Lyceum Delendum Est

160 × 230 SPINE: 7.7 FLAPS: 80

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1983-2017

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

LYCEUM DELENDUM EST

ISBN 978-960-564-907-4

Παναγιώτης Τσακρής

Η

εργασία αυτή αναφέρεται παρατηρώντας μια διαδρομή 34 χρόνων (1983-2017) στα ελληνικά λύκεια, Γενικό, Πολυκλαδικό και Πειραματικό, σε εκείνα τα γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στη διάλυση και απαξίωση της λυκειακής βαθμίδας στην Ελλάδα. Αποτελεί την προσωπική μαρτυρία ενός εκπαιδευτικού που υπηρέτησε από απλός καθηγητής έως τη βαθμίδα του διευθυντή, και υποστηρίζεται παράλληλα από έρευνες και στοιχεία που ξεπερνούν το προσωπικό αφήγημα και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Ο Παναγιώτης Τσακρής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση από το 1983 έως το 2017. Υπηρέτησε στο ΕΠΛ Αιγάλεω, το Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Αγ. Αναργύρων και στο 2ο ΓΕΛ Ιλίου. Τον Σεπτέμβριο του 2017 συνταξιοδοτήθηκε. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Παν/μιο Αθηνών (κλασικό τμήμα) και Γαλλική γλώσσα και φιλολογία επίσης στο ίδιο Παν/μιο. Το κύριο ενδιαφέρον του αποτελεί η Νεοελληνική και ξένη λογοτεχνία και η ΝΕ Γλώσσα, κινούμενος ανάμεσα στις μελέτες και τα άρθρα γι’ αυτές, και τη δημιουργική λογοτεχνική έκφραση. Έχει εκδώσει βιβλία για τη μελέτη και τη διδασκαλία τους, μια ποιητική συλλογή και έχει δημοσιεύσει σχετικά άρθρα σε φιλολογικά-επιστημονικά περιοδικά. Τέλος έχει λάβει μέρος σε ημερίδες αναφορικά με τη λογοτεχνία και τη γλώσσα, με ανάλογες εισηγήσεις.

Τιτλος LYCEUM DELENDUM EST Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1983-2017

Συγγραφέας

Layout - Design Copyright© 2020

Πρώτη Εκδοση

Παναγιώτης Τσακρής Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Παναγιώτης Τσακρής Αθήνα, Μάρτιος 2020

ISBN 978-960-564-907-4

Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Παναγιώτης Τσακρής

LYCEUM DELENDUM EST Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1983-2017

Εισαγωγή

Η Πολιτεία έχει κάνει εδώ και χρόνια την επιλογή της: Το λύκειο πρέπει να καταστραφεί! Όταν λοιπόν ξεκινήσει να γράψει κάποιος για τα όσα είδε κι έζησε υπηρετώντας ως εκπαιδευτικός στη Β/θμια εκπαίδευση και ειδικά σε Λύκειο στην Ελλάδα από το 1983 έως το 2017, θα βρεθεί μπροστά σε ένα πλήθος εμπειριών δημόσιων που σχετίζονται με το αντικείμενό του και του έχουν προσφέρει όλη την κλίμακα των συναισθημάτων: Χαρά έως απογοήτευση και θλίψη. Το βασικό ζητούμενο σε αυτό το βιβλίο πάντως δεν είναι η προσωπική εμπειρία ενός ακόμη καθηγητή λυκείου στην Ελλάδα, που ελάχιστους ή και κανέναν δεν θα ενδιέφερε, αλλά η παρουσίαση της βαθμίδας του λυκείου στη χώρα μας, που νομίζω θα έχει ενδιαφέρον, αφού υπάρχει μια εικόνα διαδρομής 34 χρόνων. Ο τίτλος που επέλεξα είναι φαντάζομαι αρκετά σαφής για να καταδείξει προς τα πού πορεύτηκε το λύκειο όλα αυτά τα χρόνια ως βαθμίδα εκπαίδευσης-προθάλαμος για τα ΑΕΙ και ασφαλώς περιγράφει τη γενική – μεγάλη εικόνα, το συνολικό αποτύπωμα χωρίς να αγνοούνται βεβαίως οι λαμπρές εξαιρέσεις, να ήδη ένα θέμα: «λαμπρές εξαιρέσεις», ενώ θα έπρεπε να είναι ο κανόνας και να έγραφα αντίθετα: «να παρατεθούν οι άσχημες εξαιρέσεις». Θα παρατηρήσει κάποιος ίσως: Ο τίτλος, ως γενική-αρχική αποτίμηση δεν είναι αφοριστικός; Καταδικάζει εύκολα μια σχολικήεκπαιδευτική βαθμίδα, υπακούοντας στις κραυγές που ακούγονται κατά καιρούς για άσχετους καθηγητές, κακούς μαθητές και τα όμοια; Δεν θέλω να υπακούσω σε κραυγές, προφανώς θα απείχε η εργασία από οποιαδήποτε επιστημονική και ηθική δεοντολογία, εάν δεν δικαιολογηθεί αυτός ο τίτλος. Δηλαδή, εάν δεν παρατεθούν τα γεγονότα, οι αποδείξεις, που θα οδηγούσαν σε τέτοιου

—5—

είδους αποτίμηση. Μια αρχική ένδειξη έχει πάντως ο καθένας από την αντίληψη της κοινής γνώμης για το πώς βλέπουν τα σχολεία σήμερα και ειδικά τα λύκεια, από τις απόψεις των γονέων και πρωτίστως από τις απόψεις των μαθητών, ειδικά των δύο τελευταίων τάξεων του λυκείου. Το ισχυρότερο επιχείρημα για απόδειξη του ισχυρισμού ότι το λύκειο ακυρώνεται ως σχολείο στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια, είναι σαφώς το αίτημα πολλών μαθητών προς τη διεύθυνση των σχολείων ή προς τους εκπαιδευτικούς: «Κύριε, πρέπει να φύγω την τελευταία /τελευταίες ώρες γιατί γράφω διαγώνισμα στο φροντιστήριο/γιατί έχω διάβασμα για το φροντιστήριο, γιατί έχω κανονίσει ιδιαίτερο». Αυτό και μόνο, αποτελεί όνειδος για οποιονδήποτε Υπουργό Παιδείας, οποιονδήποτε εκπαιδευτικό διευθυντή σχολείου, διευθυντή εκπαίδευσης και την πρώτη φορά που ακούστηκε από χείλη μαθητών, θα έπρεπε να έχει οδηγήσει σε παραιτήσεις υπουργών και πλήρη αναδιάρθρωση του συστήματος, ώστε να μην ξανακουστεί ποτέ. Φανταστείτε αν το μεταφέρουμε αυτό στον εργασιακό τομέα, σε μια επιχείρηση που παρέχει υπηρεσίες, να εμφανίζονταν οι «εξυπηρετούμενοι» και να έλεγαν στον υπεύθυνο: «Ξέρετε, για τις χ υπηρεσίες που παρέχετε βρήκα άλλον πάροχο και θα μου τις καλύψει εκείνος πολύ καλύτερα από σας, αλλά μην ανησυχείτε: θα έρχομαι και εδώ να σας βλέπω και να περνώ κάποιες ώρες, αλλά την αμοιβή θα την προσφέρω στον άλλον». Θα γινόταν προφανώς σεισμός στην εταιρεία που θα είχε την ατυχία να ακούσει τέτοια λόγια από τους πελάτες της. Στην Εκπαίδευση κανένας σεισμός δεν έγινε όπως είπαμε και πλέον όλοι αισθάνονται εξοικειωμένοι με την προηγούμενη τακτική. Αφού όμως το προαναφερόμενο επιχείρημα περί φροντιστηρίου θεωρείται κάτι αυτονόητο πλέον στα εκπαιδευτικά μας πράγματα, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω και άλλα επιχειρήματα που θα τεκμηριώνουν κατά τη γνώμη μου το γεγονός της καταβαράθρωσης της λυκειακής εκπαιδευτικής βαθμίδας τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.

—6—

1. Μετρήσεις του διαγωνισμού PISA

Ο διαγωνισμός αυτός είναι διεθνής και χρησιμοποιείται από τον ΟΟΣΑ για τη μέτρηση του επιπέδου εκπαίδευσης μαθητών ηλικίας 15 ετών, δηλαδή στο τέλος της υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης, σε όλες τις χώρες -μέλη του ΟΟΣΑ και τις συνδεδεμένες με αυτόν χώρες. Διεξάγεται σε τρία γνωστικά αντικείμενα: Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Κατανόηση κειμένου, από το 2000. Η Ελλάδα που συμμετέχει ανελλιπώς στο διαγωνισμό αυτόν, μονίμως βρίσκεται κάτω από τον Μέσο Όρο του ΟΟΣΑ και στα τρία αντικείμενα: Από την σχετική ιστοσελίδα του διαγωνισμού βλέπουμε ότι: Κατανόηση κειμένου: 2000: 23η σε 43 χώρες, 2003: 27η σε 41 χώρες, 2006: 34η /57, 2009: 22-37η/75, 2012: 34-42/65, 2015: 41/72. (Για τα έτη 2009 και 2012, οι αριθμοί σημαίνουν καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ 22ης και 37ης θέσης, και αναλόγως μεταξύ 34ης και 42ης θέσης). Μαθηματικά: 2000: 27/43, 2003: 32/41, 2006: 38/57, 2009: 38/75, 2012: 42/65, 2015: 43/72 Φυσικές Επιστήμες: 2000: 25/43, 2003: 25/41, 2006: 35/57, 2009: 39/75, 2012: 40/65, 2015: 43/72 Γενικά, με βάση το 500 σύμφωνα με τη στατιστική ανάλυση του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα βρίσκεται στην Τρίτη Ομάδα χωρών σε όλα τα μετρούμενα αντικείμενα, δηλαδή κάτω από τη βάση. Ο Διαγωνισμός αυτός είναι ουσιαστικά η μόνη μέτρηση που γίνεται στην ελληνική εκπαίδευση σε τέτοια έκταση -παίρνουν μέρος περίπου 5000 μαθητές κάθε φορά. Βέβαια, όπως είναι ευνόητο, τα αποτελέσματα αυτά αντιμετωπίζονται από ένα μέρος της εκπαιδευτικής κοινότητας με όρους πολιτικής αντιπαράθεσης, στα όρια της ιδεοληψίας, μια και βασικό επιχείρημα των πολέμιων του —7—

PISA είναι ότι ο ΟΟΣΑ είναι όργανο του διεθνούς κεφαλαίου και σε αγαστή συμπόρευση με την ΕΕ, προωθεί την κατάρτιση και τις πρακτικές δεξιότητες και όχι τη βαθιά γνώση των αντικειμένων. Όσοι υπηρέτησαν και υπηρετούν στη λυκειακή εκπαίδευση μπορούν εύκολα να κατανοήσουν το βάθος της γνώσης που αποκτούν οι μαθητές στα λύκειά μας, την κριτική σκέψη και τα συναφή. Η αντίφαση είναι φανερή: Κατηγορούν το PISA για εξέταση πρακτικών δεξιοτήτων και όχι της κριτικής σκέψης των παιδιών, αλλά από την άλλη οι ίδιοι άνθρωποι οιμώζουν σε ατελείωτες ιερεμιάδες για το γεγονός ότι το λύκειο δεν παρέχει κριτική γνώση, αλλά μόνον αποστήθιση. Αναφέρουν δηλαδή: «Εξετάστε την κριτική γνώση των μαθητών μας, την οποία όμως εκτιμούμε ότι το λύκειο δεν την παρέχει». Αν εξετάζονταν λοιπόν τα παιδιά και εκεί, αλλοίμονό μας. Βέβαια, οι ίδιοι άνθρωποι, δεν θα είχαν πρόβλημα να πουν «Εξετάστε τις πρακτικές δεξιότητες». Εάν δεν επρόκειτο για τα παιδιά μας, θα ήταν διασκεδαστική αυτή η τοποθέτηση. Το πράγμα δυστυχώς είναι ξεκάθαρο: Πέρα από τους σκοπούς του PISA - μπορεί να ανατρέξει κάποιος στη σελίδα του για ευρύτερη ενημέρωση και θέματα διαγωνισμών- η μόνη αξιόπιστη μέτρηση που έχουμε δείχνει το αυτονόητο: δεν πάμε καλά εδώ και πολλά χρόνια. Αυτά τα αποτελέσματα δεν σημαίνει βεβαίως ότι θα μας οδηγήσουν να αντιγράψουμε επακριβώς συστήματα άλλων χωρών που πρωτεύουν, με άλλη κουλτούρα και ιδιοσυγκρασία από τη δική μας. Όμως, επειδή «έτερος εξ ετέρου σοφός», οφείλουμε να φύγουμε από τις ιδεοληπτικές αγκυλώσεις και τους φατριασμούς και να σκύψουμε στο πρόβλημα. Δεν το κάνουμε γιατί ως τώρα δεν επιθυμούμε μετρήσεις, γιατί προφανώς πολλοί βασιλείς σε όλα τα επίπεδα όπως θα αναλύσω στη συνέχεια, θα φανούν γυμνοί και μοιραία θα αποσυρθούν από το προσκήνιο, κάτι που σημαίνει ποικίλης υφής απώλειες: πολιτικές, συνδικαλιστικών προνομίων, καλοπέρασης με ό, τι σημαίνει για τον καθένα, κλπ.

—8—

2. Μικρός κατάλογος δεινών

Συνεχείς καταλήψεις, συνεχείς απεργίες και στάσεις εργασίας ων ουκ έστιν αριθμός, ελλείψεις προσωπικού και αδυναμία τοποθέτησής του στην έναρξη του σχολικού έτους, συνδικαλισμός κομματικοδίαιτος -κυρίαρχος στο χώρο της εκπαίδευσης, απουσία -άρνηση οποιουδήποτε συστήματος αξιολόγησης από όλους τους ευρισκόμενους στο χώρο της δημόσιας Εκπαίδευσης, της Πολιτείας συμπεριλαμβανομένης, αμφιλεγόμενες έως φαύλες κρίσεις στελεχών, μη επαγγελματοποίηση της θέσης του Διευθυντή σχολικής μονάδας, έλλειψη οποιασδήποτε κουλτούρας συνεργασίας στους εκπαιδευτικούς, ανυπαρξία οποιασδήποτε θεσμοθετημένης υποχρέωσης προγραμματισμού της ύλης τους, σε συνδυασμό με ανελαστικά και περιοριστικά αναλυτικά προγράμματα σπουδών. Γενικά μιλώντας, δεν υπάρχει παρά επιλεκτικά, εφαρμογή του Ν 1566/85 που διέπει τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στη χώρα. Παρατηρεί κάποιος ότι υπάρχει πλήθος αιτιών για την κακοδαιμονία της λυκειακής βαθμίδας στη χώρα. Ασφαλώς το λύκειο, σε τομείς υποδομών τουλάχιστον, δεν είναι αυτό που ήταν το 1990 π. χ., αλλά δυστυχώς βασικοί τομείς όπως αυτοί που προαναφέρθηκαν, ήταν ζητούμενο να αλλάξουν από όσους πόναγαν αληθινά για το δημόσιο σχολείο το 1983 και παραμένουν ζητούμενο και τώρα, παρά τις σχετικά μικρές παρεμβάσεις της Πολιτείας. Αν κάποιος ξένος κατανοήσει όλα τα προηγούμενα προβλήματα και παρατηρήσει το χρονικό βάθος στο οποίο απλώνονται, θα απορήσει πραγματικά για το πώς το ελληνικό λύκειο παρήγαγε και αληθινά αρίστους μαθητές που διέπρεψαν στη ζωή τους σε διάφορους τομείς. Εδώ υπεισέρχεται το «φιλότιμον του Έλληνος», κάτι που σημαίνει αυταπάρνηση μερίδας εκπαιδευτικών μέσα στις συνθήκες τέλματος, ανομίας και αδιαφορίας που περιγράφηκαν. Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια, αναλυτικά όλους τους παράγοντες —9—

που οδήγησαν στην πλήρη ανυποληψία το ελληνικό λύκειο και θα προσπαθήσω να ανιχνεύσω το μερίδιο ευθύνης και «συνεισφοράς» στην πορεία προς τον πάτο, του καθένα από αυτούς.

— 10 —

3. «Έχω γυναίκα σήμερα, θέλω τρίωρο» (Προσωπικό που δεν αξιολογείται)

—Τελειώνω δίωρο, φεύγω για λαϊκή —Θα έλθουν για τα χαλιά, φεύγω στις 11.00 —3 ημέρες κανονική άδεια: πάω για τις………………. εργασίες (συμπληρώστε ελεύθερα το κενό). Τα προηγούμενα αποτελούν λόγους -αποδεκτούς αναγκαστικάαπουσίας από το σχολείο. Ακόμη: Πρόγραμμα εκπαιδευτικών, τουλάχιστον έως τις -αναγκαστικές και επιβληθείσες από τους ξένους- αλλαγές: Προσέλευση 8.00 πμ., Μάθημα: 1η ώρα: 8.15-9.00. Στη συνέχεια: Αποχώρηση. Επομένως ο υποδυόμενος, χωρίς ουσιαστική αρμοδιότητα, τον Διευθυντή, εάν χρειαστεί ο,τιδήποτε, εάν γίνει έκτακτη συνεδρίαση, εάν, εάν… ματαίως θα αναζητά το σύνολο του Συλλόγου Διδασκόντων για να κάνει τη δουλειά του, όχι ο ίδιος, το σχολείο. Κανείς δε μιλά, κανείς δε διαμαρτύρεται επειδή όλοι έχουν κάποια αντίστοιχη ή περίπου ίδια ημέρα «εργασίας». Μεταφέρετε αυτήν την εικόνα σε άλλο επαγγελματικό χώρο. Πού; Πουθενά δεν υπάρχει τέτοιο πρόγραμμα εργαζόμενου και αμειβόμενου από το δημόσιο χρήμα. Για τον ιδιωτικό χώρο ασφαλώς δεν τίθεται θέμα συζήτησης. Είναι όλοι οι καθηγητές έτσι; Όχι βέβαια, διότι εάν συνέβαινε αυτό, το σύστημα, ακόμη και όπως είναι, θα είχε καταρρεύσει προ πολλού και απλούστατα δε θα υπήρχε δημόσιο λύκειο στην Ελλάδα. Όμως ένας αριθμός όχι ευκαταφρόνητος λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, εμποδίζοντας ουσιαστικά να επέλθει οποιαδήποτε σημαντική μεταβολή στα πράγματα. Όλοι όσοι έχουν μάθει έτσι, σε ποιες και σε πόσες επιμορφώσεις είναι δυνατόν να λάβουν μέρος, πόσα προγράμματα μπορούν να τρέξουν, ποια εκπαιδευτική και-

— 11 —

160 × 230 SPINE: 7.7 FLAPS: 80

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1983-2017

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα | ΤΗΛ.: 210 64 31 108 ocelotos@ocelotos.gr | www.ocelotos.gr

LYCEUM DELENDUM EST

ISBN 978-960-564-907-4

Παναγιώτης Τσακρής

Η

εργασία αυτή αναφέρεται παρατηρώντας μια διαδρομή 34 χρόνων (1983-2017) στα ελληνικά λύκεια, Γενικό, Πολυκλαδικό και Πειραματικό, σε εκείνα τα γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στη διάλυση και απαξίωση της λυκειακής βαθμίδας στην Ελλάδα. Αποτελεί την προσωπική μαρτυρία ενός εκπαιδευτικού που υπηρέτησε από απλός καθηγητής έως τη βαθμίδα του διευθυντή, και υποστηρίζεται παράλληλα από έρευνες και στοιχεία που ξεπερνούν το προσωπικό αφήγημα και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

Ο Παναγιώτης Τσακρής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση από το 1983 έως το 2017. Υπηρέτησε στο ΕΠΛ Αιγάλεω, το Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Αγ. Αναργύρων και στο 2ο ΓΕΛ Ιλίου. Τον Σεπτέμβριο του 2017 συνταξιοδοτήθηκε. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο Παν/μιο Αθηνών (κλασικό τμήμα) και Γαλλική γλώσσα και φιλολογία επίσης στο ίδιο Παν/μιο. Το κύριο ενδιαφέρον του αποτελεί η Νεοελληνική και ξένη λογοτεχνία και η ΝΕ Γλώσσα, κινούμενος ανάμεσα στις μελέτες και τα άρθρα γι’ αυτές, και τη δημιουργική λογοτεχνική έκφραση. Έχει εκδώσει βιβλία για τη μελέτη και τη διδασκαλία τους, μια ποιητική συλλογή και έχει δημοσιεύσει σχετικά άρθρα σε φιλολογικά-επιστημονικά περιοδικά. Τέλος έχει λάβει μέρος σε ημερίδες αναφορικά με τη λογοτεχνία και τη γλώσσα, με ανάλογες εισηγήσεις.