θίγει, αλλά αντίθετα, τελικά, ενισχύει. Στην μαρξιστική οπτική, η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης καταλήγει σε μια μοιρολατρία και έναν πεσιμισμό – το έγκλημα θα υπάρχει πάντα, εφόσον πάντα θα υπάρχουν σχέσεις εξουσιαστικές. Με την ισοπέδωση των αξιών, η προσέγγιση αυτή οδηγεί στην ωμότητα και τον κυνισμό. Όλες οι αξίες εμφανίζονται να είναι ίδιες, αφού η μόνη διαφορά εντοπίζεται στο γεγονός ότι κάποιες από αυτές έχουν γίνει κυρίαρχες, με βάση δε αυτές καθορίζεται ποιες συμπεριφορές θα χαρακτηριστούν εγκληματικές. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι έτσι οι αξίες χάνουν την αξία τους για τον άνθρωπο – είναι ίδιες ως προς την ουσία τους, παράγοντας όλες τα ίδια αποτελέσματα (συμπεριφορές «κανονικές» και «εγκληματικές», που η μόνη τους διαφορά αποτελεί η συμφωνία ή η αντίθεσή τους προς τις αξίες), με τελική κατάληξη την απανθρωποποίηση του ανθρώπου! Οι τοποθετήσεις αυτές αποτελούν, πιστεύουμε, την ουσία της μαρ2

Καρυωτάκη Άπαντα, εκδ. Πέλλα, σ. 12.

— 11

—

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

ξιστικής κριτικής απέναντι στις αστικές εγκληματολογικές θεωρήσεις, αλλά και το μόνο ίσως κοινό σημείο των διαφόρων εκδοχών του μαρξισμού και των εφαρμογών τους στην εγκληματολογία. Προτείνουμε επομένως αυτές τις σκέψεις, ως υπόθεση προς επαλήθευση, για το τελικό συμπέρασμα της εργασίας αυτής. Επιδίωξή μας στο κείμενο που ακολουθεί είναι να διευκρινίσουμε, κατά το δυνατόν, τον ευρύτερο χώρο της μαρξιστικής εγκληματολογίας. Για το σκοπό αυτό καθορίζουμε ως ειδικότερους στόχους – ενότητες τις εξής: • Α΄ Ενότητα. Πώς ‘βλέπει’ η μαρξιστική εγκληματολογία τις μη μαρξιστικές θεωρίες. Για την πληρέστερη κατανόηση αυτής της μαρξιστικής κριτικής «προς τα έξω», προς τον εξωμαρξιστικό χώρο, κρίνεται αναγκαία η επί τροχάδην αναφορά στις θεωρίες αυτές. • Β΄ Ενότητα. Βασικές θέσεις της μαρξιστικής εγκληματολογίας. Οι διάφορες εκδοχές του μαρξισμού στην εγκληματολογία. Εσωτερικές κριτικές. Με άλλα λόγια στην πρώτη ενότητα θα επιδιώξουμε έναν αρνητικό προσδιορισμό της μαρξιστικής εγκληματολογίας, θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε και να αναδείξουμε το μη μαρξιστικό. Στη δεύτερη, αντίθετα, θα επιχειρήσουμε ένα θετικό προσδιορισμό και εμβάθυνση στο εσωτερικό της (ο μαρξισμός και οι διάφορες εκδοχές του στην εγκληματολογία καθώς και η εσωτερική κριτική). • Γ΄ Ενότητα. Τέλος, η τρίτη ενότητα αναφέρεται στις «απ’ έξω», τις εξωτερικές, κριτικές που ασκήθηκαν στη μαρξιστική εγκληματολογία. Ελπίζουμε κατ’ αυτό τον τρόπο να επιτύχουμε μια κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος.

— 12

—

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ: Μαρξιστική και μη μαρξιστική εγκληματολογία

πως θα παρακολουθήσουμε στην πρώτη ενότητα, της μαρξιστικής εγκληματολογίας προηγήθηκε μια περίοδος σταδιακού παραμερισμού των αξιών στο χώρο μελέτης του εγκληματικού φαινομένου. Η περίοδος αυτή αρχίζει με τη θεωρία της αλληλεπίδρασης (ιντερακσιονισμό) για να ολοκληρωθεί με τις τοποθετήσεις των θεωριών της σύγκρουσης στο πολιτικό πεδίο των Turk και Vold. Η μαρξιστική εγκληματολογία εμφανίζεται σαν μια αντίδραση, θα λέγαμε, σε αυτή την “απαξιολογικοποίηση” της κοινωνικής ζωής στο χώρο των δικών της ενδιαφερόντων.

Α) Η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης Η παρουσίαση της εγκληματολογίας της κοινωνικής αντίδρασης, που δομείται στη βάση της θεωρίας της αλληλεπίδρασης και των θεωριών της σύγκρουσης στο πολιτικό πεδίο, κρίνεται αναγκαία, όπως τονίσαμε στην εισαγωγή, τόσο για την πληρέστερη κατανόηση της μαρξιστικής εγκληματολογίας όσο και για τον σαφέστερο προσδιορισμό των ορίων της.

1. Η παραδοσιακή εγκληματολογία Η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης εμφανίζεται στα πρώτα της βήματα με τη θεωρία της αλληλεπίδρασης στη δεκαετία του ’60. Παρουσιάζεται στη βάση μιας κριτικής της κυρίαρχης αντίληψης για το έγκλημα, όπως εκφράζεται από την παραδοσιακή εγκληματολογία3, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των θεωριών που, αν και εμπλουτισμένες και εξελιγμένες σε ένα βαθμό, διατηρούν τη βασική θεωρητική και μεθοδολογική δομή που της έδωσαν οι ιδρυτές της – η ιταλική θετικιστική σχολή – τον 19ο αιώνα. Θεμελιακό ερώτημα γύρω

Α. Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, Παραδόσεις Εγκληματολογίας Α΄, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτινή, 1979. Επίσης Η. Δασκαλάκης (εγκληματολόγος-πανεπιστημιακός καθηγητής), Η εγκληματολογία της Κοινωνικής Αντίδρασης, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτινή, 1985.

— 13

—

160 × 230 SPINE: 3.6 FLAPS: 70

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ

ΗΛΙΑΣ Ι. Π. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ISBN 978-960-564-673-8 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr www.ocelotos.gr

0_cover_marx_use this.indd 1

9 789605 646738

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 8/24/2018 4:10:47 PM