Πεσματζόγλου & Σπανούδη (γωνία) by Εκδόσεις Οσελότος

155 × 225 SPINE: 8 FLAPS: 70

( γων ία)

0_cover_pesmatzoglou.indd 1

Σ π α νο ύ δ η

ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108

Π εσ μ α τζόγ λο υ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Σα π λα μ ίδ η ς

ISBN 978-960-564-544-1

Γιώ ργο ς

συγγραφέας καταγράφει τις παιδικές αναμνήσεις του ίδιου και των συνομήλικων φίλων του, των δεκαετιών 1960-1980, που μεγάλωσαν σε μία ακρινή συνοικία της Νέας Σμύρνης, με επίκεντρο τις οδούς Πεσματζόγλου και Σοφίας Σπανούδη (γωνία). Περιγράφει και αναλύει πραγματικά περιστατικά που λάμβαναν χώρα μέσα σε αυτό το μικροαστικό πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον της εποχής. Η γειτονιά αυτή μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν και ένα δείγμα μίας τυπικής γειτονιάς στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Συνεπώς, τα τεκταινόμενα σ’ αυτήν έχουν ένα γενικότερο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον. Το τελικό έναυσμα για την έκδοση του βιβλίου αυτού το έδωσε το συγκινητικό ενδιαφέρον και η παρότρυνση που εκδηλώθηκε από παιδικούς φίλους, οι οποίοι εκλαμβάνουν ότι η δημοσίευση των βιωμάτων αυτών σε βιβλίο απαρτίζει μία χρονοκάψουλα που έχει εγκλωβισμένα τα προσωπικά βιώματα και τις αναμνήσεις της παιδικής τους ηλικίας στον μικρόκοσμο της κοινωνίας όπου έζησαν την εποχή εκείνη.

Ο Γιώργος Σαπλαμίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Μεγάλωσε στην Άνω Νέα Σμύρνη, όπου και διαμένει μέχρι σήμερα. Σπούδασε στην Α.Σ.Ο.Ε.Ε. με ειδίκευση στις εμπορικές επιστήμες. Ασχολήθηκε, αρχικά, με λογιστικές εργασίες στον ιδιωτικό τομέα. Το 1979 διορίστηκε, κατόπιν διαγωνισμού, υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών. Υπηρέτησε στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Οικονομικών. Επίσης, υπηρέτησε σε διάφορες Δ.Ο.Υ. της Αθήνας και της επαρχίας, στο Περιφερειακό Ελεγκτικό Κέντρο Αθηνών και στο Σ.Δ.Ο.Ε., από όπου αφυπηρέτησε το 2011. Σήμερα εξακολουθεί να παραμένει επίτιμος συνεργάτης του περιοδικού ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή, εκτός των συγγραφικών υποχρεώσεων εντός του επαγγελματικού του τομέα, και με το ανά χείρας βιβλίο. Επίσης, συνέγραψε πολλές επιμέρους αναλύσεις και μελέτες επί ιστορικών, κοινωνικών, λαογραφικών και ηθογραφικών θεμάτων, που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε επαρχιακή εφημερίδα του Νομού Φωκίδας, από όπου είναι και η απώτερη καταγωγή του.

6/9/2017 12:09:20 μμ

ΤΙΤΛΟΣ

Πεσματζόγλου & Σπανούδη (γωνία) ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ

Γιώργος Σαπλαμίδης ΕΠΙMΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ

Αθήνα, Σεπτέμβριος 2017 ISBN 978-960-564-544-1

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Στη μνήμη των γονιών μου Βασιλείου και Σταματίας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος.............................................................................................7 Η Πνύκα ..............................................................................................9 Ο κυρ Βασίλης... ο υδραυλικός........................................................12 Οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις......................................................15 Το σούβλισμα του αρνιού και η γιορτή του Πάσχα......................19 Η συμβολή των ψιλικατζίδικων στην ανάπτυξη των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων των παιδιών.........................24 Οι χαρταετοί......................................................................................29 Οι πλανόδιοι μικροπωλητές.............................................................35 ΟΙ ΜΑΝΑΒΗΔΕΣ ........................................................................35 Ο ΓΙΑΟΥΡΤΑΣ .............................................................................38 Ο ΚΥΡ ΓΙΑΝΝΗΣ Ο ΤΣΑΓΚΑΡΗΣ...........................................39 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ο ΛΑΧΕΙΟΠΩΛΗΣ ...............................................43 Ο ΠΑΠΛΩΜΑΤΑΣ ......................................................................44 Ο «ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ».........................................................................47 Οι λεωφορειακές συγκοινωνίες και οι κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώνονταν γενικότερα............................49 Εύθυμα και σοβαρά...........................................................................57 O «Ζ-Ν»..............................................................................................60 «ΤΟ ΛΑΘΟΣ» Η εποχή των ισχνών αγελάδων και των ισχνότερων... εγκεφάλων..............................................64 Ο Γιάννης Ταμβακλής.......................................................................68 Βίοι παράλληλοι, Αποστόλης – Βασίλης – Παναγιώτης.............72 Η καφετζού........................................................................................81 Το σινεμά «Αργώ».............................................................................85 Ο ραδιοερασιτέχνης-ραδιοπειρατής Ηλίας...................................87

Ιστορικά στοιχεία για την πρώτη ενορία μας και το «Κατσιπόδι».......................................................................90 «Ο Πέτρος ο Κουκούπετρος» Ιστορίες τρέλας από τις οποίες πρέπει να διδάσκονται οι λογικοί........................................................................................96 Ο κυρ Παντελής «Ο αεροπόρος»....................................................99 «Του Αχιλλέα το καράβι»...............................................................103 Το έθιμο του... ποδαρικού...............................................................107 Αυτοβιογραφικό..............................................................................109 Εν αρχή ην η... εγκυκλπαίδεια (Από τη Νέα Σμύρνη... στο διάστημα)..................................... 114

Πρόλογος

ι παιδικοί φίλοι των δεκαετιών 1960-1980, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σε μία ακρινή συνοικία της Νέας Σμύρνης, με επίκεντρο τις οδούς Πεσματζόγλου και Σοφίας Σπανούδη (γωνία), συνέστησαν μία ομάδα στο διαδίκτυο μετά από μισό αιώνα και πάνω, εκμεταλλευόμενοι πλέον τις τεχνολογικές δυνατότητες που μας δίνει η εποχή μας. Έτσι, ενήλικες πλέον, έχοντας ο καθένας ακολουθήσει τη δική του επαγγελματική, οικογενειακή και κοινωνική πορεία, μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας, αλλά δεν ξεχνούμε και την παιδική μας ανέμελη εποχή. Γι’ αυτόν τον λόγο, εκτός των άλλων, αναρτούμε τις παιδικές μας αναμνήσεις περιγράφοντας διάφορα περιστατικά όπως τα βλέπανε τα παιδικά μας μάτια και τα αντιλαμβανόταν τότε το μυαλό μας. Χρησιμοποιούμε τα παρατσούκλια που είχαμε δώσει ο ένας στον άλλον. Συχνά, αναφερόμαστε στην καθημερινότητα, στους επαγγελματίες και στους πλανόδιους της τότε εποχής, στα ήθη και στα έθιμα, στις συνθήκες διαβίωσης της μικροαστικής μας κοινωνίας, που αποτελούνταν κυρίως από εργατόκοσμο. Υπήρχε ωστόσο μια κοινωνική διαστρωμάτωση, άνθρω7

ποι με μεγαλύτερη πνευματική καλλιέργεια, αλλά και κάποιες χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες που ξεχώριζαν, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις μικρές κοινωνίες. Βέβαια, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ο κόσμος τότε ήταν περισσότερο κοινωνικοποιημένος και υπήρχαν διαπροσωπικές σχέσεις. Σ’ αυτό βοηθούσε και το ότι δεν είχαν ανεγερθεί ακόμη οι πολυκατοικίες και όλοι οι γείτονες γνωρίζονταν μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο, χωρίς να το καταλάβουμε, συγκεντρώθηκε ψηφίδα ψηφίδα ένα υλικό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λαογραφικό -ηθογραφικό-αυτοβιογραφικό μιας μικρής κοινωνίας, που αν δεν τυπώνονταν στο χαρτί τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και δεδομένα που τη διέκριναν, θα χάνονταν στο διαδίκτυο. Έτσι δεν θα είχαν σ’ αυτό πρόσβαση τα παλιά μέλη της ομάδας που κυρίως τους αφορά, αλλά και τα νεότερα που ζητούν να γίνουν μέλη της ή κάθε άλλος τυχόν ενδιαφερόμενος. Εξάλλου, η γειτονιά αυτή μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν και δείγμα μίας τυπικής μικροαστικής γειτονιάς της εποχής στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και τα τεκταινόμενα σ’ αυτή θα έχουν ένα γενικότερο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον. Όμως το τελικό έναυσμα για την έκδοση του βιβλίου αυτού το έδωσε το συγκινητικό ενδιαφέρον και η παρότρυνση που εκδηλώθηκε από παιδικούς φίλους που βρίσκονται σήμερα εκτός Αττικής και εκτός Ελλάδος. Εκλαμβάνουν το σύνολο των δημοσιεύσεων αυτών ότι απαρτίζει μία χρονοκάψουλα, που έχει εγκλωβισμένα τα προσωπικά βιώματα της παιδικής τους ηλικίας και του μικρόκοσμου της κοινωνίας όπου έζησαν και νοσταλγικά επιθυμούν να την έχουν κοντά τους εκεί που βρίσκονται σήμερα. 8

Η Πνύκα

α παλιότερα χρόνια υπήρχε το ΖαχαροπλαστείοΚαφενείο ΕΒΓΑ του κυρ Διονύση, στην πλατεία της Άνω Δάφνης. Τον ιδιοκτήτη της τον θυμάμαι σαν έναν ευχάριστο αλλά λιγομίλητο άνθρωπο, που κάθε εργάσιμη ώρα του εικοσιτετραώρου ήταν εκεί παρών. Απέναντι, ήταν ένα οικόπεδο που το είχε στρώσει με γαρμπίλι και έβγαζε το καλοκαίρι καρέκλες. Ήταν η χαρά μας της Κυριακής τα καλοκαίρια. Εκεί πηγαίναμε και μας κερνούσαν οι γονείς μας πορτοκαλάδα ή λεμονάδα «ΧΕΛΜΟΣ» ή «ΤΑ ΝΕΑ». Τις πίναμε μονορούφι συνήθως και μαζεύαμε τα καπάκια τους, με τα οποία παίζαμε τις επόμενες ημέρες. Ευκαιρία ήταν να μαζέψουμε και από κάτω καπάκια. Είχε και τηλέφωνο στο μαγαζί και ειδοποιούσε τους γείτονες αν χρειαζόταν. Με την πάροδο των χρόνων, όταν το Ζαχαροπλαστείο ατόνησε, το μαγαζί μετεξελίχθηκε περισσότερο ως καφενείο. Αλλά ήταν ένα ιδιότυπο, θα έλεγα, καφενείο. Δεν θυμάμαι σ’ αυτό ποτέ να παίζονται χαρτιά. Ήταν το καφενείο «ΤΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ». Εκεί οι γείτονες, άνθρωποι βιοπαλαιστές και κατά κανόνα ολιγογράμματοι, ένεκα των προηγηθέντων πολέμων, συζητούσαν επί παντός επιστητού ανάλογα με τις εμπειρί9

ες που έφερε ο καθένας, για πρακτικά καθημερινά θέματα, τεχνικά, ιστορικά, πολιτικά, μέχρι και... φιλοσοφικά. Οι βασικοί πελάτες ήταν συγκεκριμένοι. Ο Βασίλης ο υδραυλικός, ο Βενιέρης, εργολάβος οικοδομών, ο Αυγουστής, ασχολούμενος με οικοδομικά έργα, ο Αργύρης ο ελαιοχρωματιστής, ο κυρ Βαγγέλης ο πατέρας του Τσίγκουλα, που είχε μεσοτοιχία το ξυλεμπορικό κατάστημά του, και ο Λυκούργος, που έμενε εκεί απέναντι, κρεοπώλης. Υπήρχαν και οι επ’ ευκαιρία θαμώνες, όπως ο «Ζ-Ν», ο ιδιοκτήτης φροντιστηρίου ξένων γλωσσών, ο Κάσσης, που είχε γραφείο τελετών, ο οδοντίατρος Κώστας Κηπουρός όσο ήταν φοιτητής, αλλά και αργότερα ως επαγγελματίας, σπανιότερα ο κυρ Παναγιώτης, πατέρας του Χρήστου του επονομαζόμενου «γορίλα», και άλλοι περιφερειακοί... Όλοι αυτοί αποτελούσαν την «ΠΝΥΚΑ», όπως την είχαν ονομάσει. Είχαν και «τίτλους»: τον πατέρα μου, για παράδειγμα, τον αποκαλούσαν «ο Σοφότατος» και «ο Απόγονος» – θα σας εξηγήσω σε άλλο κεφάλαιο το γιατί. Υπήρχαν και οι απλοί αγορητές, όπως ο Βενιέρης και ο Σταύρος, φανατικά ειδικοί επί της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας, όπως και οι σχολιαστές. Υπήρχαν, επίσης, οι αντιρρησίες, που έβαζαν φωτιά στη συζήτηση, αλλά και οι ωτακουστές, οι οποίοι φοβούμενοι λόγω των δύσκολων πολιτικών καταστάσεων, απέφευγαν να εκφέρουν γνώμη ή μετέφεραν πληροφορίες αρμοδίως... Αυτοί που ήταν «κάτω από το αυλάκι», και ειδικά οι Πυργιώτες και οι Καλαματιανοί, ήταν πολύ δύσκολο να γίνουν... μέλη, αλλά γίνονταν τελικά, εφόσον πέρναγαν

από ειδικές εξετάσεις. Αυτά συνέβαιναν τις δεκαετίες από το 1960 έως και το 1990 περίπου. Η εποχή αυτή τελείωσε με έναν σημειολογικό τρόπο, που μας κάνει εντύπωση και πρέπει να αναφερθεί: Ένα πρωί, ο τακτικός πελάτης και φίλος του κυρ Διονύση, Κάσσης, ο ιδιοκτήτης του γνωστού γραφείου τελετών, πήγε για καφέ στο καφενείο του κυρ Διονύση. Τη στιγμή που του πρόσφερε τον καφέ ο Διονύσης, κατέρρευσε. Έτσι, ο κυρ Διονύσης έγινε και ο ίδιος πελάτης του Κάσση...

Ο Βασίλης, o Βενιέρης και με φίλο τους σε επίσκεψη στο σπίτι του Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί το έτος 1976.

Ο κυρ Βασίλης... ο υδραυλικός

Βασίλης ο υδραυλικός, που ήταν και πατέρας του συγγραφέα, πήρε στην «Πνύκα» τον τίτλο του «Σοφότατου» και του «Απογόνου». Η καταγωγή του ήταν από ένα χωριό της Ανατολικής Μακεδονίας, πολύ κοντά στην Αμφίπολη και την Καβάλα, που ονομάζεται Ελευθερούπολη. Εκ παραδόσεως, οι κάτοικοι των χωριών αυτών υπερηφανεύονταν ότι ήταν απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου σαν να ήξεραν κάτι, αλλά χωρίς να ξέρουν γιατί. Το έλεγε, μάλιστα, και ο πατέρας μου χαριτολογώντας για τον εαυτό του, σαν καλαμπούρι. Έτσι λοιπόν του κόλλησαν το παρατσούκλι «ο Απόγονος». Δεν τολμώ να πιστέψω ότι υπήρχαν εκεί προφορικές παραδόσεις για την ιστορικότητα του χώρου ανά τους αιώνες που έφταναν μέχρι τις μέρες μας. Πού να φανταστεί κανείς ότι αργότερα, προ ολίγων ετών δηλαδή, θα γίνονταν και οι γνωστές ανακαλύψεις του Ηρώου και των Σφιγγών. Το προσωνύμιο «ο Σοφότατος» το απέκτησε γιατί στα δεκάξι δεκαεφτά χρόνια του, στη διάρκεια της γερμανοβουλγαρικής κατοχής στην πατρίδα του, που ήταν πολύ σκληρή, μεταφέρθηκε ως όμηρος-αιχμάλωτος 12

(Ντουρντουβάκι) με τρένο στη Βουλγαρία σε καταναγκαστικά έργα. Εκεί τους υποχρέωναν, σχεδόν νηστικούς και με ξύλο, κάθε μέρα να σπάνε πέτρες σε χαλίκι για την κατασκευή ενός αεροδρομίου. Έτσι λοιπόν, μια ημέρα, πήδηξε σε ένα τρένο πιστεύοντας ότι θα τον γυρνούσε πίσω στην πατρίδα του. Να όμως που το τρένο ταξιδεύοντας περνούσε από άγνωστα μέρη και δεν τολμούσε να κατέβει, ώσπου έφτασε τελικά στην πόλη Λιντς της Αυστρίας. Εκεί αναγκαστικά έπρεπε να κατέβει καθώς δεν μπορούσε να κρύβεται άλλο στο τρένο. Τον συνέλαβαν και μετά από ανακρίσεις, γιατί ήταν ακόμη παιδί και ισχνός εξαιτίας της πείνας, τον απάλλαξαν από την κατηγορία της κατασκοπίας και τον έστειλαν να δουλεύει σε εργοστάσια, με ανθρώπινες όμως συνθήκες αυτή τη φορά. Μετά από λίγο καιρό, αφού οι επικεφαλής παρατήρησαν τη συμπεριφορά του, του πρότειναν να πάει να βοηθάει ένα υπερήλικο ζευγάρι καθηγητών πανεπιστημίου χημείας και να μείνει ως οικότροφος στο σπίτι τους. Ο γερο-καθηγητής, λοιπόν, ήταν ένας ιδιαίτερα μορφωμένος και καλλιεργημένος αρχοντάνθρωπος. Κατ’ αρχάς, του έμαθε να τρώει με τον ευρωπαϊκό τρόπο στο τραπέζι και του έβαζε βιβλία στις μασχάλες για να μάθει να κάθεται σωστά, χρησιμοποιώντας κουτάλι, πιρούνι και μαχαίρι σύμφωνα με το Savoir Vivre. Του έλεγε ότι τόσα χρόνια εργάστηκε ως χημικός για να ζήσει την οικογένειά του και τώρα ήθελε να ασχοληθεί με τη Φιλοσοφία, για να καλλιεργήσει και το πνεύμα του. Έβλεπε δε τον πατέρα μου σαν απόγονο του... Περικλέους, του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη, και του ζητούσε 13